6 minute read
John Huige: pleidooi voor circulaire economie
De coronacrisis pleegt een zware aanslag op ons dagelijks leven en de economie. Maar ze biedt ook kansen. John Huige, oud-directeur van Nivon, denkt dat dit een vertrekpunt kan zijn om de wereld om te vormen: van een “sloopmaatschappij” - waarin groei en marktdenken centraal staan naar een solidaire en houdbare samenleving.
Ruim voordat we met het Covid-19-virus werden geconfronteerd schreef je een e-book, ‘Stammenstrijd of sociale actie’. Je pleit daarin voor een duurzame economie, voor een overheid die burgers serieus neemt.
“Ik wilde iets melden over het maatschappelijke systeem. Hoe komt het dat mensen zich afzetten tegen anderen? Dat zij in een situatie raken dat alleen hun eigen waarheid telt en zij niet meer in debat gaan? Hoe komt het dat mensen geen vertrouwen meer hebben in de overheid? Dat de economie niet in staat is tot een eerlijker inkomensverdeling te komen? Ik dacht: ‘Daar schrijf ik een klein essay over.’ Uiteindelijk werden het 92 bladzijden.”
Op een bijeenkomst van oud-Nivonbestuurders, begin 2020, sprak je over regionale binding. En probeer zó vanaf de onderkant…
“… Ideeën uit te voeren. Met betrokken mensen die niet meteen te horen krijgen dat wat zij willen niet zou kloppen. Als burgers samen iets willen ondernemen, moet de overheid dat ook faciliteren. Ik laat mensen praten over politieke en economische vraagstukken. Dan krijg je frissere ingevingen dan wanneer dat vanuit ambtenaren en wethouders komt. En daar kiezen we het beste uit. Een voorbeeld: Hoe zorgen we dat een boer zijn producten dichtbij kan afzetten, waar kunnen we spullen kopen die lokaal worden gemaakt? Dat is misschien lastig te organiseren, maar je kunt het wel stimuleren. Een bio-markt. Winkeliers die zaken onderling regelen. Minder kosten. Minder verspilling. Dat bevordert de plaatselijke circulaire economie.”
Waardoor niet iedereen zelf het wiel hoeft uit te vinden.
“Een systeem waarbij mensen met elkaar kijken naar mogelijkheden. Iemand houdt er een inleiding over. Dat kan interactief, met een website of app-groep, en waaiert uit. Een van mijn creatieve vrienden heeft een groepsspel gemaakt. Aan verschillende tafels bespreek je diverse items: energie, volkshuisvesting, voedselverspilling, discriminatie. Die wissel je plenair uit. Je draait het probleem rond, waardoor je nieuwe ingangen gaat zien. Energietransitie wil je gezamenlijk aanpakken? Maar de communicatie daarover is een andere kwestie. Oké, dan gaan we dat afzonderlijk behandelen. Zo zet je maatschappelijke kwesties gestructureerd op de agenda. De bedenkers worden uiteraard betrokken bij de uitwerking.”
Veranderen we daar de wereld mee?
“Je krijgt de kans problemen op een andere manier op te lossen. Dit neemt al hand over hand toe. Het wordt urgent. We zien dat het klimaat rare dingen doet. We zien een verharding in de omgang tussen mensen. Laten we gezamenlijk onze zorgen aanpakken. We kunnen er geen wereldproblemen mee oplossen, we kunnen er Trump niet mee bijsturen, maar wel met kleine stapjes in Nederland iets verbeteren.” Controle, geen compassie
Burgers en overheid vertrouwen elkaar niet.
“Er is een controlerende overheid en geen compassie-overheid meer. De ruimte om creatief te handelen is te klein. Alles moet worden nagetrokken. Dat gebeurt zó streng dat mensen als fraudeur worden aangemerkt als ze een week te laat een formuliertje inleveren. Het hele verhaal van de toeslagen… Dat is het gevolg van het neoliberalisme dat in de jaren ’80 en ’90 is opgekomen. De overheid wilde efficiënter optreden. Burgers werden klanten. Ambtenaren kregen targets voorgeschoteld… Wiebes, Hoekstra en Rutte zeggen dat de economie moet blijven groeien om het klimaat te verbeteren. Dat kan niet! Je kunt groeien door meer windmolens, nieuwe transportsystemen, door beter onderwijs. Maar dan moet je elders ontgroeien. Denk aan de frisdrankindustrie, kleding, vliegreizen. Plastic en kartonnen verpakkingen. Als je daar anders mee omgaat, kun je 60 procent minder gebruiken.”
Greta Thunberg verweet politici alleen maar bezig te zijn met cijfers en groei.
“Je kunt niet zonder cijfers, maar wie alleen bezig is met groei moet zich kapot schamen. Ik kan me niet voorstellen dat reisbureaus maar verre vliegvakanties blijven aanbieden. Belachelijk, cruises tot naar Antarctica. This is where we draw the line. Een beetje meer blik verzamelen, een beetje meer circulair, een beetje minder stikstof, dat verandert het systeem niet. We moeten een kantelpunt bereiken. Door corona veroorzaken we minder vervuiling. Maar als we een paar jaar zonder grote klimaatchaos beleven, zakt de aandacht en urgentie weer weg.”
Een groot aantal organisaties (Nivon was er één van) heeft de Tweede Kamer een manifest overhandigd om de ecologische voetafdruk te verminderen.
“We moeten er nu een vervolg aan geven. Alle deelnemende organisaties vertegenwoordigen tezamen vier miljoen leden. Het verminderen van de voetafdruk blijft een belangrijk punt. We hebben contact met de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid om tot een concreet programma komen. Langzamerhand beginnen politieke partijen hun verkiezingsprogramma te schrijven. Het lijkt me belangrijk nu actie te ondernemen.”
We zetten toch al stappen naar een betere toekomst?
“De vraag is of dat ook het systeem verandert. Zodra een onderneming niet meer groeit zullen aandeelhouders hun aandeel dumpen. Banken verdienen het meest aan groei. Ze moeten genoegen durven nemen met minder rendement. Pas dán is er sprake van een omslag. Laat de staat weer een nationaal ziekenfonds opzetten. Woningbouwcorporaties moesten zo nodig voor de markt werken. Universiteiten worden betaald op het aantal studenten dat ze succesvol afleveren, niet op de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Als ze teruggaan naar hun oorspronkelijke
taak voeren we een systeemverandering door.
We moeten af van de wvwels waardoor we steeds schever groeien. Bange neoliberale economen denken dat de overheid geen waarde kan scheppen. Mensen, neem de markt terug en ga het zelf doen. Gemeenschapsdenken zat vroeger ook sterk in het Nivon. Door de individualisering raakte het groepsdenken uit beeld. Bij samen doen willen mensen ook een eigen inbreng hebben.”
Hoe kunnen we dat bij Nivon invullen?
“Actieve afdelingen kunnen maatschappelijke programma’s opzetten. Stel vragen, praat erover hoe het anders kan. In debat, lezingen, workshops. Het gebeurt al in Arnhem, Rotterdam en ook elders. Maar we mogen best harder duwen. Kijk wat je kunt betekenen voor de lokale economie waar je als afdeling of natuurvriendenhuis deel van uitmaakt. Breng groepen bij elkaar en bespreek je ideeën. Neem de ecologische voetafdruk als uitgangspunt. Dat sluit aan bij wandelen, fietsen, bij het bevorderen van de circulaire economie. Het gaat erom invloed uit te oefenen op dingen die in je eigen omgeving gebeuren, zonder dat het partijpolitiek is. Je moet ook met mensen die de markt omarmen in dialoog blijven. De markt is geen duivel, we moeten alleen organiseren dat ze niet alle vrijheid pakt. Zelfs het bedrijfsleven vraagt: ‘Geef maar aan waar we moeten stoppen’. De winstgevendheid wordt niet minder, eerder meer. En het wordt ook niet minder als je extra zorgt voor de natuur.”
Je noemde jezelf in je toespraak in het Koos Vorrinkhuis een optimist.
“Je moet ten principale optimist zijn. Optimistisch zijn wil zeggen dat je blijft roepen: ‘Het kán en móet anders.’ Ik bedenk steeds nieuwe dingen. Als ik die ideeën niet meer zou hebben, moet ik maar in het bejaardenhuis.” •
John Huige (75), politiek econoom. Van 1988 tot ’97 was hij directeur van Nivon Natuurvrienden. Hij is lid van het Platform Duurzame Solidaire Economie en schreef boeken, waaronder recent ’Stammenstrijd of sociale actie’, over de noodzaak om het marktdenken terug te dringen en het gemeenschapsdenken weer voorop te stellen.
