Hardangerfjordmagasinet nr 1 2019

INFORMASJONSBLAD

PERLEKJEDE

HFM HARDANGERFJORDMAGASINET FRÅ SKJERGARD I SUNNHORDLAND TIL FRUKTHAGAR I HARDANGER

NR 1 - JUNI 2019 14. ÅRGANG

STATSRÅDEN

UTNE

BRANN

VAMP

GR

IS AT

rosendalnatur.com

ROSENROT PÅ BJØRNDALSTIND, ROSENDAL

DISTRIBUSJON: SVEIO / BØMLO / STORD / ULLENSVANG / ODDA / JONDAL / ETNE / KVINNHERAD / VINDAFJORD / KVAM / EIDFJORD / ULVIK / GRANVIN TURISTKONTOR / FERJER / SNØGGBÅTAR / BÅTHAMNER / BENSINSTASJONAR / OVERNATTINGGSTADAR I REGIONEN / FLY

INNHALD

SIDE 28

SIDE 32

S I D E 54

L I N G A L A KS

EIDE FJORDBRUK

BLEIESKRED SIDE 42

SIDE 10 K R Å KO

SIDE 88

MARINUS

JANGEN S I D E 52 ØIE

SIDE 12 VA M P SIDE 39

SIDE 92

ENGESUND

F LOT V E

SIDE 60 G U L LHUSET

SIDE 94 HARDANGER A KS

S I D E 76 LANDSF E S T I VA L E N

SIDE 23 H AV B R U K SIDE 62 PERLEKJEDE

S I D E 72 SIDE 6 VINSKVETTEN

MYSTERIET på ULLALÅFTE

SIDE 90 F R A M N E S V KS

HARDANGER HOUSE

SIDE 80 GURINE

SIDE 46 BRANN

S I D E 96 KJELL S TO R E L I D

SIDE 86 O I LC O M M

ANSVARLEG UTGJEVAR: PRINFO MEDIA ANSVARLEG REDAKTØR: SIGURD VIKØREN FOTO FRAMSIDE: UTNE HOTEL DESIGN: VINNARSKALLE / POPPCORN DESIGN OPPLAG: 50.000 KJEM UT: 2 GONGER PR. ÅR KONTAKT: SKÅLAGATO 50, 5470 ROSENDAL, T: 982 98 301, E-POST: SIGURD@VIKORENMEDIA.NO HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

3

rosendalnatur.com

MORGON VED MYRDALSVATNET, ROSENDAL

DRAUMEN OM SOMMAREN! Han du drøymer om og lengtar etter, han kjem når du minst anar det, plutselig berre er han her, sommaren!

Eg drøymer at vi kjem samstundes, sommaren og eg, til alle fine stader, langs heile fjorden. At vi kjem hand i hand, med kjærleik til kvar og ein, sommaren og eg.

Draumen er å vera her med sommaren, når han kjem. På fjorden, i fjæra, ved fossen, på fjellet og fonna. Oppleva den gode kjensla av sommaren, når han ruskar deg i håret, stryk deg over kinnet, varmar deg på ryggen. Når alt det gode plutselig er her, i lag med deg og meg og sommaren.

Blir aldri heilt samd med meg sjølv om kvar sommaren er aller best? Han er alltid god, alltid velkomen, alltid min ven, sommaren er kjærleik. Når han kjem,

4

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

ser du fotefar av han, i dråpen under snøen, når humla møter blomen og i alt det vakre ljoset. Ikkje minst kjenner du på angen av din velvære, at sommaren er her.

Sommaren på fjellet er ikkje heilt den same som han du møter i kulturenga ved fjorden, eller på svaberga ved havet. Men, sommaren er vår ven, ikkje alltid like trufast i våre augo, men i sin visdom ser han andre kvalitetar enn vi.

Sommaren er vår ven, ei gåve som gjev venleik, fargar, liv og ljos. Vi gler oss sommaren og eg, til sola og varmen, saman med deg!

KONKURRANSEN OVERNATTING I SUITE PÅ SCANDIC NEPTUN!

Middag for to, og showbillettar etter fritt val på showa til Scandic hotella i Bergen.

I Hardangerfjordmagasinet prøver vi etter beste evne å laga små kosestunder for lesarane våre.

Vi vonar at du i dette magasinet finn mykje interessant, og masse kjekk lesnad å kosa deg med.

Litt konkurranse må vi ha. Vår gode samarbeidspartnar i Bergen stiller med suite, middag og show til underhaldning. Ei oppleving du seint vil gløyma, seier vi. Tidlegare vinnarar har sagt at dei hadde store forventningar, og at det vart enno betre enn det. Det likar vi å høyra, og legg alt vi kan i potten for at du som vinn skal få ei oppleving utanom det vanlege.

I magasinet har vi gøymt nokre små vinskvettar. Sjå oppe på sida. Dei er strødd ut rundt om i magasinet, og ventar på at du skal finna dei.

I svaret må du ha rett tal på vinskvettar som er gøymde, og kva sidetal du fann dei på. Svaret ditt må vi ha innan 1. september, og du må senda svaret på e-post til sigurd@ vikorenmedia.no.

Lukke til, kos deg!

God sommar frå oss i redaksjonen!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

5

DA È MERKELEG AT DA IKKJE È NOKE ALDRINGSTEGN PÅ OSS KARANE. KA È ODDSEN FOR AT FEM KAMERATA FRÅ SAMME BYGD HELDT SEG SO UFORSKAMMA GODT?

6

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Frå Belberten sitt Machu Picchu er det god utsikt. Mot nærmiljøet, mot fabrikkjen, sjølve hjørnesteinsbedrifta med det berømte ullalåftet. Sentrum i tilværet, Rothålå, og vi kunne sjå lokalitetar som Brattebakkjen og Miladalen.

Dette er riket til Vinskvetten. Det er rundt desse sentrale stadane det meste av Vinskvettlivet utfoldar seg. Her finn du grunnlaget for sjela til Vinskvetten.

Når du vert teken med til dans på Grasdal – får servert cola og bacardi – og det plutselig går opp for deg at her kjem dei 3 siste, då kjenner vi oss att. Det kjennest som både Ingolfen og broren til Kåren har vore kameratane mine i heile oppveksten, - og bare vent til neste helg Merete…. Vinskvetten har ein heilt magisk evne til å treffa oss evig unge med nostalgi.

Blir mest religiøs når eg tenkjer på alle dei kulturelle perlene som kjem frå miljøet her. Poesien i Diktet, framført av Belberten, løysing på det universelle problemet med labber som ikkje er par, og ikkje minst malen for korleis ein ordlegg seg, når du skal søkja etter nokon som passar for meg.

I dette heilt unike miljøet fekk eg audiens ei kveldsstund etter påske, saman med Belberten og resten av gjengen. - Du og du, da vart ei triveleg stund.

17. oktober i haust er det klart for nytt show med guttaboys frå Bergen Nord. Då flytttar gutane frå Rothålå inn på Ricks med eit heidundrande show, ”Mysteriet på Ullalåftet.” I skrivande stund er enno mykje uklart/diffust, eller ullent, må vita, men nokre saker er gutane meir opne rundt.

Kanskje vert det eit gjensyn med den gamle spåen. Hugsar du den som alle hadde i lomma,

men 4 ulike fargar på toppen, som du skulle velja mellom, så velde du tal eit par gonger. ”Spåkona” bladde i spåen med talet du oppgav, før du velde 1, 2, eller 3 og fekk vita at du var idiot, dust eller fekk andre kjære nemningar.

Ei viktig storhending som blir tema på Ricks, er Belberten, som har oppdaga at han har skjulte evner. Sjølv meinar Belberten at han er meir klarsynt enn dei aller fleste i ”åndenes makt.”

Dette ber bod om ei spirituell oppleving.

Vinskvetten, er historiar frå dagleglivet.

Kvardags-lege fenomen og mykje nostalgi. Det blir eit tradisjonellt Vinskvettenshow. Nytt show på kjent konsept. Ingen grunn til å endra for mykje på eit suksess-konsept.

Innimellom gamle svisker, har eg her i nærområdet til Rothålå fått servert nye tekstar om Fetter’n til fatter’n, om Tujiahekken – og korleis det kan ha seg at 5 karar frå same området held seg så utruleg bra.

Vinskvetten kjem med ny plate i august, med 12 nye melodiar. Singel er alt utgitt - finnest på spotify.

Fetter’n til fatter’n. Snart kjem Tujahekken vår og Dei 5 uimotståelege. Dette er smakebiter frå plata som i august også kjem på vinyl!

I showet i haust vert det sjølvsagt gjenhøyr med nokre av dei gamle sviskene. Det er sjølvsagt og naturleg at den nye plata med både musikken og tekstane får ein sentral plass i showet.

Som vanleg er det nærmiljøet kring fabrikkjen og Rothålå som står i sentrum. Men Vinskvetten har og eit auga på kva som skjer elles i verda.

Vinskvetten ynskjer å bidra til å retta opp gamal urett. Difor fokus mot kva som skjedde på Sørpolen i 1911, slik at vi får retta opp ein stor urett. Det ordnar Vinskvetten med melodien Fetter`n til fatter’n.

Tujahekken er eit mykje omsnakka tema i våre dagar. Når naboen din har ein tujahekk som etter kvart blir for høg, og tek både sol og utsikt.

Ka gjer du då? Dei fleste lir i det stille, men Bertel’n veit råd. Han er ikkje tapt bak ein hekk.

Siste prøven på plata er; ”Dei fem uimotståelege.”

Da è merkeleg at da ikkje è noke aldringstegn på oss karane. Ka è oddsen for at fem kamerata frå samme bygd heldt seg so uforskamma godt?

Til Belberten og dei hine, takk for at de tok i mot meg og let meg få ta del i så mykje spennande historie. Lukke til med frivillig og midlertidig migrasjon til bydn i haust.

Til lesarane; Då sjåast vi på Ricks i haust. Deltar du i konkurransen vår, kan du vinna bilettar saman med middag for to og overnatting i suite på Scandic Neptun.

La ikkje denne unike sjansen gå i frå deg.

SIGURD

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

7

OLE BULL SCENE - PREMIERE 16. OKTOBER Show & hotell per person fra kr. 1095,-

TOTLAND & STYVE

«Innertier! .... Musikalsk snop og viltre gjøglerier»

BA

OLE BULL SCENE 6. NOV. – 14. DES. Show & hotell per person fra kr. 1085,-

RICKS TEATER - PREMIERE 17. OKTOBER Show & hotell per person fra kr. 1045,-

TRE ELEFANTER I ROMMET SCHØYEN, SKÅBER & CESS

LARS LILLO STENBERG ANDRÉ SØFTELAND SIGURD SELE KAROLINE KRÜGER M.FL.

GRIEGHALLEN 11. – 12. OKTOBER Show & hotell per person fra kr. 1150,-

HORDALAND TEATER - PREMIERE 12. NOV. Show & hotell per person fra kr. 995,-

OLE BULL SCENE - PREMIERE 12. NOVEMBER Show & hotell per person fra kr. 1125,-

BESTILL FULL PAKKE! De beste billettene og hotellovernatting i Bergen 8

I

Firmatur eller julebord? showpakker.no/bedriftspakke HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

SOMMARMAGASINET I sommarmagasinet kan du lesa om sommaren. Kosa deg med den vakre naturen vår. Sjølvsagt leita etter vinskvettar i konkurransen vår. Vinna premie med høg verdi. Takka vera vårt lange og gode samarbeid med Scandichotella, har vi ein premie med overnatting for to i suite på Neptun Scandic, middag og revybillettar.

I sommarmagasinet har vi til og med 2 konkurransar. Vi har vore saman med sentrale personar i Brann, superklubben mellom dei sju fjell. Du kan delta i ein Brannquiz, med flotte premier.

ny næring som mange meiner mangt om. I sommarmagasinet kan du møta nokon av dei som jobbar med fisk og mat i fjorden vår. Kanskje kan du auka kunnskapen din om bransjen.

To stader i vår region kan du treffa Vamp i sommar. På Kråko i Fitjar og på Baroniet Rosendal. Du kan kosa deg å lesa om Vamp, samstundes som du gledar deg til konsert. Vi har ein fyldig oversikt på kva som skjer langs Hardangerfjorden i sommar. I særklasse står Baroniet. Kvar sommar kjem Noreg sine beste artistar attende, år etter år. Det er berre å vraka å velja i store opplevingar.

To spesielle 25 års jubileum kan du lesa om. Hendingar som på kvar sin måte har prega dei som var i sentrum for hendingane. På Lillehammer og Bleie.

Du får bli med og kjenna litt på klubben som betyr så mykje for så mange. Bli litt betre kjent med Håkon Opdal, Lars Arne Nilsen og Camilla Shütz.

Som vanleg kan du lesa om næringsliv med interessante bedrifter og yrker som du kanskje ikkje veit all verda om.

Tannlege og blikkenslager. Om den spennande bedrifta Hardanger AKS, om dei nye gullsmedane du finn i Odda.

Hovedfokus innan næringsliv er på Havbruk, oppdrett av laks. Ei stor relativt

I Hardanger finn du ein kristen vidaregåande skule. Bli med til Framnes og den spennande skulen. Møt Jangen, ein institusjon i Odda. Høyr kva reiselivssjefen i Hardanger meiner om turisme. Bli kjent med ”Perlekjedet.” Ein fantastisk rundtur i noko av det flottaste Hardanger har å by på, frå natur til sider.

teke mot gjester sidan 1722, og det splitter nye Hardanger House. Kvalitetshotell i Jondal med berre 9 eksklusive dobbelrom!

Elles kan vi by på Landsfestivalen i gammaldansmusikk i Kinsarvik. Norges største dugnadsprosjekt Hardangerjakta Gurine, skal sjøsetjast og døypast.

Du kan møta listetoppen til SV til valet til den nye Ullensvang kommune.

Og om du ikkje visste det, så blir det etter 01.01. 2020 ulovleg med oljetank nedgraven i hagen for bruk til oppvarming. I magasinet kan du lesa om kven som kan hjelpa deg med å få tanken vekk. Kanskje du når borti eit tilskot frå ENOVA om du kjappar deg.

I magasinet finn du og kven som kan hjelpa deg med varmepumpe som ny varmekjelde.

Sigurd

Du blir og kjent med Utne Hotel som har

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

9

KRÅKO

SJØHYTTEOMRÅDE – vestlandets største sjøhytteområde, og kanskje vestlandets mest ukjende perle?

HYTTER MED KVILEPULS ”Kort veg frå byen, milevis frå stress” Mange har alt oppdaga Kråko, den store halvøya som ligg vest i Fitjar kommune, og som langsamt vert bygd ut med hytter og naust av alle slag. Dei som har hytte her, er samde om at det er ein god stad å tilbringe fritida, og hyttene vert flittig brukt heile året, ikkje berre i sommarhalvåret. Her senkar dei skuldrene og kvilepulsen set inn allereie på den korte ferjeturen frå Halhjem til Sandvikvåg, for dei som kjem nordfrå.

Kråko er både sjø- og fjellnært, og det veit hytteeigarane å sette pris på. Dei fiskar og står på vannski, padlar kajak og badar på ei av dei ni badestrendene i Kråko. Om vinteren tek dei seg ein skitur på Fitjarfjellet, som er berre ein kort biltur frå Kråko.

I Kråko kan du kjøpa alt frå strandhus eller nøkkelferdig hytte tilpassa din familie sine behov, til tomt utan byggjeklausul med full fridom til utforming av hyttedraumen. www.krako.no

10

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I hjartet av Kråko Sjøhytteområde på Fitjar finn du møtestaden Port Steingard. Der er det rikeleg med parkering når du besøker mikrobryggeriet, handlar barbersåpe eller flytande såpe på såpefabrikken, vil ha deg ein kopp kaffe eller eit glas lokalt øl og noko å bita i på kaféen. Her finn du også Port Steingard gjestehamn, kor du kan leggja deg til for natta om du kjem sjøvegen.

SOMMARKONSERT MED VAMP Det store høgdepunktet for oss på Kråko er utekonserten 20. juli. VAMP spelar først, etterpå blir det Queen Tribute etterfulgt av 80-tallsparty med Ole André Westerheim og band. Vi skal ha to scener, så det vert inga ventetid mellom dei to banda.

Bryggemester Øystein Huus seier at han skal ha brygga rikeleg med godt, kaldt handverksøl til tørste konsertpublikum, og PS Bryggekafé melder at dei planlegger ein rikhaldig meny, slik at dei som kjem på konsert skal få eta skikkeleg god, varm mat. Når porten opnar skal grillen vera varm og ølet kaldt, så folk må planlegga å eta middag her denne dagen! Vamp spelar klokka 19 så de har god tid til eit varmt måltid før konserten tar til. Det vert stor stemning utover kvelden også. Vi har godt med parkering, men det vert sett opp buss frå Leirvik, ein rimeleg og god måte å komma seg til og frå sommarkonserten. Vi reknar også med at det vert heilt fullt i gjestehamna, så vi tilrår alle å vera ute i god tid.

HANDVERKSMAT MED BØLGESKVULP På næringsområdet Port Steingard, som ligg midt i hjartet til Kråko Sjøhytteområde finn du PS Bryggekafé, som kanskje er mest kjend som kafeen heilt på bryggekanten i Kråko, kor kaffi, øl eller vin serverast med salt bølgeklukking attåt.

Signaturbaksten er Kråkobolle, ei kanelbolle som helst skal etast rett frå steinomnen, så varm at du nesten alltid brenn deg fordi du ikkje greier venta til ho er kjøleg nok, og som er så drypande seig av kryddersirup at fingrane er klissete og innbyr til nokre diskrete sleik for å få med seg dei siste dropane av smaken.

MIKROBRYGGERI MED PRISBELØNT ØL I same bygget som kafeen held mikrobryggeriet En Liten Øl til.

Er du på Kråko, kan du òg stikka innom og kjøpa ølet direkte frå ELØ sitt eige ølutsal. Det er òg høve til å tinga omvisning i bryggeriet, ta kontakt dersom de vil ha omvisning som eige arrangement, eller som ein del av eit opplegg på kaféen. www.enliten.no

SÅPEFABRIKK MED DUFT AV FITJARØYANE I andre etasje, over kafeen, lager dei naturlege såper og barberprodukt, med dufter inspirert av det lokale landskapet.

Her serverast også herlege smårettar, og sundagsmiddagen er svært populær både hos hyttefolk og folk frå nærleiken, alt laga frå botnen med kjærleik og berre gode ingrediensar.

Kaféen har ope frå tirsdag til sundag i fellesferien, og helgeope i partalsveker resten av året.

Utanom dette blir PS Bryggekafé nytta til konsertar og andre arrangement som blir annonsert kvar for seg, og kaféen vert òg brukt til lukka møter og festar.

Alle produkta vert seld på Fitjar Islands sin nettbutikk, men dersom du tek turen opp til andre etasje, kan dei fortelja deg om produkta og korleis dei er laga. I den vesle såpefabrikken kan du velge din favorittduft på både flytande såpe, handkrem og barberprodukt og ta den gode opplevinga med deg heim.

www.ps-bryggekafe.no

www.fitjarislands.no

billettsal: tikkio.com

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

11

12

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Eg kom ruslande, frå sør, gjennom Strandgato. Lett på foten og med litt sånn skrekkblanda fryd, til daten min med Øyvind Staveland, sjølvaste mister Vamp. Vi skulle treffast heime hos dottera til Lothe, ho som held til rett ved sida av Risøybrua, midt i hjarta av Haugesund.

FOTO: INGER STAVELAND

Dagen gjekk mot slutten på denne torsdagen midt i mars, værmessig absolutt ingen ”høydare” for minneboka. Vinteren meinte sikkert han enno hadde noko han skulle sagt, så han delte raust med meg, av kaldt regn og 2-3 småsure celsiusar.

Vamp, denne musikalske skatten som har gleda så mange, gjennom meir enn 25 år, var temat vårt. Historien, musikken og tekstane, minnerike opplevingar og ikkje minst litt om sommaren 2019 då Vamp har konsertar på Kråko i Fitjar og Baroniet Rosendal, her i vår region.

Vamp er mellom dei finaste ting eg veit om.

Vamp er kontrastar, tøffe og rørande, mjuke og harde, gjerne presentert i same konsert. Eg ser ikkje vekk frå at nøkkelen til suksessen ligg her ein stad, gøymt mellom kontrastane. Vakker musikk og tekstar som speglar livet vårt. ”- Så takk skal du ha, kjære Gud, Eller kim du nå va?

Du så fant opp dei finaste ting.”

Sjølv med hustrige våte grader ute og berre kaffi som drivstoff, fant vi likevel snart tonen.

Med Øyvind sine forteljingar om musikken, tekstane og unike opplevingar med Vamp, vart både stemning og temperatur snart både varm og triveleg. Hugen vår var nok mykje meir retta mot varme sommarkveldar i Baronihagen, enn dei 2-3 marsgradene, som vart servert ute på Risøybruo.

OPPLEV VAMP I SOMMAR PÅ KRÅKO I FITJAR, OG BARONIET ROSENDAL.

Etter eit lite akademisk kvarter med utveksling av viktig info, var vi så smått klare for målet med vår rendez-vous. Litt historikk er ofte ein god start, så då gav det seg mykje sjølv; - Korleis starta dette eventyret om Vamp, Øyvind?

….. Det var ein gong .. ein ung Øyvind Staveland som sat på Svalbard og skreiv på den ikkje heilt ukjente melodien til Tir`na Noir. Vel heime i Haugesund tok han kontakt med Kolbein Falkeid, gav frå seg litt tankar og spurte Kolbein om han kunne skriva ein tekst? Det var starten på eit fantastisk samarbeid og ein gryande oppstart på eventyret om Vamp.

- Personlegdomen til Kolbein Falkeid og hans evne til å læra meg/oss å ta tekstar på alvor.

Det har vore ei sterk drivkraft og ein enorm inspirasjon. Det har på mange måtar vore heilt avgjerande for kven og korleis Vamp er blitt, seier Øyvind.

Kolbein Falkeid som budde i same huset som Øyvind Staveland på Lillesund, litt sør i Haugesund, var saman med Øyvind sjølve grunnlaget for ein av norsk musikkultur sine mest vellukka symbiosar.

- Etter kvart brukte vi mykje tid på å tråla i gamalt og nytt materiell hos Kolbein, for å sjå etter tekstar som kunne høva å skriva musikk til. Her vart det mykje prøving, prøving og atter prøving. På eit tidleg tidspunkt hadde vi bestemt at vi skulle syngja på Haugesundsdialekt. Vi meinte det var ein god ide for å vera meir truverdige. Kolbein Falkeid skriv tekstane sine på bokmål, noko som gav oss mange utfordringar med rimord som forsvann og tilpasningar som var krevjande.

Det var ein stor ”berikelse,” då Jan Toft kom inn i biletet. Han skreiv mykje musikk, særleg i starten.

Jan Toft var med i 8-9 år før han tok seg ein pause, for å gjera andre ting. Då han etter 13-14 år kom heim att, vart eg skikkeleg glad. Det var ein stor opptur for meg og for Vamp.

I 1991 vart Vamp starta, seier Øyvind, så vi har no drive på ei stund. Det som undrar meg mest er at eg likevel etter meir enn 1000 konsertar, plateinnspelingar og mykje reising, ikkje på nokon måte kjenner meg trøyt. - Eg kjenner faktisk på ei enno større glede no, med livet og

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

13

Vamp. Vi er trygg på konsertar og eg kjenner ei stor glede over at dette har vi kontroll på, dette kan vi.

Vamp! Eg smakar litt på namnet, eg likar det, tenkjer eg. Eit namn med smell i og når namnet Vamp dukkar opp, så veit du kven det er og kva musikk Vamp står for. Men kva betyr namnet?

Som vanleg, spurde eg min ven Google? La meg seie det slik at etterpå, spurde eg Øyvind, kva betyr Vamp? - Navnet ”Vamp” betyr i vår sammenheng en gjentagende melodilinje eller akkordrekke, svarar Øyvind, så då veit vi det. På alle måtar, eit veldig kuuult namn.

Vamp har mange flotte tekstar! - Ja, seier Øyvind, vi tenkjer kontrastar, jobbar mykje med regi, teknikk og strekkjer oss etter kvalitet.

Balansen mellom skjemt og alvor speglar sjølve livet. Alvorlege tekstar om lengsel, saman med vakker musikk, er godt for sjela, seier gründeren av Vamp, på ein måte som ikkje etterlet noko tvil om at han meiner det.

Mange av melodiane til Vamp, tenkjer eg, har med seg det som kjenneteiknar god musikk. Du får dei på hjernen og blir gåande å syngja dei heile dagen. Månemannen, Ein liten fuggel og Tir n’a Nior er døme på slike melodiar. Før møtet med Øyvind, har eg høyrt mange gonger på ”Det roliga regnet” filma i Baronihagen, og er blitt rett og slett heilt hekta.

Tekstane er i mange samanhengar smått geniale. Kven kjenner seg ikkje att i Ingvar Hovland sin tekst til Månemannen? Der natt og dag møtest og versa blir understreka med at Nå er det seint. Nå er det tidleg. Kven i denne verda er det som ikkje har eigne opplevingar knytt til meir eller mindre lugubre aktivitetar på denne tida av døgnet.

I songen om ein liten fuggel får vi realitetar frå livet presentert på ein ettertenksom, vakker og genial måte, gjennom teksten til Ingvar Hovland og Øyvind Staveland. Ikkje minst gjennom presentasjonen til Odin Staveland blir det tydeleg at Haugesundsdialekten eignar seg til slik framføring og at valet om å syngja på dialekt, gjev Vamp ein ekstra dimensjon.

14

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

DET FINS EIN KLANG I MALM OG LØV SOM SEIE ALT SKA BLI TE STØV. SOM NATTENS ROV SKA ALT BLI GLØMT, AV DENNA LOV E ALLE DØMT. Vamp har 5 spelemannsprisar. I 2007 vart Vamp heidra som årets spelemann! Vamp har gitt ut 16 album, 1 EP og 12 sigler. I september kjem ny plate; BREV. For alle som ventar med lengsel etter ny musikk frå Vamp, så kjem no BREV, som inneheld nettopp det.

Vil du oppleva VAMP sør for Trondheim i sommar, så har du berre 25 konsertar å velja i. I vår region konsert på Kråko i Fitjar 20. juli og 23. - 24. august på Baroniet Rosendal.

Til vi sjåast att om ikkje så lenge. - Takk for no Øyvind, det var triveleg.

På denne hustrige torsdagen i mars, gjennom samværet med mister Vamp, vart dette likevel ein god dag for minneboka. I tillegg er eg overtydd om at vår rendez-vous hos dottera til Lothe, berre var ein liten apertiff, til det som skal koma seinare i sommar på Fitjar og i Rosendal.

- Eg har hatt så mange gode opplevingar på Baroniet, seier Øyvind! Vi i Vamp har spelt konsertar her med jamne mellomrom, både i Borggården og no, dei siste gongene i Riddersalen. Eg har og vore på Baroniet med Herborg Kråkevik og Kolbein Falkeid og ikkje minst for å vitja Anne Grete og Reidar. Vi gler oss stort til å koma attende i august.

Velkomen skal du vera, både Øyvind og Vamp - Eg gler meg masse til vi høyrest att.

MEDLEMENE I VAMP!

ØYVIND STAVELAND Fele - bratsj - fløyter trekkspel - vokal

JAN TOFT Gitar - sang

ODIN STAVELAND Trommer - perkusjon vokal - trekkspel gitar - økulele

KJETIL DALLAND frå Tysnes Bassist

LARS ERIK STØLE Tangenter - orgel piano - trekkspel

STIAN OTTESEN Strengeinstrument gitar – banjo mandolin

BARONIET ROSENDAL

einart.no – Einar Nilsson

Velkommen til Baroniet Rosendal

Kulturprogram 2019 Søndag 26. mai kl. 11-18: Onsdag 29. mai kl. 20.00: Fredag 31. mai kl. 20.00:

Lørdag 1. juni kl. 14.00: Lørdag 15.juni kl 10.30-18.00:

Søndag 16. juni kl. 17.00: Fredag 28. juni kl. 20.00: Tirsdag 2. juli kl. 17.00: Fredag 5. juli kl. 20.00: Tirsdag 9. juli kl. 19.00: Onsdag 10. juli kl. 19.00: Torsdag 11. juli kl. 19.00: Fredag 12. juli kl. 18.00: Lørdag 13. juli kl. 13.30: Lørdag 13. juli kl. 18.00: Søndag 14. juli kl.18.00: Tirsdag 16. juli kl. 19.00: Onsdag 17. juli kl. 17.00: Torsdag18. juli kl. 19.00: Fredag 19. juli kl. 19.00: Lørdag 20. juli kl. 18.00: Tirsdag 23. juli kl. 19.00: Onsdag 24. juli kl. 20.00: Torsdag 25. juli kl. 19.00: Fredag 26. juli kl. 19.00: Lørdag 27. juli kl. 16.00: Tirsdag 30. juli kl. 19.00: Onsdag 31. juli kl. 19.00: Torsdag 1. august kl. 20.00: Fredag 2. august kl. 19.00: 8. – 11. august: Fredag 23. august kl. 19.00: Lørdag 24. august kl. 18.00: Lørdag 31. august kl. 18.00: Tirsdag 3. september kl. 18.00:

Småfedagen Helene Bøksle, sang. Tove Kragset, klaver Konsert & Utstillingsåpning Leif Ove Andsnes med musikere «Tilegnet» Svein Johansen 25 maleri Introduksjon ved professor emeritus Gunnar Danbolt, kurator Introduksjon til utstillingen «Tilegnet» Svein Johansen ved professor emeritus Gunnar Danbolt Hagehistorisk seminar, Hagevandring.

Oppmøte ved Portboden Klosterhager på Vestlandet og hagebruk i Bergen i mellomalderen ved førstekonservator Per Arvid Åsen 1600-tallets hageanlegg i Norge – Austrått og Rosendal ved professor Annegreth Dietze-Schirdewah Fransk, engelsk eller klassisk havekunst ved førstekonservator Einar Sørensen De historiske hagene. Hvilken betydning har de i norsk kunstog kulturhistorie? ved fagdirektør Ulf Holmene Hagebruk i Sunnhordland og Hardanger, og i og på Rosendal ved professor Jørn Øyrehagen Sunde Strupebandet med orkester og solister Kings and Queens Håkon Kornstad Trio Jørn Øyrehagen Sunde, professor Natur og kultur på Baroniet Rosendal Audun Sandvik, cello, Sveinung Bjelland, klaver Ingebjørg Bratland med musikere Stein Torleif Bjella, sang/gitar Ingrid Olava, sang/klaver The Festival Players in William Shakespeare’s Much Ado about Nothing The Festival Players in William Shakespeare’s Much Ado about Nothing Thomas Dybdahl, sang/gitar Tenorane & Steffen Horn Bjørn Eidsvåg m/band Bjørn Eidsvåg m/band Bjørn Eidsvåg m/band Maria Mena med musikere Maria Mena med musikere Karoline Krüger, sang/klaver Sigvart Dagsland, sang/klaver Åse Kleveland, sang/gitar. Tove Kragset, klaver Minor Majority Ole Paus, sang/gitar. Ketil Bjørnstad, klaver Elisabeth Aasen, forfatter Fra Antikkens Lucretia til Dagens metoo Gunnar Skirbekk, professor em. Ytringsfridom Kari Bremnes m/band Kari Bremnes m/band Ingrid Andsnes, klaver Anne Grete Preus m/band Rosendal Kammermusikkfestival 2018 Se programmet for alle dager på baroniet.no VAMP VAMP Herborg Kråkevik med musiker Jørn Øyrehagen Sunde Dagleglivet i Kvinnherad på 1600- og 1700-talet.

Slottet frå 1665 mellom fjord, fonn, fjell og fossefall

Renessansehagen med et vell av roser.

Baroniet Rosendal Avlsgård&Fruehus.

Overnatting med frokost og tilbud om 3-retters middag i romantiske omgivelser.

Hattebergsfossen er en del av Rosendal Have.

Rosendal Drivhus Hagecafé & Butikk.

Billetter og informasjon: www.baroniet.no / tel 53 48 29 99 / 90 87 38 57/ info@baroniet.no

www.baroniet.no

Daglige båtruter fra Strandkaien i Bergen til Rosendal

Baroniet Rosendal / Den Weis Rosenkroneske Stiftelse i samarbeid med UiO. Hesteskyss i Rosendal Have.

Trond Mohn KVINNHERAD KOMMUNE

– fellesskap og trivsel – utvikling og vekst

Kvinnherad Elektro AS

8.-11. august 2019 Kjøp billettar no på www.rosendalfestival.com 16

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

rosendalnatur.com

VÃ…R OG REGNBYGER

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

17

1

2

5°0'0"E 280 000

260 000

3

4

5°30'0"E

300 000

5

6°0'0"E 340 000

320 000

6

Til Sognefjord

6°30'0"E 360 000

1205

60°40'0"N

Volahytta

Nasjonale turistveger Jernbane Ferje Fjordcruise Turisthytte

A

1114

National Tourist Routes Railway Car ferry Fjord cruise Tourist cabin

1327

1461

60°30'0"N 6 720 000

1131

Torfinnsheim Høgabu

Alexander Grieg

1193

B Vending

978

231

1350

Kiellandbu

1320

1241

60°20'0"N 6 700 000

1260 987

673

1233 686 842

341

1299

C

1046 976

60°10'0"N 6 680 000

1572

1410

665 1395

D

673

Fo lg

600

nn

stu n

ne le

n

Mosdalsb

1454 Holmaskjerbu

243

60°0'0"N 6 660 000

efo

Fonnabu

1339

Kvann

752

1520

737

1426

Sauabrehytta

E 59°50'0"N 6 640 000

749

1200

724

1302 1248

Stord Lufthamn Sørstokken

Simlebu

1602

Sandvasshytta 1435

F

156

1152

474

Blomstølen

59°40'0"N 6 620 000

1299

937 432

Storavassbu Løkjelsvatnhytta 1538

Olabu + Olalihytta

G 59°30'0"N 6 600 000

1187

1105

Kvilldal

1423

H

716

18

I

260 000

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

5°0'0"E

1

280 000

2

300 000 5°30'0"E

Til Stavanger

320 000

3

6°0'0"E

4

340 000 Til Stavanger

5

360 000 6°30'0"E

Strandd

6

7

8

380 000

Flå

400 000

1703

ms ba

9

7°30'0"E 420 000

10

8°0'0"E

440 000

11

12

8°30'0"E

460 000

480 000

Kongshelleren

na

1699

1731

1802

1708

Storestølen fjellstugu

1636 1470

1710

A Til Oslo

Geiterygghytta

60°40'0"N

7°0'0"E

Raggsteindalen

6 720 000

1477

1599

Finsehytta 1731

1849

Rembesdalsseter

1740

60°30'0"N

1620

Hakkesetstølen

Hardangerbrua 1485

Tuva

Fagerheim

1358

Kjeldebu

6 700 000

Krækkjahytta

Halne Fjellstove

1648

1383

Dyranut Fjellstove

1530

Vivelid fjellstova

Bjoreidalshytta

Hedlo

Solheimstulen

1414

Stigstuv

Trondsbu

Rauhelleren

Hadlaskard Torehytten 1690

Mårbu

Sandhaug

1407

Litlos

1474

Lågaros

bu

60°10'0"N

Besso

Tyssevassbu

6 660 000

1446 1480

ntjørnsbu

Stordalsbu 1674

Kalhovd turisthytte

60°0'0"N

Mogen Hellevassbu

62

Middalsbu

1639

D

Lufsjå

E

1721

Helberghytta

6 640 000

1547

Gaustatoppen turisthytte 1561

Haukeliseter

59°50'0"N

1681

C

6 680 000

Stavali

Åan

Heinseter

60°20'0"N

1

B

F

1313

Holmavatn

1574

6 620 000

1658

Bleskestadmoen

1291

Sloaroshytta

1367

1300

ddalen

5

Kilometer 10

15

20

6 600 000 59°30'0"N

0

1537 1604

Tjørnbrotbu

380 000

7°0'0"E

Kartgrunnlag: Statens Kartverk - Forhandler 609008 Layout: Asplan Viak as, p.nr 529256

1367

Krossvatn

1381

1507

400 000

7

G

Til Oslo

1449

3

59°40'0"N

1392

7°30'0"E

8

420 000

9

440 000 8°0'0"E

460 000

10

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

8°30'0"E

11

480 000

I

19

12

H

ARRANGE MENT 2019

EIDFJORD SMÅBANECUP

BARONIET Rosendal. For komplett program for Baroniet se www.baroniet.no Sjå eige kulturprogram i Hardangerfjordmagasinet

BARONIET

21. - 23. JUNI EIDFJORD SMÅBANECUP www.smaabanecup.no

21. - 23. JUNI RØLDALSMARKNADEN Ein av dei eldste marknadene i Noreg www.roldalsmarknaden.no

FESTIDALEN

21. - 23. JUNI KINCKDAGANE 5630 Strandebarm Årleg arrangement med innhald av diktaren Kinch i form av skodespel, musikk og anna underhaldning.

SKÅNEVIK BLUESFESTIVAL

28. - 29. JUNI FESTIDALEN www.fesidalen.no

4. - 6. JULI SKÅNEVIK BLUESFESTIVAL Skånevik, Etne BLUES – ROCK – SOUL www.skaanevik-blues.com

04. - 07. juli ULVIK SOMMARFESTIVAL Ulvik. Opplevingar for heile familien www.fiskefestival.no

20

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

ULVIK SOMMARFESTIVAL

HARDANGERVIDDA MARATHON

Fo to:

TYSNESFEST

LAURDAG 13. JULI KVASSHOVDEN OPP Ulvik, Norges flotteste og endel av Norgescupen i motbakkeløp. www.kvasshovdenopp.no

10. - 14 JULI TYSNESFEST Unik familiefestival i sjøkanten på Tysnes www.tysnesfest.no

17. - 21. JULI DEN STORE KRABBE- OG REKEFESTEN Sæbøvik, Halsnøy

ETNEMARKNADEN

25. - 28. JULI MORELLFESTIVALEN 2019 Sentrumsområdet på Lofthus i Hardanger dannar kulissene for denne festivalen som alltid vert arrangert siste helga i juli.

Naturen spelar på denne måten ei viktig rolle og betre kulisser for ein morellfestival finn ein ikkje nokon anna stad.

2.-4. AUGUST ETNEMARKNADEN www.etnemarknaden.no

3. AUGUST ISKLAR NORSEMAN www.nxtri.com

Ka i-

Ot

to M

ela

u

31. AUGUST HARDANGERVIDDA MARATHON

02. SEPTEMBER SETEHAUG OPP UTNE

6. - 8. SEPTEMBER KANALDAGENE 2019

19. - 21. SEPTEMBER BLUESHELGA LOKST UTØVE Haustens høgdepunkt!

27. -29. SEPTEMBER HARDANGER MATKULTURFESTIVAL

04.-06. OKTOBER FRUKT & SIDER FESTIVAL Denne helga vert det arrangert Frukt & Siderfestival i Øystese. Kåring av Hardanger sin beste sider. Ulike utstillarar med tilknytting til frukt og bær, siderseminar og underhaldning på kvelden.

FRUKT & SIDER FESTIVALEN

LØRDAG 3 AUG KL. 06.00 FYKSESUNDET RUNDT 2019 www.hardinglaup.no

08 - 11. AUGUST FITJARFESTIVALEN www.fitjarfestivalen.no

17. AUGUST VOSS-GEILO OG DYRANUT-GEILO «Sykkelfesten på Hardangervidda» er en fantastisk naturopplevelse på Europas største høyfjellsplatå. Her venter 160 km og 2150 høydemeter i spektakulær vestlands- og høyfjellsnatur. Full distanse, Voss-Geilo (160 km) og kortdistanse, Dyranut-Geilo (55km)

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

21

Med kontrastar du ikkje finn nokre andre stader, er Hardanger den fremste regionen i Noreg for opplevingar. Frå ytterpunkta Hardangerfjorden og Folgefonna til levande kulturlandskap og kjende ikon som Trolltunga og Vøringsfossen, er Hardanger heilt spesielt, også i verdssamanheng.

Turistane strøymer til, og besøket til regionen aukar stadig. Det at me har så mange kvalitetar å spela på, spreidd utover ein stor region, gjer Hardanger til vinnaren i reiselivet framover. Her finn du ekte opplevingar utan kø og trengsel (kanskje med unntak av Trolltunga på dei travlaste dagane i sommar, men det får me stå i). Reiselivsnæringa i Hardanger er i vekst, og med bakgrunn i akkurat vekst og auka etterspurnad, vert det no investert i overnatting, aktivitetar og andre bransjar som nyter godt av turistane. Det vert opna fleire nye hotell i 2019 og nye aktørar tek steget over til reiselivsnæringa i Hardanger.

Dette skapar nye arbeidsplassar og lokal verdiskaping.

Difor bed eg deg om å vera ein god ambassadør for reiselivsnæringa i Hardanger, ta bilete og film den flotte regionen og få det ut på sosiale medier. For ingen kjenner Hardanger betre enn dei som lever midt i den vakraste regionen i Noreg, og det er slik me skal vinna turistane til Hardanger. #Hardangerfjord og god sommar!

Andreas Skogseth Reiselivsdirektør

Fotokred: Sam Bentley.

Men turistane kjem ikkje av seg sjølve, og det vert satsa stort på reiseliv også andre stader i Noreg. For at me skal kunna løfta reiselivsnæringa i Hardanger vidare, må me framstå som det beste alternativet, særleg for dei som søkjer aktive opplevingar i kombinasjon med lokal mat og kultur.

Noko me har til felles med dei fleste turistane som vitjar oss, er bruken av sosiale medier. Og det er nettopp på sosiale medier me møter dei med stor reiselyst til Hardanger, lenge før dei har bestemt seg for reisemål. No satsar me på produksjon av historier og reiselyst distribuert på sosiale medier meir enn nokon gong, og besøket frå Instagram og Facebook har gått opp med nesten 200 prosent samanlikna med i fjor, og veksten held fram.

22

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

BLI KJENT MED HAVBRUKSNÆRINGA Noreg skulle velje ny idrettspresident. Fleire hadde meldt sitt kandidatur. Den som vann var ikkje den største favoritten.

I etterkant vart det kjent at forbundet som føreslo kandidaten som vann, hadde betalt 85.000,- kroner til eit PR-byrå for å hjelpa ho, slik at ho vann valet. Å investera hos dei som veit kva knappar du skal trykkja på, har ein verdi. Det påvirkar dei som skal meine noko om ei sak, eller ta avgjerd i ei sak.

Kven som har sagt og skrive kva i informasjonen om havbruksnæringa skal vera usagt.

Likevel er det ingen tvil om at heilskapen, der plussidene av næringa er tema, har vore lite synleg.

Derimot har det vore svært synleg at bransjen har vore skulda for å driva med uetisk framferd. Med bruk av lite miljøvenlege og eller bærekraftige metodar. Næringa har fått sterke negative skuldingar mot seg, ofte i ein smal sektor om gangen.

Kva drivkrafta for all negativ merksemd har vore, kan sikkert variera, men at penger er ein faktor treng ingen vera i tvil om. Ikkje alltid like lett å få auga på, men ei sterk drivkraft. Særleg rundt ei næring som genererer store summar.

Når du vert skulda for noko, så ynskjer du ofte å ta igjen, eller forsvara deg. I alle høve om du meiner skuldingane ikkje er i tråd med fakta.

Det blir likevel lett slik at når det andre laget på sin heimebane har bestemt kva det skal spelast om, må du heile tida spele på bortebane, og berre spele forsvar. Då blir det lite poeng.

Om du slåss med feiaren, så blir du svart, uansett! - slik er det berre.

Det blir ofte meir poeng av å spele på heimebane. Om du i tillegg bestemmer kva det skal spelast om og kan tvinga motstandaren til å spele forsvar, slik at du sjølv kan gå i angrep.

Då blir det ofte mykje meir poeng, og snart ligg du på toppen av tabellen. I ein posisjon der du mykje oftare vil hausta stor fagnad. Slik kan angrep ofte vera det beste forsvar.

Slik det såg ut frå min ståstad, så spelte havbruksnæringa mykje på bortebane. Næringa nytta seg lite av retten til å spela på eigen heimebane. Ein viktig grunn, trur eg, til at mange under vegs hadde eit feil inntrykk av laget.

Mitt fyrste møte med havbruksnæringa var slett ikkje bygd på kjærleik. Eg lurte mest på om næringa var ein gjeng med slabbedaskar som berre gav f…… Lurte og på om det ikkje var nokre positive ting med denne næringa, for det hadde eg høyrt svært lite om?

Har vandra litt i oppdrettskulissane i nokre år no, og må berre seie som sant er, at bransjen har imponert meg. Imøtekomande, opne, engasjerte, velutdanna, målmedvitne, audmjuke. Det var kanskje i meste laget med skryt.

Det manglar nok ein del på at bransjen er i mål, og nye utfordringar vil sikkert dukka opp.

Ikkje alle utfordringar i denne tida har vore løyst med den største eleganse. Men, viljen til å utvikla seg å bli betre er formidabel, spør du meg.

Med fare for at eg er godtruande og har veldig blå auge, saman med lav IQ. Ser eg ei næring som ynskjer å vera bærekraftig og på lag med lokalsamfunn og naturen.

Eg ser ein bransje som satsar på framtida i områder der busetnad og framtida skrik etter aktivitet. Havbruk tilfører lokalmiljøet arbeidsplassar og store inntekter. Bidreg til at dei som leverer service, tenester og varer til bransjen kan overleva i distriktet.

Kravet til havbruk i framtida er å vera open, ærleg og inkluderande i miljøet dei er ein del av. Ei næring som i framtida må bli bærekraftig og som då vil gi eit vesentleg bidrag til busetnad og levande bygder.

I sommarmagasinet kan du møta nokre av dei som jobbar med havbruk i Hardangerfjorden.

Lesa om kva dei driv med og gjera deg opp meiningar sjølv, om folk og næring. Siste ord om havbruk er garantert ikkje skrive eller sagt.

I sommarmagasinet finn du litt grunnlag for å gjera deg opp di eiga meining.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

23

I fylka på vestlandet, Sogn og Fjordane, Hordaland og Rogaland vart det i 2017 produsert 386.000 tonn laks og aure. Noko som utgjer 30 % av den norske produksjonen. I Hordaland åleine vart det produsert 199.000 tonn, eller 16 %. Hordaland er det nest største oppdrettsfylket, etter Nordland.

I Ringvirkningsanalyse 2017 for Havbruk i Denne analysen er tilgjengeleg hos Sjømat Sysselsetting Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane Norge. Vi skal her ta med nokre interessante tal Inkludert slakteri/foredling og administrasjon/ kjem det fram mange interessante tal. På tingsom kjem fram i analysen. salg var talet på tilsette i 2017, 4344 personar, ing frå Sjømat Norge har Blue Planet AS fått delt på 3475 årsverk. Hordaland hadde flest i oppdrag å gjennomføra ein analyse av Tabell 8 viser oversikt over tilsette og årsverk ringverknader av 8 lakseaureoppdrett på i 2017og knytta til matfisk- stamfisk- og setteTabell viserog oversikt over ansatte og årsverk i 2017 knyttet til matfisk-, stamfisksettefisk-produksjon.

Vestlandet. fisk-produksjon.

Tabell 8. Sysselsetting innen produksjon av levende fisk i 2017 (Fiskeridirektoratet).

Ansatte

Fylke

Matfisk, stamfisk, FoU

Finnmark Troms Nordland Nord-Trøndelag Sør-Trøndelag Møre og Romsdal Sogn og Fjordane Hordaland Rogaland Andre Totalt

550 864 950 359 582 541 426 1176 296 99 5843

Årsverk

Settefisk

Total

Matfisk, stamfisk, FoU

0 89 329 121 145 256 118 438 163 0 1659

550 953 1279 480 727 797 544 1614 459 99 7502

421 451 731 285 444 414 318 847 210 42 4164

Settefisk

Total

52 68 245 96 96 178 70 243 92 11 1151

472 519 976 381 541 592 389 1091 302 53 5315

Sysselsetting innen havbruk utgjør 0,4% av total sysselsetting i Norge, men både Hordaland og Sogn & 24

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Fjordane har forholdsmessig høy sysselsetting knyttet til havbruk. Rogaland har til sammenligning en liten andel sysselsatte i næringen, ref. tabell 9.

Det totale nasjonale skattebidraget fra den havbruksbaserte verdikjeden i 2017 er beregnet til 8,2 Havbruksfondet Havbruksfondet milliarder besluttet NOK, fordelt på 7,1 milliarder fra selskapsskatt og 1,1 milliarder fra2016 personskatter. dette Stortinget 2015 det skal opprettes et Havbruksfond. og2016 med skalav 80% avAv inntekStortinget besluttet i 2015 iat det at skal opprettes et Havbruksfond.

Fra ogFra med skal 80% inntekbidro i Hordaland, Sogn & Fjordane og Rogaland med 30%, tilsvarende 2,46 milliarder tene fraselskaper framtidig i oppdrettsnæringen fordeles gjennom Havbruksfondet til offentlig tene fra framtidig vekst ivekst oppdrettsnæringen fordeles gjennom Havbruksfondet til offentlig sektorsektor kroner (ref. tabell 10). (kommuner, fylkeskommuner og Staten stat). Staten 20% av midlene, kommuner og fylkeskommuner (kommuner, fylkeskommuner og stat). mottarmottar 20% av midlene, kommuner og fylkeskommuner de resterende 80%fordelingsnøkkel. etter fordelingsnøkkel.

Fiskeridirektoratet er ansvarlig for utbetalingene. de resterende 80% etter Fiskeridirektoratet er ansvarlig for utbetalingene.

Tabell 10. Beregnet selskapskatt 2017 (MNOK).

Total region som har klarerte Hordaland & Fjordane Rogaland Alle kommuner og fylkeskommuner lokaliteter forSogn oppdrett avørret laks,og ørret og regnAlle kommuner og fylkeskommuner som har klarerte lokaliteter for oppdrett av laks, regnPersonskatt 324 173 86 65 bueørret i sjøvann en2 respektiv av inntektene somfordeles. skal fordeles.

Jo høyere av427 lokalitetbueørret i sjøvann får en får respektiv av inntektene som skal Jo høyere andel andel av lokalitetSelskapsskatt 133 andel andel 1 138 569

skapasiteten den enkelte kommune/fylkeskommune står registrert i655 Akvakulturregisteret, jo større Samlet skattebidrag 2 457 310 491 skapasiteten den enkelte kommune/fylkeskommune står 1registrert med i med Akvakulturregisteret, jo større av midlene vil tilfalle dem. Lokalitets-MTB (maksimal tillatt biomasse) for alminnelige matfisktilandel andel av midlene vil tilfalle dem. Lokalitets-MTB (maksimal tillatt biomasse) for alminnelige matfisktil-

Skattar Havbruksfondet latelser og tillatelser til særlige benyttes som fordelingsnøkkel.

Kun lokaliteter forørret laks,og ørret og latelser og tillatelser til særlige formålformål benyttes som fordelingsnøkkel.

Kun lokaliteter for laks, Selskapsskatt Det totale nasjonale skattebidraget frå den hav- bidrog selskap i Hordaland, Sogn og Fjordane og Stortinget besluttet i 2015 at det skal et Havbruksfond. og med skal 80% inntekregnbueørret i sjøvann inngår i fordelingsnøkkelen.

Når vi reknar ut skattebidrag frå næringen (sel- opprettes bruksbaserte verdikjeda i 2017 Fra er rekna til 8,22016 Rogaland med av 30 %, som tilsvarer 2,46 milliarder regnbueørret i sjøvann inngår i fordelingsnøkkelen. skapsskatt personskatt) er Richardsen et. Al. milliardar NOK, deltgjennom på 7,1 milliardar frå selskapskroner (ref. tabell 10). tene fra og framtidig vekst i oppdrettsnæringen fordeles Havbruksfondet til offentlig sektor (2018) lagt til grunn. skatt og 1,1 milliardar frå personskattar. Av dette

(kommuner, fylkeskommuner og andel stat).

Staten mottar 20% av midlene, og fylkeskommuner Etter at staten har fått utbetalt sin av fondet fordeles midlene etterkommuner denne fordelingsnøkkelen: Etter at staten har fått utbetalt sin andel av fondet fordeles midlene etter denne fordelingsnøkkelen: resterende etter fordelingsnøkkel. Fiskeridirektoratet er ansvarlig for utbetalingene.

-de Kommunene 87,5 % - Kommunene 87,5 %80% - Fylkeskommunene Havbruksfondet - Fylkeskommunene 12,5 %12,5 % Stortinget avgjorde i 2015 Alle kommuner og fylkeskommuner som har klarerte lokaliteter for oppdrett av laks, ørret og regn-

at det skal opprettast eit havbruksfond. Frå 2016 skal 80 % av inntektene bueørret i sjøvann får en respektiv andel av inntektene som skal fordeles. Jo høyere andel avvekst lokalitetfrå framtidig i oppdrettsnæringa delast gjennom Havbruksfondet til offetleg sektor (komskapasiteten den enkelte kommune/fylkeskommune står registrert med i Akvakulturregisteret, jo større muner, fylkeskommuner og stat). Staten mottar andel av midlene vil tilfalle dem. Lokalitets-MTB (maksimal tillatt biomasse) for alminnelige matfisktil20 % av midlene, kommuner og fylkeskommuner dei resterande % etter latelser og tillatelser til særlige formål benyttes som fordelingsnøkkel. Kun lokaliteter for laks,80ørret og ein fordelingsnøkkel.

Fiskeridirektoratet er ansvarleg for utbetalingane.

regnbueørret i sjøvann inngår i fordelingsnøkkelen.

Etter at staten har fått utbetalt sin andel av fondet fordeles midlene etter denne - Kommunene 87,5 %

Etter at staten har fått utbetalt sin del av fondet vert resten delt etter denne nøkkelen; Kommunane fordelingsnøkkelen: 87,5 %, fylkeskommunane 12,5 %. (sjå figur 36)

I 2018 vart det delt 2,75 milliardar NOK til kommuner og fylkeskommuner. Av dette vart det betalt kommuner i Hordaland, Sogn & Fjordane, Hordaland og Rogaland (28,3% av totalei utbetalinger).

36. Fordelingsmodell Havbruksfondet (Fiskeridirektoratet). til kommunar Rogaland, Hordaland og Sogn og Figur 36.Figur Fordelingsmodell Havbruksfondet (Fiskeridirektoratet).

Fjordane, kr.

780 millionar. (sjå tabell 12).

Kommunevis fordeling er vist i tabell 12.

- Fylkeskommunene % I 2018 ble12,5 det fordelt 2,75 milliarder NOK til kommuner og fylkeskommuner, herav 780 MNOK til

Tabell 12. Kommunevis fordeling av midler utbetalt fra Havbruksfondet i 2018 (Fiskeridirektoratet).

Sogn & Fjordane KVINNHERAD 40 001 114 36 36 GULEN AUSTEVOLL 38 932 803 FLORA BØMLO 33 577 343 SOLUND TYSNES 24 144 065 HYLLESTAD FUSA 20 401 302 ASKVOLL ØYGARDEN 18 754 054 BREMANGER KVAM 15 886 910 HØYANGER RADØY 15 692 200 VÅGSØY Figur 36. Fordelingsmodell Havbruksfondet (Fiskeridirektoratet).

LINDÅS 15 303 410 FJALER SVEIO 13 500 026 SELJE OSTERØY 12 937 411 GLOPPEN FITJAR 12 389 485 JONDAL 12 382 046 FJELL 11 599 665 SUND 10 882 180 36 MASFJORDEN 10 271 532 OS I HORDALAND 7 312 356 ETNE 7 060 048 AUSTRHEIM 5 062 465 ASKØY 4 499 969 STORD 3 374 977 MELAND 2 812 481 SAMNANGER 2 249 985 FEDJE 2 249 985 VAKSDAL 1 687 488 FYLKESKOMMUNEN 57 176 599 400 141 898 Hordaland

Beløp

7.2. Indirekte virkninger

Beløp 36 178 291 29 533 950 23 539 236 19 125 090 17 916 499 17 437 602 15 187 396 10 687 427 8 437 442 7 315 264 2 812 702

31 369 091 219 539 989

Rogaland FINNØY TYSVÆR SULDAL VINDAFJORD HJELMELAND RENNESØY HAUGESUND KARMØY KVITSØY BOKN SANDNES STRAND FORSAND GJESDAL

Beløp 45 773 113 14 976 237 12 454 809 10 517 616 10 038 282 7 258 082 6 879 760 6 187 458 5 974 703 5 971 113 5 346 306 4 283 698 1 846 561 656 245

23 031 134 161 195 119

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Når de indirekte virkningene er vurdert, er det tatt utgangspunkt i innkjøpsdata oppgitt fra et utvalg av bedrifter. I tillegg er vare- og driftskostnader oppgitt i bedriftsdatabasen Proff.no benyttet. Basert på

I

25

HAVBRUKSFONDET TYSNES KOMMUNE FEKK I 2018 – KR. 24 144 065 24 millionar for ein kommune som Tysnes er mykje penger, seier ordfører Kåre Martin Kleppe (H). Pr. fyrste kvartal 2019 har Tysnes i fylgje SSB 2852 innbyggjerar. Havbruksfondet har såleis gitt kvar Tysnesing kr. 8465.

Ordføraren er positiv til fondet, fordi dette er penger som er omfordelt frå staten til kommunane. Vi kunne nok ynskja oss at det vert gjort små justeringar i tildelingane frå fondet. Fondet kunne t.d. byggja opp ein buffer, slik at tildelingane vart meir forutsigbare. Med omsyn på kommunen sitt budsjett ville det vera ein føremun. Men for all del, dette er bra for kommunane som er vertar for havbruksnæringa.

Tysnes kommune har disponert midlane ut frå kva kommunestyret meinte var til beste for Tysnes. Vi valde å betala ned eit lån vi hadde på 19 millionar, seier Kleppe. Fyrst og fremst med tanke på at vi tenkte på at vi i komande år skal renovera skular og barnehagar.

Då valde vi å posisjonera oss for det gjennom å betala ned noverande gjeld.

Vidare har vi i Tysnes sett av 5 millionar i eit investeringsfond. Pengene som Havbruksfondet tilfører Tysnes dei komande åra, vil visa att på infrastrukturen i kommunen.

JONDAL KOMMUNE FEKK I 2018 – KR. 12 382 046 I Jondal bur det 1084 personar. Fondet si tildeling til kvar person i Jondal vert då, kr. 11422.

Ordførar Jon Larsgard, er positiv til ordninga. Men, meiner at det var på høg tid at vi får betaling for at ei næring brukar av våre naturressursar.

Jondal kommune har sett pengene i eit disposisjonsfond med tanke på at vi skal renovera og fornya skular og fleirbrukshallen i Jondal.

Midlane Jondal kommune har fått gjennom Havbruksfondet blir såleis brukt til investeringar i infrastruktur.

Frå 01.01. vert Jondal ein del av den nye Ullensvang kommune, og då vil sjølvsagt det nye kommunestyret stå fritt til å disponera midlane frå seinare tildelingar, seier Jon Larsgard (Sp).

26

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

HAVBRUK GENERERER STORE VERDIER I JONDAL Matfiskproduksjon ca 14.000 tonn pr år i gjennomsnitt, verdi ca kr 800 millionar (med kr 57 pr kg, kan dette talet kan bli høgare i 2019)

HAVBRUK AUKAR SYSSELSETTING HOS UNDERLEVERANDØRER HAVBRUK AUKAR SYSSELSETTING I OFFENTLEG SEKTOR

BØMLO KOMMUNE FEKK I 2018 – KR. 33 932 806 Fordelt på Bømlo sine 11947 innbyggjerar, vert det kr. 2840 på kvar.

Det er særs viktig at midlar frå havbruksnæringa vert tilbakeført til kommunar som har anlegg i sine område.

Næringa nyttar fellesskapet sine ressursar og areal i produksjonen og då seier det seg sjølv at det er rett og rimeleg at dei kommunane som er vertskap får noko attende.

Det er viktig for innbyggjarane i dei aktuelle kommunane, men det er også viktig for næringa sjølv. Det er med å auke aksepten og legitimiteten til ei viktig næring som framleis har utfordringar når det gjeld omdømme. Me ønskjer at havbruksnæringa skal ha ei god berekraftig utvikling og legg i stor grad til rette for det. Då er det viktig at me kan vise til at dette har positive effektar for lokalsamfunnet.

Bømlo kommune har etablert eit eige disposisjonsfond kor utbetalingar frå havbruksfondet vert sett av. Kommunestyret har vedteke at midlane frå fondet som hovudregel skal nyttast til investeringsføremål, nærings og eigedomsutvikling i kommunen. Me ønskjer å vere ein aktiv tilretteleggjar, spesielt med omsyn til nye arbeidsplassar og å medverke til god sentrumsutvikling.

KVINNHERAD FEKK I 2018 KR. 40 001 114

Foto: Grethe Nygaard

Mest av kommunane i Hordaland med sine 13128 kvinnheringar vart det kr. 3047 til kvar.

Ved rekneskapsavsluttinga for 2018 ( vedteke i kommunestyret 22.mai) var kommunen sitt resultat disponert.

I vedtaket vart kr. 27.591.363 sett av til Havbruksfondet . Dette er disposisjonsfond som kan nyttast både til drift og investering. For 2019 har kommunestyret allereie vedteke å nytta kr. 4.737.000. Midlane skal gå til næring, marknadsføring og nyetablering. Det skal no utarbeidast retningslinjer for bruken av Havbruksfondet ( Disposisjonsfondet). Dette i lys av at kommunen kan rekna med store utbetalingar annakvart år.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

27

HAVBRUK I HARDANGER

28

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

”Da e her me høyre te – det er her me helst vil bu!”

– syng Vestlandsfanden.

Eit motto som vi i Lingalaks deler fullt ut. Skal vi lukkast, så må vi bidra til ei god framtid for Hardanger og fjorden, seier den nye daglege leiaren i Lingalaks, Kristian Botnen.

Alt i dag forvaltar vi to store nasjonalskattar, Hardanger og norsk laks. Det ynskjer vi å gjera vidare gjennom berekraftig og miljøvennleg havbruk. Lingalaks forvaltar alt i dag dei to nasjonalskattane på ansvarleg og framtidsretta vis. I Lingalaks er det sjølvsagt å spela på lag med fjorden

VÅR VISJON ER AT VI SKAL VÆRA DEN FORETREKTE SJØMATPRODUSENTEN. ÆRLEG – KVALITETSBEVISST – FRAMTIDSRETTA. Lingalaks er ei familiebedrift. Ei middels stor havbruksbedrift, med lokalt eigarskap.

Hovudkontor i Norheimsund, Kvam herad i Hardanger Visingsanlegg i Hardanger og på Radøy. 45 tilsette og 40 årsverk ved Hardanger fiskeforedling AS. Årleg produksjon på 11.000 tonn laks. Om vi stoppar litt her, 11.000 tonn laks.

Kva metafor kan vi bruka for at vi vanlege folk skal forstå kva 11.000 tonn laks er?

Det tilsvarer 44 millioner middagsporsjonar. Eit tal det er vanskeleg å ha eit nært kameratskap til? Vi prøver likevel, Hardangerfjordmagasinet går til alle husstandar i 15 kommunar rundt heile Hardangerfjorden. 39.000 husstandar. I fylgje SSB er ein gjennomsnittleg husstand i Noreg på 2,20 personar.

Det betyr at Lingalaks sin årsproduksjon kan gi middag til alle som bur rundt fjorden kvar dag i 17 – sytten månader.

Vi som bur rundt Hardangerfjorden klarar ikkje ete opp all fisken til Lingalaks om vi alle et det til middag kvar dag året rundt.

Du har sikkert sett slike fiskekassar som laksen vert pakka i? Kvite isoporkassar. Om du set dei oppå kvarandre vil årsproduksjonen til Lingalaks nå 12 gonger høgare enn Mount Everest. Vil vera på 106 176 meter – eller 75 gonger Melderskin oppå kvarandre.

Driftsresultat på 150 - 200 millionar kroner.

Lingalaks i korte trekk

Rolv Haugarvoll AS Fam.Haugarvoll

Lingalaks AS 7 matfiskkons 2 visningskonsesjoner 99,8% R.H AS

Stadion Laks AS 50% Lingalaks 25% Solinova AS 25% Vitamar AS

Hardanger Fiskeforedling AS 36,75% LL 33% Tombre 30% NRS

>>

Norway Royal Salmon AS Indir gj Havbruksinvest AS 5,8%

Hardanger Akvasenter AS 100% eigd av Lingalaks AS

Hardanger Fjellfisk AS 59%

AS Sævareid Fiskeanlegg 8,3 % LL

AS Miljø og havbruk 33,33% Lingalaks 33,33% Tombre 33,33% Eide fjordbruk

Ænes Inkubator AS 50% Lingalaks 50% Eide fjordbruk

Skjærgårdfisk visningssenter

OM LINGALAKS

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

29

30

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I lingalaks skal vi driva bærekraftig og på lag med Hardangerfjorden og levande Hardangerbygder i framtida, seier Botnen. Då inngår god fiskehelse: Fisk som er sjukdomsfri, med lav dødelighet.

Ingen bruk av antibiotika, vektlegging av kvalitetsfôr. Utvikling i kampen mot lus, med 0 visjon.

Samstundes driv vi med kontinuerleg førebygging for å halda på dagens situasjon, med 0,1 lus pr. fisk. Vi bruker ingen kjemikalier i avlusing, men OptiLicer (handsaming av fisk i lunka vatn).

Bruk av rensefisk.

Kundar over heile verda Lokal støttespelar Lingalaks støttar i tillegg lokale lag, organisasjonar, arrangement og aktivitetar med om lag 700.000 kroner årleg.

På lag med miljøet Lingalaks ynskjer å gjera alt dei kan for å spela på lag med miljøet. Det inneber; Førebyggjande arbeid mot sjukdom. Unngå kjemikaliebehandling, høg kvalitet på smolt, bærekraftig fôr – sosialt ansvar med HMS ansvar for personell

Verdiskapar Ringverknader i eigen kommune. Våre kjøp av varer og tenester gjev ringverknader for over 50 millioner kroner i eigen kommune.

Bærekraftig havbruk For å sikra eit trygt og bærekraftig havbruk i vakre vestlandsfjordar, satsar Lingalaks konkret på: Kopparfri impregnering, plastikk innsamling – mikroplast, unngå kjemikalier. Gå heilt over til å bruka oljer frå alger til for. Klima – elektrifiserte anlegg, CO2, global GAP og ASC Lingalaks ynskjer å bidra med kontinuerleg utvikling Å samle opp slam frå merdar, å utvikle bruk av slam på ein bærekraftig måte. Drive med forsøk med lukka anlegg. Slik også forsøk med innkorta produksjonstid i sjø. Vi prosjekterer landbaserte anlegg, nøter og utviklingskonsesjoner. Lingalaks driv med ein detaljert bærekraftsrapport saman med Salmon Group.

Deltek i miljøfremjande samarbeidsforum Lingalaks meinar det er viktig å delta i fora der framtida for havbruksnæringa blir utvikla i ei miljøfremjande retning, difor er vi medlemer i; Oppdrettsnæringens sammenslutning for utfisking av rømt oppdrettsfisk (OURO).

Miljøovervaking Hordaland (MOH). Stiftelsen Norsk Villaksforening.

Salmon tracking Hardangerfjorden PO3

90. årsverk Omset for 0,7 milliardar kroner. Dette Gjev 90 årsverk i Kvam Eit årsverk i havbruksnæringa gjev 1,4 årsverk i andre næringar i kommunen.

Viktig for velferda Dei 200 millionar kronene Lingalaks sine ringverknader betalar i skattar og avgifter kan finansiera: 300 årsverk i offentleg sektor 200 sjukeheimsplassar 1200 kommunale barnehageplassar Utrekningane er gjordt av NHO

Rammevilkår Vidareutvikling Lingalaks ynskjer å vidareutvikla havbruk som ei bærekraftig næring i Hardanger, i samspel med naturen og lokalsamfunna.

Tildelt utviklingskonsesjoner på semilukka teknologi.

Etablera landbasert anlegg for storsmolt.

Utvikling i Stadionlaks og Ænes Inkubator

NY DAGLEG LEIAR I LINGALAKS AS Kristian Botnen Frå Norheimsund Alder: 38 år Sivil status: Sambuar, 2 barn og hund Kva tid du vart tilsett?

Tilsett 1. mai 2017 som produksjonsleiar.

Starta som dagleg leiar 1. april 2019.

Hobbyer: Trening, ski (langrenn, rulleski og alpint), fotball, fjellturar, oppussing.

Kvar har du jobba før?

Arbeida 10 år i SpareBank 1 SR-Bank i Bergen, både innanfor Privat- og Bedriftsmarkedet.

Kva utdanning du har?

Bachelor i Økonomi og Administrasjon Executive Master of Management Elles ting du finn relevant.

Opptatt av lokal verdiskaping og levande bygder. Skapa arbeidsplassar og vera med å utvikla nærmiljøet.

Ynskjer å bidra til at Lingalaks fortset utviklinga som eit berekraftig oppdrettsselskap. Bruk av ny teknologi og metodar for å betra produksjonen vår.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

31

FOTO: OS OG FUSAPOSTEN

ILLUSTRAJONER FRA THE SALMON EYE

ERLEND EIDE, RANDI EIDE, SONDRE EIDE OG HARALD TOM NESVIK

THE SALMON EYE

EIN VIKTIG INFORMASJONSKANAL! Havbruk, fiskeoppdrett, ei betydelig næring for framtida. Ei næring som har hatt og har utfordringar, slik dei fleste næringar i utvikling har. På slutten av 1900-talet då havbruksnæringa skaut fart, sat mange att med ei kjensle av at dette var ei «cowboynæring» som durte på og sette betydelige fotavtrykk.

Ei kjensle som enno ikkje heilt har slept taket.

Kvifor er det slik? Havbruk er i dag ei seriøs næring, med kvalifiserte og høgt utdanna folk, som vert kontrollert og kikka meir i korta enn dei fleste andre. Kvifor har næringa likevel ikkje klart å kvitta seg heilt med eit negativt stempel?

Media lever av å formidla hendingar med negativ vinkling. I alle høve trur dei det sjølve.

Resultatet blir at det er mykje fokus på kritikkverdige tilhøve, eller tilhøve ein mistenkjer å vera tvilsame. Havbruksnæringa har sjølve ikkje vore flinke nok til å fortelja om dei positive sidene av bransjen. Difor vart det mykje negativt 32

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

retta mot bransjen, og mest ingen som formidla kunnskap om positive sider av havbruk.

Det var ingen som fortalde om inntekter, arbeidsplassar, folkesetnad, oppsving for næringar som leverer varer, service og tenester til havbruk, med veldig mykje meir. Les artikkel i dette magasinet om Sjømat Norge og om kva havbruksnæringa generer av inntekter til lokalsamfunnet. Det er ein viktig del av heilskapen.

Marknadsføring sine grunnsteinar er å auka kjennskapen til og kunnskapen om eit produkt.

DRIFTSLEIAR TRYGVE SAMNØY VISAR FLOTT FISK FRÅ HÅGARDSNESET.

Positiv informasjon aukar i verdi når du deler den med andre. Alle har eit rykte, sa vi før. I dag kallar vi det for omdøme. Vi snakkar mykje om kor viktig det er å byggja seg eit rett omdøme. Det blir vanskeleg om viktige delar av heilskapen kring eit produkt ikkje er kjent.

Havbruksnæringa ser dette i dag, veit at eit rykte ikkje endrar seg heilt av seg sjølv. Ser verdien av å vera open og inkluderande, og ynskjer sterkt å gjera noko med det. Betre seint enn aldri, og heilt naudsynt for ei framtidsnæring som ynskjer å vera inkluderande.

I framtida må havbruk vera open mot det lokalmiljøet dei skal vera ein del av. Vi blir lett uroa over ting vi ikkje heilt veit kva er. Kritikk og påstandar bygd på sviktande grunnlag vil lettare kunna festa seg. Tida er overmoden for god informasjon om kva havbruk og fiskeoppdrett er.

Fiskeriministeren uttalte med pondus på sitt besøk på Hågardsneset at havbruk var ei viktig næring, at næringa ville bli enno viktigare i framtida. -Vi skal ha meir havbruk, sa statsråden, men eit krav vil vera heilt grunnleggjande, næringa må bli bærekraftig. Bærekraft er eit moderne og svulstig ord, men alle som vil sjå, ser at slik må framtida bli.

På eit visningssenter vil du bli kjent med næringa, høyra den spennande historia, få info om kva utfordringar næringa har. Korleis jobbar fiskeoppdretterane for å løysa problema? Korleis ser framtida ut? Kva jobbar kan havbruk tilby og kva utdanning treng du?

Kva er sanninga om bruk av medisin og kjemikalier i fjordane våre? Kva har næringa gjort for å hindra røming av fisk. Kor kontrollert og regulert er denne bransjen eigentleg; av mattilsyn, veterinærtenester, sertifisering, og ulike krav til utstyr og drift. Til og med riksrevisjonen held auga med havbruksnæringa.

Faglig sterke miljø som stiller kritiske spørsmål til ei næring er positivt. Det har same påverknad som sunn konkurranse, det gjer oss alle betre, skaffar oss meir kunnskap og vi blir flinkare. Difor er det bra med kontroll og uavhengig forsking.

Fiskeriministeren var imponert av det han fekk sjå og høyra frå Eide Fjordbruk. Det er ingen tvil om at tankane som dagleg leiar Sondre Eide presenterte for framtida vart godt motteke. Om bærekraftig drift, om ei næring som er målmedviten mot å vera open og ærleg. Både om drift og utfordringar som bransjen til ei kvar tid står overfor.

Statsråden var heilt klar på at havbruk er ei næring for framtida. I framtida vil kunden spørja om korleis fisken har levd? Dei som kan dokumentera bærekraft, saman med god fiskehelse, vil få best betalt for fisken sin, sa fiskeriminister Harald Tom Nesvik.

Søknaden om visningsanlegg på Hågardsneset, The Salmon Eye, ligg i direktoratet. Ein statsråd har sjølvsagt respekt for norsk forvalting og kan såleis ikkje gå ut å førehandskonkludera på kva svaret på søknaden vert. Fiskeriministeren stadfesta likevel at skulle det bli ei negativ innstilling frå direktoratet, så er det ministeren som er klageinstans.

Statsråden var heilt klar på kor viktig det er for næringa med god kommunikasjon om alle sider rundt kva havbruk var, er og skal bli. Han var tydeleg på at visningssenter vil vera eit optimalt verktøy til nettopp formidling av slik informasjon.

Då vil det vera meir enn underleg om han skulle avvisa ein slik søknad. Men, vi får halda oss til realiteten om at ingenting er bestemt før det er bestemt.

Bærekraft, kunnskap, tillit i ei krevjande framtid.

Betyr at vi treng å auka kjennskapen til og kunnskapen om havbruk. Den formidlinga vil bli best overført gjennom informasjon i ei engasjerande form, som eit moderne visningsanlegg. Ein informasjon som vil vera open for faglig kontroll av alt som vert formidla. Difor må det bli ja, til The Salmon Eye! Då er det veldig stas å kunna skriva ein ny slutt på saka om The Salmon Eye. Berre timar før Hardangerfjordmagasinet gjekk i trykken kom beskjeden til Eide Fjordbruk om at dei ville få visingskonsesjonen sin. Vi bøyer oss i hatten og gratulerer.

Kva vil eit slikt visingssenter ha å seie for Kvinnherad, Rosendal og Folgefonnsenteret, kommunedirektør Ragnhild Bjerkvik?

At Eide Fjordbruk no har fått melding om at dei får konsesjon på Hågardsneset for visingsanlegget The Salmon Eye, er ei fantastisk god nyhet, seier Ragnhild Bjerkvik, kommunedirektør i Kvinnherad.

Det vil vera positivt for Kvinnherad, for Rosendal og ikkje minst for Folgefonnsenteret. Det vil styrka ein kommune som satsar på å vera atraktiv for turistar. I tillegg vil det bidra til at alle vi som bur her vil få meir kunnskap om næringa, seier ei glad, Ragnhild Bjerkvik.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

33

DRIFTSLEIAR TRYGVE SAMNØY OG ORDFØRAR PEDER SJO SLETTEBØ.

LÆRLING IDA SØRHEIM.

LOKALITET HÅGARDSNESET Vi kom om lag samstundes fiskeriministeren og eg, til Hågardsneset i finværet, ein tysdag i mai. Vi skulle sjå på den lokaliteten i Noreg som har best fiskevekst, samstundes som vi skulle få presentert The Salmon Eye, Eide Fjordbruk si storsatsing på visningssenter for laks.

34

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

FORINGSEKSPERT ODDVAR ENÆS I AKSJON.

Statsråd Harald Tom Nesvik, hadde med seg partivener med høg kjendisfaktor og brei røynsle, frå dei øvste lag i Frp. Helge André Njåstad frå Austevoll og Terje Søviknes frå Os. Kvinnherad var representert med ordfører Peder Sjo Slettebø. Sentrale personer i Eide Fjordbruk var naturleg nok til stades, saman med representantar frå media!

Det er truleg ikkje ofte ein statsråd på vitjing i Kvinnherad manglar tilbod om å setja sin fot på Kvinnherad sitt grunnfjell. Men, slik vart det denne gongen. For dei som var samla på lokalitet Hågardsneset, på baksida av Snilstveitøy, vart det no likevel ein langt over middels interessant dag.

Eide Fjordbruk med postadresse 5640 Eikelandsosen, med sin flotte hovudbase plassert i Eidestøa ved Skogseidvatnet, vart i 2018 kåra til årets gasellebedrift i Noreg. Det er sjølve dokumentasjonen på at Eide Fjordbruk er ei veldriven moderne havbruksbedrift. Fire av ni lokalitetar for matfisk, ligg her, sentralt i Hardangerfjorden.

Hågardsneset er ein av desse lokalitetane, dokumentert den staden i Noreg der fisken veks best. Det var denne lokaliteten fiskeriministeren kom for å høyra om, samstundes som statsråden ikkje minst fekk ei grundig orientering om The Salmon Eye. Eide Fjordbruk sin spenstige søknad om visningssenter for laks, med moderne og eksklusivt design, søkt om for akkurat denne lokaliteten.

Statsråden var imponert, Hardangerfjordmagasinet var imponert. Det trur eg vi kan slå fast at alle dei andre frammøtte og var. Nei, tenkte eg på heimveg, dette var spennande saker. Kjenner at eg får litt godkjensle når eg tenkjer på at akkurat her, på baksida av Snilstveitøy, trivest og veks fisken best i heile landet.

Rett nok har laksen her ein fantastisk utsikt over fjord og fjell, men det åleine er truleg ikkje nok. Fekk lyst til å høyra litt meir om dette, så eg ringde til Trygve Samnøy, driftsansvarleg på Hågardsneset og avtalte ein liten date med han, nokre dagar seinare. -Ja Trygve, landets beste lokalitet? Og det er veldig mange lokalitetar spreidd ut over store deler av landet, og då meiner eg veldig mange. Kva er grunnen til at ein lokalitet på baksida av Snilstveitøy scorer så høgt?

VEKSTEN PÅ EIN FISK PÅ HÅGARDSNESET PÅ 14 MÅNADER.

- Ja, sei det. Det er nok samansett. Men, godt genmateriale som gjev god smolt er grunnleggjande viktig. Så er Hågardsneset ein god lokalitet med omsyn på straumar og utskifting av vatn. Ein annan viktig ressurs er kunskapsrike folk som verkeleg ynskjer å gjera sitt beste.

Rolig, sympatisk og litt beskjeden fortel Trygve Samnøy om bedriftskultur, livet på lokaliteten og om å ha det kjekt på jobb. Ingen kan påstå at driftsleiaren brukar store ord om kva dei får til.

Han er meir ein audmjuk representant, med stor respekt for den oppgåva han har.

Samstundes veit vi at det som er kjempebra i dag, ikkje er godt nok i morgon. Difor ynskjer vi å utvikla oss og jobbar hardt for å bli betre. Vi kan ikkje stå stille, vi må vera på veg, i utvikling mot å bli betre.

- Vi tenkjer slik at det er ingen jobb som ikkje kan gjerast enno betre. Det er ingen jobb som er så lite viktig at det ikkje betyr noko korleis den blir utført. Vi har eit mantra etter den gode Knut Frode Eide, som seier at det viktigaste er å ha det gøy. Då må vi jobba for å leggja til rette slik at vi har på plass forutsetningane for å ha det kjekt på jobb, seier Trygve Samnøy.

- Vi har ingen mirakelkur, eg vil heller ikkje påstå at vi kan røkting av laks betre enn andre. Vi er sjølvsagt nøgde med at vi ligg på topp.

HÅGARDSNESET ER EIN AV DESSE LOKALITETANE, DOKUMENTERT DEN STADEN I NOREG DER FISKEN VEKS BEST. HARDANGERFJORDMAGASINET NR 1 2019

I

35

DRONEFOTO: VESTRHEIM SERVICE

EIT SAMARBEID MELLOM LINGA LAKS OG EIDE FJORDBRUK

36

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Når selskapet no er i fasen for tilsetjing av sine fyrste medarbeiderar, så vert dei henta frå lokalmiljøet. Det er sjølvsagt av stor betydning at lokal ungdom med god utdanning og kompetanse kan få seg spennande jobbar i nærmiljøet sitt.

Monica Lunestad er tilsett som biologisk ansvarleg på Ænes. Det betyr at ho kan få ansvar for inntil 20.000.000 smolt. Høyrest alvorleg ut, spør du meg. Uskedalsjenta Camilla er fiskehelsebiolog. Ho har eit 5-årig studie på Universitetet i Bergen, og var ferdig utdanna i 2017.

Ho har skaffa seg kompetanse på sjukdom og fisk, i ei utdanning som er sidestilt med veterinær. Ho har etter utdanninga vore tilsett hos Mattilsynet på Stord. Dei har tilsyn med alle fiskeanlegga i fjorden, og er i den samanheng ute på lokalitetane på kontroll. Det var slik Camilla vart betre kjent med Eide Fjordbruk, ein av eigarane av Ænes Inkubator.

Når du er biologisk ansvarleg på eit så stort og moderne smoltanlegg så er det snakk om veldig avansert anlegg som er med å passar på at ein har kontroll i vatnet. Grensa for kor mykje smolt du kan ha i anlegget er på tal 20 millionar fisk. Om du vel ein produksjon mot større smolt, opptil 500 gr. Så er grensa sett ved 3000 tonn biomasse.

Fase 1 i anlegget er planlagt at dei skal ta i bruk 1. kvartal 2021. Då skal vi vera klar til å leggja inn biologisk materiale, seier Knut Enæs. Knut er superlokal, frå Ænes og er tilsett som teknisk ansvarleg på kubatoren. Som teknisk ansvarleg på eit anlegg som dette, for ein som likar å halda på med slikt, må det vera som eventyret om den vetle guten og besøket i godtebutikken. Her får Maurangerguten alt det mest avanserte tekniske nyvinningar som finnest.

Knut har gått på yrkesskule, teknisk fagskule og jobba med elektro og automasjon. Ti år i olja for Aker Kverner. Seinare tre år i havbruk. To år på sjø i Tveitnesvika med stamfisk og eit år i Sundal med settefisk.

Ænes Inkubator, ein dokumantasjon på lokalt havbruk sin vilje til å satsa i nærområdet. Storsatsinga på Ænes kjem truleg til å få ein prislapp nærare milliarden.

Så her snakkar vi om tunge investeringar i eit næringsfattig område, av ei framtidsnæring med lokalt eigarskap.

For å fortelja litt om høgteknologi, snakkar dei to nytilsette om ulike positive sider, om resirkulering av vatn og om bruk av biologisk avfall frå anlegget. Når det gjeld forbruk av vatn, seier Knut at med eit gamalt anlegg som i Sundal, så brukar det 40.000 liter vatn pr. kg for pr. dag. Eit vanleg moderne RAS anlegg brukar 400 lite pr. kg. for pr. dag. Med det hypermoderne anlegget vi skal bruka på Ænes, er vi nede i 40 liter.

Når Monica og Knut er tilsette alt no før bygginga av sjølve anlegget startar, så er det fordi dei skal vera med å læra seg anlegget å kjenna.

At desse nye interessante arbeidsplassene kjem i ein spennande bransje ser ungdoma særs lyst på. Dei er samstemte om at dette vil vera ein magnet på ungdom som ynskjer å flytta heim. Vi vil gjerne ha arbeid som høver til utdanninga vår, men då må vi ofte vera villige til å flytta på oss.

For meg er dette kjempe fint, seier Monica. Eg brukte bil og ferje til Stord. Då tok det 1 ½ time kvar veg. Kanskje ikkje all verden, men 15 timar i veka og 60 timar i månaden, er mykje tid. Nei, Ænes Inkubator er ei lukke!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

37

FOTO: CHRISTIAN NERDRUM

STATSRAAD LEHMKULL I ROSENDAL

38

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Oppdrettet starta i strandsteinane utafor den gamle handels- og gjestgjevarstaden Engesund i Fitjar for 55 år sidan. Fiskaren Lars Kleppe var pioneren som våga satsa på regnbogeaure. I dag har familieselskapet oppdrettslokalitetar ikkje berre i Fitjarøyane, men også i Masfjorden og Solund kommune. Fôringa vert fjernstyrt frå det tidlegare meieriet på Fitjar.

Foto og tekst: Stein Erik Gilje

I dag sysselset verksemda rundt 25 personar, med barnebarnet til Lars, Svein Eivind Gilje, som dagleg leiar. Engesund Fiskeoppdrett brukar store ressursar på å finna gode og berekraftige løysingar, mellom anna gjennom forsking og utvikling.

Noko av det kjekkaste er å kunna invitera folk flest ut på merdkanten. Engesund Fiskeoppdrett har eigen visningskonsesjon som inneber at me legg til rette for at alle som ønskjer det skal kunna få høve til å vitja eit fiskeoppdrett.

Selskapet testar til dømes ut lukka anlegg i sjø, Engesundmerden, der det fôrar fisken fram til han er over 400 gr før sjøsetting. Føremålet er å få ned tida fisken står i opne merdar i sjø, noko som minskar faren for lus og rømming.

Me er stolte over å kunna bidra til at lokalsamfunn og turistar får auka kunnskapen om kor viktig og flott denne næringa er for landet vårt.

Engesund Fiskeoppdrett driv også forsøk med å dyrka tare i kombinasjon med vanleg oppdrett av laks. Taren kan nyttast til mat, og kombinasjonen tare og laks kan gje positive effektar for begge, Lakselus er ein av dei største utfordringane innan fiskeoppdrettnæringa. Det vert jobba intenst med å finna metodar for effektiv og miljøvennleg fjerning av lakselusa. Engesund Fiskeoppdrett har saman med fleire andre aktørar starta eit rognkjeks-oppdrett på Årskog i Fitjar. Lus er laurdagsgodteri for rognkjeksa, ein artig og morosam fisk med sugekopp på magen.

Noreg går i spissen for utviklinga av oppdrettsteknologi i verda, til dømes innan biologi, fôr, fiskehelse og utstyr. I dag er 25 000 arbeidsplassar knytt mot næringa, og fleire yrke og utdanningar dukkar stadig opp.

Elles kan nemnast brønnbåten Hordagut, som skal byggjast på Fitjar mekaniske verksted (FMV) og verta levert i april 2020. Båten kan frakta over 500 tonn med levande laks til slakting på ein tur. Engesund eig i båten saman med fire andre selskap. Båten vert utstyrt med det mest moderne som er på marknaden. Hordagut vil hjelpa til med å effektivisera drifta og auka fiskevelferda.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

39

ENGESUND VISNINGSSENTER Når du vitjar Engesund Fiskeoppdrett visningssenter er du midt i finaste skjergarden i Fitjarøyane. Du startar besøket i Fitjar sentrum, der du får oppleva fjernfôring av laks og aure i merdane i øyane, i Masfjorden og Solund.

Oppdrettet har nyleg overteke huset der Fitjar Meieri heldt til i gamle dagar ved ekspedisjonskaien. Det er også her Turistinformasjonen i Fitjar held til.

Foto og tekst: Stein Erik Gilje

Etter å ha sett laks og aure levande på skjermen, får du skyss med hurtiggåande hardribbar mellom holmar og skjer forbi friluftsområdet Smedholmen og den gamle handels- og gjestgjevarstaden Engesund. Der vil visningsverten fortelja om Lars og Ingeborg Kleppe. Dei starta oppdrettet med aure i ei grunn bukt attmed nota-hengjo i 1964. Vidare passerer me husmannsplasset Revet. Over oss svevar havørn, hegre flaksar opp frå stranda, tjeld nippar i seg godbitar, medan tedno stuper i sjøen etter yngel. Så nærmar me oss Dyrholmen, der visningsflåten ligg.

Her får du ei kort innføring i oppdrett – frå rogn til filet, om familiebedrifta Engesund Fiskeoppdrett AS, smaka litt på laks eller aure og oppleva den flunkande nye, spennande utstillinga vår nede i flåten. Nytt i år er også open kafe her ute mellom kl 10 og 17. Enkel servering med gode lokale råvare, blant anna herleg fiskesuppe og frisk lokal bringebærsaft.

Visningsturane våre går kl 10, 12.30 og 15 kvar dag i sommar, eller etter nærare avtale, med avgang frå brygga vår i Fitjar sentrum, like bak lokala til Engesund Fiskeoppdrett og Turistinformasjonen.

Grupper kan også avtala besøk med full middag, med plass til 100 personar.

40

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I visningssenteret til Engesund Fiskeoppdrett kan ein visa alle sider ved havbruk og fiskeoppdrett.

Visningsleiar Lisa Instefjord Gilje fortel at dei også har varierte og interessante spesialopplegg for skuleklassar, eit tiltak som er vorte svært populært.

Visningsvert Karina Bunes strekar under at dei ynskjer at besøket på visningsanlegget skal vera ei spennande oppleving, der ein også tek opp miljøutfordringane og korleis ein vil løysa dei.

I sommar vert det også høve til å koma med eigen båt til visningsflåten mellom kl 10 og 17.

Les meir på engesund.no og Facebook.

Tlf 951 89 950 Ta med familie og vener til ein annleis dag i sommar, i vakre og spennande Fitjarøyane.

Lærerikt og opplevingsfylt.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

41

GUTTA BOYS FRÅ BREMNES SEASHORE.

REDER OG DAGLIG LEDER DAVE OLE EIDET

LÆRLING OMBORD I RESTLESS VOYAGER, OVIN SKOGSETH.

MARINUS

AQUA SERVICE

Havbruk er ei næring i enorm utvikling på alle områder.

Det betyr at firma som satsar på å levera service, varer og tenester må fylgja med,elles vert dei snart akterutsegla.

Det Bømloregistrerte selskapet Marinus Aqua Service AS, vart etabler i 2007, og har absolutt fylgt med i timen.

42

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Selskapet er ein pionær, som leverar ulike spesialtenester til havbruksselskap. Ankring av merdar, slik at dei blir på plass i uvær og at ein unngår røming av fisk, er sjølvsagt ein viktig del i havbruk. Marinus Aqua Service har vore aktive i å gjera heile denne prosessen mykje sikrare.

Anker som før vart nytta er skifta ut med boltar som blir festa i fjellgrunn. MAS har profesjonelle ROV undervassfarkostar som utfører denne prosessen. Etterpå kan ein sjekka frå dataskjermen på brua at arbeidet er trygt og godt utført.

På denne måten har selskapet gjennom bruk av ROV utvida dykkertenestene betydeleg. Med spesiallaga utstyr kan MAS bora fast boltar på 300 meters djupne utan problem. Noko som sjølvsagt aukar tryggleiken for at merden blir på plass. Selskapet er på faste oppdrag for Bremnes Seashore, men tek og oppdrag for andre om det høver.

I tillegg assisterer MAS i ulike andre typar operasjonar og driv ikkje minst med inspeksjon av installasjonar, at alt er i orden. Selskapet har i dag 3 høgt utvikla katamaranar som er skreddersydd for oppdrag i havbruksnæringa. - Vi har to båtar som opererer her i Hordaland og Rogaland, mykje i Hardangerfjorden. Så har vi ein båt som opererer mellom Sogn og Fjordane og Trøndelag på kontrakt med Mowi.

Selskapet har 3 båtar som til saman kostar langt over 100 millionar, og nye større båtar er under planlegging. Det er mange krevjande oppdrag, det betyr krav til dei som skal levera service og tenester. Vi må utvikla oss, og det har vi, seier Dave Ole Eidet, reiar, skipper, dekksgut og det meste. Selskapet har 20 tilsette og er lærligbedrift for bruk av ROV ubåter.

Vi fekk vera med på ein tur i Hardangerfjorden i Jondal kommune, utanfor Hesvik. Her skulle dei to båtane Restless Voyager og Restless Challenger leggja ut ein straumkabel på 1478 meter frå land til Bremnes Seashore sitt anlegg ute i fjorden. Slik bidrog MAS og spesialbåtane til at havbruksnæringa vert grønare.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

43

PÃ… VEG OPP STORE LAURDAL, ROSENDAL

44

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

rosendalnatur.com

rosendalnatur.com

SNART ER KAFFEN KLAR, FEMUNDSMARKA

OVER 30 ÅR MED KVALITETSPRODUKTER TIL NÆRINGSMIDDELINDUSTRIEN Våre tjenester: - Planlegging og prosjektering - Produktutvikling - Konstruksjon og tegning - Automasjon - Service og ettersyn

Våre produkter: - Automatiske kasselager for EPS og plastkasser - Produksjon, lagring og distribusjon av is - Transportører og produksjonslogistikk - Palleteringsløsninger - Kjøle og utblødningstanker

KVALITET FRA A TIL Å www.oelve.no - +47 53 47 00 00

MIDT I ROSENDAL SENTRUM - VED SJØEN

Vi har straum - dusj - WC - tømmestasjon - boss - internett.

Kontakt Rosendal Bubilparkering telefon 53 48 46 66 / rosendal bubilparkering HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

45

SPORTSKLUBBEN BRANN! Klart du MÅ på Staddaen. Det er her du finn sjela, samhaldet, fellesskapet. Det er her du kjenner på kroppen, at blod er tjukkare enn vann.

Det er mogleg at du på TV ser betre tekniske ferdigheter, større tempo, betre prestasjonar, servert heime i stova di, kanskje fleire gonger i veka. Champions leauge, Premier leauge, topp underhaldning på TV er eit flott tilbod.

Men, kan ikkje samanliknast med å vera til stades på stadion. Berre her finn du alt det andre fotball er. Det ekte livet, lidenskapen, stemninga, alle dei vakre songane, klubben si sjel, di eiga røyst som ein del av fellesskapet. Å vera til stades, å bidra, å påvirka, å vera den 12. mann!

Då må du på Stadion. Ingen ting av det du opplever heime i stova di kan måla seg med å vera på stadion. TV er berre eit surrogat.

46

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Ingen stad i Noreg finn du slik stemning som på ein fullsatt Brann Stadion. La dei nye generasjonane som veks opp få oppleva dette. Få kjenna på nærleiken til laget, fellesskapet og klubben. La dei få kjenna på at vi i fellesskap skal bidra til at Gullet ska hem!

Det er vi, du og eg som er den tolvte mann.

Det er våre hjerter som står i Brann. Det er ditt ansvar å la komande slekter få oppleva kva fotball verkeleg er.

FOR EG E EKTE BRANN-SUPPORTER EG KJEMPER HELT TIL FLØYTEN GÅR FOR KEM STÅR I MOT NÅR PRESSET BLIR STORT DEN TOLVTE MANN PÅ STORE STÅ Ser fram til å treffa deg på Stadion.

FANTASY ELITESERIE!

Supporterklubb!

Bataljonen Brann, Kvinnherad er ein realitet. Steinar Nilsen er initiativtaker og primus motor.

- Eg opplevde at det rundt i fotballmiljøet i Kvh. var mange som var Brannfans. Difor kom tanken om at det kunne vera positivt å organisera seg. Då kunne vi treffast og sjå kampar i saman på TV. Vi kunne ikkje minst organisera turar til Brann stadion om det var interesse.

- Eg tok kontakt med Brann og med Bataljonen for å høyra om det å organisera seg i eigenstyrt avdeling ute i distriktet og kva tankar dei hadde om det. Både supporterklubben og sportsklubben Brann var positive og har vore imøtekomande, seier Steinar.

Vi var samla 25 – 30 stk. og såg kamp for litt sidan, og har etablert ei facebookside der vi legg ut saker som er interessante for Brannfans. Pr. dato har meir enn 180 personer blitt medlemer. Til 16. mai har vi fått 50 billettar til Brann sin heimekamp, tinga buss og reiser samla til Bergen.

Målet er at vi etter kvart vi skal bli ein naturleg samlingsstad for Brannfans i heile Kvinnherad, så får vi sjå kva vi kan få til.

Er du interessert, så ta gjerne kontakt. Sjå på facebooksida vår, www.facebook.com/groups/Brann.Bataljonen.Kvinnherad/ SIGURD

Brann har sin eigen representant i Fantasy Eliteserie. Terje Bru Markhus frå Kvinnherad er Brann sin mann.

Terje vart i fjor nr. 2 i Fantasy Eliteserie i Noreg, og vann Brannligaen. Difor vart Terje spurd frå sportsklubben om å vera Brann sin representant i 2019.

Pr. dato, (1. mai) ligg Terje som nr. 220 av 54000 deltakerar.

- Kva er spelereglane og krava for å gjera det bra i dette spelet, Terje? - Spelet føl då terminlista til eliteserien. Før sesongen startar melder du på ei tropp på 15 spelerar. Dei vel du fritt frå laga i tippeligaen. Du kan ikkje ha meir enn 3 spelerar frå same klubb.

Poeng vert tildelt etter scoringar, siste pasning før scoring og defensivt med 0 baklengsmål. Poeng som kapteinen på laget ditt skaffar, tel dobbelt. Gjennom sesongen kan du byta ut spelartroppa di to gonger.

Det som likevel er viktig å vera klar over i den samanheng, er at å byte inn spelerar utanfor troppen din, kostar deg poeng.

Som Brann sin eigen representant skriv Terje litt om sine vurderingar, før kvar kamp. Terje sine tankar kan du lesa på Brann.no.

- Det klart viktigaste i Fantasy Eliteserie, seier Terje, er å fylgja godt med, samstundes må du planleggja framover, korleis du skal bruka spelargruppa di og om du skal byta ut spelerar.

Vi ynskjer Terje lukke til med vurderingar og spelarlogistikk!

SIGURD

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

47

FRÅ OLAV KYRRE TIL LARS ARNE NILSEN I fylgje historia vart Bergen grunnlagt i 1070, av Olav Kyrre.

Namnet den gongen var Bjørgvin, som tyder ”den grøne enga mellom fjella!” I dag, snart 1000 år seinare er det Lars Arne Nilsen som er kongen på den ”grøne enga mellom fjella.” På folkemunne kalla ”Staddaen” eller om du heller vil, Brann Stadion.

At Lars Arne, ein ekte sotrastril, er trenar i Brann er berre heilt slik det skal vera. Dokumentasjonen på den gamle symbiosen mellom bergensar og stril. Kvar for seg spesielle, saman uslåelege.

Når vi skriv i Hardangerfjordmagasinet om Brann, er det fordi dette laget også er vår stolthet. Brann er klubben for heile vår region. - Eg er samd, seier Lars Arne, bømlingar og andre i den sørlege delen av Sunnhordland må slutta å vurdera Haugesund, det er berre tull. Det er her det skjer!

Guten frå Skoge er sotrastrilen som har verdens beste jobb, i Bergen! Han har ansvaret for lidenskapen til om lag 300.000 bergenserar og sikkert 100.000 fleire i regionen. Lidenskap har eit namn, står det i sportsklubben sin slogan!

Som vi veit, er namnet Brann! Men, skulle ikkje resultata bli heilt slik vi og vår lidenskap ynskjer, så betyr lidenskapen til sportsklubben Brann, også lidelse. - Det trur eg Lars Arne veit alt om.

Strilen som har verdens beste jobb i Bergen, har likevel klare ambisjonar om å bli verande i toppen av norsk fotball. Delta i Europa og leggja eit godt grunnlag for at heile regionen skal få dyrka lidenskapen sin og kjenna minst mogleg på lidelsen.

klubben Brann er sjølvsagt eit høgdepunkt i livet for ein med kjærleik til fotball. Likevel, når ljoset på stadion blir slått av, er turen til kystkulturen med fiske og båtliv på Sotra kort. Alternativet er på andre sida av byen. Her ligg fjella der Lars Arne får lada batteria gjennom kjensle av fridom og den stille naturen.

Nøkkelen til lukka i Lars Arne sitt liv ligg gøymt i spennvidda mellom stemninga på eit fullsett stadion og den store roen i fjellet. Eit godt og balansert (fotball)liv, treng både yin og yang.

Er du trenar for Brann, må spekulatorboksen vera på topp. Fysisk aktivitet, gjerne fjellturar er det du treng for å finna den rette balansen. Stundom må 4-4-2, bruk av bakrom og dobbling på kanten, ut av tankane for ei stund.

Då er fjella ein god stad, ingen er offside på Melderskin!

Samstundes legg fjellturar grunnlaget for å vera optimalt klarsynt, når dei taktiske disposisjonane til bruk på ”den grøne enga mellom fjella” skal strukturerast.

- Eg har vore på Melderskin, seier Lars Arne.

Eg må attende å gå Bjørndalstraversen, må til Oksen, Kviteggjo og andre flotte fjell i området.

Branntrenaren likar å hausta av livets gleder der han finn dei. Å vera trenar i toppfotball i Noreg knyter deg fort til ein by. Å vera trenar for sports-

48

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Branntrenaren har spelt mykje fotball mange stader. Nest Sotra er oppvekstklubben. Seinare var han på Stord då den store oppturen for fotball på sommarøya kom, under Brede Skistad si trenartid. Derifrå gjekk turen til Sogndal.

Seinare, for 20 år sidan, ”lurte” kona Lars Arne med til Sunnmøre. - Vi skulle prøva i eit år! Men ikkje for det, eg har hatt det heilt strålande på Sunnmøre eg, seier Lars Arne.

Eit av åra på nordvestlandet som sikkert var langt over middels fint, var 2012. Lars Arne var trenar for Hødd. Etter at Sunnmøringane vann over eit lag frå Bergen i semifinalen, slo dei Tromsø i cup-finalen, på Ullevål 25. nov. 2012.

Arne Skeie konkluderte med at det var tidenes sensasjon. - Lars Arne, du burde kanskje takke kona di, for cup-gullet, men og fordi denne suksessen førte Lars Arne til Idrettsveien og verdens aller beste jobb!

I mellomtida bur den betre halvdelen framleis i Volda og passar på minsteguten som enno går på skule. Saman har LA og Mari i tillegg to døtre som er sjukepleierar, ei i Oslo og ei i Bergen. Som vi alle veit, så forlet eldste guten, Sivert, i fjor Brann og Bergen og er no fotballproff i Danmark. Eg nyttar høvet og ynskjer Lars Arne lukke til på den ”grøne enga mellom fjella.”

Det han og gutta-boys får til her, betyr mykje for mange av oss.

- Eg har i alle høve aldri hatt ei så sterk spelargruppe som vi har i Brann no. Vi har ein ny fantastisk og intim stadion – vi er eit spennande lag.

Vi har ein stigande entusiasme rundt laget og vi gler oss til alt som kjem. Serie, cup og ikkje minst europacup.

Det kan ikkje bli mykje betre, seier strilen med naust og båt på Sotra, der han trivest med å besøka far sin på 88 år, fiska hysa og laga verdens beste fiskekaker. Samstundes sender friluftsmannen lengselsfulle tankar til fjellheimen innanfor. Lars Arne har sterke kjensler for toppturar både på ski og beina.

Etter den ikkje alt for glamorøse starten på fotballkarriera, har guten frå Skoge likevel spelt fotball i alle divisjonar i Noreg, frå 8. divisjon til tippeligaen. Ikkje mange har scora mål i alle divisjonar, trur eg. Men, Lars Arne Nilsen har gjordt nettopp det.

Mannen frå langt vest i havet, fekk sin fyrste kontakt med fotball gjennom spel med blæra til grisen, som faren bles opp når dei slakta gris til jul. Frå triksing med grisen sine gåver til fotballen, har det vore mykje læring og utvikling fram til at Lars Arne Nilsen i 2016 vann gullballen og vart kåra til Noregs beste fotballtrenar.

Skulle det koma periodar med motgang, eller om det blir for mykje suksess? Uansett, når du treng ein pause frå dobling på kanten og knallhard jobbing i bakrommet, så er du alltid velkomen til å oppleva soloppgangen over Folgefonna, frå Bjørndalstraversen.

SIGURD

BRANN PÅ BESØK! Camilla Schütz er komersiell leiar i Brann. Ei positiv dame, som er klar på at Brann vil vera klubben for folk i Sunnhordland og Hardanger. Camilla seier at Brann i fleire år har hatt eit ynskje om å koma seg meir ut i distrikta.

- Vi veit at vi har mange supporterar som tar turen til Stadion, reiser på bortekampar og heiar på Brann. Den nystarta Brann Bataljonen Kvinnherad og primus motor Steinar Nilsen, er eit prov på akkurat dette.

Gjennom fleire år har Brann sine spelerar vitja ulike fotballskular i distrikta i sommarferien.

Mellom anna veit eg at Rosendal har hatt besøk mange gonger.

BRANNTURNÈEN ER EI NY SATSING Vi er veldig glad når fansen kjem på besøk til oss. Difor ynskjer vi å bli flinkare til å koma på besøk til fansen. I fleire år har vi hatt ein draum om å dra på ein turne i eit valt distrikt. I år har vi planlagt å vitja fem ulike stader, først ut var Sotra. Målet med turnèen er å skape engasjement og lage aktivitetar saman med den lokale klubben.

Brann stiller med spelerar, fleire ungdomsspelerar og andre tilsette i Brann. Gullbrann vert sjølvsagt også med. Borna får spela og gjera øvingar saman med Brannspelerane. Vi har og eit samarbeid med MOT, seier Camilla.

- Vi snakkar til born, unge og foreldre om kor viktig det er å bry seg. Med på turnèen er og trenerar frå Akademiet til Brann, som snakkar om talentutvikling til trenarar, foreldre og unge spelerar. Gode samarbeidspartnerar er med og lagar konkurransar og masse gøy for store og små.

BRANN

QUIZ Svar sendast til sigurd@vikorenmedia.no før 1. september.

Vinnerane vert kontakta.

Brannturnèen er ny i 2019 og er eit prioritert tiltak, for å skapa engasjement inn mot heimekampane på Stadion. Saman med den lokale klubben inviterer vi etter besøket, til ein stadionkamp med billettar til spesialpris, seier Camilla Schütz.

Camilla seier – Jeg har sterk tro på at Brannturnèen er kommet for å bli og kanskje står et av de flotte stedene langs Hardangerfjorden for tur neste år?

- Vi i Brann forstår at vi må ut og besøke supportere og den oppvoksende generasjonen, der de er, for å skape engasjement og interesse.

- Eg er stolt å kry over at engasjementet for Brann står sterkt i denne regionen.

- Vi håper å se så mange som mulig på kampene fremover – nå er vi snart ferdig med de sene kampene (kl. 20.00). Kampene som begynner kl. 18.00, samt lørdagskampene er gjerne enda mer attraktive for våre supportere i distriktene.

FULLT PÅ DEN NYE TRIBUNEN 16. MAI.

1. Kven har spela flest kampar for SK Brann?

2. Kven har scora flest mål for SK Brann?

3. Kva spelarar som vann seriegull med Brann i 2007, er framleis i klubben?

4. Kven vart Toppscorar i 2018-sesongen, med sine 9 mål?

5. Kva år vann Brann cupen (NM) sist, og kven slo dei i finalen då?

6. Kva blei stillinga mellom Brann og Rosenborg når laga møtte kvarandre på Lerkendal i 2018?

7. Kva var kallenamnet til Roald Jensen?

8. Det lengste Brann har kome i Europa, er kvartfinale i cupvinnercupen i 1996/97-sesongen.

Kva lag tapte dei for der?

9. Kva lag slo Brann ut i same turnering, då i 1/8-finale, etter 2-1 siger i Bergen og 2-2 på bortebane?

10. Kven var trenar for Brann, då dei tok seriegull i 2007?

PREMIER TIL QUIZ

1 signert Branndrakt 1 Signert fotball 4 billetter til Brann - Haugesund

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

49

VERDENS BESTE KEEPER!

Du kunne høyra det heilt opp mot Birkelundstoppen.

Verdens beste keeper! Responsen frå tribunen på alle dei gode redningane til keepertalentet frå Odda, kom etter kvart som Håkon Opdal vart Brann sin fyrstekeeper utover på 2000-talet.

Etter at Håkon debuterte på seniornivå i 1999 som keeper på Odda i 3. divisjon, vart talentet til den unge oddingen fort ein snakkis i miljøet.

Ryktet nådde og sjefane i Idrettsveien. Difor var hardingen på plass i Bergen og Brann allerede året etter.

Håkon fekk sin debut på A-laget til Sportsklubben i ein cupkamp mot Ørn Horten i 2001, ein kamp Brann vant 6-0. Eliteseriedebuten kom i 2002 på Lerkendal, 15 min. som innbytter for Ivar Rønningen. Etter kvart vart Håkon oftare og oftare å sjå i Brannmålet på vegen fram mot å bli eit klart fyrsteval mellom stengene.

Verdens beste keeper fekk mykje av æra i 2004 då Brann vant cupen etter 4-1 over Lyn i finalen.

Særleg god var Opdal i 4. runde mot Bodø Glimt, både gjennom keeperspelet sitt, men ikkje minst scora han det avgjerande målet i straffekonken på Aspmyra.

Håkon Opdal fekk Kniksenprisen i 2006 og 2007.

Kniksenprisen er dokumantasjonen på at du er kåra til årets beste keeper. Kåringa som i dag blir heidra med gullballen.

2007 vart ein fantastisk sesong for Håkon. Ikkje berre vart Brann seriemeister for fyrste gong sidan 1963. Håkon vart i tillegg kåra til Norges beste keeper andre året på rad. I desse gulltidene var Håkon på A-landslaget, der han debuterte mot Serbia i 2006.

Skader og nedturar er ein del av ein fotballspelar sitt liv. Sjølv om Håkon framleis var verdens beste keeper i Bergen, kom nedturen, som kulminerte i 2009, med operasjon av begge kne. Året etter var spelet til Opdal meir variabelt, frå verdsklasse til det einskilde meinte var middelmådig.

Før sesongen 2012 var fyrste runde i Branneventyret slutt. Håkon signerte for Sønderjyske og var klar for Dansk Superliga frå sommaren 2012.

Men, etter halvspela serie 2012/13 kom Start på

50

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

banen. Laget var nyopprykka til tippeligaen og 5. desember 2012 signerte Håkon ein 3 års kontrakt med Start.

Håkon fekk fleire gode sesongar i Sørlandsklubben, fekk fornya kontrakten før ein skade kom til å halda oddingen ute av laget store delar av 2018 sesongen. Den mest spektakulære hendinga til Håkon i Startperioden, var då han i 2015 utlikna mot Vålerenga frå midt på eigen banehalvdel i seriekamp.

- Håkon, litt av ein karriere du har hatt.

Noregsmeister med Brann, (vinnar av cupen) i 2004. Vinnar av Kniksenprisen, Noregs beste keeper i 2006 og 2007. Debut på A-landslaget i 2006. Seriemeister med Brann i 2007. Samanlagt siger over Brügge og kvalifisert for Europaligaen i 2007. Kaptein på Brann i 2009 og 2010.

Etter sju «magre år» vekke frå Brann og Bergen, er ringen no slutta. Håkon Opdal har signert ein to-års kontrakt med Brann. Klar for sin 21. sesong på seniornivå er dermed oddingen attende i Brann. I klubben i sitt hjarta, der han har hatt så mange store og gode opplevingar.

- Om vi går vi eit år attende Håkon, så var det kanskje ikkje så mange som såg dette koma?

- Kanskje ikkje, men kjekt å vera her, seier Håkon.

Eg er veldig glad for å vera attende i Brann, det er eigentleg heilt fantastisk. Klubben har over fleire år bygd eit solid fundament, gjennom god strategi og kontinutet. Stallen er bra med god konkurranse på alle plassar.

Brann treng ein god stall, vi skal ut i Europa og har ambisjonar om å liggja i toppen av tippeligaen og gå langt i cupen. Vi har potensiale, stemninga er god. Vi vågar å seie høgt at vi skal vera med i toppen i norsk fotball. Det forpliktar, men samstundes kler det ein klubb som Brann.

Håkon er veldig klar og tydeleg når vi snakkar om Brann som klubben til alle oss som bur rundt Hardangerfjorden.

Den generasjonen som veks opp no er litt bortskjemt med all kvalitetsfotballen på TV. Både frå England og andre land. Premier Leauge og ikkje minst Champions Leauge er kvalitetsfotball på eit høgt nivå.

Likevel må vi ta den nye generasjonen med på Stadion og la dei få oppleva fotball live. Sjølv om kvaliteten til norsk tippeliga kan vera eit lite hakk ned frå det aller beste du ser på TV. Så er Stadionopplevinga så mykje, mykje meir. Livet rundt kampen, atmosfæren. Læra klubben og sjela å kjenna og oppleva kjærleiken, lidenskapen, fellesskapet.

Det er noko heilt anna å koma tett på laget sitt i det verkelege livet. Det kan ikkje samanliknast med å sjå fotball på fjernsyn, seier Håkon med stor innleving, og han har sjølvsagt heilt rett. Det å vera på stadion er noko heilt anna. Du forstår betre korleis ting heng saman, kjenner på stemninga, atmosfæren på ein heilt annan måte. Ta med deg familie og vener, opplev tippeligaen på nært hald.

Brann ligg nær for alle oss rundt Hardangerfjorden. Brann er vårt lag, vår stolthet. Infrastrukturen er blitt mykje betre, difor er ein tur på Stadion er ei stor og god oppleving for liten og for stor. Ta turen til Bergen og opplev Brann på Staddaen. …… vi e Brann, vi e Brann, vi Brann!

Håkon Opdal er 36 år og trur sjølv han er ein betre keeper no enn då han forlet Brann i 2012.

- Mine ambisjonar er høge for meg sjølv og for klubben. Eg trur at mine beste år som keeper er framfor meg. Når eg får sjansen er eg klar.

- Takk for praten Håkon. Eg ynskjer lukke til og vi gler oss til å fylgja prestasjonane dine i toppen av norsk fotball.

SIGURD

FAKTA HÅKON OPDAL Sambuar, 2 barn, ein gut på 10 og ei jente på 6.

FØDT: 11. juni 1982 i Odda POSISJON: Keeper HØGDE: 188 cm VEKT: 89 kg DEBUT FOR BRANN: 18. juli 2001 Obl. kamper: 236 ØVRIGE KLUBBER: Sönderjyske (Danmark), Start, Odda LANDSKAMPER: A-landslaget (12 kamper), U21 (13 kamper), G18 (6 kamper), G17 (4 kamper), G16 (7 kamper) KONTRAKT: Ut 2020

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

51

TANNLEGE ØEN Dette er eit tannlegekontor med 6 tannlegar som er engasjert i tannlegearbeid.

Den eine tannlegen, Anders Valnes, er røntgenolog, med kontor i Oslo. Hovedkontoret vårt er plassert på Leirvik på Stord der vi har 5 tannlegeunitar, med biklinikk på Husnes, der vi disponerer 2 unitar og stor-røntgen. Kontoret på Leirvik er velutstyrt med moderne scanner for digitale modellar. Elles tilbyr vi avansert røntgenregistrering med stor-røntgen og det er også mogeleg å ta ut 3 dimmensjonale røntgenbilete.

Vi tilbyr allmennpraksis og tannlegespesialisttenester i 2 disiplinar, tannkjøtsbehandling og tannregulering.

Tannlegane våre tek fortløpande kvalifiseringskurs. Malene har fullført kurs i tannlegeskrekk, kvalifiseringskurs i implantatprotetikk, og er godkjent for invisalignbehandling. Ho tek for tida vidareutdanning i tannkjøtsjukdommar og implantologi, ved Universitetet i Bergen. Ho arbeider, for tida i 40% stilling ved klinikken.

Ingvild har også fullført kvalifiseringskurs i invisalign. Ho kursar seg stadig i kirurgi og andre akuelle disiplinar.

Gro driv hovedsakleg med allmenn tannhelseteneste, og har stor interesse for estetisk tannbehandling.

Svitlana er utanlandsk utdanna tannlege med 3 års praksis i vanleg tannlegearbeid, men også tannregulering, frå Ukraina. Ho er i ein kvalifiseringsprossess for godkjenning som tannlege i Noreg.

Tannhelsesekretærane våre er sjølve hovedmo-

52

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

toren i bedriften. Bente, Anita, Liv og Anne har vore trufaste og stabile medhjelparar. Bente har i år vore 29 år på kontoret. Desse fantastiske tannlegeteam og hjelpepersonell gjer ein god jobb på kontoret, men dei må også ta hensyn til familie, som krev sitt.

Røntgenolog Valnes er tilknytta klinikken, og det er han som undersøkjer og godkjenner alle CBCT røntgen opptak.

Alt har ei byrjing. Jan Ove som starta klinikken i 1980 kjem opphavaleg frå Sogn. Skjebnen ville det slik at han trefte ei Stordajente i Bergen.

Dette balla på seg, og vi erfarte at skal ein flytte ei Stordajente, må ho flyttast før ho får auge.

Etter 6 år i Bergen etter giftarmål og familiestifting, bar det med flyttelass til Leirvik og Hagatun.

Praksis vart etablert i Borggata. Dette var i 1980 eitt år før eg skulle avslutte 3 års spesialisering i periodonti.

Det vart ei bratt læringskurve, etableringa med familie og praksis på Leirvik. Gerda kona mi var sjuk, og fekk ein alvorleg depresjon, som varte i eit år. Allting letna då ho friskna til.

Praksisen var ein deltidspraksis, og eg hadde triveleg arbeid i Den offentlege tannhelsetenesta på Fitjar og seinare på Stord.

I 1988 hadde eg ynskje om, og anledning å ta vidareutdanning i kjeveortopedi. Den offentlege tannhelsetenesta ytte eit lite stipend, det fyrste året. Desse to åra var interessant og vi vart ein

samansveisa studiegjeng, 4 norske og 5 utlendingar. Etter avlagt eksamen var det å starte i praksis med å ferdigbehandle 10 veldokumenterte pasientar for endeleg godkjenning som spesialist i kjeveortopedi.

Det vart travle år framover. I 1991 døydde kjeve- ortopeden på Husnes, i ei drukningsulykke. Då var det berre å brette opp armane og overta desse pasientane også. Det resulterte i pendling til Husnes, i tillegg til praksisen på Leirvik. Fekk etter kvart ein del avlastning av allmenntannlege på Stord.

Etter kvart bestemte yngstejenta vår at ho også ville bli tannlege. Ho kom attende til Stord i 2011, og har vore ei stor avlastning, både med pasientar og med administrative oppgåver.

Etter at ho bestemte seg for å kom attende til Stord, bygde me om Sageneshuset. Det vart bygd i saman med eit nytt bygg der Pettersenhuset hadde stått. Der driv vi no praksisen i første høgda i eit fellesbygg. Dagleg sender eg blikket frå kontoret, mot dei flotte Kvinnheradsfjella, med Ulvanosa og Melderskin som dei store majestetane. Det kan vere lett å drøyme seg bort når utsikten er så overveldane.

Kva har tannlegeyrket gjeve meg. Eg har treft utruleg mange interessante pasientar frå eit stort område. Vi har pasientar frå Sunnhordaland, Hardanger og Haugalandet. Eg har hatt kontakt i hyggelege kollega på dei ulike tannklinikkane.

Denne kontakten med kollegaer har gjeve meg inspirasjon til å yte mitt aller beste.

RIKS KAFE. SPRINTAREN JUSTIN BOLT SIN YNDLINGSKAFE. SPEKTAKULÆR SOLNEDGANG. AKROBATISK STUPING FRÅ 35 M.

GODT Å SLAPPE AV ETTER EIT VELLYKKA O-LØP.

VERDENS STØRSTE SEGLBÅT (140 PASSASJERAR), SOM FRAKTA OSS RUNDT I CARIBIEN FOR O-LØP KVAR DAG.

FRÅ INKA-TRAIL, I PERU. BILETE FRÅ SOLPORTEN NED MOT MACHU PICCHU. UTRULIG OPPLEVING MED TUR OPP I 4300 METERS HØGDE, FOR SÅ Å ENDE OPP I MACHU PICCHU ETTER 4 DAGARS VANDRING.

Eg har som oftast klart å begrense yrkesutøvelse, frå måndag til og med fredag. I helgane har eg virka med heilt andre ting.

Det kan ha vore turgåing, orientering, både løp og tur-orintering. Etter fylte femti, har eg hatt glede av 14 maratonløp runt om i verda. På ein del av desse turane, Stockholm, Paris, London og i København, har tannhelsesekretærane vore heiagjeng. I København fullførte og ei av tannhelsesekretærane full maraton Ellers har det vorte ein del turar til Veteran VM i orientering, og det har hendt at eg har komt til A-finalen, noko eg sjølvsagt har vore nøgd med.

Mi interesse for hagebruk har eg også fått oppfylt. På Bømlo har vi 5 mål. Der driv vi hagebruk, med diverse bærbusker og frukttrær. Åkerbruk er meir spesialisert, og etter vi har fått anledning til årleg å kjøpe virusrensa miniknollar av poteter frå Genresurssenter, Overhalla. Har vi etter kvart fått eit anseleg potet-assortement, med bortimot 100 ulike potetsortar. Nokre av fjoråret sortar var særs artige, både i namn og utsjånad. Den som merka seg ut var Buddisten frå Snåsa. Då den poteta blei hausta, såg det ut som om det var små skrekkansikt som vart grevne fram.

Skjergarden på Bømlo gjev også rike mogeligheiter for fiske, noko som eg set stor pris på. Det har vorte ein del torsk, lyr, breiflabb, makrell, sild og kreps som er drege over ripa i båten.

Slik har åra gått, med utruleg fine aktivitetar. Etter kvart har det blitt 8 barnebarn, og det er kjekt å oppleve kor ulike kvar og ein er.

Kommentarar frå enkelte sit godt att i minnet.

Ein fell pladask for 6 åringen som etter skitur spør mora. ”Er du ikkje stolt av barnet ditt, som er så flink å gå på ski?”. Ei anna, berre 4 år, kunne svare, i samband med isting av utesko. ”Desse skoe er visst for små Johannes.” Svaret ho fekk var. ”Det er ikkje skoa som er forsmå mormor, men skjelettet mitt som er blitt for stort.” Desse små har vore livets dessert.

I fjor vinter fekk eg for første gong eit fråvær frå kontoret. På ei skitur i Åkrafjella, Kvinnherad, fekk eg skikkeleg pusteproblem. Etter eit forsøk på utredning på lokalsjukehuset, måtte fastlegen berre skjere igjennom. Det vat truleg hjertekar problem var hans erfarne konklusjon. På Haukeland Sjukehus fekk eg etter kvart sett inn ein stent, og etter det kan eg igjen virke som eg sjølv vil fysisk.

I eit yrkje og bedriftsutvikling kan ein gjere så mange refleksjonar. Det som er heilt klart er at krava til praksisdrift og omsetning har auka kollosalt. Det er mange tekniske forbetringar, men dei kostar.

Behandlingsspekteret utvidar seg stadig. Tannregulering kan vere så mangt, alt frå vanleg tannregulering med stålklossar, til porselensklossar eller behandling med klossar på baksida av tennene. For den siste behandlingstypen samarbeider vi med eit svensk firma, som får dei individuelt tilpassa klossane framstilt høgteknologisk i Kina.

midabel det siste tiåret. Skal manglande tann erstattast finst det velutprøvde implantatsystem som kan nyttast. Dette er eit segment som vi nå får meir kapasitet å utvikle. Klinikken har også refusjonsrett , både for innsetjing av skrue og tannkonstruksjon, for pasientar som har rett på slik refusjon frå HELFO. Stordriftsfordelen har vorte påtakeleg. Dei faste utgiftene er det best å få fordelt på fleire tannlegar.

Det resulterer også i betre tilgjenge dagleg på kontoret, der pasientane kan få den hjelp dei treng. Fagleg oppdatering er også nå lovpålagt igjennom Tannlegeforeningen. Det er snakk om å samle eit bestemt antal poeng årleg.

I mange høver ser ein også eit krav til spesialisering i yrket.

Tannturisme er også merkbart. Det er ein del pasientar som får større behandlingar i utlandet. Dette er vel og bra, men oppfølging for desse behandlingane kan vere mangelfull. Det er sjølvsagt bra at pasientane, om dei vil, kan benytte seg av tilbod som finst ute i Europa.

Eg seier at yrke eg har valgt her for min del vore svært variert og mangfaldig. Eg har vore utruleg helding som har fått ta del i den dentale utviklinga. Det har ikkje vore eindag eg har tvilt på yrkesvalget.

Innan tannkjøtsbehandling er det utvikla avanserte materiell for regenerasjonsbehandling og beinoppbygging. Utviklingen har vore for-

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

53

DRAMAET PÅ BLEIE!

Bleiediplomet, fortel om gardsdrift og bygdeliv på Bleie på slutten av 1200-talet.

Dokumentet er gitt i Lagmannsstova på Aga tysdag 26. mai 1293.

JON REISETER, ODDVEIG AAR REISETER, LARS BLEIE, GJERTRUD BLEIE

Den enorme snøskreo på Bleie i 1994, vert omtala som 1000 års skrea. På Bleie er dei sikre på at hadde det gått ei slik skrea etter 1293, så hadde hendinga vore kjent og omtala. Den største skrea vi kjenner til, før 1994, var ei skrea som kom i 1774. Den gongen kom snømassane fram på kanten på kanten oppfor fossen. Øvst oppe i fjellsida under Folgefonna raser det ofte, men ingenting har vore i nærleiken av det infernoet som kom i 1994.

Det var ein krevjande snøvinter, vegane i Hardanger var stengt 340 gonger grunna snøskred. I dagane før 27. januar hadde vi hatt besøk av ein orkan på vestlandet, som berre i Hordaland gjorde skade på hustak og skog for mange millionar. Orkanen hadde med seg mykje nedbør og la opp store skavlar rundt toppane aust for Folgefonna.

Drama i fire akter!

Vi skriv 27. januar 1994, Den olympiske elden har overnatta på Otta, stopp nr. 58 av 75 på elden sin veg mot Lillehammer. 16 dagar før opning av storhendet på Lillehammer, var dette fokuset mellom folk. Mange hugsar sikkert den flotte opningssermonien då snøen dalte ned over Lysgårdsbakkane i vakre lette snøflak.

54

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Eit minutt på halv elleve torsdag 27. januar, kom store mengder snø til Bleie i ei heilt anna form enn lette snøflukser. 500 000 kubikkmeter snø losna under fjelltoppane 1200 meter over fjorden. Mengder som truleg hadde dobla seg (rekna ut av NGI) når skrea nådde busetnaden i stor fart og med kollosale krefter. På sjølvaste Mozart sin åremålsdag, var det litt av ein symfoni som vart framført på Bleie.

Midt i denne vanvittige naturkatastrofa sitt sentrum, fann vi Oddveig Aar Reiseter og Jon Reiseter, Gjetrud og Lars Bleie, saman med dei fleste av borna deira. Fanga i eit snøhelvete, utan at nokon der og då, kunne gjera noko som helst, frå eller til. Millimeter og sekundar var skiftande kulissar, medan lagnaden var premissleverandør.

Familiane vart utsett for krefter med potensial til å ta livet av alt og alle som kom i vegen. Men, til all lukke delte Vår Herre, eller kven det no var, ut mange vinnarlodd på Bleie denne januardagen.

Braket, stilla og sekundane, infernoet, millimeterane, lagnaden, Vår Herre. At alle overlevde, hadde ein regi som Alfred Hitchkock aldri har vore i nærleiken av. Den psykologiske thrillerens meister vart totalt utspelt av regien i naturen sine krefter.

Lars Bleie var på veg ut hovuddøra, hadde fått døra halvvegs opp då skrea traff. Den kraftig eikedøra vart riven av hengslene og fauk gjennom huset saman med Lars som ein rambukk, knuste dører, vegger og alt som kom i vegen.

Hadde Lars ikkje fått opna døra, ville ho truleg ha teke livet hans. Var Lars kome heilt ut ville han truleg mista livet i møtet med skrea og husveggen. Lars kom til seg sjølv sitjande i glaskarmen i stova på andre sida av huset, på vippen til å ramla ut. Likevel var han så pakka i snø at når han skulle lirka beina laus, så vart støvlane og sokkane ståande att i den hardpakka snøen.

Sonen Ola var heldigvis på skulen og jenta Ingeborg kom hylande ned frå andre etasje i sjokk. Ho var den einaste som hadde sett snømassane koma over fossen.

Halvt i svime kom tanken om kvar kona, Gjertrud, var. Lars kom seg rundt og inn på kjøkenet der kona hadde vore. Med blod over heile andletet, etter å ha treft ein dørkarm på ferda gjennom huset, såg fruktbonden heller ruskjen ut, då han kom småspringande barfota gjennom snødungane. Kjøkenet var fullt av snø i høgde med diskane. Impulsivt begynte Lars å grava ved komfyren med ein eggdeler som låg oppå snøen der. Gjertrud hadde sete med symaskina.

Skredmuren!

Bjarne Instanes fann den løysinga på skredsikring som var valt. Instanes meinte at ein kunne spara mykje betong med å snøra muren til fjellgrunnen. Kvart fjellanker som er laga av spennstål, går 12 til 15 meter ned i fjellgrunnen og bind muren til fjellet. Muren er 35 cm tjukk, 110 meter lang og 10 meter høg med 6 bogar mot fallretningen. Det er rekna ut at muren skal stå mot eit snøskred på 1 million kubikkmeter snø med 75 km/t og stå mot 7000 tonn trykk.

Med sin spesielle konstruksjon er skredmuren den einaste i verda i sitt slag.

Den 5. desember 1996 ba Ullensvang herad inn til kranseskål og markeringa av at sikringa av gardane på Bleie var fullført. Til jul same året kunne folket på Indre Bleie flytta inn i nye våningshus.

25

år sidan

dramaet på Bleie!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

55

og sprang opp trappa, så smalt det. I andre etasje hamna far og son heilt i andre enden av badet, då huset vart smadra. Der gutungen hadde vore berre sekund før, var alt knust.

Etter at det verste sjokket hadde gitt seg og dei verbalt hadde fått kontakt med dei andre i huslyden. Kunne dei gå rett ut på bakken frå andre etasje. Heile fyrste etasje var vekke og huset stod og hang på «halv åtte.»

Ho vart feia tvers over kjøkenet og hamna med hovudet inn i steikeovnen på komfyren, der eine glaset i døra vart knust og ovnen skuva ut av stilling. Såleis vart her ei lita luftlomme, som gav Gjertrud litt å pusta i. Med brekt kragebein og to ribbein, men framleis i livet, fann Lars fyrst ei hand, så hår og hovud. Fleire kom til og Gjertrud vart berga ut, henta av ambulansen og frakta til sjukehus.

- Eg sat med symaskina nær kjøkenvindauga mot vest og sydde på gardiner. Brått var det som ein stor eksplosjon traff vindauga. I ein kort augneblink fatta eg snømassane som kom mot meg og slo meg bakover, og alt vart mørkt, fortel Gjertrud. Då det stilna og eg kom til meg sjølv, fann eg meg fastklemt i kompakt snø. Eg kunne ikkje lea ein fing. Det gjorde vondt å liggja slik å ropa om hjelp! Stemma mi høyrdest døyvd ut under det tunge snølóket. Eg fekk korte glimt av angst, men freista å skuva det bort. Tenkte at Lars snart ville koma å grava meg ut. Eg var heilt uvitande om kor stor og øydeleggjande snøskreda var. Etter 20 min. var eg ute av snøen.

Midt i dette fryktelige kaoset fekk eg høyra at huset til naboen og var teke.

Hos naboen, Oddveig og Jon, var det like dramatisk. Jon var på badet i andre etasje og hadde akkurat ropt om nokon kunne koma med toalettpapir? Gutungen henta papir på kjøkenet

Mor og dotter sat i ein sofa i stova og les i avis og Donald, plutselig gjekk straumen. Bilete, møbler og alt rundt oss raste ned. Eg fekk tak i Maria Elena, fortel Oddveig, vi var vetskremde og ropte og skreik. Då huset vart smadra og rive av grunnmuren opna det seg ei revne, og mor og dotter ramla sitjande i benken ut og ned i ein syrinbusk, medan restane av huset, som var most av snømengdene hang og slang over hovudet på dei. Sekundar, lagnad og millimeter spelte på lag med mor og dotter, som utruleg nok overlevde.

Kjøkkenet der Johannes, sonen, var sekundar før det smalt for å henta toalettpapir, var totalt knust, trappa opp til andre etasje var heilt borte.

Det låg store betongrøyr og grantrer fleire stader inne i huset. Ingen tvil om at lagnaden var i godlune denne torsdagen og spelte på lag med far og son. Dei kunne tusla fysisk uskadd ut, fekk kontakt med jentene og konstaterte at dei alle hadde overlevd. Som det heiter i verdslitteraturen, against all odds!

Farbror Lars, fødd 1917, budde i kårhuset på garden. Han stod på kjøkenet i sørenden då skreda gjekk tvers gjennom huset og soverommet hans.

På ”direkten” vart han vitne til at våningshuset med dei andre i familien vart rasert og velta overende.

På indre Bleie er det tre gardsbruk. Skreda feia akkurat forbi husnova til den tredje naboen, Arnhild Bleie og familien. Dei vart sjokkerte vitner til kva som hende hos naboane. Litt skader på hus og hage vart det hos dei, men i det store og heile slapp dei materielt sett mykje godt uskadd frå skrea.

Ein eventyrleg dugnad!

Den beste medisinen du kan få, er at andre bryr seg, sa psykiater Hans Olav Tungesvik til Gjertrud Bleie. Brydde seg, det gjorde så mange på Bleie – i så sterk grad at folk er prega og merkt av det enno, 25 år seinare.

Det kjem klart fram i praten vi hadde i stova til Oddveig og Jon Reiseter med dei to og Gjertrud og Lars Bleie. Dei fire med hovudrollene i dramaet på Bleie.

Det var ein vilje til dugnad som ikkje er til å tru. Alle verdiane frå heile hus som låg strødd utover eit stort område oppå og under snø måtte samlast inn. Mange verdfulle ting gjekk tapt/vart øydelagt av å liggja ute. Ei krevjande rydding og innsamling av verdiar i runde 1. Seinare var det rydding av gamle materialer og gjera klart for bygging av nye hus. Så kom reising og bygging av nye hus.

Men, det var ikkje slutt med det.

Fruktgardane skulle drivast. Viljen til dugnad mellom dei som hadde kompetanse var enorm. Minst var 45 medlemer frå Ullensvang Hagebrukslag og Ullensvang Bonde- og småbrukarlag med å skar alle frukttrea denne våren.

Dugnad, frivillig, ubetalt arbeid som blir gjort i eit fellesskap. Ein dugnad kan bli sett i gang for å hjelpe ein nabo eller andre med eit større arbeid som det er vanskelig å utføre aleine.

Dugnadsfolket blir gjerne traktert med mat og drikk. Spesielt i eldre tid kunne dugnaden avsluttast med eit større måltid og ein fest.

Dugnad er ein gamal skikk i Noreg, og arbeidsforma har eksistert i dei fleste landbrukssamfunna i verda. I Noreg var dugnaden ei særs vanleg arbeidsform fram til langt utpå 1800-talet, spesielt ved taktekking, slått, transport av større ting (som tømmer), gjerding, husbygging osb.

Ordet kjem av gamalnorsk dugnaðr ’hjelp, støtte’, men ein finn ikkje ordet brukt om ei organisert arbeidsform før kring 1600. Ordet vart då også brukt om festen som avslutta dugnaden og somtid også om andre festar.

56

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

HER HAR VI MARKERT KVAR RASET GJEKK OG HUSA DET TOK.

Mellom dei som stod midt oppe i denne fryktelige hendinga, vart det snakka om, eller kanskje mest ein stille meditasjon om at dagen før, onsdagen, på akkurat den tida raset kom, så hadde ni, 9! born frå nærmiljøet drive å leika og hatt snøballkrig midt i sentrum av der skrea traff.

Hadde skrea kome då, kunne Bleiesamfunnet vorte utsett for ein enorm tragedie.

I ei slik naturkatastrofe, er sekundar avgjerande og marginane utruleg små. Aldri har det vel

vore tydeligare kor stor skilnaden er på stang inn og stang ut. Når ingen liv gjekk tapt, så har trass alt nokon halde ei heldig hand over folket på Bleie, i denne katastrofen. Det seier seg sjølv, at med tap av liv ville ulukka hatt heilt andre dimensjonar.

Skrea har nok sett sine spor, den har bidrege til eit godt og tett samhald mellom naboane.

Dei var alle utsett for krefter som kunne teke livet deira fleire gonger. Dei var alle utsett for

sterke psykiske traumer, ikkje minst i sekundar og minutt etter ulukka, før dei hadde oversikt på korleis det hadde gått med dei andre?

Tankar du kan gjere deg i ettertid av ei slik hending, kan fort verta meir enn krevjande. Difor er det ei gleda å møta dei som var sentrale i dramaet og sjå at livet på Bleie har gode tider 25 år etter at det smalt. Det skal ei god plattform og ein sterk rygg til det!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

57

SV

SIN LISTETOPP I ULLENSVANG KOMMUNE! Inger Marie Himle, 62 år, fødd i Odda, vaks opp på Voss og bur no på Utne.

Mor til fire, utdanna agronom, driv fruktgard og jobbar på Utne Sjukeheim som kokk. Ledige stunder vert fylt av birøkt, korsong og ymse tillitsverv.

Inger Marie hadde ingen erfaring i politisk arbeid før Kåre Grønsnes spurde om ho ville stå på SV si liste til kommunevalet i 2015. No har agronomen prøvd det politiske livet i fire år, og avansert til fyrste plass på SV-lista. Frå sin ståstad på Utne er ho heilt klar for neste epoke. Den engasjerte politikaren gler seg og har mange gode voner for den nye storkommunen i Hardanger, Ullensvang kommune.

Den fyrste perioden i heradsstyret har gitt Inger Marie smaken på det politiske livet. Å bli spurd om å ta fyrsteplassen på lista, vera partiet sin ordførarkandidat, er ein stor tillit å bli vist.

Samstundes er det ingen tvil om at det er ein krevjande posisjon. Partiet viser meg tillit, dei trur eg kan klara jobben med å vera toppkandidaten til SV. Då skal eg ta den utfordringa og leggja heile sjela mi i det. Den politiske læringskurva er og blir rimeleg bratt. Det er ei rolle eg er audmjuk for og vil gå inn i med stor respekt. Og så er eg sjølvsagt svært stolt over kvinneandelen på lista vår!

Etter ein god drøs med Inger Marie, på Hardanger Hotel, om politiske tankar og korleis norsk forvalting fungerer kjem det til syne konturar av ein interessant politikar, med kunnskap om mykje og interessante tankar om det meste.

Vi snakka om uheldige sider på det nasjonale plan som har dukka opp. Politikarar med både ugild framferd og økonomisk rot. - Heldigvis, seier Inger Marie, er det forsvinnande lite av dette ute i kommunane. Men blir kommunane

58

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

for små, så er det lett å møta seg sjølv i døra litt for ofte. Difor har eg stor tru på det nye konseptet, Ullensvang kommune, og meiner dette vert svært bra.

- Kva blir viktige saker, Inger Marie? Dei er mange! - Vi må ha fokus på vegprosjekt, og vi må prioritera. I Ullensvang kommune er det mi klare meining at vi må prioritera riksveg 13 fremst. Frå toppen i Oddadalen og heilt ut til Hardangerbrua. Det vil gje trygge arbeids- og skule-vegar for innbyggjarane, i tillegg vil det gagna næringslivet. Vi må leggja til rette for at bedriftene skal ha levelege vilkår og bli verande, då er god infrastruktur avgjerande. Det vil og fremja grunnlaget for at vi kan få nyetableringar.

- Odda sjukehus må vernast om til ei kvar tid. Vi må sikra oss at akuttberedskapen vil vera på eit nivå som gjer det trygt for folk å bu her mellom fjell og fjord. Vi veit alle kor snart vi kan bli isolerte i krevjande vær. Dette er eit område SV ikkje vil gå på akkord med.

- Miljøvern er viktig. Nokon skal då kunna leva og livnæra seg her etter oss! Lakseoppdrett er ei positiv framtidsretta næring, men med stort forbetringspotensiale. På sikt må vi få oppdrett inn i lukka anlegg som skjermar både «tam» og vill laks frå lus, sjukdom og rømingar. Dessutan går det kvart år 940 000 tonn forfor rett i havet i form av fiskeslam. Dette er ein ressurs som kan gje både biogassproduksjon og verdfulle jordforbetringsprodukt.

- Ullensvang kommune vil ha eit solid økonomisk grunnlag for at vi skal kunne drifta den nye storkommunen på ein god måte. Politikarane må vera målmedvitne, frå dag ein leggja til rette for heile busetnaden. Og hugsa på at kulturaktivitetar er sterkt lim i ein ny fellesskap.

- Eg har god tru, seier Inger Marie. Så langt har eg ikkje møtt ein einaste politikar som vi ikkje kan samarbeida med for ei god felles framtid i Ullensvang kommune.

- Eg vonar veljarane finn den lista dei meiner har gode namn, som står for dei same verdiane som ein sjølv har. Bruk røysta di til å få på plass personar du gjerne vil skal representera deg dei fire neste åra i kommunestyret.

Vi må alle ta ansvar for kommunen vår, for bygda vår, for framtida vår! Kven skal elles gjera det?

- Godt val!

TAKK TIL VÅRE GODE SAMARBEIDARAR!

TEGNEREN AV DETTE KARTET HETER EIVIND BØVOR Han er utdannet og jobber som illustratør, og tar gjerne imot tegneoppdrag av ulike typer.

Spesialist på b.l.a. portretter og karikaturtegning.

Har laget tegningene som deles ut til ”Årets namn” for lokalavisa Grenda.

KONTAKTES PÅ TELEFON: 932 51 210 ELLER EMAIL: eivindbovor@fastmail.com (Han bor og jobber i Strand kommune, Rogaland.)

VIPPS Hardangerfjordmagasinet er gratis! Skal vi nå alle må det vera slik.

Vil du vera med å utvikla magasinet - til å bli enno betre?

- då kan du bidra til det med VIPPS!

Vipps-nummer:

139564

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

59

GULLHUSET – ein ny og spanande butikk midt i Odda sentrum.

Dette er ingen vanleg gullsmed, for her er både butikk og verkstad i eitt, noko som skapar eit kreativt og dynamisk miljø.

Det var akkurat slik ho hadde sett den for seg, innehavar May Helen Bleie. Gullsmed, kunstnar og ekte harding frå vestsida av Sørfjorden, oppvaksen i sentrum for ”Brudeferden i Hardanger”, har ho interesse, kunnskap og kompetanse om bunadssølv og gamle tradisjonar.

I 2011 starta ho sitt eige smykkemerke Zilver Neckless, der tradisjonar, arv og gjenbruk var hovudkomponentar i hennar marknadsplan, og no i 2019 har Zilver Neckless AS etablert seg med sin fyrste butikk og verkstad i Odda, med namnet Gullhuset.

Det er tydeleg at ein her verdset det tradisjonelle, arven ein har med seg heimanfrå, då Gullhuset har ei stor utgåve av ”Brudeferden i Hardanger” hengande i taket. Dette står i fin kontrast til dei gamle industrilampane som lyser opp den lange kassadisken, som er laga av gamle eplekassar henta frå vestsida. Innreiinga i butikken er spesiell og liknar ingen anna gullsmed du nokon gang har vore i. Her er industri og bygda samla i eitt lokale, og lik kontrastane mellom desse har butikken også eit unikt utval av varer. Veggane er dekte

av stålboksar, som ser ut som små vindauge inn i ei verd av dei vakraste smykke, diamantar, øyrepynt og alskens freistingar du kan tenkje deg. Kvar boks har sitt eige eventyr og varespekteret du finn her er alt frå barneringar til kr 30,- og diamantringar til 60.000,- kroner.

På Gullhuset vil du finna det flottaste sølvtøyet frå ARVEN, som har alt frå dåpsgåver til gifteringar. Den anerkjende fabrikken har eksistert sidan 1868 og er eit av dei varemerka Gullhuset verkeleg er stolte av å ha med seg på laget.

Noko av det som gjer Gullhuset så unikt er at dei handplukkar smykke frå andre gullsmedar og ikkje berre har masseproduserte varer. Det gjer at ein kan finna ein ring, eit smykke eller øyrepynt, som ikkje finst andre plassar enn akkurat her.

Samstundes finn ein trendsmykker du ser i sosiale medier og magasiner, for er det noko ein har mål om å vera, så er det heile tida å vera aktuell for dei ulike målgruppene som kjem innom butikken. Her er alle velkomne og særskilt morosamt er det at mannfolka har funne vegen til Gullhuset og ”herreboksane.” Både smykke og klokker har gått unna og det er ekstra stas.

Gullhuset finn du på Facebook og instagram, @gullhusetodda

60

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

MIN FYRSTE SIGNERING

- Kronjuvelen i Vestlandet si sølvbestikkhistorie, Arven.

Sølvvareverkstaden til Theodor Olsen blir etablert i Bergen by i 1868. Og dei fleste kjenner mønstrene hans når ein ser dei, til dømes “Hardanger”, “Anitra”,” Rosendal” og “Lilje”. Etter 31 år kjem Magnus Aase på banen med sin verkstad, og ender opp med å kjøpe opp Theodor Olsen saman med bror sin Knut 1903.

Ein av mine store heltar og emalje-forbilder i gullsmedhistorien er Marius Hammer, og steike for eit navn! Herr Hammer etablere seg og i Bergen i 1871 og er giftig på souvernirar som eksportvare. Theodor Olsens Eftf kjøpte opp maskiner, lokaler og verktøy i 1927, og får dermed rettigheitene til mønstrene frå Hammer. “Rose” er eit av dei.

I tillegg til sal av flotte merkevarer i butikken har May Helen også sine eigne kolleksjonar under merket Zilver Neckless for sal i butikken. Ho har prisvinnande design i sin kolleksjon og kjem i mai med nok ein ny kolleksjon for sal, ”Agasmykket.”

Zilver Neckless har også vorte godkjend hos Norwegian Made, eit senter som godkjenner norsk kvalitetshandverk laga i Noreg.

I Gullhuset finn du også gullsmed Laila Björk Sveinsdóttir frå Island.

Laila har over 10 års erfaring som gullsmed og har jobba fleire stader både på Island og i Noreg. Med utdanning bl.a. frå Firenze innehar ho ein kompetanse som er ”gull verdt” for Gullhuset. Hennar eigne designsmykker er også å finne i butikken og det er ikkje vanskeleg å sjå kvar mykje av hennar inspirasjon kjem frå, det vulkanske landskapet på Island.

På Gullhuset vil du som kunde bli teken vare på, med god service, høg kompetanse og kunnskap i gullsmedfaget.

Frå to blide gullsmeddamer, i ein utruleg koseleg butikk.

Trivselsfaktoren er stor på huset og med glimt i auga og eit smil om munnen er damene på Gullhuset klar for å setja Gullhuset på kartet.

Borte på Austlandet og i Tigerstaden bur det ein type som heite Jacob U. H. Tostrup, som åpna sin butikk i 1832. Barnebarnet, Jacob Tostrup Prytz, overtar drifta i 1913. Theodor Olsen overtar fleire av dei kjente designa til Tostrup Prytz. Til dømes “Kronesølv”, “Månesølv”, “Jubileum” og “Åre”.

Det var fleire sølvvarevekstadar i Bergen, og i 1921 starta brødrene Lohne sine verk. Dei produsere mellom anna “Kloster”, “Prinsesse”, “Dobbel rokokko” og “Laila”. Dei var sjølvstendige fram til 2011, då Theodor tok over drifta. Men Theodor Olsen-eventyret slutter ikkje her.

Sigurd Homstvedt var ein annan stor fisk som starta i 1934.

Gullsmedverkstaden var på denne tida den største innen gull og diamantar. Arven overtar virksomheita i 2016.

Så å få Arven inni Gullhuset i Odda er storslagent for meg historisk sett. I tillegg håper eg du stikker innom, for eg har så mykje å kunna fortelja deg om ditt bestikk. Dersom du sit med Arven-bestikk heime, men gjerne skulle ha bytta det ut, så kan du få bytte i andre varer. Ditt gamle Arven-bestikk vil då kunne glede andre, etter ein liten shining sjølvsagt.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

61

PERLEKJEDET

20 19 18 16 17

15 14

12 13

62 62

II

HARDANGERFJORDMAGASINET HARDANGERFJORDMAGASINET NR. NR. 11 2019 2019

11

10

1 3

2

4 5 6

7

9

8

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

63

PERLEKJEDET

rosendalnatur.com

SUMARLUKKE I FJELLET, ROSENDAL

Vi vil gjerne tilrå ein fin tur langs Hardangerfjorden, rundt Folgefonnhalvøya. Det flotte med den turen er at han fungerer like bra begge veier. Om du startar i Odda eller Rosendal så er opplevingane mange.

Mellom Herand og Utne er du midt ute i Hardangernaturen og køyrer gjennom frukthagar og gardstunn. Hugs lav fart.

I Rosendal har du all verdens turalternativ, frå rusling med barnevogn og bruk av rullestol til tinderangling over Bjørndalstraversen. Med turar som inneheld heile spekteret av vanskar.

Moderne bubilplass og båthamn. Stort utval av gode matplassar med alle rettar. God matbutikk og sportsbutikk. Siste nye er at Vinmonopolet er på plass i Rosendal.

I Mauranger har gamle Sundal Pensjonat blitt renovert, og stått opp i ny drakt. Hardanger Fjord Lodge byr på tradisjonsrike omgivnader, god mat og drikke, Frå Sundal er det og eit stort utval av turar. Heilt opp på Folgefonna til turistforeningen si hytte Fonnabu.

I Jondal kan du vitja Hardangerakademiet for fred, utvikling og miljø. Her finn du og det splitter nye Hardanger House, eit lite hotell med litt ekstra. Kvalitet i naturherlege omgivnader med eventyrutsikt over Hardangerfjorden.

64

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Lengre inne i Jondal kommune finn du den spesiell bygda Herand. Her har dei funne spor etter folk frå veldig langt attende i tid. Her går vegen vidare over eit høgdedrag og inn i Ullensvang herad.

Her møter du fjorden på nytt og nærmar deg for alvor siderland, som du fyrst møter på Torsteinstunet ved fjorden på indre Alsåker. Når du kjem til Utne så møter du det tradisjonsrike Utne Hotel. Det er ein samlingsstad for sider-produsentane, og her kan du delta på sidersmaking. Då kan du velja deg den sideren du likar best, og etterpå dra til kjeldene for akkurat din favoritt. Her kan du handla dei mengder du lystar av den sprudlande drikken. På staden der frukta har vakse og sidaren har blitt til. Det blir ikkje mykje betre enn det.

På ferda inn Sørfjorden møter du no på Grimo og Grimohuset som er eit samlingspunktet i bygda. Her finn du kunstkafe og daglegvarer På Agartunet finn du den gamle lagmannsstova frå ca. 1250. Saman med ca 30 freda hus, er dette eit interessant klyngjetun. På nabogarden finn du Aga Sider.

Etter Aga er turen komen til Nå Her finn du to siderprodusentar som og er å få kjøpt på vinmonopolet. Her finn du buferdsvegen og pilgrimsleid over til Jondal I enden av perlekjeda finn du Odda. På kaien i hovudstaden i Hardanger finn du turistkontoret.

Dei vil kunna hjelpa deg til å finna Odda sine perler som vil vera verd ei vitjing.

Sjekk heimesida til Folgefonna Nasjonalpark eller Folgefonnsenteret og finn utvalde besøksmål.

På Folgefonnhalvøya finn vi landskapsvernområder som grensar opp mot nasjonalparken.

Hattebergdalen, Bondhusdalen og Buerdalen landskapsvernområder.

Men, som sagt denne fantastiske rute fungerer bra begge veier. Ta deg tid nyt å ver i perlekjedet. Opplev smakane, nyt naturen og ha ein fiiin sommar!

11

UTNE HOTEL 297 år med godt stell og omtanke.

For meir info og gode tilbod sjå www.utnehotel.no Sidersmaking kvar dag i sesong kl 18:00.

Ting plass på www.tastehardanger.com

Alde er eit gamalt namn for eple i Hardanger og her på garden har ein dyrka eple sidan frukta kom til fjorden.

Når dagane vert korte og gulskjæret kjem i lia, er epla klare til hausting. Her på garden har eg Gravenstein, Discovery, Aroma og Summerred. Desse sortane passar ypperleg til eplemost og bidreg kvar med sin eigenart.

ALDE PRODUKTLISTE 2018

For bestilling eller ein uformell prat om samarbeid, kontakt Olav Bleie: Telefon 480 07 966 olav.bleie@gmail.com aldesider.no

For bestilling eller ein uformell prat om samarbeid, kontakt Olav Bleie: Telefon 480 07 966 olav.bleie@gmail.com

alde_hardanger aldesider

16 Hardanger Cideri AS Hardanger Cideri blei stifta på Jåstad i Hardanger i 1990 og er det eldste sideriet som framleis driv kommersielt i Hardanger. I 2015 slo Hardanger Cideri AS og mostprodusenten Innigo seg saman, og produksjonen blei flytta til Aga, der tidlegare Hardanger Cidreri & Saftfabrik vart etablert av Kristian Høye i år 1900.

Rogdavegen 2, 5776 NÅ Tlf 924 22 923 - guro@ciderspace.no

12 Sideren frå Harding kjem ikkje i store volum.

Om du får tak i ei flaske, har du sikra deg eit produkt som er plukka og pressa for hand og brygga på eigen villgjær over lang tid på låg temperatur her mellom dei bratte bakkane i Hardanger. At sideren i tillegg er økologisk, ufiltrert og upasteurisert gjer den til den einaste av sitt slag i heile verda.

aldesider.no

20

19

10

Edel sider

TORSTEINSTUNET FRUKTGARD Eplemost - Sider - Omvisning etter avtale KJETIL LERFALL TLF 976 87 508 Facebook: @Torsteinstunet Fruktgard

har eit veldig breit spekter med produkter frå eplemost, via svak sider og sterk sider og dessert sider til brennevin av diverse sorter bær og frukt - eple, plomme, pære og litt morell.

Kontakt: Gjermund Åkre Tlf: 958 55 683 E-post: post@Aakre-gard.no Arita Åkre (salg og marked): Tlf: 412 36 648 E-post: Arita.Aakre@aakre-gard.no Besøk: Åkre Gard, Fjordavegen 2010, 5776 Nå

Aga sider Like ved Agatunet ligg garden Dalsåkeren. Her driv bonde og gartner Joar Aga familiegarden og det nyetablerte Aga Sideri. I 2017 stilte Joar i amatørklassen på Siderfestivalen i Hardanger, sideren gjekk til topps. Året etter stilte han i proff klassen, kor sideren på ny vart kåra til årets beste. Joar er stadig på leit etter den gode sideropplevinga, noko som har resultert i fantastiske sidrar med alt frå humle til bær.

Aga’s Cider Tour er ein ost og sidersmaking som vert kjørt på sideriet kvar dag kl 13:00. For booking: www.agasideri.no Gardsutsal opent: Måndag-fredag: 09:00-20:00 Laurdag: 09:00-18:00 / Søndag: Stengt TELEFON: 476 13 738

15 HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

65

VAREHUSET ROSENDAL

4

Norske Landbrukstenester

- Midt i Sk책lagata - god parkering Landbrukstenester Folgefonna

- Kort veg fr책 b책thamna og bubilparkeringa - Velkomen til hyggeleg handel

3

l l y f 책 p A SNIKKERIET S Telefon: 978 29 595 - Adresse: Rosendalsv.15 E-mail: elisnikkeriet@gmail.com 66

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

5

ROSENDAL

- Ferskvareavdeling med det du treng til ein perfekt dag med til dømes grilling - Nysteikte bakervarer frå tidleg morgon - Fristande frukt & grønt-diskar - Velsmakande rettar i varmedisken

Måndag – Fredag 07 – 22 / Laurdag 08 – 20 / Sundag 12 – 17

6

/ Gjeld ut august 2019

UTVIDA BUTIKK – TOPP SERVICE

Besøksadresse: Skålagato 37, 5486 Rosendal Tlf: 53 48 11 05, rosendal.sport@sport1.no - min butikk - Rosendal Sport Besøk oss på Facebook: Rosendal Sport AS HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

67

2

7

HARDANGER FJORD LODGE

Et autentisk, lite overnatting- og serveringssted ved fjordkanten drevet av Caroline & Harald.

Rom fra kr 1550,- inkl. frokost Lunsj hver dag (1.6-1.9): kl 11.30-15.00 Dagens 2-retter kl. 19-20 hver dag (forhåndsbestill) Bar & Badstue 12.00-24.00 KONTAKT: +47 948 45 992 | stay@hardangerfjordlodge.com

Folgefonnsenteret Skålafjæro 17 5470 Rosendal

Hjertelig velkommen til oss Caroline & Harald

Tlf.: +47 53 48 42 80 Epost: post@folgefonnsenteret.no

9

Hardangerakademiet Nordisk senter for fred utvikling og miljø

1 Slottet frå 1665 mellom fjord, fonn, fjell og fossefall

BARONIET ROSENDAL

Postboks 235, 5486 Rosendal Telefon: 53 48 29 99 - info@baroniet.no Søndag 26. mai kl. 11-18: Småfedagen baroniet.no Onsdag 29. mai kl. 20.00: Helene Bøksle, sang. Tove Kragset, klaver Fredag 31. mai kl. 20.00: Konsert & Utstillingsåpning Leif Ove Andsnes 68 I HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019 med musikere «Tilegnet» Svein Johansen 25 maleri Introduksjon ved professor emeritus Gunnar Danbolt, kurator

Kulturprogram 2019

einart.no – Einar Nilsson

Velkommen til

Baroniet Rosendal - Foredrag, kurs og seminar med Kontakt: 900 64 375 tema fred, økologisk skifte og og 983 06 447 dialog.

Visjonar, engasjement og planar, - Overnatting og utleige. sjå www.hardangerakademiet.

- Utleige av selskapslokale. no og fb.

17

SPAR NÅ - NÅ DAGLEGVARE A/S Handelsplassen på Nå – Spar Nå – Nå daglegvare AS vert i dag driven av femte generasjon i same familie Handelen starta på Nå i 1864.

Familien har røter attende til sekstenhundre talet på garden Nå.

13

Det er eldgamle tradisjonar for salting og røyking av kjøt Og fisk i Hardanger.

Desse tradisjonane er haldne i hevd hjå oss på Nå

GRIMOHUSET

Laksen vert røykt på lokal lauvved og fisken kjem frå Fiskeoppdretterar på Vestlandet.

Butikk, galleri kafé, treningssenter, badeshow og bryggedans.

Spar Nå – Nå Daglegvarer produserar og hakkasteik – grynasteik, Pinnakjøt og lutafisk når det er sesong for det.

Facebook.com/grimohuset Følg oss på Facebook for å sjå kva som skjer.

Tlf. 970 28 100

18

Synnøve Finden AS avd. Hardanger Aga 5776 Nå Tlf. + 47 53 66 21 84

14

Besøksadresse: 5776 Nå Postadresse: Museumsvegen 36, 5778 Utne

Juice og saft til alle formål

Tlf: 474 79 902 E-post: agatunet@hvm.museum.no

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

69

rosendalnatur.com

VÅR UNDER BJØRNDALSTINDANE

70

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

SIDERVISA Tekst: Bjarne Ljones

Han Paodl ha eit eldgammalt surepletre so lute seg ut yve hytto.

Naor eplæ æ gjóre so dette dei né, å dao æ han Paodl dar mé bytto, å pitla dei uppi å fær dei i sekk å sete dei varlæ i kjedlaren vekk.

Han ha visst eit håp, og han synge ein song: om sider, om sider, té vaoren eingong.

Visst grannen æ blie, han fær seg ein dram so kan da seg laga mé pressing.

I kveldingjæ finne me reidskapen fram å hjelpest mæ lessing å klessing.

Dæ litt tao eit tétak, å notté ho gaor mæ saftæ ho drype so blank å so klaor. Å me fær eit haop, å me synge ein song: om sider, om sider, té vaoren eingong.

Ballongo æ klar, å ho fydlest so smaott mé saft og mé sukker og vatten.

Da putla å gjenge, å gjenge da godt so vette da ikkje for katten.

Men ti mao da ha om da ska vetta bra.

Dæ freistande ofta å tappa og ta.

Men me ha eit haop, å me synge ein song: om sider, om sider, té vaoren eingong.

Pao Skjértorsdags aftan dao bere da laust, for dao ska da prøvast i kruset.

Dæ langsama tier te vaor i frao haust, naor du gjenge å venta på ruset.

-Men her skal eg sei da vatt styrkje å smak, ein kjenne seg sprek om ein før tottest spak.

Han Paodl livna té å han synge ein song: om sider, om sider, té vaoren eingong.

Å du vette sterke, å du vette stor, å du vette fine te sjao te. Ådu vette rike pao pengar å jor´, å dao kan du jedna væ kaote.

Men væ litt forsiktig, da raor eg deg te, da teke i leggjer, da teke i kne. Å skulde du kubba, so prøv mæ ein song: om sider, me sider, kom vaoren eingong.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

71

8 9 DOBBELROM KONFERANSESAL VELVÆRESENTER MED TRENINGSFACILITETAR BADSTU RESTAURANT VINSTOVA BADEHUS EIGAR ACOS INVEST AS

72

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Sentralt i Jondal finn du eit kvalitetstilbod for deg som vil ha det vetle ekstra. Plassert tett på verda sin mest sjarmerande fjord, med ein eventyrleg utsikt, berre ein langpasning frå Folgefonna Nasjonalpark. Nydelige rom, dei beste fasilitetar og eigen avdeling for trening og velvære. Ein strålande vinkjellar til rådvelde i omgivnader frå øvste hylle.

Vi har sett det før, lokalt eigarskap har ein stor verdi. I mange samanhengar er lokalt eigarskap avgjerande. Mange etableringar ville ikkje blitt ein realitet utan. Lokalt eigarskap er som regel det klart beste for eit lokalsamfunn.

Kven er Conrad Hansen, gründeren med sterk kjærleik til Jondal? Sjølv om dataselskapet ACOS AS i dag har hovudkontoret på Sotra og eit stort distriktskontor i Oslo for sine 170 tilsette, så har investoren og gründeren aldri gløymt kvar han kjem frå. Conrad Hansen vaks opp i Jondal, saman med mora og besteforeldra. Faren var mykje vekke på jobb, i Fana og Bergen.

Gründeren sin kjærleik og gode kjensler for sitt lokalmiljø, saman med viljen til å dela noko av suksessen sin med gamle sambygdingar er ei tydeleg og sterk drivkraft. Rett mann på rett plass, til rett tid kan gi suksess for eit lokalmiljø.

CH starta si gründerverksemd i Jondal og i uthuset sitt på Sotra. Conrad Hansen har vore rett mann på rett plass til rett tid. Conrad har vore dyktig i å finna gode dataløysingar for det offentlege. Blant ACOS sine kundar finn vi over 250 kommunar, dei fleste departementa, NAV, Politiet og ei rekkje tilsyn og direktorat. Oslo kommune er ein av dei aller største kundane. I tillegg til det offentlege har ACOS også mange private organisasjonar som kundar.

Det er drifta i ACOS AS kombinert med andre private investeringar gjennom det familieeigde selskapet ACOS Invest AS som har generert inntekter som posisjonerer CH slik at det kan investerast rundt 60 millionar i designhotellet Hardanger House. Den lokale gründeren har og planar om ein kunst- og kulturarena utforma som ein brearm i glas, direkte knytt til hotellet.

Det har i heile planleggingsperioden vore eit nært samarbeid mellom arkitekt Rolv Eide (som sjølv har tilknyting til Jondal), ACOS Invest AS og Jondal kommune om å få til eit prosjekt i Jondal

som var estetisk fint og skulle prega innseglinga til sentrum. Første steg i planen - Hardanger House - står no klar til bruk.

I planleggingsfasen for Hardanger House har det vore gjort makebyte med Jondal kommune slik at kurs- og konferansesenteret kunne reisast på den tomta der det ligg i dag. I byte har Jondal kommune fått ei attraktiv og innbydande strandlinje, der kommunen ynskjer at det skal tilretteleggjast for ei badestrand for ålmenta.

I nært samarbeid med Jondal kommune vil Hardanger House gjerne bidra til dette, med å byggja eit offentleg badehus med tilgjenge for alle. Det vil sjølvsagt auka standaren på heile området ved å etablera eit badehus med toalett, garderobe og dusj, slik at badeopplevinga for alle blir optimal.

For Hardanger House og Conrad Hansen er konferansehotellet ei eksklusive investering, og eit ynskje om å bidra med noko positivt til bygda der CH vaks opp. Kanskje etablera arbeidsplassar og auka inntekter til fleire i lokalmiljøet. CH synest det vil toppa det heile dersom andre trin i prosjektet, kulturhuset, kan realiserast. Dette vil heva det eksisterande området til ei estetiske oppleving for alle.

Med dagens horisont er det vanskeleg å sjå at Hardanger House kan vera ein ulempe for lokalsamfunnet. Her kan ålmenta fritt kunna nytta strandpromenaden og fasilitetane i badehuset.

Skulle folk etter eit bad ynskja å nyta eit godt måltid eller eit glas vin før dei går heim, vil dette auka trivselen. Jondal vil bli meir attraktiv, både for dei som vitjar bygda og for dei fastbuande.

For oss som har vakse opp og levd eit langt liv ved Hardangerfjorden, høyrest nesten tilbodet ut til å vera for godt til å vera sant.

Det er frå det lokale eigarskapet eit ynskje om å finna lokal arbeidskraft når Hardanger House no skal driftast. I byggeperioden har også fleire lokale handverkerar og leverandørar vore nytta i stor grad.

Oddingen Inge Selje er tilsett som sjef for drifta og han vil sjå etter lokale folk når han tilset personale. Hardanger House skal vera eit hus som blir føretrekt ut frå sine kvalitetar. Conrad Hansen er tydeleg på at dette skal vera eit hus med kvalitetsstempel.

BADEHUSET! Forvalting i spennvidda mellom kommunale planar, norsk lov, tolking, og omsynet til allmenta sine rettar i møte med ynskje om utvikling, kan vera krevjande i eit demokrati.

Når ulike forvaltingsnivå tolkar same lovverket på ulikt vis, vert det snart krevjande rundar som tek tid.

Vi må tru at saka om badehuset finn ei god løysing. Dette er ei sak der alle partar har ei felles interesse av at badehuset finn sin plass, til beste for alllmenta og heilskapen.

Vi må krevja at det vert funne ei omforeint løysing. Noko anna er rett og slett ikkje akseptabelt.

Alle er tent med at badehuset finn si løysing. Det er heilt naudsynt for at blikket kan rettast opp og fram mot planlegging av kulturhus, forma som ein brearm. Berre fantasien set grenser for kva opplevingar framtida kan gi i slike omgivnader. For Jondal vil det bli eit heilt nytt innhald frå fjord til fonn!

SIGURD

Her skal du kunna arrangera mindre konferansar, kurs og møter, årmålsdagar, konfirmasjonar m.m. Hardanger House har overnattingsplass for 18 personar fordelt på 9 dobbeltrom.

Arrangement med overnatting må tilpassast dette.

Elles, for alle spørsmål du måtte ha, ta kontakt med Hardanger House!

Tlf. 404 33 401 Mail: info@hardangerhouse.no Nettside: www.hardangerhouse.no

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

73

VELKOMMEN TIL HARDANGER HOUSE Inge Selje er dagleg leiar på Hardanger House. Inge er klar til å høyra frå deg, om du vurderer å feira åremålsdag, halda konferanse, eller berre å slappa av på ein eventyrleg stad, som er i startgropa med å etablera ein vakker oase, med stillhet og dei beste forutsetningar for å pleie lekam og sjel.

Alle løyver er på plass, og innkøyring i gang, for å avsløra mangler som måtte vera med alle tekniske duppedittar, så mykje automatisk styring av all data til konferansedelen, at dusjar, badstove og alle andre ting fungerer til du kjem inn dørene.

All infrastruktur er i ferd med å falla på plass.

Viktige leverandører som Vinmonolpolet, Hansa og Ringnes må etablerast god infrastruktur opp mot. Medan Hardanger House er klarert for sjølv å kunna importera vin. Noko som vinekspertar tar hand om, og fyrste sending er på veg inn dørene.

Tlf. 404 33 401 Mail: info@hardangerhouse.no Nettside: www.hardangerhouse.no

74

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Det vi manglar som vi enno ikkje har funne, er ein av dei aller viktigaste rollene på huset, seier Inge. Vi treng ein gourmet kokk, helst frå området rundt Hardangerfjorden. Eller ein som kjenner området godt. Vi ynskjer å ha eit kjøken med lokal profil, og ein kokk/kjøkensjef som kjenner distriktet og tilgangen på lokale kortreiste matressursar. I tillegg vil hotellet sjølvsagt ha eit godt utval av lokal Hardanger Sider.

Vi søkjer etter ein person som har noko å bidra med, og som har lyst å gjera nettopp det. Sider pluss lokal mat, saman med fjord og fonn opnar sjølvsagt for det gode liv. Vi ynskjer å presentera det gode liv, gjennom smaken av Jondal og Hardanger. 9 dobbelrom betyr eksklusivt opphald for dei som ynskjer rolege og inspirerande omgivnader.

Hardanger House vil vera optimalt for t.d. ei leiargruppe som skal samlast å ta viktige avgjerder. For alle andre som søkjer intim eksklusivitet og personleg service i rolege omgivnader, er Hardanger House eit godt val. Samanlikna med andre hotell er her ro og lite folk. Hotellet har uteservering på tre plan. Utanfor vinstova, utanfor resepsjon og konferansesal, og på toppen, utanfor restauranten, med fantastisk fjordutsikt.

Inge Selje, dagleg leiar, er «pensjonist,» med lang allsidig fartstid i marinen. Han har erfaring frå å starta nye prosjekt i marinen, inkludera regelverk og prosedurer, slik at eit konsept fungerar optimalt. Kunnskap som er viktig i oppstarten av Hardanger House. Inge er ein leiar som veit kva service, og det vesle ekstra er. Han gler seg til å koma i gong, og du, om du er, eller kjenner ein som ville vore den perfekte kjøkensjef på Hardanger House, ring Inge!

Gratulerer Arkitekt for bygg og utenomhus anlegg.

Vi gratulerer med det flotte bygget og takker for oppdraget som totalentreprenør.

BRØDRENE ULVESETH AS

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

75

I august er det duka for Landsfestival i gammaldansmusikk i Kinsarvik. Festivalen vert sparka i gang onsdag 7. august. Landsfestivalen i gammaldansmusikk har vore arrangert sidan 1986, og er i 2019 for fyrste gong i Hordaland. Den landsomfattande folkemusikkorganisasjonen FolkOrg ”eig” festivalen, og Hardanger Spelemannslag er lokal arrangør. Fjordahallen er hovudarena for tevlingane. På Landsfestivalen vert det konkurrert i både musikk og dans i 9 klassar, også klassar for juniorar.

Foto Thomas Westling

HEVD SPELAR FINALE PÅ LANDSFESTIVALEN PÅ LØTEN I 2013.

76

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Foto Eirin Tjoflot

FÅ MED DEG FELEFYLGJE PÅ BÅTKONSERT UNDER LANDSFESTIVALEN.

Foto Audun Stokke Hole

SJOKOLADEKAPPLEIK PÅ LANDSFESTIVALEN 2018 I SKJÅK.

KNUT HAMRE, JOHN OLE MORKEN OG LAJLA

Foto Knut Utler

RENATE BUER STORLI.

BORNAS FESTIVAL I MIKKELPARKEN.

Utan publikum vert det ingen festival – særleg ikkje Landsfestival som er tufta på dans og dansemusikk. Ved å vera publikum under Landsfestivalen får du høyra det beste landet har av tradisjonell gammaldansmusikk, du kan òg dansa til den.

12 år og er ei mønstring for dei som ynskjer å delta, men er for unge til å stilla i juniorklassane.

Her er det ope for alle folkemusikalske uttrykk, anten det er å dansa, å syngja eller spela eit instrument. Bornas festival vert innleia med eit opptog frå hovudarenaen til Mikkelparken.

Festivalen i seg sjølv er eit storarta kulturtilbod, med tevlingane og dansekveldane som høyrer til. I tillegg til dette kjem ei rekkje konsertar.

Nemnda for Landsfestivalen 2019 har som mål å gje kulturopplevingar for festivalpublikum og lokalbefolkninga, men og dei som er i Kinsarvik på ferie og som kan få augo opp for gammaldansmusikken, sånn litt tilfeldig.

Sundags morgon er det duka for folkemusikkmessa til Rannveig Djønne i Kinsarvik kyrkje, og etterpå kan du få med deg meisterkonserten.

For mange er dette høgdepunktet. Dette er ein konsert med dei beste utøvarane i alle klassar frå tevlingane under festivalen. Denne kan du ikkje gå glipp av!

Konsertprogrammet startar allereie onsdagen med ”Dei syngjande”. Dette vert ein stemningsfull kvedarkonsert i Kinsarvik kyrkje med nokre av dei beste kvedarane frå Hardanger og Voss.

På torsdagen kan publikum gleda seg til opningskonserten ”Blomen”, som Lajla Renate Buer Storli og John Ole Morken er regissørar for. Her får folk med seg den varierande gamaldanstradisjonen i Hardanger, i tillegg til noko nyskapande. Publikum får møta spelemannslag, soloutøvarar, orkester og gjensyn med artistar som ikkje er så ofte å sjå lenger.

Konserten vert sydd saman med forteljing, musikk og bilete, seier regissørane.

Det vert båtkonsertar både fredag og laurdag på M/S Lindenes. Dette vert ei skikkeleg oppleving for publikum! Kombinasjonen med musikk, fjord og fjell slår ikkje feil. Her vert det ein konsert med Felefylgje, ein med Rannveig Djønne og Inger Elisabeth Aarvik, ei forteljestund med Torbjørn Ljones, betre kjend som Kvitanesen, og ein konsert med Lajla Renate Buer Storli, John Ole Morken og Knut Hamre.

Gå inn på www.landsfestivalen.no for å finna utvida informasjon om festivalen, kulturtilbodet og det å vera frivillig.

Landsfestivalen er òg ein festival for borna.

Torsdag, fredag og laurdag under festivaldagane vert det danse- og leikeøkter tilpassa born. På laurdagen er det Sjokoladefestival i Mikkelparken! Dette er ei scene for born under

At mat og drikke er av god kvalitet og lett å få tak i, er eit avgjerande element for ein vellukka festival. Det vert difor lagt mykje omtanke og arbeid i det – me satsar på lokale råvarer og matskikkar så langt som råd. Ansvarlege for matnemnda kan freista med lokalprodusert hakkasteik, aure frå Hardanger Fjellfisk, og pylser, hamburgarar frå Folkedal og saft og sider frå lokale produsentar.

Under festivalen vert et tevla i heile 15 klassar.

Her kan du høyra både grupper og soloutøvarar på hardingfele, fele, toradar og trekkspel, og du kan sjå dansarar som svingar seg til blant anna polka, reinlender, vals og pols. Spelar eller dansar du sjølv? Meld deg på tevlinga! Elles håpar me å sjå deg som publikum!

Eit arrangement som Landsfestivalen er avhengig av stor frivillig innsats, og me reknar med at me treng rundt 300-350 frivillige. Dersom du ynskjer å vera frivillig, har me framleis plass til fleire, og arbeidsoppgåvene er mangfaldige!

Gå inn på www.landsfestivalen.no for å finna utvida informasjon om festivalen, kulturtilbodet og det å vera frivillig.

DET ER BERRE Å GLE SEG, HER ER NOKO FOR KVAR OG EIN!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

77

VELKOMEN TIL LANDSFESTIVALEN i Kinsarvik 7. - 11. august 2019 !

For første gong vert Landsfestivalen i gammaldansmusikk arrangert i Hordaland.

Hardanger spelemannslag er tildelt arrangøransvaret og inviterer til tevlingar og dansemoro i Kinsarvik.

Den nye og flotte Fjordhallen vert hovudarena for festivalen.

Her vert det dans og musikk heile fem dagar til ende!

Landsfestivalen i gammaldansmusikk vert ei storhending for Hardanger og Ullensvang herad !

KINSARVIK

78

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Foto: Vestrheim service

Vi håpar å sjå deg i Kinsarvik desse dagane i august !

rosendalnatur.com

MIDTSUMARKVELD I MYRDAL

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

79

GURINE FOR FULLE SEGL.

Største dugnadsprosjektet i Noreg:

8 MILLIONAR KRONER - 40.000 DUGNADSTIMAR - 8 ÅR! Foto: Bjarne Øymyr

80

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Dette er overskriftene for prosjekt Gurine. Hardangerjakta som vart tinga av Jakob T Bleie, frå Bleie i Hardanger, bygd av Jøra-Knuten i 1875. På beddingen i Skålafjæro der dei sto på rekkje; Gjøa 1872, Gurine 1875, Loyal 1877. Eit imponerande trekløver som alle eksisterer i dag, etter snart 150 år.

Foto: Bjarne Øymyr

Foto: Bjarne Øymyr

Foto: Bjarne Øymyr

SKUTEFEST I ROSENDAL 2017.

ÅGE HJORTLAND, NY MEISTER PÅ GURINE FRÅ NYTTÅR 2019.

SKUTEFEST I ROSENDAL 2018.

Kjenner det går eit lite historisk sus gjennom rommet når Gjøa vart nemnt. Roald Amundsen og Gjøa, var litt som knoll og tott, eller som hand i hanske, fyrste par gjennom Norvestpassasjen. Ei historisk bragd i Noreg sin heroiske polarhistorie. Båtbyggjaren var Jøra-Knuten.

dårleg tilstand. Nokre lokale entusiastar hadde fått for seg at det hadde vore stas å få restaurert den gamle galeasen, og kanskje teke han i bruk? Til all lukka for oss alle, så hadde dei nok ikkje fantasi nok, til å heilt forstå kor mykje arbeid noko slikt innebar.

Søsterskipet Gurine, var som Gjøa tinga av reiar-miljøet i Hardanger. I ein hektisk periode på denne tida var det Kvinnheringane som bygde og hardingane som eigde.

Forsikringsselskapet låg i Jondal. Dette var ein hektisk periode med stor handel mot Nord Noreg. Den gongen og endra tidene seg, men i ein 35 års periode var dette den store aktiviteten.

Men, som primus motor, Anders Jordal seier; Dette er eit prosjekt som har vore gjennomsyra av velvilje og positivitet. Heile prosjektet, frå alle kantar har berre vore ja, ja, ja! Resultatet er blitt utruleg flott, egentlig heilt euforisk!

Litt kan vi slå oss på brystet og seie, sjå kva vi saman har fått til. Nokon kan definitivt slå seg mest på brystet.

Sommaren 2019 handlar mykje om Gurine.

Hardangerjakta som var bygd i Rosendal i 1875. Det som mange kanskje ikkje veit, er at også Gurine har ein polar historie. Då Gurine overvintra på Svalbard i 1903 – 04 -05. Brukt som base for ein kjend pelsjeger.

Gjennom ulike periodar, med ulike bruksområder, vart Gurine henta heim att til Rosendal i 2011, i ein heller

Det har vore gjort mykje imponerande dugnad i Noreg. Å toppa den lista fortel meir enn tusen ord om kva gutta boys saman med masse ihuga kvinnfolk har fått til. 16. juni vart den 75 tonn tunge skuta løfta på sjøen av Eide Lift. Skuta er tett og har fått på plass dekk.

No kjem ein meir enn interessant periode, for både dugnadsgjengen og alle som vil sjå på. Gurine skal liggja utanfor skipsbyggingsmuseet. Her skal skuta gjennom

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

81

Foto: Bjarne Øymyr

FJORDMANN EIRIK SKÅLA LAGAR KNUTAR TIL BARNEAKTIVETET PÅ SKUTEFESTIVALEN.

GURINE FRÅ 1980-TALET.

sommaren få på plass resten av innredning og det elektriske. Galeasen Gurine skal riggast, det blir ei storhending som tek 6-8 veker.

Det skal reisast master, riggdeler, tauverk, taljer, you name it. Hovedmaster på 25 meter, mesanmast på 21 meter og heile riggen som inneheld 375 kvadratmeter med seglduk, fordelt på 11 segl. Alle segla har sjølvsagt namn. Begynner framme med jager, klyver, fokk……….

Kvinnherad kommune har vist stor velvilje og vore ein framifrå samarbeidspartner, seier Anders Jordal.

Kommunen har lagt til rette med kaiplass og vore rause.

Utanfor Folgefonnsenteret skal Gurine liggja i framtida, om sommaren. Kasta glans over Rosendal, som den juvelen galeasen no blir.

I haust skal det arrangerast tre ulike kurs for å få sertifisert og godkjent mannskap, slik at skuta kan takast i bruk. Grunnleggjande tryggleikskurs, passasjer- og krisehandsamingskurs og sertifisering av skipper i klasse D5L. Mange har alt meldt seg på til kursa.

82

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

Så blir det skutefest i Rosendal for tredje gong. 23. – 25. august kjem dei skuter frå fjern og nær for å feira at ein ny gamal galeas, er klar for å pynta Hardangerfjorden.

Laurdag 24. august kl. 12.00 skal Gurine døypast. Det vert ei storhending med dåp av ei Hardangerjakt, på ein tradisjonsrik stad for ei slik handling. Men, no er det meir enn 100 år sidan sist ei hardangerjakt vart døypt i Rosendal.

Etterpå er det eit sterkt ynskje i dugnadsgjengen om at fyrste turen skal gå til Bleie, til kaien der den fyrste eigaren hadde sin base. Oldebarnet til Jakob T. Bleie har vore med i dugnadsgjengen. Han har og overlevert ei loggbok frå Gurine som viser kvar jakta var og kva dei hadde i lasta.

Så detaljert er loggen, at vi kan lesa om detaljer. Under ein tur til Nord Noreg i 1886, står det at i retur leverte dei 33 682 fisk til forhandlar. Slik er skuta si ferd og last dokumantert i detalj. Grunnstøyting og reperasjonsrekning er mellom detaljar som er dokumentert og teke vare på.

Foto: Bjarne Øymyr

Anders Jordal har vore styreleiar i Interesselaget Galeas Gurine, og primus motor i arbeidet med restaureringa gjennom alle dei 8 åra.

Anders er opphavleg kvemming, frå Ålvik. Kom til Kvinnherad og Rosendal i 1986, då som leiar for livbåtprodusenten Harding Safety.

SKUTEFEST I ROSENDAL 2018 MED MATHILDE TIL VENSTRE, FJORDMANN, YTTERST KRISTIANNA, INNERST BRØDRENE AV SAND

Når turen til Bleie er gjennomført, er det sjølvsagt planar for framtida om tur i norderled! Ventelista er lang, men framtida ljos.

Gratulera med jobben! Gratulera med Gurine! Velkomen til Rosendal for å sjå på galeasen. – og ikkje minst velkomen til Rosendal på skutetreff 23. – 25. august!

EI FIN HELG Å SAMLAST I AUDMJUK VYRDNAD, FOR DEI SOM VAR HER FØR OSS.

Anders er gift og har to døtre.

Utdanninga er yrkesskule i Norheimsund og maskinistskule på Rubbestadneset.

Etterpå kom teknisk fagskule i Bergen og ingeniørhøgskule på Gjøvik.

Styreformannen er kjent for å vera direkte og kreativ. Sjølv vonar han å ha bidrege med positivitet, praktisk sans og folkeskikk. Med mange års fartstid som industrileiar i fleire bedrifter både i utlandet og heime, er vi ikkje i tvil om hans bidrag.

Anders er likevel mest oppteken av å gi ros til ”gjengen” som gjennom 8 år har vore med på denne suksess-historien.

Dei har vore heilt fantastiske, seier styreleiaren.

KRISTIAN DJUPEVÅG OG KNUT E. SKÅLA (MONSAKNUTEN).

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

83

Gratulerer med sjøsetting og dåp til

GURINE

84

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

VA K K ER T LY S S KAPAR EIN VA K K E R HE I M

Vi har stort utval i energibesparande innandørs og utandørs ledbelysning!

KONTAKT OSS FOR UTVAL OG TILBOD!

53 48 28 00 • post@k-el.no www.kvinnheradelektro.no

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

85

Oil-Comm As vart starta opp i 2016. Vi har 60 engasjerte medarbeidere, og tilbyr tenester til både bedrifter og private.

Verkstedlokalet ligg på Sunde i Sunnhordland, med tilgang til kai.

Oil-Comm utfører oppgaver innen plate, sveis, mekanisk, røyr, hydraulikk osv. I tillegg til ein godt utstyrt verkstad, driv vi med utleige av personell og utstyr (f.eks. Flusheskid og trykksensor til hydrauliske anlegg.)

Eit spennende prosjekt, med støtte fra Innovasjon Norge, er OilComm i desse dagar i arbeid med. Vi driv eit spennande konsept på å utvikle nye teknikker innen hausting av tare.

FOR GRATIS UFORPLIKTANDE SYNFARING OG UTARBEIDING AV TILBOD KONTAKT Oil-Comm AS Sunde Industriområde 13 Richard Totland 995 05 262 / richard.totland@oilcomm.no

På tide å oppgradere varmesystemet ditt?

Med varmepumpe fra NIBE kan du forsyne ditt hjem med varme, ventilation og varmvann gjennom fornybar energi. Vi tilbyr også luft-luft-varmepumper fra Toshiba. Oppgrader ditt varmesystem for å skape det perfekte innemiljøet til lavest mulig kostnad og innvirkning på miljøet. Vi hjelper deg å finne riktig varmeløsning for deg og ditt hjem! Vi leverer i Kvinnherad og omegn.

Kontakt oss i dag for gratis og uforpliktende befaring! Tlf 959 67 811 / rosendalbv@gmail.com

86

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

HAR DU OLJETANK I HAGEN?

Frå 1. januar 2020 blir det forbod mot å bruke fossil fyringsolje eller parafin til oppvarming av bustad eller bygg. Innan denne fristen skal fossil fyringsolje vera fasa ut, til fordel for meir miljøvenlege alternativ.

Ikkje alle veit at dei har ein oljetank nedgravd i hagen sin. Dette bør alle sjekke, fordi gamle ståltankar kan ruste, og det kan bli hol i tanken, slik at det vert lekkasje. Ved lekkasje kan det i ettertid kome store kostnader for å sanere forureina jord. I fylgje forureiningsforskrifta §7 er den enkelte huseigar eller burettslag ansvarlig.

Eigar som kjøper hus med nedgravd oljetank kan verta økonomisk ansvarlig for lekkasjer frå både før og etter kjøpet.

For å ikkje få ubehagelige overraskingar bør du la profesjonelle aktører gjere jobben med sanering av oljetankar, dette er og eit av kriteria for at ENOVA skal gi stønad.

Hva kan vi hjelpe med?

Oil-Comm AS kan tilby totalløysing for fjerning av oljetankar inkludert råd og rettleiing.

Vi lager dokumentasjonen og melder også inn til kommunen at saneringa er gjennomført.

Oil-Comm AS er godkjent for tildeling av sertifikat.

Vi kan rettleiie i Enovasøknaden og vi kan gi råd om alternativ oppvarming saman med samarbeidspartnere.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

87

JANGEN EIN INSTITUSJON I ODDA

Det Jan Gravdal ikkje veit om Odda og Sørfjorden er uvesentleg og har ingen betydning. I 1970 var Jangen skiftarbeider på Zinken, men skreiv litt på si. Redaktøren i Haugesunds Avis ringde ein dag og spurde om han ville ta turen til Suldal og prøva å få ein prat med ein superkjendis, som var på laksefiske.

Werner Magnus Maximilian Freiherr von Braun var ein tysk-amerikansk romfartstekniker og romarkitekt. Han var leiande i utviklinga av raketteknologi i Tyskland og seinare ein pioner innen raketteknologi og romforskning i USA. Han jobba for United States Army på eit program for ballistiske raketter (IRBM), og han utvikla rakettane som lanserte USA sin fyrste satellitt Explorer 1.

Von Braun si gruppe vart assimilert i NASA, der han fungerte som direktør for det nyoppretta Marshall Space Flight Center og var sjefarkitekt for Saturn V super-løftestart køyretøyet som dreiv Apollo-romfartøyet til månen. I 1975 mottok von Braun National Medal of Science. Von Braun føreslo då å senda eit menneske på oppdrag til Mars.

Eit samla norsk pressekorps jakta på von Braun, men Jangen var den einaste som fekk tysk-amerikanaren i tale, og redaktøren i HA vart så begeistra at han tilbaud Jan Gravdal jobb på direkten. Jangen takka ja, og vart verande som HA sin mann i Hardanger fram til han gjekk av med pensjon i 2004.

Jangen er ein særleg utadvent person, med eit utruleg nettverk og ikkje minst eit solid kjennskap til det politiske liv i store delar av regionen. Ikkje minst er han kjent for å stå bak mykje humor. 1 million har vore inne å lese i bloggen til Jangen. Om du vil bli ein av dei, så finn du meir enn tusen blogginnlegg på: Oddajangen wordpress.com.

88

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I innleiinga til Bloggen presenterar Oddingen seg sjølv slik:

Jangen – Jan Gravdal, fødd i Odda ein svinkald februarsundag i 1942.

Jangen var journalist i Haugesunds Avis. Har gitt ut 8 bøker og skrive ca 1200 bloggartiklar dei siste 10 åra.

Gift med Marit Synnøve fra 15. april 1961. Har tre døtre, Anne (56), Gunn (54), Marie (32). Åtte barnebarn og fire oldebarn – foreløpig. (per juli 2017.)

Fikk en kraftig hjerneblødning i 2007 og ble lammet i høyre side. Kan prate, men bør holde kjeft når iveren tar overhånd. Det blir bare surr ut av det. Skriver med venstre hånd, bommer av og til og bruker dobbel så lang tid. Har elles trent med fysio heile tida. Flinke folk. Ønske? Etter at det skal gå bra med familien min, skal jeg slåss for ei flott framtid for Odda. Stedet har fortjent det. Og jeg har sett hva som skal til.

Her kjem prøvar frå bloggen:

”DET VAR DEN DRAUMEN…”

Ein dag gjekk Samson Hildal sin veg. Det var ikkje meir. Han hadde så lyst å være der oppe på garden, men det gjekk ikkje, han var så åleine, det var så mørkt.

Og han var gammal, han var redd når han var åleine. Ikkje det at han sa det, men eg skjønte det. Dei tre ungdommane som kom til gards ein augustdag i 1983 drepte Sunniva.

Drepte snille Sunniva då ho plukka ripsber.

De hadde brekt foten på Samson, hadde slått hjernerystelse på han og bunde han fast til ein kjøkenstol. Han satt slik til neste døgn. Sunniva låg daud ute i gangen. Han hadde forstått det.

Det var vondt.

Han var tryggare på aldersheimen. Han ville opp att, bygde seg ei hytte, for han kunne ikkje bu i det gamle huset. Men han klarte ikkje bu der heller. Han hadde likevel sine draumar.

Ein gamal mann har og draumar. Eg var med Samson noen ganger, vi satt der uten å seie så mykje. Men han sa noe om draumen. Og det enkle livet på den 19 mål store garden.

Kreftene hans var borte. Dei tre ungdommane hadde knust draumen. Dei hadde ødelagt resten av hans liv. Men han sa det ikkje. Det var ikkje naudsynt. Ungdommane hadde rasert sine eigne liv og. Kvifor ?

Han dro på aldersheimen igjen. Og så fekk han sjå kor den vesle garden blei starten på noko nytt. Den blei den vakraste eigedomen i Odda, den mest inkluderande. Slektninger hadde tatt over. Det var ikkje slutt, ein draum kan vare lenger enn eit liv. Samson døydde for mange år sidan. Kan han se kor vakker garden har blitt så kan han smile. Kanskje var det slik han var – draumen?

ELVA - SOM EIN MARDRAUM

ustyrlige villskap, var ho lokkande, lokkande som om den brusa for ein evighet. Som eg skulle få ta del i. Eg visste det ikkje, eg veit ikkje kva tankar eg hadde. Eg var som i ein mardraum. Eg sat på muren bak grishuset til gamle Langva. Huset var sett opp i elvekanten, to meter over elva. Det var berre ein kant av murt stein på baksida. Der var det eg skulle. Eg akte meg utpå der på baksida, ingen såg meg, men heller ikkje det visste eg. Eg var som i ei eigen verd. Eg ville berre komme så nær den frådande spennande elva. Eg var åleine – elva og eg. Eg kan ikkje hugse kva slags tankar eg hadde, men eg veit eg opplevde noko sjelsetjande, noko eg aldri blei kvitt.

Ein arm kom rundt hjørna, ei mor som ikkje sa noko. Ho var livredd. Ho var så redd at ho skalv over heile kroppen. Men eg visste det ikkje, eg såg ho ikkje. Ho greip hardt i meg. Sekundet låg eg inn til den skjelvande kroppen hennar. Eg hugsar det ikkje. Eg hugsar berre den altoppslukande følelsen av den frådane elva. At eg var som oppslukt av krefter eg alltid ønskte å bli ein del av. Og ikkje ønskte å bli ein del.

Eg var fire og et halvt år gammal. Det er 73 år sidan og seinare har dette fulgt meg. Elva har fulgt meg. Ikkje det at eg blei redd elva, og i mange år tenkte eg berre av og til på episoden.

Eg sat lenge på steinane, mange minuttar, ein evighet. Ein dag no i slutten av oktober 2014 og seinare i 2019 kom alt saman attende. Som ein flom, som ein gammal mardraum. Eg såg elva i den villskapen som batt meg fast. For eg veit no at eg var berre nokon centimeter og nokon sekunder frå å aldri å bli funnen, til å bli gløymd . Eller til noko som eg ikkje veit om og ingen kan fortelle deg noko om.

Men Verald ble ikke tatt. De søkte etter ham både i Danmark og etterhvert i Norge. Verald var borte. Langt inne i Simadalen, i botnen av Simafjorden, en av de minste armene til Hardangerfjorden. Dit hadde Verald kommet og fikk vite at det gikk en slags vei opp til et sted som het Kjeåsen. Kjeåsen lå 510 stupbratte meter over fjorden. Verald kom seg opp den stupbratte og livsfarlige vegen og han og traff menneskene som holdt til der oppe. De må nok ha lurt på hva dette var for en kar. Men det var svært sjelden det kom fremmede mennesker opp fra fjorden der nede.

Han fikk være der og arbeidet for husly og mat. Han tok lange skiturer, ikke for fornøyelsens skyld, men for mat. Som regel dro han og de andre mannfolka etter reinen i de ville fjellene.

Verald arbeidet hardt og det kom en vinter.

Verald kunne av og til bli fjern, de så ikke tårer hos han, men de trodde han gråt. Han sa ikke noe, den røslige karen, men han kunne arbeide.

200 år senere går det fortsatt folk oppover her.

Det kom vår og snart var det sommer. Ett år var gått. Det var onn på Kjeåsen. Plutselig ble de var en kvinne som kom opp fra den stupbratte stien. De ble stående som forsteinet.

Så reagerte Verald. Det var Anbjørg, Anbjørg, ANBJØRG ! Hun hadde funnet sin Verald. Hun hadde trosset alt, hun hadde funnet sin store kjærlighet , hun trosset absolutt alt – hun hadde klart det ikke noen andre kunne klare – bortsett fra den store kjærligheten. Hun hadde trosset det villeste landskap. Hun som hadde bare sett flate Danmark. Nå fikk hun gå der hun ikke fattet at noen kunne gå.

Og på Kjeåsen ble de. Verald fikk bygget ei stove. Der bodde de. De to fikk en sønn som fikk bare bli noen få år. Han falt tragisk utfor stupet og slo seg ihjel. Og der stanser fortellingen om Verald og Anbjørg. De dro fra Kjeåsen i sorg.

Ingen vet hvor de ble av. Men ennå skal det være rester av grunnmuren til Verald og Anbjørg på Kjeåsen. Og ordet etter kjærligheten deres lever den dag i dag. Mer enn 250 år etter at det skjedde.

KJÆRLIGHETSHISTORIEN PÅ KJEÅSEN

Elva var som ein mardrøm som eg ikkje kunne komma utanom Elva var som ein glefsande, kvit kjeft. Ein glefsande kvit kjeft som aldri slutta å brøle. Men i all sin

Han het Verald og var fra Voss. Han var en staut kar og blei innkalt i Kongens garde i København.

21 år dro han og skulle tjene kongen i Danmark.

En dag traff han Anbjørg. Hun var datter av en rik kjøpmann og var helt og holdent «forbudt område» for Verald. Hun hørte til en helt annen verden. Men de traff hverandre i smug. De trosset alle skrevne og uskrevne regler. Det kunne ikke gå og en dag ble de oppdaget. Verald skulle i arrest dagen etter. Han rømte. Desserterte, og det var svært alvorlig, så alvorlig at Verald regnet med dødstraff om han ble tatt.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

89

Fakta om Framnes KVGS Er ein av dei største internatskulane i landet, og ligg på ei idyllisk halvøy i Vikøy nær regionsenteret Norheimsund.

Driv vidaregåande skule for 260 elevar.

230 av desse bur på internat.

Tilbyr studiespesialisering og idrett.

Elevane som bur på internata kjem frå heile landet.

Om lag 30 elevar er ”heimebuarar” frå Kvam.

Er ein stor arbeidsplass i Kvam. Skulen har om lag 60 tilsette fordelt på 50 årsverk.

Har nyleg investert i moderne idrettshall, Framnes Arena.

Vanleg søknadsfrist: 1. mars Heimeside: www.framnes.vgs Facebook: Framnes kristne vidaregåande skule.

Har ei stolt historie som går tilbake til 1897.

90

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

KVGS

FRAMNES

- ein skule for fellesskap, framtid og vekst Er du interessert i idrett, utfordrande friluftsliv og studiespesialisering – i eit godt og kreativt miljø? Då kan Framnes vera noko for deg som skal på vidaregåande skule!

Den tradisjonsrike skulen ligg på den vakre halvøya i Vikøy, nær regionsenteret Norheimsund i Kvam. Anlegget har plass til om lag 270 elevar.

Rundt 230 av desse bur på internatet, noko som er grunnen til at Framnes vert rekna for å vera ein av dei største internatskulane i landet.

Framnes har i tillegg mange heimebuarar.

På Framnes møtest ungdom frå alle kantar av landet, i eit unikt miljø prega av samhald og tryggleik. Skulen fungerer både som ”heim” og som ein viktig læringsarena.

Springbrett til høgare utdanning Framnes tilbyr to studieførebuande utdanningsprogram: 1. IDRETTSFAG: Skulen tilbyr programfaga toppidrett fotball, breiddeidrett fotball, friluftsliv, breiddeidrett og individuell idrett.

2. STUDIESPESIALISERING: Her kan ein velja mellom dei to pro-

gramområda realfag (matte, fysikk, kjemi og biologi), og språk, samfunnsfag og økonomi. (engelsk, media og informasjonskunnskap, sosiologi, sosialkunnskap og psykologi).

styrkerom, garderobeanlegg, kjøken og teleskoptribune. På sikt er det planar om å montere klatrevegg.

I tillegg kan ein velja eitt programfag frå idrettsfag: fotball, friluftsliv eller individuell idrett.

Skulen er mellom anna kjend for dei mange fine og utfordrande turane i friluftsliv-undervisinga.

I området på nordsida av hallen vert det no laga park, med leikeanlegg for born og ny rulleskøytebane. Det nye området vert ordna i eit samarbeid mellom Kvam herad og Vikøy grendelag, og skal fungere som eit fellesareal for bygda.

Når det gjeld framandspråk kan ein velja mellom tysk og spansk.

Framnes har også sandvolleyballbane, kai og naust med kanoar/kajakkar.

Alle utdanningsprogramma våre fører fram til eksamen som gjev studiekompetanse.

I tillegg har kommunen eit aktivt kulturliv, med eit stort spekter av interessante aktivitetar innan song, musikk og kunst.

Skulen legg også til rette for at elevane skal få del i eit åndeleg og sosialt fellesskap. Ut frå den nye visjonen for skulen: ”Framnes – ein skule for fellesskap, framtid og vekst”, ynskjer leiinga å gje dei unge ein trygg skulekvardag, med rom for personleg utvikling, og ein læringsarena som kan fungera som eit springbrett til utdanning og karriere.

Ny idrettshall Skulen legg til rette for ei innhaldsrik fritid, med oppfinnsame miljøarbeidarar, fint uteområde, symjebasseng og ein flunkande ny idrettshall. ”Framnes arena” har standard handballbane (og volleyballbanar) med parkett, og innandørs fotballbane på 27x36 meter – med krøllgras som dekke. I tillegg kan hallen skilte med nytt

Idrettslaga i Kvam tilbyr mellom anna fotball og volleyball (Rossvoll), og det er kort veg til skisenter for både langrenn, skiskyting og alpint/ telemark. Fjorden og fjella byr på mange mogelegheiter, og det er kort veg til Bergen.

Stolt historie Framnes har ei lang og stolt skulehistorie som går heilt tilbake til 1897. Heilt fram til midten av 1990-talet var Framnes ein ungdomsskule/folkehøgskule. Sidan omlegginga i 1996 har skulen vore ein 3-årig vidaregåande internatskule med hovudvekt på idrettsfag og studiespesialisering.

Skulen vert driven av Indremisjonsforbundet og Indremisjonssamskipnaden.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

91

BANDTEKKING MED PATINERT SINK PÃ… EIT NAUST I HERAND.

TEKKING MED ALU VEGGROMBER CA 620 M2 HARDANGERBADET.

92

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

BANDTEKKING MED PATINERT SINK KRAFTSTASJON FOLKEDAL.

BLIKKENSLAGER

FLOTVE Du finne han på verkstaden i Øystese, blikkenslager Kjell Arne Flotve. Han overtok bedrifta etter onkelen sin, kjøpte ein gamal møbelfabrikk, som vart ombygd til verkstad og såleis er basen til Blikkenslager Flotve AS.

Er du i sentrum av Øystese så køyr mot Norheimsund, men ikkje sving inn i tunellen frå rundkøyringa, men køyr rett fram, så er du på basen til blikkenslageren på mindre enn fem minutt. Blikkenslager Flotve held til oppå, eller utenpå den nye tunellen.

Vi har vel alle høyrt om blikkenslagerfaget eller fagmannen blikkenslageren? Men, Kjell Arne, kva driv eigentleg ein blikkenslager med? - Ja, det kan du spørja om, seier Kjell Arne, vi er ein utdøyande rase. Eg trur ikkje han heilt meinar det, sjølv om han seier det. I alle høve har Blikkenslager Flotve meir arbeid enn nokon gong, så denne utdøyande rasen er vel ikkje heilt sikker? Trur vel kanskje at han meir meiner at faget er i endring.

BLIKKENSLAGER ER EIT HANDVERK MED LANG TRADISJON OG I LEKSIKONET STÅR DET: Blikkenslager eller blikkmaker, håndverker som dukker opp i kilder fra byene i andre halvpart av 1600-tallet. I 1700- og begynnelsen av 1800-årene besto blikkenslagerens produkter trolig av gjenstander til husholdningen, blikklykter og annet. Blikkenslagerne konkurrerte i denne tiden med kopperslagerne, men fra omkring midten av 1800-tallet ble blikkenslagerfaget dominerende. Nå fikk blikkenslagerne etter hvert også oppgaver ved bygningsarbeid. På bygdene begynte det å komme blikkenslagere omkring 1800.

I DAG BLIR BLIKKENSLAGEREN PRESENTERT SLIK: Produserer, moderniserer og reparerer ventilasjon, fasade og tak på bygninger. Utdanninga inneheld mest, to år på skule. Bygg- og anleggsteknikk, og vidare klima, energi og miljøteknikk, før du går vidare til ventilasjons- og blikkenslagerfaget, på skule eller i ei bedrift.

STORE PROSJEKT VI HAR HATT I DET SISTE ER: Lindehuset, alt blikkenslager, + renner og alt i sink.

På oppdrag frå Høyer Odda.

Ulvik nye sjukeheim – alt blikkenslagerarbeid – oppdrag frå Leigland Bygg.

Vidaregåande skule på Voss, alt blikkenslagerarbeid – På oppdrag frå Hent AS (Trondheim).

Hardangerbadet i Øystese, fasade og alt blikkenslagerarbeid - På oppdrag frå LAB Den nye gondolbanen på Voss, alt blikenslagerarbeid - På oppdrag frå Bakke AS Vi har og reist i heile Hordaland og hatt blikkenslagararbeid på alle Trygge barnehagar som er bygt dei siste åra, 12 i talet, for Byggmestrene Larsen og Sjølie as.

Fleire leilighetskompleks i Øystese og Norheimsund. Leverer mykje renner, gesimsbeslag – vindubeslag – dørbeslag.

Mange lokale snikkerar kjøper tenester hos oss.

Mesteparten av oppdrag er i Hardanger og på Voss. Dei fleste av oppdraga vi utfører føregår slik at vi møter opp og tek mål. Så arbeider vi med materialet og lagar mest mogleg på vår eigen verkstad. Etterpå er det tilbake på byggeplassen og montera dei ulike oppdraga. Nye pipebeslag er blitt moderne og vi lagar masse av dei. Kort leveringstid hos Blikkenslager Flotve.

HOS BLIKKENSLAGER FLOTVE AS JOBBAR SEKS MANN: Jan Ove - Alf Otto - Hans - Kjell Anton - Frode - Kjell Arne

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

93

Langs elva i Sjusetevegen i Øystese finn me Hardanger AKS. Eit bygg forma som ein rettvinkla hestesko, med eit ope, flott tun i midten som gjev lett tilgang til dei ulike avdelingane.

Hardanger AKS er ei vekst- og attføringsbedrift. Dette er kommunalt eigde bedrifter som tilbyr arbeidsplassar til utviklingshemma og andre som har behov for hjelp til å finna sin veg i arbeidslivet. Bedriftene tilbyr og arbeidstrening for folk som har falle ut av arbeidslivet p.g.a. rus, psykiatri eller andre helsemessige årsaker.

Det er i dag vel 70 personar som har sitt daglege arbeid ved Hardanger AKS as. Omlag 40 av desse er personar med nedsett arbeidsevne. Kring 15 får tilbod om kvalifisering til ordinært arbeid eller avklaring av arbeidsevne.

I bedrifta har dei lærekandidatar og tilbod om språkpraksisplassar for flyktningar som treng språktrening før dei kan gå vidare til utdanning og/eller arbeid.

Eigarane av Hardanger AKS as er Kvam Herad, Hordaland Fylkeskommune, Samnanger Kommune og Kvam og Jondal NFU. Verksemda har administrasjon og totalt fem avdelingar, noko som gjer at Hardanger AKS kan tilby mange ulike arbeidsoppgåver.

Hardangerfjordmagasinet fekk ei grundig og interessant innføring av administrasjonsleiar Ona M. Waage og dagleg leiar Øyvind Aksnes. Dei var med oss rundt på dei ulike avdelingane. Me fekk helsa på avdelingsleiarar, arbeidsleiarar, instruktørar og dei trivelege tilsette, saman med brukarar av dei ulike tenestene.

Vaskeriet er den største avdelinga. Det er topp moderne, sertifisert og godkjent på lik linje med andre profesjonelle vaskeri. Dei har faste avtaler om levering til kring 60 bedrifter som får reint arbeidstøy, mopper, matter, institusjonstøy og sengetøy av Hardanger AKS. Men mange private nyttar og vaskeri- og renseri-tenestene verksemda leverer. Her kan du få vaska tøyet ditt, få dukane dine rulla, gardinene vaska, dressen reinsa, bunadsskjorta klargjort til 17. mai, båtkalesjen impregnert, du kan leiga dukar og mykje meir.

Hagemøblar, blomepyramidar, rastebord, godkjente kompostbingar, postkassestativ og sandkassar er nokre av produkta som blir laga ved bedrifta si treavdeling. Alt laga for hand av brukarane under leiing av dyktige fagfolk. Verkstaden kan og laga ting på bestilling. Det kan vera gamle tradisjons møbler som er i dårleg forfatning, men har stor affeksjonsverdi for eigarane.

Vedavdelinga har turr fin bjørkeved for sal. Norsk kvalitetsved i 40-liters sekker der kvar sekk inneheld minimum 17 kg og har fukt garanti. Verksemda synest det er viktig

94

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

å levera norsk kvalitetsved og er nøye på kven dei kjøper ved av. I andre høver hentar avdelinga ved på teigar og utfører heile prosessen sjølv, fram til ferdig pakka sekkar.

Ikkje minst gjennom bruk av eigen ved og materialtørkar, der vi nyttar varme frå vaskeriet, blir prosessen miljøvennlege og effektiv. Lokalt køyrer Hardanger AKS ved fraktfritt heim til deg, og plasserer den akkurat der du vil ha den levert. Betalar du litt kan vedavdelinga saman med Raude Kors levera veden med snøscooter heilt fram til hyttedøra di.

Serviceavdelinga har fantastisk gode opptenningsbrikettar som blir laga av avispapir dyppa i stearin og parafin.

Dei er svært funksjonelle og gjer det enkelt å tenna opp i sjølv den mest gjenstridige omn.

Hardanger AKS har og eige kjøken. I tillegg til kafé og kantine, driv dei catering og har eit stort utval produkt som dei leverer etter tinging til bedrifter og privatpersonar. Dei tilbyr det meste av snittar, rundstykker, baguettar, kaldtbord, kaker og har middag- og fruktlevering til bedrifter. Catering tilpassar levering og utval etter ynskje og leverer til privatpersonar, møter, kurs, klubb, lag og organisasjonar. Kantina kan og leigast til konfirmasjon eller andre arrangement.

Hardanger AKS sin visjon er at alle som arbeidar på Hardanger AKS skal få hjelp og støtte til sjølvutvikling under trygge rammer. Målet er å skapa meiningsfylte arbeidsplassar basert på mangfald i produksjon av varer og tenester for næringsliv, industri og privatpersonar. Å arbeida er eit mål i seg sjølv. Nokre har fleire år bak seg i ordinært arbeid, men er i ein situasjon der dei treng hjelp for å komma seg opp ein motbakke og vidare i livet.

Hardanger AKS legg til rette for arbeidsavklaring internt i eigen produksjon men og eksternt i ordinære bedrifter med tilpassing og oppfylging av attføringsleiar. Nokre i verksemda er unge menneske som slit med skule og ordinær undervisning, personar med utviklingshemming, personar med rusproblem, eller som av andre årsaker treng ekstra oppfylging for å kunna meistra ein jobb.

Med fokus på opplæring, rekruttering og nyskaping er Hardanger AKS ein stor arbeidsplass og ei viktig vekstog attføringsbedrift med stor samfunnsnytte.

Takk for gjestfri og god mottaking. Hardanger AKS, ei viktig hjørnesteinsbedrift!

INGER LISE HAUGE

MARIA NYMARK EIKELAND

ONA M. WAAGE OG ØYVIND AKSNES

ØYVIND HAGEN

JENNIFER V. LIEBIG

LIV KRISTIN BOTNEN

KÅRE VIK

ODDBJØRN FROESTAD

MAY LISBETH PADØY

HAKS - SJUSETEVEGEN

TROND SANDVEN

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

95

«THE DECISION IS

LILLEHAMMER»

Fortalte Juan Antonio Samaranch heile verda, frå Seoul, ein septemberdag i 1988. Vi var i ekstase og aldri har fokuset vore meir intenst mot Lillehammer. Det kokte frå den dagen og fram mot februar 1994.

Mange av oss hugsar opningsseremonien godt, hallo, det er då berre 25 år sidan. Lett snødrev over Lysgårdsbakkane, OL-ilden som kom inn i arenaen via hoppbakken. Fallskjermhopperar med ol- og det norske flagget, Vetter og ein samla nasjon som kjente på godkjensla og gledde seg til OL. Det var starten på nokre februardagar som fekk spanjolen, Juan Antonio Samaranch, president for Den internasjonale olympiske komite, til å koma med dei berømte orda i si sluttale om leikane; ”You hav presented to the entire world” - The best vinterolympic ever!

I sentrum for verdas merksemd sat ein 23 år gamal stording. Det var nok ei meir intens oppleving for Kjell Storelid, enn for dei fleste av oss.

Kjell var noko så uvanleg som ein frå Stord, frå sommarøyo, som gjekk på skeiser. Ikkje berre gjekk han på skeiser, han var så god at han var i den norske OL-troppen.

Denne opningskvelden sat han saman med andre frå skeisemiljøet på Fjetre Gard utanfor Hamar og såg opningssermonien på TV. Det var ein litt høgtidsam og spent stemning. For dagen etter var det 5000 meter i Vikingskipet. Du kunne kjenna det på stemninga, og i veggene hang det litt sånn skrekkblanda fryd.

Det var eit formidabelt folkeliv i Hamar fortel Kjell. Rintje Ritsma hadde vunne EM litt tidlegare og nederlendarane var store favorittar. På fyrste konkurransedagen i dei 17. olympiske vinterleikar skulle Kjell prøva seg på dei frykta løperane frå den treskokledde nasjonen, som meinte dei eigde skeisesporten.

- Korleis i alle verda vart du ein så god skeiseløpar Kjell, du som vaks opp her på vestlandskysten? Den gongen i alle høve utan ein einaste kunstisbane, korleis var det mogleg?

96

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

25

år siden

- På 70-80talet hadde vi nokre kalde vintrar, seier Kjell. I Sagvåg hadde vi Nestjødno som fraus is på. Eg budde nesten heilt i strandkanten på tjødno. Eg trur vi hadde skulemeisterskap kvart år då eg gjekk på badnaskulen. Litt seinare vart eg ein del av skøytegruppa på Stord. Vi heldt til i Hustredalen, der hadde vi ein grunnvassbane på ei myr. Gjekk du gjennom isen, så var det berre ein halv meters djupne. I verste fall vart du våt.

Her var det eit fantastisk godt miljø, med både unge og gamle aktørar. Men, som 12 åring hadde ikkje eg nokon ambisjonar, syntest berre det var kjekt å vera der. Vi var vel ein 5-6 gutar på min alder og 5-10 seniorer, ei fin blanding. Vi reiste på stemner til Stavanger, Bergen og Lærdal. Stort sett berre på vestlandet. Hugsar eg var med på eit kretsmeisterskap på Skansemyren.

- Då eg vart 15-16 år vart det litt meir orden på ting. Geir Helge Nordfonn var trenar og laga eit bra opplegg og vi trente bra over tid. Plutselig var eg i noregstoppen for junior. Då kunne vi gå litt lengre løp, og det hadde eg litt talent for.

I 1990 reiste eg til Oslo på studier og for å bli god på skeiser, meldte meg inn i SK 94. Berre ut frå namnet var det klart at her var det satsing mot OL på Lillehammer 1994. No var det slik akkurat då at i 1992 var det og OL, i Albertville. Men, eg kom ikkje med, var 3-4 sek. bak Atle Vårvik, som tok den siste plassen. Men, eg fekk min debut i world-cup det året, i Berlin. Fekk min fyrste pallplass året etter, i 92-93 sesongen i world-cup, då eg vart nr. 3 på 10.000 meter i Herenveen.

Då vi så kom til 1994 og OL, så var det Ritsma, Zanstra og Bart Veltkamp som dominerte. Dei var så store favorittar at til Hamar og Vikingskipet hadde dei teke med seg landslagsdrakt i gull, som dei skulle fotograferast i. Vi syntest sjølvsagt at det var meir enn kostelig at det var Johan Olav Koss som til slutt vart fotografert i den gulldrakta.

Etter den forrykande 5000 meteren, sett med norske auge, og at Johan Olav Koss og lurte nederlendarane og alle andre for gullet på 1500 meteren, så var det klart for 10.000 meter.

Stemninga var auforisk, over alt.

25

år sidan

KJELL VAR NOKO SÅ UVANLEG SOM EIN FRÅ STORD, FRÅ SOMMARØYO, SOM GJEKK PÅ SKEISER.

På Stord var det og stor stemning. For at flest mogleg skulle få sjå, så rigga dei seg til med storskjerm i kulturhuset. Det var ikkje berre å få dette til i 1994. Prosjektor måtte hentast i Oslo, men flyklubben stilte opp og fauk til Oslo og henta utstyr.

Etterpå var stemninga enorm, og det beste av alt var at ordføraren på Stord, Magne Rommetveit, var så høgt oppe at han gjekk på scena og bevilga 50.000 kroner på direkten til kunstisbane på Stord.

Det tok litt tid, med i 2001 var banen på plass, og i 2018 hadde banen faktisk 30.000 brukartimar.

Det seier noko om at skular og andre har eit anlegg dei kan planleggja for å bruka om vinteren. Innan ein sirkel på 40 minuttar reisetid frå Leirvik bur det 60.000 folk.

Kjell Storelid vart populær, også på heimebane. Eg trur ikkje at Kjell kjente på at to sølv på Lillehammer var eit dobbelnederlag. Kjell Storelid vart kåra til den mest populære idrettsutøvaren på Stord, då Stord Turn- og Idrettslag fylte 100 år i 2014. Storelid var saman med Johan Olav Koss, Ådne Sønderål, Steinar Johansen og Atle Vårvik landslaget til trenarlegenden Hans Trygve Kristiansen, og utgjorde eit utruleg sterkt lag under OL i 1994.

Ikkje minst Atle Vårvik vart seinare kjent for den sokalla Donalddrakta, og at han faktisk er mannen som starta MOT! Men den rare drakta hadde nok noko for seg, seier Kjell, men utviklinga vart stoppa av lovverket. Likevel har dei drakter i dag som åleine utgjer 1 sekund betre tid pr. runde, enn dei draktene vi hadde.

Eit utruleg godt skeisemiljø på Stord, leia av Arnulf Agasøster og Geir Helge Nordfonn la grunnlaget for ein stor karriere for guten frå Sagvåg. – Eg var ikkje noko spesielt stort talent, seier Kjell, men i motsetning til mange andre så gav eg meg ikkje i 17-18 års alderen, eg fortsette. I Osla hadde eg og ein god trenar i Svein Håvard Sletten.

For Kjell Storelid er ringen på mange måtar slutta, når han no er ein av trenarane i skøytegruppa på Stord, for nye potensielle sølvvinnarar frå sommarøyo. Vi går ei spennande tid i møte.

Mykje peikar mot at hegemoniet i skeisesporten saman med kunstisbanane sitt inntog har flytta til vestlandet.

Kanskje Kjell Storelid kan ta med seg nokre av sine disiplar, no når Noreg snart skal arrangera vinter OL på nytt. Tida er moden for å sjå om eit nytt OLkonsept kan målbinda heile verda. Vi er snart klar for eit nytt – The best vinter OL ever!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

97

SIGURD PÅ EIN TYSDAG!

EIN STÅSTAD I LIVET! Eit varleg lite under, eit mirakel i ei fantastisk utvikling.

Ein liten luring som etter kvart krev stor plass, turnar, snur seg rundt og sparkar deg i magen. Gjev deg glede i livet og ein kvardag som kan vera ekstremt krevjande, når aktivitet aukar meir eller mindre heile døgnet.

Mammo mi, var i alle høve drittlei.

I romjula ville ho ut på tur, klauv opp på stabbesteinar og hoppa ned, i eit forsøk på å få den vetle luringen ”på lukto.” Kanskje hjelpte det, for to dagar inn i det Herrens år 1947, heima hos besto på Plassaneset, kom ein liten gut til verda. Ikkje ein gong næraste familie visste den gongen om det var gut eller jenta, før den vetle luringen var komen ”på grøn mark.” Etter ein klaps på baken av jordmora, vart det skriking av full hals frå den nyfødde. Då var konklusjonen klar, alt var ok.

Tidleg 1947 var nok ei god og triveleg tid for mange. Folk var i ferd med å bli aklimatisert til eit liv utan krig og okkupasjon. Alle i samlepotten ”persona non grata” var stort sett fjerna, på godt og vont. Den nasjonale stemninga var euforisk og foreldra til dei små gledesborna, hadde positive tankar og gode voner for framtida.

Med dagens mediaverd er det rart å tenkja på at den eine radiokanalen vi hadde i Noreg, framover på 50-talet ikkje hadde sending store deler av døgnet. Ved midnatt vart sendinga avslutta. Svanhild Mundheim, med si varlege røyst, gav oss ynskje om ei god og velsigna natt. Så vart det stilt på frekvensen fram til kl. 06.00. Radiosendingane hadde til og med pause (siesta) midt på dagen. Nrk sende då berre det klassiske pausesignalet, eit signal alle som levde på den tida hugsar.

Dette var lenge før fredag var helgestart.

Laurdag kveld derimot var ei velsigning, ungane var nybada og familien samla seg i stova

98

I

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

rundt radioen. Show i store studio, 20 spøesmål med Rolf Kirkvåg, skinka på sjevo, og kanskje raud saft. Du og du, då var det høgtidsamt og absolutt gudsjelovskveld.

Enno var TV eit ukjent media for dei fleste av oss.

Internett var i beste fall høgtsvevande tankar i teoretiske miljø. Google sine opphavsmenn var enno ikkje fødde. Difor levde vi i ein lukkeleg kvardag, med dei goder livet på 50-talet kunne by på.

Notida med nytt årtusen har påført oss eit heilt anna mediabilete. No er vi totalt avhengig av den digitale verda. Er nettet nede, så kolapsar fedrelandet totalt og BNP går rett i dass. Vi blir sitjande å sjå ut i lufta med eit tomt blikk, ute av stand til det meste.

Men, når nettet er oppe og fungerar, så gjev det tilgang på ”alt.” Ungdomar i dag undrar seg over korleis vi kunne klara oss før vi fekk eigen pc og hadde google? For å forstå det, må du ha kanskje ha opplevd det sjølv, levd det gode livet før mediarevolusjonen kom og tok oss.

Det livet som la grunnlaget for den mykje brukte klisjèen om at alt var betre før! Likevel er det noko som seier meg at vi ikkje vil attende til sveivetelefonen, skrivemaskinen eller radiomonopol med tvilsam lyd.

Eg hugsar vel besøket av seljaren som presenterte den utrulege nyvinninga; Elektrisk skrivemaskin med rettetast! Heilt fantastisk, eg berre måtte kjøpa! Den gode kjensla etterpå, eg var rett å slett stolt av den nye investeringa.

No seinare ein dag eg sat på jobben, saman med min ven Google og leita etter noko, kom eg over ein interessant tabell, med oppmodinga; Sjekk kva vekedag du er fødd! Det viste seg at 2. januar 1947 var ein torsdag. Då eg formidla til eit barneborn at bessen var fødd på ein tors-

Ein herre det skal kvar mann ha og eg har valt meg min. dag, svarte han, kuuult. Etter ein liten sjekk med kalkisen, konkluderte eg raskt vidare med at; det betyr at bessen har vore her, på jorda si overflate, i 3702 torsdagar. Kuuult, svarte etterslekta.

Torsdag er komledag, kor mange, nei, det vil eg ikkje vita.

Men, det var fyrst då eg såg nærare på den omtalte tabellen at dette verkeleg begynte å bli kuuult. Det var då at heile ”denna greio” tok av.

Du har levd i 26 348 dagar!!? At eg, ka va da du sa at da va? Har levd i 26 348 dagar? Jysses, og det vart snart klart at greio var enno mykje verre enn det, eller betre, alt etter som. For fylgjene av konsekvensane var at eg også har levd i 26 348 netter!

Spekulatorboksen brukte litt tid på evaluera opplysningane. Men, etter kvart dukka mange tankar opp, snøballar begynte å rulla og starta ei lang rad med dominoeffektar. Plutselig var eg hekta, det var veldig mange tema som dukka opp og reiste krav om ettertanke!

Glimtvis var det utruleg mykje som rulla over skjermen min. Desse meir enn 26 000 dagane og nettene var truleg sjølve livet, livet mitt. Ikkje rart at tida plutselig vart moden for å ta eit aldri så lite møte med seg sjølv. Dei sokalla store spørsmåla i livet dukka opp, som perler på ei snor.

- Var eg nøgd med livet mitt? -Kva ville eg gjort annleis, om eg kunne levd livet på nytt? - Kven og eller kva har gjort sterkast inntrykk på meg?

- Kva skjer når dette livet snart er slutt? Det er vel lite truleg at det vert 26 000 dagar til? Om eg er heldig, blir eg kanskje innvilga nokre år til, kva bør eg då bruka den tida på? Spekulasjonar om det meste, var i gong.

26 348 døgn, er 632 352 timar, er 37 941 120 minutt. Alt før du les om dette i magasinet, er det blitt meir enn 38 millionar minutt! For eit fjernsynsprogram det kunne blitt. Sigurd, minutt for minutt. I bortimot 40 millionar minutt. Alle typar medier ville nok kjempa ein knallhard kamp om å trilla flest sekserar på terningane sine, i åravis.

Programmet kunne gått utan stopp fram mot neste århundre. Nrk 2 ville vera fullbooka med spenning.

No ville vel minutt for minutt i TV-versjon, med Sigurd sitt liv, truleg verta noko kortare etter gjennomført sensur. Likevel, kanskje ikkje så mykje? Det er utrulege mengder med stoff som i dag blir presentert på NRK, som i min barndom ville ført til oppstandelse, med hektiske møter på mange bakrom. Du hendelse, her er det berre å tenkja, når det gjeld språkbruk, tema og innhald. I 1954 vart det raseri og proteststorm då Anne Cath Vestly i barnetimen på radio påstod at barna ikkje kom med storken, men låg i mor sin mage.

Uansett må vel NRK 2 ha plass til Torp, Urix og Brenner sine bøker. Då vil nok historien om minuttane til han du veit, likevel kanskje enno vera i sving, når vi rundar inn i år 2100. Eg får ta meg ein liten prat med Lars Monsen, om kva erfaringar han har. Alternativet kan vera at NRK 2 sender ca. 500 000 fotballkampar, minutt for minutt, i denne perioden. Ring NRK og gi di røyst!

Etter som dagane går, minutt for minutt, legg du merke til at eit aukande tal av dødsannonsene i aviso, gjeld folk som har fødselsdato i 1947, eller til og med seinare. Ei slags snikande påminning om livets realitet, om at alt har ein slutt. I det daglege fasar du ofte slike tankar ut, registrerer berre at -jaja, so e da.

Treng vi eigentleg uroa oss så mykje for kva som møter oss på den andre sida. Alle som har vore her før oss har klart seg heilt fint over til andre sida. Så kvifor skulle det ikkje gå greit for både deg og meg? Ingen, i alle høve ikkje av dei eg kjenner, er komne attende. Vi kan sjølvsagt grubla litt over kvifor det?

Det kan bety at når du passerar perleporten, så blir harddisken din sletta! Alternativt er alt så mykje betre på andre sida, at når du blir restarta, så er ein retur til gamlelandet heilt uaktuelt, sjølv om du kunne velja på eiga hand. Elles har vi alle lese om alternativ som mennesker har lansert gjennom årtusen. Dei fleste med ein tvilsam dokumentasjon.

Eg har stor respekt for at problemstillingar knytt til denne prosessen er ei alvorleg utfordring for mange. Det er slett ikkje mi meining å vera ufin, lettvint eller å trø i blomebedet til andre. Meir å understreka at det er viktig å finna fram til si eiga tru rundt dette.

Eg er slett ingen svovelpredikant, som fremjar krav om å ha fasiten til den einaste sanninga.

Ikkje for dette livet og absolutt ikkje for det neste.

Truleg finnest det heller ingen fasit for det optimale liv, som høver like bra for oss alle.

Rett nok har vi mange gruperingar som meiner dei har både fasiten og resepten til det meste.

Altfor ofte viser det seg å vera mykje fasade og lite innhald. Å la andre bli offer for eigen fundamentalisme, er ein dårleg idé. Det tener oss alle langt betre å vera litt audmjuk.

Sjølv har eg alltid hatt eit godt forhold til Vår Herre! Er litt usikker på om han er like nøgd med meg, men, det er no lov å vone. Eg har aldri hatt noko utprega religiøst liv. Men, har brukt mange år av mitt liv til arbeid med å ta vare på skaparverket.

For alle dårar er han duld som dagen for ein blind, men eg ser fotefara hans i morgondogg og stjerneglans og solspel kringom tind.

TIL SLUTT LITT OM EGG Eit av livets store mysterium, som ingen kan svara heilt sikkert på er; Kva kom fyrst, høna eller egget?

For 15 år sidan var det frykt for mangel på egg til påske, det vart ein stor snakkis, som til og med vart teke opp i Stortinget. Fleire representantar var sterkt uroa over situasjonen. Frå talarstolen på Løvebakken, føreslo Lars Sponheim, som var landbruksminister, at kvar mann skulle hatt si høne, så hadde dette problemet vore løyst.

Sponheim hausta stor fagnad for sitt forslag til løysing.

Eit kinderegg er kjent for å innehalda 3 gode ting på ein gong. Det kan vera fridom, ein interessant kvardag og eit godt liv! Alternativt legg du inn i egget 3 ting, som er dei viktigaste i ditt liv.

Skal du gleda deg med det gode i kinderegget ditt, så treng du eit egg til. Eit columbiegg med resepten på kva som må til, for å bli verande med fjorden og nyta det gode liv.

I mitt columbiegg ligg denne resepten: Ta vare på helsa di. Om du sjølv ikkje tek ansvar, kven er det då som skal gjera det? Tren styrke, intervall, set gjerne av litt tid kvar dag. Jau, du har tid, ikkje prøv deg! Det er ditt liv, ditt ansvar.

Kos deg med sex til evig tid. Slutt med røyk, det veit du. Ingen peikefing frå meg, men alkohol tek altfor mange liv, så slutt med skjenk, i alle høve om tysdagen og torsdagen.

Bruk resten av ditt gode liv, på ting du bryr deg om, saman med folk som betyr noko for deg.

Vær raus, vis empati. Set pris på livet rundt Hardangerfjorden, vi har det langt betre enn dei aller fleste. Fint om du vil bidra til at vi kan ha det slik, minutt for minutt, i minst 26 348 dagar til, - og du GOD SOMMAR!

Ragnvald Våge, forfattar og bonde frå Sunde i Kvinnherad, har skrive noko om dette temaet, på ein fin måte. Eg er langt på veg, samd med han;

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 1 2019

I

99

LYST PÅ NYTT KJØKKEN? - våre kjøkken får Hardanger til å blomstra

Hildegunn: Kjøkkendesigner frå Herand

Ragnhild: Kjøkkendesigner frå Jondal

Maten og praten er viktig for utviklinga av Hardanger

Hildegunn og Ragnhild på Knapphus Kjøkkensenter Odda veit mykje om kjøkken.

Stikk innom så skal du sjå det blir både nytt kjøkken, betre vegar, nye bedrifter og god mat.

O D DA

– dei gode stundene knapphus-kjokkensenter.no - Avd. Odda 488 91 180 Knapphus Kjøkkensenter Avd. Knapphus 52 76 70 70

Vinnarskalle

Det er ikkje få forretningsidear og smakfulle planar som er utvikla på eit kjøkken i Hardanger. Gode idear saman med god mat og drikke gir grunnlag for nye arbeidsplassar, vegar, skular og mykje anna «fruktbart».