Lawaai in je hoofd

Leren leven met tinnitus

VEILIGHEID heeft in het verleden meerdere malen aandacht besteed aan gehoorbescherming en aan lawaaidoofheid. Met recht en reden, want sommige mensen gaan nonchalant om met hun gehoor, terwijl het een kwetsbaar zintuig is. Behalve doofheid kan blootstelling aan lawaai tinnitus ofwel oorsuizen tot gevolg hebben. Het aanhoudend horen van geluiden die niet uit de omgeving komen.

Tinnitus is geen levensbedreigende aandoening, maar het is op zijn minst vervelend te noemen. De luidheid, de aard en de ernst van het fantoomgeluid kunnen variëren van een nauwelijks waargenomen ruis tot een allesoverheersend gebonk of gekrijs dat normaal functioneren onmogelijk maakt. De geluiden worden (in ernstige vorm) nogal eens beschreven, als het geluid van een grind lossende vrachtwagen of zelfs een opstijgende straaljager. Naar schatting een op de vier of vijf volwassenen heeft een vorm van tinnitus. Circa vijf procent van hen voelt zich daardoor beperkt, soms ernstig genoeg om zich te melden bij de huisarts of de audicien en vervolgens vaak bij een gespecialiseerd audiologisch centrum. Ook al is totale genezing meestal niet mogelijk, de ervaren last kan wel sterk worden verminderd.

Lawaaiblootstelling

Veel mensen die hun gehoor blootstellen aan hard geluid hebben het wel eens ervaren. Een luide knal, een popconcert of het gebruik van een lawaaiige machine zonder gehoorbescherming kan zorgen voor een tijdelijke doofheid, die soms gepaard gaat met een ‘piep in de oren’. Meestal herstelt zich dat, hoewel iedere zware ‘aanslag’ op het gehoor een klein beetje blijvende schade aanricht. Het gehoor wordt slechter en afhankelijk van de toonhoogten van het lawaai kunnen leemten ontstaan: frequenties (= toonhoogtes) waarvoor het gehoor ongevoeliger is geworden. Dergelijke ‘lawaaidips’ kunnen er zelfs voor zorgen, dat werknemers na lange tijd karakteristieke machinegeluiden nauwelijks meer horen. Werkgevers zorgen er tegenwoordig voor dat de geluidsdruk beneden de 80 dB(A) blijft, desnoods door middel van gehoorbescherming.

Oorzaken

Lawaai is een van de voornaamste boosdoeners, maar tinnitus kan andere oorzaken hebben. Ook medicijngebruik, allergie, stress, infectieziekten, een brughoektumor (goedaardige tumor in de buurt van de gehoorzenuw), teveel oorsmeer of een verwonding kunnen tinnitus tot gevolg hebben. Daarnaast bestaat er de zogenaamde ‘objectieve tinnitus’, die in tegenstelling tot subjectieve tinnitus wel een ‘echt’ geluid betreft. Dat kan afkomstig zijn van spiertjes, het kaakgewricht of het stromen van bloed in een (vernauwd) adertje. Omdat tinnitus bepaald geen zeldzame aandoening is, stelde VEILIGHEID zich in verbinding met een deskundige: Wil van der Valk. Zij is HBO-audioloog en teamleider van het volwassenenteam bij Pento, het audiologisch centrum in Assen.

Wat weet de wetenschap over tinnitus?

Van der Valk: “Deskundigen zijn het er nog niet in detail over eens, maar ik zal proberen een eenvoudig uit leggen wat er gebeurt in de hersenen. Tinnitus gaat heel vaak gepaard met een of andere vorm van slechthorendheid. In het ‘aangetaste’ frequentiegebied krijgen de hersenen dan minder ‘echte’ prikkels. Het idee is dat het gehoorcentrum probeert dat verlies te repareren, het compenseert ervoor. In dat proces kan iets fout gaan, waardoor die activiteit als geluid wordt geïnterpreteerd: tinnitus. Het hangt samen met de mogelijkheid van de hersenen om op een heel fijngevoelige manier indrukken te filteren. Als het geluid (onbewust) een verkeerde lading krijgt, bijvoorbeeld ‘gevaar’, dan triggert het de aandacht. Dat proces is mede bepalend voor de last die iemand ervaart van de tinnitus.”

Verdwijnt het fantoomgeluid na verloop van tijd?

Van der Valk: “Soms wel. Bijna iedereen kent het effect van suizende oren na een avondje stappen. Meestal is dat na enkele uren of dagen weer over. Bij mensen met min of meer permanent oorsuizen, hoeft het ook niet heel ernstig te zijn. Als mensen er geen last van hebben, moet je er

“Tinnitus mag dan een fantoomgeluid zijn, de activiteit in de hersenen is wel degelijk ‘echt’.”

vooral niets aan doen. Negeren en er niet aan denken kan heel goed werken. Net zoals mensen die aan een snelweg wonen het verkeersgeluid prima kunnen negeren. Ook in hun slaap horen ze het niet, maar een rammelende deurklink of iets anders ongewoons wekt ze direct. Het dubbele daarin is, dat bewust sturen op het niet horen van je tinnitus niet werkt. Zeg maar eens tegen iemand dat hij niet mag denken aan een roze olifant. Dan doet hij dat juist wel.”

Valt er eigenlijk concreet iets tegen doen?

Van der Valk: ”Bij mensen die aangeven dat ze anderen slechter kunnen verstaan door hun tinnitus, komt dat vaak door een bepaalde mate van slechthorendheid. Die is prima op te lossen met een hoortoestel. Na het aanmeten van een hoortoestel kan ook de ervaren tinnitus tot aanvaardbare proporties zijn teruggebracht. Verder kun je zelf op zoek gaan naar geluiden die de ervaren last beperken. Denk aan de radio of cd’s met natuurgeluiden. Of aan tinnitusmaskeerders. Dat zijn hoortoestellen waarbij maskeerprogramma’s zijn ingebouwd. Er bestaan zelfs apps voor mobiele telefoons. Om in slaap te komen kun je een tinnituskussen gebruiken. Een dergelijk kussen maakt maskeergeluiden waarbij het soort geluid en het niveau ervan af te stemmen zijn op de ‘patiënt’.”

Op welke manier helpt een tinnitusmaskeerder?

Van der Valk: ”Een maskeerder kan er voor zorgen dat je makkelijker kunt omgaan met je eigen geluid. De maskeerder helpt je te wennen aan je eigen geluid en het te negeren. Dat lukt doorgaans het beste met zachte geluidjes zonder betekenisvolle inhoud, maar het verschilt van persoon tot persoon. Je probeert dus niet het tinnitusgeluid te overstemmen met een luid maskeergeluid, want dan kan dat zelf tot irritatie leiden.”

Als er zoveel mensen lijden aan tinnitus, waarom zijn er in onze omgeving dan zo weinig bekend?

Van der Valk: ”Er is een grote groep mensen met tinnitus die er niet echt aan lijden. Zij zijn er min of meer aan gewend. Degenen die het wel als last ervaren, zijn er niet altijd open over. Het is een verborgen probleem, ook omdat het aan de buitenkant niet zichtbaar is. Misschien komt het door schaamte of schuldgevoel dat mensen er niet over praten. Of vrezen ze voor hun baan, als ze het melden aan hun werkgever. Voor bijvoorbeeld musici, die vanuit hun beroep erg gespitst zijn op geluid, kan het een heel bedreigende aandoening zijn. Als tinnitus je functioneren belemmert, zou je het eigenlijk wel moeten bespreken, maar die beslissing is aan de betrokkene.”

Gehoorproblemen als arbeidsrisico

In relatie tot de veiligheid op de werkvloer kunnen tinnitus en slechthorendheid een risico vormen. Alarmen niet horen, richting van gevaren onvoldoende op het gehoor kunnen bepalen of

Ervaringsdeskundige tinnitus

Peter van der Ende trad op als spreker op een tinnitus-informatieavond van de Nederlandse Vereniging van Slechthorenden te Beverwijk. Hij was docent en raakte in 2003 arbeidsongeschikt door tinnitus. “In 1992 werd ik mij bewust van een geluid in mijn hoofd, destijds heel zachtjes. Toen het erger werd, ging ik naar de huisarts en vervolgens naar de KNO-arts. ‘Leer er maar mee te leven’ was de boodschap. Het schakelaartje om het geluid uit te zetten is er niet. Ik heb mijn leven als docent tot 2003 weten voort te zetten, maar toen was het lawaai zo verschrikkelijk dat ik in de WAO terechtkwam. Dankzij cognitieve gedragstherapie heb ik leren omgaan met de betekenisloze geluiden in mijn hoofd. Ik heb nog steeds last van concentratieproblemen en beschik niet meer over de energie van vroeger. Slecht kunnen slapen verergert het probleem, evenals zorg over verergering van tinnitus of de angst dat het aan beide oren gaat optreden. Ik ben erdoor veranderd. Ik was plotseling niet meer de positieve gangmaker van vroeger. Bovendien kon ik niet aan anderen uitleggen hoe erg het was. Zelfs de bedrijfsarts en de keuringsarts van het UWV begrepen het niet. Ik heb baat gehad bij contact met lotgenoten en bij tinnitustherapie, ook al stond ik er aanvankelijk sceptisch tegenover. Ik ben inmiddels gereïntegreerd en ik kan me weer redden, mede door regelmatige ontspanningsoefeningen en voldoende rust.”

Wil van der Valk, HBO-audioloog bij Pento Audiologisch Centrum in Assen.

‘miscommuniceren’ geeft een verhoogde kans op ongevallen. Tinnitus kan (bijvoorbeeld bij de ziekte van Menière) gepaard gaan met duizeligheid en evenwichtsproblemen. Het vormt dan een risico bij werken op hoogte of naast risicovolle machines, net als epilepsie. Een gehoortest is slechts bij bepaalde beroepsgroepen onderdeel van een arbeidsgezondheidskundig onderzoek of een aanstellingskeuring. Slechthorendheid en verwante klachten kunnen onder de oppervlakte blijven. Medische dossiers liggen niet voor iedereen ter inzage, maar een werknemer heeft wel een verantwoordelijkheid voor zijn eigen veiligheid en die van anderen. Hij is (bij een sollicitatiegesprek) dan ook verplicht tot het melden van ziekten of aandoeningen die van belang zijn voor de vervulling van de functie. Een werkgever aansprakelijk stellen voor een ongeval dat is veroorzaakt door een verborgen aandoening van een werknemer is onterecht, vooral als een werkgever alles doet wat hij kan en mag om de veiligheid te waarborgen. Het door de werkgever verminderen van de risico’s die gehoorproblemen kunnen doen ontstaan, volgt uit de Arbo-wet. Het inventariseren van bestaande gezondheidsproblemen en andere medische gegevens zijn aandachtspunt voor het College Bescherming Persoonsgegevens en onder andere onderworpen aan de Wet op de Medische Keuringen (WMK).

U suggereerde eerder dat mensen met tinnitus zich schuldig voelen?

Van der Valk: ”Ja, soms hebben ze het gevoel dat ze de tinnitus over zichzelf hebben afgeroepen door in een lawaaiige situatie te zijn geweest. Dat is een onnodig belemmerende houding. Ik zie zelfs dat sommige mensen geluid gaan mijden, ze gaan niet meer naar feestjes of naar het café, terwijl ze dit eerder graag deden. Of ze sluiten zich op in een doodstille ruimte, vlak nadat de tinnitus zich heeft geopenbaard. Dat is in mijn optiek onjuist, zowel in sociaal opzicht als met betrekking tot de normalisatie van het gehoor. Te harde geluiden moet je natuurlijk vermijden, maar doodse stilte en het gaan dragen van gehoorbescherming bij het stofzuigen zal het herstel van de gehoorfunctie eerder negatief beïnvloeden.”

Wat kan een audiologisch centrum betekenen voor tinnituspatiënten?

Van der Valk: ” Mensen die een gehoorprobleem of tinnitus hebben, zouden zich wel moeten manifesteren, want ze roepen veel problemen over zich af als ze er niets mee doen. Slecht verstaan kan leiden tot fouten en je kunt er onterecht een

Pento Audiologisch Centrum

Audiologische centra gaan bij gehoorproblemen verder dan huisartsen en KNO-specialisten. Pento Audiologisch Centrum, te vinden in Amersfoort/Ede, Apeldoorn, Assen, Hengelo, Leeuwarden en Zwolle informeert, begeleidt en adviseert cliënten bij problemen met het horen, spreken en verstaan. Zowel kinderen die in hun ontwikkeling hinder ondervinden van slechthorendheid als volwassenen met een gehoorprobleem kunnen er terecht. Bij de centra werken audiologen, logopedisten, linguïsten, psychologen/orthopedagogen en maatschappelijk werkers, die hoor- en taalproblemen multidisciplinair benaderen. De meeste centra bieden uitgebreide begeleiding bij tinnitusklachten. Dit kan zowel individueel als in groepsverband. Audiologische diensten vallen bij de meeste ziektekostenverzekeraars onder de basisdekking.

Zie ook www.pento.nl

verkeerd beeld door oproepen. Dan kun je beter zeggen dat je niet zo goed hoort en kijken of je er iets aan kunt laten doen. Dat kan namelijk vaak wel. Bijvoorbeeld door begeleiding in de manier waarop iemand zijn aandoening ervaart en ermee omgaat. Onze informatiebijeenkomsten helpen bij het nemen van drempels. Ook vangen we veel signalen op van herkenning en een soort opluchting, omdat er sprake is van erkenning. Tinnitus mag dan een fantoomgeluid zijn, de activiteit in de hersenen is wel degelijk ‘echt’. Stress, spanningsfactoren en soms angst kunnen een rol spelen. Op ons audiologisch centrum hebben we veel voordeel van een multidisciplinaire aanpak. Naast hulpmiddelen kunnen mensen een gesprek aanvragen met onze gespecialiseerde maatschappelijk werker. Tijdens zo’n gesprek wordt vaak op een laagdrempelige manier gekeken welke problemen een rol spelen en of ze een versterkend effect hebben op de tinnitus. Het is al heel wat als je dat durft te erkennen en het durft te bespreken. Stil in een hoekje gaan zitten is geen oplossing.” (MC)

Behalve bij audiologische centra is kennis over tinnitus te vinden bij de NVVS (Nederlandse Vereniging van Slechthorenden), de FENAC (Federatie van Nederlandse Audiologische Centra) en het NTP (Nederlands Tinnitus Platform). Genoemde organisaties hebben het tinnitusloket in het leven geroepen (0800 TINNITUS).