50 inzichten toekomst

Gepersonaliseerde genomica Regeneratieve geneeskunde Geneeskunde op afstand Gebruikergegenereerde geneeskunde Medische datamining Alleen leven Dematerialisering Denivellering Wat (en waar) is werk?

Najagen van geluk

Een heldere, leesbare introductie!

Richard Watson is een internationaal bekende schrijver, spreker, futuroloog en scenarioplanner, die het meest bekend is door zijn boek Future Files en zijn grafische presentaties van toekomstige trends. Hij is de oprichter van www.nowandnext.com, een website waarin het driemaandelijkse rapport ‘What’s Next’ is opgenomen.

50

50

inzichten toekomst Onmisbare basiskennis

Richard Watson

Hoe zal de wereld er in 2020, 2050 of zelfs 2100 uitzien? Zullen we een gezin kunnen gaan stichten als we in de zeventig of tachtig zijn? Zullen we in 2066 buitenaards leven aantreffen? Zal iedere boom zijn eigen IP-adres hebben? En in hoeverre geeft het heden vorm aan de toekomst?

Futuroloog Richard Watson onderzoekt vijftig van de meest uitdagende ideeën in het brandpunt van het denken over de toekomst en laat daarbij zien hoe wetenschap, technologie en ons eigen gedrag het lot van de mens voor de volgende eeuw en nog later kan beïnvloeden.

Mens versie 2.0 Brein-machine-interfaces Avatar-assistenten ‘Uncanny valley’ Transhumanisme Alt.Space en ruimtetoerisme Zonne-energie uit de ruimte Maanmijnbouw Ruimteliften Buitenaardse intelligentie Straling van mobieltjes Biologische dreigingen en plagen Nucleair terrorisme Vulkanen en aardbevingen De zesde massa-extinctie Singulariteit Ik of wij?

Geestesverandering Is God terug?

Toekomstschok

inzichten toekomst

Overal bewaking Digitale democratie Cyber- en drone-oorlogsvoering Oorlog om water Ondergang van het Westen Oprakende grondstoffen Na fossiele brandstof Precisielandbouw Veranderende bevolking Geo-engineering Megasteden Lokale energienetwerken Slimme steden Transport van de volgende generatie Sloppenwijken Een internet van dingen Kwantum- en DNA-computers Nanotechnologie Gamificering Kunstmatige intelligentie

www.veenmedia.nl

Richard Watson

Gepersonaliseerde genomica Regeneratieve geneeskunde Geneeskunde op afstand Gebruikergegenereerde geneeskunde Medische datamining Alleen leven Dematerialisering Denivellering Wat (en waar) is werk?

Najagen van geluk

Een heldere, leesbare introductie!

Richard Watson is een internationaal bekende schrijver, spreker, futuroloog en scenarioplanner, die het meest bekend is door zijn boek Future Files en zijn grafische presentaties van toekomstige trends. Hij is de oprichter van www.nowandnext.com, een website waarin het driemaandelijkse rapport ‘What’s Next’ is opgenomen.

50

50

inzichten toekomst Onmisbare basiskennis

Richard Watson

Hoe zal de wereld er in 2020, 2050 of zelfs 2100 uitzien? Zullen we een gezin kunnen gaan stichten als we in de zeventig of tachtig zijn? Zullen we in 2066 buitenaards leven aantreffen? Zal iedere boom zijn eigen IP-adres hebben? En in hoeverre geeft het heden vorm aan de toekomst?

Futuroloog Richard Watson onderzoekt vijftig van de meest uitdagende ideeën in het brandpunt van het denken over de toekomst en laat daarbij zien hoe wetenschap, technologie en ons eigen gedrag het lot van de mens voor de volgende eeuw en nog later kan beïnvloeden.

Mens versie 2.0 Brein-machine-interfaces Avatar-assistenten ‘Uncanny valley’ Transhumanisme Alt.Space en ruimtetoerisme Zonne-energie uit de ruimte Maanmijnbouw Ruimteliften Buitenaardse intelligentie Straling van mobieltjes Biologische dreigingen en plagen Nucleair terrorisme Vulkanen en aardbevingen De zesde massa-extinctie Singulariteit Ik of wij?

Geestesverandering Is God terug?

Toekomstschok

inzichten toekomst

Overal bewaking Digitale democratie Cyber- en drone-oorlogsvoering Oorlog om water Ondergang van het Westen Oprakende grondstoffen Na fossiele brandstof Precisielandbouw Veranderende bevolking Geo-engineering Megasteden Lokale energienetwerken Slimme steden Transport van de volgende generatie Sloppenwijken Een internet van dingen Kwantum- en DNA-computers Nanotechnologie Gamificering Kunstmatige intelligentie

www.veenmedia.nl

Richard Watson

Inhoudsopgave Inleiding 3

politiek en macht

01 Overal bewaking 4 02 Digitale democratie 8 03 Cyber- en drone-oorlogsvoering 12 04 Oorlog om water 16 05 Ondergang van het Westen 20

energie en milieu

06 Oprakende grondstoffen 24 07 Na fossiele brandstof 28 08 Precisielandbouw 32 09 Veranderende bevolking 36 10 Geo-engineering 40

het stedelijke landschap

11 Megasteden 44 12 Lokale energienetwerken 48 13 Slimme steden 52 14 Transport van de volgende generatie 56 15 Sloppenwijken 60

technologische verandering

16 Een internet van dingen 64 17 Kwantum- en DNA-computers 68 18 Nanotechnologie 72 19 Gamificering 76 20 Kunstmatige intelligentie 80

gezondheid en welzijn

21 Gepersonaliseerde genomica 84 22 Regeneratieve geneeskunde 88 23 Geneeskunde op afstand 92 24 Gebruikergegenereerde geneeskunde 96 25 Medische datamining 100

50_inz_toekomst_binnen.indd 2

sociale en economische dimensies 26 Alleen leven 104 27 Dematerialisering 108 28 Denivellering 112 29 Wat (en waar) is werk? 116 30 Najagen van geluk 120

naar een post-humane samenleving 31 Mens versie 2.0 124 32 Brein-machine-interfaces 128 33 Avatar-assistenten 132 34 ‘Uncanny valley’ 136 35 Transhumanisme 140

de laatste grens

36 Alt.Space en ruimtetoerisme 144 37 Zonne-energie uit de ruimte 148 38 Maanmijnbouw 152 39 Ruimteliften 156 40 Buitenaardse intelligentie 160

doemdenken

41 Straling van mobieltjes 164 42 Biologische dreigingen en plagen 168 43 Nucleair terrorisme 172 44 Vulkanen en aardbevingen 176 45 De zesde massa-extinctie 180

onbeantwoorde vragen

46 Singulariteit 184 47 Ik of wij? 188 48 Geestesverandering 192 49 Is God terug? 196 50 Toekomstschok 200 Verklarende woordenlijst 204 Register 206

06-07-13 11:27

3

Inleiding De toekomst is nog niet geschreven, maar hoe we ons die voorstellen, kan van invloed zijn op onze huidige houding en gedragingen, net zoals onze individuele en collectieve geschiedenis kunnen definiëren wie we zijn en hoe we handelen, zoals de meeste psychoanalytici je kunnen vertellen. Met andere woorden: verleden en toekomst zijn altijd aanwezig.

De toekomst is echter niet egaal verdeeld. Wetenschappelijke laboratoria, onder­zoeksinstellingen en academische instituten ontwikkelen en verkennen nieuwe ideeën, lang voordat ze elders algemeen beschikbaar of in de mode komen. Grotendeels hetzelfde kan worden gezegd van jongere mensen, die vaak meer openstaan voor experimenteren met nieuwe ideeën en minder bezig zijn of beperkt worden met de kaders van het bestaande denken.

In dit boek zul je een selectie van 50 ideeën aantreffen uit het grensgebied van het denken over de toekomst, samen met citaten en illustratieve tijdlijnen.

Sommige hiervan en sommige mensen achter die ideeën kunnen enigszins geschift lijken. Maar wie, zonder het voordeel van de wijsheid achteraf, kan het zeggen? Misschien is dat het hele punt over denken over de toekomst. Het is geen kwestie van gelijk of ongelijk, maar een manier om onze overtuigingen te evalueren. Het is een manier om het heden overhoop te halen en onze veronderstellingen over wat er kan gebeuren of niet kan gebeuren – veronderstellingen die altijd zijn ingebed in ons denken over de toekomst. Ook is het een manier om de mensen te herinneren aan het vaak vergeten feit dat de toekomst wordt vormgegeven door onze huidige keuzen en handelingen.

Het belangrijkste is dat je bezighouden met de toekomst ons de gelegenheid geeft om te dromen. Twee andere aspecten van de toekomst zijn duidelijk. Het eerste is dat de technologie als versneller werkt. Het tweede betreft dat we vaak de gevolgen van technologische en sociale veranderingen op de korte termijn overschatten, maar het effect op de lange termijn onderschatten.

Je kunt hieraan twijfelen, maar dat komt misschien doordat de toekomst ons begoochelt door zich te vermommen en onaangekondigd op te duiken. De toekomst sijpelt door in ons dagelijks leven, meestal zonder waarschuwing of fanfare. Als de toekomst daarentegen plotseling verscheen, met tromgeroffel vanuit de verte, zouden we ongetwijfeld schrikken of aangenaam verrast zijn.

Het is mijn hoop dat de volgende pagina’s beide doen.

50_inz_toekomst_binnen.indd 3

06-07-13 11:27

4

politiek en macht

01 Overal

bewaking

George Orwell had gelijk. Alleen de datum klopte niet. Het schijnt dat er nu binnen de 180 meter van de vroegere woning van de schrijver, Canonbury Square 27B in Noord-Londen, 32 bewakingscamera’s zijn te vinden. In Groot-Brittannië zijn er in totaal meer dan 4 miljoen bewakingscamera’s, een op iedere veertien burgers. De gemiddelde Brit verschijnt 300 keer per dag ergens op een scherm en deze trend zet zich ook elders door.

Groot-Brittannië is daarmee een voorloper in de verandering op gebied van beveiliging, en camera’s zijn nog maar het begin. Van iedereen die in dit land van een misdrijf wordt verdacht, wordt het DNA in een database opgeslagen en blijft het daar, of hij nu schuldig wordt bevonden of niet. In 2009 probeerde de Britse regering goedkeuring voor een andere database te krijgen die de elektronische communicatie van ieder individu zou vastleggen en beschikbaar zou maken voor 653 Britse organisaties. Dat wil zeggen: alle e-mails, telefoontjes, Google-zoekacties en creditcardhandelingen. Het plan verdween in de ijskast, maar kwam daar in 2012 als deel van nieuwe antiterreurwetten weer uit, met als enige verschil dat de informatie in eerste instantie door telefoon- en internetproviders zou worden bewaard.

De rest van Europa loopt niet ver achter. De Advisory Group on the Future of European Home Affairs bijvoorbeeld stelt toezicht voor op ‘ieder object dat het individu gebruikt, iedere transactie die hij doet en vrijwel al zijn bewegingen.’

Hieronder kunnen belasting-, bank-, creditcard- en medische gegevens vallen, evenals informatie over gemaakte reizen en deelname aan sociale netwerken. In

tijdlijn

1932 1949 1973 2005

2012

Brave New World wordt gepubliceerd

Apps voor kinder­smart­ phones die spioneren en foto’s oogsten

50_inz_toekomst_binnen.indd 4

Nineteen Eightyfour wordt gepubliceerd

Eerste bewakingscamera verschijnt op Times Square

Automatische nummer­ bordherkenning in Groot-Brittannië

06-07-13 11:27

overal bewaking

‘

5

In de profetie van Huxley houdt niet Big Brother ons naar believen in de gaten, maar wij hem, naar eigen believen.

Er is geen behoefte aan oppassers of hekken of ministeries van Waarheid. neil postman, schrijver en mediacriticus

’

India is de regering gestart met een tienjarenplan voor de grootste database voor persoonsgegevens ter wereld. In theorie is dit een goed idee, want dit verbetert de dienstverlening van de overheid, maar de geschiedenis leert dat er steeds meer gebruik van deze informatie zal worden gemaakt en ze steeds dieper zal worden geanalyseerd, zodat de regering er veel meer aan heeft dan de burgers.

Verder zijn er schijnbaar onschuldige zaken als klantenkaarten – in wezen bemoeienis van het bedrijf onder het mom van klantenbinding. Er is een groot bedrijf dat trots toegeeft 40 terabyte aan informatie over de gewoonten van 24 miljoen klanten te hebben.

Vooruitkijken Hoe zal deze controle er in de toekomst uitzien? Met RFID

(radio-frequency identification)-tags kunnen plaatselijke overheden het gebruik

Ze weten waar je bent Dat er overal beveiliging is, betekent vaak dat je wordt aangestaard door bewakingscamera’s, maar in de toekomst zal er ook een camera in je eigen mobieltje zitten die gezichten herkent. Dus als je in de toekomst ergens op het strand ligt, kan een onbekende een telefoon op je richten, erachter komen wie je bent en waar je vandaan komt. Als je anderen via de sociale netwerken over je plannen hebt verteld, kunnen criminelen hierachter komen en intussen je huis leeghalen.

2015

2019

2020

2025

De ‘zwarte doos’ wordt in de VS verplicht in alle auto’s

Detectoren van boze bedoelingen in de meeste publieke ruimten

Overal bevinden zich camera’s ter grootte van een stip

Overheden bezitten DNA-monsters van alle wereldburgers

50_inz_toekomst_binnen.indd 5

06-07-13 11:27

6

politiek en macht van de vuilnisbak in de gaten houden en rapporteren wanneer er oneigenlijke zaken in worden gedaan. Wat betreft bewakingscamera’s is er weinig bewijs voor dat ze de criminaliteit verminderen. Wel betrappen ze soms misdadigers op heterdaad en stellen ze de burger gerust in een steeds onzekerdere en complexere tijd.

Maar zelfs deze maatregelen worden ingehaald door ideeën die eerder uit de sciencefiction lijken te komen dan uit de plaatselijke ijzerwinkel. Er worden al biometrische producten voor mobieltjes geïntroduceerd en op een dag zullen er in ons eigen huis stem-, vingerafdruk-, handafdruk- en irisPrivacy is dood, herkenningssystemen zijn doordat er een steeds grotere behoefte aan veiligheid is en doordat deze technieken steeds goedkoper leg je erbij neer. worden. Kwikset, de grootste slotenfabrikant van de Verenigde scott mcnealy, Staten, heeft bijvoorbeeld een toegangssysteem voor in huis ceo van sun microsystems gemaakt dat met vingerafdrukken werkt. En denk niet dat je op het werk veilig bent: 75 procent van de Amerikaanse bedrijven bekijkt de e-mail van de werknemers en 30 procent houdt het aantal toetsaanslagen en de op de computer doorgebrachte tijd bij. Het controleren van werknemers is niet nieuw, maar gaat steeds verder, dankzij de digitale technologieën die het gemakkelijker maken om activiteiten vast te leggen, op te slaan en op te zoeken. Daar komt nog bij dat mensen steeds meer met digitale middelen met elkaar communiceren, waarbij ze een digitaal spoor achterlaten.

‘

’

Niets is privé Als gevolg daarvan kunnen we nu van dichtbij dingen zien

die eerder niet waarneembaar waren. De Britse regering is bijvoorbeeld van plan om de gegevens van de National Health Service te centraliseren, zodat de welzijnsinstellingen ieder kind in Groot-Brittannië in de gaten kunnen houden. In de toekomst zouden ze dan bijvoorbeeld kunnen zien wat voor speelgoed ouders kopen of hoeveel fruit een kind per dag eet.

Zo zullen verzekeringsmaatschappijen op een dag hun klanten kunnen volgen en hun weigeren te betalen op grond van hun waargenomen gedrag. Volgens Narayanan Kulathuramaiyer, een deskundige op dit gebied, verkopen bedrijven die zulke gegevens verzamelen, deze aan overheidsinstellingen ‘op een schaal die je je niet kunt voorstellen’.

Dit is nog maar het topje van de ijsberg. In 2002 probeerde het Pentagon in de Verenigde Staten een programma dat Total Information Awareness heette te financieren, waarvan het doel was ‘verdacht gedrag’ te achterhalen met technieken voor datamining. Het werd afgewezen, maar delen van het project hebben het overleefd. Groot-Brittannië, China, Frankrijk, Israël en Duitsland hebben waarschijnlijk soortgelijke programma’s.

50_inz_toekomst_binnen.indd 6

06-07-13 11:27

overal bewaking

7

Privacy in het digitale tijdperk Als je ergens rondloopt met je mobieltje aan, sein je je aanwezigheid voortdurend aan anderen door. In de toekomst zal de telefoon je portemonnee, je agenda en uiteindelijk je huissleutels vervangen. Zulke apparaten verzamelen daardoor een massa bruikbare digitale gegevens die overheid en justitie bij elkaar kunnen voegen tot een duidelijk beeld van wie je bent en wat je denkt, gebaseerd op je geografische bewegingen, relaties met an-

deren en koopgedrag. Maar daar houdt het niet bij op. Detectoren die wangedrag proberen te voorspellen op basis van lichaamstaal, temperatuurmeting op afstand en oogbewegingen. Dit soort apparaten wordt al gebruikt door het Department of Homeland Security in de Verenigde Staten, evenals systemen voor automatische nummerbordherkenning en gezichtsherkenning in menigten.

In theorie zou dit een goede zaak kunnen zijn en de meeste mensen willen graag wat individuele vrijheid opofferen in ruil voor de belofte van collectieve veiligheid. Regeringen hebben echter een slechte reputatie wat betreft geheimhouding van gegevens. Als een nieuwe techniek eenmaal is ge誰mplementeerd, wordt ze steeds breder ingezet.

Het idee in een notendop Big Brother is watching 50_inz_toekomst_binnen.indd 7

06-07-13 11:27