Nederlands Kamerkoor magazine - nr 8

Seizoensoverzicht 2018-2019 Interview De Warme Winkel Terugblik NKK NXT, ensemblezangers van de toekomst Vooruitblik Under the Horizon The Public Domain

Nummer 8 mei-november 2018

Reizen ““ Diogenes Diogenes Reizen zorgde voor een zorgde voor een

geweldig slotakkoord! geweldig slotakkoord!

””

KOO N! NKEN! KLINKE D KLI GOED HÉÉLL GOE DIE HÉÉ N DIE IZEN RREIZE KOORRE STELT STELT U U ZICH ZICH EENS EENS VOOR..

VOOR..

Optreden in de Sint-Andrieskerk in Antwerpen, zingen in Optreden in de Sint-Andrieskerk in Antwerpen, zingen in de Wieliczka-zoutmijn in Krakau of marcheren door de de Wieliczka-zoutmijn in Krakau of marcheren door de binnenstad van Parijs? Bij Diogenes Reizen zorgen we binnenstad van Parijs? Bij Diogenes Reizen zorgen we voor een onvergetelijke koorreis! voor een onvergetelijke koorreis!

Geef uw wensen door, wij organiseren de reis: Geef uw wensen door, wij organiseren de reis: ✓ Koor- en orkestreizen ✓ en ervaring orkestreizen ✓ Koor+20 jaar ✓ jaar ervaring ✓ +20 Optreden in een kerk, kasteel of concertzaal? ✓ Optreden in een en kerk, kasteel of concertzaal? ✓ Vervoer, verblijf excursies ✓ Vervoer, verblijf en excursies

T Trr ie ie rr

rr aa aa gg P P

C Caa nn ttee r b u r y rbury

Benieuwd naar de mogelijkheden voor uw koorreis?

Benieuwd naar de mogelijkheden voor uw koorreis?

Bel 088 10 30 700 of ga naar www.diogenesreizen.nl/koorreizen Bel 088 10 30 700 of ga naar www.diogenesreizen.nl/koorreizen

welkom inhoudsopgave Hoe verhouden wij ons in een met de snelheid van het licht veranderende maatschappij tot grote demografische veranderingen? Hoe blijven wij ook in 2050 relevant voor een breed publiek? Het Nederlands Kamerkoor blijft trouw aan zijn opdracht - het belichten van 1000 jaar koormuziek - maar mag de ogen niet sluiten voor die andere - minstens even belangrijke - opdracht: het springlevend houden van het genre.

Met het splinternieuwe talentontwikkelingstraject NKK NXT bewezen negen jonge zangers koormuziek van relevantie en urgentie te kunnen voorzien, in een haast documentaire-achtige voorstelling Tune Out Burn In. Een voorstelling over burnout bij jongeren. Authenticiteit en kwaliteit gingen hier samen op, en leidden tot een voorstelling die veler harten sneller deed kloppen en tegelijk een groot maatschappelijk probleem aan de kaak stelde.

Ook in het seizoen 2018-2019 gaan we die zoektocht naar relevantie weer aan: met een nieuwe editie van NKK NXT, maar ook met de voorstelling Under the Horizon, een samenwerking met de Taiwanese choreograaf Huang Yi, die de vluchtelingenproblematiek als uitgangspunt heeft. En de Nederlandse première van The Public Domain van David Lang maakt ook deel uit van die zoektocht: in The Public Domain zingen 1000 zangers samen. Het vormt voor ons dÊ ideale gelegenheid om de culturele diversiteit van de Nederlandse koren te laten zien. Het zijn stappen, verkenningen, bewegingen, die ons helpen de verbindende kracht van koormuziek over het voetlicht te brengen. Er is meer wat ons verbindt, dan wat ons verdeelt. Dat is wat samen zingen ons kan leren.

Tido Visser Algemeen directeur Nederlands Kamerkoor

Nieuws P2 Interview De Warme Winkel P4 Seizoensoverzicht P7 TUNE OUT BURN IN concertverslag P16 De dag van het concert P20 Zingdagen P22 Column: Ramsey Nasr P23 Under the Horizon P25 Wat vond u ervan?

P28 In de schijnwerpers: Vrienden en vrijwilligers P29 Backstage P32 Brieven van Henk Badings P33 Tipje van de sluier: The Public Domain P36 Zingen doe je samen!

P38 Programmatoelichtingen P41

foto: Wiebrig Krakau

Concertagenda P46

1

nieuws interview

VSBFonds ondersteunt Under the Horizon met 24.000 euro

Nieuwe Zingdagen bevestigd!

We zijn zeer verheugd dat het VSBFonds heeft laten weten Under the Horizon te willen ondersteunen met maar liefst 24.000 euro. De technische aspecten van deze Nederlands-Taiwanese voorstelling, waar op audiovisueel gebied al jaren aan gewerkt wordt, zorgen voor een uitdagende begroting. Op pagina 25 kunt u meer lezen over Under the Horizon.

Meer informatie over het VSBFonds vindt u op www.vsbfonds.nl.

foto: Huang Yi

Het Nederlands Kamerkoor organiseert regelmatig Zingdagen: dagen waarop u samen kunt werken en zingen met zangers van het Nederlands Kamerkoor. De Zingdagen zijn voor zangers van ieder niveau. Dit jaar organiseren wij naast de reguliere landelijke Zingdag, ook een lokale Zingdag!

Kijk op pagina 38 voor meer informatie.

In Memoriam

Dick Blom Op 13 november 2017 overleed Dick Blom, oud 72 jaar, aan de gevolgen van non-Hodgkin leukemie.

Dick was vele jaren lang bestuurslid van Cantus Nobilitas, de Vriendenvereniging van het NKK. Dick was recht door zee en zeer gedreven. Hij hield met grote nauwgezetheid de ledenadministratie bij. Bij moeilijke bestuursdiscussies kon hij afstand nemen en met wijze adviezen komen. Na de ontbinding van Cantus Nobilitas zorgde hij voor de overdracht van het relevante deel van het ledenbestand aan het NKK. Bij zijn uitvaart was Cantus Nobilitas vertegenwoordigd door vier oud-bestuursleden.

Wij gedenken in hem een waardevolle bestuurscollega.

Ben P. Weber, laatste voorzitter voormalig Cantus Nobilitas

2

Het Nederlands Kamerkoor zoekt gastheren/-vrouwen!

Voor de ontvangst van het publiek tijdens de concerten zijn we op zoek naar gastheren/vrouwen in de regio Groningen, Friesland en Brabant. Als gastheer/vrouw word je gevraagd als het Nederlands Kamerkoor een concert geeft in de buurt van jouw woonplaats. Dit kan verschillen van twee keer per jaar tot een keer per maand. Natuurlijk kun je tijdens het concert de zaal in en genieten van het programma.

GeĂŻnteresseerd? Kijk voor meer informatie op www.nederlandskamerkoor.nl.vrijwilligers!

nieuws

Een internationaal succes

150 Psalms Nu verkrijgbaar in de webshop

Merchandise foto: Leo Samama

Op zoek naar een leuk cadeau?

Kijk eens in de webshop van het Nederlands Kamerkoor! Naast een grote collectie aan cd’s is hier sinds kort allerlei Nederlands Kamerkoor-merchandise te vinden, zoals linnen tasjes, t-shirts en rompertjes. Een leuke attentie, voor al onze fans.

Na de succesvolle première op het Festival Oude Muziek Utrecht in september 2017, ging het grootschalige project 150 Psalms onder de naam The Psalms Experience naar het White Light Festival in New York (november 2017). “Een eer om zo’n prominente plek in dit fantastische festival te krijgen”, aldus algemeen directeur Tido Visser. Ook op het Brusselse Klarafestival vormde The Psalms Experience een minifestival in de programmering, met wederom een eigen invalshoek en parallelprogrammering. Het bewijs: de psalmen blijven een onuitputtelijke bron van inspiratie.

Blijf op de hoogte van 150 Psalms via www.150psalms.nl.

www.nederlandskamerkoor.nl/webshop

Nieuws van de Kernleden

Gilad Nezer, bas

foto: Kasimir Szekeres

Concert Liberaal Joodse Gemeente: Muziek van Verdi, Haydn, Händel, Mendelssohn en meer!

De mooiste joodse verhalen weten iedereen te raken en te inspireren. Componisten van alle tijden verbeelden deze verhalen met hun muziek. Gilad Nezer, Mylou Mazali en Kimball Huigens presenteren een gevarieerd programma met opera, lied, muziektheater en hedendaagse muziek die de joodse identiteit vertolken.

Zaterdag 2 juni 2018 20.00, Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam. Aanmelden per mail via secretariaat@ljg.nl.

Buurthuizentournee Utrechts Requiem

Waarheen leidt de weg?

Na de première in 2017 gaat het Utrechts Requiem: Waarheen leidt de weg? op tournee langs buurthuizen in Utrecht, in kamermuziekversie. Waarheen leidt de weg? vertelt de levensverhalen van zes bewoners van Utrechtse buurten - ieder met een andere (geloofs) overtuiging, achtergrond en levenspad. Deze verhalen zijn op muziek gezet door vier hedendaagse gerenommeerde componisten. Het resultaat is een requiem: de traditionele mis voor iemand die overleden is. De première van deze unieke compositie was aangrijpend en herkenbaar tegelijk.

Van 15 mei t/m 20 juni door heel Utrecht, kijk op www.nederlandskamerkoor.nl/waarheenleidtdeweg.

3

interview

4

foto: Sofie Knijff

De Warme Winkel: “We willen de oren zalven en geselen.�

interview Zeg ‘Carlo Gesualdo’ en je zegt ‘hemelse muziek’ en ‘wrede inborst’. De naam van deze renaissancecomponist is onlosmakelijk verbonden met de gruwelijke dubbelmoord die hij pleegde op zijn vrouw en haar minnaar toen hij deze aantrof in flagrante delicto.

Wie anders dan De Warme Winkel kan hiervan een aansprekende voorstelling maken dacht Tido Visser, algemeen directeur van het Nederlands Kamerkoor. Dus sloeg het koor de handen ineen met het anarchistische theatercollectief voor Gesualdo. Hoe gaan de acteurs te werk? Ward Weemhoff en Mara van Vlijmen lichten een tipje van de sluier op. door THEA DERKS

Al jaren geleden wierp Tido Visser een balletje op. “Na afloop van Totaal Thomas stond hij op onze stoep, met het voorstel een voorstelling rond Gesualdo te maken”, herinnert Ward Weemhoff zich. “Het is ongebruikelijk dat anderen een idee bij ons pitchen, maar hij stak ons aan met zijn enthousiasme.” Dat het niet meteen tot een samenwerking leidde kwam doordat ze nog voor zo'n zes jaar aan eigen plannen hadden liggen. Maar het kiempje was gelegd.

“Tido heeft zelfs een spreekbeurt voor ons gehouden”, zegt Mara van Vlijmen. “Hij vertelde Gesualdo's levensverhaal en liet wat stukken horen. Dat was het moment waarop ik dacht: ja, daar kunnen we wat mee. De tegenstelling tussen zijn muziek, die echte schoonheid ademt en zijn lugubere geschiedenis is aantrekkelijk voor theatermakers.”

Toch was er een lichte schroom om met het Nederlands Kamerkoor in zee te gaan. Weemhoff: “Ik kende het koor niet zo goed. En alles waar Koninklijk of Nederlands voor staat roept bij mij een zeker wantrouwen op. Wij waren een beetje bang dat het heel netjes en opgepoetst zou zijn. Maar toen we een paar concerten bezochten raakten we onder de indruk van hun kwetsbaarheid binnen de vormelijke, establishmentachtige context. Daarop gingen we ons verdiepen in het leven van Gesualdo en zijn muziek beluisteren om te onderzoeken welk repertoire interessant zou kunnen zijn.”

Tijdens dit gesprek - begin maart 2018 - is de

keuze nog niet uitgekristalliseerd. Weemhoff: “Onafhankelijk van elkaar kwamen we allemaal met ongeveer hetzelfde toplijstje van madrigalen. Moro, lasso stond bij iedereen bovenaan, dat is toch de Mona Lisa van Gesualdo.

Hierover ontstond wel discussie: moeten we dit niet achterwege laten omdat het bijna té populair is? Maar dat zou een nerderig argument zijn, want het is juist een uitdaging je daartoe te verhouden. Wat betreft religieuze stukken staat O vos omnes hoog op de lijst.”

De Warme Winkel is beroemd vanwege zijn zogenoemde oeuvrevoorstellingen. Sluit Gesualdo hierbij aan? Van Vlijmen: “Het is een breed begrip. We nemen in onze zoektocht zeker zijn leven en het tijdsgewricht mee, maar dat hoeft niet te betekenen dat we zijn hele levensloop op de bühne presenteren. De thematiek die uit ons onderzoek opborrelt heeft alles te maken met het hier en nu en met onszelf.”

Ook daarin is het collectief nog zoekende. Van Vlijmen: “Wat in ieder geval steeds terugkeert is hoe het abjecte in Gesualdo's levensverhaal tegelijkertijd afstotelijk en aantrekkelijk is. Waar komt die aantrekkingskracht vandaan? Zijn wij misschien enorm sensatiebelust?” Weemhoff: “Dan kom je al snel uit bij het sublieme. Hij dronk menstruatiebloed, hield heksen in de kelder, stak zijn vrouw en haar minnaar dood. En ook nog eens op gruwelijke wijze: hij stak haar twintig keer in haar schaamstreek. Tegelijkertijd componeerde hij

5

“Gesualdo dronk menstruatiebloed, hield heksen in de kelder, stak zijn vrouw en haar minnaar dood.”

hemelse muziek – over eeuwige liefde, over onmogelijke liefde en over de (on)mogelijkheid te sterven. Dat is fascinerend.”

Weemhoff trekt een vergelijking met de aanslag op de Twin Towers. “Dat je die machtige torens opeens naar de grond ziet zakken is tegelijkertijd angstaanjagend en aantrekkelijk, puur om de fysiekheid ervan.” Van Vlijmen: “Of neem de verkiezing van Trump tot president.

Dat is ook een soort sublieme ervaring. Het is enerzijds afstootwekkend, maar anderzijds weet je: hier gaat iets bijzonders gebeuren!”

Dergelijke raakvlakken met de moderne tijd zullen waarschijnlijk niet geëxpliciteerd worden. “Die politiek-actuele kant is meer op de achtergrond aanwezig”, zegt Van Vlijmen. Weemhoff vult aan: “We zullen eerder inzoomen op universele ervaringen van geweld en seks en de koppeling daarvan aan kunst. Dat zijn thema's die ons al meer dan tweeduizend jaar bezighouden. Gesualdo werd beroemd omdat hij als eerste met dissonanten ging werken, dat werd pas eeuwen later weer opgepikt.

Hij was een pionier.”

Hoewel beiden wars zijn van psychologiseren zien ze hierin toch een verband met zijn lugubere daden. “Wanneer je als kunstenaar grenzen wilt verleggen moet je als persoonlijkheid sterk in je schoenen staan”, meent Weemhoff. “Ik spreek me niet uit over de moraliteit ervan, maar het verbaast mij niks dat iemand als Louis CK (een Amerikaanse stand-up comedian, red.) zijn broek laat zakken om zijn stijve lul te tonen. Ook dat is grensoverschrijdend.” Van Vlijmen herkent bovendien een zekere kwetsbaarheid in de persoon van Gesualdo: “Hij was overduidelijk ongelukkig. Dat kwetsbare willen wij inzichtelijk maken.”

Hiertoe stellen de acteurs zichzelf ook kwetsbaar op.

Tijdens een sneak-preview maakten zij zich los van het Kamerkoor, kleedden zich uit en drapeerden zich naakt over elkaar, waarna Weemhoff hen ging schoppen en

6

slaan. Die zegt hierover: “Dat creëert ongemak, zowel bij ons als het publiek, maar de beste kunst heeft altijd een bepaalde kwetsbaarheid. Dat je dingen niet maskeert, enkel kunde en vakmanschap toont, maar daar ook doorheen durft te breken.” Van Vlijmen: “Bijvoorbeeld door echt de tijd te nemen om op het podium dat genot op te zoeken.” Weemhoff: “Je genereert die wellust overigens niet als persoon maar als toneelspeler.”

Hebben ze tijdens hun onderzoek sympathie of afkeer voor Gesualdo ontwikkeld? Van Vlijmen: “Eerst voelde ik een ongelooflijke weerzin, maar ik vond toch dingen waarmee ik me kan identificeren. Ik vind het aantrekkelijk dat hij zo autistisch met muziek bezig was. Dat hij twee keer per jaar op bezoek ging bij een of ander prinsdom, waar ze maanden daartegen opkeken omdat hij alleen maar urenlang over zijn muziek kon praten.

Het ontroert mij dat hij zijn liefde misschien alleen kon uiten in zijn kunst.”

Weemhoff: “Ik heb niet zo'n mening over hem als persoon, ik ben fan van zijn muziek! Ik ga nooit iemand moreel wegen, dat geldt voor alle voorstellingen die we tot nu toe gemaakt hebben. Je kijkt ernaar als kunstenaar, de vraag of je sympathie of weerzin voelt is eigenlijk niet relevant. Je maakt een rol van die historische figuur. Daartoe gebruik je de ingrediënten uit zijn leven, in dit geval perversie.”

In een aankondiging lazen we iets over een “auditieftherapeutische” sessie. Wat moeten we ons daarbij voorstellen? Weemhoff: “Stilte is in het theater nog altijd een onderschat fenomeen. Het is een van de pijlers van je vak, maar die wordt steevast volgejast met herrie: er zoemen altijd ledlampen, ventilators, toneelspots enzovoort. Gesualdo wordt een voorstelling waarbij je je heel sterk bewust wordt van het luisteren. Wij willen de oren van het publiek zalven en geselen.”

Kijk voor de speellijst van Gesualdo in het Seizoensoverzicht (pagina 8).

Seizoensoverzicht 2018 - 2019 7

seizoensoverzicht

Gesualdo Het gerenommeerde Nederlands Kamerkoor en het anarchistische De Warme Winkel smelten samen in een muzikaal theatrale voorstelling rond prins en componist Carlo Gesualdo (1566-1613). Gesualdo leidde een spraakmakend bestaan in zijn paleizen in Zuid-Italië.

Hij schreef hemelse muziek die haar tijd ver vooruit was. Tegelijk doen de meest waanzinnige verhalen over hem de ronde. Zo zou hij niet alleen een heel bos hebben laten kappen omdat het ruisen van de bladeren hem stoorde bij het componeren, maar hij vermoordde ook zijn vrouw en haar minnaar, toen hij hun overspel had ontdekt. Hij martelde dieren en liet zich geselen door zijn personeel, leidde aan depressies en had een heks als minnares. Een man van uitersten kortom. Ook de samenwerking tussen De Warme Winkel en het Nederlands Kamerkoor lijkt er een van tegenpolen. Het maakt de voorstelling bij voorbaat tot een van de meest spraakmakende van 2018. Het contrast tussen het koor en de theatergroep, tussen Gesualdo’s perverse uitwassen en zijn lucide muziek, is de motor van een zoektocht naar ‘het sublieme’; dat wat weerzinwekkend is en toch onweerstaanbaar.

De Warme Winkel

foto: Sofie Knijff

met De Warme Winkel Juni - December 2018

Huang Yi Studio +

UITVOERENDEN Florian Myjer, Vincent Rietveld, Mara van Vlijmen, Ward Weemhoff, Marieke de Zwaan concept, spel Nederlands Kamerkoor zang, spel Tido Visser en De Warme Winkel idee, concept Bernadette Corstens kostuums Harry van der Kamp instudering Bo Koek muzikale supervisie Will Jan Pielage geluid Prem Scholte Albers licht CONCERTAGENDA 21 t/m 25 juni 2018 Amsterdam, Stadsschouwburg (Holland Festival) 7,8,9 augustus 2018 Theaterfestival Boulevard, Den Bosch 23 en 25 november 2018 De Singel, Antwerpen 30 november 2018 Theater Rotterdam 1 december 2018 Theater Rotterdam 6 december 2018 Stadsschouwburg Utrecht 14 december 2018 Het Nationale Theater, Den Haag www.nederlandskamerkoor.nl/gesualdo

8

foto: Huang Yi

# cross-over # De Warme Winkel

Under the Horizon

De jonge Taiwanese danser en choreograaf Huang Yi is een fenomeen in de danswereld. Zijn veelvuldig onderscheiden voorstelling KUKA, waarin hij danst met een robot, trok wereldwijde aandacht. In zijn gloednieuwe voorstelling Under the Horizon worden de dansers van Huang Yi Studio + vergezeld door het Nederlands Kamerkoor in een reis naar de horizon.

Een horizon waar, zo wil Chinese mythologie, het hiernamaals begint. Met adembenemende audiovisuals van Ryoichi Kurokawa (Japan) creëert Yi een schaduwrijk op de scheidslijn van leven en dood.

Yi: "Ik raakte als kind gefascineerd door schaduwen op de wand. Ik had het gevoel dat ik via die schaduwen mensen van een andere wereld kon zien. Dat ik een blik kon werpen op het hiernamaals. Ik vroeg me af: is er een manier om via je schaduw de doden te vergezellen?" Met Under the Horizon geeft Yi een eigen – schrijnend actuele én persoonlijke – visie op het tragische liefdesverhaal van Orpheus en Eurydice.

Een voorstelling waarin moderne dans en beweging, live koormuziek en baanbrekende audiovisuals van de internationaal gelauwerde audiovisueel artiest Ryoichi Kurokawa (Japan) een hallucinante verbinding aangaan.

Muziek van o.a. David Lang, Veljo Tormis en Arvo Pärt UITVOERENDEN Huang Yi Studio + dans en beweging Nederlands Kamerkoor Ryoichi Kurokawa audiovisuals Huang Yi, Hu Chien, Lin Jou-Wen dans en beweging Peter Dijkstra chef-dirigent (op video) Huang Yi choreografie en concept Huang Yi en Tido Visser muzikaal concept Peggy Olislaegers dramaturgische advies Merel Veel kostuumadvies 19 september 2018 Amersfoort, De Flint (voorpremière) 21 september 2018 Utrecht, Stadsschouwburg 25 september 2018 Tilburg, Theaters Tilburg 26 september 2018 Kerkrade, Theater Kerkrade 28 september 2018 Eindhoven, Muziekgebouw 30 september 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ 3 oktober 2018 Den Haag, Zuiderstrandtheater 6 oktober 2018 Leeuwarden, De Harmonie (onderdeel van Friese Dansdagen)

foto: Mirjam Devriendt

Huang Yi Studio + i.s.m. Nederlands Kamerkoor September - Oktober 2018

Mozart Requiem met B'Rock November 2018

Samen met het vlammende Belgische barokensemble B’Rock brengt het Nederlands Kamerkoor voor het eerst sinds lange tijd weer het Requiem van Mozart, onder leiding van niemand minder dan chef-dirigent Peter Dijkstra.

Een programma dat een razendspannende opbouw kent, met het onheilspellende Libera Me van de jonge Sloveense componiste Nana Forte, Arvo Pärts Trisagion en Schuberts wonderschone Stabat Mater. Het mondt uit in een adembenemende uitvoering van Mozarts Requiem met vier topsolisten.

Nana Forte Libera Me Arvo Pärt Trisagion Franz Schubert Stabat Mater in f klein Wolfgang Amadeus Mozart Requiem UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor B’Rock Peter Dijkstra chef-dirigent SOLISTEN Katerina Knežíková sopraan Kristina Hammarström mezzo-sopraan Jussi Myllys tenor Andreas Wolf bas 10 november 2018 Den Haag, Zuiderstrandtheater 11 november 2018 Gent (BE), Muziekcentrum De Bijloke 12 november 2018 Arnhem, Musis 15 november 2018 Heerlen, Theater Heerlen 16 november 2018 Antwerpen, De Singel 18 november 2018 Utrecht, TivoliVredenburg 23 maart 2019 Rotterdam, De Doelen www.nederlandskamerkoor.nl/mozartrequiem

www.underthehorizon.nl # Peter Dijkstra # Peter Dijkstra

# a cappella

# Mozart

# dans

9

foto: Petra Hajská

seizoensoverzicht

WeihnachtsOratorium

Spaanse Dageraad

met Collegium 1704 December 2018

met het Koninklijk Concertgebouworkest Januari 2019

Bachs Weihnachts-Oratorium is de ideale manier om kerst feestelijk in te luiden. Volgens traditie werken het Nederlands Kamerkoor en chef-dirigent Peter Dijkstra ieder jaar samen met een ander topensemble en solisten van wereldformaat. Dit jaar werkt het Nederlands Kamerkoor samen met het baanbrekende Praagse barokgezelschap Collegium 1704. En uiteraard klinkt bij het Nederlands Kamerkoor, zoals altijd, het complete Weihnachts-Oratorium: van de feestelijke cantate voor Eerste Kerstdag tot die voor Driekoningen. Een mooiere manier om de feestdagen in te gaan is er haast niet.

George Benjamin dirigeert Spaans getinte werken waarin de zon opkomt. Naast Benjamins eigen Dream of the Song klinkt muziek van Maurice Ravel, Blai Soler en een wereldpremière van de jonge Nederlander Christiaan Richter. Een veelkleurige ode aan de dageraad.

★★★★ “Peter Dijkstra weet kracht, energie en precisie te bundelen”, schreef de NRC over het Weihnachts-Oratorium in 2017.

Johann Sebastian Bach Weihnachts-Oratorium BWV 248 (cantate 1-6) UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Collegium 1704 Peter Dijkstra chef-dirigent

Maurice Ravel Alborada del gracioso Christiaan Richter Nieuw werk (opdrachtcompositie, met beeldprojectie) Blai Soler Sol George Benjamin Dream of the song Maurice Ravel Bolero UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor (dames) Koninklijk Concertgebouworkest George Benjamin dirigent Benjun Mehta countertenor 17 januari 2019 Amsterdam, Concertgebouw 18 januari 2019 Amsterdam, Concertgebouw www.nederlandskamerkoor.nl/georgebenjamin

SOLISTEN Elizabeth Watts sopraan Maarten Engeltjes countertenor Benedikt Kristjansson tenor Tobias Berndt bas (m.u.v. 11 en 12 december) Thomas Oliemans bas (11 en 12 december) 11 december 2018 Praag (CZ), Rudolfinum 12 december 2018 Dresden (DL), Annenkirche 18 december 2018 Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk 19 december 2018 Utrecht, TivoliVredenburg 20 december 2018 Arnhem, Musis 21 december 2018 Naarden, Grote kerk 22 december 2018 Leiden, Pieterskerk 23 december 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ www.nederlandskamerkoor.nl/weihnachtsoratorium # Peter Dijkstra

# Bach # Kerst

# KCO

# Benjamin

foto: Foppe Schut

seizoensoverzicht

Duister Rusland

Januari 2019

Het Nederlands Kamerkoor luidt het nieuwe jaar in met een spectaculair a-cappellaprogramma. De Rus Daniil Sayapin, zanger en onderzoeker, ontdekte uniek notenmateriaal in Russische kloosters en archieven.

Stukken in de voor Westerse oren bevreemdende Strochnoe-traditie, met verbluffende harmonieën. Met Sayapin als voorzanger reconstrueert het Nederlands Kamerkoor een 18e eeuws requiem uit deze prachtige muziekverzameling.

Het Concert voor Koor van Alfred Schnittke is een toegankelijk en aangrijpend werk dat steunt op de traditie van het concert voor koor, zoals dat in diezelfde 18e eeuw in Rusland werd ontwikkeld voor de liturgische dienst. Duistere Russische klanken uit een rijk muziekverleden.

Duister Rusland is aangemerkt als Ovatie-tournee: een serie concerten ter ere van de Klassieke Muziekprijs van de VSCD (de Ovatie), die het Nederlands Kamerkoor in december 2017 in ontvangst nam.

Anoniem Russisch Requiem - Grote Panikhada Alfred Schnittke Concert voor Koor

Fauré Requiem

met philharmonie zuidnederland Januari 2019

Een ontmoeting tussen philharmonie zuidnederland en het Nederlands Kamerkoor, Artist in Residence in Theater Heerlen, is een ontmoeting tussen symfonische ambitie en de top van de internationale koorzang. En daar is het programma ook naar. Het beroemde Requiem van Fauré klinkt in volle symfonische glorie. Dit meesterwerk wordt vooraf gegaan door muziek van andere Franse meesters: Martin en Poulenc. Yehudi Menuhin noemde Martins Polyptique net zo belangrijk en indrukwekkend als de Chaconne van Bach.

Frank Martin Polyptyque Francis Poulenc Quatre motets pour un temps de penitence Gabriel Fauré Requiem UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor philharmonie zuidnederland Peter Dijkstra chef-dirigent 31 januari 2019 Heerlen, Theater Heerlen www.nederlandskamerkoor.nl/faurerequiem

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent

# Peter Dijkstra

# requiem

19 januari 2019 Enschede, Muziekcentrum 20 januari 2019 Eindhoven, Muziekgebouw Eindhoven 22 januari 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ 23 januari 2019 Groningen, Der Aa-kerk 24 januari 2019 Utrecht, TivoliVredenburg 25 januari 2019 Arnhem, Musis 26 januari 2019 Haarlem, De Philharmonie 27 januari 2019 Den Haag, Nieuwe Kerk www.nederlandskamerkoor.nl/duisterrusland # Peter Dijkstra

# a cappella

# Duister Rusland

11

foto: Marco Borggreve

MatthäusPassion o.l.v. Reinbert de Leeuw Maart - April 2019

Vergeten

"Voor mij is Bach het hoogste wat de menselijke geest ooit heeft voortgebracht..." Reinbert de Leeuw over de Matthäus-Passion.

een concert over dementie Maart 2019

Na het ongeëvenaarde succes van de Matthäus-Passion onder de verrassende leiding van de grand-maître van de hedendaagse muziek, Reinbert de Leeuw, volgde een documentaire, die maandenlang niet weg te slaan bleek uit de bioscopen. Het was vooral de beleving van de musici zelf die van het scherm spatte. Een opperste concentratie, alles en iedereen in het teken van de ultieme uitvoering. In 2018 klinken Bachs noten opnieuw in de geladen, o zo emotionele versie onder leiding van Reinbert de Leeuw.

Dementie is de meest voorkomende doodsoorzaak in Nederland. Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor, zag zijn vader – de beroemde operazanger Lieuwe Visser – steeds dieper wegzakken in Lewy Body Dementie. Een vorm van dementie die niet alleen vergeetachtigheid veroorzaakt, maar ook hallucinaties, waanbeelden, achterdocht. Hij zag kolkende rivieren door de straten razen, zag mannetjes op het dak zitten. Zijn lijden was hartverscheurend, de machteloosheid waarmee zijn naasten dat lijden moesten aanschouwen al evenzeer. Het is - helaas - dagelijkse kost voor duizenden patiënten en hun mantelzorgers. Nu - vijf jaar na Lieuwes dood - stellen we ons met muziek als belangrijkste middel de vraag: wat maakte hij door?

Waar houdt de geest op en begint het universum? Een reis door de uithoeken van de dementerende geest, op de golven van muziek.

"Subliem", aldus De Volkskrant.“Reinbert de Leeuw frist de Matthäus op”, schreef het Noord Hollands Dagblad.

Johann Sebastian Bach Matthäus-Passion BWV 244 UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Holland Baroque Reinbert de Leeuw dirigent

David Fennessy Letter to Michael / nieuw werk De rest van het programma wordt nog bekend gemaakt.

SOLISTEN Benedikt Kristjansson Evangelist Andreas Wolf Christus

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent Erik Bosgraaf blokfluit Jorrit Tamminga elektronica Spinvis teksten

30 maart 2019 Utrecht, TivoliVredenburg 31 maart 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ 1 april 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ

www.nederlandskamerkoor/vergeten # dementie # Peter Dijkstra

12

# cross-over

www.nederlandskamerkoor.nl/matthäus # Reinbert de Leeuw # Pasen

foto: Wouter Jansen

14 maart 2019 Ede, Cultura 15 maart 2019 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk 16 maart 2019 Utrecht, TivoliVredenburg 17 maart 2019 Groningen, De Oosterpoort 20 maart 2019 Kerkrade, Theater Kerkrade 21 maart 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ 22 maart 2019 Enschede, Grote Kerk 24 maart 2019 Den Haag, Nieuwe Kerk

# Bach

seizoensoverzicht

foto: Denis Rouvre

MatthäusPassion

met het Residentie Orkest April 2019

Ook dit jaar ontfermt Jan Willem de Vriend zich over wat toch wel het allerbekendste werk is van Bach: de Matthäus-Passion. Ontroerend beschrijft Bach een muzikaal eerbetoon aan het lijden en sterven van Christus. Voor talloze Nederlanders de jaarlijkse ontmoeting met de wonderschone aria’s, recitatieven en koralen uit dit meesterwerk. Muziek die de tijd eventjes laat stilstaan.

JohannesPassion

met het Koninklijk Concertgebouworkest April 2019

"De Vriends visie op de Matthäus is meeslepend." NRC Handelsblad

Sinds jaar en dag voert het Concertgebouworkest in de passietijd afwisselend Bachs Johannes-Passion en Matthäus-Passion uit, tegenwoordig aangevuld met eigentijdse passies. In 1724 componeerde Johann Sebastian Bach zijn eerste passie: de Johannes-Passion.

In het evangelie van Johannes ligt de nadruk van het verhaal op de persoon van Jezus Christus als de zoon van God en als de verlosser van de mensheid. Voor de uitvoering van de Johannes-Passion nodigt het Koninklijk Concertgebouworkest deze keer het Nederlands Kamerkoor en barokspecialist William Christie uit.

Johann Sebastian Bach Matthäus-Passion BWV 244 UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Residentie Orkest Haags Matrozenkoor Jan Willem de Vriend dirigent SOLISTEN Marcel Beekman Evangelist Andreas Wolf Christus Renate Arends sopraan Barbara Kozelj alt Robert Getchell tenor Antonio Abete bas

Johann Sebastian Bach Johannes-Passion BWV 245 UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Koninklijk Concertgebouworkest William Christie dirigent

18 april 2019 Leiden, Pieterskerk 19 april 2019 Leiden, Pieterskerk

SOLISTEN Reinoud van Mechelen Evangelist Alex Rosen Christus Emöke Baráth sopraan Iestyn Davies alt Anthony Gregory tenor Renato Dolcini bas

www.nederlandskamerkoor.nl/johannesKCO # Pasen

# Pasen

# Bach

foto: Marco Borggreve

12 april 2019 Amsterdam, Concertgebouw 14 april 2019 Amsterdam, Concertgebouw

www.nederlandskamerkoor.nl/matthausleiden

# Bach

13

seizoensoverzicht

De Schatkamer van Paul Van Nevel

John Luther Adams: Become Desert

Mei 2019

Wat u gaat horen in dit programma? We mogen het onder geen beding zeggen van de legendarische oudemuziekspecialist en dirigent Paul Van Nevel. Dit is wat hij aan het Nederlands Kamerkoor erover schreef: “Dit programma behoeft absolute geheimhouding, op straffe van twintig zweepslagen bij het verbreken ervan. Tijdens het concert vertel ik pas na elk werk wat het publiek te horen heeft gekregen. Ook de zangers zelf krijgen pas op de eerste repetitie te horen wat ze zingen.” Een concert en college dat het publiek zoals Paul Van Nevel het zelf formuleert – ‘met de oren zal doen klapperen.’

April 2019

Het was dé moderne muziekhit van recente jaren: het met een Pulitzerprijs bekroonde Become Ocean van de Amerikaan John Luther Adams. Het al even hypnotiserende vervolg Become Desert, mede in opdracht van het Rotterdams Philharmonisch Orkest geschreven, ruilt de deinende oceaan in voor het verblindende licht van de woestijn. Ook speelt het orkest een wereldpremière van Jan-Peter Wagemans.

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Paul Van Nevel dirigent

Jan-Peter Wagemans Love, baby love Benjamin Britten Four Sea Interludes & Passacaglia John Luther Adams Become Desert

25 april 2019 Rotterdam, De Doelen

10 mei 2019 Utrecht, Pieterskerk 11 mei 2019 Arnhem, Musis 12 mei 2019 Vlissingen, Jacobskerk 14 mei 2019 Leeuwarden, Grote of Jacobijnenkerk 15 mei 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ 16 mei 2019 Enschede, Muziekcentrum 17 mei 2019 Den Haag, Nieuwe Kerk 18 mei 2019 Nijmegen, De Vereeniging

www.nederlandskamerkoor.nl/becomedesert

www.nederlandskamerkoor.nl/schatkamer

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Rotterdams Philharmonisch Orkest Kevin John Edusei dirigent

# première

# Schatkamer

foto: Michiel Hendryckx

# Rotterdams Philharmonisch Orkest

14

aus LICHT Juni 2019

Wat doen wij mensen op aarde? Karlheinz Stockhausen geeft zijn antwoord op deze vraag met LICHT, een cyclus van maar liefst zeven opera’s. Aus LICHT is een selectie van unieke scènes hieruit die wordt gepresenteerd in drie opeenvolgende voorstellingen in de Gashouder, Westergasfabriek, Amsterdam.

In de operacyclus LICHT geeft Karlheinz Stockhausen zijn visie op de rol van de mensheid in een muzikale schepping en doet daarin een beroep op het hoogste wat podiumkunst kan bieden. Musici en middelen brengt hij tot het uiterste om zijn verhaal te vertellen. Karlheinz Stockhausen wist als een van de eersten het maken van elektronische muziek tot kunst te verheffen.

Aus LICHT is een samenwerking tussen Holland Festival, De Nationale Opera, Koninklijk Conservatorium Den Haag en de Stockhausen Foundation.

foto: Steven Pisano

seizoensoverzicht

The Public Domain Het Nederlands Kamerkoor en de Internationale Koorbiënnale slaan de handen ineen voor een uniek en ambitieus project: The Public Domain. Het doel: de publieke ruimte vullen met koorzang. 1000 zangers zingen David Langs The Public Domain op twee unieke locaties: de Zuidas in Amsterdam en de buurt Schalkwijk in Haarlem. En jij kunt meedoen!

David Lang zoekt met zijn stuk naar antwoord op de vraag: wat verbindt ons? Wat zijn de dingen die we allemaal delen, die we allemaal doen, die we allemaal nodig hebben, en van elkaar nodig hebben? Het stuk zoekt naar dat wat we allemaal gemeen hebben: het publieke domein.

Karlheinz Stockhausen aus LICHT (selectie uit operacyclus Licht) Het Nederlands Kamerkoor zingt mee in deel 3: Samenwerking en het openen van de ruimte

The Public Domain van David Lang 1000 zangers van alle kwaliteiten

2, 6 & 10 juni 2019 Amsterdam, Holland Festival, Westergasfabriek

5 juli 2019 Zuidas, Amsterdam 6 juli 2019 Schalkwijk, Haarlem

www.nederlandskamerkoor.nl/auslicht

Op de hoogte blijven? Binnenkort gaat de website www.thepublicdomain.nl online!

# Stockhausen # Holland Festival # David Lang

# 1000 zangers

15

concertverslag

TUNE OUT BURN IN 16 16

16

foto: Melle Meivogel

een muzikale voorstelling over burn-out

concertverslag

Op 10 en 11 maart was de muzikale voorstelling TUNE OUT BURN IN te zien in de oude gevangenis aan het Wolvenplein in Utrecht. De voorstelling werd gemaakt door de eerste groep jonge zangers die deelnamen aan NKK NXT: het nieuwe talentontwikkelingstraject van het Nederlands Kamerkoor. Onder de vleugels van het Nederlands Kamerkoor bundelden zij hun krachten en talenten om op zoek te gaan naar vernieuwing in ensemblezang, met een prachtig resultaat.

door NICKY WUNDERLICH

Is er eigenlijk muziek te vinden in de hectiek van deze tijd? Wat is de klank van rust? Hoe klinkt een burn-out?

Op pakkende wijze wisten de negen jonge zangers en makers van NKK NXT het stof rondom ensemblezang te doen opwaaien en een kritische blik te werpen op de prestatiedruk van onze maatschappij. In de 21e eeuw staat werk geen seconde stil, lijkt perfectionisme de norm te zijn en is er voor mislukking geen ruimte. Tegelijkertijd is de oceaan aan keuzes en mogelijkheden overweldigend.

Het aantal burn-outs onder jongeren stijgt aanhoudend. Dit was voor de zangers van NKK NXT aanleiding om een muzikale voorstelling te maken over dit onderwerp: het is tijd voor verandering!

Bij binnenkomst stonden de spelers al opgesteld, zonder veel aandacht te besteden aan het ronddwalende publiek. De hiĂŤrarchie tussen publiek en uitvoerenden werd hierdoor verkleind. Na het eerste koorstuk, geschreven door Hans Vermunt, een van de deelnemers, werd de voorstelling geĂŻntroduceerd.

Ze spraken het publiek direct aan door te vertellen over hoe de voorstelling tot stand was gekomen en wat men kon verwachten.

Op deze manier werd vrijwel meteen gebroken met de vierde wand (de denkbeeldige scheiding tussen uitvoerenden en publiek).

De entourage bleef gedurende de voorstelling vrij minimalistisch: zonder veel poespas kwamen de spelers tot de kern van de voorstelling waarin het ongrijpbare fenomeen, de burn-out, flink onder de loep genomen werd.

Het overkoepelende thema van de voorstelling verbond eigentijdse a-cappellakoormuziek met theater, dans en visuals. TUNE OUT BURN IN had geen concrete verhaallijn met afgebakende scenes of een conclusie, maar er was zeker een structuur in de opeenvolgende gebeurtenissen en koorwerken te ontdekken. De leden van het koor hadden een dubbelrol: ze waren naast zangers ook acteurs. De spelers werden een voor een belicht, terwijl hun persoonlijke verhaal werd verteld door een ander die als voice-over

presenteert

De burn-out is een relatief nieuw fenomeen onder millenials. Maar dat dit onderwerp leeft in de samenleving, was te merken aan de goedgevulde zaal tijdens alle drie de uitvoeringen. De voorstellingen vonden niet plaats in een normale concertzaal, maar in een oude gevangenis. Een route van lange smalle gangen mondde uiteindelijk uit in een brede lage ruimte waar visuals de muren decoreerden. De bijzondere ruimte fungeerde als een decorstuk, wat een intieme setting schepte. Het ondersteunde de persoonlijke verhalen die de zangers uitbeeldden.

een muzikale voorstelling over burn-out

10&11 MAART 2018

17

foto: Melle Meivogel

concertverslag

fungeerde of juist de dialoog aanging. Hierdoor werd er een tweede laag toegevoegd aan het stille spel van de tijdelijke hoofdrolspeler. Het wekte de suggestie dat je even een kijkje neemt in iemands hoofd, de gedachtegang volgt en uiteindelijk engageert met de situatie. De situatie werd geschetst door woord en spel, en vervolgens versterkt door uiteenlopende koorstukken: van Partita van Caroline Shaw, naar een Filipijnse traditional tot prachtige stukken van Tavener.

Iedereen herkent het gevoel van alsmaar doorgaan, niet meer kunnen stoppen en hunkeren naar een rustgevend zonovergoten oord. Dit gevoel wisten de jonge zangers prachtig te verbeelden en verklanken.

De voorstelling nam je mee langs verschillende stadia van een burn-out. Voorbeelden kwamen voorbij van mensen die op het randje van een burn-out staan, of bang zijn dat ze al een burn-out hebben, personages die midden in de burn-out zitten of hem juist al hebben overwonnen. Chapeau voor Jony Overdijk, een van de zangers, die met haar paaldans op spectaculaire wijze de overwinning op een burn-out wist te verbeelden, op de klanken van David Langs Just. De controle die de danseres vertoonde, symboliseerde het herpakken van de controle na het overwinnen van een burn-out. De gesproken teksten werden afgewisseld met prachtige en serene koormuziek. NKK NXT heeft zonder twijfel een zeer hoog niveau laten horen ĂŠn zien. Ze blijken niet alleen goede solisten,

18

maar zorgden ook tijdens het samenzang voor kippenvelmomenten en wisten dit bovendien te combineren met choreografie en toneelspel. De sublieme klanken werden af en toe ondersteund door soundscapes die plaats en tijd suggereerden.

De zangers van NKK NXT hebben laten zien dat je met weinig middelen een zinnenprikkelende voorstelling kunt neerzetten die staat als een huis. Er werd interessant gespeeld met de eigentijdse koormuziek door soms in canon, dan weer solistisch, dan weer in ensemblevorm te zingen. Wie zegt dat traditionele koormuziek stijf en saai is? Innovatie in de koormuziek en het opzoeken van maatschappelijke relevantie stonden centraal in deze voorstelling. Als de toekomst van de koormuziek er zĂł uitziet en klinkt, dan zie ik het rooskleurig in.

ENSEMBLEZANGERS VAN DE TOEKOMST In september gaat een nieuwe editie van NKK NXT van start. NKK NXT is bedoeld voor jonge zangers die recentelijk afgestudeerd zijn van een opleiding Zang, Docent Muziek, Koordirectie, Compositie of Musician 3.0. Samen vormen de deelnemers een ensemble en ontwikkelen ze een eigen relevant concertprogramma.

Aanmelden kan tot 4 juni 2018.

Meer informatie? Kijk op www.nkknxt.nl!

pagina soort

19

de dag van het concert

20

Gilad Nezer (bas) Voor Gilad Nezer is de helft van het jaar ‘de dag van het concert’. Hij werkt namelijk, naast zijn werk als bas in het Nederlands Kamerkoor, ruim honderd dagen per jaar als voorzanger in een Amsterdamse synagoge. “Dus de dag van het concert is voor mij niet zo bijzonder. Ik zorg dat ik uitgerust ben, goed slaap en ga graag naar de sportschool. Het bloed moet een beetje stromen.” Gilad werkt sinds 14 jaar voor het Kamerkoor. Hij weet inmiddels dat het belangrijk is dat hij zich goed voelt als hij het podium op stapt. “Ik kom in een soort dankbaarheidsmodus. Ik zeg elke dag tegen mezelf dat ik dankbaar ben dat ik dit vak uitoefen. Dit brengt me in de juiste stemming en focus tijdens het concert.”

Toen Gilad nog in Israël woonde, werkte hij voor defensie. Een vreselijk drukke baan. Het viel niet te combineren met zingen. Dus hij koos ervoor om zich volledig op het zingen te richten en naar Nederland te komen voor een opleiding. Hiermee werd zijn leven veel minder stressvol. “Het voelde voor mij als vakantie.” beeld en tekst WIEBRIG KRAKAU

21

Zingdagen

foto: Melle Meivogel

Het Nederlands Kamerkoor organiseert regelmatig Zingdagen: dagen waarop u samen kunt werken en zingen met zangers van het Nederlands Kamerkoor. Een keer per jaar organiseert het Nederlands Kamerkoor zijn eigen Zingdag, een volledige dag in het Akoesticum te Ede. Donateurs ontvangen voor deze Zingdag 20% korting. Daarnaast organiseert het koor meerdere Zingdagen in samenwerking met zalen, gekoppeld aan concerten die wij geven door het land.

Kijk op www.nederlandskamerkoor.nl/ zingdag voor de meest recente informatie!

Zingdag in Tilburg

De NKK Zingdag 2018

Op zaterdag 12 mei, voorafgaand aan het concert NKK, Maarten Engeltjes & Lavinia Meijer, zijn amateurzangers van harte welkom in Concertzaal Tilburg voor een speciale regionale Zingdag. De dag staat in het teken van de Amerikaanse koormuziek, aansluitend bij het programma van het Nederlands Kamerkoor die avond.

Onder leiding van vier zangers van het Nederlands Kamerkoor (Cressida Sharp, Elsbeth Gerritsen, João Moreira en Kees Jan de Koning) bestuderen we deze dag prachtige werken uit de 20e eeuwse Amerikaanse koormuziek. Na afloop sluiten we de dag af met een korte presentatie in de Concertzaal, en kunt u genieten van het concert van het Nederlands Kamerkoor i.s.m. Maarten Engeltjes en Lavinia Meijer.

De jaarlijkse Zingdag georganiseerd door het Nederlands Kamerkoor vindt dit jaar plaats op zaterdag 27 oktober 2018. Zangliefhebbers zijn van harte uitgenodigd om deel te nemen aan deze inspirerende en leerzame dag. Onder leiding van dirigent Béni Csillag studeren we een aantal prachtige koorwerken in. De stemgroepen worden gecoacht door vier zangers van het Nederlands Kamerkoor. Iedereen mag meedoen, maar we sturen vooraf de bladmuziek op zodat deelnemers zich kunnen voorbereiden. Aan het einde van de dag worden de stukken gepresenteerd tijdens een kort concert in de theaterzaal van Akoesticum. Uiteraard zijn familie en vrienden welkom om te komen luisteren!

Deelname: €50,00 (incl. concertkaartje).

Aanmelden kan via onze website: www. nederlandskamerkoor.nl/zingdag-tilburg

22

Deelname: €65 (incl. lunch en koffie/thee/ borrel); 20% korting voor donateurs.

Aanmelden kan vanaf 1 juni via onze website: www.nederlandskamerkoor.nl/ zindag-2018

column

Ramsey Nasr

Ik was zeventien. Ik zat op de toneelschool in Antwerpen, was totaal losgeslagen en sprak een kwint te hoog. Van klassieke muziek wist ik niets, ik wist niet eens wie ik was, luisterend naar mijn eigen krijsende hormonen. Op zoek naar jezelf heet dat, geloof ik. Toen mijn zangdocent vroeg of ik wel eens van polyfonie had gehoord, dacht ik dat hij het over een aandoening had. Hij zag het zelf meer als behandeling. Ik kreeg cd’s en luistertips mee: isoritmische motetten van Dufay, boetepsalmen van Lassus – ik had het kennelijk zwaar te pakken. Eenmaal thuis zette ik een koptelefoon op en ik wist niet wat ik hoorde.

Een veelheid aan onbekende stemmen overweldigde me, uit een andere tijd, een andere wereld. Ik was het gewend om aangesproken te worden door enkelingen, niet door een ruimte met meerdere monden.

"Een veelheid aan onbekende stemmen overweldigde me, uit een andere tijd, een andere wereld."

Het was het meest verwarrende, meest versplinterende wat ik ooit had gehoord, en tot mijn verbazing kalmeerde het me. Toen mijn zangdocent ook Tallis’ Spem in alium had aangeraden, was ik helemaal verloren. Ik merkte: hoe meerstemmiger, hoe liever. Als kunststudent druk op zoek naar mijn eigen persoontje besefte ik nu hoe onzinnig dat was. De muziek van Nicolas Gombert gaf tot slot de genadeslag. De stemmen raken bij hem zo intiem en nauw verweven dat het tot een vloeibaar lichaam wordt: je zweeft er rond in een wereld zonder kern, zonder afgebakende grenzen. In die dagen zakte mijn stem, ik kreeg mijn ademhaling onder controle en leerde zingen. Besmet door veelstemmigheid hoefde ik niet langer op zoek naar mezelf.

foto: Kelly-ann van Steveninck

foto: Kelly-ann van Steveninck

Ramsey Nasr is een uniek en veelzijdig kunstenaar.

Hij is dichter, schrijver, essayist, acteur en regisseur.

Tijdens 150 Psalms verzorgde hij een aantal overpeinzingen, met lovende reacties tot gevolg.

23

UP CLOSE AND PERSONAL WITH ROBOTS

15 SEP 02 DEC 2018 Campina Melkfabriek Kanaaldijk Zuid, Eindhoven

Robot Love is partner van het Nederlands Kamerkoor en Huang Yi Studio met Under the Horizon

ROBOTLOVE.NL Ontwerp: Autobahn

foto: Huang Yi

voorpaginaproject

Under the Horizon In de a-cappelladansvoorstelling Under the Horizon geeft de Taiwanese choreograaf Huang Yi een eigen – schrijnend actuele én persoonlijke – visie op het liefdesverhaal van Orpheus en Eurydice. Chinese mythologie wil dat achter de horizon het hiernamaals begint. Het is die horizon die Huang Yi en het Nederlands Kamerkoor inspireerde om een voorstelling te maken waarin moderne dans en beweging, live koormuziek en audiovisuals een adembenemende verbinding aangaan. Voor Under the Horizon ontwikkelden Huang Yi en de internationaal gelauwerde Japanse audiovisueel artiest Ryoichi Kurokawa baanbrekende technieken die een wereld scheppen waarin schaduwen en mensen elkaar ontmoeten. Een Nederlands-Taiwanese samenwerking die verder reikt dan het podium.

Met het recente project 150 Psalms bewees het Nederlands Kamerkoor dat het een groot publiek kan bereiken: maar liefst 11.210 verkochte kaarten voor 12 concerten in 2 dagen in TivoliVredenburg, een reprise in Lincoln Center in New York, waar 9 van 12 concerten uitverkocht waren, en grote artikelen in o.a. The New York Times. Maar vooral: een project dat kunst en maatschappij verbond, en zorgde voor brede aandacht voor koormuziek. Na het succes van 150 Psalms gaat het Nederlands Kamerkoor een nauwe samenwerking aan met het Taiwanese dansgezelschap Huang Yi Studio+, dat wereldwijde bekendheid verwierf met de voorstelling KUKA, waarin Yi danst met een robot.

25

voorpaginaproject

Achtergrond

foto: Huang Yi

Wanneer een economische crisis hun familiebedrijf in het hart treft, verhuizen vader en moeder Huang en hun vijf kinderen naar een schamel eenkamerappartement in een achterbuurt van Taipei. Moeder Huang ziet geen uitweg, en probeert zich van het leven te beroven. Zoon Yi is dan zeven jaar oud. Zijn moeders zelfmoordpoging heeft een grote impact op Yi. Hij legt het kind zijn af, en bezweert zijn moeder niet tot last te zijn, uit angst dat ze een hernieuwde poging onderneemt. Hij ontwikkelt – niet verrassend – een fascinatie voor de dood. Yi vertelt: “Chinese mythologie wil dat achter de horizon het hiernamaals begint. Ik stelde me die horizon voor als een soort schaduwrijk. Ik raakte gefascineerd door schaduwen op de wand. Ik had het gevoel dat ik via die schaduwen mensen van een andere wereld kon zien. Dat ik een blik kon werpen op wat zich achter de horizon afspeelde. Ik vroeg me af: is er een manier om via je schaduw de doden te vergezellen?”

Yi vergat mettertijd zijn jeugdige fascinatie voor de dood, totdat hij de foto zag van het levenloze lichaam van het driejarige vluchtelingetje Aylan op het Turkse strand, een foto die wereldwijd iconische betekenis kreeg.

Hij was zich ogenblikkelijk bewust van de analogie met de Chinese mythologie, maar ook van het schrijnende contrast: Aylan en zijn familie zagen vanuit hun boot een horizon die hun een nieuwe toekomst moest bieden, maar Aylan, diens moeder en broertje vonden het hiernamaals.

De voorstelling In Under the Horizon vermengen Chinese en Griekse mythologie zich op abstracte en adembenemende manier met de actualiteit. De rode draad wordt gevormd door de liefdesgeschiedenis tussen twee hoofdpersonen, Yi’s eigen vrije vertaling van het verhaal van Orpheus en Eurydice. Een argeloze, jeugdige liefde die het kind in hem nooit heeft gekend. De tweede rode draad wordt gevormd door een wereld waar geen plaats lijkt voor liefde: mensen en schaduwen zijn als rusteloze zielen. Zij bewegen zich voort door een landschap dat herinneringen oproept aan de onderwereld, aan koude winterlandschappen, aan oorlogsgebied. In die context bereiken de geliefden elkaar – ondanks verwoede pogingen – niet.

Maar Yi wendt zich in de voorstelling op schitterende wijze af van die staat van machteloosheid en omarmt het hier en nu. Als een definitieve afrekening met zijn eigen verleden, maar ook als een roep om compassie.

Peggy Olislaegers, die het team van dramaturgische adviezen voorziet,

26

voorpaginaproject licht toe: “Yi kijkt naar zijn eigen verleden, en dwingt het zonder opdringerig te worden in een actuele context. Hij stelt daarbinnen de vraag: kunnen we waarachtig liefhebben, kunnen we het verdriet van de ander waarachtig voelen, kunnen we die ander echt aanraken? Of zijn we slechts toeschouwer in een wereld die onder onze handen verandert, als een schaduw die vanuit het hiernamaals machteloos toekijkt?”

Huang Yi, die zelf danst, en zijn twee collega-dansers, werken in Under the Horizon samen met zestien zangers van het Nederlands Kamerkoor.

Het koor neemt telkens een andere rol aan: zij lijken soms vluchtelingen, soms de oordelende massa, soms geesten uit het dodenrijk, soms ook toeschouwers. Yi fungeert in de voorstelling als verteller zonder woord: hij leidt het publiek, het koor en het liefdespaar door een wereld waarin fantasie, herinnering en actualiteit zich vermengen.

Under the Horizon staat in een traditie waarin de mens speelt met de idee van een object en de schaduw die het voortbrengt. Of het nu Plato’s schaduwwereld betreft, eeuwenoud Indonesisch schimmenspel of recent werk van William Kentridge. Peggy Olislaegers: "De schaduw staat historisch voor het alter ego, voor gene zijde, maar ook voor dat wat komen gaat. De manier waarop Yi en Kurokawa met dit eeuwenoude gegeven omgaan, herbergt duidelijke verwijzingen naar Oosterse tradities, maar hun poëtische beeldtaal is zo eigen dat ze zich tegelijk loszingt van bestaande vormen."

Yi verheugt zich op de samenwerking met het koor: "Toen ik drie jaar geleden op uitnodiging van Tido Visser (artistiek en algemeen directeur van het Nederlands Kamerkoor) een repetitie bijwoonde, was ik direct overtuigd dat hun klankwereld een ideale combinatie zou opleveren met het werk van Ryoichi en mij. Tegelijk vormt hun krachtige fysieke aanwezigheid een belangrijk bestanddeel binnen de voorstelling, als tegenpool met de fragiele bewegingstaal van mijn dansers. Zij zijn de brug tussen het schaduwrijk en het hier en nu."

Een voorstelling om naar uit te kijken. Een voorstelling bovendien die naadloos aansluit bij de nieuwe wegen die het Nederlands Kamerkoor sinds enkele jaren bewandelt: het verkennen van de grenzen van wat koormuziek vermag. Koormuziek uit te voeren op het hoogste niveau, en haar springlevend en actueel maken. Under the Horizon wordt ongetwijfeld een voorstelling die je gezien moet hebben.

Werken die klinken zijn o.a.: Sinikan Lauli (Eino Leino; arrangement: Veljo Tormis), I Lie (David Lang), Sleep (Eric Whitacre), Villarosa Sarialdi (Thomas Jennefelt), Her Sacred Spirits Soar (Eric Whitacre), Õhtul (Pärt Uusberg), Remember (Stephen Chatman), Da Pacem Domine (Arvo Pärt)

foto: Huang Yi

Kijk voor de volledige speellijst van Under the Horizon op pagina 8.

27

tweets

Wat vond u ervan?

Felicitaties

Niels Veenhuizen @NVeenhuijzen 23-12-2017

Indrukwekkend..Inspirerend..

Peter Dijkstra een fenomeen.

Onvergetelijk! #Weihnachtsoratorium @ned_kamerkoor @pieterskerk #Leiden

"Allereerst van harte gefeliciteerd met de Ovatie. Wat bijzonder, en eervol, om door de professionele muziekkenners te worden uitverkoren als beste vertolker, als grootste vernieuwer in de Nederlandse muziek. Pas afgelopen jaar heb ik echt kennis gemaakt met de organisatie Nederlands Kamerkoor. Als amateurzanger mocht ik meedoen aan het jubileumconcert op 1 oktober.

Een geweldige ervaring."

Nick Hoebe

Studiesnack "Ik woon direct achter de kerk waar jullie repeteren. Ik heb zojuist een universitaire studie afgerond waarvoor ik de afgelopen jaren veel thuis moest studeren. Ik heb tijdens dat studeren enorm genoten van de melodieën en harmonieën die in flarden opstegen uit de kerk. En nog steeds. Ik houd van koormuziek, en al helemaal van het NKK."

Michèle Garnier @MicheleGarnier 10-03-2018

@Ned_kamerkoor en solisten en #ReinbertdeLeeuw: Es ist vollbracht: .. bloedstollend mooi, #Johannespassion: zij waren vanavond in @oosterpoort, komende periode nog in Utrecht, Arnhem, A’dam en Den Haag. Dank voor deze intense uitvoering.

Mark Harteveldt

In de pers Weihnachts-Oratorium "Saai? Nooit met Peter Dijkstra, die kracht, energie en precisie weet te bundelen. Het Nederlands Kamerkoor bezit daarbij in de 20-koppige bezetting een vrij ideale mix van massa, wendbaarheid en vitaliteit. Als zij met wiegende puls het koor Herrscher des Himmels (cantate 3, voor Derde Kerstdag) inzetten, domineert één sentiment: willen meedoen; zó kunnen zingen."

Mischa Spel, NRC handelsblad Henk van Tilburg @HWvTilburg 17-03-2018

Mooi om weer de Johannes Passion mee te maken. En dan gedirigeerd door een meester van de 20ste-eeuwse muziek. Prachtige stemmen van solisten en @Ned_ kamerkoor. Uitstekend spelend @HollandBaroque. Bedankt, @ justeenbrink en @tsbrink, voor dit initiatief! #ReinbertdeLeeuw #Bach

28

Beauty en het beest "Het Nederlands Kamerkoor zet met composities van David Lang wonderschone accenten bij Beautys coming of age in een onderhoudend sprookje van nu."

Hans Smit, het Parool

in de schijnwerpers

Onmisbaar voor het Nederlands Kamerkoor

Vrienden & vrijwilligers Denk je aan het NKK, dan denk je aan de zangers en aan de chef-dirigent.

Sommigen zullen wellicht ook de mensen achter de schermen noemen: directeur Tido Visser of de afdeling productie. Voor het voortbestaan van het Nederlands Kamerkoor kunnen twee groepen echter niet gemist worden: onze donateurs, Vrienden genaamd, en onze vrijwilligers. In dit artikel zetten we hen graag in de schijnwerpers.

29

Vrienden & vrijwilligers Onmisbaar voor het Nederlands Kamerkoor Mooiste herinnering De mooiste herinnering aan het Nederlands Kamerkoor? Dat blijkt voor veel Vrienden onmogelijk om te benoemen. Martin Haan: “Ik heb geen móóiste herinnering, maar alleen maar hele mooie herinneringen aan ‘mijn’ NKK”. Hans Wijering herinnert zich zijn eerste concert nog goed, zo’n dertig jaar geleden in de Oosterpoort in Groningen. “Ik heb een cultureel ‘arme’ opvoeding gehad en heb mij op het gebied van klassieke muziek (en jazz) zelf moeten ontwikkelen. Ik wist dus niet wat ik kon verwachten: ik was gewoon nieuwsgierig. Het was een concert met fraaie maar ook zeer complexe meerstemmige stukken. Ik was geprikkeld. Ik werd een zeer regelmatige concertbezoeker van het NKK. Sinds 5 jaar heb ik een Duitse vriendin die zelf als sopraan in enkele koren zingt. Zij is een echte fan en wil met mij overal in het land naar concerten van het NKK”. Voor Jan Visser sprong één concert er duidelijk uit: “Een jaar of zes geleden was het NKK o.l.v. Paul Van Nevel in de Grote Kerk in Leeuwarden. Het programma werd opgenomen voor NPO Radio 4. Tijdens een van de mooiste nummers stegen van de Vliegbasis Leeuwarden twee F16’s op met afterburner. De herrie was enorm – ook in de kerk – en de opname was daarmee onbruikbaar geworden. Aan het eind van het programma “moest” dat nummer nog een keer worden opgevoerd om een goede opname te krijgen. Omdat mijn vrouw en ik dat het mooiste nummer van het programma vonden, vonden wij dat niet erg!” Voor Willem van Katwijk staat De Schreeuw van Iannis Xenakis, gedirigeerd door de Noorse dirigente Grete Pedersen (2013) nog vers in het geheugen: “Ik heb nooit zoveel mensen daarna bij een concert de

30

pauze volledig stil in zien gaan, nog steeds met zakdoeken de tranen drogend.”

Meezingen met het NKK Veel Vrienden zijn zelf enthousiaste koorzangers. Zij koesteren mooie herinneringen aan de momenten dat ze samen met het NKK mochten zingen: in workshops door onze zangers, op Zingdagen en op de tachtigste verjaardag van het Nederlands Kamerkoor. Anke Muusse-Schrevel vertelt: “Mijn mooiste herinnering aan het Nederlands Kamerkoor is het meezingen met enkele Vespers van Rachmaninov op 1 oktober 2017 in Utrecht. Samen musiceren met nog 129 amateurzangers en het NKK, onder de fantastische leiding van Peter Dijkstra, was een absoluut hoogtepunt in mijn lange carrière als amateurzanger. Het was één groot feest!”

Vriend van het NKK Als we onze Vrienden vragen waarom ze het NKK ondersteunen blijken de redenen divers en persoonlijk: “Ik vind dat dit unieke ensemble moet blijven bestaan.

Als ik daartoe een klein aandeel kan leveren, dan doe ik dat graag”, vertelt Jan Noorlag. “Bovendien ken ik twee leden van de vaste kern persoonlijk.” Voor Maas Jan Top is het uitgebreide repertoire van het NKK reden om Vriend te zijn: “De inspirerende uitvoeringen van muziek door vele eeuwen heen is meer dan voldoende reden om Vriend te willen zijn.” Dat geldt ook voor Jules van der Staaij. “Het Nederlands Kamerkoor inspireert me en dan is een donatie als dank

foto: Steven Pisano

in de schijnwerpers

in de schijnwerpers een vanzelfsprekende stap!” Esther de Groot noemt de vernieuwende programmering: “Ik ben donateur omdat het Nederlands Kamerkoor niet op zijn lauweren rust maar steeds vernieuwend met koormuziek bezig is. Ik zing zelf in een koor, waar we voor het goede voorbeeld vaak beginnen met luisteren naar opnames door het Nederlands Kamerkoor, en ik wil graag dat zo’n goed koor blijft bestaan.” Voor een groot deel van de donateurs geldt ook het veranderende politieke landschap als motivatie. Willem van Katwijk: “Dit koor, behorend tot de wereldtop, moet behouden blijven en moet voor zijn bestaan niet afhankelijk zijn van de grillen van onwetende a-culturele politici die over subsidies beslissen.” Martin Haan geeft aan dat het deels eigen belang is: “Stel je voor dat om financiële redenen het Nederlands Kamerkoor van de culturele kaart van Nederland verdwijnt. Daar moet je toch niet aan denken!”

Openbare repetities & bijeenkomsten Omdat Vrienden een onlosmakelijk deel van het NKK vormen, betrekken we hen zoveel mogelijk bij onze activiteiten. Zo zijn de openbare repetities gratis toegankelijk voor onze Vrienden. Dat blijkt voor veel van hen van grote toegevoegde waarde: “Dat we af en toe een repetitie kunnen bijwonen, is ontzettend leuk en leerzaam. Vooral de repetitie van de Matthäus onder leiding van Reinbert de Leeuw was een onvergetelijke ervaring!” vertelt Anke Muusse-Schrevel enthousiast.

Jules van der Staaij denkt er ook zo over: “De openbare repetities, ze inspireren me enorm. De ‘keuken’ van het Nederlands Kamerkoor is een open keuken; dat waardeer ik enorm. Bovendien, wat ik zo van de leden meemaak: ze zijn gewoon benaderbaar en werken keihard. Om na de repetitie weer met een fietsje te verdwijnen, richting station of waar dan ook naar toe. Prachtig!”

Naast het bijwonen van de repetities nodigen we onze Vrienden ieder jaar uit voor de zogenaamde seizoenspreview. De bijeenkomst vindt veelal plaats voorafgaand aan een concert, zoals dit jaar bij de Psalmensymfonie in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Tido Visser vertelt onze Vrienden – nog lang voordat de seizoensbrochures uitkomen - wat het koor het komende seizoen in petto heeft. Ook chef-dirigent Peter Dijkstra schuift vaak even aan om zijn licht te schijnen op het komende seizoen.

Vrijwilligers Naast Vrienden zijn onze vrijwilligers onmisbaar voor NKK. Cora de Jong en Jan Mevius helpen ons op kantoor. Cora houdt zich bezig met het op orde brengen van de fotoarchieven van het NKK. Met engelengeduld

bekijkt ze foto’s, zoekt uit wie er op staan en wanneer ze precies gemaakt zijn. Jan houdt zich op zijn beurt bezig met de bibliotheek. Samen met bibliothecaris Iris van ’t Veer zorgt hij dat deze perfect op orde is en onze zangers de juiste bladmuziek ter beschikking hebben.

Ook op onze concerten komt u onze vrijwilligers tegen. Daar helpen ze bij de cd-verkoop, overhandigen u de liedteksten of wijzen u uw plek. Hun redenen zijn divers, Rosalie vertelt: “Ik ben vrijwilliger omdat ik bij wil dragen aan het goed verlopen van een concert, tot op het kleinst mogelijke niveau. Daarnaast is het natuurlijk geweldig om veel van de concerten van het Nederlands Kamerkoor mee te krijgen. Bovendien is het altijd erg gezellig in de vrijwilligerspoule. Als je een speciale band met het koor hebt is het belangrijk om een steentje bij te dragen. Als student kan ik dat het beste doen door te vrijwilligen.”

Wilt u ook graag iets extra’s doen voor het Nederlands Kamerkoor?

Wij verwelkomen u graag als vrijwilliger, Vriend of Nobelkringlid.

Voor meer informatie kunt u terecht bij Margriet Stok & Sanne van den Brink van de afdeling Relatiebeheer, telefonisch bereikbaar op 030-2303024. Heeft u liever contact per e-mail? Mail dan naar sanne.vandenbrink@nederlandskamerkoor.nl.

De Nobelkring, genoemd naar de oprichter van het Nederlands Kamerkoor, Felix de Nobel, is de ontmoetingsplek voor het Nederlands Kamerkoor en zijn belangrijkste gevers. Onze Nobelkringleden geven gedurende vijf jaar 1.000 euro per jaar of meer aan het Nederlands Kamerkoor. Zij geven het NKK een stabiele basis en helpen onder meer Voorpaginaprojecten, zoals 150 Psalms en Under the Horizon te verwezenlijken. Daarnaast worden hun donaties gebruikt om onze educatieprojecten, zoals NKK NXT, mogelijk te maken. Als dank daarvoor worden gedurende het jaar meerdere bijeenkomsten voor de Nobelkring georganiseerd, maar ook reizen zij mee op internationale tournees. Zo gingen in november 2017 een aantal Nobelkringleden mee naar New York, waar 150 Psalms onderdeel was van het prestigieuze White Light Festival van het Lincoln Center. In december 2018 is de volgende bijzondere reis gepland: de Nobelkring reist dan mee naar Praag voor een uitvoering van het Weihnachts-Oratorium. De Nobelkring verblijft tijdens deze reizen in hetzelfde hotel als het koor, bezoekt een repetitie en natuurlijk het concert. Ook genieten ze van interessante muzikale uitjes en wordt er uitgebreid gedineerd en geborreld met het koor.

31

backstage

Minke van der Stelt is sinds januari officemanager van het Nederlands Kamerkoor.

Wat houdt dat precies in?

Een kijkje in haar leven binnen én buiten het Nederlands Kamerkoor. een werkervaringsplek bij het Groot Omroepkoor, en daarna werkend bij verschillende organisaties als producent, kwam ik erachter dat ik het inderdaad erg leuk vind om meer met praktische zaken bezig te zijn in de wereld van (klassieke) muziek.

Wat is jouw rol bij het NKK?

Hoe ben jij bij het NKK terecht gekomen?

Via een oud-collega kreeg ik de tip dat het Nederlands Kamerkoor op zoek was naar een officemanager. Meteen heb ik gebeld en de week erna had ik een gesprek met Tido en Janneke. Een paar dagen na het gesprek wist ik dat ik vanaf januari 2018 de nieuwe officemanager zou worden. Ontzettend leuk!

Na mijn studie kunst- en cultuurwetenschappen (met als afstudeerrichtingen klassieke muziek en kunsteducatie) in Groningen was ik erg zoekende naar wat ik daarna zou willen doen. Ik wist dat ik niet het onderzoek/wetenschap in wilde, maar een meer hands-on functie beter bij mij zou passen. Dat het ‘iets’ in de muziek moest zijn was voor mij wel zeker. Door

32

Mijn functie is eigenlijk heel breed. Naast office-taken, waar allerlei algemene kantoor- en administratieve zaken bij horen, ondersteun ik Annelot (de productieleider) op de productieafdeling.

Daarnaast doe ik ook de publieksservice, wat mijn functie heel diverse maakt.

Maar het meest interessant aan deze functie is eigenlijk dat ik inzicht krijg in de verschillende functies op kantoor, allerlei ontwikkelingen van het Nederlands Kamerkoor meemaak en daar een ondersteunende rol in kan hebben.

Wat zijn je hobbies?

Zingen! Hoe verrassend?! Ik heb tijdens mijn studie bij verschillende koren gezongen en nu zing ik bij een kamerkoor in Zwolle. Het mooie van zelf zingen is voor mij dat ik een andere beleving krijg van het stuk.

Modern-klassieke of hedendaagse muziek vind ik soms lastig om te luisteren maar wanneer ik het zing en meer in de muziek duik, is de beleving zo anders. Verder vind ik het leuk om in het weekend te gaan bootcampen of hardlopen. Wanneer ik tijd heb sta ik graag in de keuken om koekjes of iets anders lekkers te bakken!

Je favoriete muziek?

Wat een lastige vraag, er is zoveel mooie muziek! Een favoriet werk wat ik zelf vorig jaar heb gezongen is het Miserere van MacMillan.

Ik kan er geen genoeg van krijgen. Maar ook klassieke gitaarwerken vind ik heel fijn om te luisteren, bij te werken of te lezen.

Mooiste plek op aarde?

Er zullen ongetwijfeld vele mooie en bijzondere plekken op aarde zijn waar ik zeker naartoe moet of zou willen maar één van de mooiste plekken waar ik tot nu toe ben geweest is Tanzania. Wat mooi om in een nationaal park de Big Five te zien. Ook Zanzibar is geweldig. Verder ga ik deze zomer een maand naar Australië, dat lijkt mij ook ontzettend mooi. Daar verheug ik mij nu al op!

Beste Felix

Brieven van Henk Badings aan Felix de Nobel

deel 3

door GERARD MAASSEN

In de voorgaande twee delen hebben we de vriendschap zien ontstaan tussen Henk Badings, een van de belangrijkste Nederlandse componisten van de twintigste eeuw, en Felix de Nobel, oprichter van het Nederlands Kamerkoor. Na het eerste contact bezochten en schreven zij elkaar vaak. Van de briefwisseling is Badings’ aandeel terug te vinden in de nalatenschap van Felix de Nobel en daar is deze korte serie aan gewijd. Of ook De Nobels helft bewaard is gebleven, is niet bekend.

Het vorige deel is afgesloten met de aankondiging van het huwelijk tussen Henk Badings en de destijds bekende violiste Olly Folge Fonden op 31 juli 1937.

Schreef Badings voorheen zijn brieven en kaartjes meestal in Delft, waar hij verbleef als hij werkzaam was in het westen van het land, of soms in zijn woning in Emmen als hij zich had teruggetrokken uit de Randstad, na hun huwelijk betrokken hij en zijn vrouw een woning in Santpoort.

Het briefcontact van Badings met Felix de Nobel was in de jaren 1935, 1936 en tot medio 1937 frequent geweest, maar daarna begint het te haperen. Drie weken na zijn huwelijk schrijft Badings een kaartje, waarin hij vertelt dat “hij krankzinnig veel tijd verloren heeft met huisinrichten” en dat hij alle zeilen moet bijzetten om een compositieopdracht tijdig klaar te krijgen. Zij zullen elkaar pas in september kunnen zien. Badings eindigt het kaartje met: “Verontschuldig mijn ongezelligheid, het is bittere noodzaak”. Daarna droogt de stroom van brieven en kaartjes praktisch op. Of de oorzaak lag in de verandering van Badings’ burgerlijke status, of in zijn verhuizing naar Santpoort, kunnen we niet zeggen. Santpoort ligt niet ver van Overveen waar De Nobel en zijn vrouw Dineke woonden, waardoor schriftelijk contact misschien minder voor de hand lag.

Tot aan de oorlog geven Henk en Olly nog twee schriftelijke tekenen van leven. In december 1938 schrijft Olly een kaartje met het verzoek of de broer van Felix, de cellist Jo de Nobel, de partituur van het Celloconcert wil terug geven, want Henk heeft het nodig. In april 1939 sturen Henk en Olly een door Henk beschreven ansichtkaart uit een Zwitsers vakantieoord, gericht aan Felix en – voor de laatste maal – aan Dineke. In december 1940 stuurt Badings een kaartje, waarop hij de Nobel wijst op een concert in Amsterdam waarin zijn compositie voor twee piano’s zal worden uitgevoerd. Nederland is dan al enkele maanden door de Duitsers bezet. In oorlogstijd stuurt Badings nog twee kaartjes. Op het laatste van de twee laat zich van het poststempel alleen het jaartal 1941 en de plaats Utrecht-Station onderscheiden. Hij schrijft: “Op een verduisterd perron schrijf ik je even in haast, dat ik griep heb en dus morgen niet op de repetitie kan komen”. Badings maakt ons hier deelgenoot van de verduistering die door de Nederlandse en vervolgens de Duitse overheid is uitgevaardigd. Nederlandse woongebieden zijn ’s avonds in duisternis gehuld, zodat ze geen zichtbare doelwitten voor bombardementen kunnen zijn.

Tijdens de oorlog Het eerstvolgende teken van onderling contact zien we pas na de bevrijding. In de voorafgaande jaren is het leven van beiden ingrijpend veranderd. Felix de Nobel heeft het Nederlands Kamerkoor opgericht en geeft daarmee in januari 1939 in Haarlem het eerste concert. In 1940 scheidt hij van Dineke en verhuist hij naar Amsterdam. Op 29 januari 1942 trouwt hij met Dora Schrama, een van de sopranen in zijn koor. Op 12 augustus 1945 schrijft Henk Badings weer een brief aan Felix de Nobel - naar wij begrijpen - als antwoord op een brief die Felix hem had gestuurd. Felix had ver-

33

Beste Felix

Het Nederlands Kamerkoor bij zijn eerste concert op 9 januari 1939 in Haarlem. De tweede vrouw van links is Dora Schrama, met wie Felix de Nobel drie jaar later zal trouwen

nomen dat Henk in de problemen was geraakt en hem gevraagd of hij misschien hulp kon bieden. In zijn antwoord vertelt Badings over de treurige veranderingen die in zíjn leven hebben plaatsgevonden.

In de eerste plaats de scheiding van zijn vrouw Olly, die de afgelopen winter in gang is gezet. Vooral het verlies van zijn kinderen doet hem veel verdriet. Op het moment van schrijven zijn ”door omstandigheden” de kinderen evenwel bij hem en krijgt hij tijdelijk niets van zijn vrouw te horen. Badings legt die omstandigheden niet uit, maar zijn echtgenote Olly (de scheiding was nog niet uitgesproken) was lid van de N.S.B. geweest en haar afwezigheid is mogelijk te verklaren doordat ze behoorde tot de duizenden N.S.B.’ers die na de bevrijding werden geïnterneerd.

Badings vertelt verder dat hij het vorige jaar bij een tocht naar zijn huidige verblijf – ons was al opgevallen dat in het briefhoofd weer als vanouds Emmen als verblijfplaats staat vermeld – “op de gebruikelijke wijze” (dus door de Duitsers gevorderd) zijn fiets had verloren. Dit was een van de redenen dat hij zijn bezittingen niet meer bij Olly kon weghalen, “zoodat een en ander – zelfs mijn manuscripten – thans aan ‘derden’ afgestaan” is. In antwoord op Felix’ aanbod om te helpen vraagt Badings of Felix inderdaad zijn invloed wil aanwenden om dit ongedaan te maken. Badings voegt hieraan toe dat de Politieke Opsporingsdienst in zijn woonplaats tot de conclusie is gekomen dat hij niet strafbaar is. De Heemsteedse instantie echter wil maar niet geloven dat hij geen lid van de N.S.B. is geweest.

Badings wil ook weten hoe De Nobel de Hongerwinter is doorgekomen en eindigt de brief met: “Hoe heb jij het gehad in deze winter? Veel last van honger gehad?

Hoe gaat het er mee? Daarover zwijg je in je brief”.

Hoe was het Badings de afgelopen jaren vergaan? Hij was de bezettingstijd ingegaan als een jonge, begaafde en succesvolle componist, wiens werken op belangrijke podia in binnen- en buitenland werden uitgevoerd. Hoewel hij geen lid van de N.S.B. werd, was

34

hij niet afkerig van de ‘nieuwe orde’. In de ogen van de bezetters leek hij een geschikte, want niet al te verdachte, persoon om te worden ingeschakeld voor het realiseren van hun politieke doeleinden. Een van die doeleinden was gelijkschakeling van het Nederlandse culturele leven, door instelling van de Kultuurkamer.

Voor Jan Goverts, afdelingshoofd Muziek van het Departement voor Volksvoorlichting en Kunsten, was Badings dé beoogde voorzitter van het Muziekgilde van de Kultuurkamer. Goverts spiegelde hem voor dat hij een belangrijke bijdrage zou kunnen leveren aan verbetering van de sociale en financiële positie van beroepsmusici. Daar had Badings wel oren naar. Maar hij wilde zich zelf nadrukkelijk buiten de politiek houden en hij had geen onvoorwaardelijk vertrouwen in de verzekeringen die Goverts hem deed. Lang bleef hij aarzelen en uiteindelijk weigerde hij, waardoor de instelling van het gilde grote vertraging opliep. Wel nam Badings zitting in verschillende andere overlegorganen die door de overheid in het leven werden geroepen.

Wat hem na de bevrijding zwaar werd aangerekend, was zijn lidmaatschap van de Nederlandse Kultuurraad, die in november 1941 was ingesteld met de pretentieuze opdracht om de door de bezetter gewenste ontwikkelingen in het gehele Nederlandse culturele leven te superviseren en zo nodig bij te stellen. Daartoe diende de raad gevraagde en ongevraagde adviezen te geven en eventueel zelf initiatieven te nemen. In deze raad was de sector muziek vertegenwoordigd door Henk Badings en Willem Mengelberg. De raad bleef echter slechts een krachteloos overlegorgaan met weinig impact. Als componist kreeg Henk Badings van staatswege opdrachten waarvoor hij ruimhartig werd gehonoreerd. Ook ontving hij diverse prijzen.

Na de bevrijding Direct na de bevrijding werd de Ereraad voor Muziek ingesteld om vast te stellen welke ambtenaren en professionele musici in bezettingstijd laakbare handelingen hadden vertoond, en welke straf aan hen moest worden opgelegd. Daarbij kwam Badings al snel in het vizier. De mate waarin hij met de bezetter had samen-

Beste Felix

gewerkt en van hun privileges had geprofiteerd, was in de ogen van de Ereraad voldoende om hem te rekenen tot de categorie van de meest ‘foute’ Nederlanders die op muzikaal terrein actief waren geweest, afgezien van Mengelberg. Eind juli 1945 kreeg hij een relatief zware straf opgelegd: uitsluiting voor tien jaar van elke vorm van deelneming aan het openbare muziekleven.

De kwaliteit van de rechtspleging in de maanden direct na de bevrijding was echter in veel opzichten beneden peil. De juridische ondersteuning van de ereraden was minimaal en Badings was niet eens gehoord toen de uitspraak werd gedaan. Het is zelfs de vraag of hij van de uitspraak op de hoogte is gesteld.

De kritiek op het functioneren van de Ereraad werd alom gedeeld en leidde tot instelling van een Centrale Ereraad, die wel aan de juridische vereisten voldeed, en waar veroordeelde kunstenaars in beroep konden gaan. Badings deed dat in juni 1946. In zijn brief aan de Centrale Ereraad schrijft hij dat hij van zijn veroordeling slechts bij geruchte op de hoogte kwam.

In de tweede helft van het jaar 1946 komen er weer wat lichtpunten in Badings’ leven. Op 1 oktober 1946 treedt hij in het huwelijk met Jeannette (Hetty) Tukke, waarna zij verhuizen naar Vierhouten. In december van dat jaar buigt de Centrale Ereraad zich over zijn beroep tegen de uitspraak van de Ereraad voor Muziek.

De raad oordeelt dat een verbod op uitvoering van Badings’ composities schadelijk zou zijn voor de muziekcultuur in het algemeen. Ook mag hij zijn muziekdocentschap continueren. Uiteindelijk wordt de straf teruggebracht tot een verbod tot 5 november 1947 om “lid te zijn van enige beroepsvereniging op het gebied der muziek en enig redactioneel werk te verrichten voor een krant of tijdschrift, gewijd aan de muziek.”

Henk Badings wil Felix de Nobel graag op de hoogte stellen van deze ontwikkeling. Hij probeert een paar maal het nieuws telefonisch over te brengen, maar hij krijgt geen contact. Dus schrijft hij op 1 januari 1947 een brief. In het briefhoofd staat nu Vierhouten ver-

meld als verblijfplaats. Niet zonder een flinke scheut sarcasme geeft hij zijn commentaar op de rechtsgang en het gedrag van sommige niet nader genoemde collega’s. Tot zijn voldoening kan Badings aan De Nobel melden dat de Centrale Ereraad de noodzaak van het verbieden van zijn muziek niet kan inzien. Als componist en docent gaat hij vrij uit. Volgens hem hebben bemoeienissen van zekere zijde tot gevolg gehad dat “een dreigende volledige vrijspraak – hetgeen toch wel een erge ramp en blamage geweest zou zijn – is voorkomen”. “Als bijzonder geraffineerde straf” mag hij tot november 1947 niet als muziekcriticus werkzaam zijn of lid worden van een muzikale vakvereniging. Badings vat de uitspraak van de Centrale Ereraad als volgt samen: “In de uitspraak is het grootste deel van de tegen mij ingebrachte aantijgingen teruggebracht tot wat het was: laster.”

Een nieuwe fase Aan het eind van de brief refereert hij aan een bezoek dat hij en zijn vrouw al eerder hebben gebracht aan huize De Nobel. De Nobel boekt inmiddels veel succes en bewondering voor zijn vlak voor de oorlog opgerichte Nederlands Kamerkoor. Uit de brief begrijpen we dat De Nobel tijdens het bezoek met het idee heeft gespeeld om Badings een koorwerk te laten schrijven.

Badings komt daar op terug en schrijft daar graag op in te gaan. In musicis kunnen beiden weer veel voor elkaar gaan betekenen: Henk Badings als componist van koormuziek, Felix de Nobel als uitvoerder van zijn werken. Zo kondigt de brief ook een nieuwe fase in de vriendschap tussen beiden aan.

Wordt vervolgd...

Naschrift. De brieven van Badings verschaffen geen informatie over zijn handelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Voor een beter begrip van zijn eerste brieven na de oorlog hebben we een samenvatting in dit artikel opgenomen, die we dankbaar ontlenen aan het standaardwerk van Pauline Micheels: Muziek in de schaduw van het Derde Rijk, Walburg Pers 1993.

35

tipje van de sluier

The Public Domain publiek1 pu•bliek, bijvoeglijk naamwoord 1 openbaar 2 voor iedereen (toegankelijk, bestemd enz.)

3 van algemeen belang • publiek domein a staatseigendom bestemd voor algemeen gebruik (straten, wegen, vaarten enz.)

36

foto: Steven Pisano

b iets wat ook buiten de kring van ingewijden bekend, in omloop e.d. is

tipje van de sluier

Het Nederlands Kamerkoor en de Internationale Koorbiënnale slaan de handen ineen voor een uniek en ambitieus project: The Public Domain.

Het doel: de publieke ruimte vullen met koorzang.

1000 zangers zingen David Langs The Public Domain op twee unieke locaties: de Zuidas in Amsterdam en het stadsdeel Schalkwijk in Haarlem.

En jij kunt meedoen!

Het stuk The Public Domain van David Lang is een 40-minutenlange compositie geschreven voor 1000 zangers. Het werk is een ware internationale coproductie: de opdrachtgevers zijn Lincoln Centers Mostly Mozart Festival (NYC), De Doelen (Rotterdam), de Berliner Philharmoniker (Berlijn), het London Symphony Orchestra (Londen) en de Internationale Koorbiënnale (Haarlem).

David Lang zoekt met zijn werk naar het antwoord op de vraag: wat verbindt ons? Wat zijn de dingen die we allemaal delen, die we allemaal doen, die we allemaal nodig hebben, en van elkaar nodig hebben? Het stuk zoekt naar dat wat we allemaal gemeen hebben: het publieke domein.

Om de tekst samen te stellen, maakte Lang gebruik van crowd-sourcing. De tekst bestaat uit automatische aanvullingen van zoekmachines op de vraag “One thing we all have is our…”. Het resultaat is een gevarieerde lijst met persoonlijke uitspraken van mensen over de hele wereld. Een universele tekst waar iedere individu zich in kan herkennen.

Twee unieke locaties In 2016 vond de wereldpremière van The Public Domain plaats tijdens het Mostly Mozart Festival van het Lincoln Center in New York City. Nu slaan de Internationale Koorbiënnale en het Nederlands Kamerkoor de handen ineen om de Nederlandse première van The Public Domain te realiseren tijdens de 10e (!) editie van de Internationale Koorbiënnale in juli 2019.

Dat gebeurt op twee unieke locaties: de Zuidas in Amsterdam en het stadsdeel Schalkwijk in Haarlem. Twee locaties met sterke tegenstellingen: de Zuidas, met torenhoge gebouwen waar de top van de advocatuur zich bevindt en het werk nooit stopt; en Schalkwijk, vol sociale huurwoningen waar bewoners van de meest uiteenlopende culturen naast elkaar leven en er hard gewerkt moet worden om de wijk leefbaar te houden.

Een tegenstelling waar bewust voor is gekozen, want: The Public Domain is voor iedereen; jong, oud, man, vrouw, zwart, wit, rijk, arm, links, rechts, zanger en advocaat. Samen geven we deze twee bijzondere plekken kleur met koorzang; 1000 stemmen, ieder met een unieke klank, maar samen één geheel.

Natuurlijk moet er voor de uitvoeringen ook gerepeteerd worden. Een spannend proces, met 1000 zangers. Door het hele land worden deelrepetities georganiseerd, zodat je nooit ver hoeft te reizen om mee te doen aan dit unieke project.

Zing jij ook mee?!

The facts • • • •

The Public Domain van David Lang 1000 zangers – van alle kwaliteiten!

Vrijdag 5 juli 2019 op de Zuidas, Amsterdam Zaterdag 6 juli 2019 in Schalkwijk, Haarlem

Op de hoogte blijven? Binnenkort gaat de website www.thepublicdomain.nl online!

37

interview Mrs. Johnson is één van de koren die mee heeft gedaan aan de treinreis in 2012. Nu, ruim 5 jaar later, doet het koor weer mee met Zingen doe je samen!. Op 7 maart ontvingen zij een workshop door Heleen Koele, en op 15 april zijn zij te horen in het voorprogramma van het Nederlands Kamerkoor bij het concert Miserere in de Oosterpoort in Groningen. Wij maakten een fotoreportage van de workshop die Heleen bij hen gaf, en delen daarnaast graag de vele positieve reacties van verschillende koren!

foto's: Knelis

Zingen doe je samen! toert al meer dan vijf jaar succesvol langs amateurkoren door heel het land. De naam Zingen doe je samen! werd geboren tijdens het 75-jarig jubileum van het Nederlands Kamerkoor: met de befaamde treinreis deed het koor 12 stations door het hele land aan, en zong daar samen met lokale amateurkoren.

Sindsdien is Zingen doe je samen! uitgegroeid tot een succesvol educatietraject, waarbij amateurkoren coachings ontvangen door zangers van het Nederlands Kamerkoor, en vervolgens een voorprogramma kunnen verzorgen bij een concert bij hen in de buurt.

“Het was een fijne masterclass; hard gewerkt, veel geleerd en het was bovendien erg gezellig!”

– Rita Willink, 4 mei Projektkoor

38

zingen doe je samen!

“De workshop is uitstekend bevallen. Ook onze dirigent was enthousiast over de vakkundigheid van de coach en de manier van werken. We zijn er echt veel mee opgeschoten, hebben een geweldige dag gehad en iedereen vond het voor herhaling vatbaar. Een schot in de roos dus!”

– Peter le Coq, Kamerkoor Estrivo

“We hebben genoten, erg inspirerend!”

– Henk van Urk, Northern Voices

“De workshop is door iedereen als heel positief ervaren. De enthousiaste coach heeft veel kunnen betekenen voor onze koorklank.”

– Tonny Lievers, Arte Vocale

Wil jij met je koor ook meedoen met Zingen doe je samen!?

Ga naar www.zingendoejesamen.nl voor meer informatie of mail Lizet Spijker, coördinator educatie/participatie: lizet.spijker@nederlandskamerkoor.nl

39

interview

HIER KAN UW ADVERTENTIE STAAN Maar liever bieden we meer dan dat.

Laten we samen op zoek gaan naar de optimale samenwerking tussen uw bedrijf en het NKK.

Benieuwd naar de mogelijkheden?

Neem contact op met Relatiemanager Sanne van den Brink via 030 – 2303024 of mail naar sanne.vandenbrink@nederlandskamerkoor.nl.

Wilt u meer informatie?

Kijk dan op www.nederlandskamerkoor.nl/bedrijven.

Programmatoelichting Mozart Requiem Weihnachts-Oratorium

41

interview # Mozart

# requiem

# Peter Dijkstra

Samen met het vlammende Belgische barokensemble B’Rock brengt het Nederlands Kamerkoor voor het eerst sinds lange tijd weer het Requiem van Mozart, onder leiding van niemand minder dan chef-dirigent Peter Dijkstra.

Een programma dat een razendspannende opbouw kent, met het onheilspellende Libera Me van de jonge Sloveense componiste Nana Forte, Arvo Pärts Trisagion en Schuberts wonderschone Stabat Mater. Het mondt uit in een adembenemende uitvoering van Mozarts Requiem met vier topsolisten. programma Nana Forte Libera Me Arvo Pärt Trisagion Franz Schubert Stabat Mater in f klein Wolfgang Amadeus Mozart Requiem

Requiem

uitvoerenden Nederlands Kamerkoor B’Rock Peter Dijkstra chef-dirigent

foto: Kasimir Szekeres

Wolfgang Amadeus Mozart

solisten Katerina Knežíková sopraan Kristina Hammarström mezzo-sopraan Jussi Myllys tenor Andreas Wolf bas www.nederlandskamerkoor.nl/mozartrequiem

door MAARTEN-JAN DONGELMANS

LIJDEN EN DOOD IN EEN VARIATIE VAN KLANKEN Lijden en dood lopen als een rode draad door dit novemberprogramma van het Nederlands kamerkoor. Herfst, Allerzielen, tijd van de vergankelijkheid: het is altijd bij uitstek hét jaargetijde om stil te staan bij muziek van troost en rouw.

wordt ingeschakeld. Dat is niet zo vreemd. Onder de noten staat een religieuze tekst afgedrukt en de muziek houdt terdege rekening met de lettergrepen, accenten, interpunctie enzovoorts. De partituur grossiert ondertussen in dynamische en ritmische variatie alvorens in het ‘Onze Vader’ in stilte te verglijden.

LIBERA ME Het Nederlands Kamerkoor opent met een a capella stuk van Nana Forte (1981), getiteld Libera me. Hierin wordt een gebed aangeheven om gered te worden van de eeuwige dood en voert de tekstdichter de dag van het Laatste Oordeel ten tonele. Forte, die als Sloveense in Dresden en Berlijn studeerde, contrasteert een complexe polyfone schrijfwijze met nadrukkelijke eenstemmigheid. De angst voor de dood leidt tot beklemmende koorzang die in berusting eindigt.

STABAT MATER In het Stabat Mater in f, D. 383 van Franz Peter Schubert (1797-1828) wordt de aandacht voor het lijden van Maria, de Moeder Gods, bij het kruis van haar Zoon, verlegd naar de doodspijnen van Jezus Christus zelf. Dat gebeurt door de tekstkeuze van de componist. Schubert voorziet niet de traditionele Latijnse dichtregels uit de middeleeuwen van muziek maar opteert voor de tekst ‘Jesus Christus schwebt am Kreuze!’ van Friedrich Gottlieb Klopstock (1724-1803). Die Duitse dichter is in deze periode bij de jonge componist ook bij het schrijven van liederen favoriet. In feite is het Stabat Mater zijn tweede toonzetting van de kruisigingsscène op Golgotha, want een jaar eerder, in 1815, schrijft Schubert op de oorspronkelijke Latijnse woorden ook een kleiner Stabat Mater in g, D. 175.

TRISAGION Het typische van Trisagion voor strijkorkest, in 1992-1994 gecomponeerd door de Estse meester Arvo Pärt (1935), is dat de illusie wordt gewekt dat je naar een orthodox slavisch gezang luistert, zonder dat er ook maar één menselijke stem

42

programmatoelichting

Franz Peter Schubert kiest voor een koorversie met drie solisten (sopraan, tenor en bas) en orkest. Het werk als geheel lijkt op een cantate of liever gezegd een mini-oratorium.

Opvallend is het derde deel waarin het thema uit Haydns Kaiserhymne opduikt. De solo’s in het Stabat Mater herinneren hoe dan ook aan de stijl van die beroemde directe voorganger van Schubert.

REQUIEM Een van de zaken die het Requiem in d, KV 626 van Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) zo bijzonder maakt, is zeker het gegeven dat het compositieonderwerp ‘lijden en dood’, met daaraan de koppeling van troost en rouw, samenvalt met de persoonlijke tragiek van de schrijver. De componist wordt immers tijdens het muziekschrijven ziek en overlijdt korte tijd later, op 5 december 1791; het Requiem daarmee letterlijk tot zijn éigen requiem makend.

Met zo’n achtergrondgeschiedenis spreekt deze dodenmis al vele generaties tot de verbeelding. Het ontstaan en de gang van zaken met betrekking tot het onvoltooide manuscript na het overlijden van Mozart zijn niet minder bijzonder.

Het begint in de zomer van 1791 wanneer de componist een anonieme opdracht krijgt om een requiem te schrijven.

Naar later zal blijken is die afkomstig van Franz Von Walsegg rijksgraaf (1763-1827). Wolfgang raakt er danig in tijdnood door. Er moeten in deze periode ook twee opera’s afgeleverd worden: La clemenza di Tito voor Praag en Die Zauberflöte voor Wenen.

Bij Mozarts onverwachte overlijden is de dodenmis nog lang niet af. De introitus Requiem aeternam ligt nagenoeg klaar om verzonden en ingestudeerd te worden. Maar het handschrift van de sequens Dies irae breekt voor het einde af.

De beoogde resterende misdelen (het offertorium Domine Jesu Christe/Hostias, het Sanctus met Benedictus, het Agnus Dei en de communio Lux aeterna) worden door Constanze Mozart aan diverse componisten gegeven: het reeds betaalde opdrachtwerk moet immers afgeleverd worden. Na het nodige heen en weer sturen van de muziek is het uiteindelijk Franz Xaver Süssmayr (1766-1803), Wolfgangs leerling en familievriend van de Mozarts, die de eervolle opdracht op zich neemt. Süssmayr heeft in ieder geval één voordeel boven de concurrentie: hij is een kei in het imiteren van Wolfgangs handschrift (een pre want de opdrachtgever moet in

de waan gelaten worden dat het Requiem werkelijk helemaal van Mozart is). In zijn versie wordt het Requiem tegenwoordig doorgaans uitgevoerd, al hebben zich de laatste jaren muziekwetenschappers en uitgevers ontfermd over de diverse schrijf- en notatiefouten.

Componisten zijn ook blijven sleutelen aan de partituur. Zo voltooide Arthur Schoonderwoerd (1966) recentelijk de sequens met een eigen Amenfuga. Eerder werd dat gedaan door Duncan Druce (1939-2015) op basis van Mozarts schetsen. Ook filmcomponist Pierre-Henri Dutron bemoeide zich in 2016 intensief met het meesterwerk. Hun versies/ visies zijn op cd verkrijgbaar.

Het Requiem van Mozart is van een grote emotionele rijkdom, maar zeker geen treurig stemmend werk. Dat zou ook niet bij zijn opvatting over de dood hebben gepast. In 1791, drie maanden voor zijn overlijden, schrijft hij aan zijn tekstschrijver Lorenzo da Ponte (1749-1838): ‘Niemand kan zijn dagen tellen, men moet zich overgeven, het gaat zoals de voorzienigheid bepaalt en daarom wil ik mijn dodenzang niet onvoltooid achterlaten’.

Het lot heeft helaas anders beslist. Voltooid of niet: muziekliefhebbers hebben het Requiem van Mozart van meet af aan in hun hart gesloten.

foto: Mirjam Devriendt

concertagenda 10 november 2018 Den Haag, Zuiderstrandtheater 11 november 2018 Gent, Muziekcentrum De Bijloke 12 november 2018 Arnhem, Musis 15 november 2018 Heerlen, Theater Heerlen 16 november 2018 Antwerpen, De Singel 18 november 2018 Utrecht, TivoliVredenburg 23 maart 2019 Rotterdam, De Doelen

B’Rock B'Rock Orchestra werd in 2005 opgericht in Gent uit zin voor vernieuwing en verjonging in de wereld van de oude muziek. De internationale musici onderscheiden zich door een open geest en flexibiliteit in repertoire en speelstijlen.

In onze programmakeuze verbindt B'Rock vaste waarden uit de barokliteratuur met minder gekend repertoire uit de 17e en 18e eeuw. Daarnaast staat B'Rock voor een vernieuwende programmering met zowel oude als eigentijdse muziek. Bijzondere aandacht gaat uit naar creaties van nieuwe muziek. Oude muziek in combinatie met theater, beeldende kunst en/of video behoort eveneens tot hun artistieke DNA. B'Rock werkt niet met één vaste dirigent, maar doet vaak een beroep op toonaangevende gastdirigenten en solisten zoals René Jacobs, Ivor Bolton, Andreas Spering, Alexander Melnikov, Dmitry Sinkovsky, Bejun Mehta en vele anderen.

43

interview # Bach

# familie

# kerst

# Peter Dijkstra

Bachs Weihnachts-Oratorium is de ideale manier om kerst feestelijk in te luiden. Volgens traditie werken het Nederlands Kamerkoor en chef-dirigent Peter Dijkstra ieder jaar samen met een ander topensemble en solisten van wereldformaat. Dit jaar werkt het Nederlands Kamerkoor samen met het baanbrekende Praagse barokgezelschap Collegium 1704. En uiteraard klinkt bij het Nederlands Kamerkoor, zoals altijd, het complete Weihnachts-Oratorium: van de feestelijke cantate voor Eerste Kerstdag tot die voor Driekoningen.

Een mooiere manier om de feestdagen in te gaan is er haast niet.

"Peter Dijkstra weet kracht, energie en precisie te bundelen", schreef de NRC over het Weihnachts-Oratorium in 2017.

WeihnachtsOratorium

foto: Kasimir Szekeres

Johann Sebastian Bach BWV 248 (cantate 1-6)

programma J.S. Bach Weihnachts-Oratorium BWV 248 (cantate 1-6) uitvoerenden Nederlands Kamerkoor Collegium 1704 Peter Dijkstra chef-dirigent solisten Elizabeth Watts sopraan Maarten Engeltjes countertenor Benedikt Kristjansson tenor Tobias Berndt bas (m.u.v. 11 en 12 december) Thomas Oliemans bas (11 en 12 december) www.nederlandskamerkoor.nl/weihnachtsoratorium

door DIRK LUIJMES

J.S. BACH: WEIHNACHTS-ORATORIUM We schrijven Leipzig, najaar 1734. De director musicus van de stad, Johann Sebastian Bach, zit achter zijn schrijftafel met muzikale plannen voor de komende kerstperiode. Hij zet zijn pruik af en neemt een slok uit een pul bier. Zes cantates moet hij laten horen, zo rekent hij, tijdens de erediensten van Eerste Kerstdag tot en met 6 januari, het feest van Epifanie. Zes werken, bedenkt hij, die op zichzelf kunnen staan maar ook een logisch verband moeten krijgen en zo samen een oratorium kunnen vormen. De ingrediënten ziet hij ook voor zich, omdat hij die al eerder in zijn passiestukken beproefde: het evangelieverhaal als rode draad en daar omheen koorstukken die de stemming en affecten groots onderstrepen, aria’s met beschouwende teksten, hier en daar een reflectief arioso én de bij de kerkgangers bekende lutherse koralen.

RECYCLING De deadline nadert en dat kan een probleem worden. Bach heeft zijn handen vol aan componeren, lesgeven, zijn kerkbaan en het leiden van het veredelde studentenorkest dat hij de laatste jaren onder zijn hoede heeft. In zijn hoofd

44

galmen nog de klanken na van de gelegenheidscantates die hij vorig jaar schreef voor Saksische vorsten. Zoals wel vaker overweegt hij dit materiaal te recyclen: het scheelt tijd én meer mensen kunnen nu genieten van de fraaie klanken. De feestelijke ‘cantates’, zo stelt hij zich voor, vormen samen met een eerder geschreven kerkcantate de pijlers van het nieuwe oratorium. De evangelieteksten uit Matthäus en Lucas die op de betreffende feestdagen vanaf de kansel klinken moeten in recitatieven worden verwerkt. Er moet een tekstschrijver gevonden worden; misschien kan hij weer aankloppen bij Picander, wiens piëtistische poëzie hij al veel vaker verklankte.

Bladerend door zijn oude manuscripten vermoedt de Thomaskantor dat het moet lukken: een verjaardagscantate voor een wereldlijk vorst kan toch zonder al te veel problemen worden omgeschreven voor de verjaardag van de goddelijke koning? Uit de losse pols schrijft hij alvast een harmonisatie van het kerstkoraal Vom Himmel hoch. De ideeën blijven komen: de melodie van het passiekoraal O Haupt voll Blut und Wunden moet erin, om de verbinding met het lijden van Christus te leggen. De tederheid van het kerstverhaal moet een plaats krijgen, de jubel van de engelen, de verwondering en de aanbidding van de herders…

programmatoelichting

EENHEID Het is niet ondenkbaar dat het ongeveer zo ging, een kleine 300 jaar geleden, toen Bach zich aan zijn Oratorium Nativitatis Tempori Christi zette. Dat hij de zes losse cantates als een geheel beschouwde, blijkt uit de tekstboekjes die hij voor de kerkgangers laat drukken. Een fraaie eenheid vormen de drie eerste cantates (voor de eerste drie kerstdagen) waarvan nummer 1 en 3 in dezelfde toonsoort, D groot, staan en zijn ingekleurd met de bijbehorende feestelijke trompetten en pauken. Cantate 1 en 2 worden verbonden door het koraal Vom Himmel hoch. Min of meer apart staat cantate 4 (voor Nieuwjaar) waarin twee hoorns aanschuiven.

In cantate 5 ontbreken net als in nummer 2 de koperblazers.

Qua toonsoort (A groot) sluit dit deel aan bij cantate 6 , die (afgezien van het ontbreken van de fluitpartijen) dezelfde toonsoort en instrumentale bezetting heeft als 1 en 3. Het slotkoraal van nummer 6 krijgt dezelfde als het openingskoraal van nummer 1.

TEKST Volgens plan verwerkt Bach in zijn Weihnachts-Oratorium de kort ervoor geschreven drammi per musiche (BWV 213-214), waarvan hij koren en aria’s verdeelt over de verschillende cantates, ander oud materiaal en een recente kerkcantate (die als nummer 6 een plaats krijgt). Ze zijn door een onbekend gebleven dichter van nieuwe teksten voorzien, die vaak wonderwel passen in de nieuwe context. Er is wel gesuggereerd dat Bach bij het schrijven van de wereldlijke cantates al bedacht moet hebben dat ze in het oratorium een plaats zouden krijgen. Met dit hergebruik onderstreept Bach de stelling van de achttiende-eeuwse theoloog Gottfried

Ephraim Scheibel: “Er is wat het beroeren van de emoties betreft geen verschil tussen religieuze en wereldlijke muziek.”

Het vreugdevolle affect van bijvoorbeeld het openingskoor Jauchzet, frohlocket!, is hetzelfde als dat van de oorspronkelijke cantatedeel Tönet ihr Pauken, waarin overigens de paukenslagen nog beter passen. Hoe subtiel en handig Bach tekst en muziek laat samengaan is onder meer goed te zien in de aria Bereite dich Zion. In de oorspronkelijke wereldlijke cantate gaat deze aria over de vertoornde Griekse godenzoon Hercules; in de nieuwe versie is de toon, in overeenstemming met de adventstekst, mild en ‘zärtlich’. In de wereldlijke cantate spelen twee violen unisono en staccato; in het Weihnachts-Oratorium verandert Bach de frasering: de tonen klinken minder bits, en een van de violen wordt door de oboe d’amore vervangen. Ook in andere aria’s past Bach af en toe de instrumentatie aan en zet hij de oudere werken in een toonsoort die beter in het tonale plan passen.

SICILIANO Bach schrijft voor het Weihnachts-Oratorium niet alleen nieuwe recitatieven en geraffineerd geharmoniseerde koralen.

Ook nieuwe delen krijgen een plek. Tot de hoogtepunten behoren de wondermooie inleiding tot de tweede cantate, waarin de herders (blazers) en de engelen (strijkers) in een Italiaanse siciliano een prachtige dialoog aangaan én de aria Schliesse mein Herze voor de alt (in het Weihnachts-Oratorium de stem van Maria). Door al dit nieuwe materiaal moeiteloos te verbinden met het oude voegt de 49-jarige Bach een nieuw meesterwerk toe aan zijn oeuvre.

foto: Petra Hajská

concertagenda 11 december 2018 Praag, Rudolfinum 12 december 2018 Dresden, Annenkirche 18 december 2018 Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk 19 december 2018 Utrecht, TivoliVredenburg 20 december 2018 Arnhem, Musis 21 december 2018 Naarden, Grote kerk 22 december 2018 Leiden, Pieterskerk 23 december 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ

Collegium 1704 Collegium 1704 is opgericht door klavecinist en dirigent Václav Luks in 2005, ter ere van het Bach-Praag project. De oprichting markeerde het begin van een intensieve samenwerking met het festival Praagse Lente. Collegium 1704 is een graag geziene gast op festivals door heel Europa. Naast het fundamentele barokrepertoire, promoten de ensembles het werk van Tsjechische meestercomponisten als Jan Dismas Zelenka and Josef Myslivecek.

45

Concertagenda & bestelinformatie 2018-2019

Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk / Theater de Vest

Den Haag, Nieuwe Kerk / Zuiderstrandtheater

Vrijdag 15 maart 2019, 20.15 Vergeten

Woensdag 3 oktober 2018, 20.00 Under the Horizon

www.theaterdevest.nl

Zaterdag 10 november 2018, 20.00 Mozart Requiem

072 – 548 9999

Zondag 27 januari 2019, 15.00 Duister Rusland (Nieuwe Kerk) Zondag 24 maart 2019, 15.00 Vergeten (Nieuwe Kerk)

Amersfoort, De Flint Woensdag 19 september 2018, 20.15 Under the Horizon (voorpremière) www.flint.nl 033 - 422 92 29

Vrijdag 17 mei 2019, 20.15 De Schatkamer van Paul Van Nevel (Nieuwe Kerk) www.zuiderstrandtheater.nl 070 – 880 0333 ABONNEMENT DEN HAAG* 5 concerten - 1e rang: €148,75 (normaal €175) / 2e rang: €135,15 (normaal

Amsterdam, Concertgebouw

€159)/ 3e rang: €118,15 (normaal €139)

Donderdag 17 januari 2019, 20.15 George Benjamin, Ravel en Richter Vrijdag 18 januari 2019, 20.15 George Benjamin, Ravel en Richter

Den Haag, Het Nationale Theater

Vrijdag 12 april 2019, 20.15 Johannes-Passion

Vrijdag 14 december 2018, 20.15 Gesualdo

Zondag 14 april 2019, 14.15 Johannes-Passion www.concertgebouw.nl

www.hnt.nl 0900-3456789

0900 – 671 8345 Ede, Cultura Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ

Donderdag 14 maart 2019, 20.15 Vergeten

Zondag 30 september 2018, 20.15 Under the Horizon

www.cultura-ede.nl

Zondag 23 december 2018, 19.30 Weihnachts-Oratorium

0318 - 672 800

Dinsdag 22 januari 2019, 20.15 Duister Rusland Donderdag 21 maart 2019, 20.15 Vergeten

Eindhoven, Muziekgebouw Eindhoven

Zondag 31 maart 2019, 14.00 Matthäus-Passion

Vrijdag 28 september 2018, 20.15 Under the Horizon

Maandag 1 april 2019, 19.30 Matthäus-Passion

Zondag 20 januari 2019, 14.15 Duister Rusland

Woensdag 15 mei 2019, 20.15 De Schatkamer van Paul Van Nevel www.muziekgebouw.nl

www.muziekgebouweindhoven.nl 040 - 244 20 20

020 – 788 2000 ABONNEMENT AMSTERDAM*

Enschede, Muziekcentrum

6 concerten: €189,50 (normaal €252)

Zaterdag 19 januari 2019, 20.00 Duister Rusland

Bij 3-5 concerten krijgt u 20% korting.

Vrijdag 22 maart 2019, 20.00 Vergeten

Te bestellen tot 1 oktober 2018

Donderdag 16 mei 2019, 20.00 De Schatkamer van Paul Van Nevel www.wilminktheater.nl

Amsterdam, Westergasfabriek

053 – 485 85 00

Zondag 2 juni 2019, 12.30 aus LICHT – deel 3

ABONNEMENT ENSCHEDE*

Donderdag 6 juni 2019, 12.30 aus LICHT – deel 3

3 concerten: €50,32 (normaal €68,25)

Maandag 10 juni 2019, 12.30 aus LICHT – deel 3 www.auslicht.com

Groningen, Oosterpoort / Der Aa-kerk Woensdag 23 januari 2019, 20.15 Duister Rusland (Der Aa-kerk)

Arnhem, Musis

Zondag 17 maart 2019, 20.15 Vergeten

Maandag 12 november 2018, 20.00 Mozart Requiem

www.de-oosterpoort.nl

Donderdag 20 december 2018, 19.30 Weihnachts-Oratorium

050 – 368 0368

Vrijdag 25 januari 2019, 20.00 Duister Rusland Zaterdag 11 mei 2019, 20.00 De Schatkamer van Paul Van Nevel www.arnhemsepodia.nl 026 – 443 7343

Haarlem, De Philharmonie Zaterdag 26 januari 2019, 20.15 Duister Rusland www.theater-haarlem.nl 023 – 512 1212

46

concertagenda

Heerlen, Theater Heerlen

Tilburg, Theaters Tilburg

Donderdag 15 november 2018, 20.00 Mozart Requiem

Dinsdag 25 september 2018, 20.15 Under the Horizon

Donderdag 31 januari 2019, 20.00 Fauré Requiem www.plt.nl

www.theaterstilburg.nl 013 – 543 2220

045 - 571 66 07 Utrecht, TivoliVredenburg / Pieterskerk / Stadsschouwburg Kerkrade, Theater Kerkrade

Vrijdag 21 september 2018, 20.00 Under the Horizon (Stadsschouwburg)

Donderdag 26 september 2018, 20.00 Under the Horizon

Zondag 18 november 2018, 20.15 Mozart Requiem

Woensdag 20 maart 2019, 20.00 Vergeten www.plt.nl 045 - 571 66 07

Donderdag 6 december 2018, 20.00 Gesualdo (Stadsschouwburg) Woensdag 19 december 2018, 19.30 Weihnachts-Oratorium (keuzeconcert) Donderdag 24 januari 2019, 20.15 Duister Rusland Zaterdag 16 maart 2019, 20.00 Vergeten

Leeuwarden, De Harmonie / Grote of Jacobijnerkerk

Zaterdag 30 maart 2019, 19.00 Matthäus-Passion

Zaterdag 6 oktober 2018, 20.15 Under the Horizon

Vrijdag 10 mei 2019, 20.00 De Schatkamer van Paul Van Nevel (Pieterskerk)

Dinsdag 14 mei 2019, 20.15 De Schatkamer van Paul Van Nevel (Grote

www.tivolivredenburg.nl

of Jacobijnerkerk)

030 – 231 4544

www.harmonie.nl 058 – 233 0233

ABONNEMENT UTRECHT* 8 concerten (inclusief Weihnachts-Oratorium) 1e rang: €182 / 2e rang: €163 / 3e rang: €133

Leiden, Pieterskerk

7 concerten (exclusief Weihnachts-Oratorium)

Zaterdag 22 december 2018, 19.30 Weihnachts-Oratorium

1e rang: €157 / 2e rang: €140 / 3e rang: 115

Donderdag 18 april 2019, 19.30 Matthäus-Passion Vrijdag 19 april 2019, 11.30 Matthäus-Passion www.pieterskerk.com 071 - 516 3881

Vlissingen, Jacobskerk Zondag 12 mei 2019, 15.30 De Schatkamer van Paul Van Nevel www.muziekpodiumzeeland.nl 0118 - 412 518

Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk Dinsdag 18 december 2018, 19.30 Weihnachts-Oratorium

BUITENLAND

www.schouwburglochem.nl

Antwerpen, België – De Singel

0573 – 250 051

Vrijdag 16 november 2018, 20.00 Mozart Requiem www.desingel.be

Naarden, Grote Kerk

Dresden, Duitsland – Annenkirche

Vrijdag 21 december 2018, 19.30 Weihnachts-Oratorium

Woensdag 12 december 2018, 19.30 Weihnachts-Oratorium

www.spant.org 035 – 693 3254

www.musik-dresden.de Gent, België - Muziekcentrum De Bijloke Zondag 11 november 2018, 15.00 Mozart Requiem

Nijmegen, De Vereniging Zaterdag 18 mei 2019, 20.15 De Schatkamer van Paul Van Nevel www.stadsschouwburgendevereeniging.nl 024 - 322 8344

www.bijloke.be Köthen, Duitsland - St. Jakobskirche Zaterdag 1 september 2018, 16.30 Bach in Köthen www.jakobskirche-koethen.de Praag, Tsjechië - Rudolfinum

Rotterdam, De Doelen Zaterdag 23 maart 2019, 20.15 Mozart Requiem

Dinsdag 11 december 2018, 19.30 Weihnachts-Oratorium www.rudolfinum.cz

Donderdag 25 april 2019, 20.15 Become Desert www.dedoelen.nl

*TE BESTELLEN VIA BIJGEVOEGD BESTELFORMULIER.

010 – 217 1717 Rotterdam, Theater Rotterdam Vrijdag 30 november 2018, 20.30 Gesualdo Zaterdag 1 december 2018, 20.30 Gesualdo www.theaterrotterdam.nl 010 - 411 81 10

47

interview

in de volgende editie

Colofon

foto: Marco Borggreeve

Magazine Nederlands Kamerkoor: Redactie Sanne van den Brink, Pauline Hunse, Gerard Maassen, Lizet Spijker, Nicky Wunderlich, Tido Visser Ontwerp Roman Jans, romanontwerp.nl Ontwerp omslag en huisstijl Total Identity Koorfoto Kasimir Szekeres Druk BCM

een concert over dementie

Vergeten

Nederlands Kamerkoor Doelenstraat 46 3512 XJ Utrecht 030 - 230 30 20 info@nederlandskamerkoor.nl www.nederlandskamerkoor.nl /nederlandskamerkoor @ned_kamerkoor

foto: Steven Pisano

Peter Dijkstra chef-dirigent

zing jij mee?

The Public Domain

Kantoor Tido Visser algemeen directeur Janneke Godschalk zakelijk leider Annelot Rijkaart productieleider Sanne van den Brink relatiemanager Minke van der Stelt officemanager Pauline Hunse marketingmanager Lizet Spijker coördinator educatie/ participatie Margriet Stok relatiebeheer Jasper Schweppe artistiek coördinator Iris van 't Veer bibliothecaris Nicky Wunderlich marketingstagiaire Raad van Toezicht Julienne Straatman voorzitter Huibrecht Bos Saskia Laseur Olivier Sueur Het Nederlands Kamerkoor wordt ondersteund door:

reisverslag

Taiwanese tournee Under the Horizon

Wilt u adverteren in dit magazine?

Neem contact op met Medialijn, Caroline Sanders: c.sanders@medialijn.nl of 0314 – 763735 Kijk voor de laatste informatie op: www.nederlandskamerkoor.nl

48

Kernleden Nederlands Kamerkoor Sopranen

Alten

Tenoren

Bassen

Heleen Koele Annet Lans MĂłnica Monteiro Cressida Sharp

Elsbeth Gerritsen Marleene Goldstein Dorien Lievers Karin van der Poel

Stefan Berghammer William Knight JoĂŁo Moreira Alberto ter Doest

Kees Jan de Koning Gilad Nezer Jasper Schweppe