Nederlands Kamerkoor magazine - nr. 14

Seizoensoverzicht 2021-2022 Interview Shiva Feshareki Achtergrond Onderzoek naar muziek als medicijn Interview Wende

Nummer 14 2021

IN SAMENWERKING MET NEDERLANDS KAMERKOOR

EEN MOOIE

AANBIEDING VOOR U A L L E 15 S Y M F O NIEËN VA N SJO S TA KOV I T SJ D O O R HE T L S O › › › K L A V E C I NIS T JE A N R O NDE AU ZO EK T DE E S S EN T IE VA N ME L A N C H O L IE

››› M E I - J U N I 2 0 2 1 ››› J A A R G A N G 6 9 ››› N R . 7 5 6

NR. 756 ››› S I NDS 1 9 5 2 ››› MEI -J UNI 2 0 2 1 ››› PA S S I E VO O R KL A S S I EK › › › € 9.70

WIN

5 CD’S VAN

JOYCE DIDONATO

8X

HE T PE TER PAN S YN DROOM VAN S OPR A AN

Sandrine Piau

Preken met noten Portret van Pēteris Vasks Violist Augustin Hadelich geeft zijn visie op

€ 52,95

BACHS BIJBEL VOOR DE S OLOVIOOL

I.P.V. € 67,55

Amerikaanse mezzo onderneemt Schuberts duistere ‘Winterreise’

JOYCE DIDONATO ›››

Roffelende harten en biggelende tranen W W W . L U I S T E R . N L

›››

Ga naar www.luister.nl/nederlandskamerkoor om gebruik te maken van de actie!

Luister verschijnt acht keer per jaar en besteedt uitvoerig aandacht aan klassieke muziek in al haar facetten: interviews, recensies, beschouwingen en portretten van componisten en artiesten.

VOLG ONS OP

EN SCHRIJF JE IN VOOR DE NIEUWSBRIEF OP WWW.LUISTER.NL

welkom Normaal gesproken pakt artistiek en algemeen directeur Tido Visser hier de pen op. Omdat we nu al zó lang ons publiek hebben moeten missen, geven we deze keer graag het woord aan u. Jan Mevius, trouw concertbezoeker van het NKK en tevens vrijwilliger op het kantoor van het Nederlands Kamerkoor bij de bibliotheek en het archief van 2013 tot 2021, opent hieronder dit magazine.

Ik zie uit naar een live concert – wie niet? Het laatste concert van het Kamerkoor wat ik mee beleefde was september vorig jaar. Ondanks de coronamaatregelen had ik toch op tijd een kaartje gekocht en was ik in het Muziekgebouw aan ‘t IJ naar het concert Lux in tenebris geweest, gezongen door acht zangers. Kippenvel en ademloos, en naar ik later hoorde was er ook bij de zangers emotie: ze mochten weer zingen.

Ik heb het voorrecht gehad om dat concert nog tweemaal mee te mogen maken in de Pieterskerk in Utrecht, waar ik als vrijwilliger meewerkte. Steeds proefde je de ontroering in de zaal of kerk waar, aan het eind van het concert, het applaus een tijdlang uitbleef omdat ook het publiek de spanning niet wilde verbreken. Zo sterk leefde men mee. Een vierde keer hoorde ik het ook nog op Radio 4.

Hoe mooi ook de gestreamde concerten zijn wat beeld en geluid betreft, het haalt het niet bij de liveoptredens. Ik heb concerten gevolgd van o.a. het Groot Omroepkoor, Cappella Amsterdam, de Nederlandse Bachvereniging, het Amsterdam Baroque Choir van Ton Koopman, maar was misschien nog het meest onder de indruk van de vier zangers bij de uitvaart van prins Philip.

Amateurkoren mogen op het moment dat ik dit schrijf nog steeds niet zingen en ook in kerken wordt dringend afgeraden om te zingen, hooguit door vier zangers. Mogelijk daarom speelt een gedeelte van een lied uit het Nieuwe Liedboek (nr. 657) door mijn hoofd: Al is mijn stem gebroken, mijn adem zonder kracht, het lied op and're lippen draagt mij dan door de nacht.

Als je zelf dan niet mag zingen, wees dankbaar dat er nog steeds gezongen wordt. We gaan straks niet terug naar normaal. We kijken uit naar een vernieuwde samenleving, waar de zang weer zal klinken. Luisteren en zelf kijken naar een concert (niet door de ogen van een regisseur) is meer dan genieten, het doet wat met je. Zingen geeft emotie en het Nederlands Kamerkoor kan dat overbrengen.

Als vrijwilliger op kantoor heb ik de staf hard zien werken aan vervangende programma’s die vervolgens toch weer afgelast werden. Ook voor de zangers was dat een hard gelag.

Ik hoop en verwacht dat ook voor zangers en staf toch een mooie toekomst in het verschiet ligt. Zing het uit!!!

Jan Mevius trouw concertbezoeker van het NKK en tevens vrijwilliger

inhoudsopgave

Nieuws P2 Interview: Shiva Feshareki P4 Seizoensoverzicht 2021-2022 P8 Column: Daphne Wassink P17 Achtergrond: Muziek en dementie P18 Interview: João Moreira P22 Interview: Wende Snijders P24 Concertagenda 2021-2022 P30

1

nieuws

beeld: Tom van Huisstede

Het Kamp van Sarah Neutkens – Into The Great Wide Open Op uitnodiging van Into The Great Wide Open reisde componist Sarah Neutkens afgelopen december af naar Vlieland om daar aan nieuwe muziek te werken, in samenwerking met verschillende artiesten als Kika Sprangers, Hampus Lindwall en Berend Dubbe. Imre Ploeg, manager educatie van het Nederlands Kamerkoor, trok samen met vier zangers naar het eiland om samen met Sarah te werken aan haar nieuwe compositie voor koor. Het resultaat is te zien in de documentaire die gemaakt werd door Into The Great Wide Open: Het kamp van Sarah Neutkens – de documentaire is uitgezonden op NPO 2 Extra en terug te kijken via NPO Start!

Videoserie: De stille Passie Rondom de afgelopen paastijd was het opnieuw stil in Nederland.

Talloze uitvoeringen van Bachs passies konden geen doorgang vinden. Het Nederlands Kamerkoor publiceerde daarom De stille Passie, een vierdelige videoserie waarin onze zangers aria’s uitvoeren en in gesprek gaan met een gast die op een eigen manier is geraakt door de pandemie: een verpleegkundige, een student, een restaurantmanager en een trouwe concertbezoeker. Alhoewel het geen Pasen meer is blijft de muziek altijd de moeite waard – de serie is met Pasen uitgezonden op NPO 2 Extra en is terug te kijken via onze website, www.nkk.nl/online, of via NPO Start.

2

nieuws

Podcast: Koren in coronatijd Aan het begin van dit jaar heeft het Nederlands Kamerkoor in samenwerking met NPO Radio 4 en KRO-NCRV een podcast gepubliceerd over koren in coronatijd! In de podcast gaat verslaggever Matthijs Holtrop op onderzoek in de korenwereld – waarom zijn er eigenlijk zoveel koorzangers in Nederland, en wat hebben die koren voor rol in het sociale vangnet van al die zangers? Hoe gaan koorzangers, dirigenten, componisten en andere betrokkenen in de koorwereld om met deze crisis? De podcast is te beluisteren via onze website, www.nkk.nl/podcast, of via podcast-apps zoals Spotify en Apple Music.

Nieuwe voorzitter Raad van Toezicht De Raad van Toezicht heeft per 22 maart 2021 Trudy Vos benoemd als nieuwe voorzitter. Zij volgt daarmee Julienne Straatman op, die na acht jaar statutair afscheid heeft genomen van de Raad van Toezicht. Het Nederlands Kamerkoor is blij Trudy Vos te mogen verwelkomen als toezichthouder met een grote passie voor kunst en cultuur. Met een diepe buiging nemen we afscheid van Julienne Straatman, die in de afgelopen acht jaar als bevlogen verbinder en inspirator een belangrijke rol heeft gespeeld voor het Nederlands Kamerkoor.

Op 26 april 2020 is Julienne Straatman door de burgemeester van Amsterdam benoemd tot Ridder in de Orde van OranjeNassau voor haar verdiensten in de culturele sector – het Nederlands Kamerkoor onderschrijft dit volledig en feliciteert haar van harte.

Vergeten – digitale tour in Hong Kong Dat de pandemie ook tot nieuwe oplossingen leidt heeft het Nederlands Kamerkoor ondervonden in het voorjaar: op uitnodiging van het gerenommeerde Hong Kong Arts Festival maakten we een videoregistratie van onze voorstelling Vergeten. Op deze manier konden we toch, ondanks alle reisbeperkingen, onze virtuele opwachting maken bij het festival. Bovendien konden we tijdens het festival samen met zangeres en trainer Maartje de Lint onze expertise in het werken met muziek en mensen met dementie delen tijdens een internationale forumbijeenkomst over inclusie in de podiumkunsten met beleidsmakers, zorgprofessionals en andere geïnteresseerden.

Vergeten is in het najaar weer in de Nederlandse theaters te zien. Kijk op pagina 10 voor meer informatie.

3

4 4

beeld: Igor Feshareki

interview

interview

Interview: Shiva Feshareki Shiva Feshareki maakt muziek om in te verdwijnen. De Iraans-Engelse componiste en draaitafelartiest slaat de handen ineen met het Nederlands Kamerkoor voor een 3D-geluidservaring in de productie Ester. tekst FREDERIKE BERNTSEN

3D-geluidservaring “Je luistert niet naar mijn muziek, je verdwijnt erin”, laat Shiva Feshareki (1987) weten door de telefoon, thuis vanuit Londen. Het Nederlands Kamerkoor nodigde de Iraans-Engelse componiste en draaitafelartiest uit voor de productie Ester, gebaseerd op deze Bijbelse figuur.

“Een draaitafel wordt normaliter gebruikt om te dj’en, maar ik heb de apparatuur aangepast naar mijn eigen wensen en er een instrument van gemaakt waarop ik mijn zelfontwikkelde technieken kan toepassen. Mijn doel is muziek te

laten reizen door de ruimte en de luisteraar te omringen met klank.

Het geluid is om je heen via de state-of-the-artsoftware die ik gebruik. Muziek die je lijf binnenstroomt, dat gevoel. De beweging van geluid in de ruimte vormt een essentieel onderdeel van mijn werk.

Als je de ruimte niet meerekent, mis je de volle impact die geluid kan hebben. Vibratie heeft iets fysieks. De reis van het geluid is even belangrijk als de inhoud ervan.

Bovendien is de opwinding die je voelt tijdens een 3D-geluidservaring ongekend.”

“Als je een ruimtelijke compositie ondergaat verandert dat de manier waarop je naar muziek luistert en naar de geluiden in het dagelijks leven. Het maakt dat je intensiever luistert naar alledaagse geluiden. Je wordt gevoeliger voor je omgeving, het maakt je bewuster van de dingen. Geluid is vibratie, je merkt het opeens op als een vogel vliegt, je hoort geluid van iets dat beweegt.

Je ervaart hoe geluid de omgeving beïnvloedt. Na een ruimtelijk concert beleef je dit des te sterker.”

5

interview

Improvisatie

"Dat improviseren maakt dat de luisteraar bij het ontstaan van de klank is en met mij het ontstaan van het geluid beleeft.”

6

Als kind kroop Shiva Feshareki achter het keyboard en scharrelde ze rond met huishoudelijke objecten, overal zat geluid in. Ze volgde aan de Londense Royal Academy of Music een studie compositie. Achter de draaitafel tijdens een concert reageert Feshareki op wat ze hoort, ze improviseert. De muziek die ze componeert voor het Nederlands Kamerkoor staat vast, de musici hebben een partituur, waarin de boventoonreeks een belangrijke rol speelt – de essentie van geluid, volgens Feshareki. De richting die de elektronica opgaat, ontstaat tijdens het concert. “In iedere ruimte klinkt mijn gecomponeerde muziek anders, en er zijn ook telkens andere luisteraars; de sfeer verschilt per concert, en daar speel ik op in, al improviserend achter de draaitafel. Dat improviseren maakt dat de luisteraar bij het ontstaan van

de klank is en met mij het ontstaan van het geluid beleeft.”

Wat er op de draaitafel ligt? Voor Ester met het Nederlands Kamerkoor een opname van David Langs the writings (deels gebaseerd op het Bijbelboek Ester, red). Ik manipuleer zijn werk. Maar je blijft altijd zijn identiteit horen, de originele vorm blijft gewaarborgd. Ik maak van iets bekends iets onbekends, dat is een heel uitdagende vorm van creëren.’

Vroeger en nu Shiva Feshareki is net terug van een project met het Duitse Ensemble Modern, een van de vele gezelschappen waarmee ze samenwerkt.

Jazzmusici, improvisatoren, koren, avant-garde-ensembles: constante variëteit beïnvloedt haar werk.

Ze luistert zelf naar alle mogelijke muzieksoorten, van klassieke mu-

beeld: Gregory White

interview

ziek tot dance en volksmuziek. “Ik ben gefascineerd door het verkennen van perspectieven, ik wil in staat zijn het perspectief van de luisteraar uit te breiden door mijn draaitafels”, formuleert een heldere stem weloverwogen aan de andere kant van de lijn. “Als ik een opname van een compositie neem die zijn eigen identiteit heeft, zijn eigen plaats en betekenis in de geschiedenis, en die live manipuleer tijdens een concert, verander ik iets dat voor de luisteraar bekend is, ik geef er een nieuwe dimensie aan. Dat gaat bijvoorbeeld door een opname versneld of langzaam af te spelen. Het laat zien hoeveel perspectieven iets bestaands kan krijgen. Hoever kun je het geluid van zijn originele vorm verwijderen? Dat heeft iets griezeligs. Wat ik ook boeiend vind is dat ik vroeger en nu met elkaar in contact kan brengen: door een stuk van Stravinsky – honderd jaar

geleden gecomponeerd en veertig jaar geleden op de plaat gezet – nu met mijn draaitafels te manipuleren leg ik een link tussen vroeger en nu. Momenten in de tijd verbind ik hiermee aan elkaar. Voor mij zit daar een mystiek aspect aan. Het laat ook de uitgestrektheid van interpretatie en communicatie zien.”

Perspectieven Dingen vanuit verschillende perspectieven bekijken, daaraan is Feshareki van kindsbeen af gewend. Als Perzisch-Iraanse groeide ze op in Londen, waar ze nu nog steeds woont. De oosterse en westerse cultuur hebben haar beide gevormd. Ze lopen parallel aan elkaar en komen op bepaalde punten samen. “Ik heb sterk het gevoel dat ik een breder begrip van het leven heb. Mijn doen en denken zijn naar mijn idee meer in beweging met een dergelijke achtergrond.

Ik ervaar het als buitengewoon

verrijkend. Het heeft ook mijn manier van werken, van componeren beïnvloed, en dan heb ik het over de beweging van tijd en ruimte; ik zie de muziek en mijzelf als iets dat voortdurend in beweging is.

Ik denk 360˚, en zo breng ik ook graag mijn muziek.”

Trance Wanneer Shiva Feshareki muziek maakt is ze in trance. Nooit is het perspectief hetzelfde, ze probeert haar omgeving uit te dagen. Muziek is noodzakelijk om onze geest open te stellen en te bevrijden, vindt ze. Het gaat er niet om dat ze iets vertelt, het gaat erom mensen uit te nodigen uit de muziek te halen wat relevant is voor hen. “Ik zie de kunst als een handreiking om iemands horizon te verbreden.

Meer dan ooit tevoren hebben we dit nodig. Er zijn zoveel elementen in ons leven die onze geest op slot zetten, in een wereld waarin alles kant en klaar aan ons wordt voorgeschoteld en verkocht via het internet. Kunst daagt uit en werkt vrijheid in de hand.”

In oktober 2021 gaat het Nederlands Kamerkoor samen met Shiva Feshareki op tournee met de productie Ester. Naast werk van David Lang en de nieuwe compositie van Feshareki wordt een videoinstallatie van filmmaker Miriam Kruishoop vertoond. Bekijk het seizoensoverzicht in dit magazine voor alle speeldata en locaties!

7

seizoensoverzicht

Seizoensoverzicht 2021 - 2022 8

seizoensoverzicht

BLOOM

beeld: Juri Hiensch

A Sequence of Gatherings NKK NXT 21/22 (Immix)

Het talentontwikkelingstraject van het Nederlands Kamerkoor, NKK NXT, ging dit jaar ook anders dan normaal. De trainees die normaal gesproken een eigen voorstelling over de toekomst van de koormuziek ontwikkelen hebben nu hun volledige traineeship doorlopen in coronatijd. Geïnspireerd op het gebrek aan fysieke ontmoetingen ontwikkelden de trainees met als groepsnaam Immix de voorstelling BLOOM – a sequence of gatherings, een hybride voorstelling die zowel live als online plaatsvindt. Met koormuziek, tekst en beweging onderzoeken de trainees hoe de betekenis van samenzijn verandert in een tijd waarin fysieke ontmoetingen niet meer vanzelfsprekend zijn.

NKK Online: Downtown Uptown Orlando di Lasso Lamentationes Jeremiæ Prophetæ Evelin Seppar Cities Luciano Berio Cries of London Marijn Simons City of the Soul

Deze voorstelling is ook beschikbaar als online stream!

Ga voor meer informatie naar www.nkknxt.nl

Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent Radna Fabias dichter

DE WILDERNIS – met Wende

Terwijl we reikhalzend uitkijken naar de heropening van Nederland brengt het Nederlands Kamerkoor een nieuwe videoregistratie uit: Downtown Uptown, met Di Lasso’s meesterlijke klaagzangen van de profeet Jeremia, gebaseerd op de verwoesting van de stad Jeruzalem, en werken van Seppar, Berio en Simons. Een ode aan de stad in al zijn verschijningsvormen: van wervelende en bruisende metropolis zoals die hopelijk steeds weer dichterbij komt, tot de herinnering aan het desolate en uitgestorven straatbeeld van de afgelopen maanden. In een bijzondere videoregistratie, opgenomen in de industriële Werkspoorkathedraal in Utrecht, bezingt het koor onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra het stadse leven zoals het was en zoals het hopelijk weer gaat worden.

Naast het ontwikkelen van een eigen voorstelling is NKK NXT 20/21 als onderdeel van het traineeship ook betrokken bij een andere bijzondere productie: de nieuwe theatertour van Wende! De eerste try-outs van DE WILDERNIS hebben inmiddels plaatsgevonden als onderdeel van de testvoorstellingen in april. De première van de tour zal plaatsvinden in 2022: ga naar de website van Wende voor meer informatie! www.wende.nu

Orlando Di Lasso’s Lamentationes Jeremiae Prophetae, de klaagzangen van de profeet Jeremia, beginnen met de woorden “How lonely sits the city that was full of people!”

Het werk van deze meestercomponist uit de Renaissance is doorwrocht van hartverscheurende pijn die volgt op de verwoesting van de heilige stad en eenzaamheid, maar ook van hoop en hereniging. Het Nederlands Kamerkoor wisselt delen uit de klaagzang af met werk van Luciano Berio, waar de kreten van de straatverkopers in Londen in doorklinken, en werk van Marijn Simons en Evelin Seppar.

Dichter Radna Fabias draagt voor uit eigen werk.

#online

#hedendaags

#oude muziek

# nkk nxt # educatie # Wende

beeld: Anna van Kooij

Deze videoregistratie is binnenkort te bekijken!

Ga naar www.nkk.nl/online voor meer informatie.

Lees ook het interview met Wende verderop in dit magazine!

9

foto: Melle Meivogel

seizoensoverzicht

Vergeten (reprise)

Arjan Ederveen acteur Erik Bosgraaf blokfluit Jorrit Tamminga electronics Titus Tiel Groenestege regie Tido Visser idee en concept Muziek van o.a. Brahms, Saariaho, Kokoras, Lidholm Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent

★★★★ NRC: “Het is een van de krachten van Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor, dat hij sterke, genreontstijgende programma’s verzint. Het geweldig zingende kamerkoor is behalve origineel ook relevant bezig.” ★★★★ De Volkskrant: “Arjan Ederveen is ontroerend als demente man en het Nederlands Kamerkoor verklankt de treurnis geweldig.” ★★★★ Trouw: “Het Nederlands Kamerkoor pakt een maatschappelijk relevant onderwerp bij de kladden en slaagt erin een genuanceerde uitwerking op de planken te brengen.”

Met Vergeten presenteerde het Nederlands Kamerkoor in maart 2019 een bijzondere en zeer succesvolle concertserie over dementie. Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor, zag zijn vader Lieuwe steeds dieper wegzakken in Lewy Body Dementie; een vorm van dementie die niet alleen vergeetachtigheid veroorzaakt, maar ook hallucinaties, waanbeelden en achterdocht. Zeven jaar na zijn vaders dood maakt het Nederlands Kamerkoor een reis door de uithoeken van de dementerende geest, op de golven van muziek van Johannes Brahms, Kaija Saariaho, Panayiotis K okoras, Ingvar Lidholm en tekst van Spinvis.

Dementie is de meest voorkomende doodsoorzaak in Nederland. Operazanger Lieuwe Visser zag kolkende rivieren door de straten razen en mannetjes op het dak zitten. Zijn lijden was hartverscheurend, de machteloosheid waarmee zijn naasten dat lijden moesten aanschouwen al evenzeer. Het is helaas dagelijkse kost voor duizenden patiënten en hun mantelzorgers. Het Nederlands Kamerkoor stelt met muziek de vraag: wat maakte hij door? Waar houdt de geest op en begint het universum? do. 16 september 2021 Utrecht, Stadsschouwburg za. 18 september 2021 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ zo. 19 september 2021 Enschede, Muziekcentrum di. 21 september 2021 Eindhoven, Muziekgebouw wo. 22 september 2021 Zwolle, Theater de Spiegel do. 23 september 2021 Leiden, Stadsgehoorzaal vr. 24 september 2021 Deventer, Schouwburg za. 25 september 2021 Haarlem, Philharmonie zo. 26 september 2021 Den Haag, Nieuwe Kerk wo. 29 september 2021 Arnhem, Musis en Stadstheater do. 30 september 2021 Almere, Kunstlinie Almere Flevoland #maatschappelijk

#muziektheater

#innovatief

Bekijk actuele informatie op www.nkk.nl/vergeten

10

10

seizoensoverzicht

Ester David Lang the writings (deels Europese première) Shiva Feshareki Nieuw werk Miriam Kruishoop Living in America (video-installatie)

Het Nederlands Kamerkoor zet in Ester oude én moderne powervrouwen centraal. Inspiratiebron vormt de Bijbelse figuur Ester, een oeroud icoon van empowerment, die het Joodse volk redde van genocide door het heft in eigen hand te nemen. Het koor wordt geleid door de slag van de Sloveense dirigent Martina Batic, in samenspel met de elektronische klanken van de Brits-Iraanse turntable artist Shiva Feshareki.

In deze muzikale ode aan moedige vrouwen door de eeuwen heen worden de hypnotiserende elektronische soundscapes van Shiva Feshareki afgewisseld met delen van the writings, de onlangs voltooide cyclus van David Lang die hij deels baseerde op het Bijbelboek Ester. Deze twee aanjagers van empowerment, nieuw en oud, worden met elkaar verbonden door de verfilmde choreografie met Niaya Jones a.k.a.

BOSSLADY, een achttienjarige danseres geboren en getogen in de projects van South Central Los Angeles. De film, Living in America, is gecreëerd en geregisseerd door de bekroonde visual artist en filmmaker Miriam Kruishoop.

beeld: Igor Feshareki

Nederlands Kamerkoor Martina Batic dirigent Shiva Feshareki DJ, electronics Miriam Kruishoop video

wo. 13 oktober 2021 Amsterdam, Muziekgebouw aan ‘t IJ do. 14 oktober 2021 Nijmegen, Stadsschouwburg en Concertgebouw de Vereeniging vr. 15 oktober 2021 Utrecht, TivoliVredenburg wo. 20 oktober 2021 Enschede, Muziekcentrum vr. 22 oktober 2021 Rotterdam, De Doelen zo. 24 oktober 2021 Den Haag, Amare #maatschappelijk

#hedendaags

#crossover

Bekijk actuele informatie op www.nkk.nl/ester

seizoensoverzicht

WeihnachtsOratorium beeld: Foppe Schut

met het Freiburger Barockorchester

Johann Sebastian Bach Weihnachts-Oratorium (delen) Nederlands Kamerkoor Freiburger Barockorchester Peter Dijkstra chef-dirigent Hugo Hymas Evangelist, tenor Kateryna Kasper sopraan Wiebke Lehmkuhl alt Konstantin Krimmel bas

Lied der liederen Joost Kleppe Passávamos Orlando di Lasso Osculetur me Orlando di Lasso Veni in hortum meum Orlando di Lasso Surge propera amica mea Jean-Yves Daniel-Lesur Le cantique des cantiques

Roffelende paukenslagen en schallende trompetten: de uitvoering van het feestelijke Weihnachts-Oratorium is inmiddels vaste traditie voor het Nederlands Kamerkoor.

Dit jaar werkt het koor voor de uitvoering van Bachs meesterwerk voor kerst samen met het Freiburger Barockorchester, de absolute top van de barokensembles, en een schitterende solistencast. In combinatie met Peter Dijkstra, chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor, en zijn gelauwerde interpretatie van het repertoire van Bach, belooft dit een onvergetelijke uitvoering van het Weihnachts-Oratorium te worden.

Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent

Met Lied der liederen toont het Nederlands Kamerkoor zich van een van zijn beste kanten: in een kleine, solistische bezetting berucht moeilijke muziek ten gehore brengen.

Hoofdonderdeel van het programma is het volprezen hedendaagse koorwerk Le cantique des cantiques van Daniel-Lesur. Voor liefhebbers van de Franse koormuziek een gewaarwording – het koor zet onder leiding van chefdirigent Peter Dijkstra slechts één zanger per stem in, wat zorgt voor een ongekend transparante luisterervaring.

vr. 10 december 2021 Weikersheim, Tauberphilharmonie za. 11 december 2021 Utrecht, TivoliVredenburg zo. 12 december 2021 Groningen, SPOT di. 14 december 2021 Amsterdam, Het Concertgebouw do. 16 december 2021 Arnhem, Musis en Stadstheater vr. 17 december 2021 Eindhoven, Muziekgebouw za. 18 december 2021 Leiden, Pieterskerk zo. 19 december 2021 Keulen (DE), Kölner Philharmonie di. 21 december 2021 Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk wo. 22 december 2021 Den Haag, Amare do. 23 december 2021 Freiburg (DE), Konzerthaus

De werken in het programma zijn allemaal gebaseerd op Salomons Hooglied, een van de meeste sensuele teksten die in de Bijbel te vinden zijn. Salomons lied zweeft tussen het aardse en hemelse, en bezingt niet alleen de hartstocht van twee geliefden, maar ook de liefde tussen de gelovige en God. Het Nederlands Kamerkoor plaatst de aangrijpende muzikale zetting van Daniel-Lesurs Hooglied in prachtig contrast naast het polyfone lijnenspel van Renaissancemeester Orlando di Lasso.

#barok

#traditioneel

#kerst

#duits

Bekijk actuele informatie op www.nkk.nl/weihnachts

wo. 17 november 2021 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk zo. 21 november 2021 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ ma. 22 november 2021 Utrecht, TivoliVredenburg di. 23 november 2021 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk wo. 24 november 2021 Zwolle, Grote Kerk #oude muziek

Bekijk actuele informatie op www.nkk.nl/liedderliederen

12

beeld: Melle Meivogel

#a capella #hedendaags

12

seizoensoverzicht pagina soort

beeld: Melle Meivogel

Matthäus-Passion met het Residentie Orkest

Nederlands Kamerkoor Haags Matrozenkoor Residentie Orkest Peter Dijkstra chef-dirigent Solisten worden later bekendgemaakt

DoReMiFaSol Muziek van o.a. Orlando di Lasso, Giovanni Pierluigi da Palestrina, Antoine Brumel, Josquin Desprez, Costanzo Festa, Stefano Felis, Robert de Fevin en Francesco Soriano

De Matthäus-Passion is niet voor niets een begrip in Nederland. Bachs versie van dit eeuwenoude lijdensverhaal bezit een universele schoonheid die raakt aan thema’s die vandaag de dag nog even relevant zijn als tweeduizend jaar geleden. Na twee jaar oorverdovende stilte in Nederland rondom de Paastijd slaan het Nederlands Kamerkoor, het Residentie Orkest en de Pieterskerk Leiden nu opnieuw de handen ineen om de muziek weer te laten klinken. Het geheel staat dit jaar onder leiding van de chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor, Peter Dijkstra.

Nederlands Kamerkoor Paul Van Nevel dirigent

Paul Van Nevel, meester van de Oude Muziek, is al jaren een veelgevraagd gastdirigent bij het Nederlands Kamerkoor, en met reden. In 2022 presenteert hij een programma volledig gestoeld op een van de voorlopers van de moderne Westerse toonladder: het hexachord ut-re-mifa-sol-la, basis van talloze composities in de vijftiende en zestiende eeuw en eeuwenlang de grondslag voor muzieken zangonderwijs in de Renaissance. Met DoReMiFaSol toont Paul Van Nevel de grenzeloosheid van de beperking: het programma bestaat uitsluitend uit werken waar het hexachord in terugkomt.

do. 14 april 2022 Leiden, Pieterskerk vr. 15 april 2022 Leiden, Pieterskerk za. 16 april 2022 Den Haag, Amare #barok

#traditioneel

#Bach

#duits

Bekijk actuele informatie op www.nkk.nl/matthaus

Met de imposante Missa ut re mi fa sol la van Antoine Brumel als basis stelde Van Nevel een programma samen waarin het Nederlands Kamerkoor zich buigt over chansons, motetten, fantasia’s en middeleeuwse solfège-oefeningen waar zelfs Boulez nog over zou struikelen.

Toeschouwers zullen ongetwijfeld huiswaarts keren met een hexachordoorwurm van jewelste, maar één ding is zeker: met duizelingwekkende ritmische motieven, hexachordmutaties en stemwisselingen is er afwisseling genoeg in deze zes noten. wo. 19 januari 2022 Enschede, Muziekcentrum do. 20 januari 2022 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk vr. 21 januari 2022 Utrecht, Pieterskerk za. 22 januari 2022 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ #a capella #traditioneel

#oude muziek

beeld: Melle Meivogel

Bekijk actuele informatie op www.nkk.nl/doremifasol

13 13

foto: Melle Meivogel

Di Lasso’s Tranen van Petrus Orlando di Lasso Lagrime di San Pietro Györgi Ligeti delen uit Nonsense Madrigals

Nederlands Kamerkoor i.s.m. Dance Company Nanine Linning Marijn Rademaker dans Peter Dijkstra chef-dirigent Tido Visser co-regie en concept Nanine Linning co-regie en choreografie Irina Shaposhnikova kostuumontwerp Pink van Steenvoorden (Einstein Design) licht- en decoradvies Marijcke Voorsluijs (TOT) technisch producent Maarten van Dorp (TOT) lichtontwerp, technische productie en video Jasper de Boer (TOT) geluidsontwerp en -techniek Joep Hendrikx (TOT) allround techniek “Schoonheid in klank en beeld bij Tranen van Petrus” – NRC (★★★★) “Sterdanser en Nederlands Kamerkoor leveren samen pure beeldpoëzie op” – Trouw “De combinatie van pure stem, a capella gezongen, en dans krijgt in de voorstelling een zuivere, bijna onaardse uitbeelding” – Theaterkrant

In De tranen van Petrus plaatst het Nederlands Kamerkoor Orlando di Lasso’s meesterwerk in actuele context: wat gebeurt er met de mens ten tijde van isolatie, eenzaamheid en wanhoop? Marijn Rademaker (voormalig eerste solist bij Het Nationale Ballet en Stuttgart Ballet) danst de rol van Petrus – apostel en misschien wel de trouwste volgeling van Jezus. Toch verloochent hij Jezus. De desillusie en eenzaamheid die volgen komen tot leven in een scenisch samenspel tussen Petrus en het koor, in een co-regie van Tido Visser en Nanine Linning.

Petrus’ worsteling, vertolkt door sterdanser Marijn Rademaker, wordt gadegeslagen en begeleid door zeven zangers in levensgrote glazen zuilen. Wie is er eenzamer?

Hij die opgesloten is, of hij die niemand heeft om zijn vrijheid mee te delen? Hoe verhoudt zijn idealisme zich vandaag de dag tot een wereld waarin mensen kiezen voor eigenbelang, een maatschappij waarin de oneliner het wint van de nuance, een maatschappij waarin blinde macht gaat boven moreel gezag? Publiek én zangers worden getuigen van Petrus’ leed. Poëtisch, confronterend, en actueel. za. 19 maart 2022 Haarlem, Philharmonie zo. 20 maart 2022 Groningen, SPOT di. 22 maart 2022 Alkmaar, Theater de Vest vr. 25 maart 2022 Arnhem, Musis en Stadstheater za. 26 maart 2022 Utrecht, Stadsschouwburg zo. 27 maart 2022 Kerkrade, Parkstad Limburg Theaters wo. 30 maart 2022 Den Haag, Amare do. 31 maart 2022 Breda, Chassé Theater zo. 10 april 2022 Amsterdam, Koninklijk Theater Carré #maatschappelijk

#oude muziek #crossover

bekijk actuele informatie op www.nkk.nl/petrus

14

seizoensoverzicht

Nederlands Kamerkoor ORBI – the Oscillating Revenge of the Background Instruments BL!NDMAN [sax] saxofoonkwartet Renske Vrolijk idee en compositie Annechien Koerselman libretto en concept Wendela de Vos libretto SMITH, Lise Bruyneel visuals

© SMITH, Courtesy Galerie les Filles du Calvaire

Vivian was vroeger gevangen in het lichaam van een jongen. Dit is háár verhaal. Onversneden. En ja, dat is de vraag die haar het meest wordt gesteld.

De confronterende én poëtische voorstelling #uncut vertelt het verhaal van Vivian, trans vrouw of gewoon… vrouw. Wie mag het zeggen? Ze kijkt terug op een transitie die niet alleen moedig was, maar ook nieuwe vragen oproept. Na een langdurig traject van psychologisch onderzoek en medische ingrepen, is zij nu wie zij wilde zijn. Toch? Maar wat aan te vangen met haar verleden? Wat te doen met de oude foto's?

Wie was ze toen, en wie is ze nu? 'Je bent nu toch wel blij?', dat hoort ze maar al te vaak. Maar is ze dat ook?

In een collage van flashbacks, afgezet tegen het hier en nu, dendert Vivian door de emotionele achtbaan van het voor en na van haar beslissing, die geen beslissing was. Geen beslissing kon zijn. Omdat het was zoals het was zoals het is zoals het moet zijn.

De ervaringen van de componiste zelf – Renske Vrolijk – vormden het vertrekpunt voor deze semiautobiografische muziektheatervoorstelling. Ze nodigde het Nederlands Kamerkoor, dat ze al vanaf haar jeugd bewondert, uit om samen dit verhaal te delen met de wereld. Een verhaal dat begint bij de menselijke stem.

15

Renskes muzikale taal is onweerstaanbaar en weerbarstig, en wordt uitgevoerd door twee van de hipste(r) ensembles van de Lage Landen: het ronkende ORBI (The Oscillating Revenge of the Background Instruments) en saxofoonkwartet BL!NDMAN [sax]. Het Nederlands Kamerkoor zingt en speelt de familie, de oordelende en veroordelende massa, de sensatiezoekers, en het team van doktoren in een voorstelling die bij voorbaat al spraakmakend is.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt met steun van Fonds Podiumkunsten, Fonds 21 en VSB Fonds. di. 24 mei 2022 Rotterdam, Festival O. wo. 25 mei 2022 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ za. 28 mei 2022 Den Haag, Amare zo. 29 mei 2022 Enschede, Wilminktheater en Muziekcentrum vr. 03 juni 2022 Nijmegen, Stadsschouwburg en Concertgebouw zo. 05 juni 2022 Utrecht, Stadsschouwburg #maatschappelijk

#hedendaags

#muziektheater

Bekijk actuele informatie op www.nkk.nl/uncut

15

column

Daphne Wassink Zingen als Sjoerd Sjoerd van Dijk is 94 jaar. Ik heb hem nog nooit echt ontmoet, maar enkel gezien op een scherm. Eerst op een filmpje van de Leeuwarder Courant, later in een Zoom-gesprek met Koningin Máxima over koren in tijden van corona. Hij zingt al sinds zijn 15e en zingt nog iedere dag. Afgelopen maanden zong hij met zijn koor op WhatsApp en later ook via Zoom. Dat gaat goed, vindt Sjoerd. Alleen die vele app-berichtjes tijdens de ontmoetingen kan hij soms lastig volgen, dat gaat wat snel. Hij zingt in een Zingen voor je Leven-koor, voor mensen die te maken hebben met kanker. Hij zingt de narigheid weg, zo vertelt hij Koningin Máxima. Zingen is zijn lust en zijn leven en met de repetities houdt hij zijn contacten warm. En wat kan hij mooi zingen!

"Hij zingt de narigheid weg, zo vertelt hij Koningin Máxima.

Zingen is zijn lust en zijn leven en met de repetities houdt hij zijn contacten warm."

Met alle crisisberichten, beperkingen en verhitte discussies, lijkt de kleur uit de samenleving te trekken. Het zwart-wit blijft over met stilte en herrie door uitvergrote tegenstellingen en scheidslijnen. Ook de koorsector moet hard werken om kleur vast te houden. Maar wanneer ik de 94-jarige Sjoerd zie zingen op mijn scherm, is die kleur weer terug. De kracht van samen zingen is sterker dan een virus dat social distancing eist. En de kracht van de koorsector is sterker dan de maatregelen die nodig zijn om het virus onder controle te krijgen. We blijven zingen, we blijven elkaar opzoeken en vinden creatieve oplossingen. We zingen de narigheid weg en geven de samenleving kleur.

Meer dan eens ben ik overtuigd van de kracht van het samen zingen. Samen zingen is niet gevaarlijk: het virus kan gevaarlijk zijn, maar samen zingen is het medicijn. In lockdown en op het podium. Nu we het NKK even niet live kunnen ervaren, jongeren even niet kunnen zingen en dreigen af te haken en 14.000 zangers - hopelijk tijdelijk – hun lidmaatschap hebben stopgezet bij koren realiseer ik me nog meer dat samen zingen niet vanzelfsprekend is. We zullen hard aan de slag moeten om zingen weer toegankelijk te maken voor iedereen van jong tot oud. Met de kracht van samen zingen kunnen we de samenleving weer kleur geven.

beeld: Karin Wijma

Ik wil in ieder geval op mijn 94ste zo kunnen zingen als Sjoerd.

U ook?

Daphne Wassink Voorzitter Koornetwerk Nederland

17

achtergrond

Muziek en dementie:

18

beeld: Yvette de Wit

interview met prof. Hans Jeekel

achtergrond

De Muziek als Medicijn-groep doet onder leiding van professor Hans Jeekel onderzoek naar de rol die muziek kan spelen bij het verlichten van dementie.

Het is gebaseerd op eerdere bevindingen dat stress en angst rondom operaties verminderen door patiënten naar muziek te laten luisteren. Jeekel was gegrepen door het project Vergeten van het Nederlands Kamerkoor, dat in september 2021 in reprise gaat in de Nederlandse theaters en concertzalen. tekst RENÉ VAN PEER

Het onderzoek draait om de vraag wat muziek kan betekenen voor mensen met dementie. Het ligt in het verlengde van eerder onderzoek van professor Jeekel, verbonden aan Erasmus MC, dat acht jaar geleden leidde tot het oprichten van Muziek als Medicijn (MAM). Als hoogleraar en hoofd van de afdeling Chirurgie van het ziekenhuis zag hij hoeveel medicatie patiënten kregen die een operatie ondergaan.

“Die krijgen ze toegediend om angst, stress en pijn te bestrijden”, zegt hij. “Nadeel is dat de gebruikte medicijnen bijwerkingen hebben, met name de opioïden. Ik vroeg me af of muziek in te zetten zou zijn als behandeling. Hoe zouden mensen reageren als ze voor, tijdens en na een operatie kunnen luisteren naar muziek waar ze affiniteit mee hebben? Heeft muziek een positieve werking waardoor ze met minder pijnstilling toe kunnen? Het was een nieuwe benadering, waarvoor ik wetenschappelijk onomstotelijk bewijs wilde hebben.”

Het onderzoek werd in verschillende fasen uitgevoerd, en leverde inderdaad resultaat op. Tegenwoordig werken vierentwintig Nederlandse ziekenhuizen ermee.

In het Erasmus MC wordt de behandeling bij veel afdelingen onderzocht. Ook Diederik Gommers participeert in het onderzoek met muziek op de IC. Er zijn overeenkomsten tussen mensen die een operatie ondergaan en mensen met dementie, stelt professor Jeekel. Het draait om wat hij ‘The Big Five’ noemt, met een knipoog naar de Afrikaanse diersoorten die iedere safariganger gezien wil hebben. “Dat zijn angst, stress, pijn, slaapontregeling en delier. Angst en stress nemen de dag voor de opname toe. Patiënten moeten slapen in een vreemde omgeving, in een vreemd bed en met vreemde mensen om hen heen. Door die factoren slapen ze slecht, wat hun genezing in de weg staat. Een behoorlijk percentage krijgt bovendien door acute angst en stress te maken met delier. Ze verliezen het contact met de objectieve realiteit.

De behandeling met muziek is een methode om die complicaties tegen te gaan. Hetzelfde geldt voor mensen die op intensive care afdelingen terechtkomen.”

“Bij dementie treedt desoriëntatie op. Als mensen dement worden, zijn ze zich daarvan bewust. Dat levert angst en stress op, waardoor hun slaap ontregeld wordt. Ze kunnen probleemgedrag gaan vertonen, waardoor het moeilijk wordt hen nog thuis te verzorgen. Van de 290.000 mensen met dementie in Nederland woont zeventig procent thuis. Hun zorg is voor een belangrijk deel in handen van mantelzorgers. Meestal gaat het dan om familie, alles bij elkaar zo’n achthonderdduizend mensen. En ook zij krijgen te maken met angst en stress. Als behandeling met muziek inderdaad angst en stress terugdringt bij mensen met dementie, en daarmee de kans op een delier en probleemgedrag, verbetert dat de kwaliteit van leven. En kan het betekenen dat ze minder gauw

19

achtergrond

“Mensen vertonen minder probleemgedrag, hebben minder last van angst en stress.

Ze zijn meer ontspannen. Iedereen merkt dat op, ook de familie.

opgenomen hoeven te worden in een verpleeghuis of ziekenhuis. Dat is niet alleen voor de betrokkenen veel beter, het drukt ook de kosten die voor deze mensen gemaakt moeten worden.”

Tot nu toe zijn er wel onderzoeken gedaan in verpleeghuizen, maar nog nauwelijks bij thuiswonende mensen met dementie. Arts-onderzoeker Florine Bax, promovenda bij de MAM-groep, doet nu, samen met dr. Anna Eva Prick, het eerste grote onderzoek naar het effect van muziek op de levenskwaliteit van deze mensen en hun mantelzorgers, de Decare studie.

“De resultaten van onderzoeken in verpleeghuizen zijn positief”, zegt ze. “Mensen vertonen minder probleemgedrag, hebben minder last van angst en stress. Ze zijn meer ontspannen. Iedereen merkt dat op, ook de familie. Wij willen meer specifiek onderzoek doen, bij mensen thuis. Dat is toch de grootste groep.”

In het onderzoek gaat het om het effect van muziek waar deze mensen zich emotioneel mee verbonden voelen. Vaak is dat muziek uit hun jeugd. Ze krijgen tijdens een oriënterend bezoek een vragenlijst voorgelegd. Op basis daarvan wordt een persoonlijke playlist samengesteld. “Dat is de sleutel tot succes”, verwacht Bax. “Bij mensen met dementie blijft het

20

langetermijngeheugen het meest gespaard. Ze kunnen dingen uit hun dagelijkse omgeving niet meer goed plaatsen, nieuwe informatie kunnen ze niet goed verwerken.

Probleemgedrag is vaak een gevolg van het feit dat ze zich niet goed meer kunnen uiten. Muziek kan emoties opheffen die hen dwarsgezeten hebben, en zo voor meer rust zorgen.”

Florine Bax gaat vanuit de MAMgroep een groot wetenschappelijk onderzoek uitvoeren naar het effect van muziek op dementie, waar 460 mensen aan deelnemen. In de eerste twaalf weken luisteren ze per dag twee keer een half uur naar muziek uit hun playlist die vanaf een tablet wordt afgespeeld.

In de volgende zes weken stoppen de luistersessies, en houden mantelzorgers een dagboek bij om te zien of de eventuele effecten blijven aanhouden. De verwachting is dat het luisteren naar de persoonlijke afspeellijsten positieve effecten heeft op zowel de mensen met dementie als de mantelzorgers, en zo voor beiden zorgt voor het behoud van een goede kwaliteit van leven. Het onderzoek moet de komende zomer van start gaan, aldus Bax. “Het onderzoek gaat wel even duren. We kunnen niet alle deelnemers tegelijk laten deelnemen aan het onderzoek. Zoveel tablets hebben we niet. Het zal niet binnen een half jaar gepiept zijn.”

In 2019, bij de premièretour van Vergeten, werkte het Nederlands Kamerkoor o.a. samen met zangeres en trainer Maartje de Lint om cursussen te geven over zingen met mensen met dementie, en werd rondom de tournee geld ingezameld voor het onderzoeksproject van prof. Jeekel. Meer informatie over het onderzoek vindt u op https://erasmusmcfoundation.nl/muziekalsmedicijn/. Alle informatie over de reprisetour van Vergeten vindt u in het seizoensoverzicht in dit magazine!

j i b t h c i D s Diva n e m t o t s n e m n a v Zingen

Foto: Claudia Kamergorodski

Wanneer de wereld zich geleidelijk terugtrekt En de tijd al haast heeft afgedaan Komt daar opeens een zangeres Ze zingt de sterren uit de lucht Die vallen in je schoot En opeens is daar het grote leven weer En stormen de herinneringen naar voren Diva Dichtbij treedt op voor kwetsbare mensen.

In zorginstellingen voor bewoners die langdurig zorg nodig hebben, veelal ouderen met dementie.

En thuis in de huiskamer, aan bed of via een beeldscherm. Met liefdevolle aandacht maken de Diva’s en Divo’s daarbij verbinding en intens contact. En wordt de mens achter de ziekte of beperking weer zichtbaar.

Zo’n 18 professionele vocalisten hebben zich verbonden aan Diva Dichtbij. Dit zijn artiesten die ook optreden op de podia van concertzalen.

Ze zijn speciaal opgeleid voor het vak van Diva Dichtbij.

‘Met zang kun je het gezonde deel - de ziel - bereiken.’

Fot o: Har rie Lig tvo

et

Steunt u ons?

Wij zijn ervan overtuigd dat kunst en cultuur een sterk positief effect hebben op welzijn en gezondheid. Diva Dichtbij bezoekt zo’n 850 zorginstellingen per jaar. In totaal bereiken we jaarlijks ongeveer 25.000 mensen. Met uw hulp worden we bereikbaar voor nóg meer mensen.

Kijk voor meer informatie op divadichtbij.nl.

atie, Voor meer inform reac ties, hartverwarmende en donaties videofragmenten divadichtbij.nl l post@divadichtbij.n 03 14-35924 5

21

interview

João Moreira over Lied der Liederen

In november van dit jaar zal het Nederlands Kamerkoor verschillende a-capellawerken ten gehore brengen in de tournee Lied der liederen. In het programma worden onder andere werken van Joost Kleppe en Orlando di Lasso gezongen, maar het hoogtepunt voor liefhebbers van koormuziek is toch wel Le cantique des cantiques van Daniel-Lesur - zeker omdat het Nederlands Kamerkoor onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra ervoor kiest om elke stem enkel te bezetten. Voor het magazine ging Niels de Groot, stagiair talentontwikkeling en participatie, in gesprek met João Moreira (tenor bij het Nederlands Kamerkoor sinds 2009) over de muziek op het programma en zijn voorbereiding op een programma als dit.

22

interview

João: “Le cantique des cantiques is voor mij een meesterwerk in de koormuziek – ik vind het fantastisch en een privilege dat we het met 12 zangers van het Nederlands Kamerkoor mogen uitvoeren. De manier waarop Lesur de tekst in de muziek uitbeeldt, met hier en daar clashende harmonieën, is bijzonder en echt van een andere wereld.” geschreven door NIELS DE GROOT

Ik vond het mooi dat João dat vertelde, want ik vroeg hem eerder of hij altijd de betekenis van de tekst kent die hij zingt. João: “Het kennen van de tekst is, naast alle andere muzikale aspecten, essentieel tijdens het zingen. En voor mij als zanger is de tekst misschien wel het belangrijkst. Via de tekst breng je de emotie van de muziek over naar het publiek. Dan moet je zorgen dat je de tekst goed uitspreekt, zelfs als je de taal niet spreekt.” In het werk van Lesur dient de muziek de tekst, zoals João aangeeft. Dit maakt het een fantastisch stuk, niet alleen voor ons als luisteraar, maar ook voor João als zanger.

Naast Lesurs werk voert het Nederlands Kamerkoor ook werk uit van Orlando di Lasso en Joost Kleppe. Deze muziek is voor João ook heel dierbaar. Met het Nederlands Kamerkoor zong João in 2013 al werk van Joost Kleppe. Hier heeft hij hem leren kennen – sindsdien hebben ze regelmatig contact. Als Joost naar Portugal afreist vraagt hij aan João wat de leuke plekjes zijn om naar toe te gaan. Daarnaast heeft renaissancemuziek, waaronder de muziek van Di Lasso, een speciaal plekje in het hart van João. “Ik heb altijd veel renaissancemuziek gezongen, vooral van Portugese

componisten. Maar de muziek van Di Lasso is gecomponeerd met een emotie die me verbindt met de essentie.” João geeft aan dat het voor de zangers een uitdaging is om dit soort muziek enkel bezet te zingen, ook al zijn ze allemaal professionele zangers die opgeleid zijn om hun eigen partij te zingen.

Ze moeten heel precies en secuur zingen, goed luisteren en zich aanpassen aan wat er om hen heen gebeurt. De enkele bezetting zorgt voor een prachtige transparante en heldere klank, vindt João.

Ik vroeg ook hoe João zich voorbereidt op een project als dit. João: “Ten eerste kijk ik altijd naar de tekst. Daarna kijk ik naar alle stukken die ik moet zingen en zing ik mijn partij. Ik zit dan naast de piano om soms mijn noten te checken of de harmonie mee te spelen. Dit proces herhaal ik dan regelmatig, en vlak voor de echte repetities oefen ik het vaak ook nog met wat collega’s. Op deze manier ken ik de muziek al voordat we gaan werken met een dirigent en tijdens de repetities kan ik dan precies doen wat de dirigent wil.”

Voor João is het erg fijn dat hij weer kan zingen met het Nederlands Kamerkoor. De zangers van het Nederlands Kamerkoor vormen voor hem een tweede familie die hij enorm gemist heeft tijdens de lockdown. In deze lockdown was João veel in Portugal en heeft hij zijn collega’s alleen maar online gezien. Komend seizoen is João weer veelvuldig aan het werk te zien met zijn collega’s op het podium, met onder andere in november de tournee van Lied der liederen.

23

Wende Snijders

“Ik houd enorm van koormuziek” Het was ‘a match made in heaven’, zegt ze over haar samenwerking met de jonge talenten van NKK NXT. Een geweldige ervaring ondanks alle complicaties die het coronajaar opleverde. Voor de koorzangers in spe een spannend project: nieuw Nederlandstalig repertoire; avontuurlijke muziek van pop, elektronische muziek tot klassieke koorzang in een theatrale setting. En dankzij de ‘Fieldlabs’ hebben ze wonder boven wonder in april toch nog tien try-outs kunnen spelen van de nieuwe multidisciplinaire show van Wende: DE WILDERNIS.

24

interview WENDE is een van de meest veelzijdige artiesten van Nederland. Ze begon haar carrière in 2003 en maakte sindsdien zes albums en vijf eigen voorstellingen in binnenen buitenland. Sinds 2017 is ze huiskunstenares van Koninklijk Theater Carré en cureert daar jaarlijks haar eigen festival Kaleidoscoop, dat afgelopen zomer de opening was van de alternatieve Uitmarkt. In 2017, 2018 en 2019 speelde ze haar succesvoorstelling MENS in uitverkochte theaters en clubs en op festivals als Down the Rabbit Hole en Into the Great Wide Open. Ze heeft een Edison in bijna elke categorie en was als actrice genomineerd voor een Gouden Kalf. In 2020 was ze te zien in de succesvolle tv-serie IM. Momenteel werkt Wende ook aan haar eerste buitenlandse show in samenwerking met het gerenommeerde Londense The Royal Court Theatre.

tekst MARGRIET PRINSSEN beeld SANNE DE WILDE

Al eerder werkte Wende samen met het Nederlands Kamerkoor in haar eigen festival Kaleidoscoop, dat ze als huiskunstenares van Koninklijk Theater Carré sinds 2018 elk jaar maakt. Ze houdt van het NKK: “Nederland mag heel trots zijn op het NKK. Het is een geweldig koor dat er helemaal voor gaat, open staat open voor spannende samenwerkingen en toch zijn eigen identiteit weet te behouden.” Ze houdt enorm van koormuziek, sterker nog, de laatste tijd luistert ze bijna uitsluitend naar koormuziek: “Koormuziek kan zo’n impact hebben, je zo raken. Op dit moment ben ik weg van Eric Whitacres My Son, heel mooi. Over David wiens zoon vermoord wordt.

Wel 15 minuten hoor je het koor alleen maar ‘My Son’ zingen, op alle mogelijke manieren. Hartverscheurend.”

Vechtlust Vanwege corona waren er veel beperkingen maar het werkproces heeft er niet erg onder geleden, zegt Wende: “Ik ben onder de indruk van hun vechtlust en doorzettingsvermogen. We hebben heel veel via Zoom gedaan en dat is toch echt een stuk lastiger. In september zijn we begonnen met een dag waarop we elkaar wat beter hebben leren kennen. Ik had iedereen gevraagd om een voorwerp mee te nemen dat om een of andere reden belangrijk voor hen was en dat leverde veel mooie verhalen op: iemand die een schilderij van haar moeder had meegenomen, iemand die vertelde over het activisme in Hong Kong enzovoorts.”

Ontwikkelen in ensemblezang Voor haar nieuwe voorstelling wilde ze graag werken met een koor en haar creatief producent Wouter van Ransbeek – in het gewone leven ook haar partner – stelde voor om eens met NKK NXT te gaan praten. Dat klikte wonderwel en haar wensen sloten ook perfect aan bij het curriculum van de NKK NXT-ers. De negen jonge koorzangers moesten zich verder ontwikkelen in ensemblezang en leren hoe het is om een eigen theaterproductie te ontwikkelen, vanaf het eerste idee tot en met de uitvoering: “Wat ik kon bieden, is mijn ervaring in het maken van shows, in het contact maken met het publiek, het creëren van een lied – tekst, compositie, arrangementen maken – het omgaan met een creatief team en het zorgen voor een goede opbouw in een voorstelling.”

Op de Facebook-pagina van het Nederlands Kamerkoor staat een filmpje: Hou me vast, zingt WENDE; om haar heen de negen zangers van NKK NXT. Heel mooi hoe ze haar – niet letterlijk maar wel figuurlijk – inderdaad vasthouden.

25

interview

Contact maken

Aandacht

“Daarnaast heb ik een aantal gasten uitgenodigd om workshops te geven, zoals choreograaf Annabelle Lopez Ochoa die natuurlijk heel erg bezig is geweest met hen zich bewust te laten worden van hun lichaam op het podium, ontzettend belangrijk voor performers. Zelf heb ik veel verteld over mijn manier van contact maken met het publiek: hoe zorg je ervoor dat de toeschouwers zich bewust worden van jouw aanwezigheid? Hoe gebruik je je energie zo dat je het publiek als het ware ergens inzuigt? Het is echt superbelangrijk om je publiek serieus te nemen. Mensen zijn speciaal voor jou ergens heen gekomen, ze hebben moeite gedaan, een kaartje gekocht, zich mooi gemaakt.”

“Veel zangers, met name in koor of ensemble, proberen een soort neutraliteit uit te stralen, met een blik die gericht is op een denkbeeldig punt in de verte. Maar neutraliteit bestaat niet op het podium. Je ziet het als een zanger als het ware ‘uitgeplugd’ is. Je hoeft niet heel expressief te doen, je moet er gewoon zijn, met aandacht.

Dat is de sleutel tot alles. Het gaat eigenlijk om heel simpele technieken: ademen, goed staan, je bewust zijn van je voeten op de grond, je ruggenwervel, je kaak die al dan niet ontspannen is, kortom: het hele bewustzijn van je lichaam.

Bij veel zangers gaat het bijvoorbeeld mis als ze vanuit de coulissen naar voren lopen, daar wordt veel te weinig aandacht aan besteed. Dat loopje is extreem belangrijk, dat moet je niet onderschatten. Maar je moet ook weer niet overdrijven, dat werkt averechts.”

DE WILDERNIS is een theaterconcert van WENDE in samenwerking met Toneelgroep Oostpool en het Nederlands Kamerkoor en gaat – vanwege Covid-19 later dan gepland – in première in januari 2022.

In september is nog een aantal try-outvoorstellingen te zien.

Meer info: wende.nu 26

interview “Het gaat over de dingen Varianten in koorzang DE WILDERNIS is een vervolg op haar bejubelde show MENS, met uitsluitend nieuwe Nederlandstalige teksten van onder andere Marieke Lucas Rijneveld – die in 2020 de International Booker Prize won en met wie Wende meteen “een enorme klik” voelde –, van Marjolijn van Heemstra – “Ik ben een groot fan van haar werk als schrijver en theatermaker” – en van Dimitri Verhulst, met wie ze al langer samenwerkt.

“Het is een heel afwisselende voorstelling geworden, ook in de manier van produceren. Alles verschuift bij mij nog voortdurend in het try-outstadium, dus ze hebben van heel dichtbij meegemaakt van wat er allemaal komt kijken op het gebied van arrangeren – Lucas Wiegerink heeft de arrangementen voor het koor gemaakt en dat heeft hij heel goed gedaan –, van licht, kostuums en vormgeving. Stef Aerts (FC Bergman), die gewend is aan grote theaterspektakels, heeft de eindregie gedaan. Voor mij is het een uitdaging om pop en elektronische muziek, in combinatie met bijzondere taalkunst, te verbinden en te combineren met de wereld van de klassieke muziek. Het is echt heel erg leuk om dat over te dragen op jonge zangers die open staan voor experimenten. We zijn uitgegaan van het klassieke koor, waarbij het koor de solist begeleidt en ondersteunt, maar gebruiken het koor ook op andere manieren, bijvoorbeeld als een variant op het Griekse koor waarbij het koor commentaar geeft op de handeling of tegenkleur biedt.”

die niet gezegd worden. De schaduwkant die we allemaal in ons hebben. Misschien schuilt in die wildernis wel juist wie we zijn in onze meest pure vorm, even onschuldig als wreed.” - WENDE

Mensen zijn wolven De titel heeft Wende ontleend aan een droom. Het gaat voor haar over de schaduwkanten van mensen, over angsten en gevaren, over dat wat niet gezegd mag worden (**pull quote invoegen hier ergens), over wat tussen hart en onderbuik woont. “We zijn wolven, zegt Hobbes in zijn beroemde boek Leviathan. We moeten ons verhouden tot elkaar, we moeten met elkaar zien te dealen omdat we anders monsters worden. Met de zangers heb ik gewerkt aan die thema’s. Het koor is daarbij onontbeerlijk gebleken.

Ze hebben mij vleugels gegeven en ik hoop dat deze ervaring hen in de toekomst vleugels gaat geven.”

Van de trainees: "Ik ben enorm dankbaar en vereerd dat we deel mochten uitmaken van De Wildernis en zo’n geweldig team. Wende is een fantastische artiest met een grote hoeveelheid charme, warmte, generositeit, kracht, creativiteit en goede energie. Het is prachtig om te zien hoe ze ruimte maakte voor anderen, zelfs terwijl ze zelf in de spotlights staat.

Bij Wende zie ik hoe belangrijk het is voor goede artiesten om je menselijk op te stellen en trouw aan jezelf te blijven. Deze samenwerking heeft een nieuwe wereld aan muziekervaring voor me geopend.

Ensemblezang en haar muziek gaan geweldig samen. Ik heb enorm veel geleerd van haar!"

Ariel Sin Yu Lee (Hong Kong), deelnemer NKK NXT 20/21 (traineeprogramma Nederlands Kamerkoor)

27

Concerten.

Mooier dan ooit.

Welkom terug!

28

De deuren zijn weer open!

Wees er snel bij.

Concertseries 2021-2022

Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ Vergeten – een voorstelling over dementie Ester – een muzikale ode aan powervrouwen Lied der liederen met Peter Dijkstra DoReMiFaSol met Paul Van Nevel #uncut – meeslepende voorstelling over een trans vrouw Bestel vóór 1 oktober de hele serie met 20% keuzekorting!

Combineren met andere concerten is ook mogelijk.

Ga naar www.nkk.nl/muziekgebouw voor alle informatie, speeldata en bestel nu uw kaarten!

Arnhem, Musis en Stadstheater Vergeten – een voorstelling over dementie Weihnachts-Oratorium met Freiburger Barockorchester en Peter Dijkstra Di Lasso's Tranen van Petrus met Marijn Rademaker en Dance Company Nanine Linning Bestel nu de hele serie met 20% korting! Ga naar www.nkk.nl/musis voor meer informatie, speeldata en bestel nu uw kaarten!

Utrecht, TivoliVredenburg en Pieterskerk Ester – een muzikale ode aan powervrouwen Lied der liederen met Peter Dijkstra Weihnachts-Oratorium met Freiburger Barockorchester en Peter Dijkstra DoReMiFaSol met Paul Van Nevel (Pieterskerk) Bestel nu de hele serie met 25% korting!

Ga naar www.nkk.nl/tivolivredenburg voor meer informatie, speeldata en bestel nu uw kaarten!

29

Concertagenda 2021-2022 Let op: alle informatie is onder voorbehoud. Controleer altijd voor uw bezoek bij de concertlocatie of de speellocatie, tijd en datum nog actueel zijn. Het kan zijn dat sommige concerten of voorstellingen nog niet in de verkoop zijn – meer informatie hierover vindt u bij uw concertlocatie.

Alkmaar Grote Sint Laurenskerk en TAQA Theater de Vest di. 23 november 2021 Lied der Liederen di. 22 maart 2022 Di Lasso’s Tranen van Petrus theaterdevest.nl 072 - 548 99 99

Breda Chassé Theater do 31. maart 2021 Di Lasso’s Tranen van Petrus chasse.nl 076 - 530 31 31

Almere Kunstlinie Almere Flevoland do. 30 september 2021 Vergeten kaf.nl 036 - 845 55 55

zo. 26 september 2021 Vergeten zo. 24 oktober 2021 Ester wo. 22 december 2021 Weihnachts-Oratorium wo. 30 maart 2022 Di Lasso’s Tranen van Petrus za. 16 april 2022 Matthäus-Passion za. 28 mei 2022 #uncut zuiderstrandtheater.nl residentieorkest.nl (voor Matthäus-Passion)

Den Haag Nieuwe Kerk en Amare

Amsterdam Het Koninklijk Concertgebouw di. 14 december 2021 Weihnachts-Oratorium concertgebouw.nl 020 - 671 83 45 Koninklijk Theater Carré zo. 10 april 2022 Di Lasso’s Tranen van Petrus carre.nl 020 - 524 94 53 Muziekgebouw aan ’t IJ Bestel de hele serie in het Muziekgebouw voor 1 oktober en krijg 20% korting! za. 18 september 2021 Vergeten wo. 13 oktober 2021 Ester

Deventer Deventer Schouwburg vr. 24 september 2021 Vergeten deventerschouwburg.nl Eindhoven Muziekgebouw di. 21 september 2021 Vergeten vr. 17 december 2021 Weihnachts-Oratorium muziekgebouweindhoven.nl 040 - 244 20 20 Enschede Wilminktheater en Muziekcentrum zo. 19 september 2021 Vergeten

zo. 21 november 2021 Lied der liederen za. 22 januari 2022 DoReMiFaSol wo. 25 mei 2022 #uncut muziekgebouw.nl

wo. 20 oktober 2021 Ester wo. 19 januari 2022 DoReMiFaSol zo. 29 mei 2022 #uncut wilminktheater.nl 053 - 458 85 00

Arnhem Musis en Stadstheater Bestel de hele serie concerten in Musis en krijg 20% korting!

Groningen SPOT zo. 12 december 2021 Weihnachts-Oratorium zo. 20 maart 2022 Di Lasso’s Tranen van Petrus spotgroningen.nl 050 - 368 03 68

wo. 29 september 2021 Vergeten do. 16 december 2021 Weihnachts-Oratorium vr. 25 maart 2022 Di Lasso’s Tranen van Petrus musisenstadstheater.nl 026 - 443 73 43

30

Haarlem Philharmonie za. 25 september 2021 Vergeten za. 19 maart 2022 Di Lasso’s Tranen van Petrus theater-haarlem.nl 023 - 512 12 12

agenda

Kerkrade Parkstad Limburg Theaters zo. 27 maart 2022 Di Lasso’s Tranen van Petrus plt.nl 05 - 571 66 07 Leeuwarden Grote of Jacobijnerkerk wo. 17 november 2021 Lied der liederen do. 20 januari 2022 DoReMiFaSol harmonie.nl 058 - 233 02 33 Leiden Pieterskerk za. 18 december 2021 Weihnachts-Oratorium do. 14 april 2022 Matthäus-Passion vr. 15 april 2022 Matthäus-Passion pieterskerk.com 071 - 513 77 64 Stadsgehoorzaal do. 23 september 2021 Vergeten leideschouwburg-stadsgehoorzaal.nl 071 - 516 38 81 Lochem Grote of Sint-Gudulakerk di. 21 december 2021 Weihnachts-Oratorium schouwburglochem.nl

Utrecht Stadsschouwburg Utrecht do. 16 september 2021 Vergeten za. 26 maart 2022 Di Lasso’s Tranen van Petrus zo. 05 juni 2022 #uncut stadsschouwburg-utrecht.nl 030 230 20 23 TivoliVredenburg en Pieterskerk Bestel de serie met concerten in TivoliVredenburg en de Pieterskerk en ontvang 25% korting! De concerten in de Stadsschouwburg maken geen onderdeel uit van de serie. vr. 15 oktober 2021 Ester ma. 22 november 2021 Lied der liederen za. 11 december 2021 Weihnachts-Oratorium vr. 21 januari 2022 DoReMiFaSol (Pieterskerk) tivolivredenburg.nl 030 - 231 45 44 Zwolle Zwolse Theaters wo. 22 september 2021 Vergeten wo. 24 november 2021 Lied der Liederen zwolsetheaters.nl BUITENLAND

0573 - 25 00 51 Nijmegen Stadsschouwburg en Concertgebouw de Vereeniging do. 14 oktober 2021 Ester vr. 03 juni 2022 #uncut sedv.nl 024 - 322 83 44

Weikersheim (DE) Tauberphilharmonie Vr. 10 december 2021 Weihnachts-Oratorium Keulen (DE) Kölner Philharmonie zo. 19 december 2021 Weihnachts-Oratorium Freiburg (DE) Konzerthaus do. 23 december 2021 Weihnachts-Oratorium

Rotterdam De Doelen vr. 22 oktober 2021 Ester dedoelen.nl 010 - 217 17 17 O. Festival di. 24 mei 2022 #uncut o-festival.nl

31

interview

in de volgende editie

Di Lasso's Tranen van Petrus Interview met Marijn Rademaker

Colofon Magazine Nederlands Kamerkoor: Redactie Joost Verheggen, Eline Langejan, Minke van der Stelt, Maaike Koffeman Ontwerp Roman Jans, romanontwerp.nl Ontwerp omslag en huisstijl Total Design Koorfoto Kasimir Szekeres Druk BCM

concertagenda

Nederlands Kamerkoor Doelenstraat 46 3512 XJ Utrecht 030 - 230 30 20 info@nederlandskamerkoor.nl www.nederlandskamerkoor.nl /nederlandskamerkoor @ned_kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent Kantoor Tido Visser artistiek en algemeen directeur Janneke Godschalk zakelijk leider Annelot Rijkaart productieleider Jojanneke Poorter productieleiding a.i. & zakelijke assistentie Minke van der Stelt officemanager Joost Verheggen marketingmanager Imre Ploeg artistiek leider NKK NXT & manager educatie Nelleke Raudenbusch relatiemanager Eline Langejan producent Haru Kitamika bibliothecaris Jasper Schweppe artistiek coördinator Margriet Stok relatiebeheer Niels de Groot stagiair educatie & participatie Laura Jonker freelance producent Jitske Weijand freelance producent Raad van Toezicht Trudy Vos voorzitter Luc Defaix vice-voorzitter Merlijn de Gruijter Saskia Laseur NXT Generation trainees Raad van Toezicht Catharine de Planque Oscar Ibsen NKK Fonds Arnold Schilder voorzitter Olivier Sueur secretaris Anna Kesler penningmeester Het Nederlands Kamerkoor wordt ondersteund door:

Wilt u adverteren in dit magazine?

Neem contact op met Medialijn, Caroline Sanders: c.sanders@medialijn.nl of 0314 – 763735 Kijk voor de laatste informatie op: www.nederlandskamerkoor.nl Adreswijzigingen en aan- en afmeldingen kunt u doorgeven via info@nederlandskamerkoor.nl.

32

32

Kernleden Nederlands Kamerkoor Sopranen

Alten

Tenoren

Bassen

Heleen Koele Annet Lans Mónica Monteiro

Elsbeth Gerritsen Marleene Goldstein Dorien Lievers Eline Welle

Stefan Berghammer William Knight João Moreira Alberto ter Doest

Kees Jan de Koning Gilad Nezer Jasper Schweppe