Nederlands Kamerkoor magazine 6: juni-dec 2017 by Nederlands Kamerkoor

Jubileum Het NKK bestaat 80 jaar! Interview Chef-dirigent Peter Dijkstra Seizoensoverzicht 17-18 De allermooiste koormuziek

Nummer 6 juni â€“ december 2017

1 EN 2 SEPTEMBER – FESTIVAL OUDE MUZIEK – TIVOLIVREDENBURG, UTRECHT 2 DAGEN, 150 PSALMEN,150 COMPONISTEN, 1000 JAAR KOORMUZIEK 12 CONCERTEN, 2 LEZINGEN, DEBAT EN REFLECTIE WWW.150PSALMS.COM

welkom Het Nederlands Kamerkoor bestaat 80 jaar. Een mensenleven lang. Historie kan voor je werken, maar ook tegen je. Hoe ouder je als organisatie wordt, hoe meer je institutionaliseert: je wordt een begrip, een instituut. Met als gevaar dat je je dynamiek verliest, je bestaansrecht, je urgentie. Daar zijn we de afgelopen jaren mee bezig geweest, met de vraag: waartoe zijn wij op aarde? We kwamen tot een aantal – haast vanzelfsprekende – conclusies: topkwaliteit moet altijd voorop staan, in alles wat we doen. Roepen vanuit een ivoren toren dat we de beste zijn is nutteloos: we moeten samenwerken met amateurkoren, ons inzetten voor een gezonde en brede koorcultuur in Nederland. En we moeten relevante kunst maken. Dit is een tijd waarin – naast pure schoonheid – ook maatschappelijk bewustzijn een belangrijke rol speelt. Hoe kunnen wij bijdragen aan een maatschappij van verbondenheid? 150 Psalms is zo’n project waarin de relevantie zichtbaar is. Psalmen gaan over vluchtende volkeren, over machtsmisbruik, onrechtvaardig leiderschap, maar ook over hoop en troost. Een relevanter uitgangspunt voor een project waarin kunst en maatschappij centraal staan, kun je je niet voorstellen. De pure schoonheid van twaalf concerten door vier topkoren wordt vergezeld door lezingen van mensen die prikkelen én verbinden. Wij hopen u allen op 1 en 2 september in TivoliVredenburg te mogen verwelkomen, voor een marathon van koorklank en prikkelende gedachten. Een prachtig project om één mensenleven mee af te sluiten en te reïncarneren in het volgende. Tido Visser Algemeen directeur Nederlands Kamerkoor

inhoudsopgave

Interview Peter Dijkstra P4

Seizoensoverzicht 2017-2018 P7

Column Connie Palmen P19

De dag van het concert P20

80 jaar publiciteitsfoto's P22

Waarom het koor de toekomst heeft P28

150 Psalms P32

Zingen doe je Samen! P36

Programmatoelichting P41

Concertagenda foto: Wiebrig Krakau

P46

nieuws interview

Kernleden mogen zichzelf lid van het Nederlands Kamerkoor noemen, een eretitel. De kernleden denken mee met de staf, op artistiek, educatief en organisatorisch vlak, nemen samen met de artistieke leiding audities af, en bewaken de unieke klank van het koor. Kernlid word je niet zomaar: er gaat een zorgvuldige procedure aan vooraf met een aparte auditie, een gesprek met de artistieke leiding en evaluatie van recente projecten.

Nieuwe kernleden:

Samenwerking met Alpha Records Het Nederlands Kamerkoor gaat een samenwerking aan met het label Alpha Records, onderdeel van Outhere Music. Een ambitieus label, dat niet alleen staat voor hoge artistieke kwaliteit, maar ook voor innovatie en originaliteit. Het Nederlands Kamerkoor voegt zich bij gerenommeerde ensembles als Café Zimmerman, Orchester Wiener Akademie en Collegium Vocale Gent. Binnenkort wordt samen met Alpha Records een digitaal kanaal gelanceerd, waarop onder andere de Messe Pour Double Choeur van Frank Martin te beluisteren zal zijn. Ook gaan we nieuwe cd-opnames maken, waarover binnenkort meer informatie. Wilt u op de hoogte blijven van de plannen? Schrijf u in voor de nieuwsbrief via onze website.

4 2

foto: Leo Samama

Elsbeth Gerritsen & Cressida Sharp

Het is dus heel bijzonder dat het Nederlands Kamerkoor niet één, maar twee nieuwe kernleden mag verwelkomen: alt Elsbeth Gerritsen en sopraan Cressida Sharp. Elsbeth Gerritsen (46) is geen onbekende voor het Nederlands Kamerkoor: ze zingt al bijna tien jaar mee, onlangs nog als solist in 72 Angels onder leiding van Peter Dijkstra. Ook bij andere professionele ensembles is ze een veelgevraagd zangeres. De Engelse sopraan Cressida Sharp (27) maakte pas afgelopen zomer haar debuut bij het Nederlands Kamerkoor, tijdens de tournee naar China. Ze maakte daar zoveel indruk dat ook zij zich inmiddels kernlid mag noemen.

De Matthäus Missie en De Matthäus Passie van Reinbert de Leeuw op DVD De reacties waren overweldigend. De documentaire De Matthäus Missie en de registratie van de uitvoering, onder de titel De Matthäus Passie, respectievelijk over en onder de leiding van Reinbert de Leeuw, zijn een bewijs van Reinbert de Leeuws unieke kwaliteiten. Velen vroegen naar een uitgave en nu is het dan zover: de DVD met documentaire én concertregistratie is verkrijgbaar. Kijk op www.nederlandskamerkoor.nl voor meer informatie.

nieuws

Nederlands Kamerkoor presenteert nieuwe huisstijl Het is u vast niet ontgaan: met dit magazine presenteren wij ook onze nieuwe huisstijl, inclusief nieuw logo en nieuwe foto’s. In het seizoen 2017/2018 zult u ook de nieuwe posters zien hangen, met in de hoofdrol onze eigen zangers. De nieuwe stijl werd ontwikkeld door Total Identity. Managing director Bob van der Lee: “De samenwerking met het Nederlands Kamerkoor is een verrassende en verrijkende ervaring. Niet alleen door de optredens, maar vooral door de kracht en verbinding die ervan uitgaat. Het zijn stuk voor stuk sympathieke mensen met talent, lef en ambitie en de wil om het beste neer te zetten. Dát wilden we vangen in de nieuwe stijl. Ook de naam die gezien mag worden en de emotie van het moment wilden we visualiseren. Het is een levende stijl geworden die nooit af is. Ik zie nu al uit naar het volgende seizoen!” Met dank aan Total Identity

foto: Kasimir Szekeres

Opnieuw groei in bezoekersaantallen Het Nederlands Kamerkoor verwelkomde in 2016 opnieuw meer bezoekers. Ruim 49.500 mensen bezochten de in totaal 83 concerten van het Nederlands Kamerkoor; in 2015 waren dat er 41.500. Waren er in 2015 gemiddeld 507 toeschouwers per concert, in 2016 waren dat er 597. We zijn u, ons publiek, enorm dankbaar. Wat ons betreft groeien we nog even door. Wat u betreft ook? Verras eens een vriend(in), of een familielid, met een concert en laat ze kennis maken met het Nederlands Kamerkoor.

Kees Jan de Koning 25 jaar bij het Nederlands Kamerkoor

foto: Leo Samama

In 1992 kwam bas Kees Jan de Koning op 31-jarige leeftijd in dienst van het Nederlands Kamerkoor. We vieren nu zijn 25-jarige jubileum! Hij is nog steeds van onschatbare waarde voor het koor, zo stelt algemeen directeur Tido Visser: “Kees Jan is – of hij het leuk vindt of niet – toch een beetje de nestor van het Nederlands Kamerkoor. Hij is een baken van herkenning voor het publiek, én een baken van rust voor zijn collega’s. Zijn stem is uniek: rond, warm, en – heel belangrijk in een koor –, een stem die ‘mengt’. In combinatie met zijn solistische gaven, is hij wat mij betreft een zanger ‘hors categorie’. Als hij zo gezond blijft zingen, is hij er over 25 jaar nog steeds bij.”

interview

Peter Dijkstra We merken hoe koorzang mensen kan raken.

interview

Peter Dijkstra is bijna twee seizoenen chef-dirigent van het jubilerende Nederlands Kamerkoor. Geen voorganger had zo’n lastige taak: Dijkstra moet niet alleen een topkoor op peil houden, maar ook verbinding zoeken met een veranderlijke maatschappij. De chef legt uit hoe het 80-jarige keurkorps meegroeit met de tijd.

door GUIDO VAN OORSCHOT

Soms staat Peter Dijkstra versteld van zijn zangers. Hoe wendbaar ze zijn. Wat voor klank er uit hun kelen komt. Hoe ze hun ziel durven tonen, of het nu tijdens een maandagochtendrepetitie is of in het vuur van een concert. Hij prijst de ‘uitnodigende lichaamstaal’, roemt de ‘gezamenlijke energie’ en signaleert ‘een engagement en een kunnen’ dat hij bij andere koren nooit zó heeft gevoeld. Peter Dijkstra (38) is, kortom, een gelukkige chef. Zie hem stralen in de zon die schijnt door een grand café in Arnhem. Hij woont er sinds een half jaar met vrouw en vier kinderen, niet te ver verwijderd van zijn verse professoraat koordirectie aan de Musikhochschule in Keulen. Nee, hier zit geen man die zucht onder het gewicht van een 80-jarige traditie. Zijn parcours begon in het Drentse Roden, waar Dijkstra werd opgekweekt als koorknaap. Als koorchef maakte hij een hinkstapsprong via München (koor van de Beierse Omroep) en Stockholm (Zweeds Radiokoor). Sinds 2015 drukt hij bij het Nederlands Kamerkoor de voetstappen van Felix de Nobel, de grondlegger die in 1937 met veertien zangers begon. Latere chefs droegen namen als Uwe Gronostay, Tõnu Kaljuste, Stephen Layton en Risto Joost.

Verbinding Dat Peter Dijksta zich als hun erfgenaam senang voelt, betekent niet dat het Kamerkoor vanaf heden vaart op routine. “Integendeel”, zegt hij met de sonore stem van de geschoolde zanger. “Ik wil juist meer smoel. En niet alleen in het artistieke.” Niet voor niets zette Dijkstra in februari zijn naam onder het manifest Zingen, lekker belangrijk 2020. Strekking van dat document: Nederlandse koren willen in de volle breedte streven naar verbinding. Tussen vaklui en liefhebbers, tussen samenleving en zangwezen, van schoolkoor tot oratoriumvereniging en shantygroep. Het lijkt hard nodig in een koorwereld die oogt als een eilandenrijk zonder veerdienst. Liefst 13 duizend koren staan geregistreerd. Tel er de loslopende clubjes bij en naar schatting 1,7 miljoen Nederlanders beoefenen de koorzang. Dat doen ze vooral voor eigen parochie, wat niet erg is — tot de vraag wordt gesteld naar de maatschappelijke relevantie van koorkunst. En of de belastingbetaler daar nog een stuiver voor overheeft. “In die discussie claimen wij de rol van voortrekker”, zegt Peter Dijkstra. “Per slot van rekening zijn we een kamerkoor voor alle Nederlanders. Sinds jaar en dag verspreiden we onze series over het land, van Groningen tot Sittard

interview

foto: Foppe Schut

Nergens anders vind ik de plooibaarheid en diversiteit van het Nederlands Kamerkoor.

en van Haarlem tot Enschede. Ook in ons educatieprogramma met amateurkoren, Zingen doe je samen!, merken we hoe koorzang mensen kan raken. Alleen al daarom moet zingen op de basisschool weer serieus worden genomen.” NKK NXT Maar helaas, zelfs topkoren zijn hun leven niet zeker. Het Nederlands Kamerkoor wist na harde bezuinigingen te herrijzen; vorig jaar kwam Cappella Amsterdam vanuit het niets onder vuur. “Het is van de gekke”, zegt Dijkstra. Hij wijst erop dat orkesten, operahuizen en festivals verankerd zitten in de culturele Basisinfrastructuur, kortweg BIS. “Dat biedt meer zekerheid. Het is op zijn minst vreemd dat daar geen kamerkoren in vertegenwoordigd zijn. Zij zouden beter geborgd moeten worden.” Ook vlak onder de top wacht werk. Onder de naam NKK NXT begint het Kamerkoor een traineeship voor pas afgestudeerde zangers. Ze krijgen een parttime contract voor 24 weken, waarin wordt geleerd wat er zoal bij de bedrijfsvoering van een koor komt kijken. “Dus niet alleen zingen”, zegt Dijkstra, “maar ook zaken als programmeren, marketing en educatie. Mijn droom is dat we daarvan ooit een master ensemblezang aan een conservatorium kunnen maken.” Een nieuwe tijd stelt nieuwe eisen. Decennialang gaf het Nederlands Kamerkoor een vaste boterham aan 24 zangers, mét pensioen. Nu vormen vijftien zzp’ers de kern. Ze kunnen als eerste intekenen op de programma’s, waarna versterking komt uit een rijkgevulde kaartenbak. “We doen er alles aan om onze mensen basiszekerheid te geven”, zegt Dijkstra. “Ik wil de kern graag uitbreiden van vijf tien naar zestien zangers. Het zzp’erschap vormt niet per se een bedreiging voor de artistieke kwaliteit. Ik zie juist een positieve kant: zangers zitten niet aan ons vastgeketend. Ze kunnen er andere pro-

jecten naast doen en zich op die manier verder ontplooien. Met frisse kelen keren ze dan terug bij ons.” Plooibaarheid en diversiteit Hij noemt zichzelf ‘een bouwer’, iemand ook ‘van de lange verbintenis’. Grote kans dat Dijkstra zelf de premières dirigeert van de muziek die hij wil bestellen bij componisten die weten hoe je voor koorstrotten schrijft. “Hoog op de verlanglijst staat nieuw werk van de Schot James MacMillan. Ook in de Baltische landen en Scandinavië gebeuren mooie dingen en in Nederland componeert iemand als Rob Zuidam fenomenaal voor koor.” Lacunes in het repertoire? Dijkstra ziet ze amper. “We hebben een brede blik en kunnen putten uit duizend jaar muziek. Hooguit moeten we, als toonaangevend ensemble, het zingen van de echt ingewikkelde partituren intensiveren. Denk aan werk van Olivier Messiaen of Luciano Berio. Dijkstra heeft er de zangers voor. “Het zijn kanjers”, zegt hij. Nieuwe noten komen net zo makkelijk uit hun keel als die van Bach, Mendelssohn of Poulenc. “Maar wat nog belangrijker is: ze zijn in staat elk repertoire af te leveren met een andere klank. Wat dat betreft plukken we de vruchten van de muziekcultuur zoals die sinds de jaren zestig in Nederland is gegroeid, met pioniers in oude en nieuwe muziek als Frans Brüggen en Reinbert de Leeuw.” Sprekend over veelzijdigheid: misschien maakt dat het Nederlands Kamerkoor wereldwijd wel uniek, denkt Peter Dijkstra. “Rond een topclub als het Lets Radiokoor hoor ik een bepaalde sereniteit. Het RIAS Kammerchor zingt uitgesproken nobel. Ik krijg kippenvel van de warmte in het koor van de Beierse omroep. Maar nergens anders vind ik de plooibaarheid en diversiteit van het Nederlands Kamerkoor.”

Seizoens overzicht |

2017 - 2018

seizoensoverzicht

Fauré Requiem

September 2017

Amsterdam Sinfonietta en het Nederlands Kamerkoor zetten hun tanden in een van ’s werelds mooiste én beroemdste werken: het Requiem van Fauré. De kamermuziekvariant die hier klinkt, reflecteert het intieme karakter van het werk.

150 Psalms

Voor de pauze staan oorlog en vrede tegenover elkaar. Sjostakovitsj’s Kammersinfonie is opgedragen aan de slachtoffers van fascisme en oorlog, terwijl Da Pacem Domine van Pärt een pleidooi voor wereldvrede is. De twee worden door Amsterdam Sinfonietta en het Nederlands Kamerkoor op unieke wijze aan elkaar geregen.

September 2017

In één weekend klinken in 12 concerten alle 150 psalmen uit 1000 jaar koormuziek. Uitgevoerd door vier van de beste koren ter wereld: The Tallis Scholars, Det Norske Solistkor, The Choir of Trinity Wall Street én initiator het Nederlands Kamerkoor, dat hiermee op grootse wijze zijn 80-jarig bestaan viert tijdens het Festival Oude Muziek. De psalmen bestaan al 3000 jaar en zijn nog altijd actueel: ze vertellen over vluchtende volkeren, over geweld, over compassie. Die actualiteit wordt tijdens deze twee dagen belicht. Hoogtepunt vormen ongetwijfeld de lezingen van grote internationale denkers over een thema uit de psalmen in relatie tot hun eigen vakgebied.

1 en 2 september 2017 Utrecht, TivoliVredenburg (Festival Oude Muziek) Lees meer op pagina 32 www.150psalms.com # nkk 80 # a cappella # festival

Knut Nystedt Immortal Bach Johann Sebastian Bach Chaconne uit Partita nr. 2 Arvo Pärt Da Pacem Domine Dmitri Sjostakovitsj Kammersinfonie 110a Arvo Pärt Da Pacem Domine (met strijkorkest) Gabriel Fauré Requiem op. 48 Nederlands Kamerkoor Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding & viool Thomas Oliemans bariton (Utrecht, Arnhem, Enschede) Andreas Wolf bariton (Amsterdam) Judith van Wanrooij sopraan 21 september 2017 Utrecht, TivoliVredenburg, Grote Zaal 22 september 2017 Enschede, Muziekcentrum, De Wilmersberg Zaal 23 september 2017 Arnhem, Musis, Parkzaal (nieuwe zaal) 26 september 2017 Amsterdam, Concertgebouw, Grote Zaal 9 september 2017 Colombia, Bogotá, Teatro Mayor 11 en 13 september 2017 Argentinië, Buenos Aires Teatro Colón 14 september 2017 Chili, Santiago de Chile Centro Cultural www.nederlandskamerkoor.nl/requiem # nkk 80 # requiem

foto: Ronald Knapp

seizoensoverzicht

Vespers van Rachmaninov September – Oktober 2017

De All-Night Vigil of Vespers van Rachmaninov behoort tot het allergrootste koorrepertoire. Het is als de Vijfde van Mahler voor koormuziek: een stuk van symfonische omvang dat mensen al decennialang in vervoering brengt. Rachmaninov is vooral bekend door zijn pianoconcerten en symfonieën, maar hij was een absolute meester in het schrijven van koormuziek. De titel All-Night Vigil is eigenlijk incorrect, want alleen de eerste zes van de vijftien delen van dit schitterende werk zijn bestemd voor de Russisch-Orthodoxe vesperdienst. De betekenis van het werk overstijgt welke traditie dan ook: de troost en verstilling die eruit spreken zijn ongekend. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Vespers ook tot de favorieten van de componist zelf behoort. Een prachtige afsluiting van het drieluik waarmee het Nederlands Kamerkoor zijn tachtigjarig bestaan viert.

Sergej Rachmaninov All-Night Vigil op. 37 (Vespers) Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent 28 september 2017 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk 29 september 2017 Den Haag, Nieuwe Kerk 30 september 2017 Heerenveen, Heilige Geestkerk (i.s.m. Collegium Vocale Fryslân) 1 oktober 2017 Utrecht, TivoliVredenburg, Grote Zaal 4 oktober 2017 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 5 oktober 2017 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 7 oktober 2017 Vlissingen, Jacobskerk

Missa Unitatis Cd-presentatie Oktober 2017 In april 2016 brachten het Nederlands Kamerkoor en Cappella Pratensis o.l.v. van Stephen Layton de wereldpremière van de dubbelkorige Missa Unitatis van componist Antony Pitts. Dit najaar verschijnt het stuk op cd. Samen met de deelnemende koren van Stichting Babel (zes vooraanstaande amateurkoren uit Noord-Brabant en Antwerpen) wordt deze gepresenteerd.

Antony Pitts Missa Unitatis Benjamin Britten A Hymn to the Virgin Nederlands Kamerkoor Cappella Pratensis Stephen Layton dirigent

www.nederlandskamerkoor.nl/vespers

28 oktober 2017 ’s-Hertogenbosch, Jeroen Bosch Art Centre

# nkk 80 # a cappella # Peter Dijkstra

www.nederlandskamerkoor.nl/missaunitatis # a cappella

# hedendaags

seizoensoverzicht

foto: Leo Samama

Anoniem anno 1300 Engelse polyfonie o.l.v. Paul Van Nevel

Oktober – November 2017 Het Nederlands Kamerkoor keert sinds lange tijd weer terug naar de Middeleeuwen. En dat kan uiteraard het beste met oudemuziekspecialist Paul Van Nevel. Hij verzamelde stukken uit de Engelse polyfonie van de veertiende eeuw. Van geen enkel stuk op het programma is de componist bekend. In tegenstelling tot hun collega’s van het Europese vasteland, legden deze anonieme Engelse componisten geen nadruk op hun eigen identiteit. Toch spreken de composities van een grote veelzijdigheid en originaliteit. De Engelse componisten maakten gebruik van technieken die op het vasteland onbekend waren, en vermengden wereldse melodieën met Latijnse sacrale teksten. Het heeft een verrassende schoonheid als resultaat.

Polyfonie uit Engeland (1300-1400), alle werken zijn anoniem Victime Paschali laudes (Paassequentia à 3) Stella maris illustrans omnia (Cantilena à 3) Virgo salvavit hominem (Gymel à 2 & 3) Sumer is icumen in / Pes: Sing cuccu (Canon à 4) Exulta Syon / Exulta Syon filia / Exulta Syon filia iam noli flere / En ai je bien trouvé (Quadruple motet) En Albion de fluus environen (Ballade à 3 voor Edward II) Candens crescit lilium / Candens lilium columbina (Dubbelmotet à 4) Dou way Robin / Veni mater gracie (Motet à 2) Nova! Nova! Ave fit ex Eva! Carol voor Maria-Boodschap Twee misdelen : a. Kyrie Cuthberthe prece à 3 b. Sanctus à 3 Mater ora filium (Sequentia à 3) Nederlands Kamerkoor Paul Van Nevel dirigent 21 oktober 2017 Sittard, Michielskerk 22 oktober 2017 Cuijk, Sint Martinuskerk 21 november 2017 Groningen, Oosterpoort, Kleine Zaal 22 november 2017 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 24 november 2017 Utrecht, Pieterskerk 25 november 2017 Frankfurt am Main, Wahlfahrtskirche Kälberau 26 november 2017 Enschede, Muziekcentrum, De Wilmersberg Zaal 29 november 2017 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ www.nederlandskamerkoor.nl/anoniem # a cappella # oude muziek # Paul Van Nevel

Bosch Requiem

November 2017

In opdracht van November Music schrijft Anthony Fiumara een nieuw requiem voor het Nederlands Kamerkoor, Holland Baroque en enkele solisten. Het concert wordt ingebed in een avond gewijd aan Allerzielen, de dag dat we overleden dierbaren herdenken. Désanne van Brederode, betrokken als librettist: “Het gaat me om verschillende soorten sterven: anoniem en in eenzaamheid, of in het dieptepunt van een depressie door eigen hand, of verdronken tijdens het vluchten, of dankbaar en bewust, na een lang leven, of vertwijfeld en woedend en bang, omdat iemand lijdt én nog zoveel plannen had…”

Anthony Fiumara Bosch Requiem Nederlands Kamerkoor Holland Baroque Aart Strootman gitaar Ramon Lormans slagwerk Peter de Graef tekst en spel Madeleine Matzer en Jur van der Leck regie 2 november 2017 ’s-Hertogenbosch, November Music, Catharinakerk www.nederlandskamerkoor.nl/boschrequiem # hedendaags # requiem

foto: Noa Verhofstad

seizoensoverzicht

Utrechts Requiem: Waarheen, waarvoor?

Beauty en het beest

November 2017

Familievoorstelling voor iedereen van 8 tot 108

Waarheen, waarvoor? is een requiem van deze tijd. Geen Latijnse mis maar een combinatie van verhalen, muziek, beelden en gesproken woord. Hoe denken mensen met verschillende achtergronden en culturen over de dood en het leven ervoor? Waarheen, waarvoor? brengt amateurs en professionals bij elkaar op het podium. Interviews met bewoners van Utrechtse volksbuurten vormen het uitgangspunt voor het libretto en de thema’s van het requiem. Componisten Willem Wander, Joost Kleppe, Gábor Tarján en Anke Brouwer componeren gezamenlijk één requiem voor koor en ensemble, met dit libretto als basis.

Oktober – November 2017

Utrechts Requiem: Waarheen, waarvoor? Nederlands Kamerkoor Insomnio Ulrich Pöhl dirigent 5 november 2017 Utrecht, TivoliVredenburg, Grote Zaal www.nederlandskamerkoor.nl/utrechtsrequiem # hedendaags # requiem

Samen met Maas theater en dans gaat het Nederlands Kamerkoor op tournee met familievoorstelling Beauty en het beest. Beauty en het beest is een muzikaal theaterspektakel over een dapper meisje en een verwende prins, met twee jaloerse zussen, grappige bediendes, spetterende goocheltrucs en een zingend bos. Een betoverend liefdesverhaal voor iedereen van 8 tot 108.

Moniek Merkx tekst & regie Met o.a.: Niek van der Horst, Rosa van Leeuwen, Freek Nieuwdorp, Gale Rama, Jurriën Remkes, Anneke Sluiters, een groep jongeren en acht zangers van het Nederlands Kamerkoor Joop van Brakel e.a. muziek Art Srisayam choreografie Sanne Danz decor Nicky Nina de Jong kostuums Gé Wegman licht Maas theater en dans, Stadsschouwburg Utrecht, Nederlands Kamerkoor coproductie Van december tot maart in: Amsterdam, Breda, Delft, Den Haag, Dordrecht, Drachten, Groningen, Haarlem, Hasselt (België), Kerkrade, Leeuwarden, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Spijkenisse, Utrecht, Zeist en Zwolle. www.nederlandskamerkoor.nl/beauty # familie Deze productie wordt o.a. gesteund door het Prins Bernhard Cultuurfonds en het VSBfonds

seizoensoverzicht

WeihnachtsOratorium December 2017 Het Weihnachts-Oratorium is niet meer weg te denken bij het Nederlands Kamerkoor. Met steeds weer nieuwe topensembles, maar altijd onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra, verrijkt en verdiept het koor zijn blik op dit meesterwerk van Bach. “Veel meer valt er met Kerst niet te wensen”, schreef NRC dan ook over het Weihnachts-Oratorium van het Nederlands Kamerkoor in 2016. In 2017 werkt het Nederlands Kamerkoor samen met de absolute top van barokmusici: Concerto Köln, een van de beste oudemuziekensembles ter wereld, en solisten Elizabeth Watts, Maarten Engeltjes, James Gilchrist en Andreas Wolf. Het complete Weihnachts-Oratorium klinkt: van de feestelijke cantate voor Eerste Kerstdag tot die voor Driekoningen.

Johann Sebastian Bach Weihnachts-Oratorium BWV 248 (cantate 1-6) Nederlands Kamerkoor Concerto Köln Peter Dijkstra chef-dirigent Solisten James Gilchrist Evangelist, tenor Elizabeth Watts sopraan Maarten Engeltjes countertenor Andreas Wolf bas 14 december 2017 Kerkrade, Theater Kerkrade 15 december 2017 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 16 december 2017 Naarden, Grote Kerk 17 december 2017 Duitsland, Braunschweig, Martinikerk 19 december 2017 Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk 20 december 2017 Utrecht, TivoliVredenburg, Grote Zaal 22 december 2017 Hongarije, Budapest, Liszt Academy Concert Centre 23 december 2017 Leiden, Pieterskerk

Psalmensymfonie van Stravinsky Januari – Februari 2018

De Psalmensymfonie van Stravinsky behoort zonder twijfel tot de belangrijkste werken van de 20e eeuw. Het Nederlands Kamerkoor brengt een unieke versie voor koor en piano vierhandig, een bewerking van Dmitri Sjostakovitsj. Het stuk wordt onder andere geflankeerd door werken van Lili Boulanger - zus van Nadia-, die precies honderd jaar geleden op veel te jonge leeftijd stierf aan de ziekte van Crohn. Ook klinken werken van Francis Poulenc en de Nederlandse componisten Rudolf Escher en Ton de Leeuw. Pianist Ralph van Raat maakt zijn debuut bij het Nederlands Kamerkoor, en nodigde Bobby Mitchell uit hem te vergezellen achter de toetsen.

Rudolf Escher Ciel, air et vents Lili Boulanger Soir sur la plaine Francis Poulenc Sept Chansons Ton de Leeuw selectie uit Cinq Hymnes: Regarde / Silence Stravinsky Psalmensymfonie (transcriptie voor piano 4-handig van Dmitri Sjostakovitsj) Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent Ralph van Raat piano Bobby Mitchell piano 24 januari 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 25 januari 2018 Alkmaar, Theater de Vest, Grote Zaal 27 januari 2018 Utrecht, TivoliVredenburg, Hertz 31 januari 2018 Arnhem, Musis Sacrum, Muzenzaal (oude grote zaal) 4 februari 2018 Den Haag, Nieuwe Kerk www.nederlandskamerkoor.nl/psalmensymfonie # Peter Dijkstra

# expressionisme

www.nederlandskamerkoor.nl/weihnachtsoratorium # familie

# Bach

foto: Simon van Boxtel

# Kerst

seizoensoverzicht

Japanse Impressies/ Nocturnes van Debussy Februari 2018

In de serie Horizon leidt dirigent/componist Matthias Pintscher een zinnenstrelend programma met het thema ‘Japanse impressies’. Pintscher debuteert hiermee als gastdirigent bij het Concertgebouworkest met de Nederlandse première van zijn vioolconcert Mar’eh, een zoektocht naar puurheid in vorm en gedachte. De Trois Nocturnes van Debussy verwijzen naar de door Japanse prentkunst beïnvloede schilderijen van Whistler. Debussy’s kleurrijke ‘impressionisme’ had op zijn beurt grote invloed op Toru Takemitsu, de meest vooraanstaande Japanse componist van de twintigste eeuw.

Matthias Pintscher Mar'eh Toru Takemitsu Twill by Twilight Claude Debussy Trois Nocturnes Nederlands Kamerkoor Koninklijk Concertgebouworkest Matthias Pintscher dirigent Leila Josefowicz viool 1 februari 2018 Amsterdam, Concertgebouw, Grote Zaal 2 februari 2018 Amsterdam, Concertgebouw, Grote Zaal

Fauré Requiem met het Nederlands Kamerkorkest Maart 2018

Voor de tweede keer in het seizoen voert het Nederlands Kamerkoor het Requiem van Fauré uit. Dit keer met het Nederlands Kamerorkest én o.l.v. oud-chefdirigent Risto Joost. Composer-in-residence Guillaume Connesson schrijft een nieuw werk voor kamerorkest en koor. Daarnaast klinkt Vaughan Williams. Hij nam een psalmmelodie van renaissance-componist Thomas Tallis en maakte er een indrukwekkende fantasie van voor strijkers verdeeld over twee groepen en een solokwartet. Hij liet het uitvoeren in de majestueuze middeleeuwse kathedraal van Gloucester, waar dit brede palet van strijkinstrumenten de weidse akoestiek prachtig vulden.

Guillaume Connesson Nieuw werk voor kamerkoor en kamerorkest Ralph Vaughan Williams Fantasia on a Theme by Thomas Tallis Gabriel Fauré Requiem op. 48 Nederlands Kamerorkest o.l.v. Gordan Nikoli viool Nederlands Kamerkoor Risto Joost dirigent Judith van Wanroy sopraan Martijn Cornet bariton

www.nederlandskamerkoor.nl/nocturnes # KCO

# romantiek # hedendaags

1 maart 2018 Alkmaar, Grote Sint-Laurenskerk 2 maart 2018 Amsterdam, Concertgebouw, Grote Zaal 3 maart 2018 Amsterdam, Concertgebouw, Grote Zaal 4 maart 2018 Haarlem, Philharmonie www.nederlandskamerkoor.nl/requiemnko # requiem

# romantiek

seizoensoverzicht

Johannes-Passion met Reinbert de Leeuw Maart 2018

Reinbert de Leeuws Matthäus-Passion met het Nederlands Kamerkoor en Holland Baroque in 2016 was een overweldigend succes. De Matthäus Missie, de documentaire van Cherry Duyns over de uitvoeringen, trok volle zalen en ontving de Kristallen Film-prijs. Dat er een vervolg moest komen, stond dus buiten kijf. Met een serie uitvoeringen van Bachs Johannes-Passion komt nu niet alleen Reinbert de Leeuws wens in vervulling, maar inmiddels ook de wens van vele Bach-liefhebbers.

Johann Sebastian Bach Johannes-Passion BWV 245 Nederlands Kamerkoor Holland Baroque Reinbert de Leeuw dirigent

MatthäusPassion met het KCO Maart 2018

Het is nu onvoorstelbaar, maar na de dood van Johann Sebastian Bach raakten zijn werken lange tijd in vergetelheid. De Matthäus-Passion werd pas herontdekt toen Felix Mendelssohn die in 1829 dirigeerde. Inmiddels geldt die als tijdloze muziek, bestand tegen elk verschil in cultuur, achtergrond of leeftijd. Aan de passie- en palmzondaguitvoeringen leveren tegenwoordig ook hedendaagse componisten een bijdrage met eigentijdse passies, maar Bach blijft het ijkpunt. Het Nederlands Kamerkoor voert het werk in Amsterdam twee keer uit met het Concertgebouworkest onder leiding van Ton Koopman.

Solisten Benedikt Kristjánsson Evangelist Andreas Wolf Christus (m.u.v. 17 en 18 maart) Dominik Wörner Christus (17 en 18 maart) Joanne Lunn sopraan Tim Mead countertenor Tobias Berndt bas

Nederlands Kamerkoor Koninklijk Concertgebouworkest Ton Koopman dirigent

10 maart 2018 Groningen, Oosterpoort, Grote Zaal 11 maart 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 13 maart 2018 Zwolle, Grote Kerk 14 maart 2018 Utrecht, TivoliVredenburg, Grote Zaal 16 maart 2018 Arnhem, Musis, Parkzaal (nieuwe zaal) 17 maart 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 18 maart 2018 Den Haag, Zuiderstrandtheater

Solisten Tilman Lichdi Evangelist Manuel Walser Christus Christina Landshamer sopraan Ann Hallenberg alt Mauro Peter tenor Klaus Mertens bas

www.nederlandskamerkoor.nl/johannes

23 maart 2018 Amsterdam, Concertgebouw, Grote Zaal 25 maart 2018 Amsterdam, Concertgebouw, Grote Zaal

# Reinbert de Leeuw # Pasen

# Bach

Johann Sebastian Bach Matthäus-Passion BWV 244

www.nederlandskamerkoor.nl/matthauskco # KCO

# Pasen

# Bach

Matthäus-Passion met het Residentie Orkest

seizoensoverzicht

Maart 2018

Miserere

Op uitnodiging van de Pieterskerk Leiden verzorgen het Nederlands Kamerkoor, het Residentie Orkest en het Haags Matrozenkoor vanaf 2018 de jaarlijkse uitvoering van de Matthäus-Passion. Onder leiding van dirigent Jan Willem de Vriend voeren zij het oratorium over de lijdensweg van Jezus Christus uit. De uitvoering van de Matthäus-Passion in de Pieterskerk Leiden is een jaarlijkse traditie. Vanuit het hele land komen liefhebbers, waaronder premier Rutte en andere Haagse politici, naar Leiden om te genieten van dit hoogtepunt uit de muziekgeschiedenis.

Religieuze werken van Allegri, Scarlatti en MacMillan April 2018 Stel je voor: een stuk van zo’n mystieke schoonheid, dat de kapel waar het wordt uitgevoerd de muziek voor geen goud wil delen. In een tijd zonder opnameapparatuur een kostbaar bezit. Totdat een veertienjarige jongen bijna 150 jaar later een dienst bijwoont, het stuk hoort, en het vervolgens thuis in één keer foutloos opschrijft. Die jongen? Wolfgang Amadeus Mozart. De kapel? De Sixtijnse Kapel. En het muziekstuk? Het Miserere van Allegri. Een bijna magisch stuk dat al eeuwenlang de gemoederen bezighoudt.

Johann Sebastian Bach Matthäus-Passion BWV 244 Nederlands Kamerkoor Residentie Orkest Jan-Willem de Vriend dirigent

Het Nederlands Kamerkoor voert het stuk uit, samen met Scarlatti's Stabat Mater en het Miserere van James MacMillan. Een programma van pure schoonheid.

Solisten Marcel Beekman Evangelist Geert Smits Christus Ilse Eerens sopraan Luciana Mancini alt Robert Getchell tenor Andreas Wolf bas

Gregorio Allegri Miserere mei, Deus Domenico Scarlatti Stabat Mater Carlo Gesualdo Responsoriae Giacinto Scelsi Tre Canti Sacri James MacMillan Miserere

29 maart 2018 Leiden, Pieterskerk 30 maart 2018 Leiden, Pieterskerk

Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent

www.nederlandskamerkoor.nl/matthausleiden # Pasen

13 april 2018 Utrecht, Pieterskerk 14 april 2018 Vlissingen, Jacobskerk 15 april 2018 Groningen, Oosterpoort, Kleine Zaal 16 april 2018 Arnhem, Musis, Muzenzaal (oude grote zaal) 18 april 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 19 april 2018 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 20 april 2018 Eindhoven, Stadskerk St. Catharina 21 april 2018 Rotterdam, Grote of Sint-Laurenskerk 22 april 2018 Enschede, Muziekcentrum Enschede, De Wilmersberg Zaal

# Bach

Vocale fantasieën April 2018

www.nederlandskamerkoor.nl/miserere

György Ligeti Kammerkonzert / Drei Phantasien nach Friedrich Hölderlin / Hongaarse koorwerken / Nonsense madrigalen / Mysteries of the Macabre

# Peter Dijkstra

# a cappella

7 april 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ # Reinbert de Leeuw

# hedendaags

foto: Foppe Schut

Asko|Schönberg Nederlands Kamerkoor Reinbert de Leeuw dirigent Katrien Baerts sopraan

seizoensoverzicht

Gesualdo – met De Warme Winkel Juni 2018

NKK, Maarten Engeltjes en Lavinia Meijer Mei 2018

Countertenor Maarten Engeltjes en harpiste Lavinia Meijer zijn ongetwijfeld twee van de meest begenadigde musici van hun generatie. Samen met het Nederlands Kamerkoor o.l.v. Peter Dijkstra vieren ze de honderdste geboortedag van Leonard Bernstein. We horen een vrijwel volledig Amerikaans programma, met solo's, duetten, en de uitvoering van een van Bernsteins meest persoonlijke werken, de Chichester Psalms, waarin alles samenkomt. Samen met werken van Copland, Glass, Kernis en Traiger vormt het een programma met de mooiste Amerikaanse muziek met een meditatieve inslag.

Een van de spannendste ontmoetingen van 2018: de bijna-anarchistische vrijdenkers van theatergroep De Warme Winkel gaan de samenwerking aan met het Nederlands Kamerkoor. De Warme Winkel geniet inmiddels internationale bekendheid met hun eigenzinnige portretten van grootheden uit de geschiedenis, zoals Thomas Bernhard, Gavrilo Princip en Alma Mahler. Nu wekken zij prins, componist en moordenaar Gesualdo (1566-1613) tot leven. Niet de moord zelf staat centraal, maar de ontmoetingen van Gesualdo met zijn zielsverwant, de dichter Torquato Tasso. Beide figuren tonen een vergelijkbare levensloop: hun werk werd bejubeld, maar hun persoonlijke levens tonen een grote dramatiek. Tasso was paranoïde en constant op de vlucht, Gesualdo raakt in een sociaal isolement nadat hij zijn vrouw had vermoord. “Onze werken werden bejubeld, onze karakters beschimpt. Alleen wij waren nog in staat om over de ruïnes van elkaars levens heen te kijken. En wat wij zagen was de schoonheid voorbij.”

Carlo Gesualdo Madrigalen Aaron Copland In the Beginning (voor koor en alt) Philip Glass Solo voor Harp Aaron Jay Kernis Ecstatic Meditations Laurence Traiger Endless Light Leonard Bernstein Chichester Psalms (versie met slagwerk, orgel en harp)

Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent De Warme Winkel

Nederlands Kamerkoor Maarten Engeltjes countertenor Lavinia Meijer harp Peter Dijkstra chef-dirigent

www.nederlandskamerkoor.nl/gesualdo

12 mei 2018 Tilburg, Concertzaal 13 mei 2018 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 16 mei 2018 Enschede, Muziekcentrum, De Wilmersberg Zaal 17 mei 2018 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 18 mei 2018 Den Haag, Nieuwe Kerk 19 mei 2018 Utrecht, TivoliVredenburg, Hertz 20 mei 2018 Helmond, Lambertuskerk www.nederlandskamerkoor.nl/bernstein # Peter Dijkstra

# hedendaags

Meer informatie en speeldata worden deze zomer bekendgemaakt

# Peter Dijkstra

# cross over

Het Nederlands Kamerkoor wordt 80! Jubileumactiviteiten

Zie hier: de feestelijke, vernieuwde editie van het Nederlands Kamerkoor Magazine. Het Nederlands Kamerkoor wordt dit jaar 80, en dat vieren we volop! Op 1 oktober 1937 was het Nederlands Kamerkoor onder leiding van oprichter Felix de Nobel voor het eerst te horen op de radio. Het koor zong toen nog onder een andere naam, pas in december 1938 werd voor het eerst de naam ‘Nederlandsch Kamerkoor’ gebruikt. Vanaf het prille begin stond én staat het koor bekend om zijn avontuurlijke en vernieuwende koers: door het uitzetten van opdrachten aan grote componisten en jong talent, door de ontwikkeling van nieuwe vormen en door spannende samenwerkingen.

Ook dit jubileumjaar staat in het teken van vernieuwing: zo presenteren we u met dit magazine de nieuwe huisstijl, inclusief een gloednieuw logo en koorfoto (pagina 25). Ook werken we vanaf dit jaar samen met een nieuw platenlabel: Alpha Records, waarmee we in september ons eigen digitale muziekkanaal lanceren. En we gaan van start met een talentontwikkelingstraject voor jonge zangers: NKK NXT. Hierover meer op pagina 27. Maar uiteraard kunnen we 80 jaar Nederlands Kamerkoor het beste vieren met prachtige koormuziek. Daarom presenteren we een drieluik van projecten die allemaal in het teken staan van ons 80-jarig jubileum.

28 september – 6 oktober 1 - 2 september

150 Psalms Het Nederlands Kamerkoor presenteert, onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra, een van de omvangrijkste projecten uit zijn tachtigjarige geschiedenis: 150 Psalms. In twee dagen klinken in twaalf concerten alle 150 psalmen door 150 verschillende componisten, uitgevoerd door vier van de beste koren ter wereld. Met een parallelprogrammering vol lezingen, debatten, workshops en een interactieve tentoonstelling, worden de psalmen midden in de actualiteit geplaatst.

9 - 29 september

Fauré Requiem in Nederland én Zuid-Amerika Samen met Amsterdam Sinfonietta presenteren we Fauré’s Requiem, ongedirigeerd en in bezetting voor kamerkoor en –orkest. We brengen de muziek naar de mooiste concertzalen in Zuid-Amerika, maar tijdens ons 80-jarig jubileum mogen concerten in Nederland natuurlijk niet ontbreken.

Wilt u kaarten bestellen voor de concerten? Kijk voor meer informatie in ons seizoensoverzicht op pagina 8 tot 16.

Rachmaninov Vespers

1 oktober

Het drieluik van festiviteiten wordt afgesloten met een tour door Nederland van de monumentale Vespers van Rachmaninov. Dit prachtige werk wordt gezien als een van de hoogtepunten uit de koormuziekgeschiedenis. We zetten de tour extra kracht bij met voorprogramma’s door amateurkoren uit heel Nederland. Zij zingen in het kader van ons succesvolle amateurkorentraject Zingen doe je Samen! werken die de afgelopen 80 jaar speciaal geschreven zijn voor het Nederlands Kamerkoor.

Jubileumeditie van de Zingdag

Op 1 oktober a.s. is het op de dag af 80 jaar geleden dan het NKK voor het eerts op de radio klonk. En dus wordt die dag – in onze thuisstad Utrecht – extra feestelijk, met een jubileumconcert én een Zingdag voor amateurzangers.

Dit jaar organiseren we een speciale, feestelijke editie van de jaarlijkse Zingdag, die helemaal in het teken staat van de Vespers van Rachmaninov. Voorafgaand aan ons jubileumconcert op 1 oktober in TivoliVredenburg zijn amateurzangers uit het hele land welkom om te werken met zangers van het Nederlands Kamerkoor. Het geheel staat dit jaar voor het eerst onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra, en de deelnemers openen het jubileumconcert samen met het Nederlands Kamerkoor in de Grote Zaal van TivoliVredenburg. Een unieke kans! Vanaf 1 juni 2017 kun je je inschrijven voor deze Zingdag op onze website: www.nederlandskamerkoor.nl/zingdag.

17 19

column

Connie Palmen Passie Zonder enige overdrijving kan ik zeggen dat ik op 15 maart 2016 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam niet alleen de mooiste Matthäus-Passion uit mijn hele leven hoorde, maar ook de ontroerendste muziekuitvoering ooit. Ik wist hoe hartstochtelijk en intensief Reinbert de Leeuw de partituur had bestudeerd, en dat hij er diep van overtuigd was dat elke noot, elke koraal en aria, elk recitatief zo moest klinken zoals hij op dit moment meende dat het hoort. Onherroepelijk, zonder twijfel. Die overtuiging was te danken aan zijn volledige toewijding en aan het verlangen om het meesterwerk van Bach tot in detail te doorgronden, de muziek zo te lezen zoals de componist het had bedoeld. De ontdekkingen die hij deed waren duizelingwekkend en ze bevestigden wat hij allang wist, dat er geen groter muzikaal genie is dan Johann Sebastian Bach. Bij Bach krijgt alles in het verhaal over het lijden en sterven van Jezus betekenis door de keuze voor een toonsoort, een tempo, een stilte.

“Ik begreep weer waarom passie zowel hartstocht als lijden betekent.” Ik had het passieverhaal gebruikt voor mijn roman Jij zegt het, en daarbij vooral het noodzakelijke verraad van Judas en de zelfopoffering van Jezus voor ogen, maar door de dramaturgie van de Matthäus-Passion en de interpretatie van Reinbert raakte ik vooral doordrongen van de tragiek van Petrus, de leerling die zijn geliefde vriend en meester verloochent. Daar in de Nieuwe Kerk, kijkend naar de broze rug van de dirigent, naar de betrokken, meeslepende evangelist, naar een koor en een ensemble dat alles gaf, begreep ik weer waarom passie zowel hartstocht als lijden betekent.

foto: Annaleen Louwes

Connie Palmen (Sint Odilienberg, 25 november 1955) behoort tot de belangrijkste Nederlandse schrijvers van deze tijd. Op 1 september 2015 verscheen haar nieuwe roman, Jij zegt het, bekroond met de Libris Literatuurprijs 2016.

de dag van het concert

M贸nica Monteiro (34) Voordat M贸nica vertrekt naar een concert, laat ze haar labrador Jack uit. Ze zet Jack op de achterbank van haar auto en terwijl hij meekijkt door de voorruit, met zijn kop tussen de voorstoelen, rijden ze samen naar het park voor een wandeling. Met haar Portugese man woont M贸nica sinds twee jaar in een gezellige woonwijk in Koog aan de Zaan. Ze heeft inmiddels een vaste routine ontwikkeld om zich voor te bereiden op een concert, waarbij ze haar dag zo rustig mogelijk probeert te houden. Ze kijkt wat tv en kookt, als ze daar zin in heeft. Geen fysieke inspanning of afspraken buiten de deur zodat ze haar focus en concentratie behoudt voor het concert. Omdat M贸nica een gevoelige neus heeft probeert ze niet te lang buiten zijn, maar de dagelijkse wandelingen in het park met de enthousiast heen en weer rennende Jack vindt ze heerlijk, dus die slaat ze nooit over. beeld en tekst WIEBRIG KRAKAU

22 20

23 21

80 jaar publiciteitsfoto's van het Nederlands Kamerkoor

1 9 januari 1939

Het koor tijdens het eerste concert onder de naam 'Het Nederlandsche Kamerkoor' in de concertzaal van Hotel De Leeuwerik in Haarlem. V.l.n.r.: Felix de Nobel, Corry Bijster, Doortje de Nobel-Schrama, Greetje Koeman, Helène Ludolph, Roos Boelsma, Annie Hermes, Jo van de Meent, Kees Smulders, Michel Gobets, Ab Dana, Boris Pelsky, Wim van Sante, Luc Louman.

door GERARD MAASSEN

2 29 september 1949

Het Nederlands Kamerkoor in Perugia, Italië. Het koor had ondertussen grote bekendheid verworven en kreeg talrijke eervolle uitnodigingen uit binnen- en buitenland. 1e rij v.l.n.r.: Felix de Nobel, Tineke Kal, Coby Frankendaal, Betty de Jong, Luci Waringa, Dick Jansen, Ans Braskamp, Catharina Hessels, Leny Bon, Riek van Veen. 2e rij v.l.n.r.: Geert de Boer, Frans Müller, Reinhardt van Randwijk, Henk Meijer, Emile Linssen, Piet Tra, Arie van Mever, Peter de Vos.

4 1965

Een iconische foto door Maria Austria in de Grote Zaal van het Concertgebouw.

3 3 Waarschijnlijk 1959

Felix de Nobel en zijn Nederlands Kamerkoor in het Stedelijk Museum te Amsterdam, met de schilderingen van Karel Appel als decor.

Dames v.l.n.r.: Maria RondĂ¨l, Leny Delsen, Antoinette Blom, Coby Frankendaal, Nel Groenevelt, Nel Burbach, Anne Maas, Willy Rinnooy, Elly Imhoff en Fredy Doomernik. Heren v.l.n.r.: Paul Hameleers, Wim van Gerven, Gerard Louman, Simon Meerdink, Reinier Schweppe, Otto Ottens, Emile Linssen, Carel Willink.

Dames v.l.n.r.: Coby Frankendaal, Nel Groenevelt, Willy Rinnooy, Leny Schindeler, Fredy Doomernik, Leny Bon, Sophia van Sante, Leny Delsen, Leni Henning, Riek van Veen. Heren v.l.n.r.: Paul Hameleers, Reinier Schweppe, Simon Meerdink, Reinhardt van Randwijk, Emile Linssen, Gerard Louman, Carel Willink, Peter de Vos.

5 1972

Het koor in de Thomaskerk te Amsterdam, foto ter gelegenheid van het feit dat Hans van den Hombergh het dirigeerstokje overnam van Felix de Nobel. 1e rij v.l.n.r.: Emile Linssen, Coby Frankendaal, Elly Imhoff, Hans van den Hombergh, Sibylle Raaphorst, Antoinette Blom, Paul Hameleers. 2e rij v.l.n.r.: Nel Groenevelt, Carel Willink, Fredy Doomernik, May Oranje-den Uyl, Nel Burbach, Anne Maas, Maria RondĂ¨l, Frans Schouten. 2e rij v.l.n.r.: Reinier Schweppe, Wim van Gerven, Jolanda van Daalen, Otto Ottens, Simon Meerdink.

6 Seizoen 1978/79

Het Nederlands Kamerkoor met zijn toenmalige vaste dirigent Kerry Woodward. Het was een overgangsperiode waarin de generatie die nog onder De Nobel had gezongen, gaandeweg werd vervangen door jonge zangers. Heren v.l.n.r.: Hans Pootjes, Ad van Baasbank, Michiel ten Houte de Lange, Robert Coupe, Jelle Draijer, Harry van der Kamp, Douglas Leigh, Jaap Dieleman, Kerry Woodward. Dames v.l.n.r.: Erica Grefe, Heleen Resoort, Fredy Schweppe-Doomernik, Dieuwke Aalbers, Catherine Patriasz, Jolanda van Daalen, Lies van der Pool, Adinda de Nijs, Sibylle Raaphorst.

7 Seizoen 1986/87

Medio jaren tachtig presenteerde het koor zich als een herboren, zelfbewust en sexy koor, dat wilde opereren zonder vaste dirigent. De samenstelling zou lange tijd weinig wijzigingen kennen. 1e rij v.l.n.r.: Michiel ten Houte de Lange, Adinda de Nijs, Yvonne Benschop, Henk Vels, Erica Grefe. 2e rij v.l.n.r.: Harry van Berne, Lenie van den Heuvel, Barbara Borden, Peter Dijkstra, Lodewijk Meeuwsen. Staand v.l.n.r.: Myra Kroese, Jelle Draijer, Jetse Bremer, Tannie Willemstijn, Hans Pootjes, Kthrin Pfeiffer, Robert Coupe, Mayke Suurmond, David Barick, Harry van der Kamp, Ananda Goud.

24 26

8 2003

Het koor met chef-dirigent Stephen Layton in de Beurs van Berlage. Linkerrij v.l.n.r.: David Barick, Heleen Koele, Hans Pootjes, Caroline de Jongh, Bruce Sellers, Myra Kroese, Margriet Stok. Middenrij v.l.n.r.: Kees Jan de Koning, Lenie van de Heuvel, Heleen Resoort, Jelle Draijer, Tannie Willemstijn, Marc van Heeteren, Albert van Ommen, Marcel Beekman, Robert Coupe, Barbara Borden, Marleene Goldstein, Stefan Berghammer. Rechter rij v.l.n.r.: Stephen Layton, Peter Dijkstra, Ananda Goud, Karin van der Poel, Nine van Strien, Katrin Pfeiffer.

8 9 2017

Het Nederlands Kamerkoor nu, het jaar van zijn 80-jarig jubileum. V.l.n.r. Annet Lans, Alberto ter Doest, Elsbeth Gerritsen, Gilad Nezer, Heleen Koele, Mรณnica Monteiro, Peter Dijkstra (chef-dirigent), Joรฃo Moreira, Marleene Goldstein, Stefan Berghammer, Kees Jan de Koning, William Knight, Karin van der Poel. Binnenkort ook op deze foto: Dorien Lievers, Jasper Schweppe, Cressida Sharp.

25 27

foto: Kasimir Szekeres

SAMEN ZINGEN IS LEUKER!

VOOR U GESELECTEERD

PAPAGENO

ZINGVAKANTIES

SING ALONG EVENTS

ZANGSCHOOL UTRECHT

Een week lang heerlijk zingen en genieten in de voor- en nazomerzon. Dagelijks een ander romaans kerkje. Ondergedompeld in het ontspannen leven van Zuidwest Frankrijk. www.papageno.net

- Gregoriaans voor beginners 7 oktober 2017, Waalse kerk, Den Haag - Bulgaarse kerstliederen in Utrecht 7 december en Den Haag 8 december 2017 - Semper Dowland semper dolens 16-20 oktober 2017, Westelbeers - Bachmotet Jesu, meine Freude 20-21 januari 2018, Ede - Scandinavische folk voor koor 14-15 april 2018, Steenwijk - If music be the food of love, Purcellweekend met audities 25-27 mei 2018, Steenwijk Kijk voor meer cursussen en inschrijving op www.huismuziek.nl

Actief genieten van muziek? Sing Along Events: voor meezingconcerten op niveau. Zing mee met Meesterlijke Oratoria op 5 juni in Amsterdam, of kom naar het Messiah-zangweekend in Rolduc in het weekend van 26/27 augustus. www.singalongevents.nl

Zingweken in kasteel (Ardennen) Week1: SATB. Voorafgaand twee workshops, ook los te volgen! Week 2: solo centraal, individuele en groepsrepetities. www.zingvakanties.nl

Zangopleidingen voor kinderen. Het Utrechts Kinderkoor zingt regelmatig mee in diverse operaâ€™s en werken waar een kinderkoor bij nodig is (bv Matthauspassion) en heeft meerdere malen een Eerste prijs gewonnen bij het Europees Muziekfestival voor de jeugd. www.zangschool.nl

Het Jeugdcultuurfonds maakt het mogelijk dat kinderen tussen de 4 en 18 jaar uit financieel minder draagkrachtige gezinnen toch kunnen meedoen aan kunstbeoefening op onder andere een muziekschool, bij een fanfare, een balletschool, zangles, bij een tekenclub in het buurthuis of op de jeugdtheaterschool. Het ontwikkelen van je creativiteit, het ontdekken van je binnenwereld en passie is belangrijk om te laten zien wie je bent en wat er in je leeft, het is goed voor het zelfvertrouwen en concentratievermogen en vergroot de kansen later goed mee te kunnen doen in de samenleving.

Wilt u meer kinderen de kans geven mee te kunnen doen aan kunstbeoefening? Met een klein bedrag kunt u al vriend worden van het Jeugdcultuurfonds. Kijk hiervoor op onze actiepagina: www.jeugdcultuurfonds.nl/steun

Het Nederlands Kamerkoor is al 80 jaar leidend in koormuziek. We vieren dat door terug te blikken op de prachtige momenten uit de afgelopen jaren, maar kijken tegelijkertijd ook naar de toekomst. Daarom lanceert het Nederlands Kamerkoor dit jaar een gloednieuw talentontwikkelingstraject: NKK NXT. We vragen Lizet Spijker, coördinator van het project, hoe NKK NXT tot stand is gekomen.

Wat is NKK NXT precies? “NKK NXT is een traineeship voor pas-afgestudeerde zangers. Een half jaar lang krijgen ze een aanstelling bij het Nederlands Kamerkoor, vormen een ensemble met de andere trainees en ontwikkelen zich op allerlei terreinen onder begeleiding van professionals van het Nederlands Kamerkoor en onze partner, Operamakers. Het gaat niet alleen om vaardigheden op het gebied van stemgebruik, maar ook om conceptontwikkeling, productie en marketing.”

Hoe is het idee van NKK NXT ontstaan? “Al enige tijd bestond het gevoel dat er iets miste voor jonge zan-

foto: Juri Hiensch

NKK NXT, nieuw talentontwikkelingstraject

gers. Op conservatoria wordt vaak een open blik naar de wereld kijminder aandacht besteed aan ken. Ensemblezang wordt dan niet ensemblezang dan aan solozang. het doel, maar een middel om een Toch blijkt uit onderzoek dat enverhaal te vertellen en op zoek te semblezingen unieke kwaliteiten gaan naar antwoorden op vragen bezit: het versterkt vriendschappen die de samenleving ons stelt.” en sociale cohesie, en vergt een Wanneer kunnen we het eerste resultaat enorm muzikaal aanpassingsverzien van NKK NXT? mogen. We zijn op zoek gegaan “Dit is het spannendste onderdeel: naar een manier om jonge zangers omdat NKK NXT de ruimte geeft te enthousiasmeren voor ensemvoor experiment, is het nog niet blezang. Daarbij concludeerden we duidelijk wat de uitkomst gaat zijn! dat er een vernieuwingsslag nodig Het traject start in september; eerst is: de nette halve cirkel; het strakke zwarte pak of de lange rok; westers, wordt intensief gewerkt om tot een eigen ensembleklank te komen. traditioneel en vaak religieus reDaarna gaan de jonge zangers aan pertoire – daarmee trekken we de de slag met hun eigen voorstelling, nieuwe generatie zangers niet over de streep, hoe mooi de muziek ook waarin ze zelf bepalen welk verhaal ze willen vertellen en op welke mais. We willen deze vaste vormen nier. In het voorjaar vindt de eerste doorbreken en onderzoeken welke voorstelling plaats. Hoe, waar en nieuwe rol ensemblezang zou kunnen spelen in de huidige kosmopo- wanneer precies: dat is aan de Trainees van NKK NXT!” litische samenleving.”

Voor wie is NKK NXT? “NKK NXT richt zich op een toekomstige generatie ensemblezangers die vanuit liefde voor samenzang, innovatieve ideeën een kans geven. Dit zijn zangers die niet ‘slechts willen zingen’, maar een gevoel van urgentie hebben en met

Jonge zangers (maximaal 2 jaar geleden afgestudeerd van het conservatorium) kunnen zich nog tot 15 mei opgeven voor NKK NXT! Kijk voor meer informatie op www.nkknxt.nl of bel Lizet: 030-2303020.

koormanifest interview

Waarom het koor de toekomst heeft Nederland telt 1,7 miljoen Nederlanders die zijn aangesloten bij een koor. Meer mensen zijn lid van een koor dan van een voetbalclub. En dan hebben we het over jong en oud, zwart en wit, homo en hetero, bankwerker en bankdirecteur, en alles daar tussenin. 10,7% van de Nederlanders maakt deel uit van een koor, 23% van de Nederlanders zingt. Moeten we nog uitleggen dat de koorsector een van de belangrijkste cultuursectoren van Nederland is? Toch wel. Daarom werd op 4 februari j.l. het koormanifest Zingen, lekker belangrijk 2020 aan de Raad voor Cultuur uitgereikt, in een afgeladen Grote Zaal van TivoliVredenburg.

koormanifest

foto: Marius Kwaks

Het koor is het symfonieorkest van de 21e eeuw.

Er valt een wereld te winnen, juist vandaag, in een wereld die meer dan ooit verbinding behoeft. En dat is nu precies waar koren goed in zijn. Heel erg goed in zijn. Koren versterken vriendschappen, slaan bruggen tussen mensen, creëren eenheid en harmonie. Koormuziek heeft de toekomst. Tido Visser, directeur van het NKK, zegt weleens prikkelend: het koor is het symfonieorkest van de 21e eeuw. In een wereld waarin verschillende kunstvormen elkaar steeds meer opzoeken, kan het koor extreem dynamisch opereren. Het koor kan zich gemakkelijk bewegen in de ruimte, zangers kunnen zingen, acteren, spreken. Samen zingen is bovendien goedkoop: zet vier mensen om een tafel en ze kunnen samen zingen. Daar heb je geen instrumentenfonds voor nodig. Maar het belangrijkste is: het verbindt. En als er iets is wat we nodig hebben vandaag de dag, is het verbinding. Koren versterken vriendschappen, slaan bruggen tussen mensen, creëren eenheid en harmonie. Op 4 februari j.l. vond met het Groot Omroepkoor een ‘meezing-Fauré-Requiem’ plaats in TivoliVredenburg. Het was het ideale podium om het manifest

Zingen, lekker belangrijk 2020 te presenteren. Uit naam van talloze organisaties en individuen, die samen een belangrijk deel van de koorwereld representeren, benoemt dit manifest kansen én uitdagingen om te komen tot een nog sterkere, vitalere koorwereld. Een koorwereld waarin amateurs en professionals zich committeren aan meer samenwerking, omdat ze echt iets voor elkaar kunnen betekenen. Een koorwereld die beter zichtbaar is, minder timide, meer ‘outgoing’. Want de diversiteit en omvang van de koorsector is – helaas – een van de best bewaarde geheimen van Nederland. Ook spreekt de koorsector met dit manifest het streven uit naar een koorwereld met meer oog voor culturele diversiteit. Het manifest wil bovendien bijdragen aan betere beeldvorming bij beleidsmakers en politici. De Raad voor Cultuur verkent op dit moment alle cultuursectoren, op hun kracht, zwaktes, kansen en uitdagingen. Daarom bood Tido Visser namens de koorwereld dit manifest aan aan Sander van Maas, voorzitter van de commissie Muziek van de Raad voor Cultuur. Omdat ook het adviesorgaan van de regering moet weten welk ongekend potentieel er schuilgaat achter koormuziek en omdat de koorwereld vraagt

om steun voor onze ambities. De schrijvers van het manifest gaan daarover de komende tijd het gesprek aan met beleidsmakers en politici. De daadwerkelijke overhandiging van het manifest werd gedaan door twee zangers: Victor Hekkers en Brigitta Gantevoort. Victor, 9 jaar, oud, zingt niet in één, maar in twee koren in Utrecht. “Dat moet je dan wel heel leuk vinden”, zo vroeg Tido hem op het podium. Victor – enigszins geïntimideerd door de mensenmassa – antwoordde kort en bondig: “Ja”. “Wat vind je dan leuk?” probeerde Tido nog eens. “Gewoon, dat we zingen”, zei Victor. Tido gaf niet op: “Wat maakt zingen dan zo leuk?” En toen kwam het kleine cadeautje. Victor antwoordde bedachtzaam maar beslist: “Je wordt er blij van.” Daar hoefde niemand nog iets aan toe te voegen. Dank je, Victor!

Wilt u het manifest rustig doorlezen, dat kan. Wilt u het ondertekenen? Dat kan ook, beide op: www.zingenlekkerbelangrijk.nl Het manifest is gepubliceerd in ZING magazine en werd mogelijk gemaakt door bijdragen van ECA-EC, het Nederlands Kamerkoor, LKCA, VNK & ZIMIHC

interview

Donateurs van het Nederlands Kamerkoor ontmoeten elkaar Laura Reedijk-Boersma (85) uit Zeist Lennie Kerkhoff (50) uit Haarlem

beeld en tekst WIEBRIG KRAKAU

32 30

Laura Reedijk-Boersma en Lennie Kerkhoff, beiden donateur van het Nederlands Kamerkoor, ontmoeten elkaar in de Koorschool Sint Bavo in Haarlem; een basisschool waar kinderen dagelijks zang- en muziekles krijgen. “Ik ben blij dat we deze ruimte kunnen gebruiken, ik repeteer hier altijd met mijn koor”, vertelt professioneel pianiste Lennie en wijst daarbij op de krat met lessenaars. Op de achtergrond klinkt een piano en een zingende kinderstem. “Die krijgt privéles, speciaal voor de kinderen met talent”, weet ze te vertellen. “Ik geef hier zelf al vijftien jaar pianoles, en mijn kinderen hebben hier op school gezeten. Dus ik ken de school heel goed.” Ze heeft het dienblad met koekjes en koffie voor het gemak op de pianokruk gezet. Laura is ter voorbereiding op de ont-

donateurs

moeting met Lennie in haar dagboeken op zoek gegaan naar haar ervaringen met het Nederlands Kamerkoor. “Ik vond het enig om alles weer terug te lezen, want ik ga altijd met veel plezier naar de concerten. Ik heb thuis wel dertien cd’s van het Kamerkoor waarvan de eerste uit de tachtiger jaren is. In die tijd was mijn broer voorzitter van het bestuur van het Nederlands Kamerkoor.” Ze vertelt over haar leven als moeder, dominee en schrijfster, en over haar man. Hij is zeven jaar geleden gestorven. “Op zijn uitvaart heb ik Mein junges Leben hat ein End gedraaid van jullie cd met werken van Sweelinck, uit 1990, een troostend lied.” Ook Lennie kent het Nederlands Kamerkoor van vroeger. “Ik ben ermee opgegroeid”, vertelt ze. In februari 2016 mocht ze met haar koor Haarlem

Voices en dirigent Sarah Barrett het voorprogramma van het Nederlands Kamerkoor met James MacMillan in de Philharmonie Haarlem verzorgen. “We kregen voorafgaand aan het concert een workshop van sopraan Annet Lans, dat was fantastisch. Heel leerzaam.”

goed. Uitvoeringen door beroepskoren mogen inderdaad populairder worden”, vult Lennie aan. “Bovendien zijn sommige prachtige koorwerken te moeilijk voor amateurkoren. Zonder koren als het Nederlands Kamerkoor wordt die muziek niet meer uitgevoerd.”

Ik heb thuis wel dertien cd’s van het Kamerkoor waarvan de eerste uit de tachtiger jaren is. Beide dames steunen het Kamerkoor als donateur, omdat ze het bestaan ervan belangrijk vinden. “Ik vind het Kamerkoor een voorbeeld voor veel amateurkoren”, stelt Laura. Ze vindt het jammer dat de zalen niet altijd vol zitten. “Zo’n koor doet de hele koorwereld

Wilt u ook donateur worden van het Nederland Kamerkoor? Kijk op www.nederlandskamerkoor.nl/steun voor meer informatie.

interview

150 Psalms: een spiegel voor de maatschappij Psalmen. De gemiddelde Nederlander komt waarschijnlijk niet verder dan dat ze uit de Bijbel komen en in de kerk worden gezongen. Minder mensen weten dat het er 150 zijn, en dat monniken vroeger al deze 150 psalmen in de loop van een dag, of later in een week, reciteerden. Bijna iedere grote componist uit de afgelopen 1000 jaar heeft de psalmen getoonzet. Sweelinck, Lejeune, Palestrina, om maar een paar te noemen. En later Mozart, Bruckner, Schumann, Rachmaninov. Zo zijn er in de afgelopen duizend jaar van elke psalm tientallen, zo niet honderdtallen, misschien wel duizenden verschillende toonzettingen gemaakt. Een monumentale verzameling prachtige composities, niet zelden geschreven voor koor. Zo ontstond het idee van een monument voor de koormuziek. 150 verschillende psalmen, geschreven door 150 verschillende componisten, puttend uit een rijke geschiedenis van 1000 jaar koormuziek. Want 1000 jaar oude muziek spreekt ook nu nog aan,

34 32

maar hoe zit dat met de teksten van de psalmen zelf? Nog steeds staan deze 3000 jaar oude geschriften centraal in de tradities van Joden en Christenen over de hele wereld. Ook de Islam beschouwt de psalmen als heilig schrift. Bazoer heet het dan. En als je zelf de psalmen induikt, los van religieuze traditie? Dan lees je over vluchtende volkeren, onrechtvaardige leiders en misbruik van macht. Het zou zo de krant van vandaag kunnen zijn, een spiegel van onze maatschappij. Die psalmen, ze zijn dus een soort universeel menselijk document. Een boek van ons, maar vooral ook over ons, en over wat ons verbindt. Hoe verder je je verdiept, hoe meer je tot het bewustzijn komt: we drinken allen uit dezelfde bron. Psalmen. Liederen die gaan over wat ons verbindt in onze menselijkheid. Centraal staat niet Gods woord dat wordt uitgestort over de mensheid, maar de mens zelf, de naakte mens, in al zijn verdriet, vreugde, wanhoop, verbazing, verontwaardiging. Zware, maar universele, menselijke themaâ€™s, 1000 jaar lang getoonzet door de grootste componisten. Dat is 150 Psalms.

PSALM 8:7

When the foundations are being destroyed, what can the righteous do?

De psalmen: een religieuze traditie Psalmen kennen we in eerste instantie vanuit de verschillende religieuze tradities. De oudste psalmen dateren waarschijnlijk uit de tiende eeuw voor Christus. In de derde eeuw voor Christus kreeg de bundel zijn definitieve vorm. De 150 psalmen werden toen ingedeeld in vijf boeken, de boeken van David genoemd. Daaraan zien we welk enorm belang men toen al aan de bundel hechtte: de vijf boeken van David waarin de mens bezingt wat hij meemaakt op zijn levensweg, volgend op de vijf boeken van Mozes met daarin de wet, de wegwijzer voor het leven. De Torah en de Psalmen, tweemaal vijf boeken, als het ware twee handen waarmee de mens het leven aankan. Hoewel de naam dat doet vermoeden, is David zeker niet de auteur van alle psalmen. Het is zelfs de vraag of hij überhaupt een psalm heeft gedicht. Maar sommigen schrijven de oudste psalmen graag aan hem toe. Zeker is dat een groot aantal psalmen is ontstaan in de periode na de terugkeer uit de ballingschap van het volk van Israël in 538 voor Christus – eeuwen na het koningschap van David. In die tijd was de psalm als dichtvorm in het Midden-Oosten erg gangbaar. Ongetwijfeld heeft Israël dus psalmen van omringende volkeren overgenomen, toegesneden naar de eigen eredienst en opgenomen in de bundel. In de joodse traditie speelden de psalmen met name een rol in het persoonlijke gebedsleven. Zij kenden het gebruik om op vaste momenten van de dag psalmen te bidden. Op grond van dat joodse gebruik schreef Benedictus in de zesde eeuw ná Christus zijn monniken voor om alle psalmen acht keer per dag te reciteren. Zo werden alle 150 psalmen in een week tijd gezongen. Ook in de christelijke traditie van nu worden psalmen regelmatig gezongen in kerkdiensten. Het woord ‘psalm’ komt van het Griekse ‘psalmos’: een lied dat bij snarenspel wordt gezongen. Ook de Koran verwijst naar de psalmen, met de naam ‘Bazoer’. En in het Hebreeuws heten de psalmen ‘Tehillim’, hymnen, lofzangen. Dat leidt natuurlijk tot de vraag of

‘lofzangen’ wel een goede typering is voor een bundel waarin ook heel wat klaagliederen staan. Ja, is dan het antwoord, want uit de psalmen blijkt dat je God mag zeggen wat je op je hart hebt, en zo is elk lied tot God in wezen een loflied op zijn compassie.

De psalmen: een menselijke traditie De psalmen zijn dus liederen van lof en dankbaarheid, maar ook vol bittere klachten. Sommige psalmen lijken daardoor nu voor velen onverteerbaar. Denk bijvoorbeeld aan het vijandsbeeld dat soms wordt getekend. Zo’n vijand krijgt dan een vloedgolf van verwensingen en vervloekingen naar het hoofd geslingerd. Psalm 109 en het slot van Psalm 137 zijn wat dat betreft berucht en worden dan ook op veel plekken ontweken. Het is misschien ook niet vanzelfsprekend om deze teksten als lied in de mond te nemen. Maar bekijk deze psalmen eens als uiting van onmacht en woede: dan blijken zulke passages uit het hart gegrepen. Zo hebben de psalmen vaker een zekere nuance. Er wordt geklaagd, maar zelfs in de klaagpsalmen is bijna altijd een moment waarin vertrouwen wordt uitgesproken. Misschien zit daarin wel de grote kracht van deze liederen: dat ze een balans zoeken tussen de verschillende stemmingen die in een mens kunnen leven. Psalmen zijn geschreven in ‘gewone woorden’. In heel wat vertalingen en berijmingen hebben de psalmen een soort van ‘religieuze saus’ over zich heen gekregen die er van oorsprong niet was. Het dagelijks leven en het geloofsleven vormden in de tijd dat de psalmen werden geschreven een geheel. Het is een ontwikkeling van later dat er meer en meer scheiding kwam tussen de geloofsbeleving en het dagelijks bestaan. Misschien is het daarom dat nu de vraag naar boven komt of de psalmen alleen liederen zijn voor gelovigen of dat ze ook iets kunnen betekenen voor niet-gelovigen. Het Boek van de Psalmen is een bundel van liederen waarin bezongen staat wat in mensen omgaat. Eigen aan de psalmen is dat de mens die toezingt naar God, maar zeker niet altijd in een vanzelfsprekende

interview

PSALM 85:10 Love and faithfulness meet together; righteousness and peace kiss each other.

gelovige houding. De psalmen zijn doorspekt van ongeloof, twijfel, een gevoel van godsverlatenheid. Het zijn liederen van mensen die zich een weg zoeken door het leven. En alle gevoelens en stemmingen die daarbij een rol spelen komen aan bod. Zoals in onze tijd menig klassieke schrijver wordt herontdekt, omdat hij in de kern schrijft over zaken die ons nog steeds raken, zo geldt dat zeker ook voor de psalmen.

De psalmen: een muzikale traditie. Psalmen zijn er niet alleen om te lezen, maar vooral ook om te zingen. Dat is anders dan het gesproken woord. Huub Oosterhuis, Nederlands dichter van religieuze poëzie en ook vertaler en bewerker van de psalmen, schreef de liedtekst: ‘Soms gaan we op de vleugels van een lied’. Met andere woorden: als je zingt word je boven jezelf uitgetild; je uit je uitbundiger of neerslachter, in woorden die je in het dagelijks leven nooit in de mond zou nemen. Woorden die je misschien niet helemaal kunt geloven of waarmaken, maar wel woorden die uiting geven aan je gevoel. Dat is het geval in menig liefdeslied, maar zeker ook in de psalmen. Hier klinkt niet de zakelijke taal van redelijkheid en duidelijkheid; hier is sprake van poëzie die recht uit het hart komt om je recht in het hart te raken. De psalmen zijn bovendien geen onschuldige poëzie. Er zit een les in verscholen: de les dat het kleine groot is, dat de wereld het moet hebben van de ‘kleine mensen’. Dat macht en rijkdom afgoden zijn, waarop je ogenschijnlijk je leven kunt bouwen, maar dat de weg naar geluk precies de andere kant op gaat. Psalmen bezingen dat de aarde aan de mens is toevertrouwd om te bewonderen, te behoeden en te bewaren. En de psalmen leren zonder ophouden dat er recht gedaan moet worden, in de allereerste plaats aan degenen die het zwaar te verduren hebben. Het zijn dus ook dwarse liederen, ‘protest songs’ zogezegd. Ze nemen geen genoegen met de wereld zoals die is en met de mensen zoals die nu eenmaal zijn. Zulke liederen zijn actueel door alle tijden heen; ze slaan de brug tussen dat oergevoel van mensen en de tijd waarin we nu leven.

36 34

150 Psalms - 1 en 2 september Festival Oude Muziek - Utrecht Tijdens 150 Psalms klinken in twee dagen verspreid over twaalf concerten alle 150 psalmen, getoonzet door 150 componisten uit 1000 jaar koormuziek, uitgevoerd door initiator het Nederlands Kamerkoor en nog drie topkoren: The Tallis Scholars, Choir of Trinity Wall Street en Det Norske Solistkor. Er klinken psalmen van Josquin tot Rossi, van Gretchaninov tot Schumann, maar ook van bekende hedendaagse componisten die speciaal voor de gelegenheid een nieuwe psalm hebben gecomponeerd. Lezingen, debatten en installaties vormen samen een parallelprogrammering, die de psalmen midden in de actualiteit plaatst. Ieder concert in 150 Psalms heeft zijn eigen thema; thema’s met een eigen theologische, historische én actuele context. Zo heeft ieder concert een verrassende verbinding met de samenleving van nu. Ieder concert wordt kort ingeleid door een spreker van naam, die op deze aspecten inzoomt vanuit zijn of haar eigen perspectief. 150 Psalms is een project van het Nederlands Kamerkoor in samenwerking met het Festival Oude Muziek, De Balie en Creative Court. Meer informatie over het project en kaartverkoop vindt u in bijgevoegde brochure of op: www.150psalms.com

Partners en fondsen 150 Psalms Festival Oude Muziek, Creative Court, De Balie, Total Identity, Hollandse Hoogte, Fonds Podiumkunsten, Gemeente Utrecht, Prins Bernard Cultuurfonds, VSBfonds, Fentener van Vlissingen Fonds, K.F. Hein Fonds, De Vrijzinnige Fondsen, Elise Mathilde Fonds, Kees Eijrond Fonds, The Netherlands-America Foundation, PWC, Vermeulen Brauckman Fonds Tekst met dank aan Gerard Swüste

backstage In de jubileumeditie van het magazine staat de algemeen directeur van het Nederlands Kamerkoor in de backstage:

Tido Visser (46 jaar). Dat hij in de muziek terecht zou komen was eigenlijk onvermijdelijk. Een kijkje in zijn leven binnen ĂŠn buiten het koor.

Hoe ben je bij het NKK terecht gekomen? Ik ben opgegroeid tussen musici, mijn vader was zanger en mijn moeder klaveciniste, en ik heb zelf zang gestudeerd aan het Conservatorium van Amsterdam. Na jaren in de cd-industrie te hebben gewerkt, werd ik zakelijk leider van het Combattimento Consort. In april 2013 kreeg ik een uitnodiging om te solliciteren. Daar hoefde ik niet lang over na te denken. Laatst liet mijn moeder mij een interview zien dat ik in 1987 had gegeven aan Libelle, in de serie 'Kinderen van bekende Nederlanders'. De kop luidde: 'Zo'n club als de Nederlandse Opera zou ik wel willen runnen.' Was ik totaal vergeten. Ik doe klaarblijkelijk precies wat ik als zestienjarige al wilde.

Wat is jouw rol bij het NKK? In mijn rol ben ik verantwoordelijk voor het artistieke en zakelijke beleid. Ik stippel een route uit, reik vergezichten aan, verbind mensen met

elkaar en met het Nederlands Kamerkoor. En ik vertaal het met mijn fantastische team naar de praktijk. Want zonder plan strandt elk goed idee. In mijn functie moet je heel snel kunnen schakelen tussen allerlei verschillende dossiers. Het werk is de laatste decennia vele malen gecompliceerder geworden. Het leukste vind ik het ontwikkelen van programma's. De gesprekken met Peter zijn razend inspirerend. Maar ook het voeren van gesprekken met onze donateurs, die zo betrokken zijn, dat zijn de mooie kanten van het vak.

Welke activiteiten heb je naast het NKK? Nou, mijn baan omvat zo'n 60-70 uur per week, dus familie en vrienden hebben voorrang op alles. Maar geen gezonde geest zonder gezond lichaam. Ik houd erg van wielrennen. Dat doe ik zowel in de huiskamer, op een trainer, als op de weg.

Lekkerste recept? Het belangrijkste is het gebruik van de beste ingrediĂŤnten. Dus voor thuis geef ik graag extra geld uit aan een mooi stuk vlees of vis. En dan uren in de keuken. Heerlijk. Een boeuf bourguignon langzaam aan smaak te zien winnen, al pruttelend op het vuur, met een glas rode wijn in de hand. Ik kom er te weinig aan toe.

Favoriete muziek? Nee, die vraag beantwoord ik niet. Er is teveel moois gemaakt. Ik interesseer me voor programma's zoals Live with... Jools van de BBC, waar sterren staan naast jong talent. Als ik de lotto win, koop ik een kerkje, huur ik zangers in en zing ik de hele dag alleen nog maar De Machaut en Josquin.

Mooiste plek op aarde? Als statement: simpel, Nederland. Laten we eens wat blijer worden van onszelf, onze buren - nieuw en oud -, en van ons prachtige land.

interview Jong Vocaal Groningen

Over hun voorprogramma bij het Nederlands Kamerkoor In seizoen 2017/2018 viert het amateurkorenproject Zingen doe je samen! zijn derde verjaardag. Het Nederlands Kamerkoor heeft dan bijna 50 koren gecoacht en in voorprogramma’s zien schitteren. Graag zetten we een van de koren die afgelopen seizoen meegedaan heeft in de schijnwerpers: het levendige Jong Vocaal Groningen o.l.v. Merlijn Wackers. Ze traden op als voorprogramma bij het concert Philip Glass 80 op 29 januari 2017 in de Oosterpoort te Groningen. Jullie kregen voorafgaand aan jullie optreden een masterclass van Mónica Monteiro, sopraan van het Nederlands Kamerkoor. Hoe was dat? Het was een bijzondere ervaring om met een professionele koorzangeres te kunnen werken. Natuurlijk heeft onze dirigent, Merlijn Wackers, ook een professionele kijk op de werken en uitvoering daarvan. Maar om onze stukken daarnaast te bekijken vanuit een ander perspectief – dat van de koorzanger – was heel nuttig. Mónica legt haar ervaring en kennis op een erg expressionistische manier uit. Ze is een sprankelende zangeres, maar ook een kritische ‘juf’. Die combinatie maakte de masterclass heel constructief, leerzaam en plezierig! Na de masterclass traden jullie op in het voorprogramma van het Nederlands Kamerkoorconcert in De Oosterpoort. Hoe beviel dat? In het voorprogramma van het Nederlands Kamerkoor staan, dat is natuurlijk een buitengewone eer en mogelijkheid om jezelf als koor te bewijzen. Dat maakte het erg spannend. Je hoopt dat je alles wat je in de repetities geoefend hebt in dat ene belangrijke moment kunt laten zien. Terugkijkend op het optreden zijn we erg tevreden over wat we hebben neergezet. Zoals jullie naam al doet vermoeden, zijn jullie een jong koor. Hoe doe je dat, zoveel jonge leden blijven aanspreken? Wij hebben een goede basis met gemotiveerde zangers. Wij proberen de motivatie hoog te houden door uitdaging te blijven

38 36

zoeken. Zo nemen we deel aan concoursen, masterclasses, concerten en festivals. Het zorgt voor een hele energieke en inspirerende sfeer. Binnen het koor hebben wij een grote diversiteit aan leeftijd (18-35 jaar), interesses en studies of beroepen, maar het zingen en streven naar een bijzondere klank brengt ons iedere donderdagavond weer bij elkaar. Inmiddels hebben we een reputatie opgebouwd die klaarblijkelijk aanspreekt, zelfs over de grens, want we hebben ook Duitse leden! Nieuwe leden vinden ons via onze website of horen via bekenden over ons. Daarnaast helpt het natuurlijk ook dat Groningen een relatief ‘jonge’ stad is. Hebben jullie als koor een favoriet stuk? Omdat het zo’n divers koor is, kunnen we niet voor iedereen spreken. Onze muziekcommissie is aldoor bezig om zoveel mogelijk wensen en meningen te laten gelden en het lukt steeds weer om een veelzijdig programma samen te stellen. Merlijn Wackers heeft begin vorig jaar het dirigentenstokje overgenomen, en dat bracht ook verandering in het repertoire dat we zingen. Twee geliefde stukken zijn Wie Zal Ik Zijn? – een stuk dat is gecomponeerd door een van onze zangers (en dirigent) Tobias Bethlehem – en het bekende werk Cantique de Jean Racine van Gabriel Fauré. Waar kunnen de mensen jullie binnenkort horen, en wat voeren jullie dan uit? Op onze website en onze Facebookpagina is natuurlijk de meest actuele informatie over concerten te vinden. Er komt een aantal hoogtepunten aan: een optreden tijdens het internationale Harmoniefestival in Duitsland van 25 t/m 28 mei en onze deelname aan de voorronde van het Nederlands Koorfestival 2018! Tijdens het Harmoniefestival in Duitsland komt een aantal stukken aan bod die wij op een recent concert uitvoerden: Våren van Edvard Grieg, Pseaume 96 van Jan Pieterszoon Sweelinck en The Tiger van Emil Råberg.

Kijk voor meer informatie over Jong Vocaal Groningen en hun optredens op www.jongvocaalgroningen.nl Wil je met jouw koor ook meedoen met Zingen doe je samen!? Kijk op www.zingendoejesamen.nl voor meer informatie!

Zaterdag 3 juni, 20.30, Waalse Kerk te Amsterdam: Lelikoor Amsterdam

en Les Chansons des Roses van Morten

van koorconcerten door het hele land.

Het Lelikoor Amsterdam o.l.v. Jan Joost

Lauridsen.

Hieronder vindt u een selectie van de

van Elburg voert muziek uit die gecom-

Het concertseizoen is al bijna ten einde, maar voordat de zomer begint kunt u uw hart nog ophalen met een divers aanbod

Flower Songs van Benjamin Britten, Seven Poems of Robert Bridges van Gerlad Finzi

mooiste koorconcerten door deelnemende

poneerd is op de tijdloze teksten van het

koren van Zingen doe je samen!

Benedictio, Magnificat en Salve Regina.

Vrijdag 23 juni t/m zondag 25 juni: Vocaal Ensemble MUSA

Werken van Sebastián de Vivanco, Tomás

Vocaal Ensemble MUSA, onder leiding van

Luis de Victoria, Nicolas Gombert, Gabriel

niemand minder dan onze eigen chef-di-

Jackson en Urmas Sisask komen voorbij.

rigent Peter Dijkstra, toont een schat uit Werken van Purcell, Vaughan Williams,

koren, beiden onder leiding van Takashi

Zaterdag 10 juni, 16.00, Delft: Kamerkoor Delft Blue

Mizumoto. Het Nederlands Kodálykoor

Een kleurrijk, fleurig en poëtisch program-

gieuze en culturele wortels. Reis mee langs

zingt Hongaarse stukken zoals Pünküsdölö

ma: het BLOEMENconcert van kamerkoor

de hoogtepunten uit de Britse koortraditie

van Kodály; na de pauze volgt samen met

Delft Blue o.l.v. Bas van Houte. Op het

en dompel onder in de wereld van Britse

Ars Vocalis de Missa Brevis, begeleid door

programma staan drie thematische cycli

klank en kleur.

organist Erik Jan Eradus.

van 20e-eeuwse componisten: de Five

Zondag 21 mei, 15.30, Hofkerk te Amsterdam: Ars Vocalis & Nederlands Kodály Koor Een mooie samenwerking tussen twee

de koorliteratuur van Britse componisten. Howells en Tavener, elk met dezelfde reli-

Van sopraan Mónica Monteiro Mónica Monteiro gaf de masterclass aan Jong Vocaal Groningen. De thema’s waaraan zij heeft gewerkt zijn universeel: ook voor jou als koorzanger kunnen ze helpen. Daarom hier de top-tips van Mónica voor koorzangers: 1. Allereerst, en het meest belangrijk: luister naar de andere stemmen! Niet alleen de stemmen in je eigen stemgroep, maar ook die van andere stemgroepen. Dat lijkt een open deur, maar blijft het meest essentiële onderdeel waar ook wij als professionals nog dagelijks op moeten letten. Door goed naar de anderen te luisteren, kun je jouw manier van zingen aanpassen aan de anderen en snap je ook beter welke rol jouw lijn in het geheel heeft. 2. De articulatie van medeklinkers is enorm belangrijk; minstens zo belangrijk als de plaatsing van de klinkers. Probeer nooit té goed de medeklinkers uit te spreken, want dat kan veel druk op de kaak veroorzaken. Gebruik alleen het puntje van je tong en de lippen, zodat je kaak ontspannen blijft. Hou het makkelijk!

3. Sta stevig: houd het lichaam recht en voel je geaard. Voor een goede ademsteun bij het zingen moet je het hele lichaam gebruiken. Wees bewust van de grond waarop je staat en help de adem en stem met een goede, rechte houding. Houd de energie vast tijdens het zingen, juist in de zachte delen. Zingen is relaxte energie. Blijf actief en tegelijkertijd relaxt. Samenvattend: Luister naar elkaar Gebruik moeiteloze, snelle articulatie van medeklinkers Sta in een goede houding met gegronde voeten Houd de energie vast, vooral in de zachte delen

interview

Zingen doe je samen… met professionals! De jaarlijkse Zingdag is elk jaar weer een groot succes: amateurzangers vanuit het hele land komen bij elkaar om te werken met zangers van het Nederlands Kamerkoor en onder leiding van een dirigent van het Nederlands Kamerkoor. Vanwege het grote succes van de jaarlijkse Zingdag, én vanwege ons jubileum, organiseren wij in de komende periode niet één, maar meerdere Zingdagen! 20 mei 2017, Wilminktheater in Enschede: Zingdag i.s.m. Consensus Vocalis Samen met onze collega’s van Consensus Vocalis organiseren we een Zingdag in het Wilminktheater te Enschede voorafgaand aan het concert Brahms’ Requiem Reinvented. Vanaf 13.00 uur werken zangers van Consensus Vocalis en het Nederlands Kamerkoor met de verschillende stemgroepen aan de prachtige koormuziek van Brahms. Dirigent Klaas Stok (chef-dirigent van Consensus Vocalis en graag geziene gastdirigent bij het Nederlands Kamerkoor) brengt het geheel vervolgens samen. Geniet na afloop van Brahms’ Requiem Reinvented, een hertoning van dit meesterwerk voor koor en elektrische harp.

1 oktober 2017, TivoliVredenburg in Utrecht: Jubileum Zingdag Op 1 oktober 2017 vindt de jubileumdag van het Nederlands Kamerkoor plaats: met eerst een extra feestelijke editie van de jaarlijkse Zingdag, gevolgd door Rachmaninovs Vespers in de Grote Zaal van TivoliVredenburg. Vanaf 10.00 uur zijn amateurzangers uit het hele land welkom in Utrecht, om samen met zangers van het Nederlands Kamerkoor en onder leiding van Peter Dijkstra te werken aan de prachtige muziek van Rachmaninov. Dit jaar geen eindpresentatie voor vrienden en familie, maar een plek binnen het jubileumconcert in de Grote Zaal van TivoliVredenburg: samen met het gehele Nederlands Kamerkoor en alle deelnemers aan de Zingdag openen we dit concert op feestelijke wijze. Aanmelden kan vanaf 1 juni op www.nederlandskamerkoor.nl/zingdag. We hebben dit jaar ruimte voor extra veel zangers, dus meld je aan!

12 mei 2018, Concertzaal in Tilburg: Zingdag Op 12 mei 2018, voorafgaand aan het concert met Maarten Engeltjes en Lavinia Meijer, zet Concertzaal Tilburg zijn deuren open voor amateurzangers. Meer informatie volgt, maar zet de datum nú alvast in uw agenda!

Voor meer informatie en aanmeldingen ga naar: www.nederlandskamerkoor.nl/ zingdag

Amateurkoren gezocht! We zetten Zingen doe je samen! ook in seizoen 2017-2018 voort. Bij onze jubileumtournee met de Vespers van Rachmaninov krijgt Zingen doe je Samen! een speciaal tintje: we vragen de deelnemende koren om een van de stukken uit te voeren die in de afgelopen 80 jaar voor het Nederlands Kamerkoor is geschreven. Wil jij met jouw koor meedoen met Zingen doe je Samen!, bij een feestelijk concert van de Vespers van Rachmaninov óf een ander concert, mail dan naar lizet.spijker@nederlandskamerkoor.nl

40 38

Wat vond u ervan?

tweets

Britten: Sacred and Profane “Ik vind het indrukwekkend hoe de profane zuiverheid van het Nederlands Kamerkoor mengde met de elektrische gitaar en zich daar soms ook flink van distantieerde. Hoe kan je muziek beter in beweging laten zijn...”

Berny Oude Kempers

“Vanmiddag naar het Muziekgebouw aan ’t IJ geweest. Bij het eerste lied dacht ik, beter kan het niet worden. Maar dat had ik mis. Het was opnieuw een geweldige belevenis. Bedankt!”

Kee Paap

Janneke van Bockel @oudercoach 26-01-2017

Slotstuk van Glass is onaards mooi, ik zat te swingen in mijn stoel en tegelijkertijd zweefde ik er een stukje boven. Dank!

Via Crucis “Het was een bijzonder mooie ervaring om in jullie voorprogramma te mogen zingen. Jullie hebben ons goed begeleid en we hebben ook veel geleerd van Mónica tijdens de workshop. Ik ben vorig jaar bij het concert van het Nederlands Kamerkoor in Zwolle geweest en was wederom zeer onder indruk van de kwaliteiten van het koor en dirigent. Jullie klinken zo goed, zo mooi, zo hemels!! Voor mij is de muziek soms iets te moeilijk om het op de juiste waarde te schatten; het lijkt haast alsof de componisten erop gebrand zijn muziek te creëren die onmogelijk is om te zingen, maar jullie lukt het dan telkens tóch wel.”

Lucie Schooten www.vrouwenkoorsarabande.nl

Marko Draisma @markodraisma 23-03-2017

Vanavond heb ik een prachtig concert meegemaakt van het @ned_kamerkoor onder bezielende leiding van Reinbert de Leeuw. Hoe nog te slapen?

In de pers Britten: Sacred and Profane “Nederlands Kamerkoor (80) is uitstekend en springlevend. Het oudste kamerkoor van Nederland is herrezen. Hun nieuwste programma is avontuurlijk, breed en gebalanceerd.”

Mischa Spel, NRC Handelsblad

In Tune BBC Radio 3 @BBCInTune 08-03-2017

The fantastic @ned_ kamerkoor have popped in before their @cadoganhall concert tonight... and they are sounding supreme!

interview

DE NEDERLANDSE BACHVERENIGING PRESENTEERT

WEIHNACHTS-ORATORIUM DE ALLERMOOISTE BACHCANTATES JEPHTE & MIRJAMS SIEGESGESANG DIDO & AENEAS MATTHÄUS-PASSION EN MÉÉR! KIJK VOOR HET COMPLETE PROGRAMMA EN KAARTEN OP BACHVERENIGING.NL

DICHTER BIJ BACH

BACHVERENIGING.NL 42

Programmatoelichting |

Vespers van Rachmaninov Anoniem Anno 1300

interview # nkk 80 # a cappella # Peter Dijkstra

De All-Night Vigil of Vespers van Rachmaninov behoort tot het allergrootste koorrepertoire. Het is als de Vijfde van Mahler voor koormuziek: een stuk van symfonische omvang dat mensen al decennialang in vervoering brengt. Een prachtige afsluiting van het drieluik waarmee het Nederlands Kamerkoor zijn tachtigjarig bestaan viert. PROGRAMMA Sergej Rachmaninov All-Night Vigil op. 37 (Vespers)

Vespers van Rachmaninov foto: Kasimir Szekeres

Jubileumconcerten

Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent 28 september 2017 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk 29 september 2017 Den Haag, Nieuwe Kerk 30 september 2017 Heerenveen, Heilige Geestkerk (i.s.m. Collegium Vocale Fryslân) 1 oktober 2017 Utrecht, TivoliVredenburg, Grote Zaal 4 oktober 2017 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 5 oktober 2017 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 6 oktober 2017 Vlissingen, Jacobskerk www.nederlandskamerkoor.nl/rachmaninov

door SANNE THIERENS

VAN HUISKAMER TOT CONCERTZAAL Sergej Vasilievich Rachmaninov, geboren op 1 april 1873 in een Russische aristocratische familie, staat bekend als een van de grootste pianisten en componisten van zijn tijd. Rachmaninovs kracht lag in het feit dat hij niet alleen uitgebreide orkestwerken, opera’s en kamermuziek componeerde, bestemd voor de concertzaal en het theater, maar ook pianoconcerten die men zelf thuis in de huiskamer kon spelen. Maar bovendien schreef hij wat wordt gezien als een van de hoogtepunten uit de orthodoxe kerkmuziek: zijn Vsénoshchnoye bdéniye ofwel All-Night Vigil. RUSSISCH-ORTHODOX GELUID Tijdens zijn leven reisde Rachmaninov door heel Europa en uiteindelijk naar

44 42

New York om zijn kunsten als pianovirtuoos tentoon te stellen en orkesten te dirigeren. Het is dan ook niet verbazend dat in zijn beroemdste werken zowel Duitse, Franse en Italiaanse invloeden te horen zijn. In zijn All-Night Vigil klinkt echter vooral de wereld uit zijn jeugd in het orthodox-christelijke Rusland door. Het werk past binnen de korte bloeiperiode van orthodoxe liturgische muziek die vlak voor de Russische Revolutie opleefde in Moskou, aangewakkerd door Tchaikovsky’s All-Night Vigil uit 1882. VESPERS EN METTEN Rachmaninov schreef zijn All-Night Vigil in slechts twee weken in het begin van 1915, ten tijde van de Eerste Wereldoorlog en de dreigende Russische revolutie. Het werk werd voor het eerst opgevoerd op 10 maart 1915 in Moskou; de opbrengst kwam ten behoeve van de oorlog. De All-Night Vigil

bestaat uit vijftien delen die samen een nachtwake vormen, een dienst die elke zaterdagavond en aan de vooravond van belangrijke feestdagen van de orthodoxe kerk wordt gehouden. Deze kerkdienst bestaat normaal gezien uit gebeden en muzikale intermezzi gezongen door het koor en omvat zowel het avondgebed (vespers), dat doorgaat tot middernacht, als de metten, waarmee in de vroege ochtend de nieuwe dag verwelkomd wordt. In Rachmaninovs All-Night Vigil beslaan deel een tot en met zes de vespers, terwijl het zevende tot en met vijftiende deel onder de metten vallen; de titel Vespers is dus eigenlijk onvolledig. De vespers zijn bedoeld voor boetedoening en reflectie, terwijl de metten gericht zijn op het vieren van Christus’ wederopstanding. RUSSISCH, GRIEKS EN KIEVS Hoewel hij niet gelovig was, bezocht Rachmaninov in zijn jeugd kerkdien-

programmatoelichting

De afwezigheid van maatstrepen of een maatsoort geldt voor meer gedeeltes uit de All-Night Vigil en is kenmerkend voor Russische kerkmuziek.

foto: Astrid Ackermann

sten met zijn grootmoeder, waar hij kennis nam van de oude Russische gezangen die later hun weg vonden in zijn All-Night Vigil. Volgens de regels van de orthodoxe kerk moet een aantal gedeeltes van de Vespers geschreven worden op traditionele gezangen behorende bij het ritueel, maar voor de overige gedeeltes mag de componist originele melodieën schrijven. Van de vijftien delen uit dit werk schreef Rachmaninov er negen op traditionele gezangen uit drie verschillende categorieën: de unisono, melismatische Russisch-orthodoxe Znamenygezangen; de recitatief-achtige Griekse gezangen; en de zeventiende-eeuwse Kievse gezangen die gekenmerkt worden door simpele ritmes en duidelijke

Peter Dijkstra

afwisselingen van recitatief-achtige en melismatische passages. Door kundig gebruik te maken van nuances in bereik, dynamiek en helderheid van klank weet Rachmaninov in alle gedeeltes duidelijk de spanning open af te bouwen. Hoewel de All-Night Vigil voor vier stemmen is geschreven, worden die regelmatig onderverdeeld over verschillende melodische lijnen waardoor het geheel nog diverser klinkt. NADRUK OP TEKST Rachmaninovs All-Night Vigil begint met een uitnodiging tot gebed, ‘Priidite, poklonimsya’, ofwel ‘Laat ons aanbidden’. Dit gedeelte heeft geen maatstrepen, de stemmen bewegen noot voor noot en de melodie is vrijwel geheel homofoon; de verschillende stemmen zingen dezelfde tekst op hetzelfde ritme, waardoor de nadruk op de tekst komt te liggen. De afwezigheid van maatstrepen of een maatsoort geldt voor meer gedeeltes uit de All-Night Vigil en is kenmerkend voor Russische kerkmuziek, die vaak een onduidelijke maatsoort heeft en meer gericht is op het ritme van de tekst dan van de noten. RACHMANINOVS FAVORIET Het vijfde deel, ‘Nïne otpushchayeshi’, ofwel ‘Nu laat u, Heer, uw dienaar in vrede heengaan’, was Rachmaninovs

Peter Dijkstra studeerde koordirectie, orkestdirectie en solozang aan de conservatoria van Den Haag, Köln en Stockholm en behaalde zijn diploma’s summa cum laude met onderscheiding. Met de toekenning van de Kersjes van de Groenekanbeurs voor jonge orkestdirigenten in 2002 en de eerste prijs van de Eric Ericson Award 2003 werd zijn internationale carrière in gang gezet. In 2005 werd Peter Dijkstra artistiek leider van het Chor des Bayerischen Rundfunks, en in september 2007 werd Dijkstra aangesteld als chef-dirigent van het Zweeds Radiokoor. Na een lange periode als eerste gastdirigent werd Dijkstra in september 2015 chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor. Als gastdirigent is Dijkstra actief bij vele gerenommeerde professionele koren en orkesten, waaronder het RIAS Kammerchor Berlijn, Det Norske Solistkor, Collegium Vocale Gent,

favoriete gedeelte en werd op zijn verzoek gezongen op zijn begrafenis in 1943. Deze Bijbelse hymne is een lofzang op Jezus, die Simeon uitsprak toen hij Jezus in de tempel ontmoette. De tenor krijgt in dit gedeelte de rol van Simeon, gezongen op een Kievs gezang tegen een wiegende begeleiding van het koor. Op de vierde zin over de redding (‘die u bewerkt heeft ten overstaan van alle volken’) klinkt een chromatisch stijgende canon, eindigend in een hoogtepunt vol polyfonie op de verwijzing naar het licht dat door God geopenbaard zal worden. Het gedeelte sluit met een stapsgewijs dalende basmelodie, resulterend in een indrukwekkend aards geluid. HOOGTEPUNT Het negende deel van Rachmaninov’s All-Night Vigil vormt een gedramatiseerde hertelling van de wederopstanding van Jezus Christus en is daarmee het hoogtepunt van het werk. Het gedeelte, gebaseerd op een Znameny-gezang, heeft een wat langere tekst over het groepje vrouwen dat een engel aantreft bij Jezus’ graf, die hen vertelt over diens wederopstanding. Door de zinnen apart te beklemtonen, wordt duidelijk gemaakt dat het om een vertelling gaat; enkele lang aangehouden noten verbinden het geheel.

Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, het Japan Philharmonic Orchestra en het Residentie Orkest. Hij wordt alom gezien als een specialist op het gebied van vocale muziek, en voelt zich thuis in een breed spectrum aan muziekstijlen. Zijn interpretaties van de grote oratoria van Mozart, Händel en Bach worden zeer geroemd en zijn cd´s werden meermaals met prijzen bekroond. Peter Dijkstra is erelid van de Royal Swedish Academy of Music. In 2013 werd hem het Gouden Viooltje toegekend, en in 2014 won hij de Eugen Jochum prijs. Dijkstra zet zich speciaal in voor de verbinding tussen de professionele muziekpraktijk en de amateurwereld. Hij werkt graag met amateurensembles, is artistiek leider van vocaal ensemble MUSA en vaste gastdirigent van vocaal ensemble The Gents. Daarnaast engageert hij zich voor de jonge generatie dirigenten en geeft regelmatig masterclasses.

43 45

# a cappella # oude muziek # Paul Van Nevel

Het Nederlands Kamerkoor keert terug naar de Middeleeuwen. En met wie kan dat beter dan met eregastdirigent en oudemuziekspecialist Paul Van Nevel. Hij verzamelde stukken uit de Engelse polyfonie van de veertiende eeuw. Van geen enkel stuk op het programma is de componist bekend.

Anoniem anno 1300

foto: Kasimir Szekeres

Engelse polyfonie o.l.v. Paul Van Nevel

Nederlands Kamerkoor, Paul Van Nevel dirigent 21 oktober 2017 Sittard, Michielskerk 22 oktober 2017 Cuijk, Sint Martinuskerk 21 november 2017 Groningen, Oosterpoort, Kleine Zaal 22 november 2017 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 24 november 2017 Utrecht, Pieterskerk 25 november 2017 Frankfurt am Main, Wahllfahrtskirche Kälberau, Duitsland 26 november 2017 Enschede, Muziekcentrum, De Wilmersberg Zaal 29 november 2017 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ www.nederlandskamerkoor.nl/anoniem

door PAUL VAN NEVEL

SPLENDID ISOLATION Dit programma is een buitenbeentje op alle niveaus en toont aan dat Engeland – of volgens de oude mythische naam ‘Albion’ – al in de veertiende eeuw genoot van een gevoel van ‘splendid isolation’. Desondanks zijn de continentale (lees: Franse) invloeden onmiskenbaar – maar dat zullen ze daarginds over het water niet graag horen. ANONIEM Alle werken die u hoort zijn anoniem overgeleverd en dat is een unicum voor Europa. Zowel in Frankrijk als in Italië waren de mannen achter de composities niet alleen bekend, maar ook geëerd. Denk bijvoorbeeld aan Guillaume De Machaut en Francesco Landini. Maar in Engeland waren de componisten nog de nederige, anonieme middeleeuwse dienaars van een hogere kunst. Dat neemt niet weg dat hun composities niet alleen op een zeer

hoog niveau stonden, maar bovendien uitblonken in originaliteit en compositorische technieken die op het vasteland onbekend waren. ZONDER GRENSOVERSCHRIJDING GEEN KUNST Zo zijn Virgo salvavit en Nova! Nova! geschreven in de exclusieve gymel stijl, bestaande uit reeksen van parallelle sextakkoorden – op het vasteland in die eeuw nog een vloek. Stella maris illustrans en het misdeel Kyrie Cuthberthe prece tonen een verregaande modulatietechniek die pas tijdens de volgende generatie op het continent zijn intrede zou doen. Gealtereerde tonen tot as, des en ges zijn in deze werken geen uitzondering en tonen aan dat de Engelse polyfonie de brave theoretische regels aan zijn laars lapte: zonder grensoverschrijding geen kunst.

programmatoelichting PROGRAMMA Polyfonie uit Engeland (1300-1400), alle werken zijn anoniem Victime Paschali laudes (Paassequentia à 3) Stella maris illustrans omnia (Cantilena à 3) Virgo salvavit hominem (Gymel à 2 & 3) Sumer is icumen in / Pes: Sing cuccu (Canon à 4) Exulta Syon / Exulta Syon filia / Exulta Syon filia iam noli flere / En ai je bien trouvé (Quadruple motet) En Albion de fluus environen (Ballade à 3 voor Edward II) Candens crescit lilium / Candens lilium columbina (Dubbelmotet à 4) Dou way Robin / Veni mater gracie (Motet à 2) Nova! Nova! Ave fit ex Eva! Carol voor Maria-Boodschap Twee misdelen : a. Kyrie Cuthberthe prece à 3 b. Sanctus à 3 CONTINENTALE BRONNEN Mater ora filium (Sequentia à 3)

Twee werken zijn in continentale bronnen bewaard. En Albion de fluus environen is een compositie in de gesofisticeerde ‘Ars Subilior’-stijl, met tal van ritmische en harmonische complexiteiten. De tekst handelt over de honderdjarige oorlog en via mythologische metaforen wordt gezinspeeld op de strijd tussen koning Edward III en diens tegenstanders op het vasteland. Exulta Syon is een vierstemmig Engels werk bewaard in Tours, met de eigenaardigheid dat hier alle stemmen verschillende teksten zingen: de Franse invloed is hier niet weg te denken.

Paul Van Nevel staat bekend als een pionier en boegbeeld voor de Europese polyfonie van de twaalfde tot de zestiende eeuw. Hij staat voor een interdisciplinaire benadering van de originele bronnen waarin hij rekening houdt met de tijdsgeest (literatuur, oude uitspraak, temperament tempo en, retoriek). Hij gaat op zoek naar onbekende werken, waaronder de vergeten schatten van de Vlaamse polyfonie.

Paul Van Nevel

Paul Van Nevel is artistiek directeur van het Huelgas Ensemble, dat hij 1971 oprichtte. Bij het Nederlands Kamerkoor is hij al 30 jaar gastdirigent. Daarnaast was Paul Van Nevel gastdocent aan het Conservatorium van Amsterdam, de Musikhochschule Hannover en het Centre de Musique Ancienne de Genève.

ENGELSE THEE, OXFORD COOKIES EN EEN SLOK WHISKY Alle andere werken tonen pure Engelse polyfonie, van ontroerende tweestemmigheid gebaseerd op een Engels volkslied (Dou way Robin), via virtuoze stembehandeling (het misdeel Sanctus à 3) tot de eerste canon in Engeland geschreven (Sumer is icumen in). Die laatste is wellicht het bekendste Engelse werk uit de middeleeuwen; iedereen kan die in Engeland op straat meefluiten. De luisteraar zal dus merken dat op deze avond tijdens de pauze alleen Engelse thee, Oxford cookies en een slok whisky op hun plaats zijn.

Hij schreef onder meer een monografie over Johannes Ciconia en een werk over Nicolas Gombert. De Duitse uitgeverij Bärenreiter publiceerde transcripties van renaissancemuziek van zijn hand. Paul Van Nevel ontving diverse onderscheidingen waaronder de Prix in Honorem van de Académie Charles Cros (1994), de Choc de l’année van Le monde de la Musique en diverse andere internationale prijzen. Ook zijn opnames werden veelvuldig bekroond. Paul Van Nevel is een internationaal bekend cigarier.

Concertagenda & bestelinformatie 2017-2018 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk/Theater de Vest

Vrijdag 18 mei 2018, 20.15 NKK, Maarten Engeltjes en

Donderdag 28 september 2017, 20.15 Vespers van Rachmaninov

Lavinia Meijer

Donderdag 25 januari 2018, 20.15 Psalmensymfonie

www.nkklassiek.nl

(Theater de Vest)

070 – 880 0333

Donderdag 1 maart 2018, 20.15 Fauré Requiem met het NKO www.theaterdevest.nl

ABONNEMENT DEN HAAG* 4 concerten: 1e rang €99 / 2e rang €86 (normaal €124 / €108)

072 – 548 9999

Eindhoven, Sint-Catharinakerk Amsterdam, Concertgebouw

Vrijdag 20 april 2018, 20.15 Miserere

Dinsdag 26 september 2017, 20.15 Fauré Requiem

www.muziekgebouweindhoven.nl

Donderdag 1 februari 2018, 20.15 Japanse Impressies

040 - 244 20 20

Vrijdag 2 februari 2018, 20.15 Japanse Impressies Vrijdag 2 maart 2018, 20.15 Fauré Requiem met het NKO

Enschede, Muziekcentrum

Zaterdag 3 maart 2018, 20.15 Fauré Requiem met het NKO

Vrijdag 22 september 2017, 20.00, Fauré Requiem

Vrijdag 23 maart 2018, 19.00 Matthäus-Passion met het KCO

Zondag 26 november 2017, 14.30 Anoniem anno 1300

Zondag 25 maart 2018, 12.00 Matthäus-Passion met het KCO

Voorprogramma (14.00): Cappella Gudula

www.concertgebouw.nl

Zondag 22 april 2018, 14.30 Miserere

0900 – 671 8345

Voorprogramma (14.00): Arte Vocale Woensdag 16 mei 2018, 20.00 NKK, Maarten Engeltjes en

Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ

Lavinia Meijer

Woensdag 4 oktober 2017, 20.15 Vespers van Rachmaninov

www.wilminktheater.nl

Woensdag 29 november 2017, 20.15 Anoniem anno 1300

053 – 485 85 00

Vrijdag 15 december 2017, 19.30 Weihnachts-Oratorium

ABONNEMENT ENSCHEDE*

Woensdag 24 januari 2018, 20.15 Psalmensymfonie

4 concerten: vanaf €86,40

Zondag 11 maart 2018, 20.15 Johannes-Passion Zaterdag 17 maart 2018, 20.15 Johannes-Passion

Groningen, Oosterpoort

Zaterdag 7 april, 20.15 Vocale fantasieën

Dinsdag 21 november 2017, 20.15 Anoniem anno 1300

Woensdag 18 april 2018, 20.15 Miserere

Zaterdag 10 maart 2018, 20.15 Johannes-Passion

Voorprogramma (19.45): Lelikoor Amsterdam

Zondag 15 april 2018, 20.15 Miserere

Zondag 13 mei 2018, 15.00 NKK, Maarten Engeltjes en

Voorprogramma (19.45): Mrs. Johnson

Lavinia Meijer www.muziekgebouw.nl

www.de-oosterpoort.nl 050 – 368 0368

020 – 788 2000 ABONNEMENT AMSTERDAM*

Haarlem, Philharmonie

7 concerten (excl. Vocale fantasieën): €196,50 (normaal €261)

Zondag 4 maart 2018, 14:30 Fauré Requiem met het NKO

3 tot 5 concerten: 20% korting

www.theater-haarlem.nl

Te bestellen tot 1 oktober 2017

023 – 512 1212

Arnhem, Musis

’s-Hertogenbosch,

Zaterdag 23 september 2017, 20.00 Fauré Requiem

Zaterdag 28 oktober 2017, 20.30 Missa Unitatis

Jeroen Bosch Art Centre

Woensdag 31 januari 2018, 20.30 Psalmensymfonie

www.nederlandskamerkoor.nl

Vrijdag 16 maart 2018, 20.00 Johannes-Passion

030 – 230 30 20

Maandag 16 april 2018, 20.30 Miserere Voorprogramma (20.00): Koorschool Midden-Gelderland www.arnhemsepodia.nl 026 – 443 7343 ABONNEMENT ARNHEM*

’s-Hertogenbosch,

November Music

Donderdag 2 november 2017, 20:30 Bosch Requiem (Catharinakerk) www.novembermusic.net 073 – 6122 000

3 concerten (excl. Johannes-Passion): €60 (normaal €90,50)

Heerenveen, Heilige Geestkerk Cuijk, Sint Martinuskerk

Zaterdag 30 september 2017, 20.15 Vespers van Rachmaninov

Zondag 22 oktober 2017, 15.30 Anoniem anno 1300

(i.s.m. Collegium Vocale Fryslân)

www.schouwburgcuijk.nl

www.collegiumvocalefryslan.nl

0485-314344

Helmond, Lambertuskerk Den Haag, Nieuwe Kerk / Zuiderstrandtheater

Zondag 20 mei 2018, 20.00 NKK, Maarten Engeltjes en

Vrijdag 29 september 2017, 20.15 Vespers van Rachmaninov

Lavinia Meijer

Zondag 4 februari 2018, 15.00 Psalmensymfonie

www.lambertusconcerten.com

Zondag 18 maart 2018, 14.15 Johannes-Passion (Zuiderstrandtheater)

0492 - 590 333

46 48

concertagenda Kerkrade, Theater Kerkrade

Woensdag 20 december 2017, 19.30 Weihnachts-Oratorium

Donderdag 14 december 2017, 19.30 Weihnachts-Oratorium

Zaterdag 27 januari 2018, 20.00 Psalmensymfonie

www.plt.nl

Woensdag 14 maart 2018, 20.15 Johannes-Passion

045 - 571 6607

Vrijdag 13 april 2018, 20.15 Miserere (Pieterskerk) Voorprogramma (19.45): Kamerkoor Coqu

Leeuwarden, Grote Kerk

Zaterdag 19 mei 2018, 20.00 NKK, Maarten Engeltjes en

Woensdag 5 oktober 2017, 20.15 Vespers van Rachmaninov

Lavinia Meijer

Woensdag 22 november 2017, 20:15 Anoniem anno 1300

Voorprogramma (19.30): Kamerkoor Zilt

Donderdag 19 april 2018, 20.15 Miserere

www.tivolivredenburg.nl

Donderdag 17 mei 2018, 20.15 NKK, Maarten Engeltjes en

030 – 231 4544

Lavinia Meijer

ABONNEMENT UTRECHT*

www.harmonie.nl

8 concerten (incl. Weihnachts-Oratorium):

058 – 233 0233

1e rang €175 / 2e rang €160 / 3e rang €138 (tot €72 korting)

ABONNEMENT LEEUWARDEN*

7 concerten (excl. Weihnachts-Oratorium):

4 concerten: €95 (normaal €114)

1e rang €151 / 2e rang € 138,- / 3e rang €120,- (tot €72 korting)

Leiden, Pieterskerk

Utrecht, Festival Oude Muziek

Zaterdag 23 december 2017, 19.30 Weihnachts-Oratorium*

Vrijdag 1 september 2017, 9.30 150 Psalms (Tivolivredenburg)

Donderdag 29 maart 2018, 19.30 Matthäus-Passion met

Zaterdag 2 september 2017, 9.30 uur 150 Psalms (Tivolivredenburg)

het Residentie Orkest

www.150psalms.com

Vrijdag 30 maart 2018, 11.30 Matthäus-Passion met het

030 - 232 9000

Residentie Orkest www.pieterskerk.com

Vlissingen, Jacobskerk

071 - 516 3881

Zaterdag 7 oktober 2017, 20.00 Vespers van Rachmaninov Zaterdag 14 april 2018, 20.00 Miserere

Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk

www.zeelandtheaters.nl

Dinsdag 19 december 2017, 19.30 Weihnachts-Oratorium* www.schouwburglochem.nl

Zwolle, Grote Kerk

0573 – 250 051

Dinsdag 13 maart 2018, 20.15 Johannes-Passion www.zwolsetheaters.nl

Naarden, Grote Kerk

0900 - 1435

Zaterdag 16 december 2017, 19.30 Weihnachts-Oratorium* www.spant.org 035 – 693 3254

Argentinië, Buenos Aires, Teatro Colon Maandag 11 september 2017, 20.00 Fauré Requiem Woensdag 13 september 2017, 20.00 Fauré Requiem

Rotterdam, Grote of Sint Laurenskerk

www.teatrocolon.org

21 april 2018, 20.30 Miserere

Chili, Santiago de Chile, Centro Cultural 660

Voorprogramma (19.45): Canticum Amicorum

Donderdag 14 september 2017, 20.00 Fauré Requiem

www.dedoelen.nl 010 – 217 1717

www.corpartes.cl

Colombia, Bogotá, Teatro Mayor Julio Mario Santo Domingo Zaterdag 9 september 2017, 20:00 Fauré Requiem

Sittard, Michielskerk 21 oktober 2017, 20.00 Anoniem anno 1300 www.dedomijnen.nl 046 - 452 4400

www.teatromayor.org

Duitsland, Braunschweig, Martinikerk Zondag 17 december 2017, 16.30 Weihnachts-Oratorium www.solidegloria.de

Duitsland, Frankfurt am Main, Wahlfahrtskirche Kälberau Tilburg, Concertzaal

Zaterdag 25 november 2017, 20.00 Anoniem anno 1300

Zaterdag 12 mei 2018, 20.30 NKK,Maarten Engeltjes en

Hongarije, Budapest, Liszt Academy Concert Centre

Lavinia Meijer

Vrijdag 22 december 2017, 19.30 Weihnachts-Oratorium

www.theaterstilburg.nl

www.zeneakademia.hu

013 – 543 2220

Familievoorstelling: Beauty en het beest

Utrecht, TivoliVredenburg/Pieterskerk

Voor iedereen van 8 tot 108

Donderdag 21 september 2017, 20.15 Fauré Requiem

Van december tot maart in: Amsterdam, Breda, Delft, Den Haag, Dordrecht,

Zondag 1 oktober 2017, 15.00 Vespers van Rachmaninov (Jubileumconcert)

Drachten, Enschede, Groningen, Haarlem, Hasselt (België), Kerkrade,

Zondag 5 november 2017 15.00 Utrechts Requiem

Leeuwarden, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam, Spijkenisse, Utrecht, Zeist

Vrijdag 24 november 2017, 20.15 Anoniem anno 1300 (Pieterskerk)

en Zwolle.

Voorprogramma (19.45): Wim Egz Ensemble

* TE BESTELLEN VIA HET BIJGEVOEGDE BESTELFORMULIER

www.nederlandskamerkoor.nl/beauty

interview

in de volgende editie

Colofon Magazine Nederlands Kamerkoor: Redactie Pauline Hunse, Jasper de Leve, Gerard Maassen, Jettie Nijenhuis, Lizet Spijker, Jan Verhoef, Tido Visser Ontwerp Roman Jans, romanontwerp.nl Ontwerp omslag en huisstijl Total Identity Koorfoto Kasimir Szekeres Concept Green Room Creatives Druk BCM

Interview

Maarten Engeltjes

Nederlands Kamerkoor Doelenstraat 46 3512 XJ Utrecht 030 - 230 30 20 info@nederlandskamerkoor.nl www.nederlandskamerkoor.nl /nederlandskamerkoor @ned_kamerkoor Chef-dirigent Peter Dijkstra

Don Carlo Gesualdo

Portret van een prins, componist en moordenaar

Kantoor Tido Visser algemeen directeur Janneke Godschalk zakelijk leider Annelot Rijkaart productieleider Jettie Nijenhuis marketingmanager Pauline Hunse marketing Lizet Spijker educatie/participatie & administratie Anna Kesler developer Margriet Stok relatiebeheer Jasper Schweppe artistiek coördinator Iris van 't Veer bibliothecaris Eline Langejan publieksservice Jasper de Leve marketingstagiaire Raad van Toezicht Julienne Straatman voorzitter Huibrecht Bos Saskia Laseur Olivier Sueur

foto: Leo Samama

Het Nederlands Kamerkoor wordt ondersteund door:

Johannes-Passion

Na de Matthäus-Passion dirigeert Reinbert de Leeuw de Johannes.

50 48

Wilt u adverteren in dit magazine? Neem contact op met Medialijn, Caroline Sanders: c.sanders@medialijn.nl of 0314 – 763735 Kijk voor de laatste informatie op: www.nederlandskamerkoor.nl

Kernleden Nederlands Kamerkoor Sopranen

Alten

Tenoren

Bassen

Heleen Koele Annet Lans MĂłnica Monteiro Cressida Sharp

Elsbeth Gerritsen Marleene Goldstein Dorien Lievers Karin van der Poel

Stefan Berghammer William Knight JoĂŁo Moreira Alberto ter Doest

Kees Jan de Koning Gilad Nezer Jasper Schweppe

interview pagina soort

Nederlands Kamerkoor magazine 6: juni-dec 2017

Published on May 9, 2017

Het magazine van het Nederlands Kamerkoor met daarin seizoensbrochure 2017-2018, het 80-jarig jubileum, een interview met Peter Dijkstra, ac...

nedkamerkoor

Similar to

Popular now

Just for you

Go explore