Snep! - Winter 2020

2$ʦ 22

$'.)+'ʧ0ʨ ʦ $'.)+37'

Afgiftekantoor Gent X 209279

#

4

JAARGANG 19 DECEMBER

2020

SNEP

!

DRIEM AAND ELIJKS VERENIGINGSBLAD NATUURPUNT GENT

rke vu An Fiers, p/a Driepikk elstraat 34, 9030 Mariake

DE VLAAMSE OVERHEID ERKENT EN STEUNT NATUURPUNT. WWW.VLAANDEREN.BE

Snep! is het driemaandelijks tijdschrift van Natuurpunt Gent vzw.

SNEP!

Negentiende jaargang, nummer 4 Redactieadres: Coördinatie: Redactieraad:

Jorinde Nuytinck, Droogveldeweg 80, 9031 Drongen, jorindenuytinck@hotmail.com Lieve De Meyer, Han Lagring en Jorinde Nuytinck Chris Balcaen, Lieve De Meyer, Tom Geerinckx, Han Lagring, Liesbeth Langouche, Nicole Legiest, Martine Maes, Jorinde Nuytinck, Tomas Vanheste en Bart Vangansbeke Eindredactie: Lieve De Meyer, Tom Geerinckx, Han Lagring, Liesbeth Langouche, Nicole Legiest, Martine Maes en Tomas Vanheste Advertentiewerving: Liesbet Maroye, advertenties@natuurpuntgent.org Concept: Els De Brandt Lay-out: Els De Brandt en Jutta Brandt Foto voorpagina: Frank Maes Verantwoordelijke uitgever: An Fiers, p/a Driepikkelstraat 34, 9000 Gent Met bijdragen van: Chris Balcaen, Rossana Bugini, Anton Christiaens, Marie De Groote, Lieve De Meyer, Tim De Winter, Myriam Dumortier, Lore Hubau, Han Lagring, Regine Laverge, Jorinde Nuytinck, Sancho, Gunter Stoops, Ester Van den broeck, Jochen Van Hoof, Bart Vangansbeke, Ruben Vanholme, Wouter Viaene, Hugo Vinck en Riet Wille Oplage: 9000 Elke auteur is verantwoordelijk voor de tekst van zijn bijdrage. Overname van artikels is mogelijk in overleg met de redactie.

Beeldmateriaal: indien geen © vermeld, fotograaf onbekend - alle rechten voorbehouden. - Gedrukt op kringlooppapier. Druk: Graphius /Druk in de Weer, Gent

Natuurpunt Gent is een vereniging voor alle inwoners van Gent, Sint-Martens-Latem en Destelbergen die natuur belangrijk vinden.

Contactadres: Onthaalcentrum De Stek, Contactpersonen: Lore Hubau, Annelies Janssens, Han Lagring, Linde Raport en Marino Ravier, Driepikkelstraat 34 – Gent (Mariakerke) tel. 09/227.22.94 – e-mail: gent@natuurpunt.be • Weekdagen van 9.00 tot 17.00 uur • Graag na afspraak

Natuurpunt Gent ontplooit een brede waaier aan activiteiten: • ijveren voor meer natuur en groen voor iedereen in het Gentse, • natuurbeheer in Assels, Bourgoyen-Ossemeersen, Damvallei, Gentbrugse Meersen, Hutsepot/Rijvissche, Keuzemeersen, Latemse Meersen, Leeuwenhof, Natuurpark Overmeers, Malemmeersen, Oude Moervaartarm, Rosdambeekvallei, Vinderhoutse Bossen en Westerplas • aankopen van natuurterreinen, • geleide wandelingen in eigen terreinen, toffe excursies, voordrachten, cursussen, • onderzoek (vogels, planten, …), publiceren van rapporten.

In het NMC (Natuur en Milieucentrum) De Bourgoyen verzorgt Natuurpunt Gent samen met de stad Gent het onthaal. Natuurpunt Gent houdt er ook een cafetaria open. Je vindt NMC De Bourgoyen in de Driepikkelstraat 32 (een zijstraat van de Brugsesteenweg) te Gent (Mariakerke). Bereikbaar met het openbaar vervoer, bus 3, halte Driepikkelstraat.

Lid worden van Natuurpunt Gent? Stort 30 euro op BE35 8904 3406 5937 (BIC VDSPBE91) van Natuurpunt Gent Verhuisd? Geef je nieuwe adres, samen met je lidnummer door aan ledenservice@natuurpunt.be Domicilieer je lidgeld. Zo verlagen we de administratiekosten en met het uitgespaarde bedrag kunnenwe meer doen voor de natuur. Een formulier vind je op www.natuurpuntgent.be bij Doe mee! – Word lid.

Lid bij een andere Natuurpuntafdeling? Neem dan een abonnement op Snep.

Stort 10 euro op BE35 8904 3406 5937 (BIC VDSPBE91) van Natuurpunt Gent met de mededeling ‘Abonnement Snep!’

Giften voor de projecten van Natuurpunt Gent zijn welkom op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer. Vermeld als mededeling ‘Gift + het projectnummer van je keuze’. Assels 6651 Beheerwerken 3624 - Bourgoyen-Ossemeersen 6613 - Damvallei 6630 - Gentbrugse Meersen 6682 - Hutsepot 6689 - Keuzemeersen 6624 - Latemse Meersen 6629 - Leeuwenhof 6638 - Natuurpark Levende Leie 4024 - Oude Moervaartarm 6678 - Overmeersen 6694 - Rosdambeekvallei 6691 - Vinderhoutse Bossen 6698 Domicilieer je gift. Ben je lid van Natuurpunt en domicilieerde je je lidgeld, dan kun je ook je gift domiciliëren. Samen met het lidgeld gaat je gift elk jaar in december van je rekening. Vraag een formulier bij ward.stulens@natuurpunt.be.

Colofon

2

Onthaal: 09/216.44.78 Cafetaria: 09/216.44.79 Voor actuele openingsuren: ga naar de website of check de Facebookpagina

Website: www.natuurpuntgent.be - Mail: nmc@natuurpuntgent.org RPR Ondernemingsrechtbank Gent, afdeling Gent - ON 0414.689.549 - BTW BE0414.689.549

Werkgroepen en kernen: Werkgroep Assels, Phillippe Ampe, 09/222.21.89 - assels@natuurpuntgent.org Werkgroep Bourgoyen-Ossemeersen, Johan Pieters, 09/216.44.78 - johanpieters@proximus.be Werkgroep Sint-Pieters-Buiten, Myriam Dumortier, 0499/94.90.36 - myriam.dumortier@hotmail.be Werkgroep Gentbrugse Meersen, Marnix Aerssens, 0477/68.88.48 - secretariaat@wgbm.be Kern Deurle-Latem, Frederik Van Vlaenderen en Rupert Walraeve, 0479/64.44.91 (Frederik) - 0494/03.92.67 (Rupert) info@natuur.deurlelatem.be Kern Damvallei, 09/252.39.20 - info@damvallei.be

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Steun het Groen RUP! INHOUD 4

Agenda

8

Aankondigingen 8 Over Eyck en bloemen 9 Expeditie Natuurpunt

10 Verslag 10 Dag van de Natuur 12 Open Natuur.Ateliers 14 Vereniging 14 Portret: Luc Van Brussel 16 De grote paddentrek 19 Brake-Out op bezoek 20 Aankoop hart Rijvissche 23 Nieuws uit het NMC 24 Vrijwilligers gezocht 27 Beleid 27 Groen RUP 30 Stroomgebiedbeheerplannen 33 Interview stadsbouwmeester 36 In de schijnwerpers 40 Kern Damvallei: Borluut 42 Werkgroep Sint-Pieters-Buiten: Redemptoristen 46 Studie 46 Bijenorchis 48 De avonturen van Kuifje 50 Insecten in de winter 52 Bijgedachte 54 Lezersbrief

Als lid van Natuurpunt Gent wil jij ongetwijfeld ook een leefbare stad met veel natuur, bossen en parken.

Wij bieden je nu de unieke kans om zelf mee het verschil te maken. Op dit moment loopt namelijk het openbaar onderzoek in het kader van het Groen RUP, het Ruimtelijk Uitvoeringsplan waarmee de stad Gent bijkomende gebieden bestemt als natuur, bos en park. Alle Gentenaars krijgen de kans om op dat plan te reageren. Meestal vertaalt zich dat in bezwaarschriften, maar tijdens een openbaar onderzoek is het ook mogelijk om een steunschrift in te dienen. En dat is precies wat we nu vragen: jouw steun voor het voorliggende ontwerp van Groen RUP. Allemaal samen kunnen onze duizenden Natuurpuntleden hier een heel sterk signaal geven. Dat zal meer dan nodig zijn. Allereerst om de voorstellen voor meer en betere natuur, bos en groen in Gent te steunen. Want die zullen de leefbaarheid van onze stad voor alle Gentenaars aanzienlijk verhogen. Ze zorgen voor meer biodiversiteit en wapenen ons beter tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Daarnaast is het ook nodig om met steunschriften een dam op te werpen tegen de vele bezwaren die er - vaak uit privébelang - ongetwijfeld zullen komen tegen die nochtans broodnodige vergroening.

Verder in de Snep! lees je nogmaals wat het Groen RUP allemaal in petto heeft. Dat is niet min. Dankzij dat plan zullen de groene bestemmingen in de hele stad zomaar met een vijfde toenemen! Het Groen RUP biedt dus een opstap voor meer (verkoelende en luchtzuiverende) bossen en robuustere (waterbergende) riviervalleien, waarin de natuur een hoofdrol speelt. Voor de verwezenlijking van het Natuurpark Levende Leie, een van de topprioriteiten van onze vereniging, is dit Groen RUP gewoon een absolute must.

Het is dus echt noodzakelijk dat ook jij een steunschrift indient. En wellicht kun je ook je buren, kennissen en familie overtuigen om hetzelfde te doen? Hoe meer steunschriften, hoe beter. Bij deze Snep! vind je meteen een model steunschrift, dat je zonder veel moeite en tijd kunt ondertekenen en opsturen naar de bevoegde stedelijke instantie. Natuurlijk kun je ook zelf een tekst opmaken, waarin je eventueel aandacht besteedt aan de specifieke voorliggende bestemmingswijzigingen in jouw eigen woonomgeving.

Laat samen met Natuurpunt zien dat er een groot draagvlak is bij de bevolking om dit belangrijke dossier ongeschonden en definitief goed te keuren. Zo help je mee om de natuur (en de bewoners) in Gent een mooie toekomst te bieden. Alvast van harte bedankt!

3 Redactioneel

2020 NUMMER 4

SNEP!

AGENDA TOT BEGIN APRIL 2021

De activiteiten van Natuurpunt Gent staan open voor alle leden en geïnteresseerden. In onze agenda vind je ongetwijfeld iets naar je smaak.

Van gezellige natuurbeleving tot diepgaande natuurstudie: Natuurpunt Gent biedt het allemaal.

Activiteiten BELANGRIJK VOORAF Voor jou ligt de activiteitenkalender tot en met april 2021. Let wel: door de bijzondere omstandigheden moet je je voor elke activiteit op voorhand inschrijven via www.natuurpuntgent.be (activiteitenkalender).

Bovendien kunnen we niet voorspellen welke activiteiten effectief zullen doorgaan, en dus zijn alle hieronder vermelde evenementen onder voorbehoud.

Omgekeerd kunnen er nog andere activiteiten bijkomen die niet in deze agenda staan. Daarom is het extra belangrijk om de digitale media in het oog te houden voor de meest accurate informatie: > Bekijk onze activiteitenkalender op www.natuurpuntgent.be. > Volg Natuurpunt Gent op Facebook. > Om geen enkele activiteit te missen, kun je een abonnement nemen op Digisnep, de gratis digitale nieuwsbrief van Natuurpunt Gent.

Stuur je e-mailadres naar han@natuurpuntgent.org en geen activiteit gaat nog onaangekondigd voorbij.

Voor activiteiten van specifieke kernen en werkgroepen kun je ook hier terecht: > Kern Deurle-Latem: natuur.deurlelatem.be Facebook: Natuurpunt kern Deurle-Latem > Kern Damvallei: www.damvallei.be Facebook: Natuurpunt Damvallei > Werkgroep Sint-Pieters-Buiten: sintpietersbuiten.be Facebook: Werkgroep SintPietersBuiten > Werkgroep Gentbrugse Meersen: www.wgbm.be > Vogelwerkgroep Gent+: nieuwsbrief via guy.huylebroeck@proximus.be Facebook: Vogelwerkgroep Gent+ Je kunt ook telefonisch contact opnemen met het secretariaat of de contactpersoon per kern of werkgroep (zie pagina 2).

Corona-voorschriften Omwille van de situatie houden we ons aan een aantal veiligheidsvoorschriften. Die voorschriften zijn te vinden op de website van Natuurpunt: > www.natuurpunt.be/pagina/corona-proof-activiteiten > www.natuurpunt.be/node/41740/

Activiteit voor het hele gezin

Werkdag

Kort samengevat : > Vooraf inschrijven is verplicht > Draag een mondmasker indien je ouder bent dan 12 > Houd steeds 1,5 meter afstand tot mensen buiten je bubbel > Kom niet naar de activiteit indien je coronasymptomen vertoont > Er worden geen objecten aangeraakt en doorgegeven

Film- of dia- of infoavond

Agenda

4

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Excursie

Voor wie graag wil bijleren over gewone en bijzondere beestjes en plantjes, over natuur en landschap

Het Natuur- en Milieucentrum De Bourgoyen, waar Natuurpunt Gent samen met de stad Gent het onthaal verzorgt en ook de cafetaria uitbaat, is de uitvalsbasis voor veel activiteiten. Je vindt het NMC in de Driepikkelstraat 32 (een zijstraat van de Brugsesteenweg) in Gent (Mariakerke), gemakkelijk bereikbaar met het openbaar vervoer: Lijnbus 3, halte Jutestraat.

Er is een ruime fiets- en autoparking.

DECEMBER 2020

JANUARI 2021

Wandeling in de Assels in de Bour20.12 Winter 02.01 Maandwandeling goyen-Ossemeersen in de Assels. We verzamelen op het Drongenplein. Van daaruit trekken we naar het meersengebied aan en tussen de Drie Leien. Maak kennis met de vogels aan de Piereput en Boterput vanuit de kijkhut, onder deskundige begeleiding van onze gids.

We spreken om 14.00 uur af op het Drongenplein in Drongen.

Bereikbaar met bus 14, 15, 16, 17 en 17. Bij nat weer is aangepast schoeisel aangeraden. Deze wandeling is toegankelijk voor rolstoelgebruikers en voor kinderwagens.

De zes donkere weken zijn dit jaar nog donkerder dan anders. In deze vervelende tijden kun je misschien een wandeling maken met met een van onze natuurgidsen langs de winterse Bourgooise landschappen.

Vertrek om 14.30 uur aan het NMC De Bourgoyen. Toegankelijk voor kinderwagens. Gratis verrekijker te bekomen aan het onthaal met identiteitskaart als borg. Bus 3, halte Jutestraat.

Vogelfietstocht langs de Schelde 10.01 We maken een fietstocht langs een aantal 'hotspots' voor wintervogels. We starten aan het Schippershuizeke en bekijken er de overwinterende watervogels op de Schelde tussen Gentbruggebrug en de Ringvaart. Ook bij de overwinterende smienten, pijlstaarten, krakeenden en wintertalingen op het Scheldemeer en het Damvalleimeer houden we een korte stop.

Afspraak om 10.00 uur aan café In het schippershuis (Scheldekant, Destelbergen). Indien je een verrekijker hebt, breng hem zeker mee. Bij slecht weer warme en regenbestendige kledij voorzien.

in de 24.01 Vogelwinterwandeling Gentbrugse Meersen Een ideaal moment om op zoek te gaan naar vogels die niet naar het zuiden reizen om de winter te ontvluchten. Er zijn ook vogels die speciaal naar onze meersen komen om te overwinteren. Tijdens deze maandwandeling bekijken we die overwinterende (water)vogels en proberen te begrijpen waarom ze hier zijn.

Afspraak om 14.30 uur aan de parking in de Boer Janssensstraat in Gentbrugge. Einde voorzien om 16.30 uur. Voorzie regenkledij en stevig schoeisel. Vergeet je verrekijker niet. Bereikbaarheid: bus 3 - eindhalte DC Gentbrugge op 10 minuten wandelen, bus 9 of 20 eindhalte Groeningewijk ligt aan de vertrekplaats. Bekijk steeds de laatste berichten voor deze wandeling op www.wgbm.be. Deze wandeling is nauwelijks of niet geschikt voor mensen die minder goed te been zijn, en evenmin voor rolstoelgebruikers en voor kinderwagens.

SMIENTEN PIJLSTAART © JOS ZWARTS

Voor wie al heel wat beestjes en plantjes kent en zijn kennis wil verdiepen, nieuwe gebieden wil ontdekken, nieuwe soorten wil leren kennen,…

5 Agenda

2020 NUMMER 4

SNEP!

MAART 2021 Maandwandeling in de Bour06.03 goyen-Ossemeersen Misschien zijn de eersten onder jullie al ingeënt? Misschien kan er al wat meer? De eerste lentebloeiers beginnen nu te ontluiken en de wintergasten op de afgraving vertrekken weer. Kom dit bekijken met een natuurgids.

We vertrekken om 14.30 uur aan het NMC De Bourgoyen. Toegankelijk voor kinderwagens. Gratis verrekijker te bekomen aan het onthaal met identiteitskaart als borg. Bus 3, halte Jutestraat.

© BENNY COTTELE

FEBRUARI 2021 Maandwandeling in de Bour06.02 goyen-Ossemeersen Zijn de temperaturen flink gezakt?

Het hoeft niet te sneeuwen, maar de natuur in onze streken heeft echt behoefte aan een koude periode. Niets gezelliger dan bij droog, zonnig en koud een fikse wandeling te maken rond de BourgoyenOssemeersen met een van onze Bourgoyen-experts.

Vertrek om 14.30 uur aan het NMC De Bourgoyen. Toegankelijk voor kinderwagens. Gratis verrekijker te bekomen aan het onthaal met identiteitskaart als borg. Bus 3, halte Jutestraat.

Valentijnswandeling in de 14.02 Damvallei Een besneeuwde winterdag? Of de eerste warme lentekriebels? Wat voor weer het ook wordt, dit is een uitgelezen dag voor een wandeling met je lief. De natuur ontwaakt uit haar winterslaap.

Afspraak om 10.00 uur aan de parking van Bistro Céline, Hooistraat 148, Heusden-Destelbergen. Stevige wandelschoenen/laarzen zijn aan te raden. Deze wandeling is nauwelijks of niet geschikt voor mensen die minder goed te been zijn, en evenmin voor rolstoelgebruikers en voor kinderwagens.

De winter overleven in de Gent21.02 brugse Meersen Heel wat planten en dieren brengen bij ons de winter door. Hiervoor gebruiken ze eigen technieken om die periode goed door te komen. Sommige slaan hun voedsel op, andere slapen de winter lang of verhuizen een paar maanden naar het zuiden. Samen gaan we op zoek naar hoe en waarom planten en dieren in de Gentbrugse Meersen de winter hebben overleefd.

Afspraak om 14.30 uur aan de parking in de Boer Janssensstraat in Gentbrugge. Einde voorzien om 16.30 uur. Voorzie regenkledij en stevig schoeisel. Vergeet je verrekijker niet. Bereikbaarheid: bus 3 eindhalte DC Gentbrugge op 10 minuten wandelen, bus 9 of 20 eindhalte Groeningewijk ligt aan de vertrekplaats. Bekijk steeds de laatste berichten voor deze wandeling op www.wgbm.be. Deze wandeling is nauwelijks of niet geschikt voor mensen die minder goed te been zijn, en evenmin voor rolstoelgebruikers en voor kinderwagens.

Natuurbeheerwandeling in de 14.03 Damvallei De Damvallei - een uitgestrekt natuurgebied met turfputten, sloten, hooilanden, bomenrijen en broekbossen - vereist een goed uitgekiend beheer. Op deze wandeling door de Bochten wordt het natuurbeheer in het gebied aanschouwelijk voorgesteld.

We starten om 10.00 uur aan de Meersakkerstraat in Destelbergen (op een honderdtal meter van restaurant De Verseau). De wandeling duurt een tweetal uur. Stevige wandelschoenen/laarzen zijn een must. Deze wandeling is nauwelijks of niet geschikt voor mensen die minder goed te been zijn, en evenmin voor rolstoelgebruikers en voor kinderwagens.

Wandeling in de Assels 21.03 Kom mee genieten van deze lentewandeling in de Assels. In tegenstelling tot de BourgoyenOssemeersen zijn er in de Assels meerdere grote routes mogelijk.

De begeleidende natuurgids maakt je wegwijs doorheen dit eilandgebied.

Vertrek om 14.00 uur aan de Pontbrug bij het Drongenplein. Bus 14, 15, 17 en 18. Bij nat weer best aangepast schoeisel. Deze wandeling is toegankelijk voor rolstoelgebruikers en voor kinderwagens.

SMIENTEN © JOS ZWARTS

Agenda

6

S N E P ! 2020 NUMMER 4

APRIL 2021

21.03 Amfibieën zijn fascinerende beestjes. Ze zijn ook uitstekende ecologische Amfibieën in de Gentbrugse Meersen

indicatoren, maar de afgelopen decennia zijn ze er in verschillende delen van de wereld sterk op achteruitgegaan. Belangrijk dus om ze te koesteren en beschermen. We verkennen de wereld van padden, kikkers en salamanders in de Gentbrugse Meersen.

Afspraak om 14.30 uur aan de parking in de Boer Janssensstraat in Gentbrugge. Einde voorzien om 16.30 uur. Voorzie regenkledij en stevig schoeisel. Vergeet je verrekijker niet. Een vergrootglas komt soms ook wel van pas.

Bereikbaarheid: bus 3 - eindhalte DC Gentbrugge op 10 minuten wandelen, bus 9 of 20 - eindhalte Groeningewijk ligt aan de vertrekplaats. Bekijk steeds de laatste berichten voor deze wandeling op www.wgbm.be. Deze wandeling is nauwelijks of niet geschikt voor mensen die minder goed te been zijn, en evenmin voor rolstoelgebruikers en voor kinderwagens.

Van lente tot herfst molenwieken libellen en waterjuffers over het rivierenlandschap in de Gentse regio. Wel 45 soorten komen hier voor. Ze flitsen over en langs het water, maar jagen ook in ruigtes en stadstuinen. Je komt ze dus al gauw tegen.

Maar wil je graag meer weten over deze onnavolgbare jagers, en ook over libellenseks, paringswielen en een lange jeugd onder water? In de cursus Libellen van Natuurpunt CVN Gent verneem je daar alles over. Eerst in theorie en daarna ga je op excursie in de natuur in Gent en Destelbergen.

in de Bour03.04 Maandwandeling goyen-Ossemeersen Haal je stapschoenen maar boven, trek je wandeloutfit aan, vergeet je optische hulpmiddelen niet en stap samen met de natuurgids de 5,5 km rond ons stadsreservaat.

Vertrek om 14.30 uur aan het NMC De Bourgoyen. Toegankelijk voor kinderwagens. Gratis verrekijker te bekomen aan het onthaal met identiteitskaart als borg. Bus 3, halte Jutestraat.

CURSUS LIBELLEN

De cursus is gespreid over vier dagen: Twee theorielessen, op donderdag 20 en 27 mei, van 19.30 tot 22.30 uur Twee excursies, op zaterdag 29 mei en 26 juni, van 14.00 tot 16.00 uur De theorielessen vinden plaats in het NMC De Bourgoyen en voor de excursies gaan we naar de Damvallei of de Gentbrugse Meersen.

Lesgever: Joeri Cortens.

Initiatiefnemer en ook cursusbegeleider: Gunter Stoops.

Inschrijven kan vanaf 1 februari via www.natuurpuntgent.be GAFFELWATERJUFFER © GUY HUYLEBROECK

7 Agenda

2020 NUMMER 4

SNEP!

© PHILLIPE AMPE

OVER EYCK EN BLOEMEN We wandelen opnieuw in 2021 Onze themawandelingen ‘Over Eyck en bloemen’ in het kader van het Van Eyck-jaar beloofden een groot succes te worden. Maar de komst van Covid-19 gooide roet in het eten en we moesten maar liefst 75% van de wandelingen afgelasten. De tochten die gelukkig toch konden doorgaan, werden door de deelnemers bijzonder gesmaakt!

De gelijkenis tussen echte bloemen en die op de schilderijen van Jan van Eyck is opvallend en niet te ontkennen. De gids laat dat op de wandeling duidelijk zien, met behulp van didactische platen. De geschilderde details getuigen van de enorme toewijding en kunde van de grote meester.

Het paneel waarop Van Eyck zijn meesterwerk schilderde, is gemaakt van eikenhout. Hoe dat hout destijds is gegroeid, is nu nog altijd zichtbaar. Ook het klimaat dat toen heerste, is af te leiden uit het hout en daardoor kunnen we het verband leggen met onze actuele klimaatvragen. Het lezen van de informatie die in de jaarringen vervat zit, opent ons de ogen.

Deze boeiende en ontspannende belevenis brengen we jou in het decor van de groene Gentse rand. En we hebben goed nieuws! Het Van Eyck-jaar is verlengd: in april, mei en juni 2021 bieden we de wandeling ‘Over Eyck en bloemen’ opnieuw aan.

Reserveren kan nu al, via https://visit.gent.be/nl/agenda/over-eyck-en-bloemen

© GUNTER STOOPS

Aankondiging

8

S N E P ! 2020 NUMMER 4

© BERNARD MESSIAEN

EXPEDITIE NATUURPUNT trek op avontuur voor de lokale natuur Heb je na deze donkere wintermaanden nood aan iets nieuws? Wil je de coronakilo’s eraf sporten, maar weet je niet goed waar te beginnen? Wil je graag met je vrienden nog eens op avontuur? Dan is Expeditie Natuurpunt misschien wel iets voor jou! Op 26 en 27 juni kun je per kano, te voet of met de fiets dwars door Vlaanderens mooiste natuur trekken. Vooraf zamel je geld in voor jouw favoriete natuurgebied. De fietstocht vertrekt dit jaar vanuit de Gentse Bourgoyen-Ossemeersen. Een reden extra om op avontuur te trekken voor de natuur in de Gentse regio. Snel inschrijven, want de plaatsen zijn beperkt.

Expeditie Natuurpunt, dat is ’s morgens verwend worden met een heerlijk ontbijt, onderweg genieten van enkele unieke stukjes Vlaamse natuur, op onverwachte momenten opgewacht worden door lokale Natuurpuntvrijwilligers die je verwennen met heerlijk krachtvoer. Om uiteindelijk ’s avonds te arriveren op een gezellige locatie met een diner om je vingers bij af te likken. Aan het kampvuur kun je verbroederen met andere teams of met je eigen team terugblikken op een fantastische dag met hilarische momenten, intieme gesprekken en zotte waarnemingen.

Overnachten doe je in de natuur, onder de sterren. En de volgende dag? Dan begint het gewoon opnieuw. Maar dan nóg beter!

Kortom, een uitdagende en onvergetelijke avonturentocht door de Vlaamse wildernis!

Om te kunnen deelnemen moet ieder team 1500 euro inzamelen. Het ingezamelde bedrag gaat integraal naar het door jouw team gekozen natuurgebied. Tijdens de coronacrisis werd alvast duidelijk dat de Vlamingen snakken naar meer natuur. Dankzij de inspanning van jouw team kunnen wij in de toekomst voort werk maken van meer en betere natuur.

Heb je snel zadelpijn? Dan kun je ook nog altijd kiezen voor de kanotocht of één van de drie wandelroutes. Die vertrekken buiten het Gentse.

En wat met corona?

Door en voor de Gentse natuur Kies je een natuurgebied van Natuurpunt Gent? Dan kun jij er binnenkort van meegenieten op een steenworp van je deur. In het verleden hebben we het geld vooral gebruikt om de aankoop van natuurgebieden te finan-

Bij de vorige editie strooide corona roet in het eten. Nu zijn we verwittigd en voorbereid!

Er is gezocht naar een coronaproof alternatief. Bovendien doe je de expeditie in de gezonde buitenlucht, met je bubbel. Geen zorgen dus!

SCHRIJF JE NU IN

Hoe deelnemen?

Heb jij ook zin om deel uit te maken van dit avontuur? Trommel dan snel vrienden en vriendinnen op en stel een ploegje van vier mensen samen. Vergeet niet om nog één of twee personen uit te nodigen als coach.

Want geloof ons, die kunnen wel degelijk het verschil maken! Een coach kan ervoor zorgen dat je dat tikkeltje extra verwend wordt.

cieren of voor de aanleg van knuppelpaden, vogelkijkwanden en andere projecten.

Dit jaar hoef je zelfs niet ver uit je bed te komen om het avontuur aan te gaan. Er start een route aan ons bezoekerscentrum in de Bourgoyen-Ossemeersen. Van daaruit fiets je langs de Leievallei om vervolgens de mooiste stukjes van de Vlaamse Ardennen aan te snijden. Je rijdt verder ten zuiden van Brussel, langs het Zoniënwoud voor de ultieme bosbeleving en zet nadien koers richting Diepenbeek. Op twee dagen ontdek je op korte tijd heel wat gevarieerde landschappen. Eindigen doe je met alle teams in Diepenbeek, waar we samen zullen klinken op een (hopelijk) geslaagde editie.

Schrijf jouw team in op www.expeditienatuurpunt.be Nog niet zeker welk natuurgebied je wilt steunen?

Ga naar www.natuurpunt.be/pagina/projectnummers-natuurgebieden, zoek op Gent, Destelbergen of Sint-Martens-Latem en laat je inspireren.

Wacht niet te lang, want de plaatsen zijn beperkt. Bedankt!

9 Aankondiging

2020 NUMMER 4

SNEP!

Dit was DE DAG VAN DE NATUUR 2020 (bubbeleditie) Vorig jaar zakten meer dan 200 mensen af naar een van onze natuurgebieden in Gent, Destelbergen en Sint-Martens-Latem om er tijdens de Dag van de Natuur te helpen bij het natuurbeheer. Dit jaar stak het corona-virus daar een stevige stok voor. Maar niet getreurd: elk in hun eigen bubbel van vier, en met respect voor alle andere maatregelen, trokken verschillende van onze trouwe vrijwilligers op zondag 22 november naar hun natuurgebied, om er te snoeien, te maaien en nog veel meer.

Daarvoor trotseerden ze de regen en de kou. Wat een fantastische vrijwilligers hebben we toch!

DAMVALLEI

DAMVALLEI

KEUZEMEERSEN

Damvallei

Assels

Keuzemeersen

Zowel vrijdag als zondag werd er gewerkt in de Damvallei. Op de planning stond het beheer van de elzenhoutkant. Met vier werd er toch nog heel wat werk verzet. Gelukkig telt boerenpaard Hector niet als vijfde persoon, want hij verzette het zwaarste werk. Ook aan het Damvalleimeer ging een aantal vrijwilligers aan de slag.

Enkele ‘Wijlanders’ namen het initiatief om in de Assels de wilgenhutten een knipbeurt te geven. De kapperszaken zijn dan wel gesloten, maar de vrijwilligers namen de nodige maatregelen om het werk coronaproof te laten verlopen.

Conservator Geert, Jorinde en hun twee zonen gingen aan de slag in de Keuzemeersen. Daar maakten ze de grote weidepoel vrij van riet en wilgen, zodat de kievit en hopelijk ook grutto zich hier volgend broedseizoen weer op hun gemak voelen. Ze verwijderden ook prikkeldraad langs de poel zodat de koeien erbij kunnen en de vegetatie daar kort houden. Dat is heel belangrijk voor weidevogels en overwinterende watervogels.

Verslag

10

S N E P ! 2020 NUMMER 4

DAMVALLEI

ASSELS

KEUZEMEERSEN

BOURGOYEN-OSSEMEERSEN

VINDERHOUTSE BOSSEN

VINDERHOUTSE BOSSEN

GENTBRUGSE MEERSEN

LEEUWENHOF

Bourgoyen-Ossemeersen

Vinderhoutse Bossen

Gentbrugse Meersen

In een bubbel van vier voerden vrijwilligers van de Gooiboeren het laatste maaisel af van de terreinen van Natuurpunt Gent langs het fietspad aan de toegang van de Bourgoyen-Ossemeersen. Hierdoor kunnen hier vanaf de lente weer volop bloemen bloeien.

Ook in de Vinderhoutse Bossen werd er gebubbeld en gewerkt.

Vier vrijwilligers verwerkten anderhalve hoop takken tot een takkenwal om het gebied waar kwetsbare vogels broeden beter af te schermen. Na anderhalf uur was de helft van het team volledig verkleumd en zijn ze er mee gestopt. Er blijft nu nog één hoop takken over, vermoedelijk net genoeg om de wal af te werken - dat gebeurt een andere keer.

Leeuwenhof Ook de oudste leden van JNM Gent gingen aan de slag, met name in het Leeuwenhof.

11 Verslag

2020 NUMMER 4

SNEP!

OPEN NATUUR.ATELIERS terugblik op een geslaagd 2020 Tovenaars en takkenmensjes Takkenvrouwtjes en -meneertjes, een regenboog van herfstbladeren, een tovenaar in het bos. We blikken terug op enkele fenomenale Open Natuur.Ateliers in 2020. Die ateliers zijn een samenwerking tussen Natuurpunt Gent en het Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang (VCOK).

In februari startten we met een nieuw concept aan ons Bezoekerscentrum De Bourgoyen: de Open Natuur.Ateliers. Met die ateliers richten we ons op gezinnen met kinderen van nul tot twaalf jaar. De laatste jaren blijkt duidelijk dat ons leefgebied meer en meer verstedelijkt raakt en dat we de binding met de natuur kwijtspelen. De Amerikaanse wetenschapsjournalist Richard Louv toonde met heel wat onderzoek aan hoe weinig de

jonge generaties nog in de natuur komen. Ze lijden aan ‘een natuurtekort’ met negatieve gevolgen voor hun lichamelijke en geestelijke ontwikkeling, hun gezondheid en voor hun betrokkenheid bij natuurbescherming als volwassene. Daarom wil ook Natuurpunt zich inzetten om mens en natuur opnieuw met elkaar in verbinding te brengen. Hiervoor heb je niets nodig, enkel je zintuigen en goede kledij!

Verslag

12

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Tijdens ons eerste Open Natuur.Atelier leidde een wijze tovenaar verschillende kinderen met hun (groot)ouders doorheen de magische wereld van het bos. Hoe verandert het bos in de loop van de seizoenen? Luisterde je al eens naar de geluiden in het bos? Ieder zocht zijn of haar eigen boom en gaf hem een nieuwe identiteit. De ene was vijf jaar oud, de andere tachtig. De kinderen fantaseerden over wat de tamme kastanje zou zeggen als hij kon spreken en welke grappige creatuurtjes mevrouwtje hazelaar al zag passeren in het bos.

Ons eerste atelier viel met honderd deelnemers duidelijk in de smaak, en ook het tweede was een voltreffer. Onze alleraardig-

ste takkenvrouwtjes en -meneertjes met een hart voor en van hout toonden ons dat we wel honderd-en-één dingen kunnen doen met takken. Wat dacht je van takkenpetanque, takkenmikado, takkenspeerwerpen, takkenkegelen of takkentekeningen? Takken van allerlei formaten gleden door kleine en grote vingers. Door te werken met takken, leren kinderen onderhandelen, rekenen, creatief en fantasievol aan de slag gaan en heel wat mogelijkheden exploreren. Spelen met takken draagt op die manier bij aan de ontwikkeling van sociale, cognitieve, technische en motorische competenties.

Hoogtes en laagtes De lente werd een periode in mineur voor onze ateliers. Gelukkig trokken nog heel wat gezinnen naar buiten om de ontluikende natuur te bewonderen. We waren dan ook blij dat ze op een mooie zomerdag in augustus snel de weg terug vonden naar ons atelier.

Een kunstenaar nodigde hen uit in het grootste museum van Gent: de natuur. Niet veel later mochten we de mooiste natuurkapsels en de kleurrijkste wand- en grondtapijten aanschouwen. Er werd geëxperimenteerd met na-

tuurverf en in de galerij van de wilde dieren werd zelfs een reusachtig monster gecreëerd.

Met de vogeltrek in aantocht vlogen ook wij even uit. Het vierde Open Natuur.Atelier werd een hoogvlieger van formaat. De allerkleinsten kregen vliegles, terwijl de grotere kinderen het luchtruim verkenden met zelf gevlochten vleugels en geknutselde verrekijkers (of waren het nu dichtbijkijkers?). Niets bleef onopgemerkt: bloemenpluisjes, vallende blaadjes, jagende wolken, vlinders, …

Na al dat knutsel- en vliegenierswerk was het tijd om tot rust te komen. Dat konden de kuikentjes in een reuzennest, waar ze met de ogen dicht de eerste wintergasten hoorden aanvliegen.

Net voor we de herfst instapten, zochten we nog de laatste krachtige, bruikbare planten om de donkere wintermaanden te trotseren.

Een kruidenvrouw wees de juiste planten voor het brouwen van een heerlijk warme thee. De durvers plukten hun eigen brandnetelbladeren, anderen zogen de nectar uit de bloem van de witte dovenetel. De smaakpapillen werden goed getest! De neusjes werden dan weer geprikkeld bij het samenstellen van een zelfgemaakt geurzakje.

Terugblikken en vooruitblikken Met een gelukzalig gevoel blikken we terug op onze Open Natuur.Ateliers. Op een heel fijne samenwerking met het VCOK, en natuurlijk ook met jou en je gezin! Het deed ons plezier keer op keer al die vrolijke gezichten te mogen verwelkomen. We hopen je in het voorjaar van 2021 terug te zien op iedere eerste woensdag van de maand. Van nul tot honderd en ouder: iedereen is welkom!

DIY NATUUR.ATELIERS GA ZELF AAN DE SLAG MET ONZE OPDRACHTEN Nu je tijdens het coronanajaar niet naar onze fysieke Open Natuur.Ateliers kunt komen, brengen wij ze naar jou toe. Vanaf nu kun je iedere woensdag zelf aan de slag met de Do it yourself ‘DIY’ Natuur.Ateliers. Ga snel naar onze Facebookpagina ‘Bezoekerscentrum De Bourgoyen’ en download onze opdrachten. Deel je je foto’s met ons? Zo zijn we toch een beetje samen.

ALLE FOTO’S © NATUURPUNT EN VCOK

13 Verslag

2020 NUMMER 4

SNEP!

)

RiElligTer T R P n e e n v r ij w va

Luc… verbeeldt

De clubavond van de werkgroep Natuurfotografie Natuurpunt Gent, kortweg NNG, van 6 november werd afgelast, zo lees ik in de activiteitenkalender. Verwonderlijk? Nee, we bevinden ons in het hol(st) van de coronatijd. Normaal vergadert NNG twee maal per maand en organiseren ze elke maand een fotografiecafé. Deze zomer ontmoette ik Luc Van Brussel op het terras van het Natuur.café.

Hij is voorzitter van de werkgroep NNG, die in het voorjaar van 2019 werd opgericht.

Bewogen en bevlogen Op mijn vraag hoe de werkgroep NNG is ontstaan, antwoordt Luc: “Er bestond in Gent en omstreken geen natuurfotografieclub in de ware zin van het woord. In fotoclubs werd en wordt natuurfotografie eerder als een bijzaak beschouwd en behandeld. Maar ik vernam dat veel leden graag wilden ontdekken hoe je kwaliteitsvolle natuurbeelden kunt maken met respect voor de natuur. Ook Natuurpunt was vragende partij: voor alle publicaties is immers degelijk beeldmateriaal nodig. Voor ons is het een extra troef dat we een beroep kunnen doen op de vele werkgroepen binnen Natuurpunt Gent, met hun gespecialiseerde gidsen en talrijke natuurgebieden! Reken daarbij nog dat we – althans in normale tijden – volop kunnen beschikken over vergaderruimte, een tentoonstellingsruimte en het Natuur.Café met tuin en terras.”

Bewogen en bevlogen als hij is, wilde Luc graag andere natuurliefhebbers aanmoedigen om zich (verder) te bekwamen in de natuurfotografie. Zelf volgde hij een tiental jaar geleden een opleiding fotografie in het volwassenenonderwijs. Maar om echt goede natuurfoto’s te maken, is ook een pak kennis over natuur en ecologie nodig.

“Dat is precies de sterkte van Luc”, vertelt Philippe Ampe, actief lid van de NNG. Luc volgde een paar jaar geleden de cursus Natuurgids in Gent. Voorts laat hij zich inspireren door toonaangevende groepen, tijdschriften en fotografen uit binnen- en buitenland. Luc noemt er enkele: “Jeffrey Van Daele heeft mij ontzettend veel bijgeleerd tijdens mijn opleiding. Ook verwijs ik graag naar de Nederlanders Bob Luijks en Marijn Heuts, omdat ze vooral hun eigen natuur in beeld brengen, en niet te vergeten Jan van der Greef, omwille van zijn visie en prachtige creatieve beelden. Maar dat zijn wel beroepsfotografen, hé!”

Succesgroep “Uit praktische overwegingen moeten we het aantal actieve leden van de werkgroep beperken tot een dertigtal mensen”, vertelt Luc. “Er moet voldoende ruimte zijn voor uitwisseling en contacten. Daarom zijn grotere groepen niet werkbaar. Na de startvergadering raakten we al heel snel volzet en er staan ongeveer vijftien mensen op de wachtlijst! Sinds de start hebben we welgeteld één persoon zien vertrekken, om gezondheidsredenen. Een deel van onze leden is gestart als ‘beginneling’, maar

Vereniging

14

S N E P ! 2020 NUMMER 4

heeft intussen een hele evolutie doorgemaakt. Dat zie ik graag”, lacht Luc. “Ik hou van workshops geven aan beginners: je ziet die mensen echt vooruitgaan!”

Waarom komen de leden naar de werkgroep NNG? We vroegen het aan actief lid Philippe Ampe. “Natuurfoto’s maken is voor mij een passie. Door de opportuniteiten en de feedback die je in de werkgroep krijgt, wordt je werk kwalitatief beter. Ook het sociale aspect is voor mij erg belangrijk. Ik was net met pensioen gegaan en had meer vrije tijd.

Ik vind het fijn om deel uit te maken van deze heel diverse en aangename groep mannen en vrouwen van verschillende leeftijden.”

Eerst natuur, dan fotografie Tijdens lente en zomer gaat de groep meestal een keer per maand op uitstap met een natuurgids. Sinds het coronavirus toesloeg, ligt dat anders. “In 2020 konden we pas in juni een eerste keer samen op stap”, vertelt Luc. “Naar het Kalverbos in Heusden. Door de versoepelde maatregelen mochten we in een beperkte groep weer mensen buiten ontmoeten, uiteraard volgens de regels. Het was een verademing om

elkaar fysiek terug te zien, om bij te praten en veel te leren! De voorbije maanden gingen we verder op stap in de Assels, de Kalmthoutse Heide, de Braakman in Nederland en de Gentbrugse Meersen.”

Mag het ook exotisch zijn, Luc? Mag een zeldzame waarneming? Kunnen we met z’n allen komen drummen om ’s avonds de velduilen te fotograferen in de Bourgoyen-Ossemeersen? Of gauw gauw en masse naar die lammergieren gaan kijken die een paar jaar geleden neerstreken in Vlaanderen? “Ik houd de principes van verantwoorde natuurfotografie ‘Nature First’ hoog in het vaandel. We fotograferen enkel de natuur waar die vrij voorkomt en doen ons uiterste best om geen verstoring te veroorzaken. Ik zet nooit iets zeldzaams op waarnemingen.be, omdat het

altijd veel mensen aantrekt”, reageert Luc. “Respect voor het onderwerp en de omgeving primeren altijd op het maken van een foto. Zo blijven we letterlijk en figuurlijk op de begane paden. En het liefst binnen een straal van maximum 300 km. Ook op die manier proberen we bewust om te springen met de natuur.”

Op café en online Tijdens de ‘natuurfotografiecafé’s’ komen specialisten uit het natuurwerkveld hun kennis en unieke ervaring in woord en beeld toelichten. Zo introduceerde Tim De Winter het publiek in de geheimen van roofvogels en wist Dirk Bogaert van de Damvallei iedereen te verrassen met zijn ‘tent op een vlot’ op het water, om ongemerkt en ongestoord watervogels te fotograferen. Die ‘cafés’

staan open voor Iedereen. Maar de eerste drie avonden waren heel snel volzet. Als je in een volgende Snep! een aankondiging ziet, wees er dan als de kippen bij!

Maar wat te doen nu de natuurfotografiecafés voorlopig niet doorgaan? “Dat is inderdaad spijtig”, betreurt Philippe Ampe. “Onze werkgroep wordt gekortwiekt in zijn jonge bestaan. Maar de leden kunnen wel verder blijven fotograferen. Het is niet verboden om naar buiten te gaan, op ontdekking in de natuur! Wij treffen elkaar nu vooral digitaal.

Voorlopig wisselen we onze foto’s en commentaren online uit. The (foto)show can go on, of toch een beetje, in afwachting van betere tijden!”

© LUC VAN BRUSSEL

15 Vereniging

2020 NUMMER 4

SNEP!

De

grote

paddentrek Vanaf de tweede of derde week van februari ontwaken padden, kikkers en salamanders uit hun winterslaap. Ze verlaten hun schuilplaats en trekken naar poelen en beken om er te paren en hun eitjes af te zetten. Hiervoor moeten ze zich regelmatig over de weg wagen. Vaak met fatale gevolgen. Gelukkig kun ook jij hen een handje helpen.

Midden februari, tegenwoordig soms al januari. De winter laat zijn greep stilaan los. Wanneer ’s avonds de temperatuur niet meer onder 8°C zakt en het geregend heeft, staat er iets te gebeuren.

Onder enkele takken en bladeren lichten oogjes op. Een mannetjespad is net ontwaakt uit zijn winterslaap. Hij recht zijn kop en heft zijn lange poten op. Voorzichtig klautert hij uit zijn schuilplaats. Ietsje verderop wordt een andere pad wakker. En verder nog een, en nog een. De padden maken zich klaar voor hun jaarlijkse grote trek. Vastberaden zetten ze koers naar een poel of gracht om er te paren.

De mannetjes zijn de eersten die naar het water trekken. Die voorsprong dreigen ze snel kwijt te spelen, want ze moeten onderweg nog op zoek naar een partner. Kan er eentje een vrouwtje het hof maken, dan grijpt hij met zijn sterk gespierde voorpoten haar lichaam vast in de paargreep en laat hij zich op haar rug meevoeren naar de voortplantingspoel. Daar zet het vrouwtje haar eitjes af.

Slagveld Maar voor de dieren het water bereiken, moeten ze vaak een verharde weg over. Zeker in Vlaanderen, dat bezaaid ligt met wegen, is dat een heikele onderneming. Jaarlijks worden vele duizenden padden verpletterd onder de wielen van een auto. Ook kikkers of salamanders vinden er al eens de dood, of raken levensgevaarlijk gewond. Vaak sterven de dieren rechtstreeks onder de wielen, maar soms ook door het zogenaamde aanzuigeffect van auto’s, wanneer die sneller rijden dan dertig kilometer per uur.

Padvinders Om slagvelden te vermijden, helpen jaarlijks heel wat vrijwilligers padden, kikkers en salamanders overzetten naar de overkant van de straat. Van daaruit kunnen de dieren veilig verder trekken naar hun poel of gracht.

GEWONE PAD © CLAUDE GRANDSART

Vereniging

16

S N E P ! 2020 NUMMER 4

© MARINO RAVIER

Hoe werkt dat? Simpel. Naast de weg worden paddenafsluitingen van ongeveer 35 cm hoog geplaatst. Die verhinderen dat een pad zelf de weg oversteekt. Verrast door dat obstakel, volgen de amfibieën de afsluiting tot ze weer een doorgang vinden. Maar aan weerskanten van de afsluiting zitten emmers ingegraven die de dieren opvangen. Elke dag controleren vrijwilligers de emmers en dragen ze de padden naar de overkant van de straat.

In Vlaanderen worden op meer dan tweehonderd locaties padden, kikkers en salamanders overgezet. Met succes! Vorig jaar zetten vrijwilligers bijna 150.000 dieren veilig de weg over. De meeste van hen waren gewone padden, bruine kikkers en alpenwatersalamanders.

Jammer genoeg werden tijdens de overzetacties ook nog meer dan 8000 slachtoffers gevonden. Dat leren we uit cijfers van Hyla, de amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt (www.hylawerkgroep.be). Toch ligt het werkelijke dodencijfer nog een pak hoger, want niet overal worden overzetacties gehouden.

Andere hotspots Daarnaast maken amfibieën ook op andere plaatsen in Gent, Destelbergen en Sint-Martens-Latem de oversteek. Een overzicht van actuele of historische oversteekplaatsen: Destelbergen:

Damvalleistraat.

Drongen:

Goubaulaan, Kaaksmetestraat, Asselsstraat, Ganzerikstraat, Veerstraat, Krommehamlaan, Pontstraat en Goedingekouter (Afsnee).

Sint-Amandsberg: Rozebroekenpark.

Oostakker:

Absdalestraat, Edmond Ronsestraat en Koutergoedstraat.

Mariakerke:

Zandloperstraat en omgeving, Brugsesteenweg, Planetenwijk en Mispelbilk.

Wondelgem:

Botestraat.

Zwijnaarde:

Rijvisschestraat, Heistraat en Putstraat, Zwartekobenstraat (voorbij de Zwartekobenbeek) en Eggestraat

Padden helpen in de Gentse regio Ook in de Gentse regio staan elk jaar vrijwilligers paraat om padden, kikkers en salamanders over te zetten. Wil je een handje helpen? Je kunt alvast terecht op deze locaties: Gentbrugge:

Emiel Van Swedenlaan en Koningsdonkstraat.

Contactpersoon: Jacqueline Kerkhoff (Werkgroep Gentbrugse Meersen) jacqueline.kerkhoff@telenet.be

Destelbergen:

Meersakkerstraat.

Contactpersoon: nog onbekend, zie algemene contactgegevens onderaan voor actuele info

Sint-Amandsberg: Beelbroekstraat.

Contactpersoon: nog onbekend, zie algemene contactgegevens onderaan voor actuele info Wondelgem (grens Mariakerke): Lusthoflaan.

Contactpersoon: Maureen Prevost, maureenprevost@hotmail.com

Op deze locaties wordt tot op vandaag geen overzetactie (meer) georganiseerd (of is die niet bekend). Toch is alle hulp welkom om nog meer dierenlevens te sparen. Wie weet wil jij zelf wel een paddenoverzetactie organiseren in een of meer straten in jouw buurt? Laat het ons weten! Je krijgt sowieso ondersteuning van ons. Je kunt ook altijd waarschuwingsborden bestellen via ons of rechtstreeks bij de stad Gent. Bovendien is een overzetactie leuk om de buurtbewoners samen te krijgen, want je brengt elke avond heel wat enthousiaste helpers op de been, groot én klein. Zie ook pagina 25 voor meer informatie en contact.

Verder kun je ook gewoon slachtoffers vermijden. Ben je onderweg met de auto? Rijd dan zeker niet sneller dan dertig kilometer per uur op plaatsen waar je overstekende padden, kikkers en salamanders kunt tegenkomen. Zo kun je de dieren misschien nog ontwijken en sneuvelen ze ook niet door het aanzuigeffect van je auto.

Uitkijken naar de zomer

Wanneer de paddentrek exact begint, hoe massaal die is en hoelang de trek duurt, is vooraf moeilijk te zeggen. Heb je interesse om te helpen, dan zul je dus ietwat flexibel moeten zijn. Vaak weet je maar de avond zelf of er padden te rapen vallen en hoeveel.

Begin april is de trek normaal gezien voorbij. Vanaf dan is het uitkijken naar juli of augustus, wanneer honderden pasgeboren padden, kikkers en salamanders uit het water kruipen. Amper één centimeter groot zijn ze, en verschillende onder hen danken hun leven aan de vrijwilligers die hun moeder of vader de weg over hielpen. Daar kikker je van op, niet?

Algemeen contact: Marino Ravier, marino@natuurpuntgent.org /0468 32 16 13 Amfibieën- en reptielenwerkgroep Natuurpunt: www.hylawerkgroep.be

17 Vereniging

2020 NUMMER 4

SNEP!

AANBEVOLEN DO O OOR DÉ TELESCOPENSPECIALIST C

Eerlijk advies • snoeien • onderzoek • aanplant • vellen • ...

SWAROVSKI OP PTIK MODULAIRE TE ELESCOOP Beter observeren in elke e situatie Oculairmodule

Objectiefmodule

ATX oculairmodule 2220 eu uro STX oculairmodule 2220 eu uro BTX oculairmodule 2630 eu uro

65mm objectiefmodule 910 euro 85mm objectiefmodule 1570 euro 95mm objectiefmodule 1970 euro

UITZONDERLIJK J AANBOD VOOR NATUURPUNT LEDEN

-10% op de totale aankoop

GRATIS stay on cases voor v objectief- en oculairmodule +t.w.v.

274 euro +GRATIS verzending

ERKEND PARTNER

Actie geldig tot 31 decemb ber 2020.

www.natuurkijkers.be • Bestel online in onze webshop • Gratis bezorg ging • Nederstraat 25 • 9700 Oudenaarde e • T 055 61 33 13 • info@natuurkijkers.be e

18

S N E P ! 2020 NUMMER 4

ontwerp: mietlassuyt@gmail.com • www.instagram.com/_moesje_

Thijs De Jonghe +32 498 51 78 68 info@lumbricus.be www.lumbricus.be

ALLE FOTOS © MARC BEAUCOURT

Talent van Brake-Out aan de slag bij Natuurpunt Gent Aan het begin van de herfst kreeg Natuurpunt Gent jongeren van Brake-Out op bezoek om te helpen. Brake-Out is een project voor volwassenen met een cognitieve ondersteuningsnood, een verstandelijke beperking of autisme.

Op leerplekken ontdekken ze hun talenten. De deelnemers zijn tussen 18 jaar en 30 jaar oud. Jochen, woordkunstenaar, interviewde de mensen van Natuurpunt Gent gedurende drie maandagen en tekende hun ervaringen op.

Silas, foutenspeurneus, is 24 jaar en werkt drie dagen mee bij Natuurpunt Gent bij de administratie en logistieke taken. Silas vond het leuk om het magazine Snep! te verdelen in de brievenbussen. Hij vond het niet fijn dat hij de magazines in de brievenbussen moest steken toen het regende. Ook Fien, mooimaker, deed administratieve en logistieke taken. Het leukste vond Fien laptopwerk en excel-werk. Niets was in haar ogen negatief aan Natuurpunt, alles was er super fijn. Fien heeft de werkvaardigheid geleerd om vragen te stellen aan de mensen en te luisteren naar wat zij zeggen. Ook Silas oefende vooral in het stellen van vragen als er iets niet lukt.

De andere groep werkte niet binnen maar buiten, midden in de natuur. Larissa, Juki en Fisseha houden alledrie veel van de natuur.

Larissa is dol op lavendel, dat is haar lievelingsplant. Juki’s lievelingsboom is de wilde kastanje. Fisseha vond het fijn dat er machines waren, hij mocht een boomzaagmachine vasthouden. Harken vond hij niet plezierig,

maar ook wanneer hij iets niet fijn vond, probeerde hij er iets leuks van te maken.

Juki, woordkunstenaar, vond harken net wel super fijn omdat dit mannenwerk is, vertelde zij. Juki oefende om de zaken waarover zij uitleg kreeg op de juiste manier uit te voeren. En om dat niet steeds op haar eigen manier te doen. Als zij een fout maakte, zocht zij samen met een medewerker van Natuurpunt Gent naar een oplossing.

Op zoek naar het eigen talent De jongeren hebben voor Brake-Out gekozen om te kijken wat hun talenten zijn en hoe zij die kunnen inzetten voor zichzelf en voor anderen. Daarom hebben zij bij Natuurpunt Gent geprobeerd om te kijken of dit iets voor hen is. Na de eerste leerwerkplek bij Natuurpunt zijn de Brake-Outers in het derde jaar nu naar meerdere werkplekken aan het gaan om te ervaren hoe het daar is. “Het waren drie superleuke weken bij Natuurpunt Gent.

We hebben allemaal iets geleerd over wat we goed kunnen en graag doen”, zeggen ze.

Meer informatie over het project van Brake-Out kun je vinden op www.brake-out.be

19 Vereniging

2020 NUMMER 4

SNEP!

DANKBAAR Ook bij Natuurpunt Gent zijn we erg enthousiast over de samenwerking met vzw Konekt en hun project BrakeOut. We zijn blij dat we de deelnemers konden helpen in de ontwikkeling van hun talenten. En talent hebben ze!

Daarnaast betekende de samenwerking ook veel voor ons als vereniging.

Niet alleen hielpen de deelnemers ons tal van klussen klaren, een dergelijke samenwerking plaatst ons opnieuw met beide voeten in de samenleving.

Natuur is er voor iedereen en het is aan ons om iedereen die toegang te geven. De banden met Konekt zijn niet nieuw: jaarlijks mogen we genieten van hun hulp tijdens de Dag van de Natuur. Ook vzw Obra|Baken komt al sinds geruime tijd wekelijks een handje toesteken in het natuurbeheer.

Bedankt aan alle deelnemers!

Natuurpunt koopt het hart van Rijvissche Op 15 september konden we met de familie Mols een overeenkomst ondertekenen voor aankoop van vijf percelen van in totaal ruim drie hectare in het deelgebied Rijvissche van de groenpool Parkbos. De akte wordt half januari 2021 verleden.

Door deze cruciale aankoop bezit Natuurpunt in het natuurgebied Rijvissche nu al ruim 22 hectare, waarvan 3,9 hectare in gedeelde eigendom. De nieuwe percelen liggen pal in het hart van het gebied, tussen andere eigendommen van Natuurpunt.

Op die manier ontstaat dus één groot aaneengesloten natuurgebied.

De aangekochte percelen, met een gezamenlijke oppervlakte van 3,39 hectare, liggen in het laagstgelegen deel van Rijvissche en zijn een biologische hotspot. Oudere buurtbewoners kennen dit gebiedje uit vroeger tijden ook nog als de schaatsvijver tijdens strengere winters. Tot enkele jaren geleden stond een deel van het gebied inderdaad van half oktober tot eind april onder water! Dat komt doordat het in een depressie ligt en doordat er klei in de ondergrond zit, waardoor het regenwater traag infiltreert. Maar door de sterke verdroging staat het gebied de laatste drie jaar enkel nog in de wintermaanden onder water.

Op de biologische waarderingskaart staan grote delen van onze nieuwe aankoop ver-

meld als ‘biologisch waardevol met zeer waardevolle elementen’. Op het iets drogere deel van de nieuw verworven terreinen liggen nog enkele weilanden met permanent grasland - dat wil zeggen dat ze nog nooit zijn geploegd. We vinden er planten als valeriaan, holpijp, rietgras en ruwe smele. Op deze gronden zal het hooilandbeheer worden voortgezet.

Het natste deel is ‘vervilt’, dat wil zeggen verruigd, doordat er niet kon worden gemaaid omdat de grond het grootste deel van het jaar erg nat was. Daardoor is een dikke strooisellaag aanwezig. Het valt te overwegen om deze zone te plaggen en een hooilandbeheer in te stellen, waardoor de percelen zich zelfs zouden kunnen ontwikke-

VALERIAAN

len tot dotterbloemgrasland. In het natste deel zijn momenteel de volgende soorten aangetroffen: smal tandzaad, scherpe zegge, moeraswalstro, kattenstaart, gele lis, waterbies, zwarte zegge (een kensoort van schraal grasland), geknikte vossenstaart, egelboterbloem, moerasmuur, schildereprijs en blauw glidkruid. Het is de bedoeling om de natste zone zeker maximaal te vrijwaren en minimaal te laten verstoren. De instandhouding van de natuurwaarden is hier het uitgangspunt.

Geduld wordt beloond Het heeft jaren geduurd vooraleer we deze verkoopovereenkomst konden ondertekenen. Begin januari 2016 startten de onder-

KAART 1: RIJVISSCHE OP DE BIOLOGISCH WAARDERINGSKAART

Vereniging

20

S N E P ! 2020 NUMMER 4

© BENNY COTTELE

Schenken werpt dit jaar extra vruchten af!

60% belastingvermindering voor giften De belastingvermindering voor giften aan Natuurpunt en andere goede doelen is in 2020 opgetrokken van 45% naar 60%. Het plafond voor giften die in aanmerking komen voor belastingvermindering wordt opgetrokken van 10% naar 20% van het netto belastbaar inkomen. Dit geldt voor alle giften tot 31 december 2020.

handelingen over dit cruciale deel van het natuurgebied Rijvissche. Geduld is een mooie deugd… en bij sommige aankooponderhandelingen zelfs een must. Gespreid over die lange periode waren er een vijftiental overlegmomenten. Soms telefonisch, soms fysiek. Die laatste duurden soms wel enkele uren. Het was ook een ingewikkelde aankoop, want er waren negen mede-eigenaars in de familie Mols. Gelukkig kreeg baron Georges Mols het vertrouwen van zijn familieleden om de onderhandelingen te voeren. Door de voortdurende terugkoppeling en het laatste jaar ook door de coronacrisis zullen er precies vijf jaar verstreken zijn tussen het eerste contact en het verlijden van de akte.

Steun nodig!

De voorbije jaren konden onze projecten in Rijvissche rekenen op heel veel steun van onze donateurs. In 2018 sponsorde een team van Expeditie Natuurpunt onze aankopen in Rijvissche en ook de opbrengst van de Natuurpuntfuif 2019 was bestemd voor aankopen in dat gebied. De Gentse Rotaryclubs sponsorden in 2018 onze boomplantactie en kwamen zelf massaal mee bomen planten. En onder het motto ‘Biotech for nature’ loopt een heel leuke samenwerking met enkele medewerkers van het Technologiepark Zwijnaarde. Ruben Vanholme en zijn collega’s maakten zelfs een eigen website met informatie over het gebied met een oproep tot steun die tot nu toe al ruim 7000 euro heeft opgebracht!

In de vorige Snep! kon je lezen dat onze leden Rijvissche hebben verkozen als favoriete natuurgebied door de meeste giften voor dat gebied over te schrijven. We beloofden toen om verder werk te maken van onze aankopen om uiteindelijk een robuust natuurgebied tot stand te brengen. We zijn dan ook bijzonder trots dat we nu zo snel dit goede nieuws over de nieuwe aankoop kunnen melden. De vele giften uit het nabije verleden volstaan echter nog niet om deze nieuwe aankoop volledig te kunnen financieren. Help ons dus alsjeblieft met een gift. Dat kan op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met als mededeling: ‘Project 6689 – Hutsepot (Rijvissche)’. Zie ook de brief die bij deze Snep! is gevoegd. Alvast bedankt voor je gulle steun!

WERKGROEP RIJVISSCHE In 2015 werd een werkgroep Rijvissche opgericht, die bestaat uit alle Parkbospartners en Natuurpunt Gent. In 2015-2016 stelde de stad Gent een uitvoerige inventarisatienota van het gebied op.

Daarna werkte studie- en ontwerpbureau Omgeving in nauwe samenwerking met de leden van de werkgroep een coherente landschapsvisie uit. Als sluitstuk van de opdracht van de werkgroep Rijvissche werd eind 2016 een realisatiestrategie uitgewerkt, met een overzicht van alle nog te ondernemen acties om de landschapsvisie uit te voeren en het gebied optimaal te laten functioneren als onderdeel van de Groenpool Parkbos. In die strategie werd afgesproken dat Natuurpunt Gent zou instaan voor uitvoering van de landschapsvisie in het natuur- en bosgebied, onder meer door de gronden aan te kopen. Vier jaar later is die opdracht dus grotendeels volbracht.

KAART 2

RIJVISSCHE AANKOOPKAART

Op 18 juni 2015 kocht Natuurpunt het eerste deel van Rijvissche aan: het Hutsepotbos. Vijf jaar later is ruim 22 hectare aangekocht! Op de kaart staat de nieuwe aankoop in het rood aangeduid. In het donkergroen staan de terreinen die Natuurpunt voordien al aankocht.

21 Vereniging

2020 NUMMER 4

SNEP!

Mijmering van een blad Toen ook de zon moe was, liet hij me gaan ik dwar rel de neer met mijn steeltje nog aan maar ik ontving geen berichten meer van zijn wortels of kruin.

Ik verkleurde van groen, geel, bruin, tot ook die tint verdween en het verloop van mijn oude aders verscheen: mijn nerven, een tekening van de boom waaraan ik hing als herinnering. © Riet Wille, www.rietwille.be, Toen een tak mij tikte, De Eenhoorn, 2021

Leesgroeiboek van Riet Wille LEE

SGRO EIBOEK

Van L E E UW TOT

LEEUWERIK RIET WILLE & ANN DE BODE

leesgroeiboek 6-10 jaar AVI-Start tot M7 20,5 x 26,5 cm 160 blz.

NUR 287, 277 Thema’s: dieren, fabels, slim zijn ISBN 978-94-6291-525-1 19 dierenfabels van Aesopus herverteld in een uniek leesgroeiboek Dierenfabels verwonderen en intrigeren kinderen al generaties lang.

Voor het eerst kunnen ze nu zelf deze verhalen lezen. Dit prachtige groeiboek met 19 dierenfabels laat je meeleven met de kleurrijkste dierenpersonages. Van de kat en de muis die spelletjes spelen, over de duif en de mier die elkaar redden, tot de wolf die jaloers is op het leven van de hond. Na elke fabel volgt een leuk taalspel.

22

S N E P ! 2020 NUMMER 4

NIEUWS UIT HET NMC

wordt Café werd winkel Ook het bezoekerscentrum heeft, zoals zovelen, te lijden onder de huidige coronacrisis. Nochtans vlogen we er met volle moed weer in na de eerste lockdown. Het Natuur.Café kreeg een grondige schoonmaakbeurt, we staken de koppen (op de gevraagde afstand) bijeen, lazen en volgden de richtlijnen en vulden de koelkasten. Onze vrijwilligers stonden met veel ongeduld klaar om iedereen te verwelkomen.

Het duurde dan ook niet lang vooraleer de eerste klanten hun weg naar het bezoekerscentrum terug vonden. Hoewel we nog niet de omzetcijfers van normale tijden haalden, waren we toch dankbaar om heel wat mensen te zien ontspannen bij een frisse Gageleer of een warme koffie.

Na die succesvolle heropstart was het dan ook ontzettend moeilijk om tijdens de tweede coronagolf de deuren van ons gezellige Natuur.Café opnieuw te moeten sluiten. We bleven niet bij de pakken zitten en doopten de ruimte in korte tijd om tot een grote Natuur.Winkel met een divers aanbod aan vogelvoeder, vogelhuisjes, de nieuwe kalenders van 2021, wenskaarten, enzovoort. Deze omschakeling was helaas maar van korte duur. Al snel werd beslist om alle bezoekerscentra van Natuurpunt te sluiten. Want ook wij willen onze verantwoordelijkheid nemen in de strijd tegen het virus.

Gelukkig zijn we niet volledig weg, maar blijven we achter de schermen verder werken. Nu alle activiteiten eventjes on hold staan, laten we onze gedachten de vrije loop. We bedenken alternatieven die coronaproof kunnen doorgaan en nieuwe uitdagingen om er in 2021 hopelijk weer helemaal te kunnen invliegen.

Hou vanaf nu ook de Facebookpagina van het Bezoekerscentrum De Bourgoyen in de gaten! Zo brengen we het bezoekerscentrum naar je huiskamer tot je weer je kot uit mag om tot bij ons te komen!

En wie weet zijn we intussen toch alweer open, want deze tekst is al een maandje oud om tijdig verwerkt te kunnen worden door onze redactievrijwilligers en de drukkerij.

Zin om vrijwilliger te worden?

Heb jij ook zin om ons team te vervoegen? Denkers, durvers, doeners, dromers, ... We zijn voortdurend op zoek naar nieuwe vrijwilligers. Ben je een creatieve duizendpoot en wil je graag educatieve activiteiten uitwerken? Of sla je liever een praatje met de klanten in ons Natuur.Café of aan de onthaalbalie? En ja, ook ons beheerteam is nog altijd op zoek naar versterking.

Neem zeker contact met ons op en dan kijken we waar je overal bij kunt helpen: nmc@natuurpuntgent.org

23 Vereniging

2020 NUMMER 4

SNEP!

Natuurpunt Gent breidt uit en zoekt Heb je er ooit aan gedacht om je interesse in de natuur om te zetten in een engagement als vrijwilliger? De natuur in Gent, Destelbergen en Sint-MartensLatem breidt uit en wij doen mee.

Natuurpunt Gent zoekt versterking en heeft voor elk wat wils: cafetaria, natuurbeheer, educatie, bestuur, evenementen, communicatie, financiën, organisatie, faciliteiten, noem maar op. Vind je je ding niet in de onderstaande vacatures?

Ontdek er meer op www.natuurpuntgent.be.

Vrijwilliger voor vrijwilligers

Vrijwilliger personeelswerking

Als deel van de vrijwilligerswerkgroep versterk je mee de vrijwilligerswerking van Natuurpunt Gent. Je taak omvat vrijwilligers aantrekken, onthalen, waarderen en ondersteunen.

Het Dagelijks Personeelsbestuur (DPB) van Natuurpunt Gent zorgt voor optimale werkomstandigheden voor de werknemers van Natuurpunt Gent, zodat zij onze vereniging mee laten bloeien. Het DPB bestaat uit de coördinator en een aantal vrijwilligers (onder wie enkele bestuurders).

Wie ben je? > Je vindt een warm verenigingsgevoel bij Natuurpunt Gent belangrijk. > Je weet wat vrijwilligers bij Natuurpunt Gent drijft, waarom ze (wel/niet) vrijwilliger zijn of willen worden. > Je bent enthousiast.

Wat wil je doen? > Je bedenkt creatieve acties om onze vrijwilligerswerking te versterken. Om je een idee te geven: de afgelopen jaren werkten we ongeveer één creatieve actie per jaar uit, om een ‘cultuur van waarderend vrijwilligerswerk’ over heel onze vereniging te verspreiden. We zetten o.a. onze vrijwilligers in de boompjes met de aanplant van een vrijwilligersbos, ontwikkelden de ‘vrijwilligerszoekkaart voor nieuwe vrijwilligers’ en zorgden in 2019 voor een Open Dag van de Natuur samen met onze groep verwelkomers. > Je brengt je creatieve ideeën ook in de praktijk. > Je wilt meewerken aan een beleid of strategie om vrijwilligers aan te trekken, op weg te helpen, te coachen, te motiveren, ... > Als lid van de vrijwilligerswerkgroep heb je zin in doelgerichte vergaderingen, afgewisseld met concrete realisaties.

Wanneer? > Onregelmatig en afhankelijk van de beschikbare tijd van de vrijwilligers uit de werkgroep.

Waar? > Vergaderingen gaan door in de Stek, het secretariaat van Natuurpunt Gent aan de Bourgoyen (online indien de coronasituatie dat vereist).

Wie ben je? > Je bent positief ingesteld. > Je hebt ervaring met werkgeverschap, bijvoorbeeld via een vroegere HR-functie. > Je kent het vrijwilligerswerk en kunt inschatten wat werken voor een vrijwilligersvereniging inhoudt (zowel vanuit het standpunt van de medewerker als voor de vrijwilligersvereniging Natuurpunt Gent).

Wat wil je doen? > Meewerken aan een menselijk, duidelijk en uitdagend personeelsbeleid. > Dagelijkse, concrete problemen aanpakken. > Een persoonlijke en tegelijk professionele band opbouwen met de medewerkers van Natuurpunt Gent.

Wanneer? > Eén vergadering om de 2 à 4 weken, meestal aansluitend op de werkdag (1,5 uur om 17.00 uur – maar onderling te bespreken). > Afhankelijk van de situatie punten opvolgen en aanpakken tussen twee vergaderingen.

Waar? > Vergaderingen gaan door in de Stek, het secretariaat van Natuurpunt Gent aan de Bourgoyen (online indien de coronasituatie dat vereist).

Meer info: > Anton Christiaens (christiaensanton@gmail.com) of > Han Lagring (han@natuurpuntgent.org)

Meer info: > Anton Christiaens (christiaensanton@gmail.com)

Vereniging

24

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Natuurpuntvlees in Gent

vrijwilligers (v/m/x)

Minder of geen vlees eten is goed voor het milieu, de dieren en onze gezondheid. Voor mensen die af en toe willen genieten van een stukje vlees, biedt Natuurpunt een lekker en verantwoord alternatief.

Door een samenwerking met Veeakker kun je Natuurpuntvlees bestellen. Dat is vlees van gallowayrunderen of van schapen die grazen in natuurgebieden van Natuurpunt en andere organisaties.

Met je bestelling steun je bovendien de projecten van Natuurpunt Gent.

Praktische gegevens: Opgelet: kikkers o f padden kussen le niet tot he idt t verschij nen van een prins - wie dat v erwacht, kan beter niet sollic iteren ;-)

• De leveringen gebeuren driemaandelijks.

• De leveringsplaatsen in Gent zijn: de parking bij het station Dampoort (9.50 tot 10.05 uur), de parking van het SMAK (10.15-10.30 uur) en op de parking bij het Natuur- en Milieucentrum De Bourgoyen (10.50 tot 11.05 uur).

Organisator paddenoverzetactie(s)

• Ook in Merelbeke, De Pinte, Lochristi en Evergem zijn er afhaalpunten bij onze buurafdelingen. De data en exacte plaatsen vind je op de website van Veeakker.

Jij redt het leven van honderden padden, kikkers en salamanders dankzij een overzetactie.

• Bestellen doe je via de website van Veeakker.

Wie ben je? > Je geeft om padden, kikkers en andere amfibieën > Je houdt van coördineren en steekt graag zelf de handen uit de mouwen > Je kunt zelfstandig werken, al krijg je uiteraard ook ondersteuning

• Bij de levering kun je betalen met Bancontact/Mister Cash.

En dan nu naar de webshop …

Op www.veeakker.be kun je je snel en eenvoudig aanmelden als klant. Heb je problemen met het inloggen of bestellen via de webshop, contacteer dan info@veeakker.be of bel Jan Versteden: 0478/69.22.26.

Wat wil je doen? > Je organiseert een of meer paddenoverzetacties bij jou in de buurt > Je verzamelt een groep vrijwillige overzetters > Je coördineert het plaatsen van de installaties, afhankelijk van de situatie (rioolafsluitingen, schermen, emmers, ...) > Je zorgt voor de planning van de overzetters en de tellingen

Leverings- en besteldata Je vindt de bestel- en leverdata op de website van Natuurpunt Gent en van Veeakker. Bestaande klanten krijgen ook een e-mail van Veeakker.

De eerstvolgende leverdatum is zaterdag 30 januari, bestellen vóór zondag 24 januari. Daarna kun je bestellen tot zondag 21 februari, levering op 27 februari en bestellen tot zondag 21 maart, levering op 27 maart. (bestelling telkens tot zondag 24.00 uur, levering op zaterdag). Bestel je na de opgegeven deadline, dan komt je bestelling op de lijst van de volgende levering.

Wanneer? > Januari 2021: voorbereiding > Tussen 15 februari en begin april 2021: intensief Waar? > Op verschillende locaties in Gent, Sint-Martens-Latem en Destelbergen > In samenspraak: doe zelf een suggestie en/of ontvang van ons enkele strategische locaties Meer info: > marino@natuurpuntgent.org en op www.paddenoverzet.be

Nog vragen?

Ward Stulens, ward.stulens@gmail.com, 09/329.55.45.

25 Vereniging

2020 NUMMER 4

SNEP!

DE DUURZAME AANNEMER Je e gevel of interieur opfrissen?

Schilderr-, kalei-, timmer- of pleisterwerken n: ook werken uit bij je thuis.

T OM LANGS TE KOMEN N? GEEN TIJD Bestel je producten online via www.tintelijn.com!

Wij leveren aan huis.

DE NA ATTUURVERFW WINKEL Bij Tintelijn zetten we in op gez g onde verf en duurzame p producten. Nood d aan inspir p atie of informatie? Kom eens langs!

Onze experten zijn van vele markten thuis.

09 219 9 09 60 0 Adolf Baeyensstraat at 216 216,, 9040 4 Gent

www.tintelijn.com

NATU T URDAKEN PRAIRIEDAKEN SEDUMDAKEN GROENGEVELS

Canopy BVB BA Dendermon ndsesteenweg 40 B-9000 Gen nt

26

S N E P ! 2020 NUMMER 4

+32 (0)9 247 48 49 info@canopy-greenroofs.be e www.canopy-greenroofs.be

NU

of nooit voor het Groen RUP Zoals je al kon lezen in het redactioneel, loopt op dit moment het openbaar onderzoek voor het Groen RUP van de stad Gent. Natuurpunt Gent vraagt zijn leden om massaal steunschriften voor dat Ruimtelijk Uitvoeringplan (RUP) in te dienen. Het Groen RUP is immers van cruciaal belang voor de leefbaarheid van de stad Gent. We zetten hier nog eens kort de belangrijkste elementen van het plan op een rijtje – in de vorige Snep! vind je trouwens meer uitgebreide informatie.

Het Groen RUP voorziet een herbestemming naar natuur-, bos- en parkgebied voor een groot aantal aparte deelgebiedjes. Het RUP heeft dan ook geen aaneengesloten plangebied. Daarom spreken van een ‘thematisch’ RUP waarin ‘groen’ het gemeenschappelijk element vormt. In totaal gaat het om 102 deelgebieden, verspreid over het hele Gentse grondgebied. De deelgebieden in het dense stedelijke gebied hebben vaak een andere schaal dan de deelgebieden in het buitengebied.

20% meer bestemd groen Dankzij het Groen RUP neemt de totale oppervlakte die in Gent bestemd is als groengebied (natuurgebied, bossen en parken) met ongeveer een vijfde toe. 373 hectare – zo’n 560 voetbalvelden – krijgen in één klap een groene bestemming! Natuurpunt staat dan ook ten volle achter dit ambitieuze plan.

Enerzijds krijgt ongeveer 257 hectare bestaand groen nu ook de juiste planologische bescherming: 109 hectare bestaand publiek toegankelijk groen en 148 hectare waardevolle natuur en bos worden op die manier beter beschermd. Anderzijds heeft het RUP Groen ook de doelstelling om bijna 116 hectare bijkomend groengebied, waaronder nieuwe parken, bossen en natuurgebied, planologisch mogelijk te maken en zoveel mogelijk open te stellen voor het publiek.

Op die manier draagt het Groen RUP bij aan de gewenste natuurstructuur, zoals voorzien in het Groenstructuurplan van de stad Gent.

van onteigeningsplannen opgemaakt, die gekoppeld zijn aan het Groen RUP. Natuurpunt steunt ook ten volle die onteigeningsplannen.

Natuurpunt aan zet Voor het verwezenlijken van de nieuwe natuurgebieden speelt ook Natuurpunt een cruciale rol, want onze vereniging heeft al veel percelen in eigendom in de onmiddellijke omgeving. Daarom hebben we met de stad afgesproken dat Natuurpunt een aantal gebieden (in der minne) zal verwerven. Het gaat om deelgebieden in de Leievallei (noordelijke Keuzemeersen, Assels en Drie Leien), de Rosdambeekvallei (noordelijk deel) en het Parkbos (deelgebied Rijvissche). Zie de rood omcirkelde deelgebieden op de kaart.

Voor de aankoop van die nieuwe percelen kunnen we rekenen op stedelijke aankoopsubsidies. De realisatie van dit deel van het Groen RUP is voor Natuurpunt van het grootste belang.

Daarnaast zal de stad ook zelf nog voor bijkomende toegankelijke bos- en natuurgebieden zorgen. Zo wil het stadsbestuur in Slotendries in Oostakker, in de Oude Bareel in Sint-Amandsberg en in de Rosdambeekvallei in Sint-Denijs-Westrem instaan voor de aanleg van bos, het herstel van de beekvallei en de inrichting van nieuwe wandelpaden. De stad heeft daarvoor drie ontwerpen

27 Beleid

2020 NUMMER 4

SNEP!

Stevige flankerende maatregelen voor de landbouw De uitvoering van het groen RUP heeft uiteraard ook gevolgen voor een aantal landbouwers die nu in sommige van de gebieden actief zijn. De stad en Natuurpunt Gent zijn zich hiervan bewust. Daarom is in overleg met de landbouworganisaties een pakket flankerende maatregelen uitgewerkt om de impact van het RUP zoveel mogelijk te beperken. Het is de eerste keer dat de stad zo’n uitgebreide maatregelen voor de landbouwsector koppelt aan een RUP. De pachtvrije landbouwgronden van het OCMW zullen worden ingezet om de landbouwers in hoofdberoep vervanggronden aan te bieden. Ook Natuurpunt heeft zich ertoe verbonden aan een aantal vereisten te voldoen. Wanneer wij het natuurbeheer laten uitvoeren door een landbouwer, zullen wij bijvoorbeeld na aankoop voorrang geven aan de landbouwer die nu al het perceel bewerkt. Indien de ‘zittende’ landbouwer niet geïnteresseerd is, kijken we eerst naar een andere landbouwer die ook getroffen is door het Groen RUP.

Overzicht groene bestemmingen stad Gent: Ontwerp thematisch RUP Groen Reeds geldende groene bestemming Gebieden die Natuurpunt zal verwerven

Beleid

28

S N E P ! 2020 NUMMER 4

© ROSSANA BUGINI

MEER INFO?

Steun Natuur(punt)

Het volledige ontwerp-RUP, met de plannen en de kaarten, vind je op www.stad.gent/rupgroen.

Tussen 14 december en 11 februari loopt het openbaar onderzoek in het kader van het Groen RUP. Natuurpunt Gent roept al zijn leden en sympathisanten op om hun steun voor dit plan te betuigen. Dat kan door het steunschrift dat bij deze Snep! is gevoegd, te ondertekenen en door te sturen. Dat kan op drie manieren:

Je krijgt er onder meer (uitgebreide) informatie over de doelstellingen van het RUP, de situering van de deelgebieden, de uitvoering, de impact op de landbouw en de maatregelen om die te verzachten, de verschillende stappen in de RUP-procedure, het (door de gemeenteraad van september 2020 goedgekeurd) ontwerp-RUP, het openbaar onderzoek en de verdere stappen en de timing van het Groen RUP. Vooral het deel over het ontwerp-RUP is belangrijk. Daarin vind je een algemene toelichtingsnota en de nota's met de grafische plannen en stedenbouwkundige voorschriften voor de verschillende deelgebieden.

> > >

via (aangetekende) brief aan de Gecoro, Stadhuis, Botermarkt 1, 9000 Gent door het via e-mail te verzenden aan gecoro@stad.gent door het bezwaar af te geven tegen ontvangstbewijs bij de Balie Bouwen. Maak daarvoor een afspraak op www.stad.gent (zoek op ‘balie bouwen’). Let op: de stadsdiensten zijn gesloten tussen Kerstmis en nieuwjaar.

Vermeld in alle gevallen duidelijk ‘bezwaarschrift RUP Groen’ in het onderwerp van het schrijven.

Op onze website www.natuurpuntgent.be vind je ook een digitale versie van het steunschrift, die je indien gewenst ook nog kunt uitbreiden met enkele constructieve plaatselijke accenten.

Een volledig eigen steunschrift maken, mag natuurlijk ook.

29 Beleid

2020 NUMMER 4

SNEP!

STROOMGEBIEDBEHEERPLANNEN 2022-2027

SCHELDE © CLAUDE GRANDSART

Naar gezonde

watersystemen in en om Gent

?

Nog tot en met 14 maart 2021 loopt het openbaar onderzoek naar de derde generatie stroomgebiedbeheerplannen. Die plannen zijn heel belangrijk, want ze regelen het waterbeleid in elke uithoek van Vlaanderen voor de periode 20222027. Ook wij als Natuurpunt Gent hebben die ontwerpen geraadpleegd, via de website www.volvanwater.be, om er in tijdens het openbaar onderzoek onze mening over te geven. Een eerste blik leert ons dat de ambitie voor propere waterlopen in en om Gent gerust hoger mag.

Alle openbare onderzoeken lijken op elkaar – we krijgen de kans tot inspraak – maar alle openbare onderzoeken zijn ook telkens anders – de inhoud en complexiteit ervan verschilt enorm. Het doet denken aan de bekende openingszin van Tolstojs Anna Karenina: “Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen manier.” Het is dus een geluk dat we als Natuurpunt Gent inspraak kunnen hebben bij het waterbeleid, maar het is niet meteen een zegen om die plannen daadwerkelijk door te nemen. Met dit artikel doen we toch een eerste poging.

Water (2000). Het orgaan dat de plannen ontwerpt, is de Vlaamse Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW), waarin alle administraties samenkomen die aan het waterbeleid werken.

De ontwerpplannen hebben betrekking op het waterbeleid in vier ‘stroomgebieden’, die samen heel Vlaanderen bestrijken: de Schelde, de IJzer, de Brugse Polders en de

Maas (de eerste drie vormen samen het Vlaamse deel van het internationaal stroomgebiedsdistrict Schelde). De vier stroomgebieden worden verder opgedeeld in elf ‘bekkens’ en die bekkens zijn dan weer opgedeeld in ‘waterlichamen’.

Met de ontwerpplannen wil de CIW een antwoord bieden op uitdagingen op het vlak van waterkwaliteit, overstromingen,

Het opzet van de stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027 Stroomgebiedbeheerplannen zijn inmiddels een vaste figuur in ons omgevingsrecht. Ze worden met de regelmaat van een zesjaarlijkse klok opgemaakt in uitvoering van het Decreet Integraal Waterbeleid (2003), zoals bepaald door de Europese Kaderrichtlijn

ISGD Schelde

ISGD Laas

SITUERING VAN HET VLAAMS DEEL VAN DE STROOMGEBIEDDISTRICTEN VAN DE SCHELDE EN MAAS IN DE INTERNATIONALE STROOMGEBIEDDISTRICTEN

Beleid

30

S N E P ! 2020 NUMMER 4

droogte, structuur en natuurkwaliteit in die ‘stroomgebieden’, ‘bekkens’ en ‘waterlichamen’. Het basisdoel is om voor die watersystemen de Europees omschreven ‘goede toestand’ te bereiken. De Europese Kaderrichtlijn Water had namelijk in 2000 opgelegd dat de Europese lidstaten al tegen 2015 die ‘goede toestand’ moesten bereiken voor hun watersystemen, met uitstelmogelijkheid tot 2027. Dat eindjaar – 2027 – komt stilaan in zicht. Dit is dus een cruciale periode voor het waterbeleid.

Wat staat er voor de Gentse regio op het spel?

Aangezien in Gent de Leie en de Schelde samenvloeien, is het niet verwonderlijk dat ons werkingsgebied (Destelbergen, Gent, SintMartens-Latem) zich op het kruispunt van vier ‘bekkens’ bevindt. Vanuit zuidwestelijke richting ontvangen we het Leiebekken, vanuit zuidoostelijke richting komt het bekken van de Bovenschelde toe. In noordoostelijke richting start het bekken van de Beneden-Schelde en in noordwestelijke richting ontvouwt zich het bekken van de Gentse Kanalen.

Elk van die bekkens bevat concrete waterlopen (de ‘waterlichamen’,) en daarbij komen we ‘oude bekenden’ tegen. In het bekken van de Gentse Kanalen ontmoeten we de Moervaart, het Kanaal Gent-Terneuzen en de Nieuwe en de Oude Kale. Het bekken van de Beneden-Schelde, in Gent en Destelbergen, bevat het begindeel van die BenedenSchelde, maar ook van de Lede. Het bekken van de Boven-Schelde omvat, in Gent, dan weer het laatste deel van de Boven-Schelde, waarvan de vallei zich verder uitstrekt richting Oudenaarde. In het Leiebekken hebben we in Gent en Sint-Martens-Latem, last but not least, het ‘waterlichaam’ de Toeristische Leie.

Met dat alles is het logisch dat Natuurpunt Gent zich in dit kader niet alleen opstelt als natuurvereniging, maar ook als heuse watervereniging. En de afgelopen jaren hebben we daar ook echt werk van gemaakt. We traden met kracht op in beleidsdossiers waar waterbeheer aan de orde was. Niet in het minst oefende we heel wat druk uit voor een natuurlijke inrichting van de Beneden-Schelde bij Gent en Destelbergen, in het kader van het Sigmaplan. En met ons meerjarenproject voor ‘Natuurpark Levende Leie’ willen we het unieke valleilandschap van de Toeristische Leie tussen Deinze en Gent landschappelijk beschermen, herstellen en ontwikkelen.

Maar er is meer. Veel van onze energie gaat naar de concrete natuur in typisch watergebonden gebieden: meersen, valleien en moerasbossen. Denk maar aan de Beelaertmeersen, Bourgoyen-Ossemeersen, Gentbrugse Meersen, Hoge Blaarmeersen,

Keuzemeersen, Latemse meersen en Overmeersen, aan de Damvallei, de Moervaartvallei en de Rosdambeekvallei en tot slot de Vinderhoutse (moeras-)Bossen. In al die gebieden proberen we terreinen te verwerven.

We beheren er de karakteristieke natuurwaarden. We engageren er vrijwilligers en we stellen de aldus verworven natuurgebieden zo goed mogelijk open voor onze medeburgers. Daardoor zijn we als vereniging mee verantwoordelijk voor gebieden die echt belangrijk zijn voor het overstromingsen droogtebeleid en hangen we zelf ook af van ontwikkelingen in de waterkwaliteit en de waterkwantiteit.

Een eerste blik op de stroomgebiedbeheerplannen Laten we daarom nog eens een blik werpen op de ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen zelf. Ze bestaan uit een aantal vaste plandelen: een algemeen beheerplan voor de Vlaamse delen van respectievelijk Schelde en Maas, elf bekkenspecifieke delen en zes delen voor de grondwatersystemen. Bovendien bevatten ze een uitgebreid maatregelenprogramma, evenals herziene zoneringsplannen voor waterzuivering en bijbehorende gemeentelijke uitvoeringsplannen voor riolering.

Wanneer we inzoomen, komen we bij de bekkenspecifieke delen. Die bevatten elk onder meer een beschrijving van de kenmerken van het bewuste bekken, een weergave van de ‘drukken’ (invloed van maatschappelijke activiteiten op het watersysteem), een beoordeling van ‘de toestand’ van het bekken (waterkwaliteit en waterkwantiteit), een visie waarbij uitdagingen en kansen in het bekken worden afgewogen en tot slot specifieke acties die invulling geven aan die visie.

Om inzicht te krijgen in de visie en doelstellingen voor de afzonderlijke bekkens en de daaronder geschikte waterlichamen, is het belangrijk om te kijken naar het verschil dat de CIW maakt tussen ‘speerpuntgebieden’ en ‘aandachtsgebieden’.

Met ‘speerpuntgebieden’ bedoelt de CIW de waterlichamen waarvan verwacht wordt dat

ze tegen eind 2027 een ‘goede ecologische toestand’ kunnen behalen. Het effectief behalen van die goede toestand is meteen ook het vooropgestelde doel voor die waterlichamen. De CIW onderscheidt hierbij de klassen 1 tot 3: (*) Klasse 1: waterlichamen die al in 2021 een goede ecologische toestand bereikt zullen hebben, (*) Klasse 2: waterlichamen waarvan de CIW verwacht dat ze in 2027, na uitvoering van het maatregelenprogramma 2022-2027, een goede ecologische toestand hebben en (*) Klasse 3: waterlichamen waarvan de CIW verwacht dat ze pas na 2027 de goede ecologische toestand zullen bereiken, op basis van het natuurlijk herstel dat gebeurt na uitvoering van de maatregelen tot 2027.

De waterlichamen waarvan de CIW verwacht dat een goede ecologische toestand pas tegen 2033 haalbaar is, wil zij aanmerken met het statuut ‘aandachtsgebied’. Daarbij onderscheidt de CIW de klassen 4 en 5: (*) Klasse 4: waterlichamen waarvan de CIW verwacht dat de ecologische toestand goed kan zijn in 2033 (of erna zodra natuurlijk herstel heeft plaatsgevonden), met de maatregelen van 2022-2027 en met bijkomende acties in de periode 2028-2033; (*) Klasse 5: waterlichamen waarvan de CIW verwacht dat de ecologische toestand in 2033 nog niet goed zal zijn, maar waar er wel potentieel is voor een sterke vooruitgang, bv. omdat er waardevolle lokale waterlichamen aanwezig zijn. Waterlopen van Klasse 4 of 5 hebben dus een minder ambitieuze doelstelling voor de huidige planperiode: de ‘goede toestand’ wordt in deze fase nog niet nagestreefd. Dat is op het eerste gezicht in strijd met de vereisten van de Europese Kaderrichtlijn Water, die bepaalt dat de ‘goede toestand’ moet zijn behaald tegen 2027.

Als laatste wil de CIW ook nog werken met de zogenaamde ‘andere gebieden’. Die waterlichamen vallen om allerlei redenen helemaal buiten de prijzen: de CIW verwacht dat het ook op langere termijn quasi onmogelijk wordt om enige ‘goede toestand’ te bereiken. Alles samen krijgen we voor Vlaanderen het volgende plaatje:

GEBIEDSGERICHTE PRIORITERING VOOR OPPERVLAKTEWATER

31 Beleid

2020 NUMMER 4

SNEP!

sche Leie: Klasse 5, maar aangrenzend in het westen ook Klasse 3.

Zowel voor de waterlichamen waarvoor het bereiken van de ‘goede toestand’ wordt uitgesteld tot na 2027 (de ‘aandachtsgebieden’) als voor de lichamen waarbij ervan uitgegaan wordt dat de ‘goede toestand’ niet echt bereikbaar is (de ‘andere gebieden’) zal het Vlaams Gewest een geldige argumentatie moeten ontwikkelen voor de Europese Commissie, om niet in gebreke gesteld te worden.

Wat is er te doen?

Hoe zit het met onze vier bekkens in het Gentse?

We hernemen nog even het bovenstaande kaartje, maar dan meer in detail voor Destelbergen, Gent en Sint-Martens-Latem.

Wie goed toekijkt, merkt het volgende voor de waterlopen in het Gentse. In het noorden en het noordoosten, in het bekken van de Gentse Kanalen, hebben we allereerst een speerpuntgebied van Klasse 3: herstel van de ‘goede toestand’ wordt er beoogd vanaf 2027, op basis van de maatregelen in de nu voorliggende planning. Tegelijk bevat dit bekken ook de Moervaart: aandachtsgebied van Klasse 4. Tot slot treffen we hier ook het geheel van de Gentse binnenwateren en het Kanaal Gent-Terneuzen aan: Klasse 6, wat

wil zeggen dat de ecologische toestand niet zal worden behaald. In het Bekken van de Beneden-Schelde lijkt er vooral sprake van aandachtsgebieden, van zowel Klasse 4 als 5: een goede ecologische toestand wordt nagestreefd tegen 2033 of erna. In het zuiden hebben we de Boven-Schelde – daar zijn de verwachtingen en doelen niet zo goed: op de kaart zien we een aanduiding als Klasse 5 of zelfs Klasse 6. Ten slotte ligt in het zuidwesten nog het Leiebekken, met onze Toeristi-

Als voorlopige conclusie kunnen we uit deze stroomgebiedbeheerplannen van de derde generatie afleiden dat de vooruitzichten voor de watersystemen in en om het Gentse al met al gemengd, maar gemiddeld genomen niet zo positief zijn. Als Natuurpunt Gent zagen we in principe liever wat meer groene zones (‘speerpuntgebieden – waarbij ernaar gestreefd wordt de ‘goede toestand’ op tijd te bereiken). We betreuren dus de grote hoeveelheid gele, rode of donkerrode zones (‘aandachtsgebieden’ of ‘andere’, waarvoor het bereiken van de ‘goede toestand’ uitgesteld of afgesteld wordt). Om na te gaan of onze diagnose wel klopt en hoe we ze moeten duiden, moeten we natuurlijk de documenten zelf grondig doornemen. In de loop van januari zal de CIW openbare hoorzittingen organiseren, waar we gerichte vragen kunnen stellen. En vermoedelijk zullen we dan als Natuurpunt Gent, tegen midden maart, onze inbreng doen in het openbaar onderzoek, met een of meer stellingnames. Dat moeten we intern nog verder overleggen, ook met onze plaatselijke kernen en werkgroepen.

Kortrijksepoortstraat 192, Gent www.jnm.be/winkel e

-15% 15% op alle verrekijkers*

1 - 20

DEC

*Geldig van 1 t.e.m. t e m 20 de d cember in de winkel en in de weeb bshop

Beleid

32

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Door anders en dichter bij de dorps- en stadskernen te bouwen, kunnen we ruimte voor de natuur scheppen en de voortdurende inname van de open ruimte in Vlaanderen stoppen. Dat lieten we in een vorig artikel in de Snep! van juni zien. In dit vervolgartikel gaan we samen met Peter Vanden Abeele, stadsbouwmeester van Gent, dieper in op de (groot-)Gentse ruimtelijke ordening en op de mogelijkheid om ademruimte te scheppen in een stad die almaar verdicht.

ALS STADSBOUWMEESTER OVERSCHOUWT PETER VANDEN ABEELE HET RUIMTELIJK BELEID VAN DE STAD OM MET EEN BREDE BLIK AAN EEN LEEFBARE, KWALITATIEVE EN COHERENTE STAD TE BOUWEN © STAD GENT

Ruimte voor de natuur in een stad met groeipijnen Peter, welke rol zie jij als stadsbouwmeester weggelegd voor een grootstad als Gent in de strijd voor open ruimte?

De bevolking in Gent is aan het groeien. Na een periode van stadsvlucht waren er rond de eeuwwisseling ongeveer 225.000 Gentenaars. Vandaag zitten we aan een kleine 270.000 Gentenaars en in 2030 zullen dat er iets minder dan 300.000 zijn. Tel daar nog eens alle niet in Gent gedomicilieerde bewoners bij, zoals studenten of mensen zonder officieel adres in Gent. Er is dus ruimte nodig voor extra woningen, maar ook voor voorzieningen zoals scholen, werk, kantoren, cultuurhuizen, enzovoort.

Als je vandaag door Gent loopt voel je dat ook, er is veel bouwactiviteit. Een dergelijke groei loopt niet altijd makkelijk, je kunt Gent zien als een stad met groeipijnen, een beetje naar analogie van een puber met groeipijnen. Waar er nog geen bebouwing was, wordt nu gebouwd, op verlaten terreinen, in binnengebied of op voorheen onbebouwde, groene stukken stad. Waar er al bebouwing was, verdicht die zich.

Dat levert in beide gevallen spanningen op, omdat veel mensen het niet eens zijn met dat continue bijbouwen. Dat is deels terecht en deels onterecht. Een stad verandert voortdurend en veel mensen hebben het moeilijk met veranderingen die vaak noodzakelijk zijn. Het is logisch dat er ruimte nodig is voor betaalbaar wonen, voor meer fietsers, voor meer inwoners, enzovoort. Tegelijk be-

staat de nood om heel veel ruimte vrij te houden. Zowel voor de mens als voor sterk functionerende ecosysteemdiensten is dat cruciaal. Groene ruimte is ademruimte, het is onze mentaal lege ruimte om in te ontspannen. Ook voor klimaatadaptatie en voor natuur is dat belangrijk. Als water vandaag een probleem vormt, komt dat doordat we geen ruimte hebben om water bij te houden en te laten infiltreren wanneer er veel regen valt. Die wateropgave is zeer prangend, zowel voor de natuur als voor voldoende water uit de kraan.

Ten slotte, en dat is de minst evidente reden om niet te bouwen, is het ook belangrijk om ruimte vrij te houden om in de toekomst te bebouwen, om aan slow urbanism te doen, rekening houdend met toekomstige generaties. Om al die verschillende doelstellingen te realiseren, is het belangrijk om op de meest geschikte locaties aan een hogere dichtheid te bouwen en zo elders ruimte open te houden voor natuur.

Ruimte voor Gent en het beleidskader Ruimtelijk Rendement zijn best ambitieus in hun doelstellingen om meer te doen met minder (bebouwde) ruimte en zo extra verharding en de inname van open ruimte zoveel mogelijk te vermijden. Wat zijn de belangrijkste principes uit die visiedocumenten?

We delen Gent op in vier grote deelruimtes: de “binnenstad”, de “kernstad” of de negen-

33 Beleid

2020 NUMMER 4

SNEP!

tiende-eeuwse gordel, de “groeistad” of de twintigste-eeuwse gordel en het “buitengebied” (Figuur 1). Daarbij gaat veel aandacht naar de groeistad, omdat dat de meest geschikte ruimte is om de verwachte bevolkingsgroei op te vangen. In de negentiendeeeuwse gordel is de inwonersdichtheid hoog genoeg en ligt de klemtoonop het verhogen van de omgevingskwaliteit. In het buitengebied moet er open ruimte zijn voor natuur en landbouw. In de twintigste-eeuwse gordel (de “groeistad”) hebben we op dit moment ook nog de kansen om groenstructuren en

FIGUUR 1 – ‘RUWE CONTOUREN VAN DE VIER DEELRUIMTES’ © BRON ‘RUIMTE VOOR GENT’

knooppunten van voorzieningen uit te bouwen, terwijl we in de binnenstad en kernstad veel meer site per site moeten werken.

In die groeistad zullen we op een goed doordachte manier verdichten en die verdichting laten samengaan met het toevoegen van extra kwaliteiten, zoals groen en natuur. Dat kan alleen als we slim omgaan met het ruimtegebruik. Dat impliceert bijvoorbeeld hoger gaan dan twee bouwlagen met een dak, zodat je op een perceel de helft van de bomen kunt laten staan of bepaalde percelen kunt bebouwen om er andere vrij te houden. Dit is geen makkelijke boodschap. Vier of vijf bouwlagen zien veel mensen al als hoogbouw , terwijl “hoogbouw” volgens Ruimte voor Gent pas begint vanaf dertien bouwlagen – iets wat in Gent slechts op enkele plaatsen wordt toegestaan. Meer herkenbare, kleinschalige verkavelingsvormen kunnen op meer aanvaarding rekenen, terwijl die geen enkele kwaliteit toevoegen. Ik begrijp een zekere behoudsgezindheid tegenover andere, meer collectieve en vermengde woonvormen die minder goed bekend zijn en ik begrijp ook dat het emotioneel niet evident is wanneer het uitzicht in iemands achtertuin plots verandert, maar vanuit een stadsbrede visie is dat onterecht.

Als we onze ruimte verder blijven verkavelen en met andere woorden het terrein voor honderd procent innemen met huizen, tuinen, opritten en straten, is er geen plaats meer voor bijvoorbeeld een grote boomgaard of een natuurgebied. Dan gaat de stad blijven uitdijen en beetje bij beetje het buitengebied en de restjes open ruimte in de stad opeten. Gentenaars moeten echt begrijpen dat dichter bouwen en meer ruimte voor bos en natuur twee samenhangende doelstellingen zijn (Figuur 2).

Is het daarom dat je jezelf ook omschrijft als de bouwmeester van het niet-bouwen? Wat bedoel je daarmee?

Ruimte bebouwen is een moeilijke opgave, maar het is iets wat de stad redelijk goed beheerst. Het loopt niet altijd perfect, maar we weten hoe we dat zelf moeten aanpakken of hoe we externen daarbij kunnen begeleiden.

Wat we veel minder goed kennen, is hoe we ruimte kunnen vrijhouden. Daarom ben ik ook de bouwmeester van het niet-bouwen.

Gent is geen stad met een grote historische traditie in het maken van stedelijke groengebieden en parkruimtes, dat moeten we erkennen. Het merendeel van de Gentse parken zijn vrij recent en zijn ontstaan vanuit de plekken die overbleven na de bebouwing, onder impuls van onder andere de groennorm (die stelt dat iedere Gentenaar binnen een straal van vierhonderd meter rond de woning een buurtpark moet hebben van minimaal een hectare, red.). Er ontbreekt in Gent, zoals in andere Vlaamse steden, een model om eerst een groenstructuur te bedenken en dan het stedelijk model daarop te bouwen.

Daarbij kunnen we lessen trekken uit steden als Kopenhagen, die eerst de groenblauwe structuren vastleggen en beschermen, vooraleer nieuwe wijken te bouwen.

Het ontbreken van die traditie in Gent zie je ook bij het plannen van stadsparken. Met uitzondering van het Citadelpark hebben we geen echte grote, stedelijke parken. Alle parken zijn het resultaat van restruimte, bijgevolg moet de Gentse groenstrategie werken met de beschikbare en al vrij versnipperde ruimte.

Die logica is de laatste decennia aan het keren. De stelselmatige realisatie van de vier randstedelijke groenpolen (de Gentbrugse Meersen, de Vinderhoutse Bossen, Parkbos Zwijnaarde en Oud Vliegveld Oostakker, red.) is daarvan het eerste succesvolle resul-

FIGUUR 2 – COMPACT BOUWEN EN GEDEELDE GROENE RUIMTE CREËREN © TOOLKIT WOONPARKEN, BUUR

taat. Op dit moment zijn we ook acht groenklimaatassen aan het ontwerpen die die groenpolen met elkaar en met de binnenstad moeten verbinden. Die groenklimaatassen moeten randvoorwaarden bieden voor de bouwontwikkeling die gepaard gaat met toekomstige renovaties rond die assen. Langs die assen kunnen we veel ontharden, naar zachte mobiliteit gaan, kleinschalig groen inrichten. Er is heel veel winst te boeken met het niet-bouwen! (Figuur 3) Dat zijn mooie woorden waar we als Natuurpunt uiteraard helemaal achter staan.

Anderzijds scoorde Gent in het Betonrapport van Natuurpunt (met cijfers uit 2014) erg slecht. Hoe komt dat? Wat is jouw inschatting van de huidige “betonsnelheid”, de mate waarin open ruimte, dus natuur-, landbouwen bosgebied, wordt ingenomen door woon- en industriezones?

Dat komt uiteraard doordat Gent een belangrijke centrumstad is en hier veel meer druk en nood bestaat om te bebouwen dan in landelijke gemeenten. Anderzijds zijn dit oude cijfers en hecht Gent vandaag veel waarde aan de principes van de betonstop. Alleen bestaat daar soms verwarring over: we gaan niet stoppen met bouwen, maar wel stoppen met de open ruimte te bebouwen. We hebben die betonstop ook doorvertaald in het principe van “bestemmingsneutraliteit” in onze beleidsvisie ‘Ruimte voor Gent’. Dat betekent dat we de verhouding tussen de bestemming zachte functies (natuur, parken, bossen, landbouw enz.) en de bestemming harde functies (wonen, industrie, gemeenschapsfuncties, enz.) minimaal gaan bevriezen. Als we in de toekomst in Gent nog ergens een hectare extra woongebied creëren, moeten we dus elders minstens een hectare schrappen. Gent is de eerste stad in Vlaanderen die dat doet.

FIGUUR 3 – ACHT GROENKLIMAATASSEN © BRON: RUIMTE VOOR GENT

Beleid

34

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Dat klinkt goed, maar met het principe van bestemmingsneutraliteit doen we nog niets aan het overschot van braakliggende bouwgrond die er in Vlaanderen (en in Gent) nog is. Het betekent dat er eerst nog heel wat nieuwe bebouwing komt, vooraleer die noodzakelijke verhardingsstop er eindelijk komt.

Dat klopt, hier schuilt inderdaad een mogelijke verwarring, want er ligt in Gent nog heel wat bouwgrond braak. Bijvoorbeeld in Wondelgem zijn nagenoeg alle weides eigenlijk bouwgrond. Die gronden zijn op het gewestplan ingekleurd als woonbestemming. Als stad hebben we dan maar twee opties: ofwel laten we die eigenaar op de grond bouwen, ofwel betalen we veel geld om zijn bouwrecht af te kopen. Dat doen we ook in het RUP Groen (zie pagina 27), waar we belangrijke natuurwaarden in harde bestemmingen beschermen door de bestemming te veranderen (naar een groene bestemming zoals “natuur”, “park” of “bos”). In al die gebieden betalen we planschade aan de eigenaars. De stad heeft met het Groen RUP bijna honderd groene gebieden beschermd, van het minibosje aan de Akkerstraat (naast de Coupure), het speelgroen in het Driemasterpark in Wondelgem, tot nieuwe natuur in de Rosdambeekvallei in Sint-Denijs-Westrem.

Het Groen RUP is enorm ambitieus, maar het is niet op alle plekken (financieel) haalbaar of wenselijk om harde bestemmingen te schrappen. Het is telkens een moeilijke afweging wat de maatschappelijke meerwaarde is om bepaalde gebieden wel of niet vrij te houden. Als onze stadsecologen zeggen dat de natuurwaarde hoog is en er in een wijk een grote nood is aan groen, is een groene herbestemming een goede oplossing. Dat geldt niet voor alle braakliggende bouwgrond (en zou met de huidige Vlaamse regels ook onbetaalbaar zijn). In die gevallen proberen we bouwprojecten zoveel mogelijk te sturen, zodat het bouwen zo kwalitatief mogelijk gebeurt: compact, wat hoger en met ruimte voor groen en water.

DE SITUATIE IN GENT IS ANDERS DAN IN DE REST VAN VLAANDEREN, WAAR NIEUWE VERKAVELINGEN IN SLECHT GELEGEN GEBIEDEN ABSOLUUT MOETEN VERMEDEN WORDEN. © RUIMTERAPPORT VLAANDEREN

ZO KWALITATIEF MOGELIJK BOUWEN: COMPACT, WAT HOGER EN MET RUIMTE VOOR GROEN EN WATER © STAD GENT

In pakweg Destelbergen of Wachtebeke zijn er meer kansen voor grootschalige natuur dan in Gent. Zou een stad als Gent geen rol moeten opnemen op een meer regionale schaal, waarbij bijvoorbeeld goed gelegen ontwikkelingen in Gent bijdragen aan het beschermen van de open ruimte in onze omliggende regio?

Dat is een interessante vraag, maar daarvoor ga ik even uitzoomen naar de Vlaamse schaal. Dat is het niveau van dit soort vraagstukken. Er wordt gezegd dat bebouwing zich meer moet concentreren rond knooppunten met veel voorzieningen en met een goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer. Dat gaat in eerste plaats om de centrumsteden (zoals Gent) en in de tweede plaats om de dorpskernen. Tegelijk wil men de grote openruimtegebieden openhouden en in een ideaal geval komt er een soort transactie waarbij extra ontwikkelingen rond de knooppunten het schrappen van slecht gelegen woongebieden op het platteland financieren. Geredeneerd vanuit de Vlaamse schaal klopt dat model, maar vanuit stedelijk gebied komt daar kritiek op. De dichtheid in de stad moet omhoog en tegelijk krijgen wij vanuit alle woonwijken duidelijke signalen dat de bewoners het genoeg vinden. Het draagvlak voor verdichting in de twintigste-eeuwse gordel is vandaag al niet groot. Daarom is het de opgave van de stad om die verdichting te koppelen aan een kwaliteitsverbetering voor die twintigste-eeuwse gordel. Als we hier nog eens extra ontwikkelingslasten gaan vragen, die het vrijwaren van landelijk gebied elders in Vlaanderen moeten betalen, krijgen we ons verhaal niet meer verkocht.

We hebben het in dit interview nog maar weinig over het buitengebied gehad. Voorziet de stedenbouwkundige visie van de stad een algemene, volgens Natuurpunt noodzakelijke rem op verdere verstedelijking en versnippering van onze open ruimte?

Ja, maar rekening houdend met de genoemde bestemmingsneutraliteit. Betekent onze visie dat er in pakweg Baarle niet meer bijgebouwd mag worden? Nee, onze opgave is ook hier om te zoeken naar een zinvolle invulling van de woonuitbreidingsgebieden die daar liggen, waarbij we een deel kunnen schrappen door

35 Beleid

2020 NUMMER 4

SNEP!

een deel te laten ontwikkelen. Ook hier moeten we zoeken naar een balans tussen onze verschillende maatschappelijke uitdagingen, want een groot deel van die grond is eigendom van sociale huisvestingsmaatschappijen en er is een grote nood aan beter betaalbare woningen.

Een rem op de verstedelijking van het buitengebied, die ik net als Natuurpunt noodzakelijk vind, ligt ook anders voor Gent dan voor nagenoeg alle andere Vlaamse gemeenten. In Gent hebben we amper woonlinten of verspreide bebouwing, waardoor mogelijke extra bebouwing op die plekken - cru gesteld - zo marginaal is in vergelijking met de Gentse stedelijke opgave dat de stad daar geen beleid rond voert. Als Natuurpunt Gent de indruk heeft dat hier kansen verloren gaan, moeten we daar samen verder over nadenken.

Algemeen betekent dat dus het afremmen van extra bebouwing vooraleer er echt een stop komt op het verhogen van de totale hoeveelheid bebouwing. Moeten we niet tegelijk de omgekeerde beweging inzetten, namelijk slecht gelegen bebouwing afbreken om meer parken, landbouwgrond of natuur te creëren?

Het is een pril begin, maar de stad zet vandaag sterk in op het ontharden of het uitbreken van asfalt. Dat doen we vooral op het openbaar domein, door wegen te versmallen en door parkings uit te breken. Bij alle wegen die vandaag voor heraanleg op de agenda komen, zal overbodige infrastructuur worden weggehaald en vervangen door groen. Anderzijds moeten we erkennen dat we vandaag niet klaar zijn om op grotere schaal woningen af te breken. We zijn daar juridisch niet klaar voor, we zijn er planologisch niet klaar voor en we zijn er financieel al helemaal niet klaar voor.

Het is een harde realiteit: eens een gebouw er staat, is het moeilijk om het opnieuw weg te krijgen. Om als lokale overheid een echt ambitieus beleid te voeren op het vlak van ruimtelijke ordening, is het noodzakelijk dat de Vlaamse spelregels veranderen. De planningsinitiatieven die de Vlaamse overheid de afgelopen jaren op de agenda zette, maakten het echter moeilijker en duurder voor een lokale overheid om in te grijpen.

Natuurpunt Gent heeft veel natuurgebieden in beheer in Gent, Destelbergen en SintMartens-Latem, en dat natuurbeheer wordt telkens geleid door een of meer conservators.

Daarom richten we in deze rubriek de schijnwerpers op onze conservators. Zij kunnen ons zoveel boeiends vertellen, over hun engagement, over ‘hun’ gebied en over het natuurbeheer dat er plaatsvindt. Deze keer trekken we naar de Bourgoyen-Ossemeersen.

Bourgoyen-Ossemeersen MEDECONSERVATOR

Pieter Vangansbeke Leden van Natuurpunt Gent kennen ongetwijfeld de BourgoyenOssemeersen: de groene oase aan de rand van de stad met prachtige natuur, mooie wandelpaden, het gezellige Natuur.Café en de vele activiteiten in het Natuur- en Milieucentrum (NMC) De Bourgoyen.

Op een zonnige vrijdagnamiddag, eind oktober, bruist het van de bezoekers in en rond het NMC. “Het lijkt wel of de Gentenaars hun weekend inzetten met een verkwikkende wandeling in de Bourgoyen”, zegt medeconservator Pieter Vangansbeke. “De Bourgoyen-Ossemeersen zijn zonder twijfel een van de drukstbezochte natuurreservaten van Vlaanderen, met op weekenddagen tot tweeduizend bezoekers per dag.”

“Gooiboeren bieden gratis fitnesstraining” Pieter, hoe is dit gebied ontstaan? Kun je iets over de geschiedenis vertellen?

“Oorspronkelijk waren de Bourgoyen-Ossemeersen een overstromingsgebied van de Leie. Tijdens de middeleeuwen werd het gebied door de Gentse abdijen in cultuur gebracht en gebruikt als landbouwgrond. Het gebied bestaat nu nog altijd uit zeer vochtige weilanden (‘meersen’ genaamd) die weinig geschikt waren voor bebouwing en daardoor lang gevrijwaard bleven. Toch werden in de jaren 1970 plannen gesmeed om een groot waterzuiveringsstation te bouwen en het gebied te verkavelen. Uiteindelijk is enkel het waterzuiveringsstation er gekomen. Dankzij het verweer van een aantal natuurliefhebbers, die zich verenigden in de Actiegroep BourgoyenOssemeersen, werd de verdere ontwikkeling gelukkig tegengehouden.

Professor Jan Hublé van de Universiteit Gent inspireerde begin de jaren 1970 die Actiegroep met het prachtige idee om in de Bourgoyen een educatief natuurreservaat van ongeveer vijftig hectare te realiseren. De Actiegroep, onder de bezielende leiding van de familie Reynaerts, was nog ambitieuzer en ijverde vanaf het begin voor het volledig behoud van het 230 hectare grote natuurgebied. De Actie-

In de schijnwerpers

groep had vanaf de start ook veel aandacht voor het natuurbeheer.

De vrijwilligers van de vereniging bleven niet toekijken aan de zijlijn, maar namen in de jaren 1970 al enkele percelen in beheer, waaronder de oude spoorwegberm. Daarnaast kon de Actiegroep met veel lobbywerk het Gentse stadsbestuur overtuigen om via de aankoop van gronden het grootste deel van het gebied veilig te stellen. Zelf kocht de Actiegroep in de jaren 1980 en 1990 ook een kleine 9 hectare aan de rand van de Bourgoyen-Ossemeersen, zodat het hele gebied intact bewaard kon blijven. Vanaf het begin van de jaren 1980 waren ook mijn ouders, Bart Vangansbeke en Lieve De Meyer, actief lid van de Actiegroep.

In 2001 fusioneerde de Actiegroep Bourgoyen-Ossemeersen met de Gentse afdeling van de Wielewaal en de Natuurreservatenafdeling van Sint-Martens-Latem tot Natuurpunt Gent. Het secretariaat van die nieuwe vereniging bleef in het toenmalige onthaalcentrum de Grutto, naast de oude hoosmolen aan de Mahatma Gandhistraat.

Sinds enkele jaren is Natuurpunt Gent verhuisd naar De Stek aan de Driepikkelstraat, nog altijd aan de rand van het natuurgebied. Natuurpunt Gent verzorgt samen met de stad Gent ook allerlei activiteiten in het NMC en baat er daarnaast ook het Natuur.Café uit.”

36

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Kun je het natuurgebied eens kort beschrijven?

“De Bourgoyen-Ossemeersen zijn een veelzijdig gebied. Het bestaat uit de Bourgoyen aan de noordzijde van de oude Leiearm en de Ossemeersen aan de zuidzijde. Beide delen bestaan hoofdzakelijk uit vochtige weilanden, doorsneden met sloten en grachten. De percelen op de iets hogere delen zijn soms afgezoomd met knotwilgen. In de winter staan de meersen permanent onder water. In de zomer worden ze gemaaid en gehooid en op andere percelen grazen soms runderen. Het gebied heeft grotendeels het middeleeuwse open landschap en het oorspronkelijke slotenpatroon behouden. Aan de randen zijn wel vaak bijkomende boszones aangeplant die een visueel scherm vormen, het geluid temperen en zorgen voor zuivere lucht. Dat geeft het gevoel dat je midden in de natuur staat, ook al ligt het gebied vlak naast de drukst bevolkte wijk van de stad. Centraal in de Bourgoyen ligt op een zandige hoogte of ‘donk’ de historische Valkenhuishoeve. Die doet nu dienst als beheerboerderij van de Gentse Groendienst. © BENNY COTTELE

In de Bourgoyen-Ossemeersen vinden we goed ontwikkelde hooilanden met grote ratelaar, echte koekoeksbloem, moerasspirea en dotterbloem. Dat zijn vrij zeldzame plantensoorten geworden in Vlaanderen. In de lente zorgen ze voor een prachtig gekleurde bloemenzee. Die trekt tal van insecten aan, waaronder veel vlindersoorten en de zeldzame moerassprinkhaan. Het zuivere water van de sloten is bevolkt met salamanders, vissen, watertorren, duikerwantsen en waterspinnen, en in de lente wordt alle geluid overstemd door het uitbundig gekwaak van vele kikkers.

Langs de oevers van de sloten en in de rietkragen broeden zangvogels als rietgors, blauwborst en rietzanger. Die vogels doen het relatief goed. Slechter is het gesteld met de weidevogels, die te lijden hebben van het intensieve beheer van het omliggende landbouwlandschap en ook van de sterke opkomst van de vos. Zo is de grutto als broedvogel verdwenen uit het gebied. Scholekster, kuifeend, slobeend, krakeend, aalscholver en in mindere mate zomertaling broeden wel nog in redelijke aantallen. De ondergelopen weilanden van de Bourgoyen-Ossemeersen zijn daarnaast ook een belangrijk overwinteringsgebied voor watervogels als smient, slobeend, pijlstaart en wintertaling.”

Hoe is het huidig beheer in de Bourgoyen-Ossemeersen georganiseerd en wat is jouw taak als conservator?

“Er is een beheercommissie die het beheer uitstippelt voor de volledige Bourgoyen-Ossemeersen. Die commissie is samengesteld uit vertegenwoordigers van de stad Gent, de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), de Universiteit Gent, het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), Natuurpunt Beheer vzw en Natuurpunt Gent. De beheercommissie stelde een beheerplan op dat de grote lijnen van het beheer voor lange termijn vastlegt. De belangrijkste beheerdoelen zijn het behoud van de waardevolle graslanden en de vogelpopulaties. Soms is het zoeken naar een evenwicht tussen het beschermen en versterken van de natuurwaarden en de steeds grotere vraag naar recreatie. Het beheerplan was ook de basis voor een succesvol natuurinrichtingsproject dat een tiental jaar geleden vooral in de meest westelijke zone van het gebied voor een mooie metamorfose zorgde met onder andere de aanleg van de aalscholverplas.

Voor de uitvoering van het beheerplan wordt vaak samengewerkt met landbouwers. In de beheerovereenkomst is afgesproken dat zij de weiden mogen gebruiken om te hooien en een beperkt aantal koeien te laten grazen, uiteraard zonder gebruik van bemesting en

37 In de schijnwerpers

2020 NUMMER 4

SNEP!

pesticiden. Daarnaast worden ook veel beheerwerken uitgevoerd door terreinploegen van de Groendienst van de stad en van Natuurpunt Gent. Marino Ravier stuurt de ploeg van Natuurpunt Gent aan voor het beheer van onze eigen percelen.

In het weekend zijn er ook regelmatig beheerdagen door en voor vrijwilligers. Als conservator organiseer ik samen met een vijftal mensen vier werkdagen per jaar op de terreinen die Natuurpunt Gent beheert in de Bourgoyen-Ossemeersen. We bekijken ter plaatse welke werken nodig zijn, we nodigen andere vrijwilligers uit, zorgen voor gereedschap en voor koffie en koekjes tijdens de pauzes. Bij elke werkdag kunnen we rekenen op vijftien à twintig vrijwilligers, sommigen zijn regelmatig van de partij. We noemen onszelf de Gooiboeren. We richten ons vooral op het beheer van een aantal zeer vochtige graslanden die niet te bewerken zijn met traditionele landbouwmachines. We werken ook nauw samen met het Zeisteam. Met de zeis gaan we vooral aan de slag in de graslanden op en langs de oude spoorwegberm. Tweemaal per jaar wordt daar het gras handmatig gemaaid.

Dat is fitnesstraining! Ook het knotten van de wilgen is een taak die de Gooiboeren met plezier voor hun rekening nemen.”

Zijn er ook problemen in de Bourgoyen-Ossemeersen?

“Een groeiend probleem voor onze meersen zijn de droge zomers. De weilanden zijn meestal zeer nat in de winter, maar ze drogen snel weer op in de lente. Als gevolg daarvan dreigen zeldzame plantensoorten achteruit te gaan. Ze worden soms verdrongen door krachtiger soorten die beter bestand zijn tegen de droogte, zoals sommige

grassen. Door elk jaar tweemaal te maaien, houden we die hooilanden voorlopig nog in goede staat, maar in de toekomst zal dat steeds moeilijker worden.

Zoals in alle natuurgebieden worden we ook in de Bourgoyen-Ossemeersen geconfronteerd met loslopende honden of mensen die van de paden af gaan. Een ander probleem is het zwerfvuil in de rand van het gebied. Tijdens onze beheeractiviteiten hebben we al verschillende vuilniszakken gevuld. Maar de meeste bezoekers houden zich aan de regels en dat is fijn.”

Heb je nog andere engagementen bij Natuurpunt Gent? En kun je dat allemaal combineren met je werk?

“Ik werk voltijds als bio-ingenieur aan de Universiteit Gent. Ik doe onderzoek naar de impact van klimaatverandering op bossen en daarnaast begeleid ik de practica plantkunde van de studenten. In mijn vrije tijd voetbal ik en ga ik graag fietsen met vrienden. Samen met mijn vrouw en mijn dochtertje van anderhalf jaar geniet ik ook bijna dagelijks van de Bourgoyen-Ossemeersen: we gaan er lopen, vogels kijken en avondwandelingen maken. Voor Natuurpunt Gent ben ik behalve conservator ook bestuurslid en vrijwilliger bij het fuifteam. De liefde voor de natuur kregen mijn broer Maarten en ik als kind al mee van mijn ouders en zeker ook in de JNM, de Jeugdbond voor Natuur en Milieu. Daar organiseerde ik toen al enkele beheerkampen in de Bourgoyen-Ossemeersen. We combineerden beheerwerken met excursies en kampvuuravonden, ik heb er heel mooie herinneringen en vrienden voor het leven aan overgehouden!”

© MARINO RAVIER

Wil je graag ook een handje toesteken bij het beheerwerk in de Bourgoyen-Ossemeersen?

Dan ben je altijd van harte welkom. Bekijk onze website en Snep! om te weten wanneer de beheerwerkdagen plaatsvinden, of stuur een mailtje naar gooiboeren@gmail.com om je in te schrijven op onze e-maillijst.

In de schijnwerpers

38

S N E P ! 2020 NUMMER 4

© FRANK MAES

GESPOT IN DE BOURGOYEN

een velduil En dat is best bijzonder, want de velduil is zeldzaam in Vlaanderen!

Mogelijk associeer je een uil met de nacht, maar deze prachtige roofvogel is overdag actief. Dat zie je ook aan de gele irissen in zijn ogen (bij verschillende andere uilen zijn die oranje of zwart, aangepast aan de schemering of het donker). De velduil vliegt laag boven de velden op zoek naar een prooi. Vooral muizen staan op het menu. Smakelijk!

Spotten mag, maar hou het veilig. Hou afstand van anderen en keer desnoods een andere keer terug. © FRANK MAES

39

2020 NUMMER 4

SNEP!

ELISABETH BORLUUT, SINT-BAAFSKATHEDRAAL GENT, WWW.ARTINFLANDERS.BE / FOTO DOMINIQUE PROVOST.

Kern Damvallei 2020 moest een toeristisch topjaar worden voor de stad Gent, waarbij alles in het teken zou staan van de gebroeders Van Eyck en het beroemde, gerestaureerde schilderij ‘De aanbidding van het Lam Gods’. De ondertussen veelbesproken en gehate pandemie gooide jammer genoeg roet in het eten, al bleef er wel één feit nazinderen bij enkele alerte leden van de werkgroep Damvallei. Wie was toch Elisabeth Borluut die op het Lam Gods staat afgebeeld? En wat is de band met de Borluut van de Damvallei?

De Borluut van de Damvallei Het ongemeen boeiende meesterwerk van Hubert en Jan Van Eyck is zonder enige twijfel een artistiek WAPENSCHILD VAN DE hoogtepunt. De geschieFAMILIE BORLUUT © UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK denis, de restauratie, de GENT, BIB.G.005873 voorgestelde figuren, gebouwen en landschappen, het materiaal, de fauna en flora, de symbolische aspecten, … In het vijftiende-eeuwse veelluik ontdekt ieder van ons wel iets dat hem boeit.

flora van dit unieke laagveengebied kwamen bestuderen. Ze brachten hun buitenlandse collega’s mee, die actief waren aan de Gentse universiteit. Een fervente bezoeker was Arsène Thuet, die in 1942 een kaart tekende van de Damslootvallei, het gebied waar hij al heel wat rondleidingen had gedaan. Een van de turfputten langs de Lage Heirweg gaf hij op zijn kaart de naam ‘Borluut’, een familienaam die op die plaats blijkbaar was blijven hangen.

Overigens wijzen alle resultaten van ons archiefonderzoek naar ene Emmanuel Borluut.

What’s in a name?

Enkele leden van de werkgroep Damvallei verbaasden zich nog het meest over de portretten van het echtpaar Joos Vijd en Elisabeth Borluut. Borluut? Deze echtelieden waren inderdaad de opdrachtgevers voor ‘Het Lam Gods’ en staan afgebeeld op de onderste panelen van het altaarstuk. Elisabeth Borluut († 1443) was het oudste kind van de Gentse patriciërs Gerem IV Borluut en Margaretha Sersanders.

Terug naar de oorsprong Emmanuel Joseph Louis Borluut (1768-1840) behoorde tot hetzelfde oude Gentse patriciërsgeslacht als de reeds genoemde Elisabeth van het retabel. Volgens Gustave van Hoorebeke, die in 1850 de stamboom van de familie Borluut optekende, was hij een nakomeling in rechte lijn van Simon Borluut, broer van Elisabeth. Emmanuel Borluut was gehuwd met Amelie van der Bruggen. In de

Franse periode zetelde hij in de gemeenteraad van Gent en was hij kasteelheer van het Schoubroek in Vinderhoute, waar hij in de Hollandse periode burgemeester werd.

Daarna was hij tot zijn overlijden actief als senator. Als grootgrondbezitter bezat hij in de Damvallei onder meer een deel van de Oostmeersen en de helft van de Caproen (de Strepe van Lovelde).

In het najaar van 2005 kreeg kern Damvallei de kans om het perceel ten westen van de Borluutpoel te beheren: een hooiland met ten zuidoosten een waterplas(je). De oostelijke helft (ruim 42 are) van dat nieuwe perceel was tijdens de eerste helft van de negentiende eeuw eigendom van Emmanuel Borluut – niet het aangrenzende perceel (de Borluutpoel), zoals Thuet moet hebben gedacht. Op grond van het bovenstaande kunnen wij het perceel dat nu door Natuurpunt wordt beheerd met gegronde reden ook Borluut noemen, ‘onze’ Borluut.

Gent heeft dus een Borluut, maar wij in de Damvallei ook. Waar bevindt zich ‘onze’ Borluut? In de plaatselijke geschiedenis van de gemeenten Destelbergen en Heusden, en ook in het naburige Gentbrugge, staat de familie Borluut bekend als grondeigenaar.

Maar de Borluut van de Damvallei ligt op het grondgebied Laarne, ten noorden van de Lage Heirweg. Dat moesten we dus even opzoeken.

In de vorige eeuw, nog voor de aanleg van het klaverblad van de E17 en de R4, was de Damslootvallei een trekpleister voor wetenschappers die de plaatselijke fauna en

ZICHT OP HET BORLUUTHOOILAND, 26 APRIL 2009, GEZIEN VANAF DE LAGE HEIRWEG NAAR HET NOORDEN © JEAN-MARIE HEYERICK

EEN BEWERKT DETAIL VAN DE POPPKAART VAN LAARNE SECTIE D UIT ± 1855.

BEWERKING LOUIS GEVAERT.

Kern Damvallei

40

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Kern Damvallei De Borluutpoel (perceel 79) ontstond na de exploitatie van turf tussen 1827 en 1834. Het uitgeturfde deel in het zuidoosten van het door Natuurpunt beheerde terrein, in perceel 78, dateert van een (voor ons) onbekende, latere datum, want hoewel de grond vol turf zat, mocht die niet uitgegraven worden. Dat ondervond Antoine Droesbeke, notaris in Laarne, die na het overlijden van Emmanuel Borluut de nieuwe eigenaar werd. Hij bezat reeds alle aangrenzende gronden, onder meer de Borluutpoel. Zijn nieuwe aanwinst lag eveneens op de zuidelijke grens van de fossiele Scheldemeander. Antoine Droesbeke was er zeker van dat er daar turf in de grond zat en hij dacht die turfrijke gronden uit zijn nieuw verworven perceel te kunnen uitgraven.

In 1852 deed hij een aanvraag om turfmodder te mogen trekken en ze aldaer te doen verwerken, maar in Laarne hield men zich aan het strikte reglement van de turfstekerije.

Het Koninklijk Besluit van 2 september 1822 moest namelijk voorkomen dat alle turfputjes samen zouden uitgroeien tot één grote waterplas – voorbeelden daarvan tref je aan in sommige Vlaamse gemeenten. Na een jaar lang te hebben geschreven naar de gouverneur van Oost-Vlaanderen en allerlei andere diensten, kreeg Antoine Droesbeke geen toelating. Zijn grond bleef hooiland. Na vergelijking van latere kaarten zien we dat er aan de westelijke zijde van de Borluutpoel echter een grote hap water is bijgekomen, de zuidoostelijke waterplas op ‘onze’ Borluut.

Het grootste deel bleef hooiland.

Natuurpunt stapt in het verhaal Na de ondertekening van de overeenkomst tussen Natuurpunt en de eigenaar, eind 2005, kon het beheer beginnen. De van zuid

naar noord lopende greppels en de sloot aan de westkant werden geschoond. Een maaibeurt werd jaarlijks (soms tweejaarlijks) gepland in de tweede helft van juli. Het hooi zou worden afgevoerd. De eerste jaren van het beheer bestond het perceel vooral uit een vrij monotone zeggenvegetatie met veel liesgras. Wat het uiteindelijke doel was, beschrijft Paul Lindemans, auteur van De geschiedenis van de landbouw in België (1952), in zijn item ‘hooiland’: “De welige flora van lange gras-soorten en andere sappige kruiden op de drassige alluviale gronden werd altijd al een kostbaar bezit geacht: het plantenkleed kon worden gehooid en het hooi was destijds het beste voedsel waarmee de boer zijn talrijk vee behoorlijk kon laten overwinteren.” En ja, door het goede beheer en de structurele werking kwam stilaan variatie in dat ‘plantenkleed’, onder meer met veel dotterbloemen, pinkster-bloemen, een zee van echte koekoeksbloemen en bloeiende grassen, typische soorten voor grasland op natte bodem, dat vrijwel nooit bemest is geweest.

Ondertussen duiken er op de Borluut - met de woorden van conservator Frederik ‘speciallekes’ op, terug van weggeweest, zoals brede orchis en wilde bertram, die spectaculair zijn toegenomen. Het hooiland ligt er in de wintermaanden kletsnat bij en toch is het aantal dotterbloemen jammer genoeg sterk afgenomen. Dat is voor honderd procent zeker het gevolg van de grote droogte van de laatste jaren. Maar omdat het terrein zowel een hooiland als een waterplas omvat, zijn de fauna en flora zeer gevarieerd, elke dag verschillend en supermooi.

KOEKOEKSBLOEMEN OP DE BORLUUT © HUGO VINCK

WILDE BERTRAM OP DE BORLUUT © HUGO VINCK

BLOEIENDE GRASSEN © HUGO VINCK

Met vereende krachten De eerste werkdag voor de vrijwilligers van de Damvallei op de Borluut was een onvergetelijke gebeurtenis. Het zou die dag snikheet worden. Daarom waren we al twee uur vroeger begonnen dan normaal. De Natuurpunt-terreinploeg had die week het hooiland gemaaid en we moesten de gemaaide grassen ‘keren’ op de oude manier, het maaisel omkeren met de hooivork. Dat hadden de meesten onder ons nog nooit gedaan, maar voorzitter Hugo deed het al lachend voor, stak zijn riek in de gemaaide grassen aan zijn linkerzijde, zwiepte ermee tot op hoofdhoogte en riep ”Het hooi moet drogen aan de vork.” Daarna legde hij het maaisel netjes aan zijn rechterzijde neer. Met veel energie kwam de groep in actie, getooid met zonnehoeden, -brillen, -petten, handdoeken, sjaaltjes en zelfs een geknoopte zakdoek. Het zweet liep tot in onze laarzen en ‘onze’ Borluut geurde naar zonnecrème. Toch waren we, na uren doorwerken, best tevreden over het resultaat. Met ons getater en gelach hebben we die dag wellicht de stilte in de natuur verstoord, maar de bodem bleef intact, zonder tussenkomst van machines.

BREDE ORCHIS OP DE BORLUUT © HUGO VINCK

HET GRAS MANUEEL KEREN OP DE BORLUUT, ZOMER 2006 © LUC MEURIS

41 Kern Damvallei

2020 NUMMER 4

SNEP!

Werkgroep Sint-Pieters-Buiten Nadat eerder in het park van de voormalige gemeenschap van de paters redemptoristen een groot stuk bos sneuvelde, zijn er nu plannen voor verdere kap. De stad weigerde terecht een vergunning, maar de redemptoristen tekenden beroep aan. Dat getuigt van een totaal gebrek aan maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel.

Tomeloze bouwwoede op de Redemptoristensite aan de Voskenslaan In 2013 verleende de stad een vergunning om het park van het voormalige Redemptoristenklooster aan de Voskenslaan te verkavelen, op voorwaarde dat twee groene zones zouden behouden blijven. Vervolgens moest de Werkgroep Sint-Pieters-Buiten lijdzaam toezien op de ontbossing van 4000 m², waarbij zo’n 55 grote bomen verdwenen, onder meer een rij oude lindes. Veel te veel bomen sneuvelden, het te bewaren groen kreeg een achteloze behandeling. De stad regulariseerde achteraf de illegale kap. Wie nu door de nieuwe straat Overwale wandelt, bevindt zich in een betonwoestijn, waar op warme dagen de temperatuur behoorlijk kan oplopen (zie foto 1).

In januari 2020 vroegen de redemptoristen tot onze grote verbazing een omgevingsvergunning aan voor verdere ontbossing van een van de te behouden groene zones en voor regularisatie van de rest van de onvergunde kappingen. Het leek wel het dossier Essers in ’t klein. In maart diende de Werkgroep Sint-Pieters-Buiten bezwaar in tegen die vergunning. In mei besliste het college van burgemeester en schepenen de vergunning volledig te weigeren. Tot zo ver waren jullie op de hoogte, we berichtten hierover in het tweede nummer van dit jaar.

In juni 2020 dienden de redemptoristen beroep in tegen deze beslissing. De Werkgroep Sint-Pieters-Buiten analyseerde het beroep en weerlegde alle argumenten. Het beroep bevatte immers fouten en getuigde van een compleet gebrek aan maatschappelijke verantwoordelijkheid. Terwijl de hele wereld ge-

bukt gaat onder de klimaatverandering en natuurvernietiging, lijken de redemptoristen daar nog nooit van te hebben gehoord of vertikken ze het om daar rekening mee te houden. Lees hier onze bezwaren tegen het beroep.

Nu al waterproblemen Deze nieuwe verkaveling ligt in een bijzonder vochtig gebied, het betrokken perceel is infiltratiegebied. Vanaf de Voskenslaan helde het oorspronkelijke park van de paters redemptoristen naar beneden, waarbij de westelijke zijde drie meter lager lag dan de Voskenslaan en deel uitmaakte van de Overmeersen. Bij de verkaveling is deze daling volledig opgevuld tot op het niveau van de Voskenslaan en bijna volledig verhard. Alleen het infiltratiegebied bevindt zich nog op het oorspronkelijke niveau. Die laatste lager gelegen onverharde zone is zeer belangrijk voor de opvang en infiltratie van regenwater, en dus ook voor klimaatadaptatie. De verkaveling, die nu al waterproblemen heeft (waterinsijpeling in de garages, met nood aan bronbemaling), heeft eveneens baat bij deze zone voor wateropvang.

Voor het vierde jaar op rij kreunt Vlaanderen onder een watertekort. De gevolgen zijn een lage waterafvoer in waterwegen en kanalen, droogvallende beken en poelen, lage grondwaterpeilen, een dalende waterkwaliteit en ook een toenemende concurrentie tussen de watergebruikers (drinkwatervoorziening, industrie, landbouw, scheepvaart, natuurbehoud en recreatie). De huidige noodtoestand

Werkgroep Sint-Pieters-Buiten

42

S N E P ! 2020 NUMMER 4

is het gevolg van enerzijds klimaatverandering en anderzijds de vele verharding waardoor het water te snel wegloopt. Om de strijd tegen droogte en waterschaarste aan te binden, lanceerde de bevoegde minister Zuhal Demir recentelijk een Blue Deal, die inzet op zes sporen. Eén daarvan is particulieren sensibiliseren en stimuleren om te ontharden.

Elke vierkante meter infiltratiegebied is van belang. De intentie van de redemptoristen om de bestaande (in infiltratiegebied gebouwde) gebouwen verder uit te breiden in dit kleine resterende infiltratiegebied, getuigt van een ernstig gebrek aan besef van de huidige noodtoestand en/of een complete afwezigheid van enige maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Foto 1: De huidige verkaveling, in het voormalige park, is een steenwoestijn waarin nauwelijks groen aanwezig is.

Werkgroep Sint-Pieters-Buiten Het beroep stelt onder meer dat ze het grachtensysteem zullen verplaatsen, uitbreiden en heraanleggen. Dat het grachtensysteem uitbreidt terwijl het terrein verkleint, houdt uiteraard geen steek. Het behoud van deze minimale oppervlakte infiltratiegebied is absoluut noodzakelijk.

Schending van goede ruimtelijke ordening Het beroep stelt dat er geen reden was om rekening te houden met het Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP) Groen. Ondertussen heeft de gemeenteraad op 29 september 2020 het RUP Groen voorlopig vastgesteld.

Beide groene zones maken er deel van uit, dus dat kan tellen.

Vervolgens bevat het beroep een lange argumentatie waarom de verdere ontwikkeling van het infiltratiegebied niet strijdig is met de goede ruimtelijke ordening. Je voelt de advocaat van de redemptoristen als het ware in het rond slaan. We halen er de belangrijkste argumenten uit en weerleggen ze: “Het infiltratiegebìed wordt niet volledig maar slechts gedeeltelijk ingenomen. Daardoor wordt het aanwezige groen voor het grootste deel behouden. Nergens is een minimum aan groenoppervlakte opgenomen en de infiltratiezone is meer dan groot genoeg teneinde haar functie te vervullen.” Het aanwezige groen is zo minimaal dat het absoluut volledig moet behouden blijven.

“Het bodemreliëf zal niet worden gewijzigd.”

Bij bebouwing in het infiltratiegebied zal het bodemreliëf wel degelijk wijzigingen ondergaan.

“Omdat het infiltratiegebìed niet toegankelijk is, kan niet ernstig gesteld worden dat een gedeeltelijke inname ervan de goede ruimtelijke ordening zou schaden.” Toegankelijkheid is slechts een van de maatschappelijke belangen van het terrein, dat onder meer ook belangrijk is omwille van zijn rol voor waterinfiltratie, klimaatregulatie en natuurbehoud. Dat het niet toegankelijk is, doet geen afbreuk aan zijn ecologisch belang. Integendeel, ontoegankelijke stukjes natuur herbergen net meer natuur omdat ze niet verstoord worden.

“Het is maar een zeer beperkt bos.” Het bos is maar zo beperkt, omdat de redemptoristen de rest van dit voormalige park en bos al hebben vernietigd. Dit is de wereld op zijn kop: eerst zelf bos vernietigen en dat vervolgens als argument gebruiken om het laatste beetje bos ook te verwoesten.

“De ecologische en landschappelijke waarde is zeer beperkt.” Vóór de uitvoering van de verkaveling was het perceel ‘biologisch en ecologisch waardevol’. Dat staat gedocumenteerd in het rapport van het Rotterdamse studiebureau KCAP ARCADIS (Zuidelijke Stationsomgeving Gent, mei 2004) en werd ook bekrachtigd door het collegebesluit van de stad Gent van 1 juli 2004. De vergunning bevatte de bijzondere voorwaarde dat deze zone tijdens de werken zou beschermd worden door een hek - iets wat nooit is gebeurd (zie foto 2). Integendeel, de bomen werden geveld, er werd bouwzand gestockeerd en er werden een bouwkraan en een werfkeet geplaatst. Dat heeft de bodem sterk gecompacteerd en de natuur-

Foto 2: Tijdens de aanleg van de verkaveling zijn in het infiltratiegebied alle bomen gekapt, waarna het terrein dienst deed als opslagplaats. Het in de vergunning opgelegde hek werd nooit geplaatst

waarde aangetast. Ondertussen is deze natuur zich langzaam aan het herstellen (zie foto 3).

“De ligging van dit bos is geïsoleerd.” Een bos met een geïsoleerde ligging is ecologisch zeer belangrijk als ‘stapsteen’ naar andere groene percelen. Dat het bos geïsoleerd ligt, is dus geen argument om het als onbelangrijk te beoordelen.

“Op heden functioneert de stedenbouwkundige invulling van de omgeving en de geplande aanbouw van een vleugel voor studentenhuisvesting aan het bestaande gebouw voor studentenhuisvesting zal het functioneren van de omgeving geenszins in het gedrang zal brengen.” Het woord ‘functioneren’ heeft hier opnieuw enkel betrekking op de privédoelstellingen van de redemptoristen. Opnieuw falen zij compleet om elementen als klimaatadaptatie en natuurbehoud mee in rekening te nemen.

Wat klimaatadaptatie betreft functioneert deze verkaveling niet. Deze steenwoestijn (zie foto 1) zal een steeds groter hitte-effect veroorzaken en bij hevige neerslag zullen er steeds meer problemen komen met wateroverlast. Bovendien vermindert ze de waterinfiltratie, iets wat lijnrecht ingaat tegen de plannen tot ontharding van de huidige minister.

“Er wordt een rendementsverhoging beoogd met respect voor de kwaliteit van de woonen leefomgeving en de betrokken omgeving.

De gronden zullen op een meer efficiënte wijze aangewend worden in overeenstemming met de duurzaamheidsgedachte om de

Foto 3: Ondertussen is het infiltratiegebied zich aan het herstellen

43 Werkgroep Sint-Pieters-Buiten

2020 NUMMER 4

SNEP!

KITE APC 12X42 - 16X42

Sights Of Nature Natuurpunt Optiekshop Vlamingveld 89 8490 Jabbeke 050 31 50 01 www.deputter.be

STABILISATIE ZOALS NOOIT EERDER GEZIEN

.RRS XZ LQVWUXPHQW PHW OHGHQNRUWLQJ ELM 6LJKWV 2I 1DWXUH RႈFHHO SDUWQHU HQ VWHXQ ]R 1DWXXUSXQW

VERREKIJKERS | TELESCOPEN | MICROSCOPEN | ACCESSOIRES

OFFICIEEL PARTNER

Adv_snep202052°.indd 1

13/11/2020 16:28:29

cvba

HOTA

Voor kwaliteitsproducten van eerlijke handel moet je in de Oxfam-Wereldwinkel zijn. Deze producten komen van vakmensen die hun werk grondig, in goede omstandigheden en met liefde doen. En dat proef je. Zo bewijst Oxfam dat eerlijke en duurzame handel mogelijk is, zonder dat je je manier van leven hoeft aan te passen.

Oxfam-Wereldwinkel Mariakerke Brugsesteenweg 526

energiezuinig & bio-ecologisch

Vanaf 14 dec. dagelijks open van 9u3018u, ook op zondagen 20 en 27 dec.

Gesloten op vrijdag 25 dec. en 1 jan.

Bestellen,afhaling en levering kan ook via de webshop : shop.oxfamwereldwinkels.be/mariakerke

(ver)bouwen

Tel.: 0487 907 263 mariakerke@oww.be

houtskeletbouw BEZOEK ONZE WEBSHOP LEVERINGEN AAN HUIS OF AFHALINGEN SHOP.OXFAMWERELDWINKELS.BE/MARIAKERKE

www.hota.bE

44

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Wereldwinkel Mariakerke

Werkgroep Sint-Pieters-Buiten gronden optimaal te gebruiken zodat geen nieuwe open ruimte dient te worden aangesneden.” Wij betwijfelen niet dat er een rendementsverhoging is en dat de gronden efficiënter aangewend worden, maar dat is dan enkel financieel rendement en financiële efficiëntie voor de redemptoristen. Op het vlak van klimaatadaptatie en natuurbehoud is er geen sprake van rendements- of efficiëntieverhoging. Op dat vlak gaat het enkel om verlies.

“Vervolgens stelt de Stad Gent dat de omgevìngsvergunnìngsaanvraag zou indruisen tegen het bereikte compromis van het masterplan terwijl reeds een moeilijk evenwicht werd bekomen in het masterplan. Hieruit blijkt dat het masterplan niet tot stand is gekomen op basis van de beoordeling van de goede ruimtelijke ordening, doch op basis van onderhandelingen tussen een buurtcomité en de stad Gent zonder verzoekende partij hierbij te betrekken. Dit is niet ernstig.” Vanuit de buurt en vanuit de Werkgroep Sint-Pieters-Buiten werden bezwaren geuit tegen het masterplan. Dit toont duidelijk dat er helemaal geen compromis was over dit masterplan. Wat zou dat compromis dan geweest zijn en waarom zouden de partijen dan beroep aangetekend hebben? Het bovenstaande is louter stemmingmakerij.

Het beroep uit hier een ernstige en compleet ongegronde beschuldiging aan het adres van de Werkgroep Sint-Pieters-Buiten en de stad Gent. De Werkgroep beklemtoont dat hij enkel en alleen gebruik maakt van de wettelijk voorziene inspraakprocedures.

Provincie bevestigt de beslissing van de stad Eind oktober besliste de Bestendige Deputatie van de Provincie Oost-Vlaanderen (zie artikel De Standaard, foto 4) om de beslissing van de stad Gent te bevestigen en de vergunning niet te verlenen.

Ondertussen ging de Werkgroep Sint-Pieters-Buiten in overleg met de Denkgroep Duurzaam Ontwikkelen van de Clemenspoort, verbonden aan de redemptoristen. Zij bevestigden dat zij, net als ons, de verdere uitbreiding van de studentenaccommodatie ongepast vinden.

De Werkgroep Sint-Pieters-Buiten en de Denkgroep Duurzaam Ontwikkelen van de Clemenspoort besloten samen aan een positief project te werken, waarbij het maatschappelijke belang van beide groenzones beter tot uiting zou komen. Mogelijkheden zijn educatieve panelen, speelinfrastructuur en een extra verbinding met de Campus Schoonmeersen van HoGent.

De Werkgroep Sint-Pieters-Buiten en de Denkgroep Duurzaam Ontwikkelen van de Clemenspoort vinden dat de inrichting van de groenzones best in samenhang wordt bekeken met de inrichting van het groen op de aanpalende Campus Schoonmeersen. Op deze site is een Living Lab HoGent actief, dat de school en de buurt bij het groen betrekt. Living Lab HoGent werkt momenteel aan een natuurbeheerplan voor de Campus.

We legden contact met Living Lab HoGent en zij willen graag mee de handen in elkaar slaan.

Wij zijn ervan overtuigd dat het in ieders voordeel is dat deze geplande natuurvernietiging niet doorgaat en vervangen wordt door een gezamenlijke zorg voor het groen.

Dat zal de redemptoristen, de buurt en de scholen verbinden.

FOTO 4: VERSLAGGEVING IN DE STANDAARD (09/10/2020)

Lessen voor andere groene restruimte Aan de achterkant van het Gentse Sint-Pietersstation lopen momenteel enkele ontbossingsdossiers: >

Ontbossing op terrein van het Gemeenschapsonderwijs (Voskenslaan): We hebben niet tijdig kunnen reageren, de ontbossing heeft al plaatsgevonden. Gelukkig is daar nu een nieuwe dynamiek (Living Lab HoGent), die bosuitbreiding plant.

>

Ontbossing van het Vossenbos (Raymonde de Larochelaan): Daar was de vergunning al verleend toen we de plannen te weten kwamen. We gingen in beroep, maar dat beroep werd niet ontvankelijk verklaard. Gelukkig ging ook het Gents Milieufront in beroep. De Provincie bevestigde echter de vergunning.

>

Ontbossing door de Broeders van Liefde (Ebergiste de Deynestraat): Toen we het te weten kwamen, waren alle procedures doorlopen, te laat...

>

Ontbossing in de Flamingostraat: Toen de buren het merkten, was de vergunning verleend. Ze gingen een constructief gesprek aan met de ontbosser.

>

Ontbossing in de Jean Raystraat: We waren tijdig op de hoogte van de plannen, maar hadden op dat ogenblik onze handen vol met de dossiers van de redemptoristen en het Vossenbos.

Ook elders in de stad zien we veel ontbossing (bijvoorbeeld het bosje in de Akkerstraat (nabij Coupure Rechts), ontbossing voor aanleg van een oefenterrein van De Lijn in Wondelgemse Meersen). Wellicht zijn er nog tal van dossiers waar we geen weet van hebben. Als we niet opletten, staat er binnenkort, buiten het openbaar groen, geen boom meer recht in Gent. We roepen op om overal waakzaam te zijn.

Hopelijk kunnen we met ons artikel anderen inspireren om ook het heft in handen te nemen en zich vooral niet te laten intimideren door de blufpoker van de advocaten van projectontwikkelaars.

45 Werkgroep Sint-Pieters-Buiten

2020 NUMMER 4

SNEP!

Bijenorchissen in de Sint-Baafsabdij Tijdens de maandenlange lockdown in het voorjaar stond de natuur niet stil.

Veel natuurliefhebbers konden genieten van enkele mooie voorbeelden van toenemende biodiversiteit dicht bij huis, zoals de orchideeën in de binnentuin van de Gentse Sint-Baafsabdij.

Al in juni 2017 werd een exemplaar van de bijenorchis gespot in de Sint-Baafsabdij.

Twee jaar later werd die aanwezigheid nog eens bevestigd. Hoeveel planten er toen aanwezig waren en hoe lang die populatie daar eigenlijk al bestaat, is niet bekend.

De ruïnes van de Sint-Baafsabdij liggen in de Gentse Machariuswijk. De ‘Buren van de abdij’, een bonte groep buurtbewoners, beheert het erfgoed sinds 2007 in samenspraak met de Gentse Dienst Monumentenzorg en de Groendienst. Ze organiseren allerlei activiteiten, zoals concerten, lezingen, tentoonstellingen en ontmoetingsmomenten. Hun bezorgdheid om de

aanwezige orchideeën vormde de aanzet voor mijn bezoek.

Op de binnentuin bevindt zich een schraal grasland met veel smalle weegbree, afgezoomd met struiken. De hoge oude abdijmuren die de tuin omringen, zorgen binnen de ruïnes voor een microklimaat waarin de bijenorchissen goed gedijen. In het schrale grasveld trof ik zo’n zeventig bloeiende exemplaren aan, variërend van 10 tot 30 cm hoog. In andere delen van de tuin vond ik geen orchideeën. In een aangrenzend perceel staan overigens twee bijenkasten.

Studie

46

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Niet zomaar een orchidee De bijenorchis (Ophrys apifera) behoort tot het geslacht van de spiegelorchissen (Ophrys), dat deel uitmaakt van de zeer grote orchideeënfamilie (Orchidaceae). Er bestaan meer dan 25.000 soorten orchideeën, die in allerlei verschillende omstandigheden leven.

In Europa kennen we 130 soorten. Bij de Ophrys-orchideeën vallen twee kenmerken op: de grote, min of meer behaarde lip en het ontbreken van een spoor. Kleine papillen op de lip produceren feromonen die welbepaalde mannelijke insecten lokken. Die geurstoffen, en de fysieke gelijkenis tussen de bloem en een vrouwelijk insect (mimicry) zet-

ALLE FOTO’S © HUGO VINCK

ten de mannelijke insecten aan tot paren. Tijdens die actie worden polliniën (stuifmeelklompjes) afgezet op de kop van het mannetje.

De bijenorchis is de enige Ophrys-soort die bijna niet door insecten wordt bestoven. Solitaire bijen spelen maar een zeer kleine rol in de voortplanting. De bijenorchis is een zogenaamde autogaam, een zelfbestuiver. Doordat de helmknop blijft doorgroeien, worden de polliniën losgetrokken en hangen ze tot tegen de eigen stamper, waarna de bloem zichzelf bestuift. De plant erft dus enkel eigen genen en vertoont weinig morfologische variaties. Ze wordt tot 50 cm hoog. Aan de rechte stengel staan lichtgroene, lancetvormige bladeren.

Bijenorchissen bloeien van eind mei tot begin juli. De bloem is zo’n 2 cm groot, met drie licht- tot donkerroze, afstaande kelkbladen, twee korte, geelgroene en behaarde kroonbladen en een zeer mooi gevormde lip.

Die lip is vrij groot, sterk gebogen en lijkt heel goed op een bij: bruin met lichtere tekeningen en met twee pseudo-ogen. De sterk behaarde zijlobben van de lip zijn driehoekig. De appendix -het aanhangsel onderaan de lip- is teruggeslagen.

Door de inteelt ontstaan soms plaatselijke populaties met bepaalde eigenschappen of gebreken, wat kan leiden tot ongewone vormen, tekeningen of bloembouw. Maar op de site van de abdij vormt de uitgebreide populatie bijenorchissen een uniform geheel, met de typische kenmerken van de soort.

BLOEIWIJZE

OP DE ACHTERGROND DE SINT-BAAFSABDIJ

Beheer in de Sint-Baafsabdij Bijenorchissen hebben een voorkeur voor nieuwe groeiplaatsen, zoals wegbermen en braakliggende terreinen. De planten staan graag op warme, droge en schrale plaatsen.

Bij ideale omstandigheden en weinig verstoring kunnen ze binnen enkele jaren grote populaties vormen.

Zoals alle orchideeën in België is de bijenorchis beschermd en de biotopen van deze soort moeten behouden blijven. De locatie in de Sint-Baafsabdij blijkt bijzonder geschikt voor de soort en moet dus zeker worden beschermd. Voor een goede zaadvorming wordt er best pas gemaaid na 15 juli. Om het perceel schraal te houden en verdichting van de bodembedekking tegen te gaan, moet het maaisel zeker worden afgevoerd. Hopelijk zal de Gentse Groendienst daar goed op toezien.

Door de lockdown was er bijna geen verstoring in de binnentuin van de abdij en zo kon zich een grote gezonde orchideeënpopulatie ontwikkelen. Die bloemenpracht leverde een extra bijdrage aan de beleving van de abdijsite. Het verdient aanbeveling om hiermee rekening te houden bij het organiseren van activiteiten!

POLLINIËN NOG VAST AAN HELMKNOP

ZELFBESTUIVING

47 Studie

2020 NUMMER 4

SNEP!

MEERDERE HOOGTES IN BLOEIWIJZE

© BENNY COTTELE

De avonturen van

Hij is deel van onze dinges. Ons collectief geheugen. Onze nationale trots, zo je wil.

Iedereen kent die gast wel: hij is een reporter en hij heeft een hond. Zijn vrienden zijn een zatlap en een rare professor. En hij heeft overal gezeten: in Rusland, in Amerika, in Tibet. Op de maan.

Tim De Winter, vrijwilliger Vogelwerkgroep Gent+

Zijn albums zijn bijzonder gegeerd en een oud, origineel exemplaar kost al rap meer dan een deftige verrekijker. Maar je hoeft geen grote sommen geld neer te tellen voor een eerste druk van zo’n album. Je kan ook gewoon naar buiten gaan, en het onuitgegeven album ‘Kuifje Op Het Water’ zoeken. Daar beleeft die ook wel spannende avonturen. En dat Kuifje in kwestie is ook niet te onderschatten. Die is ook klein maar dapper. Die komt ook van alles tegen. Die heeft ook een bewogen leven.

gedrongen dan bijvoorbeeld de wilde eend, en ze liggen wat dieper in het water. En in tegenstelling tot grondeleenden (je weet wel – de eendjes die je in het water ziet met het gat omhoog) hebben duikeenden een afgeplat achterlijf. Want dat duikt beter dan met zo’n spoiler op je kont.

naar boven – ze kunnen niet lang zonder zuurstof. Als kuifeendjes van zo’n diepte terug naar het wateroppervlak schieten, draaien ze op het laatste moment hun lijfje om en remmen ze af. Als ze dat niet zouden doen, zouden ze gelijk een kurk een halve meter hoog uit het water schieten.

Het is een hele toer om duikeend te wezen.

Wilde eenden, bergeenden, smientjes, pijlstaarten, badeendjes: ze dobberen.

Daar zijn het eenden voor. Een eend is van nature waterafstotend en is speciaal gemaakt om te blijven drijven. Holle botten, luchtkamers in het lijfje, een olielaagje op de veren. Alle ingrediënten zijn aanwezig om toch maar niet te zinken. Dan is het als duikeend zwoegen om diep te duiken en om al peddelend te zorgen dat je daar beneden onder water blijft. Het zijn geen doetjes, die kuifeendjes. Ze duiken tot acht meter diep, zelfs meer. Op zoek naar knabbelbeestjes: kreeftjes, zoetwatermosselen, slakken en ander onderwatergrut. Ze hangen ondersteboven te watertrappelen en te worstelen met de bodem, met hun snavel zoekend en tastend naar eten. En dan snel snel terug

Plop! Heb je dat gehoord? Dat was een kuifeend.

Zo’n kuifeend is misschien niet de meest blitse verschijning op het water: zwart met wit en dolle gele ogen. Maar die kuif! Die kuif maakt het af. Daar kan je mee naar buiten komen. Daar kan je mee pronken.

Al was het bij de vroege biologen blijkbaar vooral die zwarte kleur die opviel, want z’n wetenschappelijke naam Aythya fuligula betekent letterlijk ‘roeteend’. Komaan zeg.

Moet dat nou. Met zo’n schoon kuifje.

Duikeenden Kuifeenden zijn echte duikeenden. Dat zie je ook aan hun postuur: ze zijn wat meer

Studie

48

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Ze leven op het scherpst van de snede, die kuifeenden. Ze werken met krachten die aan het fysiek onmogelijke grenzen. Eigenlijk, als het je puur logisch bekijkt, mag het een wonder zijn dat kuifeendjes in leven blijven.

Winter De winterperiode is voor alle dieren een test. Iedere koude dag is een beproeving: eten zoeken, rust vinden. Lichaamstemperatuur op peil houden. Energie sparen. Het is boekhouden op het randje van het faillissement: meer eten zoeken betekent meer energie spenderen, in de hoop dat je dan ook eten vindt en daarmee weer energie opdoet. En dan een plekje vinden

uit de wind, om de lange barre nacht door te komen. Om de volgende dag opnieuw te beginnen.

Maar kuifeenden zoeken hun eten vooral ’s nachts. Overdag worden ze te veel gepest. Door meeuwen, maar ook door meerkoeten. Onderschat die rakkers met hun wit masker niet. Parasieten zijn het. Als een kuifeendje terug boven water komt, buit in de bek, dan zijn die meerkoeten daar om dat af te pakken, zo rap als ze kunnen. Een makkelijk maaltje ten koste van de duikers.

Het is niet eerlijk. Daarom gaan kuifeenden vooral in het donker op zoek naar eten. Dan slapen die verdomde meerkoeten en kan je tenminste in alle rust je eten verorberen.

lichaamsgewicht aan mosselen eten.

Binnenin zo’n nerveuze kuifeend is het alle hens aan dek om die kouwe ingeslikte blubber zo snel mogelijk te verwerken. De maag heeft twee molenstenen die de mosselen tot gruis vermalen en het knabbelrestje omzetten naar energie. Die energie is hoognodig want dat eendje doet ondertussen alles tegelijk: duiken, eten verteren, warm houden.

Het is zoals je in het donker een besneeuwde berg zou oplopen. Waarbij je maar om de twintig seconden een hap adem mag nemen. En ondertussen een bak vanille-ijs naar binnen werkt. In je blootje.

Aldi en Colruyt

Op twaalf uren tijd kan een kuifeendje van één kilo zowat twee keer z’n eigen

En het hangt er van af waar je je boodschappen haalt. Als je een Aldi hebt op 2 km van je huis en een Colruyt op 20 km afstand, dan weet je het wel. Tenzij de Aldi leeg is of je nét dat speciale ingrediënt nodig hebt dat enkel in de Colruyt te verkrijgen is.

Die kuifeenden redeneren juist hetzelfde.

Want dieren zijn precies als mensen. Een voedzame mossel drie meter onder water of eentje op min vijf meter? Ze weten wel wat te kiezen. Behalve als die op min drie uitverkocht zijn: dan moet je dieper duiken.

Dan besteedt zo’n kuifeendje meer tijd en energie aan het duiken en minder aan de interne verwarming. En hoe dieper je duikt, hoe meer warmte je verliest: met iedere meter dieper in het water heb je een verhoogde waterdruk die je isolerend laagje samenplet. Al dat duiken heeft dus een gruwelijke invloed op de thermostaat van

Kuifeenden zijn dus allesbehalve schoothondjes. Of schooteendjes, zoals je wil. De energierekening is duur en er moet spaarzaam omgegaan worden met warmte.

Het is efficiëntie tot aan de grens van het haalbare. Overdag dobberen kuifeendjes op standby en zitten ze het liefst in de luwte.

In rustig water, uit de wind. Als er dan een loslopende hond in het water springt en het loslopende baasje er zich geen bal van aantrekt, kan die extra stress en al die energie om weg te vluchten, wel eens een druppel te veel zijn uit het suffe energievat.

Misschien dat de jeugd het beter begrijpt op deze manier: als je je smartphone iedere nacht maar voor de helft kan opladen en die overdag voor de helft verbruikt aan noodzakelijke apps, moet je niet veel naar youtube-filmpjes kijken of je ligt binnen de kortste keren plat. En je kan je smartphone niet van nul weer opstarten want je weet je code niet meer. Dan is het gedaan met je levensnoodzakelijke smartphone.

Maar kuifeenden houden dat dus wel vol.

Met doorgedreven boekhouden en zuinig leven. Zonder extraatjes uit te geven, zonder overbodige toestanden. Tot het weer warmer wordt. En dan gokken ze, dan hopen ze, dat er geen late winterprik op het toneel verschijnt. Zo’n last-minute koudegolf is dan net te veel van het goede, want hun boodschappenkar is maar voor de helft gevuld en de vetreserves zijn in het vroege voorjaar maar povertjes. Dan leven ze op het randje van het faillissement en kan de rekening wel eens duur zijn. Al hebben ze de laatste jaren op dat vlak geluk en zijn de winters niet meer wat ze geweest zijn. Het mag hen ook eens mee zitten.

Kuifje Op Het Water dus. Een klein maar dapper eendje. Pienter en sterk. Zonder Bobby, zonder Haddock, zonder Zonnebloem. Die kuifjes doen het allemaal zelf.

Dat album zou ik wel willen lezen.

© JO DE PAUW

Alleen is het ’s nachts nóg kouder dan overdag. En als eendje dobber je in water van drie, vier graden. Met een lichaamstemperatuur van om en bij de veertig. Je hebt dus wat energie op te doen en de stookkosten om zo’n kuifeendje op temperatuur te houden, zijn niet min. Ze duiken het liefste naar zoetwatermosselen: daar zit alles in wat je als kuifeend nodig hebt om je goed te voelen. Maar zo’n zoetwatermossel is vooral een schelp met prut en water in. En vijf procent vlees. Een vettige hap kan je dat niet noemen, en dus gaan kuifeendjes op goeie plaatsen iedere nacht tot vijfhonderd keer onder water. Om toch maar genoeg binnen te hebben. Zwoegen is het. Labeur.

Je moet wat doen voor de kost.

die eendjes en het gebeurt niet zelden dat de lichaamstemperatuur van zo’n kuifeendje met een graad zakt. Dan is het pauzeren of bevriezen.

49 Studie

2020 NUMMER 4

SNEP!

Inspiratie voor dit schrijfsel komt uit de wetenschappelijke artikels van Dr. Joep De Leeuw

Waar zijn de insecten naartoe in de

winter?

Ester Van den broeck, vrijwilliger redactie Snep!

Onder het motto ‘de weg ernaartoe is minstens even boeiend als het eindpunt’ vertrekken we in deze artikelenreeks van een vraag, om vervolgens via omweggetjes bij een antwoord of zelfs bij nieuwe vragen uit te komen.

Tijdens een herfstwandeling in de Vinderhoutse Bossen scheert een koppeltje ijsvogels over het water, recht naar een uitkijkpost, op zoek naar visjes, die in de plas onder hen, nietsvermoedend hun ondergang tegemoet zwemmen. Bij gebrek aan visjes nemen de ijsvogels ook wel genoegen met waterinsecten zoals larven van libellen.

Die libellenlarven leven tot ettelijke jaren in het water, tot ze veranderen in een volwassen insect (ook wel imago genoemd) en dan boven water gaan leven en zich voortplanten. Afhankelijk van de soort zien we die libellen van de lente tot de herfst flitsen rond - hoofdzakelijk stilstaand - water. We zien ze dus niet het volledige jaar. Van de larven weten we daarentegen dat ze de koude winter doorstaan.

Maar waar zijn al die andere insecten naartoe in de winter? Niet allemaal in het water, dat spreekt voor zich.

De cyclus van een insect Vooraleer we iets vertellen over de winterrust van insecten, is het interessant om even hun levenscyclus te bekijken. Eigenlijk kunnen we opgroeiende insecten in twee varianten verdelen: de soorten die

Studie

een volledige gedaanteverwisseling ondergaan en de soorten met een onvolledige gedaanteverwisseling.

Voorbeelden van deze tweede soort zijn onder andere sprinkhanen, oorwormen, kakkerlakken en libellen. Zij komen uit het ei als nimf: daarin is al het latere volwassen insect of imago te herkennen.

Vervolgens verloopt de overgang naar imago via diverse stadia van vervellen, waarbij bijvoorbeeld de vleugels meer vorm krijgen. Maar van een echte metamorfose is dus geen sprake. Daarom spreken we bij die insecten van een onvolledige gedaanteverwisseling.

Bij insecten als kevers, vlinders en muggen gaat het anders. Zij verpoppen zich na een larvestadium. Afhankelijk van het insect hebben de larven verschillende namen. Zo is een rups de larve van een vlinder en een made de pootloze larve van onder andere een vlieg.

Een engerling is de dikke, kommavormige larve van onder andere een meikever en een emelt is de larve van een langpootmug. Wat al die larven gemeen hebben, is dat ze in een pop veranderen, waaruit dan het imago tevoorschijn komt. Tijdens het popstadium vinden er grote veranderingen plaats. Zo wordt bijvoorbeeld het darmstelsel aangepast aan het voedsel van een imago. Deze diertjes die een

50

S N E P ! 2020 NUMMER 4

volledige gedaanteverwisseling ondergaan, vertegenwoordigen de grootste groep insecten.

Maar vóór er sprake is van een larve of een nimf, is er het eitje. En dat eitje wordt gelegd door het moederinsect. Het tijdstip en de plaats waar het moederinsect dat eitje legt zijn van groot belang om te weten hoe de insecten de winter doorkomen.

Geen bla bla, wel boem boem Insecten zijn koudbloedig en dus afhankelijk van de buitentemperatuur. Wordt het warmer, dan warmen de insecten op en worden zij ook actiever. Niet alleen insecten zijn gevoelig voor de warmte, ook vele planten. En die planten (en ook andere insecten) zijn een potentiële voedselbron voor insecten.

Het enige doel dat insecten hebben (net als andere organismen), is hun soort in stand houden en zich voortplanten. Enkel het imago is in staat om zich voort te planten. Alle voorafgaande stadia, of ze nu een volledige of een onvolledige metamorfose ondergaan hebben, dienen vooral om voedsel op te slaan in dat lijfje, zodat ze er sterk op staan om aan het echte werk te beginnen: paren en eitjes afzetten.

Dat leventje als imago is met andere woorden behoorlijk functioneel en hoeft bijgevolg niet langer te duren dan noodzakelijk. Dit verklaart waarom de meeste imago’s maar enkele dagen of weken leven, terwijl ze in larf- of nimfstadium veel langer meegaan.

Sommige insecten hebben als imago zelfs geen mond of spijsverteringskanaal meer, zoals de haften. Die miljoenen jaren oude insectensoort wordt ook wel eens eendagsvlieg genoemd. Dat is echter twee keer een foute benaming en daardoor ook verwarrend. Haften hebben een stadium als nimf en vervellen, wat niet gebeurt bij vliegen. Vliegen ondergaan een volledige metamorfose. Haften zijn dus geen vliegen. Daarnaast leeft de haft misschien maar enkele uren tot dagen als imago, maar als nimf heeft ze haar tijd wél nodig om tot 45 keer te kunnen vervellen in het water… Daar zit ze trouwens ook beschut in de winter en in de nabijheid van voldoende voedsel, zodat het proces van vervellen kan doorgaan in de winter.

Eens de haften hun stadium van imago bereikt hebben, gaat het echter heel snel. De mannetjes vormen zwermen die zich in een deinende wolk voortbewegen. Het vrouwtje merkt zo’n wolk op en boort zich een weg in de zwerm, waarna ze besprongen wordt door diverse mannetjes. Het ene mannetje dat het haalt, klampt zich vast en bevrucht het vrouwtje in volle vlucht. Na zijn daad mag hij dood neervallen - taak volbracht. Het vrouwtje zal korte tijd nadien haar eitjes afzetten in het water, waarna ook zij het loodje legt. Eten hebben zij dus niet meer nodig. Geen bla bla voor de haft, wel boem boem.

net als het bevriezingspunt van het insectenlijfje verlagen door lichaamsvloeistof in te dikken.

Sommige insecten maken ook gebruik van antivries-eiwitten. Die eiwitten voorkomen de bevriezing niet, maar zorgen ervoor dat een eventueel ijskristal in het insectenlijfje zich niet kan uitbreiden en zo vocht uit de lichaamscellen zou trekken. Belangrijk is wel dat het insect zich, voor het in diapauze gaat, ontdoet van ontlasting, want de antivries-eiwitten werken niet in combinatie met lichaamsvreemde moleculen.

Lekker veilig?

De insecten hebben hun hele leven hun nikkel afgedraaid - vele van hun soortgenoten zijn trouwens in de bek van hun consumenten beland. De eindmeet is gehaald en de juiste plekjes zijn uitgekozen voor eitjes, larven, poppen en imago’s. Lekker beschut, zoals in water, tussen lang gras en kruidachtigen, onder blaadjes, tussen schors… beschermd tegen de lage temperaturen, maar ook in een voedselrijke omgeving - en dat is heel slim. Want na de winter hebben insecten honger en dan zit je best op een plek waar je de koelkast maar open te trekken hebt.

Net op dát moment denk jij eraan om je tuin klaar te maken voor de winter. En zo belanden, samen met de afgevallen bladeren, dorre stengels en gesnoeide bramen, ook diverse generaties aan insecten mee op je composthoop.

Het venijn zit hem in het staartje Goed gewapend gaan insecten de winter in en brengen ze het er door allerhande strategieën ook nog eens goed van af! Het cruciale punt van overleven komt echter pas na de winterrust, wanneer ze verzwakt en met beperkte energiereserves hun levenscyclus willen voortzetten. Te vochtig weer werkt bacteriën en schimmels in de hand, die op hun beurt wel zo’n weerloos insectje als gastheer zien zitten. Maar ook temperatuurschommelingen en een gebrek aan voedsel in de omgeving doen de insecten op dat moment de das om.

Nu hoor ik je denken: “maar de winters zijn toch niet meer dezelfde als vroeger…?” Heeft de klimaatopwarming dan ook effecten op het overleven van insecten in de winter? Ook weer een boeiende vraag, maar voer voor een volgend artikel!

Hoe overleven insecten in de winter?

Doorheen de evolutie hebben deze kleine beestjes allerlei strategieen ontwikkeld om te kunnen overleven in de winter. Dit geldt vooral voor de stadia als larve, pop en imago. Slechts een minderheid overwintert als eitje.

Twee heel belangrijke principes zijn de diapauze en de bescherming tegen bevriezing. De diapauze is een soort winterrust die bepaald wordt door de lengte van de dagen, niet door de temperatuur. Dit voorkomt dat insecten te vroeg uit winterrust komen en dus hun energiereserves zouden opgebruiken bij de eerstvolgende koudeprik. Vind je toch een imago tijdens de winter in je verwarmde garage of tuinhok, zet het dan buiten onder een afdak, zodat het een geschikt schuilplekje kan zoeken.

Vrieskou is een grote vijand van insecten. Om zich te beschermen tegen bevriezing hebben ze verschillende technieken ontwikkeld, afhankelijk van de soort. Beschutting zoeken onder een dik bladerdek of dicht bij elkaar kruipen, is een van de beproefde technieken,

51 Studie

2020 NUMMER 4

SNEP!

Oud, wijs en puberend “Het is de wraak van Moeder Natuur!” zei mijn jonge en ambetante nichtje met de stelligheid van de puber die ze is. “Het is niet meer dan normaal dat de evolutie komaf maakt met de zwakste en de oudste exemplaren. Dat is de wet van de sterkste. Precies wat COVID-19 nu doet. Het zijn jullie, de babyboomers, die met jullie ongebreidelde consumptiedrang de planeet om zeep geholpen hebben en de natuur hebben vernietigd.

Precies daardoor kon dat nieuwe coronavirus ontstaan, dat nu orde op zaken stelt. En om jullie hachje te redden, pakken jullie ons nu onze jeugd af, met die lockdown en al die andere maatregelen. Jullie hebben een zorgeloze jeugd gehad, met vrije seks en drugs en muziekfestivals en weet ik veel, maar wij, wij moeten nu als ouwe meetjes en peetjes thuisblijven. Jullie moesten je schamen! Ga toch allemaal in quarantaine, of val gewoon dood, maar laat ons toch jong zijn!”

Helemaal ongelijk had ze niet. De natuur houdt weinig oudjes in leven. Zonder de mogelijkheid zijn genen door te geven, heeft het leven geen zin, zegt de evolutietheorie. Dieren die zich niet meer kunnen voortplanten, mogen met recht en reden oud genoemd worden. Dat maakt de menopauze tot een raadsel: waarom leven mensenvrouwen die niet vruchtbaar meer zijn, nog tientallen jaren door? De menopauze komt bijna uitsluitend bij mensen voor. Ze is in de vrije natuur alleen vastgesteld bij orka’s en één andere walvissoort. Vrouwtjesorka’s baren hun kinderen tussen hun twaalfde en hun veertigste, maar kunnen wel negentig jaar oud worden. De mannetjes daarentegen, worden niet ouder dan een jaar of vijftig.

Onderzoekers aan de westkust van Noord-Amerika volgen al sinds 1976 een populatie orka’s die voornamelijk van zalm leven. Ze kennen de dieren een voor een en weten hoe hun familieverbanden in elkaar zitten. Scholen zalm verplaatsen zich over grote afstanden, zodat orka’s in een immens gebied moeten jagen. De walviskijkers ontdekten dat de meest succesvolle groepen worden geleid door vrouwen, en zeker in jaren met weinig zalm, waren dat oudere vrouwen in de menopauze. De bejaarde dames weten, door hun langere ervaring, het best waar scholen zalm kunnen zitten.

Op die manier zouden groepen orka’s onder leiding van wijze oma’s meer voedsel vinden en meer nakomelingen krijgen, waardoor het fenomeen ‘menopauze’ zich in de soort heeft gevestigd. Maar als de ervaring van oma’s – en bij uitbreiding ook van opa’s, als die eveneens oud mogen worden – zo voordelig is voor de groep, waarom doet dit verschijnsel zich dan alleen bij mensen en orka’s voor? Bij de orka’s komt dat door de familiestructuur: ze leven in familiegroepen, waarin zowel de zonen als de dochters levenslang bij de moeder blijven. Alle afstammelingen profiteren dus van grootmoeders ervaring. Bij veel andere diersoorten verlaat het nageslacht de familiegroep zodra ze de vruchtbare leeftijd bereiken, zodat ze niet kunnen leren van de wijsheid van oma.

Misschien, denken wetenschappers, leefden in de oertijd van ons bestaan zonen en dochters, kinderen en kleinkinderen ook in groepen onder wijze grootmoederlijke leiding, zodat de menopauze zich ook bij onze soort kon installeren.

Bijgedachte

Wijs, grijs en puber In het nieuwe boek ‘Wijs, grijs en puber’ schrijft de Gentse filosoof Jean Paul Van Bendegem ook over oud worden. Het boek draagt de intrigerende ondertitel ‘Pleidooi voor de burgerlijk ongehoorzame senior’. Sinds wijzelf tot de gilde der gepensioneerden behoren en iemand ons, tot onze verbazing, al eens haar plaats op een propvolle bus heeft aangeboden, ligt het onderwerp ons nauw aan het hart.

Van Bendegem, die zich een leven lang met wiskunde, de meest theoretische van alle wetenschappen, heeft beziggehouden, relativeert die wetenschappelijke kennis, en pleit voor een opwaardering van de op ervaring gestoelde wijsheid van de senior.

“Wijsheid is iets anders dan wetenschap,” zegt hij, “Wijsheid is ervaring, voorzichtigheid in je oordeel, beseffen dat er elementen zijn die je niet kent, nuance en praktisch inzicht.” Wetenschappelijke kennis en wijsheid staan niet tegenover elkaar, maar vullen elkaar aan. “De ideale expert weet wijsheid met wetenschappelijke kennis te verenigen,” zegt Van Bendegem. “Misschien hebben opa en oma moeite met de nieuwe media, omdat ze er niet mee opgroeiden, maar dat wil niet zeggen dat ze niets weten waar jongeren van kunnen leren. We moeten creatief nadenken over mentorschap in alle beroepen om de wijsheid en de ervaring van ouderen niet verloren te laten gaan. Luister naar ouderen en formuleer dan eigentijdse antwoorden.”

Een tweede puberteit Van Bendegems boek ontstond op de trein. Hij was als pas gepensioneerde prof zonder geldig vervoerbewijs opgestapt, uit gewoonte, stomweg vergeten, omdat hij jarenlang met een abonnement dezelfde trein had genomen. De conducteur, een vriendelijke jongedame, was vol begrip voor de vergeetachtige ouderling, die ze, wat luider en trager sprekend, verzekerde dat het niet erg was en dat alles wel in orde zou komen. “Zoveel welwillendheid, ik leek wel een kind. Wat toen bij mij opkwam, was een gevoel van opstandigheid, net als bij een puber ...” Hij had zin om een boete te eisen, want dan werd hij tenminste als een volwassene behandeld.

Van Bendegem ziet wel meer overeenkomsten tussen pubers en bejaarden. “Ik moet eraan wennen dat ik niet meer met twee treden

52

S N E P ! 2020 NUMMER 4

© WOUTER VIAENE

tegelijk een trap op kan. Mijn lichaam verandert, net als dat van pubers met een groeischeut die met hun armen en benen geen blijf weten en van alles omstoten.”

Net als pubers leveren senioren geen economisch nuttige bijdrage. De ene nog niet, de andere niet meer. Omdat ze minder verplichtingen hebben, kunnen ze vrijer denken. Pubers en senioren kunnen lot- en bondgenoten zijn. Van Bendegem noemt de ouderdom zelfs een tweede puberteit.

Zowel voor pubers als voor senioren is zelfstandigheid belangrijk. De jonge versie wil zo snel mogelijk op eigen benen staan, de oude wil er zo lang mogelijk op blijven.

Pubers en senioren, één front!

Ze kennen ook allebei dat sterke, allesoverheersende gevoel niet begrepen te worden. (Daar weet ook mijn nichtje alles van.) “Als er in de maatschappij zo’n verkeerd beeld heerst van de senior,” schrijft Van Bendegem, “dan is het de hoogste tijd dat de senior dat zelf duidelijk maakt. Ik promoot de burgerlijk ongehoorzame senior of, in wat meer poëtische termen, ik houd een pleidooi voor gerontopuberaal gedrag. De senior krijgt als opdracht aan de omgeving te laten weten dat die het compleet mis heeft, dat de ouderen niet alleen schattige omaatjes en opaatjes zijn, maar volwaardige menselijke wezens die een volwaardige positie opeisen in de maatschappij. Het is aan de omgeving om daarmee te leren omgaan, niet in eerste instantie aan de senior. We zijn hier en we gaan nog niet weg. Deal with it.”

“We moeten niet aanvaarden dat men over onze hoofden heen beslissingen neemt en het ons dan komt uitleggen door luid en traag te praten. Het is een ongehoorzaamheid die gelijkaardig is aan die van de puber. Het is trouwens opvallend dat in een belangrijke kwestie als het klimaat, jongeren en grootouders naast elkaar staan.”(“Uit eerlijke schaamte,” zegt mijn ambetante nichtje.)

“De zogenaamd actieve generatie lijkt in die strijd even afwezig. Dat stemt me hoopvol. Want je mag niet denken in termen van één generatie. Je moet een paar generaties vooruit durven denken.”

Voor ons nageslacht?

Van Bendegem is ambassadeur van de beweging ‘Grootouders voor het klimaat’. Oma’s en opa’s die streven naar “een leefbare wereld voor hun kleinkinderen.” Dat hebben wij, als gepatenteerde cynicus en gevorderde doemdenker, nooit begrepen. Als de planeet al gered kan worden, dan is het eerder ván onze nakomelingen dan vóór hen, denken wij. We zien geen redenen waarom onze nazaten zich minder moorddadig, minder verwoestend, kortom minder menselijk zouden gedragen dan wij en onze voorouders.

Toen de eerste Amerikanen door de Beringstraat een nieuw continent binnentrokken, hadden ze slechts duizend jaar nodig om een hele megafauna met olifantgrote grondluiaards, mammoeten, kamelen en reuzenpekari’s uit te roeien. De Maori’s in NieuwZeeland klaarden een vergelijkbare klus in enkele honderden jaren en rekenden af met gigantische moa’s en een reuzenarend. Wij doen nog beter en roeien tegenwoordig uit in een recordtempo. In september verscheen de nieuwste Living Planet Index. Deze indicator volgt wereldwijd het wel en wee van 21.000 populaties van meer dan 4000 diersoorten. Tussen 1970 en 2016 zijn die populaties met gemiddeld 68% gekrompen.

“Pessimisme is onverantwoordelijk, nihilisme is immoreel” Een wijze uitspraak van Anne Applebaum, een Amerikaanse historica, al is ze met haar 56 jaar nog lang geen senior. “Je kunt maar beter een realistische kijk hebben op wat er gaande is, en tegelijk doorgaan met het gevecht,” zegt ze. “Pessimisme werkt verlammend.” Ze had het over de Amerikaanse presidentsverkiezingen, maar misschien geldt haar gouden raad nog meer voor de strijd tegen de klimaatverandering en voor het behoud van de biodiversiteit. Moeten we ons, als verstandige orka’s, toch maar aansluiten bij die wijze grootouders voor het klimaat?

(De citaten in dit artikel uit het ‘Wijs, grijs en puber’-boek en uit diverse interviews met professor Van Bendegem zijn hier en daar ingekort en bewerkt.)

53 Bijgedachte

2020 NUMMER 4

SNEP!

© WOUTER VIAENE

LEZERSBRIEF: GGO-GEDACHTE BIJ BIJGEDACHTE

Beste Sancho, Al jaren trakteer je de Gentse Natuurpunters op weetjes over mens en natuur, doorspekt met filosofische overpeinzingen. Jouw meer dan geestige Bijgedachte is doorgaans ook stevig gedocumenteerd. In ‘Missen is menselijk’ in de vorige Snep! miste ik de onderbouwing in jouw beoordeling van genetisch gewijzigde organismen (ggo’s). Je liet me via mail weten dat de tijd je ontbreekt om hierover van gedachten te wisselen. Reageren op deze lezersbrief zag je wel zitten.

Je nam in je tekst een pro-ggo pleidooi van 447 wetenschappers op de korrel. Een gedachte-experiment: Vervang ‘ggo’ eens door ‘klimaat’. Blijf je dan even argwanend? Ik ben een van de initiatiefnemers van het pleidooi. Onze stelling is dat genetische modificatie ‘gewoon’ een bijzonder handige techniek is om planten aan te passen voor de productie van duurzaam en gezond voedsel, net zoals dat via het klassieke kruisen en selecteren gebruikelijk is. Je lijkt die stelling op zijn minst ten dele te onderschrijven. Je schrijft dat het onverstandig zou zijn om ggo’s principieel af te wijzen en dat gouden rijst als noodoplossing kan dienen. Tot zover kunnen we elkaar vinden.

Je verliest me wanneer je van bepaalde ggo’s een karikatuur maakt, om dan de karikatuur af te breken. Een pleidooi voor een gezonder en plantaardig eetpatroon ombuigen tot één waarbij ggo-appels op plastic schaaltjes alle Amerikanen van obesitas zouden afhelpen? Neen, dat laatste beeld hoeven we écht niet serieus te nemen. De ggo-appels zijn ‘gewoon’ appels die minder snel bruin verkleuren na het snijden. Niet meer, niet minder. Ik kan wel wat leukere toepassingen bedenken dan serveren op plastic schaaltjes: van rauwe appelschijfjes bij de Gageleer in het NMC tot fruitpap die er na 15 minuten niet uitziet alsof de baby hem al eens gegeten heeft. De niet-bruinende Golden en Granny zijn al te koop in de VS, de niet-bruinende Fuji en Gala zijn er op komst. Een boomgaard met appeldragende bomen kweek je nu eenmaal niet van vandaag op morgen. Ook ggo’s dienen zich te houden aan biologische wetmatigheden.

Je stelde ook enkele open vragen over het nut van populieren. Ik ben al meer dan vijftienjaar actief in dit onderzoek en beantwoord jouw vragen met plezier. De vrees dat ‘slappe’ ggopopulieren zich kunnen verspreiden in de natuur, is ongegrond. De natuur is bikkelhard.

Survival of the fittest heet dat. In Japan doet een ‘slappe’ moerbeiboom het al honderd jaar prima in een boomgaard, maar daarbuiten komt hij niet. Deze Sekizaisou-variëteit heeft een drastische verandering in de samenstelling van het hout.

Wat wij vandaag in het onderzoek met ggo’s doen, deden boomkwekers ons honderd jaar geleden dus al voor. Ook via kruisen en selecteren worden bomen veredeld naar de noden van de mens, bijvoorbeeld om eenvoudig verwerkt te worden tot FSC-meubels en papier, of voor lekker of langer houdbaar fruit.

We mogen dan wel hardop dromen dat de verbrandingsmotor stilaan hopeloos verouderd is – wat biobrandstof uit populieren effectief totaal overbodig zou maken – in de praktijk slaagt zelfs Natuurpunt er niet in om de tractoren op mazout af te zweren voor de beheerwerken. Laten we dan op zijn minst die mazout klimaatneutraal maken, bijvoorbeeld uit bomen. Ons onderzoek gaat overigens veel verder dan het maken van biobrandstof uit populieren. Met onze research leveren we basiskennis om, onder andere, het productieproces van papier milieuvriendelijker te maken en om fossiele grondstoffen voor de aanmaak van materialen te vervangen door hout. Op onze website kun je hierover wat basisinformatie vinden. Gaan we de laatste natuur volpoten met populieren?

Neen, helemaal niet! Ik heb een beter voorstel. Als we erin slagen om met z’n allen drastisch minder vlees en zuivel te eten, komt heel wat van de grond vrij voor natuur en voor productiebos.

Aan de lezers van Snep! die geprikkeld zijn door het ggo-thema, laat zeker niet na om je te verdiepen in dit boeiende onderwerp en neem alvast een kijkje op Hutsepotbos.be!

Ruben Vanholme, Ruben.vanholme@ugent.be Lid van o.a. Natuurpunt, EVA en GMF, actief in de Fietsersbond, aanhanger van fair trade en de lokale afvalarme deeleconomie, en postdoctoraal onderzoeker bij VIB-UGent.

54

S N E P ! 2020 NUMMER 4

Dag Ruben, Bedankt voor je brief. Maar wij verschillen waarschijnlijk minder van mening dan jij schijnt te denken. Mijn artikel ging in de eerste plaats over kennisweigering. Een andere Ruben, filosoof Ruben Mersch, suggereerde dat in de groene beweging kennis over ggo’s vaak geweigerd wordt om zo alle ggo’s te kunnen verwerpen. Dat zou wel eens kunnen kloppen. Maar dat betekent niet dat ik voortaan alle ggo’s ga toejuichen.

Of zo’n Arctic Apple langs klassieke plantenveredelingsmethodes of via genetische weg gemaakt is, maakt mij trouwens niet uit. Ik blijf erbij dat de beste methode om te vermijden dat een appel na het schillen bruin wordt, gewoon opeten is. Ik schreef dat in de VS appelschijfjes gepropageerd worden als ideale grab & gosnack. Dat is echt zo. De tekenfilmhondjes van Paw Patrol helpen om ze te verkopen, in plastic potjes, kant-en-klaar om mee te nemen naar school. Dat er daarnaast voor die appel ook andere, nuttiger toepassingen te bedenken zijn, is best mogelijk, maar dat geldt misschien ook voor de bladblazer, de elektrische neusharenknipper, de nagellakdroger en het met vitamine E verrijkte wc-papier (dat bestaat allemaal). Voor mij hoeven die dingen niet. Mijn fruitpapje mag er dan naar hedendaagse normen niet appetijtelijk uitgezien hebben, mij heeft het altijd gesmaakt.

De gewijzigde populieren even categoriek afwijzen, durf ik niet (meer?). Toch deze bedenking: hoe jij, Ruben Vanholme, over natuurbehoud, fair trade of afvalarme deeleconomie denkt, doet er eigenlijk niet toe. Jij wilt die populieren het liefst op gronden poten die door verminderde vleesconsumptie vrij zouden komen, maar zo werkt de economie helaas niet. Koopwaar wordt geproduceerd waar dat zo goedkoop mogelijk kan, planten worden gekweekt waar ze het meest opbrengen. Populieren op waterzieke gronden, zoals dat heet.

Wil ik dat jij dus maar stopt met je onderzoek?

Natuurlijk niet, maar waakzaamheid blijft geboden. Mijn artikel eindigde met “De hamvraag blijft: wat voor maatschappij willen we?” Dat is nog altijd mijn uitgangspunt. En lang niet alle nieuwe technologie past daarin.

GMF ingP en Vorm uit nodigen

#

Donderd

lus

art 202 ag 11 ma

1

19u30

e? r o m s i LEZ

Debat o

ve r l a

s i e zo n ge-emis

e in Gen

t

k De Kroo Vogel @ e w u la B zaal De smore Locatie: .be/lezis t n o r f u ilie gentsm ratis g : m o k In O F F L I N E

È N

O N L I N E

Bez ezoek on onze webshop hop op p eurab abo.be be

Bio-ecologisch he materialen voor energiezuinige e houtbouw en renovatie

Steico flex FSC®

Isokurk

pro clima

Houtwolisolatie

Vloer- en muurisolatie

Luchtdichting

• •

10 %

IS OL ATI EK OR

gratis advies aan zelfbouwers! isolatie opleiding gen: eurabo.be/opleidingen

n g voor leden va k rting 10% ko t urrpuntt natu

TI NG

Wij kiezen voor verraantwoord bosbeheeerr.

U ook?

ROK 52 - Pont West 112 B-9600 Ronse +32(0)55 23 51 40

55

2020 NUMMER 4

SNEP!

Wiedauwkaai 87 B-9000 Gent +32(0)9 216 46 40

info@eurabo.be www.eurabo.be

HEET GRROTE

VOGELWEEK E KEND 1 30 & a3ri janu

2021

Samen met

Mi aël Pas,

V.U.: Natuurpunt vzw, Walter Rycquart, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen, ON 0434.3 364.713, RPR Ondernemingsrechtbank Antwe erpen, afdeling Mechelen, info@natuurpunt..be, www.natuurpunt.be © Wim Dirckx

joepiie!

www.v vogelw weeken nd.be Te el op 30 en 31 jan nuari een kwartierr de vogels in je tu uin en geef je resu ultaat door. Zo kan a Natuurpunt de toestand van de v vogels volgen.

Natuurpu unt is een vrijwilliigersvereniging die de natuur in Vla aanderen beschermt.