გრძელი ტირე

1

ზეინაბ მეტრეველი

გრძელი ტირე

შიდა ქართლის მწერლობა http://mweraltasaxli.blogspot.com/ 2016 წ.

თავი I

ის, ერთ დღეს, ჩემმა ქმარგაცილებულმა ქალიშვილმა მომიყვანა, საწოლთან დამიყენა და ვიდრე გონზე მოვიდოდი, სულმოუთქმელად მომაყარა: - რა ვქნა, მეტი აღარ შემიძლია, ჩემი სადარდებელიც მყოფნის, მამა, არ გეწყინოს, დღეიდან ეს მოგხედავს. ნუ გეშინია, ორი თვისას წინდაწინ გადავუხდი, ჯერ ეს ორი დღე დავაცადოთ, ვნახოთ როგორ მოგეწონება. ძალიან გთხოვ, ნურაფერს მეტყვი. ასე გადავწყვიტე, ცოტა შენც მოთოკე ნერვები და ... არა? მამა... გთხოვ, რა, გთხოვ... ნიადაგ შეწითლებული თვალები ისევ ცრემლებით აევსო და პირის გაღება არ მაცალა, ისევ ყელში მწვდა...

- არ გამაგონო “არა”, არ გამაგონო...

- დამაცადე, იქნებ...

- ვიცი, რაც უნდა თქვა. ბავშვს მინდა მივხედო, გესმის, ხომ არ გავაუბედურებ? მეც ცოტა დავწყნარდები, აქეთ შენი დარდიც აღარ მექნება და... ნუ გეშინია, თითქმის ყოველდღე გინახულებ. ერთი წუთით გამომყევი, - ახლა მას მიუტრიალადა ჩემი ქალიშვილი და ვიდრე ბოლომდე ყველაფერს გავიაზრებდი, სამზარეულოში ერთი ფაციფუცი ატეხეს. ღრმად ამოვიოხრე და გარდერობის თავზე შემოდებულ ქალის სურათს მივაშტერდი. ახლა, ყველაფრად მიღირდა მისი ერთი, მორცხვი, მრავალმნიშვნელოვანი შეფარული ღიმილი, ყოველთვის იმედით რომ მავსებდა.

3

ეჰ, ჩავლილ ცხოვრებაზე ალბათ ყოველთვის ასე საუბრობენ ყველასაგან დავიწყებული ადამიანები, ყოველ შემხვედრს, საუკეთესო მოგონებებს უყვებიან. მათ შორის უმეტესად საკუთარი ფანტაზიიდან ნაყოფმოწეულს, თავის თავს კი ყველაზე უსიამო და მტკივნეულს, რათა ბოლოში გასულებს, იმედის სათავე ისევ საიმედო ხელში ეგულებოდეთ. არადა, სწორედ მაშინ გინდა შენიანებთან ყოფნა, როცა სიკვდილი ყველაზე ახლო გეგულება, მათ კი, ყველაზე მეტად, სწორედ ამ დროს სურთ შენგან შორს ყოფნა... სიახლოვის ძაფიც მაშინ წყდება, როცა ხელჩასაჭიდი არავინ და აღარაფერი გრჩება. დიახ, სიბერე დიდი, ხანგრძლივი და ათას უბედურებათაგან თავდაღწევით მიღებული კაპიტალია, რომელსაც, სამწუხაროდ, ვეღარაფერში დააბანდებ. სიცოცხლით გაკოტრებულები კი, მოგეხსენებათ, სიკვდილის მარადიული მოვალენი ადვილად ხდებიან. ჰოდა, ჩემი ყოველი დღე მძიმე და სავალდებულო, ტკივილებით აღსავსე ის პროცენტი იყო, რომელსაც უკვე სიკვდილს ვუხდიდი, მისგან ბოძებული, ერთი შეხედვით, უშფოთველად განიავებული სიცოცხლის კრედიტისთვის. მართალია, ამ აღებმიცემობაში სახლიც შემრჩენოდა, შვილიც და შვილიშვილიც, მაგრამ თავს მაინც მიუსაფრად ვგრძნობდი. ლოგინად ჩავარდნილი არ მეთქმოდა, მაგრამ კვირაში სამი დღე მაინც მძიმე გადასატანი მქონდა.

ზუსტად არ ვიცოდი, რა მჭირდა, ვერცერთმა ექიმმა ამიხსნა ყველაფერი, ისე რომ ჩემთვის გასაგები ყოფილიყო. არანაირ მძიმე სენს არ ვყავდი ხელებში მოქცეული, მაგრამ ცოტა–ცოტა რაკი ყველაფერი ერთად და ერთდროულად მიტევდა, ვგრძნობდი, მალე ყველასთვის აუტანელი და მძიმე ტვირთი ვიქნებოდი.

– იცით, ძია ბესო, სიბერე ჯანმრთელი ავადმყოფობაა და შეეცადეთ, ორივე თქვენი სიცოცხლის სამსახურში ჩააყენოთ. ჩემი შვილის კლასელი, ახლა უკვე ცნობილი ექიმი, ჩემთვის მაინც ის არასერიოზული ბიჭი იყო, რომელიც ქიმიისა თუ ფიზიკის ლაბორატორიებში ნიადაგ კვამლში იყო გახვეული. თუ ამას მის პოეტურობასაც დავუმატებთ, მიხვდებით ალბათ, რომ უფლება მქონდა, მისი მკურნალობის მეთოდი და, რაც მთავარია, მისი დიაგნოზი, არადამაჯერებლად მიმეჩნია. ჩემს ქალიშვილს, ვიდრე ქმარი ვიღაც თინეიჯერ კახპასთან გაექცეოდა, ნამდვილად ჰყოფნიდა ძალა და ნერვები ჩემზე ეზრუნა, მაგრამ იმ ცვედანის შემდეგ მთლად შეშლილს დაემგვანა და აქეთ გახდა დასამშვიდებელ–მოსავლელი. ასე რომ, ახლა იმას უნდა შევგუებოდი, რომ ვიღაც უცნობ ქალს ჩემთვის უნდა დაებანა, გაეხადა, ეჭმია. მადლობა ღმერთს, ამათგან ბევრ რამეს ჯერჯერობით ჩემითაც ვახერხებდი, მაგრამ სახლის დალაგებისა, სარეცხისა და სადილის მომზადებისა ბევრი აღარაფერი შემეძლო.

5

ძნელია მიიღო ის, რაც სიბერეს მოაქვს და დაუნანებლად გაატანო წლებს ის, რაც ყოველი დღის მათხოვარს გაგხდის. ცხონებული ჩემი მეუღლე ხშირად ამბობდა ხოლმე: „ღმერთო, მაცოცხლე იმდენ ხანს, ვიდრემდე სირცხვილის გრძნობა მექნებაო“. მაშინ მისი სიტყვები ზედაპირული გამოხატულება მეგონა ქალის ღრმა მგრძნობელობისა, მაგრამ არ მეგონა, თუ ერთ დღეს იმავეს გამეორება მეც მომიხდებოდა. ასე ნახევარსაათიანი ფაციფუცის, რჩევებისა და დარიგებების შემდეგ, ჩემმა ქალიშვილმა იმ გოგოს ფურცელზე გულდასმით ჩამოუწერა ყოველდღიური სამოქმედო გეგმა და, ჩემკენ კარგა ხანს შეფიქრიანებით მზირალმა, ვიშვიშით გაიხურა კარი. ავწრიალდი. უეცრად თავი უხერხულად ვიგრძენი. ბალიში ავიმაღლე, წამოვჯექი და ფანჯარასთან უხმოდ ასვეტებულს მოლოდინით მივაჩერდი. დუმილი კარგი ნიადაგია გულახდილი საუბრის დაწყებისთვის, მაგრამ რა უნდა მეთქვა ახლა, ამ წუთას, ამ ცხვირპაჭუა, ოდნავ შეჭორფლილსახიანი გოგოსთვის, ნამდვილად არ ვიცოდი. უეცრად, მოულოდნელად გამიღიმა და ლამაზი, ჟღერადი ხმით მითხრა.

- მთხოვეთ, რაც გინდათ... „შე, დალოცვილო, მე თუ გთხოვე!“– გავივლე გულში და უნუგეშობა და უსასოობა ერთბაშად მომეძალა.

- არა, არაფერი, თქვენ თუ შენ...– ვცდილობდი, ყველა წინაღობა უცებ გადამელახა, ისე, როგორც ახალგაზრდიბაში ვიცოდი ხოლმე.

– არა, თქვით, ნუ მოგერიდებათ, – წაიჩურჩულა და საწოლთან ახლოს, ფეხმორყეულ სკამზე ჩამოჯდა.

– მაგას ნუ ენდობით, – შევეცადე ღიმილითვე მეპასუხა და თვალი მოვარიდე.

– ჰო, ახლა ვერავის და ვეღარაფერს ენდობი, არა? – უფრო თავისთვის თქვა, ვიდრე ჩემს გასაგონად და წამოდგა.

– აბა, რითი დავიწყოთ? გინდათ, ზურგის მსუბუქ მასაჟს გაგიკეთებთ, დიდი ხნის წოლით მიყენებულ სიმძიმესა და დაღლილობას მოგიხსნით. დიახ, მე ესეც შემიძლია.

– კიდევ რა შეგიძლიათ? – ცოტა უკმეხად მომივიდა თქმა და ისიც უცებ მოიქუფრა, დიდ ლურჯ თვალებში სისველე გაერია, ტუჩები აუთრთოლდა და დასჯილ ბავშვს დაემგვანა. აი, იმ წუთას მივხვდი, რომ აქეთ მას სჭირდებოდა დაცვა და მოვლა. ბავშვური, უსუსური და, ცოტა არ იყოს, ამაღლებულიც ჩანდა, თითქოს აქ მძიმე შრომისთვის კი არა, ვალის მოსახდელი რჩევა–დარიგების მოსასმენად ყოფილიყოს მოსული. შემეცოდა და, საკუთარ თავზე ბრაზმორეული, შევეცადე, საუბრის თემა შემეცვალა.

– იქნებ, ჩაი მომიმზადო, შენც შემომიერთდი და მოვშინაურდებით, ალბათ.

7

– ჰო, მართლა, მაპატიეთ, იცით, სხვა ჭირვეულ მოხუცს არ ჰგავხართ, იმას ვგულისხმობდი, რომ, ბოდიში... ახლავე... ისევ უხერხულად იგრძნო თავი, რაკი ასაკი ხაზგასმით შემახსენა. ზედმეტად მოკრძალებული და გულჩახვეული ჩანდა, ცოტა დაბნეულიც, მაგრამ ვიცოდი პირველი საათის გასვლის შემდეგ, ჩვენ ნამდვილად ბევრი გვექნებოდა სალაპარაკო. ყოველ შემთხვევაში, მე მსმენელი და მომვლელი მეყოლებოდა, იმას კი, ალბათ, გულისგადასაყოლებელი ობიექტი. სიტყვაძუნწი ჩანდა, მაგრამ რასაც ამბობდა, ყოველ სიტყვასა და მოძრაობაში, გულწრფელობა, უშურველობა და, დღევანდელობისათვის შეუფერებელი, ზედმეტი სინდისიერება ჩანდა. ერთი სიტყვით, მზის ჩასვლისას, როცა აივანზე მდგარ სარწეველაში ჩამჯდარმა ღამის გაჩირაღდნებულ ქალაქს გადავხედე, უცებ აღმოვაჩინე, რომ შინ ვიღაც მეგულებოდა, ეს კი, მოგეხსენებათ, რასაც ნიშნავს. მისი საძინებელი - ჩემი ქალიშვილის ოთახი - დერეფნის ბოლოში იყო. ღამე შეიძლება, სულშეჭირვებული ჩემი ხმაც ვერ გაეგონა, მაგრამ ჩემ გვერდით ძილსაც ხომ ვერ ვაიძულებდი?! ჯერ კიდევ შემეძლო, პირადი ჰიგიენა და სხვა საჩოთირო რაღაც-რაღაცები ჩემით მომეგვარებინა. დროდადრო, შეიძლება, აბაზანაში ზურგის გახეხვაში მომხმარებოდა, თუ არადა - ჩემი ქალიშვილის მიერ ნაყიდი

გრძელტარიანი სახეხი კედელზე დამსჯელი მათრახივით ეკიდა. ვიდრე აივანზე ვიჯექი, ის სამზარეულოში დაფაცურობდა, ლოგინს მისწორებდა და ოთახიდან ოთახში რაღაც ნივთები გაჰქონდა. როგორც ჩანს, ისიც იმ ადამიანთა კატეგორიას განეკუთვნებოდა, ვისაც სხვათა თვალის გარეშე უყვარდა საქმიანობა, მაგრამ ჩვენი ურთიერთობა რომ შესწორებებს შეიტანდა მის ჩვევებში, ამაში უკვე ღრმად ვიყავი დარწმუნებული. „არაჭირვეული მოხუცი“ – ამ ორი სიტყვის თანაარსებობა ყველაზე შთამბეჭდავად წამოაჩენდა ჩემს მდგომარეობას და ვცდილობდი, ეს უნებური „ქათინაური“ უფრო დამაჯერებელი გამეხადა. ჩემს ასაკში ძალიან უყვართ, როცა ყურადღებით ანებივრებენ, მაგრამ ისიც ცხადია, რომ არც ახალგაზრდებისთვისაა ზედმეტი სითბო, რომელსაც ჩემნაირები ძლივს შემთბარი სხეულიდან სულის მეშვეობით უნაწილებენ სხვებს. ერთი სიტყვით, ვცდილობდი, გამოშტერების ამ ფაზაშიც მხსომებოდა, რომ აღებმიცემობის პრინციპზე დამყარებული ურთიერთობა ერთ–ერთი საშუალებაღა იყო იმისთვის, რომ მართლა მომაბეზრებელი არ ვყოფილიყავი სხვებისათვის. აბაზანის კარამდე მიმიყვანა, თავი მოწიწებით დამიკრა და შიგნით ისე შემიშვა, გეგონება, საგანგებო აუდიენციაზე მაცილებდა.

9

გამეღიმა, გული უცნაური ხალისით ამევსო. ეს მომეტებულად წამადგა იმაში, რომ საღამოს აუცილებელი და სავალდებულო უფლება–მოვალეობანი გულდასმით, უშიშრად და ხალისით შემესრულებინა. ვგრძნობდი, კარს იქით ვიღაც იყო, ვიღაც, ვისაც შეიძლებოდა ჩემს ერთ დაძახილზე, თუნდაც მოჩვენებით, შეშფოთებული სახით მოერბინა. არა, ეს არ იყო დამქირავებლის უპირატესობით ტკბობა. ეს უფრო იმ იმედის მონარჩენი იყო, რომელიც, ჩემი ცხონებული ცოლის წასვლის შემდეგ, ამ სახლში თვალსა და ხელშუა მიქრებოდა. წამლების დალევის დრო იყო, მაგრამ ჯერჯერობით მას არ ახსოვდა... მე მახსოვდა, მაგრამ ახლა სხვისი მოიმედე ვიყავი და ადგომასა და ოთახში შესვლას არ ვჩქარობდი... გავიდა ათი, თხმუთმეტი, ოცდაათი წუთი... მოუსვენრობა მომეძალა, დასაძახებლად შევტრიალდი, მაგრამ მისი სახელი ვეღარ გავიხსენე. შემეშინდა, ბოლო ჟამს მოძალებული გულმავიწყობის სენი, როგორც ჩანს, თავისას მაინც გაიტანდა... სწორედ ამ დროს ჩემ უკან აისვეტა და ჩურჩულით მითხრა: – იცით, არ მინდა ამ სილამაზეს მოგწყვიტოთ, მაგრამ წამლები გაქვთ დასალევი.

– დიახ, ვიცი, – ცოტა არ იყოს, წყენით წავიბლუკუნე და ისევ გაჩირაღდნებულ ქალაქს მივაჩერდი.

– ლამაზია, არა? – ბავშვივით გაიღიმა და მზერა ჩემკენ გამოაპარა.

– მაპატიეთ, თქვენი სახელიც კი არ ვიცი...

– მე თამო მქვია, ისე სოფელში სიზმარას მეძახდნენ...

– სიზმარას? რატომ? – ჩათრევას ჩაყოლვა ვამჯობინე და წამლების დალევის დრო ცოტა გადავწიე.

- ჩემს ეზოსთან ახლოს პატარა ღელე ჩამოდიოდა, ვიწროკალაპოტიანი, ანკარა და ლუღლუღა. ყოველღამ უცნაურ სიზმრებს ვნახულობდი, განსაკუთრებით მაშინ... ჰოდა, მათი ახდენის შიში მთელ სულსა და სხეულში ისე გამიჯდა, რომ... დილაუთენია ვდგებოდი, იმ ღელესთან მივდიოდი და სიზმარს თავიდან ბოლომდე ვუყვებოდი...

– ყოველდღე?

– ყოველდღე, იშვიათი გამონაკლისის გარდა...

– ღმერთო ჩემო, ჯერ სულ ბავშვი ხართ, რას ნახულობდით ისეთს, რომ...

– არა, ბოროტი და საშიშარი არაფერი იყო, მაგრამ მინდოდა სიზმრები მაინც მქონოდა ისეთი, როგორიც იმ ერთფეროვან, გამწარებულ ბავშვობას გამილამაზებდა. მერე, ჩემი ლიტერატურის მასწავლებელმა მირჩია, პოეზია, კარგი ლექსები იკითხე და ყველაფერი თავისთავად მოგვარდებაო. სულმოუთქმელად ვკითხულობდი ყველაფერს, ვაჟას, გალაკტიონს, გრანელს, ტიციანს. მერე, როცა ფილოლოგიურზე ჩავაბარე ყველაფერს – ჰაინეს, რილკეს, ცოტა ფრანგული ვისწავლე ჩემით და მხოლოდ იმიტომ, რომ ჰიუგოს პოეზიას 11

ვზიარებოდი ან რაღაცით შემეცნო რემბო, ვერლენი, მალარმე და ასე გავიდა წლები...

– სიზმრები? სიზმრები თუ გაგიკეთილშობილდნენ? – შევახსენე ენაგაკრეფილსა და აღტკინებულს და შევეცადე, ცოტა ცივი ტონით, წამლების დალევის დროც შემეხსენებინა, მაგრამ შენც არ მომიკვდე...

- უფრო ფერადოვანი და გულმოწყალენი გახდნენ, თანაც მათზე უკვე აღარ ვიყავი ისე დამოკიდებული, რადგან...

– რადგან წამლების დალევის დროა, არა? – გამეცინა და მივხვდი, მის თამაშში ხვალ უფრო დიდი ინტერესით ჩავებმეობდი.

– უი, მაპატიეთ, – შეიცხადა ბავშვურად, შეტრიალდა და წამლები გამომიტანა. ძილის წინ ხუთ წამალს ვსვამდი, პიტნის ჩაის შემდეგ კი დამამშვიდებელსა და ძილისმომგვრელს. მთელი ეს ორომტრიალი თვალის მილულვამდე ლამის ორი საათი გრძელდებოდა და ასე ცხრა–ათი საათისთვის, ჩვეულებისამებრ, უკვე მეძინა, მაგრამ... როგორც ჩანს, ამ ღამეს ნამდვილად მომიწევდა დღის განრიგის დარღვევა, ოღონდ არა იძულებით, არამედ იმ ხალისიანი თვითნებობით, რომელსაც ეს კაფანდარა გოგო იწვევდა ჩემში. მერე დიდხანს ვდუმდით, დავყურებდით გაკაშკაშებულ ქალაქს და, ჩვენ ჩვენს საფიქრალზე ჩამოყრდნობილნი, ერთმანეთის არსებობას სიამოვნებით ვივიწყებდით.

პიტნის ჩაი უფრო გემრიელი მეჩვენა, მურაბა - უფრო ტკბილი და სურნელოვანი და უცებ ვიგრძენი, რომ ახალგაზრდობის ჩაქროლილი კომეტის ნატეხები ჯერ კიდევ კენჭებივით მეყრებოდა თავზე და მინავლებულ დღეებს მოულოდნელი ძალისხმევით მიფხიზლებდა. ვინც ახლა ჩემს ასაკშია, კარგად იცის, რომ სიბერეში ბედნიერების ამგვარი განცდა იმ დანასავითაა, რომლითაც მხოლოდ საარსებო პურს დასჭრი და სხვა ვერაფერს, უბრალოდ, არსებობს კმაყოფილება სიცოცხლის ასეთი მცირე შეღავათებით გასრულებისა და, იმ მორჩენილი ჭკუის წყალობით, ერთი აზრიანი წინადადების ბოლოში საბოლოო წერტლის დასმისა. ამ დროს აღარც გეკითხებიან და აღარც პასუხს გთხოვენ ჩავლილ შეცოდებებზე, ის კი არა, წამოცდენილ გულახდილობაზეც კი ისეთი დუმილით გივლიან გვერდს, რომ ძნელია დაიჯერო, საკუთარი მოგონებები შენ გეკუთვნის თუ არა... ვიდრე სიცოცხლეს შენი სურვილისამებრ მოიხმარ – შეძლებული ხარ, როცა ის გხდის თავის მსახურად – უძლური. ამიტომ ვცდილობდი არასოდეს ამოვვარდნილიყავი ცხოვრების დაწერილი თუ დაუწერელი კანონების კონტექსტიდან, რათა ჩემთან ახლოს მყოფი ადამიანებისათვის სიცოცხლის წყურვილი არ გამენელებინა. ახლაც იმას ვებღაუჭებოდი, რაც ამ სევდიანთვალებიან გოგოსთან სანდო და კეთილ თანამოსაუბრედ წარმომაჩენდა.

13

არც ენაგაკრეფილი იყო და არც როყიო, უბრალოდ, ჩემდა გასაკვირად, ჯერ კიდევ ფეხდაფეხ მოსდევდა ის ბავშვობა, რომელსაც ასე მონდომებით გამოჰქცეოდა სოფლიდან და რომლისთვისაც დღემდე ვერ დაეღწია თავი. ასე იქნებოდა მანამდე, სანამ მასში ის სოფლელი, გულჩახვეული სიზმარა გოგო არ მოკვდებოდა და ქალაქელ, გამოქექილ ქალად არ იქცეოდა.

– გინდათ, ტელევიზორი ჩაგირთოთ? – თქვა და ფინჯანი მორიდებით ჩამომართვა.

–არა, გამომაშტერა ერთმა და იგივემ, – ვთქვი და საწოლზე მთელი ტანით წამოვჯექი...

– აბა, რა ვქნათ? გინდათ, კარტი ვითამაშოთ? ან, გნებავთ, რამეს წაგიკითხავთ... – პასუხისთვის არ დაუცდია, ისე წამოდგა და წიგნების კარადას აეყუდა. ასე იდგა თითქმის ნახევარი საათი. როგორც ჩანს, აღარც ვახსოვდი. მიკვირდა, ან ასე მალე როგორ ივიწყებდა გვერდით მდგომს, ან ასე უცებ როგორ იხსენებდა დავიწყებისთვის გამეტებულს. სწრაფად, მოხერხებულად და როგორღაც უცნაური რიტმით მოძრაობდა. თითქოს დროს უცებ უშვებდა ხელიდან, თავის ნებაზე სიარულს ახარბებდა და, მის დამოუკიდებელ თავაშვებულებას იგრძნობდა თუ არა, უცბადვე, მოულოდნელი სიმკაცრით უკანვე ეზიდებოდა და აიძულებდა, იგივე ნაბიჯები ნელა, მისი კარნახით გადაედგა.

შემოტრიალდა, თვალდახუჭულივით, ბარბაცით გამოიარა რამდენიმე ნაბიჯი ჩემს საწოლამდე, სკამზე მოწყვეტით დაჯდა და თვალებში ჯიუტად მომაშტერდა.

– იცით, ყველა ადამიანი მოგონებებს აგროვებს, რათა სიბერე უზრუნველყოფილი ჰქონდეს მარადიული ხსოვნით, რათა რაღაც ახლის გამოსაგონებლად გონება და გული არ აიტკიოს, მე კი, აი, უკვე ოცდაცხრა წლის ვარ და არაფერი, სრულიად არაფერი მაქვს მოსაგონარი...

– შეუძლებელია, – შევეცადე დამემშვიდებინა, – რაღაც მაინც გექნებათ...

– ჰო, მაგრამ მე ვამბობ, ღირსახსოვარი-მეთქი, თორემ საკუჭნაოში გადაგდებული ბავშვობის სათამაშოებით დიდები აღარ თამაშობენ...

– არა, თამაშობენ, ყველასგან მალულად, მაგრამ მაინც. იცით თუ არა, რომ ბავშვობანას ყველაზე უკეთ დიდები თამაშობენ, რადგან მათ იციან...

– არა, მაპატიეთ, მაგრამ არ მჯერა მაგისი. ეგ ფსიქოანალიტიკოსების დამამშვიდებელი დიაგნოზია იმ ადამიანებისათვის, ვინც ვერასოდეს გაიზრდებიან. აი, ასე, ნამდვილ, ღირსეულ პიროვნებებად...

– ჰო, მართალი ხარ. მაგრამ რაკი ეს მოსაზრება უდიდესი მეცნიერული დაკვირვებების შედეგია, არსებობის უფლება ხომ აქვს...

– არსებობის უფლება კი, მაგრამ გაზიარებისა და დამაჯერებლობისა – ნაკლებად, რადგან თქვენც

15

დამეთანხმებით იმაში, რომ იდიოტიზმიც ისეთივე მზარდია, როგორც ყველა ცოცხალი ორგანიზმი...

– ვერ გავიგე, – წავილუღლუღე და ისე გამოვფხიზლდი, მეგონა, ათი ღამე ვეღარ დავიძინებდი...

– კარგი, მაპატიეთ, აგაფორიაქეთ. ტყუილად ამიყვანა თქვენმა ქალიშვილმა, გთხოვთ, ნუ ეტყვით, რომ ასეთი ყბედი ვარ, მეტს აღარ შეგაწუხებთ. ახლა დაიძინეთ, მე სამზარეულოს მივალაგებ... და სახტად დამტოვა. ბალიში დავიდაბლე და შევეცადე, გაქცეულ ძილს როგორმე დავწეოდი. დიდხანს, ძალიან დიდხანს ალაგებდა ოთახებს, ფეხაკრეფით, მსუბუქად, დროდადრო მიდიოდა საწოლთან და ჩემს სუნთქვას აყურადებდა, ვიდრე დასაძინებლად შევიდოდა, მაჯა ორი თითით გამისინჯა და კარი შეიხურა. მხოლოდ გათენებისას ჩამეძინა...

თ ა ვ ი II

ის უცნაური, არაჩვეულებრივიც კი იყო, მაგრამ დრო მაინც უბრალო, ძველებური დინებით მიდიოდა, ოღონდ, ცოტა უფრო აჩქარებული ტემპით. ყოველი ჩავლილი წუთი იმ ნაპირთან მაახლოვებდა, რომლიდანაც ყველაფერს „მოყირჭებული სინანულით“ დავინახავდი. დიახ, როგორც ჩემი ქალიშვილი ამბობდა, მოყირჭებული სინანულით, თუ ახლა, სიცოცხლის დასასრულს, მაინც არ ვისწავლიდი, გამომეზომა ყოველი წუთი. ეს ნამდვილად მისი აღმოჩენა იყო და ვერ შევედავებოდი, მაგრამ მე ჩემებური სინანული მავსებდა ყოველთვის, მაშინაც კი, როცა სიცოცხლით ტკბობის უნარი ირეალური მახვილივით ანაკუწებდა წინ დამხვდურ მთელ რიგ უსიამოვნებებს და, სწორედ, ამ უნარით გამოვირჩეოდი სხვებისგან, მაშინაც და ახლაც... შენი სიცოცხლის მთავარი დანიშნულება ისაა, სხვას სიკვდილი არ ანატრებინო, მაშინ, როცა მოქმედებებით კონტაქტი აღარ ძალგიძს კაცს, უნდა შეეცადო, ფიქრით, აზრით, სიტყვით მაინც აღადგინო კავშირი მათთან, რომელთა გარეშეც შენი არსებობა არარსებობისგან არაფრით განსხვავდება. დიახ, მჯეროდა, შეგიძლია თავი დავიწყებასაც შეახსენო მაშინ, როცა ის შენს ეპიტაფიას თავისებური არტისტიზმით კითხულობს უშენობით სავსე აუდიტორიის წინაშე.

17

ჩემმა პირადმა ექიმმა, იმ უცნაურმა ბიჭმა, ერთხელ, მორიგი ვიზიტისას, დამაიმედა: ყველაზე ადრეული გულმავიწყობის ბინადარნი ინტელექტუალური მოხუცები ხდებიან. ასე რომ, ვერცკი გაისიგრძეგანებთ თქვენი უსუსურობით გამოწვეულ ტკივილებს თქვენი ახლობლების მზერასა თუ ურთიერთობებშიო.... კიდევ ბევრი რამ იბოდიალა და, როცა ეგონა, რომ საიმედო ნუგეშის ამარას მტოვებდა, იმ სულელმა სულში სამუდამო შიში ჩამისახლა. მაშინ ჯერ კიდევ ყოჩაღად ვიყავი, უბრალოდ, იმ დღეს ზურგს უკან ფეხაკრეფით შემოპარული სიბერის კაკუნი ვერ გავიგონე და მანაც მახვილივით მაჯახა თავისებური მკურნალობის მეთოდი. საწყენი არაფერი იყო, მით უმეტეს, ყველამ ვიცოდით სამედიცინო ლექსიკონის გამორჩეული განმარტებანი, მაგრამ ხომ გითხარით, იმ დღიდან გაუნელებელი შიში გამიჩნდა იმისა, რომ ყოველდღე ნელ–ნელა დავივიწყებდი იმას, რასაც მარადიულ მეგზურად ვისურვებდი. სულერთია, ისინი ადამიანები იყვნენ, მოვლენები, მოგონებები თუ აზრები... ვიდრე ლოგინის ხშირი სტუმარი გავხდებოდი, უცნაური ჩვევა დამჩემდა. თითქმის ყოველდღე, დღეში სამჯერ ვაღებდი კომოდის ყველა უჯრას და გულდასმით ვნახულობდი ყველა ნივთს, ტანსაცმელს, საცვლებსაც კი და თუ რომელიმეს ვერ აღმოვაჩენდი, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ის ჩემს ქალიშვილს გარეცხილი თოკზე ეფინა, საოცარი შიშით ვივსებოდი.

კარგა ხანი დამჭირდა, რომ ეს შიში გამნელებოდა, თუმცა მთლიანად მისი ამოძირკვა მაინც ვერ შევძელი. და, აი, ახლა, ყოველი დამოძღვრისას, დილით, შიშით მივჩერებოდი ამ კაფანდარა, უცნაურ გოგოს თვალებში, რათა მასში ჩემი გულმავიწყობით გამოწვეული მოწყალე მზერა არ აღმომეჩინა. აღარაფერი შემეძლო და, მაინც, კაცური თავმოყვარეობა არ მაძლევდა იმ სიმშვიდით ტკბობის საშუალებას, რასაც მოხუცები ბობოქარი განცდებით დაცლის შემდეგ, ბოლოს და ბოლოს პოულობენ. სიბერე იმ დამარცხებებით ტკბობაა, რომლითაც მთელი სიცოცხლე გამარჯვებულად მოგქონდა თავი. ჰოდა, ის მეც ისეთივე ნელი რიტმით უნდა დამეგემოვნებინა, როგორც ჩაი, შვრიის ფაფა ან თაფლიანი წყალი. ერთი სიტყვით, ყველაფერი თავისი დინებით მიდიოდა, მაცმევდა, მივლიდა, მირეცხავდა, სახლს ალაგებდა, გემრიელ, ოდნავ მარილიან წვნიანს მიკეთებდა, მიკითხავდა წიგნებს, მესაუბრებოდა ყველაფერზე, ოღონდ გამოზომილად და ცოტას, რომ არ დავეღალე (მით უმეტეს, ჩემი ქალიშვილი უშლიდა, ჩემთვის თავი არ მოებეზრებინა ბევრი ლაპარაკით), დადიოდა მაღაზიაში, ბაზარში, ვუყურებდით ტელევიზორს, უმეტესად სერიალებს, ყველაფერს ბრწყინვა გაუდიოდა და, რაც მთავარია, ბინაში ისეთ სიმშვიდეს ჰფენდა, რომ მიზეზიც რომ მოეცა, ვერაფერში შევედავებოდი. ოღონდ ერთი დიდი უხერხულობა მაინც რჩებოდა.

19

ღრუბელით სხეულის ყოველღამიერ გაწმენდაზე უარი ვთქვი, რა მჭირს სამაგისო, წყალს ყოველ საღამოს მე თავად გადავივლებ-მეთქი და ასეც მოვიქცეოდი. იმ ღამეს ადრე გავათავისუფლე, ძილი ნებისა ვუსურვე და აბაზანაში გაჭირვებით შევედი, მაინც და მაინც ფეხები მაშინ ამებლანდა. როგორც იქნა, ყველაფერი ძველებურად აღვასრულე და ის–ის იყო ლოგინში ჩავწექი და ღამის ნათურა ავანთე, რომ თავზე ჩრდილივით დამადგა და ლამის გული გამიხეთქა.

– იცით, ძილის წინ არ ვარგა გადავლება, ძილს დაგიფრთხობთ, შევეცადოთ ეს ყველაფერი ასე შვიდი-რვა სათისთვის აღვასრულოთ. დაწვებით, ვისაუბრებთ, ტელევიზორს ვუყურებთ, მოითენთებით, წყლის სიამე ტანში გაგიჯდებათ და ძილიც თავისით მოვა. არ მეთანხმებით?

– ხო, ალბათ, – წავილუღლუღე და თვალები ჭერისკენ აღვაპყარი.

– მოემზადეთ, ხვალ იბანავებთ, წყალს კი არ გადაივლებთ, იბანავებთ! გავიგეთ, არა? – ძლივს გავარჩიე მისი ბავშვური, მიმნდობი ღიმილი, ღამის ხალათის საყელოს მთელი ძალით ჩაფრენილი ცდილობდა, რაღაც აღმატებული, დამაჯერებელი და მბრძანებლური კილო შეენარჩუნებინა და ამას როგორღაც ახერხებდა კიდეც, მაგრამ ვითომ მბრძანებლურ კილოთი ნათქვამ სიტყვებს შორის გასხლეტილი რბილი ჩქამი მისდამი კეთილად განაწყობდა ყველას და შეკამათების სურვილს გიკარგავდა.

ასე დამემართა ახლაც და დამჯერი ბავშვივით, მოჩვენებითი სიმშვიდით, მის წინ ისე მივლულე თვალი, რომ თავმოყვარეობის პატარა მონასხლეტსაც კი აღარ შევუწუხებივარ. ამბობენ, მოხუცებს, ყველა სხვა შეღავათთან ერთად, სირცხვილის ყოველი გრძნობა ან უხერხულობის განცდა ისე აქვთ მობლაგვებული, რომ, წუთისოფლიდან ყოველი ხმიადის მოჭრისას, თვალსაც არ ახამხამებენო, მაგრამ მთლად ასე არაა... იმ დილით ჩემმა ქალიშვილმა აქოთქოთებულმა შემოირბინა. ის-ის იყო, შვება ვიგრძენი, თავს როგორმე დავიძვრენ-მეთქი, რომ თამოს რაღაცაზე უხეშად მიუთითა და კარი ისე გაიჯახუნა, ისევ ის ძველებური შიში გამიჯდა მთელ ტანში. და უცებ გამახსენდა, რომ ასეთი რამ პირველად სკოლის, დამამთავრებელ, მათემატიკის გამოცდაზე დამეუფლა მაშინ, როცა პირველად აღმოვაჩინე რომ პუტკუნა ეკა ჩემი პირველი სიყვარულის თუ გატაცების საგანი ყოფილა თურმე. დიახ, არ მომწონდა, მაგრამ მიყვარდა, უფრო სწორად, თითქმის მიყვარდა. რისთვის, დღესაც არ ვიცი, თუმცა მისი უპირატესობის ჩამონათვალის გრძელი სია მრავალჯერ მქონდა ჩაკითხული. მათგან ყველაზე მეტად ის დამამახსოვრდა, რომ მათემატიკის ყველაზე რთული ამოცანების ამოხსნაში პირველი იყო, სხვების დახმარებაში - უშურველი, ამასთან ერთად, კარგად უკრავდა პიანინოზე და კიდევ მრავალი რამ... ახლა კი, ვიდექი ორთქლით სავსე აბაზანაში საცვლების ამარა და ვფიქრობდი, როგორ დავაახლოვებოდი 21

ბედისგან შემოქნეულ სილას, რათა აქედან გასვლისას, განბანილსა და გასპეტაკებულს ჩემს სინდისზე მისი ნათითურები თამოს არ შეემჩნია. აბაზანაში სკამი ჩამიდგა, ნაცრისფერი მაისურა თავიდან ერთბაშად წამომხადა და საცვლის ამარა ფრთხილად დამსვა.

– კარი ღია დატოვეთ, ორთქლში სუნთქვა მიჭირს, – ძლივს წავილუღლუღე და შელურჯებულ მუხლისთავებს ჩავაშტერდი. ხელჯოხიანი „მაჩალკაც“ შევახსენე, მაგრამ გეგონება, არაფერი გაუგიაო, ისე მუყაითად განაგრძო ჩემი დაზელვა, მკლავები მაღლა ამაწევინა, ძვლებზე სარეცხივით ჩამოკიდული, ჩამოჩვარული კუნთების ფრიალს თვალი აარიდა და ბეჭები გულდასმით დამიზილა.

– ეს შხაპის ახალი გელია, თქვენმა ქალიშვილმა ინტერნეტით გამოიწერა, – მანუგეშა რაღაც უცნაური ტონით და ღრმად ამოიოხრა. ვემორჩილებოდი მის ყოველ მოძრაობას, ყოველ ჟესტს და თავს განადგურებულად ვგრძნობდი. მუხლებზე როცა გადავიდა, გულში რაღაცამ გამკრა და გამომაფხიზლა. მზერა გავაპარე და არცთუ ღრმად ამოჭრილ კაბაში მბორგავ მის ორ ბურთს მივეყინე. უხერხულობის შეგრძნებამ ყელი ჩამწვა, მომეჩვენა, რომ წამწამზე დაკიდული წყლის წვეთებიდან ისე ვიყურებოდი, როგორც სიკვდილმისჯილი საკნის სარკმლის ცხაურიდან. ცხვირწინ, ასე მჭიდროდ,

ხელშესახებად ჩავლილ წამებს დახარბებულს, ერთი ხანობა თითიც კი შემიტოკდა, ნერწყვი თუ დორბლი ტუჩებზე გადავლილ სისველეს შეერია და, ის-ის იყო, რაღაც უცნაურმა ძალამ ფეხებზე წამომაგდო, რომ...

– დანარჩენი თქვენ დაამთავრეთ, აბა, თქვენ იცით. მე კარს იქით დაგელოდებით. აი, პირსახოცი... ვალმოხდილივით დამიგდო ყურთან და ვიდრე ხელში მოჩეჩებულ ღრუბელს მოვინაცვლებდი, სახტად დამტოვა. ტანი ისე გავიმშრალე და საცვლები ისე ჩავიცვი, თავში ფიქრიც არ გამტოკებია. ვცდილობდი, თმენის სადავეები ძველებურად მკვიდრად დამეგულებინა ჩემში, კარი ფრთხილად გამოვაღე და...

– ღმერთო ჩემო, რატომ აღარ დამიძახეთ? ასე მეორედ აღარ გააკეთოთ, ფეხი რომ დაგიცდეთ, რაღა ვქნათ მერე?

– არა უშავს, კარგად ვარ, – ამოვიჩურჩულე და მზერა იქითკენ მივმართე, საიდანაც მისი ხმა მომესმა. ნაბანავებს, სახედაცვარულსა და აყირმიზებულს თვითონ უფრო ჰგავდა. თვალებში რაღაც ფარული სიხარული ედგა, ისეთი, აქამდე რომ არ შემიმჩნევია მისთვის. თავბრუსხვევა ვიგრძენი და მასზე გაუაზრებლად ჩამოვეკიდე... ბალიში ამომიდო, წამომსვა და თავი ერთხელ კიდევ შემიმშრალა. ახლა მისმა მომეტებულმა მზრუნველობამ გამაღიზიანა, ხელით შევაკავე და ბალიშზე უღონოდ დავესვენე.

23

უსიტყვოდ გამშორდა და სამზარეულოს მიაშურა... ასე მეგონა, წყლიდან ამოგდებული თევზივით ვფართხალებდი. სიბრაზესა და უთქმელობას, უეცრად შემოვარდნილ მგრძნობელობასა და აზრგაურკვეველ ფიქრებს შორის თავს მრავალსაათიანი მარათონის მორბენალივით ვგრძნობდი, ფინიშის ხაზის გადაკვეთისას რომ მომცარვოდა ხელი და გზაზე დაკარგული გამარჯვების მაძიებელივით იქ მედურთა თავი, სადაც არავინ და არაფერი მელოდა. ყოველივე ამის გამზიარებელი, ღრმა სინანულის ფსკერიდან ამოტივტივებულ, თვალწინ ჩავლილ მოგონებებს გულგრილი მზერით მივაცილებდი და მხოლოდ იმაზე ვწუხდი, კიდევ როდის დადგებოდა ჩემი განბანვის დღე... რას იზამ, ასე ყოფილა წუთისოფელი, ახალგაზრდობაში სამემკვიდრეოდ გიგულებს, სიბერეში – ადვილად გასაწირ გერად, მუდმივად შენი კუთვნილი მხოლოდ ისაა, რაც გულმავიწყობის შემდეგ გრჩება გრძელ გზაზე და არა ის, რასაც ხელს გააყოლებ. დიახ, მიჩუმათებული და შენად დაგულებული მხოლოდ ის არის, რაც აღარც არაფერს გაძლევს და აღარც აღარაფერს გთხოვს – სიცოცხლის გარდა. არ ვიცი, ამ ფიქრებიდან რომელი გააღწევდა და რომელი გახდებოდა ადვილად გასაგები მისთვის, ვინც ახლა ჭურჭლის რეცხვაში ჩაპნეული ღიღინის მარცვლებით აპურებდა ჩვენ შორის გახიდულ დროს... ის მზის ჩასვლას უცდიდა, რათა მისგან მოგვრილი პოეტური მგრძნობელობით ატკიებული სული ამ უამური სიცხიდან როგორმე გაეტანა, მე კი – მზის ამოსვლას, რათა

კიდევ ერთხელ შემეგრძნო ღრმად მოაზროვნე რეალობაში იმ წუთებისა თუ წამების გაელვება, რომელიც ოდესღაც მხოლოდ ტუტუცური ახალგაზრდობის საზრდო მეგონა. როგორც იქნა, საქმეს მორჩა, ქათმის ბულიონი შემომიტანა და, ოხშივრიან ფიალაში მზერაჩაქცეული, სულის შებერვით მის გაციებას შეუდგა. ტანში თბილმა ჟრჟოლამ დამიარა, თვალი მოვხუჭე და დედაჩემი დავინახე. თბილ, გრძელ თითებში ვერცხლის კოვზი ეჭირა, მუხლებზე ქაშანურის ვეება ჯამი ედგა და ეშმაკური ცეცხლით აბრიალებული თვალებით იმის გაკეთებას მემუდარებოდა, რაც ჩემი სიცოცხლისთვის აუცილებელი საზრდო იყო. ბავშვობიდანვე უჭმელი ბავშვი ვიყავი, თხელი, აწოწილი, ბიჭისთვის უფრო მეტად თეთრი და აზიზიც კი, მაგრამ, დედის შიშის მიუხედავად, ჯანმრთელობას ჩემთვის მთელი სიცოცხლის მანძილზე მაინც არასოდეს უმტყუნებია. არც ახლა ვგრძნობდი თავს იმაზე უძლურად, ვიდრე ამას ჩემი ასაკი წარმოაჩენდა. ბედიც მწყალობდა, ჩემზე ყოველთვის ზრუნავდნენ და მიფრთხილდებოდნენ, ჯერ დედა და ცოლი, მერე შვილი და ეს ქალი. მეტი რა უნდა უნდოდეს საკუთარ სახლში, საკუთარ კმაყოფაზე მყოფ, საკუთარ ლოგინში სიკვდილის მომლოდინე ადამიანს თუ, ყველაფერთან ერთად, ამის გარდუვალობაც შეგნებული აქვს. არაფერი, სრულიად არაფერი...

25

თვალი გავახილე და ჩემკენ გამოწვდილი კოვზიანი, პატარა, თეთრი ხელი დავინახე. უცებ სიბრაზემ მომიარა. კოვზი უსიტყვოდ ჩამოვართვი. ფიალა გვერდით, ტუმბოზე დავდგი და უსიტყვოდ შევუდექი ბავშვობაში დაწყებული რიტუალის გაგრძელებას. ეს პროცესი ადათივით გადადიოდა მამიდან შვილზე, თაობიდან – თაობაზე, და დედაშვილობის ტრადიციულ კულტს ჯერ კიდევ მარადიულ ეშხს სძენდა. ბოლო ხანებში, ფსიქოანალიტიკოსების მიერ გაჩაღებული ჯვაროსნული ბრძოლების მიუხედავად, ჯერ კიდევ შერჩენოდა ბრძოლისუნარიანობა პასუხი გაეცა მათ ცივილიზებულ კითხვებზე, მაგალითად, ასეთზე: „როგორ შეიძლება, „შვილოთი“ მიმართავდე 35-40 წლის ვაჟს და ისე ექცეოდე, როგორც მის დამოუკიდებლობას ვერშეჩვეული დედა, როგორ შეიძლება გაუცნობიერებელი გვქონდეს ის, რაც მას სრულწლოვანების შემდეგ კანონით ბოძებულ თავისუფლებად ეძლევა?“ და სხვა ამგვარ სისულელეებზე. ხშირად ხმარობდნენ გაუგებარ ტერმინებს და იარაღის დაყრას ნამდვილად არ აპირებდნენ, თითქოსდა, ადამიანთა ერთმანეთთან გაუცხოების პრობლემების დაძლევის ერთადერთი წინაღობა ასეთი, მგრძნობელობითი, შეუვალობა და ჩამორჩენილობა ყოფილიყოს, თუმცა აუდიტორიის გარეთ მათაც ჩვენსავით უხაროდათ ამ ძველმანების მოხმარება. ახლა კი, ეს გოგო მომვლელი კი არა, ჩემ გვერდით შემთხვევით ჩამვლელი რომ ყოფილიყო, წუთით შეჩერებული და ჩემზე სიბრალულით სავსე მზერის

მომპყრობი რომ ყოფილიყო, ყველაფრის მიუხედავად, მაინც კმაყოფილებას მომანიჭებდა. სიბერე იმითაც გამოირჩევა, რომ მას ადვილად გააჩუმებ ყურადღების გამოხატვის იმ ხურდებით, რითაც ახალგაზრდობაში ვერავის გულმოწყალობას და, რაც მთავარია, საკუთარ კმაყოფილებას ვერ დაანაყრებდი. ხელისგულზე მეგდო მისი ლურჯი თვალებიდან გამოსხლეტილი მზერის პაწია მონეტა და თავს უმდიდრეს ადამიანად ვგრძნობდი. სიმდიდრეს თავისი ასაკი აქვს, ბავშვობაში – სათამაშოა, ყრმობაში – აკრძალული წიგნი, სიჭაბუკეში – პირველი ცოდვა, ზრდასრულისთვის – ცოლი, ცოდნა ან ფული, სიბერეში კი – ახალგაზრდობიდან შემორჩენილი მახსოვრობა ან ფერგაუცრეცავი თბილი პალტო. ერთი სიტყვით, ყველას თავისი ინდივიდუალური განმარტებები აქვს იმ სიტყვებისა, რომლითაც ცხოვრებასთან გულწრფელ საუბარს ვსწავლობთ, საყოველთაო კი ისაა, რომ ჩვენ უფრო ადრევე ვივიწყებთ სხვებს, ვიდრე ისინი გვივიწყებენ, თუმცა ამის გასამართლებლად ყველას ჩვენი განმარტება გვაქვს. ის იმაზე ადრე დამივიწყებდა, ვიდრე მე შევძლებდი წუთის წინ ნაფიქრალის გახსენებას. ხელები სველი ხელსახოცით გამიწმინდა, სურნელოვანი კრემი შემიზილა და, როცა ჩემს გაშლილ ხელისგულებს ჩააშტერდა, ტუჩზე ბავშვური ღიმილი აუთამაშდა. კარგახანს დაჰყურებდა, მერე ამოიოხრა და თქვა: 27

– თქვენი სიცოცხლის ხაზი ძალიან გრძელია, თქვენ დიდხანს, ძალიან დიხანს იცოცხლებთ...

– მე უკვე ვიცოცხლე, ეგ მეც ვიცი. შენ წარსული მითხარი, თორემ მომავალი აგერ წამლების ყუთზე მიზის...

– იცით, მეუხერხულება წარსულზე ლაპარაკი, ის დროის კუთვნილებაა და...

– დროის კი არა – ჩემი! – ცოტა უხეშად და ხმამაღლა გამომივიდა...

– ჰო, მაგრამ თქვენც... ჩვენც დროის კუთვნილება ვართ...

– კი ბატონო, მაგრამ თუ ასე მივუდგებით, ჩვენს თავს ნივთების დანიშნულების გარდა ვერაფერს შევძენთ, დროის გარდა, სადღაც ხომ უნდა გვეგულებოდეს საიმედო თავშესაფარი, ასე არაა?

– დიახ, თავი ჩაღუნა და კარგა ხნის დუმილის შემდეგ აჩურჩულდა, – მაგრამ, რამდენიც არ უნდა ვეცადოთ, ის მაინც ყველაზე საიმედო ადგილია, სადაც ყველაში და ყველაფერში ჩვენს სახსოვარს ვტოვებთ, უფრო მეტად ადამიანებში, ისინი ყველაზე ღირსეულად ატარებენ დროის ტვირთს, ავსებენ, სრულყოფენ და ...

– ძარცვავენ, რყვნიან, აფუქსავატებენ, კარგავენ, აწამებენ და...

– მართალი ხართ, მაგრამ... – ჩემდა გასაკვირად, მუდამ ენამჭევრი ახლა სიტყვებს ვერ უყრიდა თავს და უცებ აღმოვაჩინე, რომ კვირას, გამოსასვლელი დღის სადღაც გატარების შემდეგ დაბრუნებულს, ძველებური ხალისი

აღარ ჰქონდა. გამიკვირდა, ეს როგორ ვერ შევამჩნიემეთქი და პირდაპირ მივახალე: – რა მოხდა, შეგიძლია მითხრა? სად იყავი ამ კვირას?

– გაოცებულმა შემომხედა, გადაფითრდა, ტუჩები სატირლად აუთრთოლდა და თავის ოთახში ელვის სისწრაფით შევარდა. ასეა, ყველა ადამიანში ხდება რაღაც ისეთი, რომელიც მის ჭირთათმენას უფრო სრულყოფს და სიბრძნით ავსებს, მაგრამ უთქმელობას ბევრი, ძალიან ბევრი სჭირდება იმისთვის, რომ ასაკობრივ სიბრძნედ იქცეს. ამ ლექსებით გატიკნულ გოგოს კი, ჯერჯერობით, ასეთი სიბრძნის ტარება ნამდვილად არ შეეძლო... წამთვლიმა... ოთხ საათზე წამლები ძველებურად, მშვიდი ღიმილით დამალევინა და უეცარი, შენიღბული მხიარულებით ავსილი პირველად, აქ ყოფნის განმავლობაში, პიანინოს მიუჯდა... გაოცებით მივაჩერდი, მეგონა, კერძო გაკვეთილებით ნასწავლი ბანალური მუსიკით მომიშლიდა ნერვებს, მაგრამ ოთახში ისეთი ბგერები გამიბნია, რომ წამოვჯექი, ბალიში ავიმაღლე, კარგად მოვეწყვე და იმის მოსასმენად განვეწყვე, რაც ოდესღაც ცრემლებს მგვრიდა. დიახ, მუსიკა ყოველთვის მელანქოლიურს მხდიდა, როგორიც არ უნდა ყოფილიყო იგი... ნეაპოლიტანურ მელოდიებს უკრავდა შეუჩერებლივ, ერთიმეორის მიყოლებით, ჩქარობდა, ნერვიულობა ყველა 29

ბგერას ამკვრივებდა, მაგრამ მაინც სასიამოვნოდ მოსასმენი იყო ყოველივე. სიმართლე გითხრათ, არც არაფერი გამხსენებია და არც არავინ მომნატრებია, როგორც ამ დროს ხდება ხოლმე. პოეტური და მუსიკალური ასოციაციები ამ წუთას ჩემთვის იმ თეორიული სწავლების ნაწილი იყო, რომელთა დამახსოვრებისთვის ჩემი გონება ნამდვილად ვეღარაფერს გახდებოდა, მხოლოდ გულის ჩხვლეტებს ვგრძნობდი მომეტებულად, სუნთქვათა შორის პაუზები შინაგან შიშს როგორღაც უმკლავდებოდნენ და ამაოების განცდებს პირს ისე უთლიდნენ, როგორც პირველკლასელი - ფანქარს... დიდებული მუსიკის მოსმენისას აუცილებელი არაა, შენც დუმილად გამოიყურებოდე, ყველაფერს თავისი დანიშნულება აქვს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ეს ყველაფერი თითებზე ჩამოსათვლელია ან სავარაუდო დღეთა დასათვლელი. ერთი სიტყვით, სიცოცხლე უმუსიკოდაც ისე მიდის, როგორც მუსიკის თანხლებით და ძნელია გაარჩიო, ზუსტი სმენით როდის იწონებს თავს და როდის არა. მუსიკა ყველაზე დიდი გამონაგონია, რაცკი კაცობრიობას შეუქმნია, იმიტომ კი არა, რომ დედამიწის ტრიალს რიტმულობა და ჟღერადობა შესძინა, უფრო იმიტომ, რომ მისგან მოგვრილი მგრძნობელობა ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახადა, სულიერებას სხვა საწყაო მისცა და ადამიანებს, თავისი წარმომავლობის მიუხედავად, გაუადვილა, თავი რჩეული არისოკრატიზმის მკვიდრად მიეჩნიათ, მაშინაც კი, როცა ბორკილთა ჟღარუნში

თავისუფლების განწირული კივილი ძნელი გასაგონი იყო. იმ ბგერებს მივყვებოდი, გვერდით რომ მივლიდნენ. მივყვებოდი ბრმად, უენოდ, შიგადაშიგ არც იმ ბგერების ჟღერადობა მესმოდა, რადგან მათგან მოგვრილი ქაოსურობა გაუცნობიერებელ სიამეს განმაცდევინებდა მანამდე, ვიდრე იქიდან თავდაღწეული თუ გამოგდებული ყველაფერს ძველებური ხიბლით გავიხსენებდი. ჰო, ჩემო კარგო, მუსიკა ჩვენში იმგვარ გულმავიწყობას შობს, რომელიც ყველას და ყველაფერს საოცნებო სახით გვახსენებს, ოღონდ ამას ფორმას ვერ მოუძებნი, რადგან შინაგანი აკრძალვა ამის უნარს გართმევს, როგორც ხელში მოხვედრილ საშიშ, ბასრ იარაღს. ასეთ დროს ყოველგვარი ფორმა იმ არსს იძენს, რაც ადამიანებში აბსტრაქციის საუკეთესო მონაპოვარს ანადგურებს. მუსიკა შეწყდა, თვალები გავახილე და ჩემს საწოლზე ჩამომჯდარს უსიტყვოდ მივაჩერდი.

– ვინ გასწავლა ასე კარგად დაკვრა? თუმცა ნუ მიპასუხებ, ეს სულელური კითხვაა.

– არა, რატომ, გმადლობთ, რომ მკითხეთ, ველოდი კიდეც. მე მხოლოდ ასეთი კითხვებით ვიხსენებ ჩემს წარსულში ჩარჩენილ სახელდაურქმეველ პატარ-პატარა საოცრებებს. მეზობელი მყავდა, ანიკო. მაღალი, ლამაზი ქალი იყო, უშვილო. მოსიყვარულე ქმარი ჰყავდა, გადამდგარი გენერალი, მაგრამ ადრე გარდაეცვალა და მანაც სიბერეში აურია. არა, კი არ გაგიჟდა, შეიშალა. აი, ისე კეთილად, 31

ლამაზად რომ იშლებიან ხოლმე, მარტოდმარტო დარჩენილი, ღრმა სულის ქალები, ძველისძველი როიალი ჰქონდა, სამი გალია იადონი, ორი აკვარიუმი და ულამაზესი, იშვიათი ოთახის ყვავილები. შვილები არ ჰყავდა, მთელი დღე მათ უვლიდა, მზის ჩასვლისას ჯდებოდა და მთვარის ამოსვლამდე უკრავდა, მეზობლები ბრაზობდნენ, რა დროს მუსიკაა, შეგვაღონა, ძილს აღარ გვაცლისო. ის კი პასუხობდა: ასე ადრე და ასე გულიანად რა გაძინებთ, თქვე საცოდავებოო... მივყავდი, მამეცადინებდა, მასწავლიდა, მარიგებდა, და ერთსა და იგივეს ჩამჩიჩინებდა მუდამ: „იცოდე, ყოველთვის ქალური იყავი, ქალური და... სულელი“. არ ვიცი, ამ უკანასკნელში რას გულისხმობდა. მართლა ასეთად დავრჩი, ქალურისა რა მოგახსენოთ, მაგრამ სულელი კი ნამდვილად ვარ, ამაში თქვენც ხო დარწმუნდით...

– არა, რას ამბობ?!– მეტი ვერაფრის თქმა შევძელი, უჩინარი ცრემლი გადავყლაპე და მზერა აივნისკენ მივმართე. უსიტყვოდ გამცილდა, ოთახიდან მთელი საათი არ გამოსულა, არც მე დამიძახია მისთვის. დაველოდე, როდის იჯერებდა გულს საკუთარ თავთან ბაასით და როცა ჩემს წინ კვლავ აისვეტა, მისი მშვიდი ღიმილით ავსილმა მოულოდნელი შიმშილი ვიგრძენი...

თ ა ვ ი III

ოქტომბრის ბოლოს წვიმები აიტეხა და ფოთოლცვენის მთელი დიდებულება ფანჯარასთან, გაწუწული და უფერული ლანდების სახით, ამისვეტა. გულის ფრიალი მომეძალა, შესიებული მუხლისთავები, საწოლიდან ადგომის საშუალებას აღარ მაძლევდა, დროდადრო ნერვიული აღგზნება აუტანელი ხასიათის გამოვლენის ნებას მრთავდა, შეშუპებული ქუთუთუთოებით მზერას უფრო მიმძიმებდა და შინაგან ღელვასაც ისე მიმძაფრებდა, რომ ჩემს თავს ვეღარ ვცნობდი. ის, თავის მოვალეობას მთელი კეთილშობილებით აღასრულებდა და, დროდადრო მისდამი უნებური ბრაზის გამოხატვისას, თავის გამართლების საშუალებას მაძლევდა.

– ასე იცის შემოდგომამ, ყველა ასე ვართ, ზამთრისთვის ვემზადებით და ვცდილობთ, ყოველგვარი ღელვისგან და ნერვიული შეტევებისგან გავთავისუფლდეთ, რათა გრძელი ღამეებისთვის ყველაზე დიდი მარაგი – სულიერი სიმშვიდე – მოვიმარაგოთ, – ამბობდა თბილი, ღუღუნა ხმით და ხელებზე ისე მეფერებოდა, როგორც მუდმივი ყურადღებით განებივრებულ ბავშვს. ასეთ დროს უღონობა მეუფლებოდა. სულში რაღაც თბილი გრძნობა მეღვრებოდა და ყელში მოწოლილი ცრემლების გადაყლაპვა მიჭირდა.

33

სხეული ნელ–ნელა ნებდებოდა დროს, გულიც უსუსურობისთვის ყოველ წუთს რაღაც მიზეზს პოულობდა, მაგრამ სული, ღმერთო ჩემო, სული არ მანებებდა ბრძოლის ველიდან მანამდე გასვლას, ვიდრე ბოლო ძარღვი არ გამიწყდებოდა. ვინც, ჩემსავით უღმერთობის ხანაში დაბადებულა და გაზრდილა, მან კარგად იცის, რა ძნელია იმის წინაშე თავის დახრა, რომელიც ხელშეუხებელი სიდიადით წარმოჩინდება ყველა მოკვდავის არსებობაში. ისინი, ვინც ყველაზე დიდ რწმენას უკვე აღარ არსებული იდეის სახით ვატარებდით, ადვილად ვახერხებდით თავის მართლებას ყოველი მორიგი შეცოდების შემდეგ, იმ ნუგეშს მინდობილნი, რომელსაც „არცოდნა–არცოდვის“ სახით ვიგულებდით. და, აი, უცებ გამიჩნდა სურვილი, ყველაფერი თავიდან დამეწყო, აქამდე მიღებული ყოველგვარი განათლება, წიგნიერება, უპასპორტო მგზავრობასავით უნებლიე იმედგაცრუებასა და სასოწარკვეთაში გადამეზარდა იმის შიშით, რომ დარჩენილი დღეების რომელიმე სადგურზე დედიშობილას ჩამომსვამდნენ და სადღაც გადამასახლებდნენ. მოულოდნელად ისიც აღმოვაჩინე, რომ სამემკვიდრეო შიში, ჩემ მიერ დატოვილ საანდერძო ტექსტში ჩასამატებელი პირობასავით წამომწეოდა და იმის აღიარებას მაიძულებდა, რითაც ჩემი შთამომავლის თვალში არცთუ სახარბიელო სახით წარმოვჩინდებოდი.

19

იქნებ იმიტომ, რომ ბევრი არაფრის დატოვება არ შემეძლო, რადგან, ასეთივე მიზეზ-შედეგობრივი თანმიმდევრობით, დღემდე ღირებული არაფერი შემიქმნა და ახლა, ლოგინში განებივრებულ სიკვდილის მომლოდინეს, უპოვარ-უპატრონოებთან შედარებით, მხოლოდ და მხოლოდ ასეთი, თვითკმაყოფილი, სულელური პოზა მინარჩუნებდა უპირატესობას. როცა ამის გამოსწორების საშუალებას ასაკი გაძლევს, კიდევ შეიძლება, რაღაც შეცვალო, მაგრამ მე, ახლა, ამ სულელი გოგოს ხელებში მოქცეულ მოხუც თოჯინას, რიღას თავი მექნებოდა, თავად მოგეხსენებათ... ჩვეულებრივი ღამეები მქონდა - გულგატეხილი, დროდადრო ვერგათენების შიშით აღვსილი. აი, დღეები კი ერთმანეთს არაფრით ჰგავდა და ამაში თამოს წვლილი განუზომელი იყო. ერთ საღამოს მის წარსულზე რაღაც მცირედის მოძიება ვცადე, მაგრამ ქვის კედელი აღმართა და საწოლზე ჩამომჯდარმა ჩემამდე ძლივს მოიტანა სევდით გავსილი ნაფიქრი.

- მიყვარს და კიდეც მძულს წვიმა... საერთოდ, ყველაფერი ასეთი ტკბილ-მწარე ნაზავია ჩემთვის... ჰო და არა. განა იმიტომ დღემდე ვერ ვისწავლე მათი ავკარგიანობა. არა იმიტომ, რომ ასე სჯობია, ცალ-ცალკე ერთ წუთზე დიდხანს არაფერი მქონია, მივეჩვიე ჩემდამი სხვის ავის ქმედებას, ვცდილობ, კეთილი ფიქრი დავაწიო, ავ სიტყვასა და წყევლას ლოცვა შევუნაცვლო. ჰო, მართლა, არ გინდათ დილა-საღამოს ლოცვები ვიკითხოთ ან ფსალმუნები, მადლი შეგვეწევა, დარდი 35

შეგვიმსუბუქდება და ცოტათი მეტად შევტრიალდებით იქით, საითაც...

– მე ჯერ არ მოვმკვდარვარ, – ვთქვი უეცრად უბირი ცინიზმით და მევე შემრცხვა ჩემი თავის.

– ამიტომაც, დროულია. იმისთვის, რომ გარდავიცვალოთ და არა მოვკვდეთ... გაოცებით მივაჩერდი, თავი გამოვიშტერე, გეგონება, ვერაფერს ვხვდებოდი და მით უფრო აუტანელი გავხადე ჩვენ შორის გახიდული დუმილი.

– იცით, სადღაც წამიკითხავს, ბრძენთა შორის ჩამოვარდნილი დუმილი ბევრად მძიმეა, ვიდრე...

– მაინც, რამდენს იწონის ეგ დუმილი, – ვცადე ღიმილი მომეშველიებინა.

– ის, რაც სინანულზე მძიმეა, ადამიანების მიერ დადგენილ ზომა-წონის ერთეულებს არ ემორჩილება, ესეც იქ მაქვს ამოკითხული. ცდილობდა, თავისი გაბედულებით, საიდანღაც მოტანილი სიბრძნე ჩემთვის ადვილად გასაგები გაეხადა და თავს უფრო დამნაშავედ გრძნობდა, ვიდრე ყოვლისმცოდნედ. ეს მაღიზიანებდა და მართობდა კიდეც. უცებ აღმოვაჩინე, რომ ჩვენი საუბარი თანაასაკოვანი მეგობრების საუბარს უფრო ჰგავდა. სიხალისე იმანაც შემმატა, რომ საუბრის თემა მეგობრობის ზღვარს სცილდებოდა, ყოველ შემთხვევაში, ასე მეჩვენებოდა და... ისევ შიშმა შემიპყრო, გაუნელებელმა შიშმა, ისეთმა

შიშმა, როგორიც სხეულს გასხლეტილი სულის ამჩატებამ იცის, რაც ბრიყვთა თანდაყოლილი თვისებაა... სიბრიყვეს კი, მოგეხსენებათ, ასაკი არ გააჩნია. დროდადრო სასოწარკვეთის ლიბრისაგან მეწმინდებოდა მზერა. ასეთ დროს მთელი ძალით შევიგრძნობდი ჩემს ხელისგულზე მოსრიალე მისი თხელი თითების სითბოს... არცერთი სამკაული არ ეკეთა, იმის საბაბად მაინც, რომ მის სახეზე და ყელზე შემეჩერებინა მზერა და რაღაც შემექო... თვეების შემდეგ ისიც აღმოვაჩინე, რომ საოცრად ლამაზი ბაგე ჰქონდა, როგორც დედაჩემი იტყოდა ხოლმე „ღვთის ხელით გაწყობილი ტუჩ–კბილი,“ რისი არასრულყოფილების გამო ჩემი ცხონებული ცოლი მთელი ცხოვრება გულის გარეთ ჰყავდა... თხელი, ოდნავ პაჭუა ცხვირი ჰქონდა, რომ იტყვიან ნესტოებს შორის ლანდი გასდიოდა და, რომ არა მისი ლურჯ-მოიისფრო თვალები, სიტყვა“ლამაზი“ცოტა გაგაწითლებდა კიდეც. იმ საღამოს შოპენი დამიკრა, შინაგანი სიხარულით იყო ატაცებული და ცოტა წამიცეკვა კიდეც. მერე ვიღაცამ დარეკა, ჩემი ქალიშვილის მიერ ნაყიდი მობილურით სამზარეულოში კარგა ხანს ჩურჩულებდა, დროდადრო მესმოდა მისი „არა“ და „დიახ“, ისე რომ, როგორც არ უნდა მომენდომებინა, აზრის გამოტანას მაინც ვერაფრით შევძლებდი...

37

ვიჯექი და, წუთის წინ სიხარულით გალიცლიცებული, ახლა რაღაც უცნაური ეჭვით ნაჩხვლეტი ოთახში მის შემოსვლას ველოდი. შემობრუნდა, მაგრამ სრულიად შეცვლილი, მზერაჩამქრალი, მობუზული და ნაძალადევი ქმედებებით დაღლილი. ხმა არ გამიცია. ვიცოდი, ასეთ დროს დუმილი საუკეთესო საშუალება იყო იმისთვის, რომ მისთვის გონზე მოსვლა მეცლია. უცებ ისევ აიტკიცა, ლოყისთავებზე სიწითლე ყაყაჩოსფრად მოედო, ცხვირზე ჭორფლის ჭიამაიებიც აუცეკვდნენ. ასე ხდებოდა მაშინ, როცა ნაძალადევი მხიარულებით შინაგან სევდას მუჯლუგუნებით უმკლავდებოდა.

– მოხდა რამე? – ვეღარ მოვითმინე და...

– არაფერი. გინდათ, შექსპირის სონეტები წაგიკითხოთ? – ცდილობდა თემა იმის გაკეთებით შეეცვალა, რაც, მისი აზრით, მისდამი ინტერესს გამინელებდა...

– არა, ფსალმუნი წავიკითხოთ, შენ ხომ თქვი, დროა...

– კარგი, – მორჩილებით დახარა თავი, ხელებზე მომეფერა და თავისთვის ჩაიჩურჩულა, – ისეთი ახალგაზრდული ხელები გაქვთ, ისეთი, რომ სულ არ...

– კარგი, ჩვენ შორის ასეთი გრძელი ტირეები საჭირო არის, შენ ხომ, ასე ამბობ ხოლმე, როცა...

– მართალი ხარ, – მკვირცხლად წამოდგა, სამლოცველო კუთხიდან პატარა, ყავისფერყდიანი წიგნი გადაშალა და

პირველივე გვერდი ჩაიკითხა: „მიწყალე მე ღმერთო, დიდი წყალობითა შენითა და მრავლითა მოწყალებითა შენითა“... – დაბალი, მჟღერი ხმით კითხულობდა, გაცისკროვნებულ სახეზე წეღანდელი ჭმუნვის ნასახიც აღარ ჰქონდა, ლოცვებსაც ისეთივე აღტკინებით კითხულობდა, როგორც ლექსებს და ახლა ორი კვირის წინანდელი მისი ნათქვამი გამახსენდა: „თუ ღვთისგან დაწყებულ საქმეს ადამიანი ამთავრებს, ეშმაკი ვეღარაფერს გააწყობსო... მართალი გითხრათ, ამ სიტყვების არც მაშინ და არც ახლა ბევრი ვერაფერი გამეგებოდა, მაგრამ მისგან უკვე აღარაფერი მიკვირდა. ძილი მომერია, თვალებს ძლივს ვახელდი, მაგრამ მაინც ვცდილობდი ფსალმუნის მოსმენა მღვიძარეს გამესრულებინა, თუმცა მთქნარებას ვერაფერი მოვუხერხე. უცებ კითხვა შეწყვიტა, მომიტრიალდა და ღიმილით მითხრა: – ეშმაკი გებრძვით, ჯერ კიდევ გებრძვით და თქვენ ეს უნდა შეძლოთ... გამეღიმა, სრულიად გამოფხიზლებული წამოვჯექი, თავი ყინჩად დავიჭირე და ისევ როყიოდ გამოვცერი...

– არა, ჩემო კარგო, სიცოცხლით დამარცხებულთან ეშმაკიც კი აღარ კადრულობს ბრძოლას. ასე რომ, ნუ მაშინებ. წიგნი დახურა, პირჯვარი გადაიწერა და საწოლზე ჩამომიჯდა.

39

– თქვენ... თქვენც თავს იმით იმართლებთ, რომ გამარჯვებულებს არ სჯიან, არა? მგონი რომაელების ნათქვამია, ჩვენც გვაქვს ჩვენებური სიბრძნე.

- მაგალითად?–მას ყოველთვის შეეძლო თამაშში ჩემი ჩაბმა.

– მაგალითად: „შეუძლებელს შეძლებული კი არა, ძლიერი სულის ადამიანები აღასრულებენ“.

– ეგ ვინ თქვა? – ჩავეძიე ისევ ჯიუტად.

– არ ვიცი, – თქვა მორჩილად. წამოდგა, ბალიში დამიდაბლა, საბანი შემისწორა და ძილი ნებისა ისე მისურვა, თვალებში აღარც შემოუხედავს. დიახ, ბევრად უფრო ჭკვიანი იყო, ვიდრე ამას ჩემთან ყოველდღიურ ზრუნვაში ამჟღავნებდა, იმიტომ კი არა, დროდადრო ბრძენთა ციტატებით ჩემს შეგონებას რომ ცდილობდა, უფრო იმიტომ, რომ ზუსტად იცოდა, სად უნდა დაესვა წერტილი და სად უნდა დაედო ჩემთვის მრავალმნიშვნელოვანი დუმილის ბორკილი. მიდი და იმტვრიე ახლა თავი, იმ სიტყვებით საითკენ რას მიმანიშნებდა. ერთი რამ უდავო იყო, ის ყოველთვის განმაწყობდა იმისთვის, რომ დარჩენილი სიცოცხლის დღეები მიჩუმათებული სიმშვიდიდან, საბრძოლველად თუ არა, ბობოქარი ფიქრისთვის მაინც გამომეწვია, ჩემს ასაკში კი, მოგეხსენებათ, ეს რა სარისკოა. ის უკვე არსებობდა ჩემში, ჩემთან და ამას აღარაფერი შეცვლიდა, თუნდაც ასი წლის სიცოცხლე ებოძებინათ, ყველაზე შთამბეჭდავი ახალგაზრდობით. ის კი არა, აქამდე ჩემ თვალწინ ჩავლილ მოვლენებშიც კი ახერხებდა

შეჭრას და ადგილის დამკვიდრებას. ასე მეგონა, მთელი ცხოვრება ფეხდაფეხ კი არა, გვერდით მომყვებოდა და თავის არსებობას მარტო იმიტომ მიჩუმათებდა, რომ ჩემთვის განკუთვნილი ასპარეზი დროისა და სივრცის გარეშე გაეტანა. რაღაც დიდის გადარჩენა შეეძლო კაცში, ალბათ კაცობის. ყველაფერ ამას ამაზე აღმატებულ სახელს ვერავინ დაარქმევდა, თუმცა მას მაინც ყოველთვის შეეძლო აზრისთვის, ცნებისთვის ის ფორმა შეეძინა, რომლის ზუსტი განსაზღვრება მის გარეშე ძნელი იქნებოდა. დიახ, ის ზუსტი დამთხვევა იყო უფლისაგან ჩაფიქრებულისა და ქალად გაჩენილისა. ვერ იტყოდი, რომ ეს იყო სრულყოფილი, სრული ჰარმონიულობით განსაზღრული გარეგნული აღნაგობა, მაგრამ, სამაგიეროდ, შიგნიდან ისეთ უხილავ ენერგიას ასხივებდა, რომ მასთან კაცზე მეტობას ნამდვილად მოიწადინებდი. ჰოდა, ბედნიერებაც ხომ ეგაა, როცა სურვილი თავისი ძალმომრეობისაგან გაათავისუფლებს კაცს და იმის საკეთებლად განაწყობს, რაც, როგორც ის ამბობდა, უფლის ნაფიქრს ადამიანურ ჭეშმარიტებად აქცევს. კაცისა და ქალის თანაარსებობის პარალელების გადაკვეთის ადგილზე კი, მოგეხსენებათ, მოწყალებასა და ბედნიერებას ყველაზე დიდი ლმობიერებით არიგებს არსთა გამრიგე. კარი შეიხურა და დრო იქ გაიყინა, სადაც ბოლო ფიქრი ამეტუზა გონების ცარიელ კუნჭულში.

41

თ ა ვ ი IV

ზამთრის გრძელი ღამეები, მისი მეშვეობით, ისეთი სისწრაფით გარბოდნენ, რომ გაზაფხულის შემოსვლის სიხარულს უკვე მთელი ძალით განვიცდიდი. არა, ბებრული აცუნდრუკების სენი არ შემყრია, მაგრამ რაც დრო გადიოდა, ხანმოთეულის სიბრძნით მისი გაოცება ძალიან მიჭირდა. ის კი ყოველთვის იმ ღიმილით მაპურებდა, რომლის გარეშეც არსებობა ვეღარ წარმომედგინა. დეკემბრის შუა რიცხვებიდან აგერ უკვე ერთი თვე იყო, ეკერმანის წერილებს მიკითხავდა, გოეთეზე განუწყვეტლივ მესაუბრებოდა და ცდილობდა, მასთან უხილავი თანაალმობითა და შორეული, სულიერი მეგობრობით, ეკერმანზე მეტად მოეწონებინა თავი.

– აჰა, მაშ, დამჭკნარი დაჩმაჩნული ვაშლი აღვიძებდა მასში მუზას, არა? – ვთქვი ერთხელ მთქნარებით ვითომ რაღაც ჭკვიანური და თვალებში მივაჩერდი. თამომ, რაღაც უხერხულობა იგრძნო, სხვისი სირცხვილი თეთრ სახეზე შეფარულ სიწითლედ გადაეგლისა და თავისმართლებას შეეცადა.

– იცით, დიდ ადამიანებს ყოველთვის რაღაც უცნაურობანი სჭირდათ. ასეთი ვაშლი, როგორ გითხრათ...

– ხო, ასეთი ვაშლი იმ ახალგაზრდული შეცოდებების ნიჭის გაელვებას აღძრავდა მასში, რომლითაც ასე მირონცხებული იყო. სინანულსაც, ალბათ, რადგან,

როგორც არ უნდა ძლიერი გონებით გამოირჩეოდე კაცი, მაინც გამორჩეული შეცოდებებით ცხოვრება გსურს ყველასგან დაფარულად და მათი აღიარების უხერხულობისგან თავდაცულად. დიახ, ის, რაც ასეთებს მიეტევებათ, სხვებისთვის განაჩენია, ცხოვრება ყოველთვის ასეთი რთული იყო...

- ხო, მაგრამ, – ვცდილობდი, როგორმე დამემცირებინა მისი კაც–ღმერთი, – მაშინ უფრო ნაკლებ პრეტენზიულობა გმართებს დიდების ასე ხვავიანად მისაკუთრებისას.

– მას უბოძეს, გესმით, უბოძეს, აღიარებისა და სამართლიანობის ნიშნად, –ჯიუტად ცდილობდა ჩემს ზურგზე დაცემას თამო და თვალებში ცეცხლი უგიზგიზებდა.

– რა თქმა უნდა, ასეთი დიდებისთვის ვაიმარის სასახლეში ცხოვრება აუცილებელი ატრიბუტი უნდა ყოფილიყო.

– ამას მარტო ვაიმარი არ ჰყოფნის, ამას სულის ბუმბერაზობა და ნათელი გონება სჭირდება. ის კი დაბადებით იყო კეთილშობილი და ამისთვის ბრძოლა არ დასჭირვებია. სამაგიეროდ, უბრალო ყვავილების გამყიდველი ჰყავდა ცოლად.

– ხო, ასეთი ბუმბერაზები თავიანთ ბუმბერაზ ცოდვებს ასეთი მსუბუქი გირებით წონიან...

43

– დიახ, – არ მეშვებოდა თამო, – მას უყვარდა ქალი, როგორც მშვენიერება, როგორც წყალი, სასურველი რაციონი, შემოქმედება, რადგან...

– რადგან არც ახალგაზრდობაში და არც სიბერეში სასურველი ქალისგან უარი არ მიუღია.

– შეიძლება, – თქვა მოულოდნელი მორჩილებით და თავი დახარა. არ ვიცი, სად და როგორ შევეხე მის მალულ ტკივილს, იმ წუთას მე ჩემს თავს უფრო ვგულისხმობდი, ვიდრე რომელიმე სხვას, მაგრამ, მოგეხსენებათ, ყოველთვის ასე იყო, ჭორებს ისინი ავრცელებენ, ვინც საკუთარ ცოდვებს გულდასმით აჩუმათებენ. არ ვიცი, შეიძლება ეს მოსაზრება გასაზიარებელი არც ყოფილიყო, თავისმართლებისთვის სიბერის მომიზეზებაც კი საკმარისი იქნებოდა, რათა უნებურად განაწყენებული თამოს გული უცებ მომეგო... თუმცა გოეთეს ჩვენ შორის გაჩენილ ბზარს როგორ შევარჩენდი, როცა ხელის გაწვდენაზე მყოფი რეალობა აუსრულებელი ოცნებების პირისპირ ყოფნას, ყოველდღიური განაწესით „მისჯიდა“. კარგა ხანია პიანინოს აღარ მისჯდომოდა, ყოველი კვირა დღე, რომელსაც ჩემგან შორს ატარებდა, ეჭვებსა და ტკივილს მიმძაფრებდა და მისთვის მეთვალთვალის მიჩენის სურვილს მიღრმავებდა. ვგრძნობდი, ვითომ ის უჭირვეულო სიბრძნე, რომელიც მის თვალში დღემდე ასე მამაღლებდა, მალე თავქარიანი

ბერბიჭას გაუაზრებელ ქმედებებად მექცეოდა, რომ არა ის შაბათი საღამო... ვიბანავე, რა თქმა უნდა, მისი დახმარებით, მთელი რიგი, დღემდე ჩემთვის დაუძლეველი, უხერხულობით. ჩაი მივირთვით, წამლები დავლიე და ის–ის იყო ტელევიზორს ჩავუჯექით, რომ თავბრუსხვევა ვიგრძენი, ყველაფერი დატრიალდა და... გონზე როცა მოვედი, დავინახე რომ თავზე, თეთრხალათიანი ახალგაზრდა კაცი, ჩემი ქალიშვილი და თამო მადგნენ. ექიმი იღიმოდა, ქალიშვილი თამოს საყვედურობდა: ხომ გითხარი ძალიან ცხელ ჩაის ნუ ასმევო. გამეღიმა, ჩემს შვილს ერთი კარგი თვისება ჰქონდა - სხვისი ტკივილების გაუბრალოებისა და საკუთარის გამძაფრებისა, მათ შორის ხაზგამყოფი კი დროდადრო ის ზლუქუნი იყო, რომლითაც საკუთარ შეცდომებს დასტიროდა ხოლმე. ახლა კი თამო იყო მისი რისხვის საგანი და, რა თქმა უნდა, საბაბის ძებნისთვის შორს წასვლა არ სჭირდებოდა. ექიმმა მაჯა და წნევა გამისინჯა, გულიდან რაღაც ცივი მონეტები ამხსნა, გადასასხმელის შტატივი ხელში ბავშვივით აიტაცა და ღიმილით დამიგდო: თქვენს ასაკში ყველაფერი უნდა შეზღუდოთო. არ ვიცი, რას გულისხმობდა ამ შეზღუდვაში: ჭამას, ჩაის სმას, საუბარს, ბანაობას თუ თვალის ფართხალით გახელას, მაგრამ ჩემთვის ნამდვილად სულერთი იყო მისი ბოდიალი. თამოს შიშჩამდგარ თვალებს შევყურებდი, ნაძალადევ, აბსურდულ ღიმილს მისი შეშფოთების ფონზე და მზად 45

ვიყავი, კიდევ სამი დღე ვყოფილიყავი ასე, ოღონდ უგონოდ მცოდნოდა, რომ ჩემკენ მოპყრობილ მზერაში რაღაც ისეთს დავინახავდი, რაც ჩემდამი მის მზრუნველობას უფრო უანგაროს და მნიშვნელოვანს გახდიდა, რაც აღებმიცემობის არშინებს გასცილდებოდა და ორივეს იმ თანაბარ პირობებში აღმოგვაცენებდა, საიდანაც როგორც ქალი და კაცი თავის ნამდვილ დანიშნულებას შევიძენდით. არა, ბიწიერს არაფერს ვფიქრობდი, რადგან ახლა ჩემთვის პლატონი უფრო ახლობელი იყო, ვიდრე რომელიმე ჩემივე მოგონებანი, უბრალოდ, მსურდა, გოეთესავით, მეც ვყვარებოდი ვიღაცას სამოცდათხუთმეტი ან ოთხმოცი წლის ასაკში და კანშემჭკნარი ვაშლის დანახვაზე კბილის პროთეზი კი არა, ის პირველი ტკბილი ცოდვა გამხსენებოდა, რომელმაც კარგახანს გამიმწარა სიჭაბუკის წლები. ერთი სიტყვით, ვცდილობდი, რაც შეიძლება მეტად დავშორებოდი საკუთარ თავს, როგორც რეალობას და უფრო მეტად დავაახლოვებოდი თამოს, როგორც აბსტრაქცია. თამო ჩემი სიცოცხლის სულგარჯილობის ბოლო მიმდინარეობა იყო, სიურეალიზმისა და აბსურდიზმის ნაზავი, დროდადრო სახიფათო აზრებიდან გამოჭრილი ქაღალდის ფრთებით და ძლივს გახსენებული სიზმრების მონარჩენებიდან შემოსილი სიცხადე და კიდევ მრავალი რამ, რომლის სახელის მოსაძიებლად დრო აღარ მეყოფოდა.

იანვრის ბოლოს, შაბათს, ჩემმა ქალიშვილმა ვიღაც დაბალი, პუტკუნა, თმაგახუნებული, მრგვალსახიანი ქალი შემოიყვანა, საწოლთან მომიგდო და როგორც ყრუს, ისე დამკივლა: – მამა! ვერ იცანი? აბა თუ გამოიცნობ, – მერე ისევ იმ ქალს მიუბრუნდა და ანუგეშა, – დაიცა, აუცილებლად გიცნობს. თვალები დავხუჭე და შევეცადე უღონობა მომემიზეზებინა.

– მამა! – ხელებში მწვდა ჩემი შვილი, – ეს ივლიტაა, ჩვენი ივლიტა. სოფლიდან ჩამოვიდა, ახლა ეს მოგხედავს და ისე გიპატრონებს, როგორც საჭიროა, გესმის? ამიერიდან აღარაფერი მოგაკლდება. ყვიროდა ჩემი შვილი და არ ვიცი, „არ მოგაკლდებაში“ რას გულისხმობდა. უღონობა და გულზე ნაღველის შემოწოლა ნამდვილად ვიგრძენი და, ვითომ თვლემას მინებებული, შევეცადე, სიმულაციის ხერხები თანდათან დამეხვეწა, რადგან ეს, ამიერიდან ამ ქალის შემყურეს, ნამდვილად დამჭირდებოდა... მაგრამ თამო! უცებ რაღაც ამიფეთქდა გონებაში და წამოვვარდი.

– მერე თამო! თამო! – საწოლიდან წამოდგომას შევეცადე, მაგრამ ქალიშვილისა და ივლიტას ხელებს ვეღარ დავუსხლტი.

– აბა, აბა, ეგეთები არ იყოს, ძალიან გაუნებივრებიხართ, ძალიან, – უცებ ამოიჭიხვინა ივლიტამ და თვალები ისე დამიბრიალა, რომ ბალიშზე უღონოდ გადავემხე...

47

დიახ, ის, რაც სახვალიოდ მეგულებოდა, ახლა, ამ წუთას ჩემს საწოლთან ვიღაც უცხო ქალის ფეხებთან ეყარა და სიცოცხლის შინაგან ძალას ძაფის ყოველ გამოწევაზე მაცლიდა. ახლა კიდევ უფრო მეტად ვრწმუნდებოდი, რომ სიბერე სიკვდილის თვალის მოსატყუებელი ნანა ყოფილა და მეტი არაფერი, რომელსაც ადამიანები უკანასკნელ იმედს ჩაფრენილები ღიღინებდნენ. ივლიტას ნამღერ ნანას კი შეეძლო, ჩემი სიკვდილი იმაზე ადრე გამოეფხიზლებინა, ვიდრე თავად წარმომედგინა. ყველაფერი უცებ შეიცვალა. დრო გაჩერდა, მაგრამ არა მორჩილებისა და ჩემდამი თვინიერების ნიშნად, არამედ როგორც ყველა ძალაგამოცლილი, ბეჩავი, გამოთაყვანებული და ყველასაგან მობეზრებული ბებრუხანა, რომელსაც ამიერიდან აღარც დაინდობდნენ და აღარც შეიბრალებდნენ. მომდევნო დღეებში აღმოვაჩინე, რომ ეს მე ვიყავი. თამოს სამზარეულო და სახლის საქმეები მიაჩეჩა ჩემმა ქალიშვილმა, ივლიტას ყველა სხვა დანარჩენი, მათ შორის, ჩემი მოვლა და, როგორც თვითონ ამბობდა, „ცოტა მოთვინიერებაც“, რას გულისხმობდა ამაში, ბოლომდე არ მესმოდა და, სიმართლე გითხრათ, ცრემლგალიცლიცებული და მორჩილად ენაჩაგდებული თამოს დანახვაზე, აღარც მისი გარკვევის სურვილი შემრჩენოდა. ახლა ვხვდებოდი რატომ არ ეძახდნენ ადამიანები ერთმანეთს ზოგჯერ ნამდვილ სახელს, რატომ

უკნინებდნენ ან აღმატებით უცვლიდნენ იმას, რაც დაბადებიდანვე მისი წარმოსახვის სრული გარანტია უნდა ყოფილიყო. სხვების თვალში მეც ასე ერთბაშად შემიცვალა ყველაფერი ივლიტამ: დღის განრიგი, ზოგიერთი წამალი – ნაკლებფასიანით და ნაკლები ზემოქმედებით, კვების რაციონი, ხაზგასმული ფაფეულობით, გახეხილ-გაწურული რაღაც გულისამრევი მინარევებით. ბანაობის დღეები და დრო თავისებური გამოცდილებით გამოწერა და ყოველგვარი ჩასწორებებისაგან თავის შეკავება მირჩია, თანაც „ისევ ჩემდა სასიკეთოდ“... ერთი სიტყვით, ქარბორბალასავით შემოჭრილ ივლიტას წინ არაფერი დახვედრია და ამიტომაც ერთი კვირის შემდეგ მე, თამო და ჩემი ქალიშვილიც კი მის სრულ მორჩილებაში აღმოვჩნდით. არ ვიცი, საიდან ჰქონდა ამ უბირ, კატისთვალებიან დედაკაცს ასეთი ძალა. არც ის ვიცი, ვის მიერ მინიჭებული უფლებით ლაღობდა ჩვენზე, მაგრამ ერთი რამ ცხადი იყო: ჩემი ქალიშვილი ამიერიდან, მისი ბრძანების უსიტყვო აღმასრულებელი იქნებოდა. ივლიტა - ეს იყო ჩემი ქალიშვილის მისდამი სიბრალულისა და მისი დედაკაცური გამოცდილებისადმი თაყვანისცემის ნაზავი, ეს კი, მოგეხსენებათ, დიდი ძალაა იქ, სადაც მამაკაცი თითქმის აღარ არსებობს. ჩემს ყოფას კი ივლიტას ხელში ნამდვილად არ ეთქმოდა არსებობა.

49

ერთ დღეს, მაშინ, როცა ივლიტა ბაზარში თუ სუპერმარკეტში დავიგულე, მოულოდნელად შემოსწრებულ ქალიშვილს გულისტკივილი გავუზიარე: – ჩუმად, მამა, არ შემოგვისწროს, თავისი უბედურება ეყოფა, იცი, რა მოხდა? - ქალიშვილმა სახლი გაუყიდა და საბერძნეთში იმ ფულით წავიდა, იმუშავებს, ფულს გამოუგზავნის და თავის საბუდარს უყიდის, მანამდე კი აქ იქნება, მერე შეიძლება ჩემთან წავიყვანო, მაგრამ ახლა მაგის... – და უცებ სიცილი აუტყდა.

– მაგის თავი არ გაქვს, არა? მერე ჩვენ გვაქვს, შვილო? – სიცილის გუნებაზე ნამდვილად არ ვიყავი.

– ვინ თქვენ? თამოს, ჰა და ჰა, ხვალ-ზეგ გავისტუმრებთ, აღარ დაგვჭირდება, ორი მომვლელის გასტუმრებას ვერ შევძლებ, თანაც ივლიტა აქ ცხოვრებისა და საკვების გარდა არაფერს ითხოვს, ეს ცოტაა, მამა?

– მერე სიმშვიდე? რად გინდა, სიცოცხლის ბოლო დღეები ჯოჯოხეთად მიქციო?

– შენიც ვერაფერი გამიგია, ის დარტყმული გოგო გირჩევნია ამ გამობრძმედილ დედაკაცს? თანაც ის ჩვენი სისხლი და ხორცია მამა და გაჭირვებაში გარეთ ვერ გავაგდებ, რატომ არ გესმის ჩემი, რატომ? მივხვდი, კამათს აზრი არ ჰქონდა და, საერთოდ, აღარაფერს აღარ ჰქონდა აზრი. ძლიერი უსასოობა და ნაღველი შემომაწვა გულზე და უეცრად დამაბერა, გამტეხა და დამაბეჩავა. ვინც ჯერ კიდევ ახალგაზრდა და ჯანღონით სავსე ხართ, ყველას, ყველას გახსოვდეთ ერთი რამ: მოხუცებს

აღარაფერი, სრულიად აღარაფერი აქვთ გასაცემი, დასაგირავებელი, გასაყიდი, მოგონებების გარდა და აღარც მისაბაძი ჭირვეულობისა და ავადობის მეტი, ერთადერთი რამ, რაც ჩვენდამი მოთმინებით აღგავსებთ, ყოველთვის თან იქონიეთ და არასოდეს დაივიწყოთ დროის შეგრძნება, მეტი არაფერი... იმ საღამოს ისე ველოდი, როგორც სიკვდილს. ივლიტას უნდა ვებანავებინე. აბაზანისაკენ სიკვდილმისჯილი პატიმარივით მიმავალს თამომ თბილი ღიმილი და ეშმაკური მზერა შემაწია, მერე პიანინოს მიუჯდა და დაკვრა დაიწყო. ივლიტამ კარი მიიჯახუნა და ჩემს გახდას შეუდგა. „მე თვითონ, მე თვითონ“–ის ბურტყუნით მისი სველი ხელები მოვიშორე და ვთხოვე აბაზანის კარი ღია დაეტოვა.

– მოკლედ, ისევ შენებურად უბერავ, – თქვა რაღაც გაურკვევლი ფრაზა თავისებური მრისხანებით და კარი გააღო. შემაჟრჟოლა და სკამზე მოწყვეტით დავჯექი.

– ასე არა!–კიდევ ერთხელ დასჭექა ივლიტამ, პატარა ბიჭივით ზეზე წამომაგდო, სკამი გამომაცალა და აბაზანაში მოწყვეტით გამშოტა. უსუსურად ამოვხედე, ცრემლი გადავყლაპე და, როგორც იქნა, წამოვჯექი. სინათლე ჩააქრო, ფანჯრიდანაც კარგი სინათლე შემოდისო და ჩემს დამუშავებას შეუდგა.

51

ლამის სახსრებში დავემტვრიე ისე მიტყაპუნებდა ვეება ხელის მტევანზე გაკრულ მაგარ მაჩალკას, რომელიც საიდანღაც გადმოეძვრინა. მერე წამომაყენა, გელიანი ღრუბელი მთელ ტანზე ჩამომაწუწა და, როცა ისევ აბაზანის ძირზე დამსვა, საცვალი ვეღარ აღმოვაჩინე... დავიბღავლე, მაგრამ ხმა ვეღარ გავიღე, თამოს მუსიკის ბგერები სველ ყურებში ლურსმანივით ჩამეჭედა და შინაგანი ღელვა გამიმძაფრა.

– ახლა შენ მიიბან-მოიბანე, – მომესმა სადღაც კუთხიდან და გამოვფხიზლდი. როგორც იქნა, მოვრჩი. ისეთი შეგრძნება მქონდა, თითქოს საკუთარი თავი მეწამებინოს, დამეჩხვლიტოს, დამეჯიჯგნოს და ძაღლებისთვის მიმეგდოს. როგორც უზარმაზარი ხორცის ნაგლეჯი, ისე ამოვიტანე ტანი და ბარბაცით გამოვიხურე აბაზანის კარი. დიახ, ახლა ვხვდებოდი, სიბერე სამაგიეროს მოზღვა იყო იმ ყველაფრისთვის, რაც ახალგაზრდობაში არაფრისთვის გაგიმეტებია და დაგიხარჯავს, განაჩენი იმ სასჯელისა, რაც არასოდეს მოგიხდია, საკუთარი „მე“-სადმი უსაზღვრო, ახალგაზრდული შეღავათების გამო. დიახ, შურისგება იმ განცხრომისთვის, რომელსაც ასე უშურველად ვიპარავდი წუთისოფლიდან. და უცებ აღმოვაჩინე, რომ ივლიტას მოსვლის დღიდან, თვითგვემის უპირატესობით შეპყრობილი, ვცდილობდი, ყველაფრისთვის გამართლება მომეძებნა, იმისიც კი, რასაც მართლა არ ვიმსახურებდი.

ნუთუ მხოლოდ ხანმოთეული უძლურების მორჩილება მომინელებდა დარჩენილ დღეებს, თუ ეს ქარიშხლისწინა სიმშვიდე იყო და მეტი არაფერი.

– შეეშვი, გოგო, მაგის ბრახუნს და ბულიონი მოუტანე, ყველაფერი ჩემს კისერზე მოაგდეს და მორჩა... გაოფლილი და სახედაცვარული ივლიტა რბენით დაღლილ ბებერ ცხენს ჰგავდა. მისი ასაკისთვის შეუფერებელი, საოცრად ჯანსაღი კბილები ისე უელავდა, გეგონება, მორიგ მხედარს თავის თავს ახარბებსო და გამეღიმა. თამომ გამომხედა, თვალი ჩამიკრა და სამზარეულოსკენ გაემართა. თამო სიტკბოს ის მწიკვი მონარჩენი იყო, რომელიც ივლიტას სიმწარეს გემოს ვერ უცვლიდა, მაგრამ გამძლეობას მაძლევდა, ის სიმწარე ბოლომდე შემესვა. რას იზამ, წუთისოფელი ასეთი ყოფილა: ფრენისკენ მაშინ გიბიძგებს, როცა ფრთებს გაჭრის. აღარც დაკვრის ნებას რთავდა და აღარც ლექსების კითხვას ანებებდა. ხანგრძლივ, ჩვენებურ საუბარზე ლაპარაკი ხომ ზედმეტი იყო. მე და თამო სანგრის ერთ მხარეს ვიყავით, მუდმივად ჩასაფრებულები ივლიტას მოლოდინში, ძველებურ ურთიერთობას ვეღარ ვახერხებდით. გავყურებდი ფანჯრის წინ ასვეტილი გაზაფხულის ლანდს და ვფიქრობდი- განა ისეთი რა დამეშავებინა ჩემი

53

შვილისთვის, რომ მაგიერი ასეთი სასტიკი მეთოდით მოეგო ჩემთვის. ჰო, ტკივილებს ადამიანები გვაყენებენ და არა მოვლენები... რომ არ ყოფილიყო ივლიტა, არ იქნებოდა სიბერის ასეთი გულქვაობაც, მაგრამ ამას როგორ აუხსნიდი იმათ, ვინც ისეთივე მოვლენებს იწვევდნენ, როგორც ხელოვნურ მიწისქვეშა ბიძგებს. რამდენიმე დღის შემდეგ სრულმა გულგრილობამ მომიცვა, სხეული უფრო მეტად დამიმძიმდა, გული გამომიცარიელდა, თითქოს სმენა დამკლებოდეს, შორიდან, ძალიან შორიდან ექოსავით მესმოდა ივლიტას რიხიანი ხმა, თამოს მიკნავლებული „ჰო“ და „არა“. აღარც მუსიკა, აღარც ლექსი, ოთახი რაღაც უცნაური საგნებით ავსებულ საკუჭნაოს დაემსგავსა, რომელშიც ფეხისმოსაკიდებელ ადგილს, დიდი მცდელობის მიუხედავად, ამაოდ ვეძებდი. იმ შაბათს ქალიშვილი და შვილიშვილი მეწვივნენ. ივლიტამ გულმოდგინება გაათმაგა და, მაინც და მაინც, ჩვეული რიგის დარღვევით, მაშინ მოიწადინა ჩემი განბანა, თანაც ყველას დაუხმარებლად, განსაკუთრებით ჩემი ქალიშვილის შეწუხებას არ ფიქრობდა. აბა, მე აქ რისთვის ვარ, გენაცვალე, მადლიერება რაღაცით ხომ უნდა გამოვხატოო. ის კი არა, თამოს შეწუხებაც არ ინება და დაბნეულსა და უმწეობის სირცხვილით ალეწილს მთელი სხეული ისეთი ძალით დამიზილა, რომ იქიდან გამოსულს, მისავათებულსა და დაქანცულს, შვილიშვილთან საუბრის თავიც აღარ მქონდა.

ქალიშვილი კმაყოფილების ღიმილით შეჰყურებდა ივლიტას და გულმოდგინებას უქებდა. უსიტყვოდ გავყურებდი ფანჯრიდან შემოჭრილ სინათლის ათინათს და არაფერზე, სრულიად არაფერზე, თვით სიკვდილზეც კი, აღარ ვფიქრობდი. ჩემი ქალიშვილი თამოს რაღაცაში დაბეჯითებით არწმუნებდა, ხომ იცი, შენთვის ცუდ ოჯახს არ გავიმეტებ. აი, ნახავ რა მადლიერი დამრჩებიო და მზერას ივლიტასკენ შეთქმულივით აპარებდა.

– იქნებ მამათქვენს ჰკითხოთ, – გაბედა თამომ და უმწეოდ გამომხედა.

– მამაჩემს რაღა ესმის, ამ ქალს გარეთ ხომ ვერ გავაგდებ, ჩემი სისხლი და ხორცია, თანაც კაპიკს არ ითხოვს, ღამის გათევისა და ლუკმაპურის გარდა.

– ამაზე მეტს, მეც არ ვითხოვ, – შეეპასუხა თამო ჩემს გაოცებულ ქალიშვილს და თავი ჩაღუნა.

– ხო, მაგრამ ამ სახლში ორი მომვლელი ერთად ვერ იქნება, ამას არანაირი საჭიროება არ მოითხოვს, ჩემო კარგო, ასე რომ, ჯობია ეს არჩევანი მიიღო, – თქვა კატეგორიულად და საუბრის დამთავრებაზე მკაცრად მიანიშნა.

– როდის? – ცრემლნარევი ხმით იკითხა თამომ.

– ათი დღე სავსებით საკმარისი იქნება იმისთვის, რომ ამ აზრს შეეგუო, არა?

55

ყველაფერი საბოლოოდ იყო გადაწყვეტილი და შეკამათებას ნამდვილად აღარ ჰქონდა აზრი. ადამიანები ვერაფერს ცვლიან მაშინ, როცა თავისივე არგუმენტებში თავად ეპარებათ ეჭვი, ანდა ასე ჰგონიათ... მათთან ვერც მამაშვილობის, უფროს-უმცროსობის ან გამოცდილების უპირატესობით ისარგებლებ, რადგან ყველაზე დიდ ჭეშმარიტებად ასეთივე ბუნდოვანებას მიიჩნევენ. მორჩა, ყოველთვის ასე იყო, ჩამოქროლილ მატარებელზე ასწრების მსურველნი ყოველთვის მის ბორბლებში ამთავრებდნენ სიცოცხლეს და არც მე ვიქნებოდი გამონაკლისი, თუმცა ისედაც ვიცოდი, როგორი შემოვლითი და ფარული ბილიკებითაც არ უნდა მევლო, მაინც იქ მივიდოდი, სადაც ყველასთვის დიდი ხნის არარსებობის ბინადარი ვეგონებოდი. ჩვენ მანამდე ვახსოვართ მახლობლებს, სანამდეც ჩვენი შესაძლებლობანი ამოუწურავი ჰგონიათ და მაშინვე გვივიწყებენ, თუნდაც მათ გვერდით მყოფებს, როგორც კი მცირე წინააღმდეგობის გაწევის უნარს ვკარგავთ. სიბერის უპირატესობაზე საუბარი აბსტრაქციის ისეთივე მიმდინარეობაა, როგორც მხატვრობა, რომელსაც ყურადღებით ვათვალიერებთ, მაგრამ არაფერი გვესმის და ამისათვის ცხოვრების სხვაგვარ წესს ან, უბრალოდ, განსხვავებულ გემოვნებას ვიმიზეზებთ. შვილების თაობას ჩვენი გასასამართლებელი საბაბი ყოველთვის აქვს იმისათვის, რომ მათი გულგრილობით გამოწვეული საყვედური მამების სიბერით აღსავსე ახირებას ან გულმავიწყობას მიაწეროს, ამას კი

ყოველთვის ის დრო აბალანსებს, რომელშიც გავლა ორივე მხარეს ერთდროულად უხდება. მათი თანხვედრის წერტილი კი ყოველთვის კითხვა-ძახილის ნიშანია. აბა, მე რაღა შემეძლო, ჩავლილებს წარსულთან მოკითხვის გარდა არაფერს აბარებენ, მიმავლებს კი საკუთარი იმედგაცრუებისა და ოცნებების ტვირთს ჰკიდებენ. ცხოვრება ყველგან ერთნაირი იყო და არც ჩემს ჭერქვეშ იქნებოდა გამონაკლისი. ასაკი იმის ნებას არასოდეს დამრთავდა, ჩემი შვილისთვის ამეხსნა, რომ ჩემში ჯერ კიდევ ბობოქრობდნენ გრძნობები, არავითარი ხიფათის შემცველნი, მაგრამ მაინც ბობოქრობდნენ და მეც მსურდა, ჩემი უკანასკნელი კაპიტალი – ჩემი სურვილები, ჩემებურად, თუნდაც უძლური ნებით დამეხარჯა. მომდევნო დღეები თამოს წასვლის სამზადისად მექცა. არა, არაფერს ვაგროვებდი, არაფერს ვუფუთავდი და ვერც ვერაფერს გავატანდი აქ გატარებული ექვსი-შვიდი თვის გარდა. უბრალოდ, ჩემს თავს ვამზადებდი იმისთვის, რომ უიმისოდ ჩავლილი დრო სულსწრაფობით გამერბინა, რათა, ივლიტას სიმკაცრეს გასხლტომილს, ფინიშამდე ღირსეულად მიმეღწია. ჩვეული რიტმით მიდიოდა ყველაფერი. ივლიტა მთელი გულმოდგინებით მივლიდა, ამით სიცოცხლეს უფრო მიმოკლებდა. თამო, ერთი შეხედვით, არაფერს იქმოდა და წუთებს და საათებს მთელი სისავსით განმაცდევინებდა.

57

სისავსე არაფრით ავსებას და სრული სიმსუბუქით გამოწვეულ აღმაფრენას გულისხმობდა. ასე განვუმარტე, ერთ დღეს, თამოსთან საუბრისას გამოყენებული ეს სიტყვა გაოცებულ ივლიტას და, თუ მისი გამომეტყველებით ვიმსჯელებთ, ამით საბოლოოდ განვუმტკიცე ჩემი გამოშტერების შესახებ აზრი.

– ნუ სწუხართ იმაზე, რას იტყვის ივლიტა. ასეთი მილიონობით ივლიტაა, მაგრამ არიან სხვებიც. იმათზე იფიქრეთ, იმათზე, ვისაც თქვენნაირების არსებობით გამოწვეული ტკივილი რაღაც დიდი და ღირებულის შექმნისკენ უბიძგებს. მართალია, ეს მათ გაუცნობიერებლად ხდება, მაგრამ ხომ ხდება. სამყარო მაინც ასეთების სულებზე დგას და არა ძლევამოსილთა მხრებზე. რაღა უნდა მეთქვა, სინანულის გრძნობით გულაჩუყებული და ბავშვივით ცრემლმორეული, ბოლო მადლიერების გამოხატვასაც ვეღარ ვახერხებდი. დღეები, ჩემდა ჭირად, თავქუდმოგლეჯილნი გარბოდნენ და აი, ის დღეც დადგა. ჩემი ქალიშვილი ზუსტად თორმეტ საათზე გამოცხადდა. თამოს ჭრელი ჩემოდანი, პატივისცემის ნიშნად, მისაღებში გაიტანა. ივლიტას სახელდახელოდ მოდუღებული ყავა მიირთვა. მე რაღაც ორი წინადადება შემომაწია. ივლიტას, როგორც ყოველთვის, დაუზარელობა, სისუფთავე და გარჯა შეუქო. მერე სამზარეულოში გავიდა და ჩემთან პირისპირ დარჩენილ თამოს სიტყვის თქმის საშუალება გულმოწყალებით აჩუქა.

– იცით, – სიტყვებს თავს ვერ უყრიდა თამო და, ჩემს ხელებს მთელი ძალით ჩაფრენილი, ცდილობდა დამშვიდობება, რაც შეიძლება, უმტკივნეულო გაეხადა, – როცა აქ მოვედი, ისეთივე გზააბნეული ვიყავი, როგორც ახლა, აქედან მიმავალი ვარ, მაგრამ მთელი ექვსი თვე მქონდა იმისთვის რაღაც ახალი აზრი მეპოვა, სახელები დამერქმია იმ მოვლენებისთვის, რომლებმაც გვერდით ჩამიარეს. დავიწყებიდან გამომეტანა მათი სახელები, ვინც თუნდაც ერთი კეთილი ღიმილითა და სიტყვით შემეწია. ეს კი, მოგეხსენებათ, ცოტა არაა. განა რამდენია საჭირო, ერთი სიცოცხლე რომ დააპურო. ჰოდა, მინდა იცოდეთ, ჩემი დარდი ნუ გექნებათ, მე აღარასოდეს მომშივდება ის, რაც თქვენი არსებობიდან მომიმცვრიეთ. „მადლობა“ ის სიტყვა არაა, მე რომ ვეძებ, მშვიდობით–მეთქი, ვერც ამას გეტყვით, დარჩეს ყველაფერი ისე, როგორც არის. ნუ გექნებათ სინანული ჩვენი ასაკის გამო, არაფრით მეტს არ ვტოვებთ ისეთს, რაც თქვენ არ დაგრჩებათ, ოდესმე მეც დაგეწევით და, თუ თქვენამდე მოვაღწიე, დროს არასოდეს ვუსაყვედურებ იმას, რომ ჩემ უკან მომავალს ვეღარ გავუსწრებ. ყველა უპირატესობასთან ერთად, მარათონში გამარჯვებულებს ყველაფერი გახარჯული აქვთ, ცარიელ გამარჯვებას კი თქვენნაირი დიდსულოვნები არაფრად თვლიან. ხომ ასეა... ატირებას ცოტაღა მაკლდა, ხელები მთელი ძალით გამოვტაცე, თავი ფანჯრისკენ შევატრიალე და კარის მიხურვის ხმას მივაყურადე. ორი თვის მერე, გაზაფხულის ერთ მზიან საღამოს, ტელეფონის ზარის ხმა გაისმა.

59

სარეცხში ჩაყირავებულმა ივლიტამ, აქოშინებულმა და სახეოფლიანმა, ბუზღუნ-ბუზღუნით აიღო ყურმილი. აივანზე, სავარძელში მოღუშულს და ძალგამოცლილს, კარგა ხანს მესმოდა მისი უჩვეულო „ჰო“ და „არა“. ხანგრძლივი პაუზის შემდეგ, ფეხაკრეფით მომიახლოვდა, მხარზე ხელი დამადო და ტირილნარევი ხმით მითხრა: – გამაგრდი, რაღაც ისეთი უნდა გითხრა... ვიცოდი, უცნაური იყო, მაგრამ არ მეგონა თუ... ასეთი სულელი იქნებოდა. ღმერთო ჩემო, ასე რამ გაამეტებინა თავი, რა ჯანდაბამ უბიძგა ამისკენ, თანაც, მეტროში... მაშინ „ანა კარენინას“ მიკითხავდა. გვიანი შემოდგომის ცივი, ცრიატი საღამო იყო. გულზე მიხუტებული წიგნით, ბინდში მოციმციმე, ჩასაქრობად შემზადებულ კელაპტარს ჰგავდა და კარგად დამამახსოვრდა მისი ნათქვამი: მატარებელმა დანიშნულ ადგილს მშვიდობიანად რომ მიაღწიოს, ზოგჯერ ჩვენს გულზე უნდა გადაიაროსო. პატარა, იისფერყდიანი, ლექსების რვეულის ყდაზე ჩვენი სახლის ტელეფონის ნომრები წერებია. ამოსაცნობად ჩემი ქალიშვილი და ივლიტა წავიდნენ. ჩვენ გარდა არავინ ჰყავდა და უკანასკნელი ბინაც ჩვენ მივუჩინეთ. როცა მის საფლავზე პირველად ავედი, უცნაური სიხარულის განცდა დამეუფლა. განცდა იმისა, რომ, ბედის ასეთი განჩინების გამოისობით, მალე მეც მის გვერდით ვპოვებდი მარადიულ სიმშვიდეს. სიმშვიდე კი, მოგეხსენებათ, ადამიანების ყველაზე დიდი მონაპოვარია.

ამომცემელი: ა(ა)იპ ქ. გორის მუნიციპალიტეტის მერიის მწერალთა სახლი მისამართი: ქ. გორი, სტალინის გამზ. 31.

61