WOWW

een kleur- en tekenboekje

Beste lezer,

Wat is een volk zonder zijn zangers, schilders, dansers, cineasten, acteurs, schrijvers, ...?

Al weken loop ik met een dikke trui rond, want ja natuurlijk, ook ik maak me zorgen over de hoge energieprijzen. Maar waarom zou ik mij laten redu ceren tot een ‘burger die alleen maar bezorgd is over zijn energiefactuur’?

Tendentieuze uitlatingen en polarise rende posts op social media onder mijnen op gruwelijke wijze het draag vlak voor de kunsten en staan haaks op de beloftevolle intentie op zoek te gaan naar ‘innovatieve werkwijzen om de bredere cultuursector van de nodige budgettaire zuurstof te voorzien.’

Ik heb het geluk dagelijks te kunnen werken met bezielde kunstenaars van diverse pluimage. Ik zie hen, in en bui ten onze werkplaats deFENIKS, dag in dag uit wroeten, worstelen, kauwen op en schaven aan de meest uiteen lopende artistieke projecten. Max, Mirthe, Jenna, Sascha en Mostafa zijn slechts enkele van de vele artiesten, die ons eraan herinneren dat voor wie voorbij hokjes, regeltjes en verschillen kan denken, zich een wereld opent aan mogelijkheden.

Zouden we als samenleving niet ook beter dáár al onze energie in steken: met onze collectieve verbeelding de verschillende mogelijkheden explore ren om de wereld net dat ietsje mooier, socialer en leefbaarder te maken?

Hartelijke groeten,

Hoofdredactrice Judith Vindvogel zong in verschillende opera’s. Ze coacht zangers, muzikanten en acteurs en is één van de drijvende krachten achter WALPURGIS en deFENIKS

04 07 08 13 14 19

KUNSTENDAG voor KINDEREN

Goethes mysterieuze personage Mignon, door de ogen van jeugdige nieuwkomers

OUT OF THE BOX

Die malle Jan. Max Pairon op reis met een door de storm gevelde eik

ENGAGE

Mirthe Dokter en Jenna Vergeynst over de ontmoeting met een zeeschildpad en de stem van de zee

20 22

HUISGEZEL IN DE KIJKER

Ayke Gubbels over het belang van een safe space voor slachtoffers en daders van seksueel geweld

“In onze Mortselse muziek- en theater werkplaats, deFENIKS, ondersteunen we de ontwikkeling en de creatie van maat schappelijk relevante artistieke projecten. Onze integrale werking is een afspiegeling van de samenleving waarvan wij dromen: genereus, duurzaam, voortdurend in bewe ging en niet bang van tegenstellingen en uitersten.”

www.walpurgis.be

Mignon of Het geheim van Sperata KUNSTENDAG voor KINDEREN

In aanloop naar Kunstendag voor Kinderen maken theatermakers Sascha Bornkamp, Leonore Spee en Mostafa Benkerroum samen met twintig leerlingen uit de schakelklas van het Koninklijk Atheneum van Antwerpen, de theatervoorstelling Het geheim van Sperata . Inspiratiebron voor dit participatief project is Mignon, het mysterieuze personage uit Goethe’s coming of age-roman Wilhelm Meisters Leerjaren. Met de schakelklassen richt het Atheneum zich tot leerlingen die nog niet lang in België zijn en/of een leer- en taalachterstand hebben. Men werkt er projectmatig, verdiepend en versterkend. De leerlingen krijgen veel Nederlands, een extra pakket wiskunde maar ook andere algemene vakken.

Wat?

Het geheim van Sperata Theatervoorstelling i.h.k.v. Kunstendag voor Kinderen, gemaakt en gespeeld door leerlingen uit de schakelklas van het Koninklijk Atheneum van Antwerpen.

Waar en wanneer? zondag 20 november om 16u30 in deFENIKS, Deurneleitje 6, Mortsel

Tickets www.tickets.walpurgis.be

tekst Judith Vindevogel foto’s Monday Agbonzee Jr.

uit Wilhelm Meisters Leerjaren, Johann Wolfgang von Goethe

Hoe puur je uit een roman die meer dan tweehonderd jaar geleden ge‑ schreven werd, een voorstelling met een bonte groep jongeren die van heinde en verre komen en straks voor het eerst op een podium staan?

Sascha: “Tijdens de eerste lessen hebben we vooral geprobeerd om vat te krijgen op Mignon en de grote verhaallijnen. Dat gaat in heel kleine stapjes: wie is Mignon en wie zijn de andere personages, wat zijn de thema’s, wat kan je daarin herken nen, welke momenten uit het verhaal kunnen we reconstrueren? Vanuit die vragen zijn we beginnen improvise ren en hebben we een eerste script gemaakt.

Later hebben we daarin enkele teksten verweven die ze over zichzelf hebben geschreven of dingen die wij hen hebben horen zeggen tijdens de les.

Via die persoonlijke verhalen probe ren we de link te leggen met henzelf en krijgt het verhaal van Mignon vorm vanuit hun fantasie.”

Mostafa: “En vanuit hun herinnerin gen. Het is belangrijk dat ze het gevoel hebben dat ze een eigen inbreng hebben. De voorstelling is een echte

co-creatie. Ook de titel van de voor stelling hebben ze zelf gekozen.”

Sascha: “Maar omdat het voor bijna alle leerlingen de eerste keer is dat ze op een podium staan, zijn we tegelij kertijd ook wel bezig met de verschil lende aspecten die bij toneelspelen komen kijken: tekstkennis, kostuums, decor, verstaanbaarheid, dat er straks mensen in de zaal zitten die naar je kijken, dat een personage ‘spelen’ niet hetzelfde is als dat personage ‘zijn’. Dat je dus dingen kan zeggen of doen die je misschien zelf nooit zou zeggen of doen. Dat is voor hen alle maal heel nieuw en daar komt best veel schaamte en soms ook weer stand bij kijken. Bij de speltraining die we hen geven, hoort daarom ook met respect naar elkaar leren kijken. Dat is bij jongeren van deze leeftijd soms best moeilijk omdat ze zo vol pube rale hormonen zitten. Ze leggen heel snel de link met hun eigen persoon en dat maakt het soms een uitdaging om in de fictie te gaan.”

Mostafa: “Als Sperata bijvoorbeeld vertelt dat ze zwanger is, dan voelt het voor een meisje van twaalf dat die rol speelt, alsof zij zelf zwanger is. Ze

kunnen soms moeilijk loskoppelen wat echt is en wat fictie.”

Sascha: “De speltrainingen die we geven, proberen we zo goed mogelijk te verpakken, zodat ze niet het gevoel hebben dat ze moeten werken.”

Mostafa: “Tegelijkertijd proberen we hen wel duidelijk te maken dat de spelopdrachten die we hen geven, meer zijn dan alleen maar spelletjes.”

Sascha: “Het is mooi om te zien hoe sommige leerlingen, die in het begin heel timide waren of heel veel weer stand hadden, toch stilaan hun draai beginnen te vinden. Sommigen kenden zelfs hun tekst uit het hoofd, een dag nadat ze hem gekregen hadden.”

Mostafa: “Je merkt ook dat sommi gen echt met de voorstelling bezig zijn, door bijvoorbeeld een liedje dat ze zelf aanbrengen.”

Sascha: “Ook leuk om te merken is dat ze echt wel doorzien waar het verhaal over gaat. Ze maken ook zelf muziek voor de voorstelling en dan zeggen ze ‘Deze muziek hoort bij die

‘Voltooien, dat hoeft een leerling niet, het is genoeg als hij zich oefent.’

scène’ of ‘In deze muziek moeten heel veel lage tonen voorkomen, want het is een verdrietig lied’. We werken ook met drie externe kunstenaars [Ruby Renteurs, Sandra Delgadillo en Samuel Vekemans] die vijf naschoolse workshops hebben gegeven rond kostuums, dans en muziek. Tijdens die workshops hebben ze materi aal gemaakt dat mee geïntegreerd wordt in de voorstelling. We merken dat sommige meisjes, en ook jongens trouwens, die het misschien minder leuk vinden om te spelen, meer moti vatie halen uit het maken van kleren bijvoorbeeld. We hebben ook ontdekt dat er twee, drie jongeren, die voor dien nog nooit een instrument hadden aangeraakt, echt iets met muziek hebben. Die geven dan zelf aan dat ze willen oefenen. Zo vroeg een van de jongens me onlangs ‘Als ik een conga wil kopen, waar kan ik dat dan doen en hoeveel kost dat’? Ik heb toen toevallig ergens een djembé op de kop kunnen tikken. Die heeft hij mee naar huis gekregen. Nu kan hij heel de herfstvakantie oefenen. Sinds hij ontdekt heeft dat hij echt goed is in muziek, vind ik hem ook echt veran derd in de speloefeningen.”

Mostafa: “Toen we de leerlingen vandaag de keuze lieten tussen een speloefening of het script lezen, was ook hij diegene die zei: ‘Nee, we gaan lezen’. En het straffe is: hij leest nog erg goed ook.”

Sascha: “Hij speelt de rol van de Dood. Een rol die hem op het lijf geschreven is. Hij heeft iets heel stoers.”

aan me: ‘Mevrouw, heeft u tips als je vrienden wil maken’? Of een van de stoere jongens uit de klas die me kwam vragen: ‘Mevrouw, hoe voelt het om verliefd te zijn’? Aandoenlijk. Alleen, de repetities slurpen echt wel energie. En precies daarom is het goed dat we de voorstelling kunnen maken tijdens de schooluren en dat de leraars achter het project staan en

Mostafa: “Maar ook iets ondeugend. ‘Hey yo, de Duivel, mijn vriend!’ (lacht) Ja, dat duo de Duivel en de Dood gaat echt wel werken. Ook een van de meisjes die Mignon speelt, heeft me vandaag erg verrast. Normaal krijgt ze bij elke zin die ze moet zeggen de slappe lach. Maar vandaag voelde ze zich duidelijk op haar gemak en gaf ze vlot repliek.”

Sascha: “Naarmate ze je beginnen te vertrouwen, komen ze ook naar je toe met heel persoonlijke dingen. Zo vroeg een van de meisjes laatst

de repetities actief volgen. Dat geeft de leerlingen een duidelijk kader.”

Mostafa: “Ja, dat is echt wel de klik die de jongeren hebben moeten maken. Wat we doen lijkt erg op spelen maar het is ook echt wel iets leren.”

‘Wat we doen lijkt erg op spelen maar het is ook echt wel iets leren.’

In een klaslokaal van het statige, laat negentiende-eeuwse schoolgebouw aan de Rooseveltplaats ontmoet ik tussen de speltrainingen door Doae (11) en Bryan (12). Doae verhuisde twee jaar geleden met haar familie van Tanger naar Antwerpen. Zij speelt de rol van Mignon. Bryan woont met zijn Ghanese ouders op tien minuutjes fietsen van het Atheneum. Hij speelt de rol van de Duivel.

Hoe voelt dat voor jullie, toneelspelen?

Bryan: “Ik vind het spannend. En ik ben ook zenuwachtig omdat ik schrik heb dat ik mijn tekst ga vergeten.”

Doae: “Ik vind het spannend omdat het de eerste keer is.”

Bryan: “Het is spannend omdat ik niet weet hoe het voelt om op een podium te staan, maar ik ben wel blij.”

Doae: “Ik ben ook blij, want we hebben ons eigen personage mogen kiezen.”

Bryan: “Ik vind het leuk dat je in een toneelstuk dingen kan doen, die je in het echte leven niet kan doen.”

Is het daarom dat jij de rol van de Duivel hebt gekozen, Bryan?

Bryan: “Ik heb die rol gekozen omdat niemand hem wou spelen. Maar ik ben blij want ik heb een tof kostuum en een toffe tekst.”

En jij speelt de rol van Mignon, Doae.

Doae: “Ja, maar ik ben niet de enige die Mignon speelt.”

Wie is Mignon eigenlijk?

Doae: “Een klein meisje of een kleine jongen.”

Een meisje of een jongen?

Bryan: “Ja, niemand weet of Mignon een meisje is of een jongen. Mignon is ook een beetje raar want ze praat bijna niet.”

Doae: “Mignon vindt het fijner om te luisteren.”

Herken jij dingen van Mignon in jezelf, Doae?

Doae: “Ik ben graag alleen. Ik denk graag na over de dingen. Ik hou ook van muziek. Als ik naar muziek luister, begin ik van alles te fantaseren.”

In het citroenenlied zingt Mignon over het land waar ze vandaan komt. Jij komt uit Marokko. Als ik met jou naar Marokko zou gaan, naar welke plek zou je me dan meenemen?

Doae: “Naar Tanger. Tanger is mooi en licht. Je kan er de zee zien en hoge bergen.”

En jij Bryan, ben jij zelf al in Ghana geweest?

Bryan: “Ja.”

Waar zou jij me mee naartoe nemen?

Bryan: “Naar mijn overgrootmoeder. De mama van de mama van mijn mama.”

Zalig. Julie zijn nu al een paar weken aan het werken aan de voorstelling. Wat hebben jullie zoal geleerd?

Bryan: “Samenwerken.”

Doae: “Dat je luid moet praten en dat het belangrijk is dat je je tekst van buiten leert, zodat je naar het publiek kan kijken.”

Bryan: “Dat je kalm moet blijven en geen schrik hebben.”

Doae: “Je mag ook geen schrik hebben om emoties te spelen. Als je een zin moet zeggen die verdrietig is, dan moet je ook verdrietig durven zijn.”

Wauw, ik ben heel benieuwd. Doae: “Kom je kijken?”

Zeker weten!

OUT OF THE BOX

Uiteindelijk wint de poëzie

Nog niet zo lang geleden, op een zonnige zondag in oktober, ontrolde zich in Gent een merkwaardig schouwspel. Omstreeks het middaguur deed een majestueuze eik van 22 meter zijn intrede in de stad, voortgetrokken door een span paarden. Onder begeleiding van een groep performers werd de boom liefdevol door de straten gemanoeuvreerd, tot hij zijn eindbestemming bereikte. Die malle Jan ontstond in de verbeelding van kunstenaar Max Pairon. De reis van de boom kostte hem twee jaar en kafkaiaans veel brieven.

tekst Evelyne Coussens foto’s Leontien Allemeersch, Frank Bassleer, Tim Theo Deceuninck, Stef Depover en Katja Stonewood

Voor wie het niet wist: een ‘malle jan’ is een houten kar waarop vroeger boom stammen werden vervoerd. Lang niet zo snel of efficiënt als een tractor, maar om snelheid of efficiëntie is het Pairon niet te doen, integendeel. In zijn werk spelen trage ambachtelijk heid en menselijke zelfredzaamheid een grote rol. Vandaag worden we omringd door hoogtechnologische middelen, maar wie weet nog hoe het binnenste van een zakhorloge eruit ziet? Wie beseft nog dat ons tafel blad eens een boom was, die zijn plek had in een bos, te midden van andere bomen? Pairon is geen nostalgicus of luddiet. Wel is hij zich bewust van de ziel van voorwerpen, én houdt hij ervan om zoveel mogelijk zelf te doen. Grote kunstconcepten zijn aan hem niet besteed. Het liefst werkt hij vanuit de tastbare realiteit.

De reis van de eik op zijn ‘malle jan’ had dan ook een prozaïsch, bijna banaal vertrekpunt. Voor de verbouwing van de Gentse artistieke ontmoetings plaats De Koer (in de wijk de Brugse Poort) was een poutrel nodig, een draagbalk. Binnen de filosofie van het huis - dat sterk gericht is op circu laire economie en duurzaamheidontstond de idee om een volledige boom te gebruiken. Storm ‘Ciara’ was net over het land geraasd, er waren heel wat bomen omgevallen. En dus ging Pairon op zoek naar een geschikt exemplaar: stevig, lang, recht, gezond. De boom moest dienen als lastdra ger, maar was in Pairons verbeelding meteen ook méér dan dat. Pairon: “Het was van meet af aan de bedoe ling om de boom collectief en op eigen kracht naar De Koer te brengen. Dat klopt met de manier waarop we daar werken, met de energie en het enthousiasme waarmee een heleboel medewerkers en vrijwilligers letterlijk aan het huis meebouwen.” De reis van Die malle Jan - en de gemeenschap die de boom gaandeweg rond zich zou verzamelen - werd een kunst werk op zich.

‘Wie beseft nog dat ons tafelblad eens een boom was, die zijn plek had in een bos, te midden van andere bomen?’

© Katja Stonewood

De eerste tocht

Na heel wat vraag- en speurwerk stootte Pairon, op een kasteeldomein in Beerlegem, op de ideale boom. Hij stuurde de graaf en de gravin van het domein een brief en kreeg toestem ming om de boom mee te nemen. Op 31 mei 2021 begon de reus aan het eerste deel van zijn etappe: de verplaatsing van Beerlegem naar Merelbeke. Die dag schrijdt een onvergetelijke stoet langs de steen weg: vier paarden trekken de houten kar met daarop een machtige eik, van kruin tot wortelkrop. Daarachter vormt zich spontaan een stoet van verbaasde passanten, kinderen op rolschaatsen, fietsers, wandelaars. Wie aan Pairon vraagt wat dit uitzon derlijk transport te betekenen heeft krijgt het laconieke antwoord dat hij slechts een boom vervoert, van A naar B. Meer is het niet. Maar er is natuurlijk wél meer. De traagheid van de beweging, het ongerijmde gezel schap dat zich rond de eik verzamelt, de energie van de trekkers en de paar den en het effect van de bewegende boom in het landschap zorgen ervoor dat Die malle Jan een tafereel wordt, een haast mythisch schouwspel dat

de dagdagelijksheid openbreekt, een scheur maakt in de realiteit. En de boom doet dat zonder klank- en licht spel, zonder mystificatie. Bovendien veroorzaakt Die malle Jan overal waar hij langskomt een gesprek, tussen de verbaasde omstaanders, of tussen de stoet en de passanten.

Wanneer de boom zich aan het eind van die warme dag in mei op zijn tijdelijke rustplaats aan de Hundelgemsesteenweg neervlijt, stopt de reis - voor even, denkt Pairon. In plaats daarvan stropt hij, veel langer dan verwacht. Het tweede deel van de tocht, op het grondge bied van de stad Gent, blijkt voor de stadsdiensten technisch en logistiek bijzonder problematisch. Een keur aan experts dient de haalbaarheid van de onderneming te onderzoeken en toestemming te geven. Er moeten meerdere vergunningen in orde worden gebracht. De tocht van de eik - en de noodzaak van die tocht - laat zich bovendien moeilijk uitleggen. Misschien ontbreekt het het stads apparaat aan de nodige verbeelding? Pairon: “Er was een grote weerstand

rond veiligheid. Daarop was ik voor bereid. Maar daarnaast merkten we dat het voor een administratie heel moeilijk is om ‘buiten het normale’ te denken. We zijn kunstenaars, dit trans port is een artistiek project, het zweeft ergens tussen het functionele en het poëtische. Verschillende experten spraken elkaar ook tegen in verband met regelgeving - op den duur kende ik de verkeerswet beter dan wie ook. We wilden niet opgeven, we bleven constructief zoeken naar compro missen. Maar na een tweede volle dige afwijzing was ik zo wanhopig dat ik een brief schreef naar de koningin, om haar uit te nodigen voor de reis. Ik dacht: ‘Als zij komt, kunnen ze dit project toch niet meer tegenhouden? Dat was misschien een beetje naïef van me.”  (lacht)

© Stef Depover

Max Pairon

‘Het is zot hoeveel mensen die boom heeft bereikt, hoeveel mensen hij verbindt, met elkaar in gesprek heeft gebracht.’

© Stef Depover

© Stef Depover

© Leontien Allemeersch

Goed geboomd

De ploeg van Pairon weert zich als een duivel in een wijwatervat, maar het dossier zit muurvast. Op 1 mei wordt dan maar, bij gebrek aan toestemming, een imaginaire reis gemaakt. Aan de hand van een opge spannen koord van 22 meter en een groep kompanen die ‘kruin’, ‘wortels’ en ‘paardenspan’ belichaamt, trekt Pairon door het historisch centrum van Gent. Elk manoeuvre wordt waar heidsgetrouw nagespeeld, er wordt gelet op draaicirkel, bochtenwerk, wendbaarheid van het ‘paardenspan’. Het levert een volstrekt absurd maar bijzonder vrolijkmakend beeld op. Daar gaat hij: de verbeelde boom, hij maakt alsnog zijn reis. Muzikanten begeleiden de stapsgewijze voort gang, er zijn zelfgebakken broodjes en de menner spoort zijn menselijke paarden aan met een stevig allez juuu! Aan de Gentse Botermarkt wordt het even spannend, met de midden bermen, maar de ‘paarden’ halen het net. Ze feliciteren elkaar: ‘Goed geboomd’! De tocht zonder de boom is bijna poëtischer dan die mét - en

dat allemaal dankzij het administra tieve labyrint waarin Pairon is verstrikt geraakt.

Maar wat met de echte eik? Pairon is niet van plan het op te geven. De brie ven, de aanvragen, de afwijzingen en de verzoeken tot dialoog met intussen zowat zeventig verschillende mensen kunnen tegen die tijd een boek vullen. Ongevraagd en met een knipoog voegt Pairon zo het korps aan ambte naren, functionarissen, veiligheidsex perts en kabinetsmedewerkers toe aan het collectief van menners, renners, koks, muzikanten, trekkers, planners, paarden en bouwers dat al bestond. De stadsdiensten gaan ook in hun weigering onlosmakelijk deel uitmaken van het project. Pairon: “Het is eigenlijk zot hoeveel mensen die boom heeft bereikt, hoeveel mensen hij verbindt, met elkaar in gesprek heeft gebracht.” En op dat moment moet het tweede deel van de reis nog worden volbracht.

boven © Stef Depover - onder © Frank Bassleer

© Tim Theo Deceuninck

Koppigheid

Ook die finale etappe wordt, uiteinde lijk, realiteit. Midden september raken alle benodigde papieren plots in orde. Hoe dat zo komt? Uiteindelijk laat iemand, laten een paar mensen zich ‘vervoeren’ door de koppigheid van de ploeg en misschien ook wel door de charmes van het surrealistische idee. Uiteindelijk slaat de verbeelding aan. Pairon: “We zijn blijven praten, compromissen blijven zoeken. Tot we de juiste mensen mee op de kar hadden. Ze hebben de reis van Die malle Jan mogelijk gemaakt, en ze zijn daardoor ook zelf deelnemer geworden. Daar ben ik hen enorm dankbaar voor.” Uiteindelijk krijgt de poëzie een voet binnen, zelfs bij dien sten waar efficiëntie en controle de dienst uitmaken.

En dus gaat de boom opnieuw op pad. Op zondag 9 oktober rond 11u vertrekt Die malle Jan aan de Hundelgemsesteenweg in Merelbeke, ter hoogte van de Sallemeulenkouter. Met statige schreden en op het tempo van het paardenspan wordt hij de stad binnengedragen, en maakt een paar uur later zijn blijde intrede op De Koer. Daar komt een stevig feest van, want de overwinning van de poëzie dient te worden gevierd. De koningin is er, tot haar eigen grote spijt, niet bij. Pairon: “Net op de dag dat we groen licht kregen voor de hele onderneming ontving ik een brief van haar kabinet. De koningin verontschuldigde zich omdat ze helaas verhinderd was om de reis van Die malle Jan bij te wonen. Maar ze blijft uiteraard van harte welkom om hem hier op De Koer een bezoekje te komen brengen.”

www.diemallejan.be

boven © Stef Depover - midden Max Pairon © Leontien Allemeersch - onder © Frank Bassleer

© Mirthe Dokter

Stemmen uit de zee engage

“Jacques Cousteau presenteerde de eerste onderwaterbeelden van oceanische dieptes als een wereld van de stilte. Intussen weten we dat de onderwaterwereld een rijkdom aan geluiden kent. Dolfijnen herkennen elkaar door te fluiten, bruinvissen oriënteren zich door te luisteren naar de echo van hun kliksignalen en vissen praten al trommelend, grommend, snerpend en krakend.

Ook de mens gaat niet geruisloos aan de zee voorbij: de motoren van schepen, de bouw van windmolens, de explosies van de olie- en gasindustrie, het gebruik van sonar... Geluiden die de natuurlijke soundscape overstemmen en de gezondheid en het gedrag van dieren aanzienlijk kunnen beïnvloeden.”

Zo ongeveer stond het in de mail die bio-ingenieur en harpiste Jenna Vergeynst (30) me een paar maanden geleden stuurde, met de vraag of er in onze muziektheaterwerkplaats deFENIKS misschien nog ruimte was voor een onderzoeksresidentie.

Ik breng Jenna in contact met beel dend kunstenaar en muziektheater maker Mirthe Dokter (30). Mirthe was dit jaar een van de centrale gasten van het FENIKS FESTIVAL, waar ze onder andere haar documentaire roadmovie De Geharde Rug presenteerde. Een beklijvend verslag van de ontmoe ting met Uncle Raf en zijn team, die in de buurt van een Ghanees vissers dorpje, de bescherming van de leder schildpad op zich hebben genomen. Tijdens haar residentie in deFENIKS in november 2022, wil Mirthe samen met dansers en acrobaten onderzoe ken hoe het voelt om als een reuzen schildpad te bewegen en welke sporen die bewegingen achterlaten op papier, in zand en klei. Om zo na te denken over de sporen die we zelf achterlaten in het ecosysteem.

Vandaag ontmoeten Mirthe en Jenna elkaar voor het eerst. En het klikt, zoveel is duidelijk.

Jenna: “Mirthe is op zoek naar dansers en acrobaten die samen met haar willen onderzoeken hoe je de sporen zou kunnen reconstrueren die de zeeschildpad in het zand trekt. Dat is voor mij interessant omdat ik graag samen met mijn collectief van muzi kanten wil onderzoeken, hoe we op een meer fysieke manier in de ruimte aanwezig kunnen zijn. Mirthe heeft al verschillende muziektheatervoor stellingen gemaakt. Voor mij is het de eerste keer. Door een stukje van haar onderzoek actief te volgen, hoop ik zelf ook een volgende stap te kunnen zetten in mijn onderzoek.”

Mirthe: “Ik ben dan weer heel geïn teresseerd in onderwatergeluid, het onderzoeksgebied waar Jenna mee bezig is. Ik geloof dat een gedeeld onderzoek ook een dubbele bestem ming kan krijgen. Want waarom zou je tienduizend verschillende onderzoe ken rond hetzelfde onderwerp naast elkaar maken? Het loont om krachten te bundelen.”

Jenna: “Over onderwaterakoestiek heb ik een interessant gesprek gehad met Stijn Demeulenaere, die verschil lende veldopnames maakte aan de Belgische kust en de Noorse fjorden. Hij vertelde me dat de bodem van de Noordzee heel veel geluid absorbeert omdat die zo slibrijk is. Daarom klinkt het geluid van de Noordzee ook hele maal niet zo mooi.”

Mirthe: “Een beetje slibberig?”

Jenna: “Ja, zoals in een te droge concertzaal. Terwijl je in de fjorden een prachtige akoestiek hebt, zoals in een kerk.”

Mirthe: “Misschien zijn er wel plek ken waar sommige vissen graag heen zwemmen omdat ze daar lekker klinken?”

Jenna: “Je hebt vissen die op veel lagere frequenties kunnen horen dan wij. Zij halen informatie uit hun omge ving, uit de golfslag of hoe de golven botsen tegen het reliëf van de bodem. Wij horen het geluid van die golven niet omdat die veel te traag zijn. Dus ik kan me voorstellen dat voor vismigra tie, akoestiek iets heel belangrijks is. Ik

ben dan ook heel benieuwd wat Katja Philippart, de Nederlandse mariene biologe, ons nog kan vertellen over het verband tussen akoestiek en vismigratie. Want het blijft nog altijd een beetje een raadsel hoe vissen nu precies hun weg vinden in de zee.”

Mirthe: “Of de zeeschildpad. Hoe weet zij welke kant ze op moet?”

Jullie fascinatie voor zeedieren is toch wel bijzonder. Is het mogelijk om een band te krijgen met vissen of zeeschildpadden?

Jenna: “Als we aan vissen denken, denken we meteen aan een school, niet aan individuen. In het Engels is het meervoud voor vis fish, alsof het om een bulkproduct gaat. Maar tijdens mijn doctoraatsonderzoek ontdekte ik dat vissen echt wel individuen zijn, die zich tijdens hun migratie heel verschil lend gedragen ten opzichte van de stroming. Door ze te leren zien als individuen met een aparte persoon lijkheid, wordt het ook makkelijker om je ermee te verbinden.”

Jullie hebben niet alleen iets met zeedieren, maar ook een bijzondere

relatie met de zee zelf.

Jenna: “Ja, wat is eigenlijk jouw connectie met de zee, Mirthe?”

Mirthe: “Die had ik dus tot voor kort niet. Toen ik in 2018 in Ghana voor het eerst erg dicht bij de Atlantische Oceaan was, was ik vooral overrom peld omdat de zee daar erg ruw is en heel veel herrie maakt. Zelfs als je ‘s nachts ligt te slapen, lijkt het alsof ze je kamer binnenstormt. Zoveel kabaal maakt ze. Ja, vooral dat geluid vond ik indrukwekkend. En ik kon er ook niet in zwemmen, want dat was te gevaar lijk. Tussen mij en de zee bestond een muur. Maar toen ben ik dus gaan nadenken over die plek tussen land en zee, die gescheiden wordt door de kustlijn. Een soort niemandsland, maar ook een ontmoetingsplek. En daar ben ik me dan op gaan focussen. Het is eigenlijk pas het afgelopen jaar, tijdens mijn laatste reis naar Ghana, en omdat ik in gesprek was met mariene ecologen, dat ik dacht ‘O, ja de zee, da’s ook een plek waar ik iets over te weten kan komen.’ En ik had wel al interesse in zeedieren. Maar nu wilde ik ze ook echt leren kennen. Ze zijn de poort tot die onbekende wereld. En

de koe en het varken, die ken ik inmid dels wel. Die kijk ik geregeld in de ogen. Maar toen kwam die zeeschild pad op mijn pad. Ze liep letterlijk naar me toe. Natuurlijk was ze er niet echt voor mij. We waren gewoon toevallig allebei op hetzelfde moment op het strand. Maar het voelde wel als een soort uitnodiging om haar te volgen en me in haar te verplaatsen.”

En zo is dus heel jouw verhaal begon nen met de lederschildpad?

Mirthe: “Ja, de ontmoeting met die schildpad was een heel sterke erva ring. Zo’n ervaring waardoor je ineens dingen gaat begrijpen. En omdat theater ook gaat over dingen erva ren, wil ik in mijn nieuwe voorstelling de ervaring die ik toen had, proberen te reconstrueren. Zodat ook andere mensen de zeeschildpad kunnen ontmoeten, en misschien eenzelfde soort ervaring kunnen hebben als ik daar op het strand in Ghana. Dat lijkt me mooi.

Kan je ons iets meer vertellen over die ontmoeting?

Mirthe: “Wat ik vooral heel fascinerend

vond, is dat die schildpad helemaal niet op me reageerde. Ze had geen schrik en toonde ook geen enkele interesse in mij. Nu, dat herken ik wel van kleine dieren. Als ik met mijn vingers de weg versper voor een mier, dan loopt ze er gewoon omheen. Ik kan een mier ook niet in de ogen kijken. Maar met die zeeschildpad was dat dus ook. Ik kon er geen contact mee maken. En dat was super raar, omdat ze zo groot is als een koe. Je kunt er recht voor gaan staan maar ze ziet je niet. Ze loopt gewoon door en knalt als je niet oppast, gewoon tegen je aan. Het is alsof je in een tijdmachine stapt en er ineens een dinosaurus voor je neus staat. Het is een onooglijk beest, maar tegelijkertijd ook super indruk wekkend. Zo’n ontmoeting met een prehistorisch dier roept heel veel tegenstrijdige gevoelens op. Die aller eerste schildpad heb ik zelfs niet eens aangeraakt. Het kwam helemaal niet in me op. Omdat ik dacht ‘Dat kan niet, dat slaat helemaal nergens op.’ Dat is ook zo mooi aan die mannen die de zeeschildpadden beschermen. Ze gaan zitten in het zand en zijn er gewoon. En daar gaat het om.”

Mirthe: “Om er zeker van te zijn dat de schildpad rustig haar gang kan gaan, zonder dat er andere mensen langs komen om haar in de soep te draaien of haar eieren mee te nemen. Die mannen zijn daar puur voor de mens. Niet voor de schildpad, want die heeft helemaal geen hulp nodig. Alhoewel, door lichtvervuiling raakt ze soms de weg kwijt en komt ze vast te zitten. Dan overleeft ze het niet, zonder hulp van de mens.”

Wat ik hoor, is dat jullie allebei een empathische beweging proberen te maken naar een dier waar je op het eerste zicht geen contact mee kan maken.

Mirthe: “Ja, dieren waar je niet zo direct menselijke eigenschappen op kan projecteren.”

En waar je dus als mens misschien net iets meer van afstaat?

Mirthe: “Precies. En met de zee is dat bij mij ook zo. Daar kan ik ook niets menselijks op projecteren. Maar

Hoezo, waarom zitten die mannen daar dan?

Jenna Vergeynst © David Blanco De Paz

Bruno Latour

‘De zee reageert op klimaatverandering. Ze verzuurt en de zeespiegel stijgt. De stem van de zee kan je niet negeren.’

daar denk ik nu wel veel over na. Het afgelopen jaar zag ik nog maar eens hoe de zee in Ghana stukken van het land mee terugneemt en van alles uitspuugt, zoals ladingen slippers en weet ik veel wat er allemaal in zee terecht komt. Enerzijds is dat heel eng en agressief, want ja, je weet ‘straks is mijn huis aan de beurt’. Maar ik zag bijvoorbeeld ook alle slavenforten die daar aan de kust staan. Want WestAfrika was de poort van de slaven handel, ‘the door of no return’. En ook die worden meegenomen. Dus toen dacht ik, het lijkt wel of de zee ook een mening heeft en zegt: ‘Genoeg, hier ben ik het niet mee eens, dit moet weg’. Daardoor kreeg ze ook ineens een soort van stem.”

Jenna: “Dat is interessant. Ik las in een interview met Bruno Latour, dat iemand zei hoe moeilijk het is om naar de dingen te luisteren. Waarop hij antwoordde: ‘Niet-menselijk leven zegt gewoon waar het op staat. De zee reageert op klimaatverandering. Ze verzuurt en de zeespiegel stijgt. De stem van de zee kan je niet negeren.’”

Mirthe: “Ja, als we het vermogen zouden ontwikkelen om te luisteren

naar niet-menselijke stemmen, dan zouden we wel een paar stappen verder zijn met elkaar.”

www.mirthedokter.nl www.jennavergeynst.com

interview Judith Vindevogel foto’s David Blanco De Paz en Mirthe Dokter illustraties Mirthe Dokter

Mirthe Dokter

huisgezel in de kijker

Hoe een stille mars uitgroeit tot een grote beweging

Mei 2019. Een stille mars met vijftienduizend mensen dreunt door de straten van Antwerpen na de moord op Julie Van Espen. Een van de initiatiefneemsters is Ayke Gubbels, oprichtster van Punt vzw, een organisatie die hulp biedt aan iedereen die met seksueel geweld te maken krijgt.

Ik ontmoette Ayke voor het eerst drie jaar geleden. Ze was ooit zelf slacht offer geweest van seksueel geweld. Vol vuur vertelde ze me over haar missie: slachtoffers van seksueel geweld steunen en bij elkaar bren gen. Toen ze werkte als assessor bij de lokale politie van Antwerpen, merkte ze dat er wel tools waren om slachtoffers te helpen, maar dat niemand ze leek te vinden. En toen kwam de mars tegen seksueel geweld.

Het is indrukwekkend hoe groot Punt is geworden na amper drie jaar.

Ayke: “Ja, het is allemaal ongelofe lijk snel gegaan. Opeens leid ik een team en werken we met honderd vrijwilligers. Wij krijgen consequent drie aanmeldingen per week. Dat het ons lukt om slachtoffers te bereiken en ook écht te helpen, daar ben ik fier op. Naast onze intakegesprek ken, organiseren we ook praatgroe pen, therapiegroepen, lezingen en debatten, en doen we onderzoek waarmee we ook op politiek vlak dingen in beweging zetten.”

Wat doen jullie dan precies voor de slachtoffers?

“We horen vaak ‘Er is iets gebeurd, maar ik weet niet goed wat ik nu moet doen’. Wij zijn er om samen met hen te bekijken wat de volgende stap zou kunnen zijn, hen de weg te wijzen naar de juiste therapie, te helpen bij simpele juridische vragen of gewoon te luisteren naar hun verhaal. Want vaak is dat de allerbe langrijkste stap: dat mensen het ons durven vertellen. Er hangt zoveel

schaamte rond seksueel geweld en ook angst om hulp te vragen. Hun vertrouwen werd te vaak geschaad. Dat ze dan tóch de stap zetten om met ons contact op te nemen, is ongelofelijk moedig. Daarom zijn onze intakegesprekken zo belang rijk: je als mens opstellen, connectie maken, het gevoel geven dat ze niet alleen zijn.”

Een deel van jullie werking vindt plaats in deFENIKS, de theaterwerk plaats van WALPURGIS. Hoe zijn jullie daar terecht gekomen?

“Dat was nog voor de mars. Ik weet van mezelf dat ik goed ben in lobbyen, in connecties maken, mensen samen brengen en zocht een ruimte voor onze intakegesprekken. deFENIKS bleek daar perfect voor. Niet het klinische van een doktersprak tijk, maar een gezellige, fijne omge ving waar het niet onmiddellijk opvalt dat je komt voor een heftig gesprek. In deFENIKS gebeuren niet alleen de intakegesprekken, maar gaan ook twee zelfhulpgroepen en de dramagroep door. We horen het vaak van onze mensen die er komen: ‘Het is er gezellig, toegankelijk en

interview Frauke Joossen foto’s Emmanuel De Prycker en Kaat Pype

voelt daardoor veilig.’ Ontzettend belangrijk! De drempel om hulp te zoeken moet zo laag mogelijk zijn.”

De drempel verlagen, dat is ook wat jullie proberen in de hulp die jullie aanbieden.

“Klopt, dat is de insteek van al onze diensten. Wat we aanbieden wordt zoveel mogelijk afgestemd op de noden van de slachtoffers. Alles wat we organiseren, komt eigenlijk vanuit henzelf. Zij zijn de vragende partij, wij proberen te faciliteren. Zo kregen we van verschillende slach teroffers bijvoorbeeld de vraag hoe ze konden omgaan met triggers die hen emotioneel terugvoeren naar het trauma van seksueel geweld. Hoe kanaliseren ze hun emoties? Daarom bieden we nu ook OGT aan, een vorm van gedragstherapie met veel aspecten van mindfullness. Dat helpt onze mensen om terug in het heden te gaan staan.”

De dramagroep is ook vanuit die vraag ontstaan. Wat gebeurt daar?

“Trauma slaat zich op in ons lijf, maar onze hersenen maken geen

onderscheid tussen verleden en heden. Daardoor wordt oud trauma elke dag opnieuw ervaren in ons lichaam, in onze gedachten, in ons voelen. Niet iedereen kan praten over wat er gebeurd is, over wat hen overkomen is, toch zeker niet in het begin. Ze vinden er de woorden niet voor. Maar ze kunnen het vaak wel laten zien met hun lijf. We weten dat dramatherapie een heel krachtig medium is bij traumaverwerking. In de toekomst komt er ook een groep beeldende therapie waar slachtof fers in beeld kunnen brengen wat ze voelen. Maar we zijn bijvoorbeeld ook hard bezig met het oprichten van een groep voor jongeren tussen veertien en achttien jaar. Je ziet, we hebben veel plannen.”

Je hebt iets opgestart waar drin gend nood aan was, zoveel is duide lijk. Ben je tevreden?

“Het is fantastisch te merken dat er eindelijk iets beweegt. Er is maat schappelijk gezien meer bewust zijn over de problematiek. En het is ongelofelijk belangrijk dat slachtof fers de ruimte krijgen om te spre ken. Tegelijkertijd merk je dat er nu

een gevoel ontstaat dat ‘niets meer mag’. We moeten blijven zoeken naar de gulden middenweg en vooral wegblijven van het onmiddel lijk criminaliseren van alle daders. Als je beseft dat 57% van de vrouwen en één op de zes mannen geconfron teerd worden met seksueel over schrijdend gedrag, dan weet je dat je wellicht een slachtoffer kent, maar dus hoogst waarschijnlijk ook een dader. Iemand die seksueel over schrijdend gedrag pleegt, wegzet ten als een monster, gaat het grotere probleem niet oplossen. We moeten práten. Met slachtoffers, maar óók met daders. Ik weet dat dat geen populair pleidooi is, maar het is wel ongelofelijk belangrijk. Als we niet praten, verandert er niets.”

Bedoel je dat jullie ook daders willen helpen?

“Heel vaak zijn daders zelf ooit slachtoffer geweest. Dus ja, ook met hen hebben we intakegesprek ken. Als we zo’n aanmelding krij gen, proberen we zonder oordelen en in alle zachtheid zo iemand naar de juiste hulp toe te leiden. De vraag van slachtoffers is trouwens

‘Het is fantastisch te merken dat er eindelijk iets beweegt. Er is maatschappelijk gezien meer bewustzijn over de problematiek.’

meestal niet ‘Ik wil dat de dader wordt gestraft’, maar veeleer ‘Ik wil niet dat dit opnieuw kan gebeuren’. #metoo is ontzettend belangrijk, omdat het een probleem in beeld brengt dat vaak werd weggemof feld. Maar we moeten opletten dat we niet gaan demoniseren. Ook daarvoor probeer ik te pleiten. En ik merk dat ook op dat vlak een en ander begint door te schemeren en dat men bijvoorbeeld meer begint in te zetten op daderpreventie.”

Je had het net over mannen die slachtoffer worden van seksueel overschrijdend gedrag. Dat is toch niet iets waar je veel over hoort?

“Terwijl dus wel één op de zes mannen in hun leven slachtoffer wordt. Als een man op een feestje handtastelijk wordt, noemen we dat seksueel overschrijdend gedrag. Maar als een vrouw hetzelfde doet, dan benoemen we dat vaak niet zo. Het feit dat ook vrouwen dader kunnen zijn, moeten we bespreek baar maken.”

Hoe moeilijk is het om je hart niet te laten verzwaren bij al die heftige

verhalen die jullie te horen krijgen?

“Ze zijn inderdaad vaak heftig en soms verschrikkelijk om aan te horen. En er zijn dingen die ik mee naar huis neem, maar dan eerder uit frustratie omdat de verande ring nog te traag gaat. Maar dat verzwaart mijn hart niet. Wat veel zwaarder weegt is de groei van de vzw blijven volgen. We zijn onder tussen met meer dan honderd vrij willigers en drie werknemers. Dat vraagt natuurlijk heel wat sturing. En het is spijtig dat bij het leiden van een vzw, de focus vaak moet gaan naar het zoeken van extra financi ele ondersteuning en niet naar de kerntaak.”

Waar word je wél blij van?

“Van netwerken. Connectie tot stand brengen tussen twee orga nisaties, mensen samenbrengen en mensen zien groeien vanuit hun passie. Iemand die in het begin timide en onzeker is, zien openbloeien, dat is fantastisch. Ik word blij als ik zie wat we al alle maal hebben bereikt. Hoe we een shift hebben kunnen maken in de

maatschappij. Hoe er een bewust zijn is gecreëerd. Mooi ook om te zien hoe kunst daaraan bijdraagt. Je ziet het, ik heb veel om blij van te worden (lacht).”

Meer info: www.puntvzw.be

© Emmanuel De Prycker

FLUX elimineert het kwaliteitsverschil tussen drukken op gestreken en on gestreken papier.

www.antilopedebie.be/bedrijf/ ux/ www.antilopedebie.be

COLOFON

wOwW! magazine voor avontuurlijk muziektheater

Uitgever WALPURGIS vzw Deurneleitje 6, B-2640 Mortsel +32 (0)3 235 66 62 info@walpurgis.be www.walpurgis.be

Hoofdredactie Judith Vindevogel Redactie Merijn Bruneel, Toon Callier, Evelyne Coussens, Frauke Joossen, Ilse Muysers en Judith Vindevogel Vormgeving Inge Rylant Foto’s Monday Agbonzee Jr., Leontien Allemeersch, Frank Bassleer, David Blanco De Paz, Tim Theo Deceuninck, Stef Depover, Emmanuel De Prycker, Mirthe Dokter, Kaat Pype en Katja Stonewood Illustraties Mirthe Dokter Coverbeeld Monday Agbonzee Jr.

Het artikel Uiteindelijk wint de poëzie verscheen in De Morgen van 7 september 2022 en werd gereproduceerd met toestemming van de uitgever, alle rechten voorbehouden. Elke reproductie dient het voorwerp uit te maken van een specifieke toestemming van de beheersvennootschap License2Publish: info@license2publish.be

Abonneren?

wOwW! wordt gedrukt op 4.000 exemplaren en wordt gratis verspreid op relevante plekken in en rond Mortsel. Ontvang je wOwW! graag bij je thuis? Laat het ons weten via info@walpurgis.be.

Adverteren?

Jouw logo of advertentie in dit magazine? Neem contact op met zakelijk@walpurgis.be.

Gratis magazine, mag niet los verkocht worden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze, zonder voorafgaand schriftelijk akkoord van de uitgever. De redactie heeft er alles aan gedaan om rechthebbenden i.v.m. copyright op te sporen en toelating te krijgen. Mocht je menen recht te hebben op materiaal dat in dit nummer gepubliceerd is, dan kan je contact opnemen met communicatie@walpurgis.be.