2016 12 21 Jean Rondeau

Di 17 jan 2017 Grote Zaal 19.00 uur college 20.15 uur concert

Serie Oude Muziek

Jean Rondeau Goldbergvariaties +Â College Esthetiek van het klavecimbel

Programma Jean Rondeau Goldbergvariaties + College Esthetiek van het klavecimbel Jean Rondeau klavecimbel

Serie Oude Muziek Di 17 jan 2017 Grote Zaal 19.00 uur college 20.15 uur concert

College 19.00 – 19.45 uur ca. 45 minuten Door Xavier Vandamme

Concert 20.15 – 21.25 uur ca. 70 minuten zonder pauze

Dit concert wordt opgenomen door Omroep MAX voor uitzending op 29 januari a.s. op NPO Radio 4

I.s.m. Organisatie Oude Muziek

Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten?

Dank u wel.

2

Programma

Johann Sebastian Bach (1685 - 1750) Goldbergvariaties BWV 988 (1741) ·· Aria

·· Variatie 16: ouverture ·· Variatie 17 ·· Variatie 18: canon in de sext

·· Variatie 1 ·· Variatie 2 ·· Variatie 3: canon in unisono

·· Variatie 19 ·· Variatie 20 ·· Variatie 21: canon in het septime

·· Variatie 4 ·· Variatie 5 ·· Variatie 6: canon in de secunde

·· Variatie 22: alla breve ·· Variatie 23 ·· Variatie 24: canon in het octaaf

·· Variatie 7 ·· Variatie 8 ·· Variatie 9: canon in de terts

·· Variatie 25: adagio ·· Variatie 26 ·· Variatie 27: canon in de none

·· Variatie 10: fughetta ·· Variatie 11 ·· Variatie 12: canon in de kwart

·· Variatie 28 ·· Variatie 29 ·· Variatie 30: quodlibet

·· Variatie 13 ·· Variatie 14 ·· Variatie 15: canon in de kwint, andante

·· Aria da capo e fine

3

College Esthetiek van het klavecimbel

Xavier Vandamme

College door Xavier Vandamme Hoofdrolspeler deze concertavond is het klavecimbel. Vroeger waren klavecimbels peperdure instrumenten, vaak het pronkstuk in een interieur. In dit college neemt Xavier Vandamme enkele bijzondere historische klavecimbels in beeld en laat de verscheidenheid in klavecimbelbouw zien én horen. Een verkenning op het snijvlak van muziek en beeldende kunst.

Met zijn fascinerende vorm en grote oppervlakten gaf het klavecimbel aanleiding tot de meest exuberante decoraties: handgesneden en vergulde onderstellen en werken van Vlaamse meesters die verschijnen als je de klep opent. Modieuze chinoiserieën, die poëtische ideeën over het verre Oosten weerspiegelen; je zou bijna vergeten dat het muziekinstrumenten zijn.

4

Foto: Remke Spijkers

De Vlaming Xavier Vandamme is sinds 2009 algemeen en artistiek directeur van het wereldwijd toonaangevende Utrechtse Festival Oude Muziek.

Vandamme studeerde taal- en letterkunde (Frans, Italiaans) en wijsbegeerte aan de universiteit van Leuven, waar hij ook les gaf.

Hij was muziekrecensent, onder meer voor de krant De Standaard, en werkte jarenlang als presentator en producer bij de VRT (Klara). Onlangs werd Vandamme verkozen tot voorzitter van het internationale Réseau Européen de Musique Ancienne / European Early Music Network (REMA – EEMN). Eerder werkte hij in Brussel bij concertzaal Paleis voor Schone Kunsten als adjunct-directeur van BOZAR Music.

Toelichting In 1741, negen jaar voor zijn dood, gaf Johann Sebastian Bach een van zijn beroemdste werken uit: de Clavier-Übung deel vier, nu bekend onder het catalogusnummer BWV 988 en de titel Goldbergvariaties. De uitgave bevat slechts één lang werk voor klavecimbel solo, getiteld Aria mit verschiedenen Veraenderungen [...]. Wanneer Bach het werk precies componeerde is niet bekend, maar het werd in 1741 in Neurenberg gedrukt door Balthasar Schmid.

De naam Goldbergvariaties stamt vermoedelijk pas uit de negentiende eeuw.

De beroemde Bach-biograaf Johann Nikolaus Forkel publiceerde in 1802 zijn boek Über Johann Sebastian Bachs Leben, Kunst und Kunstwerke, waarin een anekdote over het ontstaan van de variaties is opgenomen.

Graaf Hermann Carl von Keyserlingk Het imposante stuk zou zijn besteld door een van Bachs grootste bewonderaars, Hermann Carl graaf von Keyserlingk, de Russische ambassadeur aan het hof van de Saksische keurvorst in Dresden. Eind jaren 1730 was Bach dankzij de bemoeienis van musici die hij kende uit de hofkapel van de Saksische keurvorst in contact gekomen met enkele leden van de hogere adel in Dresden. Een van die edelen was graaf Von Keyserlingk.

Dankzij zijn bemiddeling werd Bach benoemd tot ‘hofcomponist van de koning van Polen en keurvorst van Saksen’. De graaf onderhield een klein, privémuziekgezelschap waarin een leerling van Bach en van zijn oudste zoon Wilhelm Friedemann klavecimbel speelde: Johann Gottlieb Goldberg. Goldberg was volgens de overlevering met zijn amper vijftien jaar al een fenomenaal klavecimbeltalent. Het verhaal gaat dat hij Bachs Aria met variaties talloze malen voorspeelde aan de graaf, die aan ernstige slapeloosheid leed.

Forkel beschrijft: ‘De graaf was vaak ziek en had slapeloze nachten. Daarom had hij Goldberg gevraagd ’s nachts in een aangrenzende kamer klavecimbel te spelen. Eens vroeg de graaf aan Bach om speciaal voor Goldberg enkele stukken voor klavecimbel te componeren, liefst zacht en levendig tegelijk, zodat hij in zijn slapeloosheid wat opgemonterd werd.

Vanaf dat moment noemde de graaf Bachs stukken ‘zijn variaties’. Hij kon ze steeds weer opnieuw horen en zei: “Mijn beste Goldberg, speel me eens een van mijn variaties”, wanneer hij ‘s nachts niet kon slapen.’

Bach verkent de verste uithoeken van het klavecimbel Of deze geschiedenis nu waar is of niet, in de klassieke muziek zijn de Goldbergvariaties een begrip geworden, een geniale muzikale verkenningstocht langs de verste uithoeken van het klavecimbel. Bach bracht ervoor de karakteristieke genres van barokke klaviermuziek bij elkaar, in de vorm van een thema met variaties. Het thema zelf, de Aria, is een sarabande (een langzame, majestueuze barokdans) die eerder al was 5

Toelichting

opgenomen in het Clavier-Büchlein vor Anna Magdalena Bach dat Bach in 1725 samenstelde voor zijn tweede vrouw. Voor zijn variaties gebruikte Bach eerder de baslijn, het akkoordenpatroon, dan de rijkelijk versierde melodie van de Aria.

Ordening Bach zette het werk op dezelfde complete en overkoepelende manier op als andere werken uit zijn late jaren. Het sarabandethema bestaat uit twee symmetrische delen, waarbij de bas en het akkoordschema gedurende alle dertig variaties hetzelfde blijven (de vorm van een chaconne). De variaties zijn in groepjes van drie geordend, waarvan de laatste variatie steeds een canon is. Die canons zijn gebouwd op steeds oplopende intervallen, van de prime tot de none. De dertigste (en laatste) canon is een quodlibet, een mengsel van twee populaire liedmelodieën uit die tijd in contrapunt boven de bas. Daarna wordt het beginthema herhaald. De niet-canonische variaties variëren: er zijn inventies, fughetta’s, een Franse ouverture, rijk versierde langzame aria’s en op gezette tijden bravourestukken voor twee manualen.

In hun geheel vormen de variaties een perfect geordend bouwwerk van grote omvang. Bach bracht er drie karakteristieken van zijn klaviermuziek bij elkaar: stilistische diversiteit, virtuositeit en streng contrapunt.

Deze elementen komen overeen met de ordening van de variaties in groepen van drie: het karakterstuk, het virtuozenstuk en de canon. In de loop van het werk worden alle 6

drie steeds karakteristieker. De stijl wordt steeds diverser in elk volgend karakterstuk, de virtuositeit neemt stapsgewijs toe, en de canon wordt op een steeds groter interval gebouwd, en krijgt ten slotte zelfs de nieuwe gedaante van het quodlibet. En dat quodlibet is een grote verrassing, want bij variatie 30 verwacht de luisteraar een canon in de decime, maar krijgt een muzikale grap voorgeschoteld, van het soort dat de familie Bach maakte bij familiebijeenkomsten.

Ze begonnen dan met het zingen van een plechtig koraal, waarna een vernuftige en geestige samenzang werd aangeheven, zoals dit quodlibet in de Goldbergvariaties.

Hier heeft Bach op zijn minst drie destijds bekende (volks)melodieën ineengestrengeld, namelijk Ich bin so lang nicht bei dir g’west, Kraut und Rüben haben mich vertrieben en Mein jünges leben hat ein End. Mogelijk heeft Bach zelf de première van zijn Goldbergvariaties gegeven in 1741, tijdens een van zijn laatste concerten van het Collegium Musicum in Leipzig. Volgens Forkel werd Bach voor geen enkel werk zo goed beloond als voor zijn Goldbergvariaties, want graaf Von Keyserlingk schonk hem een gouden drinkbeker gevuld met honderd gouden munten (Louis d’ors). ‘Maar’, aldus Forkel, ‘de artistieke waarde van het werk zou nog niet genoeg beloond zijn met een geschenk dat duizend maal meer kostte.’

Tekst toelichting: Clemens Romijn

Biografieën Componist Johann Sebastian Bach Johann Sebastian Bach (1685 - 1750) componeerde in alle muzikale genres van zijn tijd, behalve opera. Hij kwam uit een muzikantenfamilie en leerde als kind zingen, orgel en viool spelen.

Op negenjarige leeftijd werd hij wees en kwam in huis bij zijn oudste broer, waar hij begon met componeren.

Zijn carrière begon op zijn zeventiende als koorknaap, violist en toetsenist in Lüneburg van waaruit hij een voettocht ondernam naar Hamburg – zo’n drie dagen lopen – om de grote organist Johann Adam Reincken te horen. Hij werkte achtereenvolgens in Weimar, Arnstadt en Mühlhausen.

Toen hij 22 jaar was trouwde hij met Maria Barbara met wie hij zeven kinderen kreeg.

Zij stierf in 1720, waarna hij trouwde met de zangeres Anna Magdalena. Hij werkte inmiddels als hofmusicus in

Köthen en daar ontstond een stroom aan instrumentale en vocale muziek waaronder belangrijke kamermuziekwerken. In 1722 solliciteerde hij in Leipzig naar de functie van cantor van de Thomaskirche. Daar schreef hij voornamelijk kerkmuziek – onder andere ca. 300 cantates waarvan twee derde bewaard is gebleven –, gaf les aan de

Thomasschule en kreeg de leiding van het instrumentale ensemble Collegium Musicum. Drie jaar voor zijn dood werd Bach blind en hij stierf uiteindelijk aan een beroerte. Tot kort voor zijn dood werkte hij nog aan de Kunst der Fuge.

7

Biografieën

Uitvoerenden Jean Rondeau Klavecimbel De jonge Franse klavecinist Jean Rondeau (1991) begon op zesjarige leeftijd met het spelen van klavecimbel. Sindsdien koestert hij een passie voor barokmuziek, maar gaat hij in zijn concerten ook actief op zoek naar kruisbestuivingen met klassiek en jazz.

Rondeau studeerde aan het Conservatoire de Paris en aan de Londense Guildhall School of Music.

Klavecimbellessen kreeg hij van Blandine Verlet, Olivier Baumont, Blandine Rannou en Kenneth Weiss.

Daarnaast bekwaamde hij zich in basso continuo, orgel, piano, improvisatie, jazz, muzikale schriftuur en koor- en orkestleiding.

In 2012 won hij de eerste prijs op de Internationale Wedstrijd Musica Antiqua in Brugge en werd hij laureaat van de Prague 8

Foto: Edouard Bressy

Spring International Music Competition. In 2015 ontving hij de prijs ‘Révélation soliste instrumental’ van Victoires de la Musique Classique.

Hij maakt opnames voor Erato en bracht in 2015 zijn eerste solo-cd uit, Imagine, rond muziek van J.S. Bach.

Een jaar later verscheen zijn tweede cd, Vertigo,

met werk van Rameau en Royer, die door het Franse magazine Classica met een Choc bekroond werd. In maart 2017 komt een derde cd uit met concerti van Bach en zonen. Rondeau richtte de ensembles Note Forget (jazz) en Nevermind (kamermuziek uit de 18e eeuw) op.

Verwacht

Serie Oude Muziek Wo 8 feb 2017 Grote Zaal 20.15 uurt

Cappella Mariana Canticum Canticorum Het Tsjechische Cappella Mariana was een van de openbaringen van het Festival Oude Muziek Utrecht, waar het voor uitverkochte zalen zong. Nu komt dit fantastische vocale ensemble naar het Muziekgebouw met liefdesliederen van de renaissancemeesters Palestrina, Gombert, Clemens non papa en Josquin des Prez rondom het Bijbelse Hooglied, het Canticum Canticorum.

Het Hooglied bezingt op passionele wijze de liefde tussen man en vrouw, ook als symbool voor de relatie tussen de maagd Maria en God of de kerk. Aangewakkerd door de Mariacultus inspireerden de prachtige verzen van het ‘lied der liederen’ talloze componisten tijdens de renaissance.

Cappella Mariana Foto: Jindrich Trcka;

Programma: Liefdesliederen rond het Hooglied van Giovanni Pierluigi da Palestrina, Nicolas Gombert, Jacobus Clemens non Papa en Josquin des Prez

I.s.m. Organisatie Oude Muziek

9

Verwacht

VivaldiDag zo 22 jan

10.30 uur VivaldiScratch o.l.v. Giulio Prandi

Januari wo 18 jan / 20.15 uur Cappella Amsterdam Contrasten: carte blanche voor Florian Benfer do 19 jan / 20.15 uur David Lang death speaks DoelenEnsemble vr 20 jan / 20.00 uur / Janssenbeton Muziekgebouw op locatie: Bach & Beton Canto en documentaire vr 20 jan / 20.15 uur Score Collective Topstukken uit de jaren 70 za 21 jan / 14.15 uur Nieuw Vocaal Amsterdam + Música Temprana Capella Juvenalis pro Musica Antiqua za 21 jan / 20.15 uur Juilliard String Quartet Instituut onder de strijkkwartetten 10

14.00 uur Benjamin Alard Bach & Vivaldi 16.00 uur Europa Galante Vivaldi’s vioolconcerten 20.15 uur Collegium 1704 Vivaldi’s Stabat Mater

vr 27 jan / 20.15 uur José Valencia En Directo (live) Special guest Antonio Canales za 28 jan / 20.15 uur Rocío Molina Rocío Molina’s nieuwste creatie zo 29 jan / 20.15 uur Fantasía para Violonchelo y Flamenco Rocío Márquez, Efrén López, Leonor Leal, Derya Türkan, Ella van Poucke, Maya Fridman

wo 25 jan / 20.15 uur Daria van den Bercken + Frank Braley Playing Mozart

do 26 jan / 20.15 uur Slagwerk Den Haag Gestolde Parels

vr 27 jan / 20.00 uur / Janssenbeton Muziekgebouw op locatie: Bach & Beton Goldberg en documentaire

Flamenco Biënnale Nederland vr 27 t/m zo 29 jan

Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012).

Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten

Foto: Erik van Gurp

Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl

Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal.

- Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert.

- Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming.

- Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl

Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen.

Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje.

Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.

Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren.

Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons

Op de hoogte blijven?

Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws.

Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram.

Dank!

Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.

Druk binnenwerk

11