Katarzyna
Meyza
FAJKI G L I N I A N E Z X V I I W. I Z P I E R W S Z E J P O Ł O W Y X V I I I W. Z BADAŃ A R C H E O L O G I C Z N Y C H ZAMKU KRÓLEWSKIEGO I STAREGO MIASTA W WARSZAWIE
Dzieje fajki są nierozłączne z historią tytoniu. Początkowo tytoń, który przywieziono z Nowego Świata traktowano jak ciekawostkę botaniczną, później zaś jako wszechstronny lek herba panacea. Roślina ta trafiła do Europy przez Hiszpanię, natomiast europejski zwyczaj palenia tytoniu zrodził się w Anglii. Pierwsze wzmianki o paleniu tytoniu pochodzą z lat siedemdziesiątych XVI w., a słowa fajka - pipe po raz pierwszy użył J o h n Florio w 1580 r. w tłumaczeniu pracy Cartiera z 1545 r. opisującej zwyczaj palenia tytoniu przez Irokezów 1 . Pierwszym znanym europejskim palaczem tytoniu był Ralph Lane, gubernator Virginii, który nauczył używać fajki legendarnego sir Waltera Raleigh'a.W tym samym czasie inna w formie fajka dotarła do Afryki i na wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego. Miała ona małą glinianą główkę z tulejką w której umieszczano trzcinowy cybuch 2 . Ilustracją tego typu fajek jest siedemnastowieczna rycina Teodore de Bry do książki Thomasa Hariota, Brief and true raport on the new found land of Virginia*. Najwcześniejsze fajki angielskie, wykonywane z jasnej glinki w kształcie niewielkiej rurki o maleńkiej beczułkowatej główce były drogie. O d roku 1602 wyrabiane w Anglii fajki są sygnowane, a od roku 1620 wytwarzane również w koloniach 4 . W 1604 r. w Sofii powstał cech wytwórców fajek 5 , podczas gdy w Londynie 1
A. Oswald, Clay Pipes for the Archaeologist, O x f o r d , 1975, recenzja A. Fleks, „Dawna Fajka Gliniana", Gdańsk 1988, nr 3 - 4 , s. 119. 2 R . C . W . R o b i n s o n , Tobacco Pipes of Corinth and of the Athenian Agora, „ H e s p e r i a " 54, Ateny 1985, nr 2, s. 150. ^ P. Paszkiewicz, Alegoria palacza tytoniu w siedemnastowiecznym malarstwie holenderskim i flamandzkim, „ R o c z n i k Historii Sztuki" XV: 1985, s. 296. 4 R . C . W . R o b i n s o n , Tobacco Pipes..., s. 151. 5 M . Stanceva, S. Medarova, Proizvodstvo na glineni luli u nas, „ M u z e i i Pametnici na Kulturata", Warna 1968, n r 4, s. 5.
31