Koloniści niemieccy wyznania luterańskiego posiadali jedną parafię z siedzibą w Ranischau, której podlegała filia w Steinau.
1.3. Osadnictwo wiejskie Osadnictwo wiejskie wkraczało na tereny puszczy w dwojaki sposób. Pierwszy polegał na poszerzaniu osadnictwa obszarów od dawna zasiedlonych, czyli w dolinach rzecznych i Pradolinie Podkarpackiej. Nowo zakładane osady powstawały wtedy na jej obrzeżach, wchodząc w związki z pobliskimi starszymi osadami. Drugi sposób – który będzie mnie bliżej interesował – to kolonizacja żyźniejszych obszarów wewnątrz puszczy, która dała podstawy pod wytworzenie się specyficznego środowiska osadniczego izolowanego od starszych centrów barierą nieprzetrzebionych lasów. Tylko dla tych osad rezerwuję określenie „puszczańskie”. Najstarszą osadą rolniczą w południowej części puszczy jest Raniżów (pierwotnie Ramiżów). Geneza tej osady nie jest jasna. Istniała przed rokiem 1366, kiedy na północ od niej lokowano Wolę Raniżowską. Wola Raniżowska była typową wsią zakładaną w procesie lokacji na prawie niemieckim na nowym terenie (czyli na tzw. surowym korzeniu). Rozmierzono w niej dużą liczbę łanów i sołectwo. Natomiast Raniżów był osadą znacznie mniejszą – w latach 70. XV w. mowa tam jedynie o rolach 9 zagrodników – brak także informacji o sołectwie 43. Niemniej jednak był wsią starszą i w pewnym sensie ważniejszą skoro ulokowano w niej siedzibę parafii. Co więcej, wydaje się, że Raniżów powstał znacznie wcześniej niż Wola Raniżowska, czyli jeszcze przed intensywną akcją osadniczą w czasach kazimierzowskich, która dopiero w miarę upływu lat nabrała charakteru rolniczego. Trzeba pamiętać, że przed zajęciem Rusi Czerwonej przez Kazimierza Wielkiego granica Królestwa Polskiego przebiegała niecałe 10 km na wschód od Raniżowa. Można więc domniemywać, że Raniżów pełnił rolę przygranicznej strażnicy i siedziby łowców książęcych (później królewskich) powiązanej z zamkiem w Przyszowie. Wola Raniżowska została założona na mocy przywileju królewskiego z 17 października 1366 r. w lesie zwanym Doblova. Została zaplanowana na 40 łanów kmiecych wraz z sołectwem na 2 łanach 44. Nie można nic pewnego powiedzieć o szybkości zagospodarowania osady, chociaż założenie parafii w Raniżowie przed 1409 r. może świadczyć o sprawnym jej zasiedlaniu. Podobnie można jedynie spekulować, że pierwsi osadnicy przybyli spoza Korony i byli pochodzenia niemieckiego. Ponad sto lat później (lata 70. XV w.) wieś liczyła 40 łanów kmiecych, a więc prawdopodobnie około 80 gospodarstw. Wspomniano również o sołectwie bez określenia jego wielkości45. 43 Joannis Długosz senioris canonici cracoviensis Liber Beneficiorum dioecesis cracoviensis (dalej LB), t. II, Kraków 1864, s. 369. 44 Kodeks Dyplomatyczny Polski, t. III, wyd. J. Bartoszewicz, Warszawa 1858, nr 794, s. 200; odnośnie identyfikacji – J. Luciński, Majątki ziemskie panującego w Małopolsce do 1385 roku, Poznań 1967, s. 124. 45 LB, t. II, s. 369; w oparciu o lustrację z przełomu lat 1564 i 1565 można twierdzić, że zarówno w Raniżowie, jak i w Woli Raniżowskiej podstawową wielkością gospodarstwa kmiecego była połówka łanu (prawdopodobnie frankońskiego); ta sama lustracja opisuje, iż sołectwo w Woli Raniżowskiej liczyło 2 łany, młyn, 5 karczem, zagrodnika i komorników. Lustracja województwa sandomierskiego 1564-1565, wyd. W. Ochmański, Wrocław 1963, s. 140 (dalej: Lustracja1564).
34