Kurier Legionowy nr 1

KURYER LEGIONOWY WYDANIE SPECJALNE Z OKAZJI STULECIA LEGIONÓW POLSKICH sierpień-grudzień 2014

GAZETA BEZPŁ ATNA

STULECIE LEGIONOW W POLSKICH 1914-2014 W roku 2014 przypadają wyjątkowe rocznice, a wśród nich: 70. rocznica Powstania Warszawskiego oraz 25. rocznica Wyborów 4 czerwca. Jednak jako spadkobiercy polskiej tradycji walki o Niepodległość Polski, jesteśmy przekonani, że rocznic tych nie obchodzilibyśmy bez wydarzeń roku 1914 zakończonych odzyskaniem Niepodległości i odbudową Polskiego Państwa w 1918 roku. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, wspólnie z Potomkami Polskich Legionistów i wszystkimi, którym tradycja legionowa jest bliska, chce podkreślić wagę rocznicy Stulecia Legionów Polskich i poprzez wspólne obchody przywrócić pamięć o bohaterach naszej Niepodległości. Pragniemy podkreślić rolę każdego Legionisty bez względu na stopień wojskowy, pochodzenie czy pozycję. Naszym obchodom towarzyszy hasło przewodnie, tak bardzo wyróżniające Legiony Polskie od innych wojsk KAŻDY SIĘ LICZY…

Legiony Polskie 1914 – 1918 Wszyscy jesteście równi wobec ofiar, jakie ponieść macie. […]

Nie naznaczam szarż, każę tylko doświadczeńszym wśród was pełnić funkcje dowódców. Szarże uzyskacie w bitwach. Każdy z was może zostać oficerem, jak również każdy oficer może znów zejść do szeregowców. Znoszę wszelkie odznaki specjalnych grup. Jedynym waszym znakiem jest odtąd orzeł biały.

Legiony - czas wolności… wywiad z Krzysztofem Jaraczewskim, dyrektorem Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, wnukiem Marszałka Józefa Piłsudskiego, str. 2 Każdy się liczy... walka i codzienność legionowa w zdjęciach 3D - mobilna wystawa plenerowa, str. 4 Sprawdź, czy Twoi bliscy walczyli w Legionach Internetowy Wykaz Legionistów Polskich 1914-1918, lista ponad 30 tysięcy żołnierzy Legionów, str. 4 Piłsudski przyjechał!

Zobacz program wydarzeń i imprez towarzyszących wizycie Muzeum Józefa Piłsudskiego w Twoim mieście. Dodatek programowy w środku gazety.

OGŁOSZENIA

SZUKAMY SWIADKOW

HISTORII

Komendant Józef Piłsudski w przemówieniu do żołnierzy, 3 sierpnia 1914

Na początku I wojny światowej marzenia o wolnej Polsce wydawały się tylko romantycznymi mrzonkami. Większość polskich stronnictw związana była z jednym z zaborców, licząc na jego triumf i ustępstwa dla Polaków. Wyjątek stanowiło środowisko działaczy skupionych wokół Józefa Piłsudskiego. Dostrzegali oni w wojnie szansę na osiągnięcie najważniejszego celu – niepodległości, wywalczonej przez samych Polaków.

Korzystając z możliwości, jakie stwarzała autonomia galicyjska zakładali tam paramilitarne organizacje, przygotowujące kadry dla przyszłego wojska polskiego. W 1910 roku utworzono w Krakowie Towarzystwo „Strzelec”, zaś we Lwowie założono Związek Strzelecki. Ich działanie zostało objęte cichą opieką austriackiego wywiadu, który w razie wybuchu konfliktu oczekiwał od Strzelców działalności dywersyjno-wywiadowczej na terenie zaboru rosyjskiego.

Po wybuchu Wielkiej Wojny, Józef Piłsudski przystąpił do realizacji uzgodnionego z Austriakami planu rozniecenia w Króle-

NUMERZE:

stwie Polskim antycarskiego powstania.

Stojąc na czele oddziałów strzeleckich, chciał porwać rodaków do walki, a na wyzwolonym terenie stworzyć struktury administracyjne przyszłego państwa, co jednak daleko wykraczało poza wcześniejsze ustalenia. W wyniku niechęci i obojętności „królewiaków”, próba zakończyła się niepowodzeniem. Austriacy postanowili przerwać działalność nieobliczalnego sojusznika i zlikwidować oddziały strzeleckie. Ratując się przed klęską, Piłsudski przystąpił do Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) – nowo powstałego porozumienia istniejących w Galicji polskich partii. Według zawartego z władzami w Wiedniu porozumienia, NKN miał być politycznym kierownictwem Legionów Polskich – ochotniczej formacji, tworzonej w ramach armii austro-węgierskiej. Dla Piłsudskiego była to trudna decyzja, ale osiągnięty kompromis pozwolił uniknąć likwidacji oddziałów strzeleckich.

Brygady legionowe walczyły w Królestwie Polskim, Galicji, Karpatach Wschodnich,

Besarabii oraz na Bukowinie i Wołyniu.

Tam, na początku lipca 1916, pod Kostiuchnówką, stoczyły swoją największą bitwę.

W uznaniu heroicznych dokonań Legionów, licząc głównie na pozyskanie rekrutów z Królestwa Kongresowego, cesarze Niemiec i Austro-Węgier wydali 5 listopada 1916 akt zapowiadający utworzenie państwa polskiego. Jednak wobec braków znaczących postępów sprawy polskiej w Berlinie i Wiedniu oraz wobec zmian na arenie międzynarodowej, drogi legionistów i państw centralnych (Niemiec i Austro-Węgier) coraz bardziej się rozchodziły. Latem 1917 większość żołnierzy posłuchało wezwania Komendanta i odmówiło złożenia przysięgi na wierność obydwu cesarzom.

W efekcie legioniści zostali internowani, a Józefa Piłsudskiego osadzono w twierdzy w Magdeburgu. Nie oznaczało to jednak końca zmagań o niepodległość – patriotyczne postawy osadzonych w obozach przyczyniały się do szerszego rozpowszechnienia idei walki o wolność. dokończenie na str. 2 <

Osoby gotowe podzielić się z nami wspomnieniami dotyczącymi Legionistów Polskich, opowiedzieć nam historię rodzinną związaną z osobą Józefa Piłsudskiego i jego dziedzictwem lub znające świadków historii chcących podzielić się swoją pamięcią, prosimy o kontakt.

Kontakt: tel. 22 842 04 25 wew. 130 e-mail: m.bronowicki@muzeumpilsudski.pl Kontaktować można się również pocztą tradycyjną: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku − Biuro, ul. Dominikańska 25, 02-738 Warszawa

ZBIERAMY PAMIATKI MUZEUM JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO W SULEJÓWKU ZBIERA PAMIĄTKI ZWIĄZANE Z LEGIONISTAMI POLSKIMI, OSOBĄ I DZIEDZICTWEM JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO ORAZ WALKĄ O NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI. JEŚLI CHCESZ PRZEKAZAĆ MUZEUM PAMIĄTKĘ, PROSIMY O KONTAKT: TEL. 22 842 04 25 E-MAIL: MUZEUM@MUZEUM.PILSUDSKI.PL

8

KURYER LEGIONOWY

Maciejówka Najbardziej charakterystyczną i rozpoznawalną częścią umundurowania żołnierzy Legionów Polskich była tzw. maciejówka – prosta czapka z okrągłym, nieutwardzonym denkiem, wykonana z szarego, bądź szaroniebieskiego sukna. Nieodłącznie kojarzona z postacią Józefa Piłsudskiego, szybko stała się jego atrybutem i ikoną legionowego czynu.

Czapka maciejówka Legionów Polskich z orłem strzeleckim, 1914 – 1915; wymiary: 9 x 25,5 x 19,5; własność Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku

Prostota, łatwość i niska cena wykonania spowodowały, że w 1912 roku krakowski „Strzelec” wprowadził jednolite szare maciejówki, jako nakrycie głowy dla wszystkich członków związku. Rok później ostatecznie zaprojektowano mundur strzelecki, który miał być nie tylko nowoczesny, ale i tani.

Niemniej, jego cena często okazywała się za wysoka, stąd wielu Strzelców poprzestawało jedynie na kupnie szytych w różnych zakładach czapek. W rezultacie zaistniała duża różnorodność stylowa maciejówek.

Kiedy po wybuchu Wielkiej Wojny Pierwsza Kompania Kadrowa wyruszyła na Kiel-

ce, by doprowadzić do wybuchu powstania w Kongresówce, cierpiała na poważne braki w uzbrojeniu, ekwipunku i umundurowaniu, ale starano się, aby każdy jej żołnierz posiadał przynajmniej maciejówkę. Stała się ona znakiem rozpoznawczym oddziału. Trzy tygodnie później, 27 sierpnia 1914 roku, ukazał się rozkaz dowództwa austriackiego o utworzeniu Legionów Polskich. W punkcie 11. znalazł się zapis, że ubiorem legionistów będzie „siwy mundur w kroju i formie, jakie noszą polskie związki strzeleckie”. Austriacy od samego początku forsowali dla Polaków rogatywkę zamiast maciejówki, czemu przeciwni byli żołnierze I Brygady.

W II Brygadzie przeważały jednak regulaminowe rogatywki. Różnorodność noszonych przez legunów typów umundurowania i oznaczeń doprowadziła do tego, że Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego, z inicjatywy którego powstały Legiony Polskie, zlecił opracowanie nowych przepisów mundurowych por. Czesławowi Jarnuszkiewiczowi, wcześniejszemu współtwórcy munduru I Brygady. Jego zadaniem było ujednolicić ubiór żołnierzy każdej z trzech brygad legionowych. Odtąd maciejówki miały obowiązywać wszystkich. Łukasz Suski

okolicznosciowy znaczek z okazji ˙˙˙-lecia legionow Poczta Polska wyemitowała specjalny okolicznościowy znaczek z okazji 100 lecia Czynu Legionowego. Na znaczku znajduje się Jóżef Piłsudski, drużyna strzelecka na ćwiczeniach w 1913 roku odznaki 1, 2 i 3 Brygady Legionów Polskich oraz odznaka Polskich Oddziałów Wojskowych.

Humor z lwowskiego pisma Legunka” ” Ile rogów powinna mieć czapka?

Niektórzy Hallerczycy mają czapki z dwoma rogami, inni z czteroma. Mówi się, że ci pierwsi to kawalerowie, a ci z czteroma – żonaci. W naszej legii dużo legionistek ma czapki rogate, a mniej jest zamężnych. Co z tego wysnuć?

Sprytna i fotograf W naszych koszarach jest mania fotografowania.

Pewna legionistka spytała fotografa, ile bierze za swoje zdjęcia.

- Za pierwsze trzy 30 koron, a następne trzy po koron 15 – odpowiedział.

- To niech pan mi zrobi te następne – zdecydowała sprytna.

ŻURAWIEJKA LEGIONY NA WESOŁO Żartobliwy dwuwiersz, rozdzielony refrenem, śpiewany do melodii ludowej przez polskich żołnierzy pułków kawaleryjskich; bohaterami przyśpiewek byli żołnierze i ich dowódcy, opisywały również wydarzenia z frontów bitewnych oraz z okresu pokoju; żurawiejki zachowały niezmienioną melodię i refren od 1920 roku.

Kto zegarki po wsiach zbiera?

To ułański Pułk Hallera ońń Lance do boju, szable w dłoń Bolszewika goń, goń, goń Dumna mina a łep pusty To jest Pułk ułanów szósty ońń Lance do boju, szable w dłoń Bolszewika goń, goń, goń Zawsze łasy na niewiasty yy”” To ułanów Pułk „Szesnasty” oońń Lance do boju, szable w dłoń Bolszewika goń, goń, goń!

Znaleziony list.

Hanka! Jezdem feldfeblem sztabowym od wczoraj.

Stoi jak byk w rozkazie! Nadeszła więc pora Żeby się tak małżeńskim związać sakramentem, Bo mnie się to opłaci z potrójnym procentem.

Jako „zupak” za żonę wezmę trzysta marek (Masz u mnie prezent ślubny: srebrny zegarek) Po sto marek zaś za każdego maleńkiego brzdąca. Ładny grosz więc weźmiemy każdego miesiąca.

Tylko to pech! Że dziatek na razie nie mamy.

Ale jakoś to będzie! Przecież się kochamy! Żebym wiedział że zapłacą taką kwotę hojną Tobym był się z Tobą Hanka ożenił przed wojną Trzeba więc się postawić! Z ciebie zdrowy „mebel”.

Ja także nie kalika!

Zawsze Twój Feldfebel Franc Sztachet (Źródło: „Obijak”, nr 13/14 z 28.05.1916 r.

Ze zbiorów Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku)

Miałem wrażenie, że ojciec mój (król Rumunii) ma zamiar przyjąć swego gościa serdecznie, ale z pewną nonszalancją.

Pomimo wszystko Naczelnik Państwa to nie król (…). Po chwili ukazał się [Piłsudski] lekko pochylony naprzód i patrzył na naszą grupę. Potem wolno, bardzo wolno zaczął schodzić. Spojrzałem na swego ojca i nie zapomnę nigdy: skonstatowałem, że zanim Piłsudski zdążył wejść, ojciec mój rzucił papierosa i stanął na baczność.

Mikołaj, syn króla Rumunii

Kolekcjonuj znaczki w prosty i wygodny spoSO´b!

Zamów abonament filatelistyczny w najbliższej placówce pocztowej, bądź za pośrednictwem strony internetowej: www.filatelistyka.poczta-polska.pl

Autor grafiki: Gustaw Rogalski, z teki „Album karykatur Marszałka J. Piłsudskiego 1914-1928.”

Na pamiątkę dziesięciolecia Polski 1918-1928, zbiory Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku

Redakcja: Zespół Promocji i Komunikacji Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku w składzie: Agata Grochowicka, Anna Klammer, Anna Osiadacz, Agnieszka Uścińska, Zygmunt Fit. Projekt, skład i łamanie: Fijn.

Koordynator projektu: Agata Grochowicka.

Wydawca: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, ul. Oleandrów 5, 05-070 Sulejówek | Biuro: ul. Dominikańska 25, 02-738 Warszawa, tel. 22 8420425 | www.muzeumpilsudski.pl | www.facebook.com/MuzeumPilsudski

KURYER LEGIONOWY

7

SPRAWDŹ ̦ CZY TWOI BLISCY

WALCZYLI W LEGIONACH INTERNETOWY WYKAZ LEGIONISTÓW POLSKICH 1914-1918 Publikowany przez Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku Internetowy Wykaz Legionistów Polskich to baza 30 tysięcy nazwisk żołnierzy Legionów Polskich, pełniących służbę w latach 1914-1918. Wykaz zawiera dane, dzięki którym każdy użytkownik internetu będzie mógł sprawdzić, czy ktoś z jego bliskich walczył w tym czasie w szeregach Legionów Polskich o niepodległość naszego kraju.

Każdy żołnierz znajdujący się w Wykazie posiada swój profil, który zawiera informacje dotyczące jego pochodzenia i przebiegu służby w Legionach Polskich. Wielu informacji nie udało się jeszcze ustalić, dlatego strona została zaprojektowana tak, by każdy jej użytkownik mógł uzupełnić informacje o konkretnych żołnierzach dodając wspomnienia rodzinne, fotografie oraz dokumenty.

Nad całym projektem czuwają historycy, tak aby całość stanowiła cenne źródło historyczne. Kierownikiem naukowym projektu jest prof. dr hab. Janusz Cisek.

Aplikacja obejmuje również wiadomości i ciekawostki dotyczące historii Legionów i sztuki legionowej, zawiera też nagrania wideo ze wspomnieniami rodzin Legionistów i fotografie pamiątek legionowych.

Opublikowanie Wykazu to wyjątkowy hołd złożony każdemu żołnierzowi Legionów Polskich walczącemu o niepodległość naszego kraju w latach 1914-1918. Jego myślą przewodnią jest hasło „Każdy się liczy…”

Udostępnienie Wykazu w internecie ma podwójny walor. Informacje o Legionistach Polskich zebrane przez jego autorów i udostępnione na stronie internetowej Muzeum Józefa Piłsudskiego dotrą do tysięcy zainteresowanych. Jednocześnie, poprzez otwartą i dynamiczną formę Wykazu oraz jego społeczny charakter, do współtworzenia tej wyjątkowej bazy przyłożą się setki – a mamy nadzieję – może tysiące Rodzin Legionowych, badaczy, pasjonatów i osób zainteresowanych historią Polskich Legionów, którzy podzielą się swoimi bezcennymi dokumentami, wiedzą i unikalnymi wspomnieniami.

Najczęściej występujące imiona wśród Legionistów (pierwszych 10 miejsc) 2977 Jan

Wykaz dostępny jest pod adresem www.muzeumpilsudski.pl Wykaz powstał dzięki współpracy z instytucjami, które udostępniły dane źródłowe ze swoich archiwów, Serdecznie dziękujemy: Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Centralnemu Archiwum Wojskowemu w Warszawie, Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich we Wrocławiu, Archiwum Narodowemu w Krakowie, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Archiwum Głównemu Akt Dawnych w Warszawie, Instytutowi Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, Archiwum Sióstr Benedyktynek w Jarosławiu, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Kriegesarchiw w Wiedniu

2856 Józef 2569 Stanisław 1612 Władisław 1429 Franciszek 986 Kazimierz 913 Antoni 858 Michał 768 Tadeusz 707 Stefan

Legioniści według wieku (pierwszych 15 miejsc) 3387 18 lat 3326 19 lat 2977 17 lat 2797 20 lat 2164 16 lat 1889 21 lat 1246 22 lat 939 15 lat 744 23 lat 655 24 lat 557 25 lat 495 26 lat 407 14 lat 346 27 lat

Źródło: Internetowy Wykaz Legionistów Polskich 1914-1918, www.muzeumpilsudski.pl

Nasza paczka i niepodległość, o sześciu polskich świętach Rok wydania: 2014 Wydawca: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku i Egmont Polska

Książka wpisuje się w kategorię publikacji z dziedziny edukacji patriotycznej i historycznej adresowanych do dzieci w wieku 7 – 9 lat.

Zawarte w niej informacje historyczne podane są w sposób przyjazny i odpowiedni dla dziecka, zaś świetnie napisane i dowcipne opowiadania Zofii Staneckiej nie tylko bawią, ale też ułatwiają dzieciom zrozumienie, jakie wartości związane są związane ze świętami, jakie obchodzimy 11 listopada, 1,2 i 3 maja, 4 czerwca i 15 sierpnia.

Dodatkowym atutem książki są znakomite ilustracje Daniela de Latour oraz projekt graficzny Marzenny Dobrowolskiej.

6

Jesteśmy już 25 dni w okopach. Ludzie są tak wyczerpani, że nie można się dziwić ich tęsknocie za wypoczynkiem! Ciągła służba, prawie bez zmiany, Bezsenność, złe odżywianie raz na 24 godziny, wilgoć – tak

KURYER LEGIONOWY

zrujnowały nas pod względem fizycznym, że włóczymy się jak cienie, wiecznie nieprzytomni i zaspani, ledwie trzymając się na nogach!

(Witold Barbacki, wrzesień 1916, Sitowicze, Wołyń)

Największą plagą był brak obuwia, tak że chłopcy nawzajem sobie musieli pożyczać butów, gdy wychodzili na miasto.

(Ks. Józef Panaś, Kołomyja-Bukowina, kwiecień 1915)

Legiony powstały w dobie historycznej, która będzie jeszcze bardzo długo tematem roztrząsań dla wielu naszych pokoleń, zajmujących się badaniem tego ogromnego wstrząśnienia całej ludzkości, jakim była wojna światowa, gdyż skutkiem jej było m. in. i ustalenie bytu niepodległej Polski. […]

Póki imię Polski nie zniknie na świecie, póki choć jedno serce polskie bić na nim będzie, póty nie zgaśnie serdeczna, wdzięczna pamięć o pierwszych żołnierzach Wolnej Niezależnej Polski.

(Józef Piłsudski)

Półtora wieku walk znalazło swój tryumf w dniu dzisiejszym. Półtora wieku marzeń o wolnej Polsce czekało swego ziszczenia w obecnej chwili dzisiaj mamy wielkie święto narodu, święto radości po długiej, ciężkiej nocy cierpień.

(Józef Piłsudski, 10 października 1919)

Lekarze obcy bardzo często mówili mi: – Co tam jest właściwie w tych waszych Legionach? Żołnierze niedoleczeni, żołnierze, których lekarze zatrzymywali w szpitalu, wracali do pułków, wracali do kompanii, wracali do szwadronów, uciekali po prostu ze szpitala do wojska, szukając na nowo tych ran, szukając na

nowo tryumfów żołnierskich.[…]. Jedynym marzeniem naszych rannych i chorych było jak najprędzej uciec ze szpitala, uciec, jak mówili, do domu. Domem tym był pułk, domem tym była kompania, domem tym byli towarzysze broni.

Organizator wystawy: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Autorzy koncepcji: Anna Osiadacz, Agnieszka Uścińska, Zygmunt Fit. Projekt plastyczny i koordynacja techniczne: Zygmunt Fit. Scenariusz audio i realizacja: Agnieszka Uścińska. Dobór zdjęć: Anna Osiadacz, Angelika Dłuska, Agnieszka Kaczmarska, Zygmunt Fit. Konsultacja historyczna wstępu: prof. dr hab. Grzegorz Nowik.

(Józef Piłsudski)

KURYER LEGIONOWY

WYSTAWA PLENEROWA •

„KAZDY SIE LICZY…” ‘ Być może jestem romantykiem, być może dlatego, że nigdy nie byłem zwolennikiem pracy organicznej, wszedłem w tę wojnę. Ale porwało mnie w niej coś wielkiego i to, że otworzyła się

możność czynu polskiego. Byłem w tym tylko wyrazicielem tego w Polsce, co się dusiło w atmosferze niewoli. Dzięki tej części, która postawiła pierwsze wojenne kroki, mogliśmy pociągnąć za sobą choć część narodu. Trzeba było bowiem, aby to, co było szaleństwem, stało się także i rozumem polskim.

J. Piłsudski, Wiedeń, 21 grudnia 1914

Agnieszka Uścińska Co tam jest właściwie w tych waszych Legionach? – pytali Piłsudskiego austriaccy lekarze, którzy nie mogli się nadziwić, widząc rannych Legionistów uciekających ze szpitala prosto do legionowych oddziałów walczących na froncie.

Tę tajemniczą moc Legionów i ich niezwykłego ducha odsłoni wystawa, którą Muzeum Józefa Piłsudskiego przygotowało specjalnie z okazji Stulecia Legionów Polskich.

Wystawa prezentuje zdjęcia legionowe podzielone na moduły pokazujące legionową codzienność i samych Legionistów – zarówno podczas walki, jaki i w czasie koszarowego życia. Zdjęcia zostaną zaprezentowane w postaci wielkoformatowej (lightbox’y) oraz w postaci zdjęć stereoskopowych.

Pokażemy legionowy humor, zadziorność i przekorę Legionistów, odwagę, różnorodność umundurowania, warunki życia

na froncie (okopy, ziemianki), rozrywki w czasie wolnym (ćwiczenia fizyczne, sport, twórczość artystyczna i teatr, święta, zabawy przy muzyce), społeczny i obywatelski kierunek działań legionów – kontakty z cywilami (ludnością wiejską, dziećmi, mieszkańcami okolicznych miasteczek), wpływ legionów na rozwój życia społecznego i edukację społeczności lokalnych.

Integralną częścią wystawy jest literacka opowieść o historii Polskich Legionów i ich Duchu (udostępniona widzom podczas oglądania na odtwarzaczach mp3 w wersji audio), będąca montażem oryginalnych wspomnień legionowych (nierzadko pisanych z samego frontu), autorstwa mniej lub bardziej znanych Legionistów. To niezwykłe, szczere i autentyczne świadectwo pokazujące fenomen Legionów Polskich z perspektywy zarówno dowódcy, jak i szeregowego żołnierza, a jednocześnie wartka opowieść pełna humoru, dramatyzmu, refleksji i spostrzeżeń dotyczących tamtego czasu.

Ten unikalny wielogłos prezentowany na tle pięknych zdjęć, na których widzimy dziesiątki twarzy anonimowych Legionistów

5

– pozwala lepiej zrozumieć fenomen Polskich Legionów, w których każdy – niezależnie od stopnia, pochodzenia, wykształcenia czy poglądów – się liczył… t

FRAGMENTY WYSTAWY

Oto moja żona najniespodziewaniej zaciągnęła się […] do II Brygady Legionów Polskich i w pełnym rynsztunku wyruszyła na front. Fakt wstąpienia pragnęła jak najdłużej utrzymać w tajemnicy przed najbliższą rodziną. […]

(Zygmunt Kamiński, mąż Zofii Kamińskiej, pseud. Ułan Zygmunt Tarło)

[Kobiet] było kilka oprócz mnie, ale ich nie znałam, gdyż służyły w innych oddziałach.

Pogłoska [o usunięciu ze służby liniowej wszystkich kobiet] przeraziła mnie bardzo; byłam już tak blisko celu. Uważałam to za krzywdzącą niesprawiedliwość. Nie byłam przecież słabsza fizycznie ani moralnie od moich towarzyszy. Nie wyobrażałam sobie też dla siebie innej służby, jak z bronią w ręku.

(Zofia Plewińska, pseud. Leszek Pomianowski)

Oznajmiono nam […], że z obu oddziałów zostanie wydzielona jedna kompania pod nazwą Pierwszej Kompanii Kadrowej [...]

Wyznaczonych do służby w nowej jednostce zaczęto wywoływać numerami. […]

– Wywołają mnie czy ominą?

– Numer 45!!!

Omal nie krzyknąłem z radości i wyskoczywszy z szeregu, jak porwany trąbą powietrzną, w trzech susach doskoczyłem do nowego zastępu. […] Padały nowe numery i coraz nowy dochodził do nas kolega. Znajomków, towarzyszy z dawnych sekcji i plutonów witaliśmy radośnie – „Kalina byczo!

– Młot – szlusuj tu do mnie!”.

Wybrańcy promienieli radością – zazdrośnie spoglądali na nas pozostali.

Wydano nam nowy rynsztunek, tj. stare austriackie tornistry, błyszczące menażki, mocne rzemienne pasy i, co najważniejsza, nowiutkie, „jak z igły”, karabiny Mannlichera z bagnetami – kilka dni później, zgodnie z proroczą dla nas strzelecką pieśnią, w Miechowie „o ojców grób” ostrzonymi.

Dołożył nam do tego Litwinowicz po 80 ładunków, niektórym, po starej protekcji lub nowej przyjaźni, ukradkiem po jednym magazynku dodając. […]

(Bolesław Wieniawa-Długoszowski, 4 sierpnia 1914)

4

KURYER LEGIONOWY

PILSUDSKI PRZYJECHAL! napędza Muzeum w Trasie

grupowo pod opieką nauczycieli. Oceniane są: rodzaj pamiątki, innowacyjność, jakość działań, nowatorskie formy pracy, kreatywność i twórczość uczestników konkursu.

Efektem konkursu będzie multimedialna wystawa, na której zaprezentowane zostaną najlepsze, przygotowane przez młodzież prace. Najciekawsze zdjęcia zostaną wydrukowane i powieszone na wystawach sklepowych 5 miast: Krakowa, Kielc, Łodzi, Lublina i Sulejówka.

Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku rozpoczyna podróż po Polsce. Gigantyczny napis „Każdy się liczy” oraz wystawa 3D staną w centralnych miejscach odwiedzanych miejscowości.

Edukatorzy i historycy muzeum poprowadzą dziesiątki warsztatów, spotkań. Przygotowane wraz z mieszkańcami wystawy związane z lokalną historią, debaty, konkursy, rozgrywki gier historycznych i obywatelskich, rozpoczną budowę środowiska przyjaciół muzeum. Wizyty będą także okazją do spotkań ze świadkami historii oraz do zbiórki pamiątek z czasów Marszałka.

Mobilny Aktywator Lokalnych Społeczności Głównym założeniem naszych podróży jest włączenie mieszkańców odwiedzanych przez nas miejscowości do wspólnych działań, bo ważna jest dla nas nie tylko ta wielka historia z pierwszych stron podręczników historycznych, ale także historia regionu, miejscowości i pojedynczych osób. Zaproponowane przez muzeum międzypokoleniowe zajęcia mają na celu integrację i zaangażowanie mieszkańców w każdym wieku, szczególnie młodzieży i dzieci, w poznanie i zrozumienie przeszłości, a także odniesienia historycznej postawy patriotycznej do współczesnej postawy obywatelskiej. To zakorzenienie współczesności w historii, ma na celu pokazanie ciągłości dziejów. Pragniemy, aby historia dziadków i pradziadków nie wydawała się młodym ludziom abstrakcyjna i zbyt odległa, dlatego poprzez pokazanie na zdjęciach nastoletnich Legionistów, poznanie fragmentów ich pamiętników, opowieści o codzienności, przekorności i młodzieńczej werwie w trudnych czasach, spróbujemy przybliżyć ich młodemu pokoleniu. Muzeum zaprosi do wspólnego działania mieszkańców, nauczycieli, harcerzy, lokalne organizacje pozarządowe, władze samorządowe i instytucje kultury, aby „Piłsudski Przyjechał!” stało się wędrującym

po Polsce historycznym aktywatorem lokalnych społeczności.

Pielęgnowanie legionowej historii i tradycji Swoją podróż Muzeum rozpoczyna 9 sierpnia w Kielcach. Tutaj, podczas Ogólnopolskiego Zjazdu Rodzin i Przyjaciół Legionów, po raz pierwszy spotkamy się z kielczanami i gośćmi, którzy przyjadą na zjazd z całej Polski.

Rok 2014 poświęcony jest 100. rocznicy powstania Legionów Polskich, dlatego program wizyt w ramach „Piłsudski Przyjechał!” będzie dotyczył legionowej historii i odkrywania lokalnych pamiątek z nią związanych. Oczywiście wszystkie działania będą służyły także przybliżeniu postaci Józefa Piłsudskiego jako żołnierza, wodza, męża stanu, patrioty, jego myśli politycznej, ale również pokazaniu Marszałka z rodziną w domu w Sulejówku, gdzie już wkrótce powstanie nowoczesny kompleks muzealny.

Przygotowane w ramach „Piłsudski Przyjechał!” warsztaty i konkurs „Pamiątki mają głos” mają zachęcić młodzież do poznawania historii miejsc i ludzi. Zadanie konkursowe polega na odnalezieniu w swoim otoczeniu przedmiotów związanych z historią miejscowości i jej mieszkańców, a następnie opowiedzenie o nich w formie prezentacji.

Prace mogą być tworzone indywidualnie lub

Interaktywne historyczne gry i zabawy edukacyjne Mieszkańcy odwiedzanych przez muzeum w trasie miast będą mogli uczestniczyć w warsztatach prowadzonych przez grupy historyczne, nie zabraknie również gier planszowych i multimediów, umożliwiających łączenie w edukacji tradycyjnych elementów pamięci historycznej z nowoczesnymi technologiami. Pokażemy codzienne życie Legionistów i ich otoczenie: pokażemy dioramy, zaprosimy też na grę miejską, pokaz szkoły pod zaborami i edukacji na wsi, tworzenia lalek na wzór zabawek córek Józefa Piłsudskiego, zaprosimy do zabaw sprzed stu lat – kiedy jeszcze nie było komputerów.

Dla tych, którzy wolą nowoczesne formy zabawy i edukacji przygotowaliśmy multimedialne gry: domino historyczne, puzzle, quizy internetowe poprzedzone krótkimi filmikami historycznymi, gdzie każdy może sprawdzić swoją wiedzę.

W każdej miejscowości spotkamy się także nauczycielami w ramach Klubu Nauczyciela Historii. Nasi edukatorzy zaprezentują wykorzystanie multimediów i gier planszowych w edukacji historycznej, patriotycznej i obywatelskiej oraz zaproszą nauczycieli do udziału w turnieju Liderzy Europy wraz z uczniami. „Barwy nieobojętne” – patriotyzm wczoraj i dziś Wszystkie działania związane z historią mają także pobudzać do refleksji i dyskusji nad dzisiejszą rolą i miejscem zagadnień związanych z niepodległością, państwowością oraz polskim dziedzictwem historycznym i kulturowym na tle wspólnej Europy i świata. Żyjemy w wolnej Polsce. Nasi przodkowie musieli walczyć o niepodległość i wolność naszego kraju. Czym dzisiaj jest patriotyzm?, jak budować i wzmacniać państwo?,

na czym polega współdecydowanie o rozwoju miasta? – to zagadnienia, o których porozmawiamy podczas gier i warsztatów obywatelskich.

Z gimnazjalistami i licealistami edukatorzy spotkają się w ramach warsztatów zatytułowanych „Barwy Nieobojętne”. Wraz z młodzieżą zastanowią się nad wartościami i skojarzeniami, jakie wiążą się z bielą i czerwienią – polskimi barwami narodowymi.

W tym celu uczestnicy sięgną zarówno do historii, jak również spróbują ukazać zróżnicowane funkcjonowanie symboli narodowych we współczesnej kulturze. Wykorzystując jako inspirację dzieła sztuki oraz zdjęcia z manifestacji, parad, pikiet i meczów piłkarskich, uczniowie będą mieli sposobność podjęcia własnych działań twórczych związanych z tą ciekawą i trudną tematyką. Rozmowy będą dotyczyły także czynnego udziału młodych ludzi w sprawach publicznych i współdecydowaniu o swojej miejscowości.

Młodzi Obywatele – Liderzy Europy W każdym mieście rozgrywany jest turniej Młodzi Obywatele – Liderzy Europy. Gra, oparta jest na koncepcji przygotowanej przez Bank Zachodni WBK. Aby dotrzeć do celu, uczestnicy będą musieli odpowiedzieć na pytania z zakresu historii, społeczeństwa obywatelskiego, przedsiębiorczości i ekonomii. Pytania połączą wartości historyczne ze współczesnym patriotyzmem, opartym na zasadach społeczeństwa obywatelskiego oraz budowaniu państwa poprzez nowoczesne sposoby zarządzania i reguły ekonomii.

W tym roku „Piłsudski Przyjechał!” zagości z programem legionowym w 5 miastach.

Kolejne lata to okrągłe rocznice związane Józefem Piłsudskim: w roku 2015 przypada 80. rocznica śmierci, a w 2017 roku 150. rocznica urodzin Marszałka, rok 2018 to 100. rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości i właśnie wokół tych tematów będą się odbywały kolejne podróże „Muzeum w Trasie”. t Anna Osiadacz Projekt dofinansowany ze środków:

KURYER LEGIONOWY W rodzinie mówiło się o wątpliwościach dziadka podczas działań legionowych?

Mnie zawsze mówiono na przykładzie dziadka, że wątpliwości są wynikiem wrażliwości i że to zawsze jest dobrą rzeczą. Wielu ludzi wątpliwości paraliżują, rozwiewamy je, żeby można było iść do przodu. Dziadek zawsze miał dużo wątpliwości i miał siłę charakteru, żeby się z nimi mierzyć. Jego talent leżał w tym, że potrafił podejmować decyzje, mimo, że były dla niego trudne. Nie był wyszkolonym dowódcą wojskowym, nie decydował automatycznie. Szczególnie przy tej ojcowskiej relacji każda decyzja budziła w nim tysiące rozterek i problemów. Wiedział jednak, że należy je podejmować.

To wynikało z wielkości Józefa Piłsudskiego?

Mnie się wydaje, że rzeczy wielkie robią ludzie normalni. I chyba tak to powinniśmy traktować. Tylko wtedy możemy osiągnąć otwartość. Taki był Piłsudski.

Józef Piłsudski z żoną Aleksandrą i córkami Wandą i Jadwigą w Sulejówku

Co Pana najbardziej pociąga w historii legionów?

Przyjaźń… która tworzy się w obliczu śmierci i odwaga, która z tego wynika.

Przyjaźń oparta na zaufaniu i najszczerszych wartościach. Za te wartości jesteśmy w stanie ginąć. To jest nasza gigantyczna siła. Hasłem, które dla mnie najlepiej oddaje tę niezwykłość Legionów jest tytuł wystawy o legionach, którą przygotowaliśmy „Każdy się liczy…”. Wojsko zazwyczaj kojarzy się z instytucją, wstępując do której swoją indywidualność należy zostawić w domu, mundur ma zrobić z człowieka kogoś podobnego, do tego stojącego obok.

W legionach było inaczej. Indywidualność każdej osoby wnosiła coś bardzo istotnego do legionów i sprawiała, że to nie była tylko liczba statystyczna. Tak liczny udział artystów – malarzy, poetów, muzyków, ludzi nauki, sportowców, przedstawicieli wszystkich chyba zawodów, poglądów, pochodzenia i wykształcenia dał efekt wyjątkowej charyzmy Legionów. Obok siebie maszerowali bracia lub ojcowie z synami.

Coś niesamowitego. A oni szli, bo mieli coś wspólnego. To dziś nie jest nawet częścią naszej wyobraźni. To dlatego lekarze austriaccy nie mogli pojąć, dlaczego Legio-

Rodzina Piłsudskich na tarasie Dworku Milusin w Sulejówku

niści uciekają ze szpitala do Legionów na front, podczas kiedy żołnierze austriaccy robili wszystko by pozostać w szpitalu. Co jest w tych waszych legionach, pytali? Każdy z Legionistów czuł, że się liczy, tak jak i dziś każdy się liczy. Pamiętam z dzieciństwa jak znajomy rodziców – major Francki – powiedział, że Piłsudski mówił to, co wszyscy czuliśmy. Chcieli z nim iść, bo wyrażał ich pogląd. To była przyjaźń oparta na zaufaniu. Wydaje mi się, że w tym jest ta niezwykła wartość Legionów.

A czym były legiony dla Pana dziadka?

Z przekazu rodzinnego odbieram, że legiony były dla niego czasem wolności. Nikt nie siedział mu na karku, nikt nim nie kierował, robił to, o czym sam zdecydował.

I ten moment pełnej swobody i decydowania wyraźnie był mu bliski. Potem – mimo, że już w wolnej Polsce – z tęsknotą często wracał to tego czasu myślami. Ten nastrój został mi przekazany. Dziadek bardzo cenił to, że legiony były czasem czystości moralnej, czystości intencji, aspiracji, młodzieńczej determinacji. Nie zawsze rozumiałem czemu ta relacja komendant-legioniści była taka ciepła, ojcowska, rodzinna wręcz. Teraz wiem, że to wynikało również z różnicy wieku. Dopiero opublikowany przez nas „Wykaz Legionistów Polskich 1914-1918” (w którym widnieje ponad 30 tys. nazwisk Legionistów) pokazał, że średnia wieku Legionistów była bardzo niska – do legionów wstępowali kilkunastoletni chłopcy, dwudziestolatkowi nierzadko byli dowódcami.

Ta relacja sprawiała, że dziadek bardzo osobiście przeżywał stratę każdego żołnierza, przykładem może być śmierć niespełna 23-letniego Leopolda Lisa-Kuli. To był dla niego ktoś bardzo bliski. Myślał o nim jako o następcy, mimo że Lis-Kula był od niego dwa razy młodszy. W jego talentach przywódczych, otwartości, odwadze pokładał ogromne nadzieje na kontynuowanie idei niepodległej Polski. I nagle on ginie. Dla Piłsudskiego to nie była statystyka, to była konkretna dusza.

Babcia też miewała wątpliwości?

Nie. Babcia była bardzo mocną osobowością.

Nie kojarzę jej z wątpliwościami, mimo, że nie była typem współczesnej businesswoman. Była normalną babcią, ale bez wątpliwości (śmiech).

Byliście wychowywani w kulcie legionów?

Nasze wychowanie nie było wychowaniem patriotycznym w tym znaczeniu, w jakim wielu ludzi sobie wyobraża. Nie było pamiątek na ścianach, nie zaczytywaliśmy się w literaturze patriotycznej, nie recytowaliśmy wierszy. Jednak jak patrzę na zaangażowanie mojej siostry i moje dziś, na nasz wybór zamieszkania w Polsce (co nie jest znowu takie częste), myślę, że może to nie było potrzebne? Trudność polega na tym, jak przekazać następnym pokoleniom tę przynależność do idei – czym jest Polska?

Jakimi metodami to robić, żeby nie zanudzić, nie nakazywać, ale jednocześnie być w tym szczerym i twórczym. To jest ogromne wyzwanie. Spróbujemy je podjąć na sierpniowym Zjeździe, a także podczas prac nad koncepcją wystawy stałej w nowym kompleksie Muzeum Józefa Piłsudskiego, do którego otwarcia przygotowujemy się intensywnie.

Wspomniał Pan o pracach nad budową Muzeum, ale mimo iż nie macie jeszcze swojej siedziby – działacie z dużym rozmachem. Proszę

Model nowego budynku muzeum, fot. Jan Smaga

3 opowiedzieć o idei Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, którego jest Pan dyrektorem.

To instytucja współprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Fundację Rodziny Józefa Piłsudskiego, którą w 1994 roku założyły jego córki – Wanda i Jadwiga. Jego siedziba będzie się mieścić w podwarszawskim Sulejówku, gdzie Marszałek mieszkał z rodziną. W jego skład wejdzie dawny dom Piłsudskich – zwany Milusinem – oraz nowoprojektowana część ekspozycyjna wraz z nowoczesną infrastrukturą muzealną. Pomysłodawczynią muzeum jest moja mama – Jadwiga Jaraczewska, której życzenie, by było to miejsce otwarte dla każdego – stało się naszym podstawowym założeniem. Muzeum ma ukazywać postać Józefa Piłsudskiego, jego życie, dokonania i wyznawane wartości na tle epoki, czyli w kontekście historycznym, ale także – ma być żywym i aktywnym ośrodkiem badawczo-edukacyjnym, muzealnym, a jednocześnie turystycznym.

Jako architekt jest Pan także autorem projektu nowego kompleksu Muzeum.

Współautorem projektu jest architekt Radosław Kacprzak. Bez jego talentu, zaangażowania i rozumienia idei naszego muzeum, nic bym nie zdziałał. Koncepcja oparta jest na trzech materialnych filarach Muzeum: wspomnianym już Dworku Milusin, nowym budynku Muzeum z nowoczesną przestrzenią wystawową oraz Bibliotece. Kompleks edukacyjno-muzealny został zaprojektowany tak, aby był nierozłącznie powiązany z domem rodzinnym Piłsudskiego, jego unikalną atmosferą, a także otaczającym go lasem i ogrodem. Mamy nadzieję, że to właśnie one będą głównym elementem tego miejsca.

Z tego powodu – aby nie zdominować wielkością dworku, większa część kubatury nowego budynku zostanie ukryta pod ziemią, a część naziemna – wtopiona w zieleń.

Kiedy planowane jest otwarcie Muzeum?

Otwarcie planujemy 11 listopada 2017 – na kilka miesięcy przed rozpoczęciem oficjalnych obchodów stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Będzie to dla nas wszystkich czas szczególny i ważny. Warto byśmy świętowali go razem, dlatego już dziś wszystkich serdecznie zapraszam. t (wykorzystano fragmenty wywiadu Chcieli z nim iść opublikowanego w „Newsweek Historia”, 8/2014)

2

KURYER LEGIONOWY WYDAWNICTWA

< dokończenie ze str. 1

LEGIONOWE Legenda Legionów Opowieść o Legionach oraz ludziach Józefa Piłsudskiego Rok wydania: 2008 Wydawca: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku i DEMART Redakcja: Witold Sienkiewicz Legenda Legionów jest barwną panoramą czynu legionowego czasów I wojny światowej.

Opowiada historię walki zbrojnej polskich żołnierzy i drogę powstania tej niezwykłej formacji. Publikację podzielono na 10 rozdziałów, autorami poszczególnych tekstów są historycy, prawdziwi znawcy opisywanych zagadnień m.in.: Michał Klimecki, Jacek M. Majchrowski, Marek Cisek czy Tomasz Nałęcz.

Książka opisuje szlak bojowy Legionów, zmagania legionistów z trudami zwykłego dnia, służbę kobiet. Publikacja została wzbogacona dużą liczbą fotografii, rysunków, plakatów oraz planami bitew sporządzonymi na oryginalnych mapach wojskowych. Słowo wstępne do książki napisał Prezydent RP Bronisław Komorowski.

Pamiętnik Kapelana Legionów Polskich Rok wydania: 2014 Wydawca: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, Oficyna Wydawnicza Ajaks Autor: Ks. Józef Panaś

Reprint wydania z 1920 roku. Praca zawiera wspomnienia księdza Józefa Panasia, kapelana II Brygady Legionów. Pamiętnik księdza pisany był niemal na bieżąco, a jego treść wpisuje się, nie jako alternatywa dla I Brygady, ale dopełnienie czynu legionowego, i jest świadectwem drogi, którą podążało “pokolenie niepokornych”, synów ziemian i chłopów, synów mieszczan i robotników, spolonizowanych Tatarów i Żydów, absolwentów renomowanych uczelni i szkółek ludowych.

Fragmenty pamiętnika wykorzystano w ścieżce narracyjnej wystawy „Każdy się Liczy”.

Fenomen Legionów wykraczał daleko poza ich stricte militarne znaczenie. Można go określić jako „zarażanie” polskiego społeczeństwa ideą walki o niepodległość. Do formacji napływali ochotnicy z różnych warstw społecznych, często o odmiennych poglądach politycznych. Wspierała ją intelektualna i artystyczna elita. Obok dawnych

działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej, w Legionach znaleźli się niepodległościowi narodowcy z Polskich Drużyn Strzeleckich i „Sokoła”, a także ludowcy z Drużyn Bartoszowych i Drużyn Podhalańskich.

W żołnierskich szeregach walczyło ponad 600 Żydów, byli też ochotnicy z Węgier, Turcji, Stanów Zjednoczonych, a nawet Brazylijskiej Parany. Licznie stawiała się młodzież, niejednokrotnie fałszując swój wiek.

Zgłaszały się też kobiety. By walczyć, wiele z nich musiało jednak ukrywać swoją płeć.

Legiony Polskie odwoływały się do polskiej tradycji wojskowej. Najsilniej nawiązywano do czasów napoleońskich i okresu istnienia Księstwa Warszawskiego – nazwą formacji, ceremoniałem wojskowym, elementami umundurowania. W I Brygadzie panował duch socjalistycznego egalitaryzmu, formacja czerpała też z dziewiętnastowiecznych tradycji polskich środowisk demokratycznych. Sama idea walki zbrojnej o niepodległość nawiązywała z kolei do powstań narodowych, szczególnie Powstania Styczniowego.

Dziedzictwo Legionów było w okresie II Rzeczypospolitej jednym z najważniej-

szych elementów kształtujących tożsamość i patriotyczną postawę Polaków. Upamiętniano miejsca legionowych bojów, organizowano marsze szlakami bojowymi poszczególnych formacji. Dawni legioniści tworzyli wojskową i polityczną elitę, zdobywając – zwłaszcza po 1926 roku – dominującą rolę w armii i aparacie państwowym. Słowa „Pierwszej Brygady”, czy sformułowanie „siwy strzelca strój” zaistniały na trwałe w świadomości Polaków. Po 1945 roku władze Polski ludowej bezskutecznie usiłowały wymazać zbiorową pamięć o Legionach. Jej kultywowanie było wyrazem antykomunistycznego oporu i sprzeciwu wobec zakłamywania historii. t Michał Janik

Legiony – czas wolności…

Duch Legionów to przekora, niezależność, humor i przygoda potrzebna, by mieć odwagę iść na front i ginąć oraz pewność, że razem damy radę… Czy ten duch legionów jeszcze w nas jest? Chcemy go odnaleźć na Ogólnopolskim Zjeździe Rodzin i Przyjaciół Legionów w Kielcach.

Wywiad z Krzysztofem Jaraczewskim, wnukiem Marszałka Józefa Piłsudskiego, dyrektorem Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

Rozmawia Agnieszka Uścińska

Agnieszka Uścińska: W tym roku obchodzimy Stulecie Legionów Polskich. Czym dla Pana – wnuka Legionisty, twórcy legionów – jest ten wyjątkowy jubileusz?

Krzysztof Jaraczewski: Jestem wnukiem Legionistów, nie Legionisty! To dla mnie bardzo ważne, ponieważ zarówno dziadek, jaki i babcia ze strony mamy byli w Legionach. Dziadek – Józef Piłsudski, jak wiadomo – jako komendant, a babcia – Aleksandra Szczerbińska, była jedną z tych odważnych kobiet, które działały w wywiadzie. To jedna z najbardziej niebezpiecznych prac frontowych – a one przechodziły przez linię frontu i przygotowywały pole do działania dla Legionistów.

Czym jest ten „duch Legionów”?

Duch legionów – przekora, niezależność, poczucie humoru i element przygody, która była potrzebna, żeby mieć odwagę iść na front, by zginąć, i pewność, że razem damy radę. To spajało ludzi, pociągało do robienia czasem rzeczy szalonych. Takich ludzi szukał dziadek i takich znalazł wśród ochotników w Legionach.

Interesuje mnie, czy ten duch Legionów jest jeszcze w nas – potomkach Legionistów? Czy – szerzej – jest naszym genem narodowym?

Mam wrażenie, że tak. Tego ducha czułem w latach osiemdziesiątych w „Solidarności”, wyobrażam sobie, że podobnie uaktywnił się w Armii Krajowej. Mam nadzieję, że na tym zjeździe wspólnie dowiemy się, czym

jeszcze był ten duch legionów, że stanie się on widoczny, namacalny, że złożymy w całość wartości, które przekazali nam nasi przodkowie Legioniści – ci, których już z nami nie ma. Kieruje mną serdeczna ciekawość innych ludzi, którym przekazano więcej niż mnie, którym bliska jest tradycja Legionów i tego, co dziś z niej zostało. Chcę się spotkać, porozmawiać, zrozumieć. Jestem przekonany, że potomków Legionistów znajdziemy we wszystkich sferach życia w kraju i za granicą, że każda cecha, każda opinia jest gdzieś przez nich reprezentowana. Ciekawi mnie, czy jest coś ponad te różnice, coś, co nas łączy, coś ciekawego dla przyszłych pokoleń, bo przecież legiony są częścią naszej kultury.

Czy babcia kiedykolwiek o tym wspominała?

Nie, nigdy. Dla mnie zawsze była po prostu „babcią” – brała na kolana, czytała bajki. To ciekawe, bo z jej historią legionową zetknąłem się po latach, gdy pojechałem do Dworu w podkrakowskich Goszycach, który był dla Legionistów punktem kontaktowym po przekroczeniu granicy. Od jego mieszkańców dowiedziałem się, że babcia działała w Oddziale Wywiadowczym I Brygady Legionów i była komendantką służby kurierskiej. Często się zdarza, że poznaję historię swojej rodziny dzięki innym ludziom, dla których moi dziadkowie byli kimś ważnym, wyjątkowym.

To dla mnie cenne, ponieważ dziadka nie poznałem, a babcia umarła, gdy miałem 10 lat.

Czy historia babci była dla pana zaskoczeniem?

Nie. Jak ma się mamę, która była pilotem podczas II wojny światowej i siostrę, która ostro działała w „Solidarności” to nic nie może zaskoczyć (śmiech). Wydaje mi się, że w naszej rodzinie rola kobiet w konkretnej działalności patriotycznej była równie ważna, jeśli nie ważniejsza – w pewnych momentach – niż rola mężczyzn.

To zaskakujące wyznanie wnuka Marszałka!

Ale tak uważam. Babcia w PPS-ie przemycała nie tylko bibułę, ale również broń i materiały wybuchowe. Jeszcze mieszkając w Sulejówku, kiedy było niebezpieczeństwo zamachu, nosiła dla ochrony córek pod spódnicą broń. To dzisiaj jestem bardziej zaskoczony, bo wyobraźnia mówi: „Boże, babcia? coś takiego…?!”

Jak Pan myśli, z czego wynikała ta odwaga Pana dziadków – Legionistów?

Myślę, że z poczucia, że dla Polski można i trzeba coś zrobić. To był wybór absolutnie świadomy – walka o niepodległą Polskę. Cel był czytelny, krystaliczny. To, mam wrażenie, dotyczy ducha, który charakteryzował legiony w ogóle i którego istotę tak bardzo chciałbym uchwycić i zgłębić na organizowanym przez Muzeum Józefa Piłsudskiego i Miasto Kielce Zjeździe Rodzin i Przyjaciół Legionów.