Osmanlı deniz politikaları ve teşkilatı Seyfullah Aslan Baştarda, XVII. başları, Surnâme
Osmanlı, 1348’de Karasi Beyliği’ni kendi sınırları içine katıp denizlere ulaşınca bir donanmaya sahip olma ihtiyacını hissetti. Bunun için özellikle Karasi’nin denizcilerinden yararlanılarak donanmanın temelleri atıldı.
ğazında önünü kesip Girit’e erzak ve mühimmat götürmesini engelleyen Venedik’in kullandığı ve yelkenle hareket eden kalyona geçilmesine karar verilmiştir. Osmanlı, bu tarihlerden sonra hızla İmparatorluğun dört bir yanındaki tersanelerinde kalyon yapımını başlatmış ve kısa zamanda yüz kalyon inşa edilmiştir. Ancak Osmanlı devleti, kalyonu iyi bilen yetişmiş denizci sıkıntısıyla karşı karşıya kalmış, kalyondan gerektiği gibi istifade edebilmesi uzun yıllar almıştır.
1390’da Saruca Paşa’nın gayretleriyle Gelibolu’da Osmanlı Tersanesi genişletilip tahkim edilerek donanma güçlendirilmiştir. İstanbul’un fethinden sonra ise, Fatih Haliç’e tersane yaptırmış, II. Beyazid ve Yavuz Sultan Selim tarafından genişletilen ve geliştirilen bu tersane, bir imparatorluk tersanesi haline gelmiştir.
Bugünkü yaygın kanaatin aksine Osmanlı devleti denizlere, en az karalara verdiği önem kadar önem vermiştir. En zor zamanlarında dahi denizleri ihmal etmemek üzere gayret göstermiştir.
Kanunî’nin dedelerinden aldığı mirasla denizlerde önemli başarılar kazanması bu bakımdan tesadüf olmamıştır. Devrin en ünlü denizcisi Barbaros Hayreddin’in, Cezayir Dayılığını bırakıp Barbaros Hayreddin Paşa olması, Osmanlıların denizlerdeki pozisyonunu güçlendirdiği gibi, bundan sonraki deniz politikalarında, teşkilatlanmasında ve gemi tekniğinde Barbaros Hayreddin Paşa’nın etkisi görülür olmuştur.
Prof. Dr. İdris Bostan, Osmanlı denizciliği denildiğinde akla gelen en önemli isimdir. Geçen yıllarda yayınladığı Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği’nden sonra, Osmanlılar ve Deniz adlı çalışmasını yayınlayarak, önemli bir boşluğu doldurmuştur. Kitapta Osmanlı deniz politikaları, teşkilatı ve kullandığı gemiler hakkında, doyurucu bilgiler bulmak mümkün. Gemi resimleri ve gravürlerle süslü olan kitap sadece akademisyenlere değil, konunun ilgililerine de keyifli bir okumayı garanti etrmektedir.
17. yüzyıla kadar, Barbaros Hayreddin Paşa’nın kullandığı, Preveze’de büyük bir galibiyet aldığı, kürekle hareket eden kadırgalar kullanılmakta iken, 1645-1669 Girit Seferi dolayısıyla kadırganın ihtiyaçlara cevap veremediği ve denizlerde düşmana karşı galip gelmek için onların kullandıkları gemilerden kullanmak gerektiği fikri ağır basmaya başlamıştır. O sırada Osmanlı’nın Çanakkale bo-
Osmanlılar ve Deniz, İdris Bostan, Küre Yayınları 37