Het Duits Lijntje Verbindt

HET DUITS LIJNTJE

VERBINDT

Een uitnodiging om de verbindende kracht van het Duits Lijntje te benutten

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

MUST stedebouw Lutmastraat 191 G+H Postbus 16631 1001 RC Amsterdam +31 (0)20 4702013 mail@must.nl www.must.nl

mei 2016 in opdracht van: samenwerkende gemeenten in Noordoost-Brabant

2 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Inhoudsopgave UITNODIGING

5

Samenvatting

6

5. Aan de slag

Zusammenfassung

55

5.1 Hoe bereiken we ons doel

5.2 Focus in beleid èn uitvoering 8

1. Een unieke verbinding in de regio

11

1.1 ‘Verbindend oost- en westersfeer’

1.2 Regionale ambitie als aanleiding

1.3 Opgave

1.4 Werkwijze

2. De verbindende kracht

5.3 Financiering

5.4 Uitvoering via bestaande dynamiek

5.5 Aandachtspunten uitvoering

Voorbeelduitwerking Bijlage

15

3. Principes voor ontwikkeling

3.1 Heden – verleden

3.2 Landschap – ecologie

3.3 Stad – Land

3.4 Wonen – werken

3.5 Droom – realisatie

4. De principes toegepast

66

69

Atlas Duits Lijntje

Quotes interviews

Impressie werkateliers

19

41

4.1 Voorbeelduitwerking rivier (Maas)

4.2 Voorbeelduitwerking beekdal

4.3 Voorbeelduitwerking bosgebied

4.4 Voorbeelduitwerking agrarisch gebied

4.5 Voorbeelduitwerking gemengd gebied

4.6 Voorbeelduitwerking industriegebied

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 3

4 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Uitnodiging

Een uitnodiging aan u om de verbindende kracht van het Duits Lijntje te benutten en connecties te leggen tussen landschap en ecologie, stad en buitengebied, wonen en werken, verleden en heden, tussen droom en realisatie. Het Duits Lijntje verbindt en geeft ruimte.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 5

Samenvatting

Het Duits Lijntje verbindt Ogenschijnlijk lijken de dagen van het Duits Lijntje als belangrijke

om te komen tot verbinding tussen landschap en ecologie, stedelijk

oost-west verbinding tot het verleden te behoren. De ruimtelijke

gebied en landelijk gebied, wonen en werken, verleden en heden en

ontwikkelingsvisie ‘Het Duits Lijntje verbindt’ brengt echter in beeld

dromen en realisatie.

op welke wijze samenhang gebracht en verbindingen gelegd kunnen worden tussen regionale gebiedsopgaven binnen Noord-Oost

De scope van deze ontwikkelingsvisie is tien jaar. In overeenstemming

Brabant maar ook richting Limburg en Duitsland en op welke wijze

met het gedachtegoed in de regionale uitvoeringsstrategie voor het

het tracé van deze voormalige spoorverbinding daarbij benut kan

Programma Groen Blauw zal de realisatie van deze visie plaatsvinden

worden. De visie toont dat het Duits Lijntje en haar nabije omgeving

door gebruik te maken van reeds aanwezige of toekomstige ruimte-

wederom een belangrijke rol kan spelen in het onderling verbinden

lijke dynamiek in het gebied (‘catch and steer’ principe). Deze visie

van gebieden, fysiek maar ook economisch en sociaal gezien. Deze

is daarom ook een oproep aan partijen om bij ontwikkelingen op of

ontwikkelingsvisie is een uitnodiging aan u om de verbindende po-

in de nabijheid van het Duits Lijntje, zoals bij de aanleg van nieuwe

tentie te benutten.

wegen, woonwijken of bedrijventerreinen, rekening te houden met de aangereikte handvaten in deze visie. Samen kunnen we er voor

De ontwikkelingsvisie ‘Het Duits Lijntje verbindt’ is geen blauwdruk

zorgen dat het geheel meer wordt dan de som der delen.

of een te volgen stappenplan. De ontwikkelingsvisie schetst een stip aan de horizon, formuleert principes voor ontwikkelingen en oppert

Naast de algemene ambitie om meerdere regionale gebiedsopgaven

mogelijkheden voor een traject dat we met elkaar kunnen volgen

met elkaar te verbinden bevat deze visie nog een specifieke en con-

6 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

crete ambitie, namelijk het realiseren van een doorgaande fietsverbinding van oost naar west via het tracé van de voormalige spoorlijn.

Naast de landschappelijke en ecologische doelen van deze visie geeft

Principe #1 – verbind landschap - ecologie Realiseer een landschappelijke verbinding op of parallel aan het tracé.

deze fietsverbinding invulling aan het economisch en sociaal verbinden van woon- en werkgebieden in de regio. Het karakter van deze fietsverbinding kan verschillen, met soms vooral een recreatieve uit-

Principe #2 – verbind stad - land Realiseer een doorgaande recreatieve fiets- en wandelroute op of bij het tracé.

straling en op andere trajecten juist méér een woon-werk invulling.

De Ontwikkelingsvisie brengt in beeld welke (ruimtelijke) ontwikkelingen mogelijk een rol kunnen spelen om in regionaal verband samen-

Principe #3 – verbind wonen - werken Realiseer ten behoeve van de dichter bevolkte gebieden een comfortabele fietsroute op of bij het tracé.

hang te brengen en verbindingen te maken. Tevens geeft deze visie handreikingen, suggesties en instrumenten die in de praktijk benut

Principe #4 – verbind heden - verleden

kunnen worden om de ambities van deze visie daadwerkelijk te kun-

Historie moet beleefbaar en tastbaar zijn.

nen realiseren.

Principe #5 – verbind droom en realisatie Het Duits Lijntje biedt een podium aan nieuwe ontwikkelingen / programma / gebruik mits ...

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 7

Zusammenfassung

‘Het Duits Lijntje verbindt’ Die Zeit, in der das “Duits Lijntje” (der Boxteler Bahn) als wichtigste

macht Vorschläge für einen Prozess, den wir miteinander gehen kön-

Ost_West Verbindung funktioniert hat, schien Teil der Vergangenheit

nen mit dem Ziel, die Verbindung zwischen Landschaft und Ökologie,

zu sein. Das Leitbild “Het Duits Lijntje verbindt” (“Het Duits Lijntje

zwischen Stadt und Land, zwischen Wohnen und Arbeiten, zwischen

verbindet”) zeigt aber, auf welche Art und Weise ein Zusammenhang

Vergangenheit und Gegenwart und zwischen Vision und Umsetzung

zwischen verschiedenen regionalräumlichen Aufgaben in Nord-Ost

zu realisieren.

Brabant hergestellt werden kann. Darüber hinaus stellt das Dokument dar, wie Verbindungen Richtung Limburg und dem „Duits

Der Zeithorizont für dieses Leitbild ist zehn Jahre. Es wird umgesetzt

Lijntje” in Deutschland entstehen können und wie die ehemalige

durch die Mitnutzung der bestehenden oder zukünftigen Entwick-

Bahntrasse dazu genutzt werden kann. Die Vision zeigt, dass das

lungen in der Region („catch and steer“ Prinzip), übereinstimmend

„Duits Lijntje“ und ihr direktes Umfeld in der nahen Zukunft bei der

mit der Ausführungsstrategie des Grün-Blauen Programms Nord-

physischen, sozialen und wirtschaftlichen Verknüpfung von Gebieten

Ost Brabant. Dieses Leitbild fördert alle beteiligten Akteuren auf,

eine wichtige Rolle spielen können. Das Leitbild soll Sie dazu einla-

bei Entwicklungen entlang des „Duits Lijntje“ (wie neuen Straßen,

den, diese verbindenden Potenziale zu nutzen.

Wohnvierteln oder Gewerbegebieten) die Prinzipien dieser Vision zu betrachten. Gemeinsam können wir erreichen, dass das Ganze mehr

Das Leitbild “Het Duits Lijntje verbindt” ist keine Blaupause oder Maßnahmenprogram. Das Leitbild zeichnet einen Punkt am Horizont auf und formuliert die Prinzipien für die zukünftige Entwicklung. Es 8 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

ist als die Summe seiner Elemente.

Neben der allgemeinen Zielstellung mehrere regionalräumliche Auf-

Prinzip #1 – verbinde Landschaft und Ökologie

gaben miteinander zu verbinden, beinhaltet die Vision noch eine

Realisiere eine landschaftliche Verbindung auf oder neben der

spezifische und konkrete Ambition, und zwar: die Realisierung eines

Trasse.

durchgängigen Radwegs von Ost nach West, entlang der ehemaligen Bahntrasse. Dieser Radweg ist eine konkrete Maßnahme, die Wohnund Arbeitsgebiete miteinander verbinden soll. Der Charakter der

Prinzip #2 – verbinde Stadt und Land Realisiere eine durchgängig attraktive Freizeitroute für Fahrräder und Wanderer auf oder neben der Trasse.

Radverbindung kann ortspezifisch sein, teilweise der Naherholung dienen oder als Teil eines Wohn- oder Gewerbegebietes funktionie-

Prinzip #3 – verbinde Wohnen und Arbeiten

ren.

Realisiere in einem dicht bevölkerten Gebiet eine komfortable Verbindung für Fahrräder auf oder in der Nähe der Trasse.

Das Leitbild “Het Duits Lijntje verbindt” zeichnet auf, welche räumlichen Entwicklungen möglicherweise eine Rolle spielen können, um auf regionaler Ebene Zusammenhänge und Verbindungen zwischen

Prinzip #4 – verbinde Gegenwart und Vergangenheit Die Geschichte muss erlebbar und spürbar sein.

verschiedenen regionalräumlichen Aufgaben herzustellen. Zusätzlich bietet das Dokument Hinweise, Empfehlungen und Instrumente, die in der Praxis genutzt werden können um diese Vision tatsächlich

Prinzip #5 – verbinde Traum und Umsetzung Das „Duits Lijntje“ bietet ein Podium für neue Entwicklungen, Funktionen und Nutzungen, vorausgesetzt....

umsetzen zu können.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 9

- Gennep ziet de rossen ijlen Van het wereldstoomverkeer Dampend, stampend zonder wijlen Bindend Oost- en Westersfeer -

10 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

1

‘De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje brengt in beeld op welke wijze samenhang en verbindingen gelegd kunnen worden tussen verschillende regionale gebiedsopgaven en waar en hoe het tracé van het Duits Lijntje daarbij benut kan worden.’

Een unieke verbinding in de regio 1.1 ‘Verbindind oost- en westersfeer’

nen geworden in een economisch dynamisch en ambitieuze regio. De spoorlijn wordt

De komst van de spoorlijn Boxtel-Wesel in 1873 bracht de wereld dichter naar Noord-

tegenwoordig niet meer als infrastructurele verbinding voor goederen- en personenvervoer

oost-Brabant. De toentertijd nieuwe en snelle manier van vervoer maakte nieuwe ontwik-

gebruikt. Wat is achtergebleven, is een bijzondere oost-west structuur die bijna alle land-

kelingen in de regio mogelijk, voornamelijk op industrieel gebied. Veghel ontpopte zich

schappen in Noordoost Brabant verbindt tot in Limburg en Noordrijn-Westfalen aan toe.

bijvoorbeeld als multimodaal logistiek knooppunt avant la lettre. De spoorlijn liep om kleine

Deze voormalige spoorlijn heeft een nieuwe waarde gekregen als (ecologische en cultuurhis-

dorpen heen, dwars door een dunbevolkt en economisch onontgonnen gebied. Geen

torische) verbindende structuur. Niet bij iedereen rinkelt een belletje bij de naam ‘Duits Lijn-

wonder dat het Duits Lijntje ook een belangrijke rol heeft gespeeld bij de ontginning van de

tje’. De voormalige spoorlijn geniet vooral lokale bekendheid bij liefhebbers. Buiten de regio

woeste gronden van De Peel.

kennen slechts weinigen het roemruchte verleden of de huidige landschappelijke waarde.

De geschiedenis van de spoorlijn zelf en zijn eigenaar Noord-Brabantsch-Duitsche-Spoor-

Economie (incl. landbouw)

wegmaatschapij (NBDS) is niet al te rooskleurig. De NBDS ondervond hevige concurrentie

Wonen

en de Eerste Wereldoorlog belemmerde de economische bloei en ontwikkeling van de lijn.

Mobiliteit

De lijn werd in 1925 genationaliseerd en afgewaardeerd tot zijlijn. Het spoorvervoer liep langzaam terug en in 2004 reed de laatste reguliere goederentrein. Op een groot deel van

Recreatie & toerisme

het tracé zijn de sporen inmiddels verwijderd en de aansluiting op het hoofdspoorwegennet

Cultuurhistorie

bij Boxtel is onklaar gemaakt. In de loop der jaren is verscheidene malen onderzoek gedaan naar reactivering van een deel van de spoorlijn voor goederen- of personenvervoer. Het

Groenblauw

Duits Lijntje

komende decennium lijkt het economisch rendement onvoldoende te zijn om in te zetten op

Samenhang

reactivering van het traject Boxtel-Veghel. Op lange termijn zou hier eventueel verandering in kunnen komen. Deze ontwikkelingsvisie houdt alle opties open. Door middel van bijvoor-

1.2 Regionale ambitie als aanleiding

beeld een tijdelijke inrichting van het Duits Lijntje of het introduceren van parallelle routes is

De ambitie van de samenwerkende partijen in Noordoost-Brabant is om de regio te ontwik-

het mogelijk om de gehele lijn in samenhang te bezien.

kelen tot een excellente agrifood-regio (AgriFood Capital) met internationale allure, nationale aantrekkingskracht en lokale samenwerkingsvormen. Met deze ambitie als uitgangspunt

Inmiddels zijn de dorpen naar en zelfs over de spoorlijn gegroeid en zijn het grotere ker-

wil Noordoost-Brabant een sterk woon-, werk- en leefklimaat creëren. Dit vraagt om ontwikRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 11

Ogenschijnlijk lijken de dagen van het Duits Lijntje als verbinding tot het verleden te behoren...

12 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Huidige staat

Landerd

Cuijk

Gennep

Mill en

Spoor

Goch

St.Hubert

Fietspad/ wandelpad

Uedem

Struinpad

Wesel

Xanten

Autoweg

Uden

Overgroeid

Weeze

Verdwenen Bebouwd

Schijndel

Sonsbeck

Boxmeer Veghel

Boxtel

Alpen

St. Oedenrode

5km

keling van een goede infrastructuur, diversiteit in vestigingsmilieus voor ondernemingen én

mee te liften op de al aanwezige of toekomstige ruimtelijke dynamiek in het gebied volgens

het versterken van de regio als aantrekkelijke leefomgeving. Versterking van de groenblauwe

het ‘catch and steer’ principe. Uitgangspunt hierbij is de meerwaarde die het Duits Lijntje als

structuren draagt hier aan bij. In 2014 heeft de regio een uitvoeringsstrategie ‘Groenblauwe

verbindende kracht aan concrete projecten kan meegeven.

structuren’ opgesteld die tevens bestuurlijk bekrachtigd is. Via een aantal kansrijke integrale gebiedsopgaven worden groenblauwe opgaven verbonden aan thema’s als economie, recre-

1.4 Werkwijze

atie, cultuurhistorie, mobiliteit en verstedelijking. Het Duits Lijntje is één van deze gebiedsop-

Co-productie en samenwerking staan centraal in de totstandkoming van de ontwikkelingsvi-

gaven en maakt onderdeel uit van het programma ‘Groen Blauw’ van AgriFood Capital.

sie. Startpunt was een serie interviews met een aantal sleutelpersonen. Aan de hand van een drietal integrale werkateliers is kennis gedeeld, zijn de ontwikkelingskansen verkend en is

In de regio speelt een scala aan ruimtelijke opgaven en projecten, uiteenlopend van nieuwe

een gezamenlijke stip aan de horizon geplaatst. Specifiek ging het in het eerste werkatelier

rondwegen en revitalisering van bedrijventerreinen tot diverse gebiedsopgaven met een

over het in beeld brengen van de huidige situatie en inventarisatie van lopende en geplande

groen blauw karakter. De ruimtelijke dynamiek in de regio is erg groot. Een sterke ruimtelijke

projecten in de omgeving. Daarnaast is een inventarisatie gemaakt van de relevante stake-

structuur als het Duits Lijntje kan samenhang brengen tussen opgaven die in de omgeving

holders. In het tweede werkatelier is een wenkend toekomstperspectief geschetst op basis

van de voormalige spoorlijn liggen en hiermee de regionale identiteit versterkt.

van gedeelde verwachtingen. Aan de hand van drie denkrichtingen zijn de belangrijkste bouwstenen voor de visie benoemd. Enkele voorgedragen bouwstenen waren een door-

1.3 Opgave

gaand fietspad, struinpad, ecozone, panorama’s en vrije ruimte om te ontwikkelen. In het

Om deze gebiedsopgave gestalte te geven is besloten tot het opstellen van een Ruimtelijke

derde werkatelier is de rode draad / verhaallijn gepresenteerd op basis van de eerste twee

Ontwikkelingsvisie. De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje brengt in beeld op welke

werkateliers. Na het checken van de verhaallijn met de deelnemers van de werkateliers is

wijze samenhang en verbindingen gelegd kunnen worden tussen verschillende regionale

het voor u liggende visiedocument opgesteld. In woord en beeld worden het motto van ont-

gebiedsopgaven en waar en hoe het tracé van het Duits Lijntje daarbij benut kan worden.

wikkelingsvisie (H2), de basisprincipes voor uitvoering (H3), voorbeelduitwerking per gebied

Nadere invulling van de gebiedsopgave is een ambitie van de stuurgroep Duits Lijntje (ver-

(H4) en de uitvoeringsstrategie (H5) gepresenteerd. In het laatste hoofdstuk (H6) komen de

tegenwoordigers van de gemeenten Boxtel, Veghel, Schijndel, Uden, Landerd, Mill en Sint

agenda en aandachtspunten voor het vervolg aan de orde.

Hubert, Cuijk, Boxmeer en Gennep), alsmede van het regionale portefeuillehouders overleg Duurzame Leefomgeving (verantwoordelijk voor het programma Groen Blauw). De scope van de ontwikkelingsvisie is tien jaar. De uitvoering zal plaatsvinden door aan te haken en Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 13

...maar niets is minder waar.

Het Duits Lijntje is een unieke verbinding tussen oost en west, klaar voor een tweede leven.

14 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

2 De verbindende kracht Ogenschijnlijk lijken de dagen van het Duits Lijntje als verbinding tot het verleden te

Het Duits Lijntje verbindt landschap en ecologie, het verbindt het bebouwd gebied met het

behoren, maar niets is minder waar. Het Duits Lijntje is een unieke verbinding tussen oost

buitengebied, het verbindt wonen en werken, het verbindt het verleden met het heden en

en west, klaar voor een tweede leven. Het Duits Lijntje bezit een ongekende verbindende

het verbindt dromen met realisatie. Het verschaft de regio identiteit en samenhang in huidi-

kracht. Ook in eerdere studies en visies is deze kracht onderkent, waarbij vooral de potentie

ge en toekomstige ontwikkelingen. Het legt een ecologische verbinding tussen de belang-

van het Duits Lijntje als ecologische verbindingszone, als drager van een rijke cultuurhistorie

rijkste natuurgebieden. Het verkort afstanden tussen wonen, werken en recreëren.

en als recreatieve ruggengraat zijn opgepakt. Deze Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie gaat echter verder. Tijdens de werkateliers is naar voren gekomen dat het maken van verbindingen

Het Duits Lijntje is niet de eerste spoorlijn toe aan een tweede jeugd. Voorbeelden in binnen-

centraal moet staan in de ontwikkelingsvisie. De kracht van het lijntje zit in de lengte. Het

en buitenland laten zien dat het geven van een nieuwe betekenis aan deze landschappelijke

moet in samenhang en integraal opgepakt worden, waarbij het geheel meer wordt dan de

structuren een bijdrage kan leveren aan de woonkwaliteit en het toeristisch-recreatief profiel

som der delen. De ontwikkelingsvisie Duits Lijntje voegt twee belangrijke lagen toe:

van een stad of regio. Een van de langste fietspaden over een voormalige spoorlijn in Europa is de Vennbahn. De 125km lange fietsverbinding voert door het grensgebied van Duits-

• •

het Duits Lijntje als onderdeel van het dagelijks leven in de regio, niet alleen als recrea-

land, Belgie en Luxemburg en werd als een Europees samenwerkingsproject gerealiseerd.

tieve verbinding, maar ook in het woon-werkverkeer per fiets;

In sommige dorpen vertelden bewoners en horeca-uitbaters dat op sommige dagen de

het Duits Lijntje geeft ruimte en samenhang aan nieuwe ontwikkelingen en initiatieven.

fietsers het stadsbeeld beheersten. Dat was nog nooit gebeurd. Het economische en sociale effect op de regio is kort na de officiële opening al beduidend hoog en heeft de Belgische

In de loop der jaren zijn allerlei initiatieven gestart en uitgevoerd, zoals excursies, de herin-

Oostkantons op de kaart gezet als fiets- en wandelgebied. In de regio worden inmiddels

richting rond de Groespeel (Mill), realisatie van historische monumenten en de website.

meerdaagse arrangementen aangeboden. Een ander voorbeeld is de Nordbahnstrasse in

Maar een nieuwe boost is nodig. De doelgroep van een enkeling moet worden vergroot

Wuppertal. Opgezet als burgerinitiatief is de verbindinde fietsroute uiteindelijk gerealiseerd

naar meerdere doelgroepen, ook mensen die wellicht niet meteen iets hebben met bij-

in ee publiek-privaat partnerschap. De 22km lange route verbindt stad en land en biedt een

voorbeeld het spoorverleden. Krijgt het Duits Lijntje in zijn tweede leven een nut voor meer

alternatief voor het autogebruik in de regio Wuppertal. Meer voorbeelden zijn te vinden op

mensen, dan wordt het draagvlak voor ontwikkeling vergroot. Er liggen kansen voor het

de website van de European Greenways Association (http://www.aevv-egwa.org).

vergroten van de concurrentiekracht en leefbaarheid van de regio. De overheid kan hierin meerdere rollen spelen: van initiator tot facilitator.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 15

De verbindende kracht van het Duits Lijntje

Zeeland

Uden

Schijndel Veghel

St.Oedenrode

Boxtel

16 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Cuijk Gennep

Haps Mill

Goch

Boxmeer

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 17

afbeelding invoegen

18 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

3 Basisprincipes voor ontwikkeling Principe #1 – verbind landschap - ecologie Realiseer een landschappelijke verbinding op of parallel aan het tracé.

De Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje is een uitnodiging en geen blauwdruk of te volgen stappenplan. De ontwikkelingsvisie stelt een stip aan de horizon voor, waarin de verbindende kracht van het Duits Lijntje wordt gebruikt om tot verdere economische en ecologische groei te komen. Het Duits Lijntje verbindt landschap en ecologie, het verbindt het bebouwd gebied met het buitengebied, het verbindt wonen en werken, het verbindt het verleden met

Principe #2 – verbind stad - land Realiseer een doorgaande recreatieve fiets- en wandelroute op of bij het tracé.

het heden en het verbindt dromen met realisatie. Het is een uitnodiging aan iedereen die zich verbonden voelt met het Duits Lijntje en daaraan gestalte wil geven: ondernemers, bewoners, overheden, omwonenden, betrokkenen, liefhebbers, wandelaars, fietsers, etc. Het is tegelijkertijd ook een oproep om bij ontwikkelingen op of in de nabijheid van het Duits Lijntje, zoals bij de aanleg van nieuwe wegen, woonwijken en bedrijventerreinen, rekening

Principe #3 – verbind wonen - werken Realiseer ten behoeve van de dichter bevolkte gebieden een comfortabele fietsroute op of bij het tracé.

te houden met de Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje. Niet zozeer voor het Duits Lijntje zelf, maar omdat het richting en een extra kwaliteit geeft aan deze ontwikkelingen.

De Ontwikkelingsvisie bestaat uit vijf basisprincipes die kaderstellend zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen op of rondom het Duits Lijntje. De exacte vorm of uitwerking is aan degene die het initiatief neemt, zolang alle principes maar in ogenschouw worden genomen. Toetsing

Principe #4 – verbind heden - verleden

of afweging geschiedt niet kwantitatief, maar kwalitatief. Aan de linkerzijde ziet u de vijf

Historie moet beleefbaar en tastbaar zijn.

basisprincipes in een notendop. Op de volgende pagina’s worden ze nader toegelicht. Elk basisprincipe is voorzien van vier bouwstenen waarmee de belangrijke aspecten van het principe in concrete opgaven worden vertaald.

Principe #5 – verbind droom en realisatie Het Duits Lijntje biedt een podium aan nieuwe ontwikkelingen / programma / gebruik mits ...

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 19

Het Duits Lijntje verbindt ecologie en landschap

20 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Reichswald Raam De Maashorst

Niers

Uedemer Hochwald

Kendel Maasheggen

Leijgraaf

Hohe Ley

Maasduinen Sandheide

Peel

Rijn Tüschenwald

Maas Het Groene Woud Aa

Wijstgronden

Dommel 5km

3.1 Verbind landschap - ecologie

zeer unieke wijstgronden. Wijstgronden zijn ijzerrijke kwelgronden gelegen op juist het

Het Duits Lijntje doorsnijdt landschappen met ecologische waarde, maar kan ook belangrijke

topografisch hoge deel bij een breuk. De treinrit stak vervolgens de woeste gronden van de

ecologische waarde toevoegen door deze landschappen te verbinden. Het landschap in de

Peel over. Deze zijn inmiddels gecultiveerd tot een grootschalig agrarisch landschap. Nabij

regio kenmerkt zich voornamelijk door beken die van zuid naar noord stromen en de hoger

Vliegbasis Volkel en de Trentse bossen raakt de lijn het tweede Landschap van Allure: De

gelegen gronden van De Peel. Het Duits Lijntje, een door mensenhanden gemaakte struc-

Maashorst. Ook hier worden veel initiatieven gerealiseerd om natuur, recreatie en lokale

tuur, staat dwars op de natuurlijke structuur van het landschap in deze regio. Een ritje met

economie te verbeteren. In 2013 heeft de provincie besloten om maar liefst 56 miljoen euro

de trein leverde de reiziger een zeer gevarieerd beeld op. Vanaf Boxtel kruist de rit als eerste

te investeren in drie landschappen van Allure. Twee ervan zijn gelegen aan het Duits Lijntje

het Dommeldal. Nabij het buurtschap Kasteren wordt het natuurgebied ‘De Geelders’ gepas-

waardoor deze historische lijn bij uitstek geschikt is als verbindende structuur tussen deze

seerd, een gebied met deels natuurlijk bos, weiland en enkele heidevelden. Aansluitend op

landschappen van Allure. Tussen Mill en de Maas wordt het Raamdal gekruist, bestaande

dit gebied zijn grote delen van de heide ontgonnen in een zeer groot en uitgestrekt gebied,

uit vele waterlopen. Het landschap hier bevat cultuurhistorische akkercomplexen. Bij Oeffelt

‘De Rooische Heide’. Net voorbij Schijndel wordt een ander voormalig heideontginningsge-

wordt een dode Maasmeander gepasseerd, de Vilt. Het Duits Lijntje komt vervolgens langs

bied gepasseerd, de ‘Vlagheide’. De Vlagheide wordt ontwikkeld tot recreatiegebied en de

het zeer bijzondere Maasheggengebied. Dit gebied kenmerkt zich door percelen die van

natuurwaarden in het gebied worden vergroot. Het opvallendste element in dit gebied is de

elkaar worden gescheiden door gevlochten heggen. Vanaf het talud van de brug over de

voormalige afvalberg, waarop nu een uitkijkpunt is gerealiseerd. Het gebied van Boxtel tot

Maas is dit patroon uitermate goed zichtbaar. Aan de overzijde van de Maas, in Limburg,

en met de Vlagheide is onderdeel van Het Groene Woud (Landschap van Allure). Momenteel

voert de lijn door een zandduinenlandschap, een restant van stuwwallen uit de laatste ijstijd.

wordt veel geld geïnvesteerd in Het Groene Woud om de natuur in het gebied te ontwik-

Op geringe afstand van het Duits Lijntje, voordat de grens naar Noordrijn-Westfalen wordt

kelen in samenhang met recreatie en sport. Het Groene Woud is het groene hart tussen

overgestoken, ligt Nationaal Park De Maasduinen. Doordat de spoorlijn in onbruik is geraakt,

de steden ‘s-Hertogenbosch, Eindhoven en Tilburg. Op een lager schaalniveau vervult Het

heeft het voormalig tracé onbedoeld een ecologische functie gekregen. In open agrarisch

Groene Woud, en zeker de Vlagheide, eenzelfde groene-hart-functie voor de kernen van

gebied is het bijvoorbeeld een begroeide en beschutte strook land. Delen van het Duits Lijn-

Meierijstad. Ten noorden van Duits Lijntje is de Natte Natuurparel Wijboschbroek gelegen.

tje zijn de afgelopen jaren al ingericht als ecologische verbindingszone om deze functie te

In Veghel wordt vervolgens het beekdal van de Aa gekruist over een monumentale brug.

versterken. De ecologische verbinding is echter nog niet aaneengesloten. De drie belangrijk-

Hier is al veel geïnvesteerd in het laten hermeanderen van de beek. Tussen Veghel en Uden

ste doelgroepsoorten zijn de levendbarende hagedis, de kamsalamander en de das. Alle drie

voert de lijn door een coulissenlandschap met intensieve landbouw en wordt de Leijgraaf

zijn ze gebaat bij het herstel en aanleg van kleine landschapselementen zoals houtwallen,

overgestoken. In dit gebied bevindt zich ook de Peelrandbreuk met zijn kenmerkende en

struweel en poelen.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 21

Principe #1 Realiseer een landschappelijke verbinding op of parallel aan het tracĂŠ

22 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Het Duits Lijntje wordt een aaneengesloten landschappelijke verbinding met een ecologische kwaliteit voor de drie belangrijkste doelsoorten en een verbindende kwaliteit tussen de belangrijkste natuurgebieden. Dit kan door middel van het realiseren van natte en droge gebieden of stroken die werken als stapstenen, soms aangevuld met harde verbindingen zoals een faunapassage. Beheer en onderhoud is een belangrijk aspect.

Belangrijke aspecten van de landschappelijke verbinding

HARDE VERBINDINGEN REALISEREN WAAR NODIG

ZACHTE VERBINDINGEN MAKEN WAAR KAN

Bij het kruisen van infrastructuur zoals wegen of natuurlijke elementen zoals een beek

Daar waar nog geen ecologische verbindingszone is gerealiseerd, aanleg van:

wordt de (droge) ecologische verbindingszone onderbroken. Indien nodig kan een harde

•

verbinding aangelegd worden, zoals een: •

faunagoot;

•

faunapassage;

•

faunarichel;

•

fauna-uittreedplaats (fup);

•

onderdoorgang.

‘droog kralensnoer’ met als doelsoort de levendbarende hagedis: begroeiing afgewisseld met open plekken;

•

‘nat kralensnoer’ met als doelsoort de kamsalamander, bijvoorbeeld in de vorm van poelen en zachte overgangen met bijv. riet;

•

kleinschalige landschapselementen met als doelsoort de das: natuurlijke akkerranden, houtwallen, struweel, grondwallen.

Als aanleg direct op of langs het Duits Lijntje niet mogelijk is: ecologische bypass aanleggen.

HABITAT COMPLEMENTEREN

AFSPRAKEN MAKEN OVER BEHEER EN ONDERHOUD

Het realiseren van een aaneengesloten ecologische verbindingszone, gevarieerd nat en

Het is van belang om goede afspraken te maken over het beheer en onderhoud.

droog, met aanleg van kleine landschapselementen voor de drie belangrijkste doelsoorten:

Het betreft het beheer van een compleet multifunctioneel gebied en niet van een enkel

•

das;

perceel. Partijen zoals Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, gemeente, Rijk, provincie en

•

kamsalamander;

private eigenaren moeten samenwerken. Enkele vormen van beheer en onderhoud zijn:

•

levendbarende hagedis.

•

randenbeheer;

Het versterken van de habitat van deze drie doelsoorten betreft een brede zone en

•

perceelbeheer;

beperkt zich niet enkel tot het tracé van de voormalige spoorlijn. Deze zone is multi-

•

soortenbeheer.

functioneel en herbergt ook landbouw.

foto invoegen

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 23

Het Duits Lijntje verbindt stad en land

24 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Reichswald Gennep De Maashorst

Zeeland

Cuijk Mill Haps

Uden

Het Groene Woud

Trentse Bossen

Veghel

Uedem

Goch Maasheggen

Uedemer Hochwald

Xanten

Wesel

Maasduinen Sandheide

Boxmeer

Schijndel

Tüschenwald

Vlagheide Boxtel

5km

St.Oedenrode

3.2 Verbind stad – land

zal bijvoorbeeld noodzakelijk zijn op plekken waar het oude tracé is bebouwd of een ecolo-

Het Duits Lijntje verbindt steden en dorpen met het omliggende recreatieve landschap. Door

gische bijzondere waarde is aangetroffen.

de geografische oost-west ligging van de voormalige spoorlijn, haaks op het noord-zuid georiënteerde landschap, krijgt men het tracé volgend, een bloemlezing van de eigen leefom-

Voor bezoekers van buiten de regio zal het realiseren van een doorgaande recreatieve

geving. De verschillende landschappen zijn in de vorige paragraaf beschreven.

verbinding de regio leesbaar en toegankelijk maken. Zowel de landschappen als de kernen die het Duits Lijntje doorkruist worden ontsloten en beleefbaar gemaakt. Zowel voor de lief-

In de regio Noordoost Brabant liggen aan het Duits Lijntje enkele grotere en minder grote

hebber die de gehele route wil affietsen tot dagjesmensen die een klein deel willen verken-

kernen zoals Boxtel, Schijndel, Veghel, Uden, Mill en Haps, samen goed voor zo’n 125.000

nen door middel van een arrangement: de verbinding is de basis, de verschillende soorten

inwoners. Wanneer de omliggende gemeenten en kernen in ogenschouw worden genomen

gebruik zijn eindeloos.

inclusief het Limburgse Gennep verbind het Duits Lijntje circa 250.000 mensen! En dan is het Duitse deel van het lijntje nog niet meegerekend. Het inzetten van het Duits Lijntje als recreatieve fietsverbinding biedt de mogelijkheid om de grootste recreatie- en natuurgebieden in de regio beter te ontsluiten en onderling te verbinden: van Het Groene Woud, via De Maashorst naar de Maasheggen en Maasduinen. 250.000 mensen die in de nabijheid van het Duits Lijntje wonen worden hiermee letterlijk verbonden met de omliggende natuur- en recreatiegebieden en gestimuleerd om al wandelend of fietsend de natuur in te gaan in plaats van met de auto. Door de fietsroute op te nemen in de het bestaande knooppunten netwerk kunnen lokale ommetjes en rondjes, waarvan deels onderdeel van het Duits Lijntje, gemakkelijk kunnen worden gevolgd De opkomst van de e-bike maakt het mogelijk om ook de bestemmingen te bezoeken en rondjes te maken die iets verder weg liggen.

De fietsverbinding over en langs het Duits Lijntje zal zoveel mogelijk, daar waar mogelijk het oude tracé volgen. Incidenteel zal parallel aan het oude tracé of met een klein ommetje een alternatief geboden worden zonder dat dit de continuïteit van de gehele route beperkt. Dit Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 25

Principe #2 Realiseer een doorgaande recreatieve fiets- en wandelroute op of bij het tracĂŠ

26 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Het Duits Lijntje wordt de aantrekkelijke verbinding tussen woongebieden, het buitengebied en de grote natuurgebieden. De verbinding zelf heeft al een ontspannen sfeer en maakt onderdeel uit van bestaande recreatieve netwerken.

Recreatief programma nabij de verbinding krijgt een adres aan de lijn en daar waar een beek wordt gekruist is er zicht op het stromende water.

Belangrijke aspecten van de recreatieve verbinding

AANTREKKELIJKE VERBINDING REALISEREN

OPNEMEN IN BESTAANDE RECREATIEVE NETWERKEN

Het realiseren van een doorgaand recreatief fietspad met een minimale breedte van 0,50m,

Het fietspad is toegankelijk voor fietsers en wandelaars. Reeds bestaande paden op het tra-

uitgevoerd in grind, schelpen of een andere halfverharding. Een verharde uitvoering, bijvoor-

cé dienen direct opgenomen te worden in bestaande routenetwerken, zoals het fietsknoop-

beeld in beton of asfalt, is niet toegestaan. Indien het realiseren van het pad niet mogelijk

puntennetwerk of wandelnetwerken. Als een nieuw deel wordt opgeleverd, dan moet

is wegens een eigendom of een hoge ecologische kwetsbaarheid (dassenburcht), moet een

deze eveneens zo snel mogelijk opgenomen worden. Bestaande netwerken zullen het Duits

alternatieve en duidelijk gemarkeerde route beschikbaar zijn. Bij voorkeur is de vormgeving

Lijntje kruisen bij voormalige spoorwegovergangen. Op deze plekken dienen de knooppun-

van de afsluiting van het tracé dusdanig dat deze oogt als een onderbreking van de route.

ten (keuzemomenten) in de bestaande recreatieve netwerken gerealiseerd te worden. Als

Bij kruisende infrastructuur, zoals provinciale wegen, moet een veilige oversteek in twee

quick win kan het Duits Lijntje ingesteld worden als Lange Afstand Wandelroute (LAW), zo

fasen gerealiseerd worden. Het fietspad heeft op deze plekken niet per se voorrang.

veel mogelijk voerend over het tracé.

foto invoegen

foto invoegen

foto invoegen

ZICHTBAAR MAKEN BESTAANDE RECREATIEVE INITIATIEVEN

NIEUWE PLEKKEN MAKEN

Bestaand recreatief programma of programma wat daar bij aansluit zoals streekwinkels

Om te zorgen voor genoeg aantrekkelijke momenten in de route dienen nieuwe

moeten de kans krijgen zich te richten op het Duits Lijntje. Het opnemen van deze streek-

plekken gemaakt te worden waar men kan rusten of een vista heeft op het omringende

bestemmingen in een slimme app of routeplanner is hiervoor een goede mogelijkheid. Met

landschap. De meest voor de hand liggend plek om bijvoorbeeld een uitzichtpunt te maken

borden langs de route moet terughoudend worden omgegaan. Het verdient de voorkeur

met een bankje en een fietsenrek is daar waar het Duits Lijntje een beek oversteekt. In een

deze te integreren met en concentreren op de plekken waar al bestaande informatiepanelen

aantal beken wordt al gekanood. De aanleg van een kleine steiger versterkt deze plek nog

van het Duits Lijntje staan. Een voorwaarde is dat zijpaden die direct naar de recreatiefaci-

meer. Op de hogere gronden en in bossen kan heel selectief een uitkijktoren gerealiseerd

liteiten voeren goed worden aangesloten op het tracé. De inrichting van de zijpaden dient

worden in de nabijheid van het Duits Lijntje.

aan te sluiten bij het extensieve karakter van het fietspad.

foto invoegen

foto invoegen

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 27

Het Duits Lijntje verbindt wonen en werken

28 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Cuijk A73 Goch Gennep

Uedem Xanten

A77 A50

Uden

Boxmeer

Wesel

A57

Schijndel Veghel A2

5km

Boxtel

3.3 Verbind wonen - werken

deel van het woon-werkverkeer per auto vervangen door fietsverkeer. Hierdoor verbe-

Het Duits Lijntje verbindt woon- met werkgebieden. Het bebouwingspatroon van Bra-

tert ook de betrouwbaarheid van de logistieke bereikbaarheid van Veghel. Ook worden

bant lijkt op een sterrenhemel. Woon- en werkgebieden wisselen elkaar in rap tempo

de centra van Schijndel, Veghel en Uden beter bereikbaar. De historische functie als

af. Rond het Duits Lijntje bevinden zich een drietal grote concentraties van geclusterde

vervoersas wordt in ere hersteld en krijgt een nieuwe invulling. De aanwezige rails tus-

woon- en werkgebieden: rondom Boxtel, het gebied Schijndel-Veghel-Uden en de

sen Boxtel en Veghel kunnen worden behouden zodat alle opties ten aanzien van een

kernen Cuijk-Boxmeer-Gennep aan weerszijden van de Maas. Alleen al de bedrijven-

eventuele reactivering van de spoorlijn op lange termijn open gehouden worden. Door

terreinen in Veghel bieden ruim 25.000 banen. Voor heel Veghel is dit aantal 40.000.

middel van bijvoorbeeld een tijdelijke inrichting van het Duits Lijntje of het introduceren van

Schijndel-Veghel-Uden zijn gezamenlijk zelfs goed voor 90.000 banen. Het Duits Lijntje

parallelle routes is het ook op korte termijn mogelijk om de potentie van het lijntje als snelle

kan een belangrijke rol gaan spelen in groener en gezonder woon-werkverkeer, name-

en comfortabele fietsroute te benutten.

lijk in de vorm van een comfortabele en korte fietsroute. Doordat het Duits Lijntje als rechte lijn door het landschap is aangelegd, biedt het de kortst mogelijke route tussen

Rond Cuijk-Boxmeer-Gennep biedt het Duits Lijntje als comfortabele fietsroute tussen

belangrijke woon- en werkbestemmingen.

de Beugenseweg in Oeffelt en de Randweg in Gennep de mogelijkheid om de robuustheid van de Maas kruisende verbinding te bevorderen. In combinatie met het

De fiets is een geliefd verplaatstingsmiddel en het gebruik zit de laatste jaren in de lift.

koppelen aan snelle fietsroutes richting de treinstations van Cuijk en Boxmeer en het

Volgens het CBS worden in de ochtendspits meer ritten gemaakt met de fiets dan met

Maasziekenhuis biedt de nieuwe invulling van het Duits Lijntje meerwaarde voor de

de auto. Uiteraard zal dit per regio of stad verschillen. De opkomst van de e-bike leidt

regionale bereikbaarheid van voorzieningen.

er toe dat mensen bereid zijn om grotere afstanden af te leggen tussen huis en werk.

Hierdoor worden fietsafstanden tussen 10 en 15 kilometer de norm.

Niet geheel onbelangrijk om te noemen is het effect op de gezondheid. TNO en het CBS hebben becijferd dat fietsers gemiddeld langer leven dan autoforensen en minder

Een groter fietsgebruik leidt tot afname van de file- en congestiedruk. In het gebied

dagen verzuimen.

Schijndel-Veghel-Uden loopt de snelweg A50 vol rond de op- en afritten in de spitsuren. Vrachtverkeer en woon-werkverkeer is gemengd en staat in toenemende mate achter elkaar in de file. Het Duits Lijntje als comfortabele en snelle fietsroute tussen de Europalaan/Rooiseweg in Schijndel en de Zeelandsedijk nabij Vliegbasis Volkel kan een Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 29

Principe #3 Realiseer ten behoeve van de dichter bevolkte gebieden een comfortabele fietsroute op of bij het tracĂŠ.

30 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Het Duits Lijntje wordt de comfortabele verbinding tussen de grootste woon- en werkgebieden. De verbinding is een snel alternatief voor de auto en is opgenomen in de bestaande hoofdfietsnetwerken. Het Duits Lijntje is een schakel in het dagelijkse ritme van mensen en verbindt huis, werk, winkel en school. Bestaand en nieuw programma krijgt een adres aan de vernieuwde verbinding.

Belangrijke aspecten van de woon-werkverbinding

COMFORTABELE FIETSROUTE REALISEREN

COMBINEREN MET ECOLOGISCHE WAARDEN

Het realiseren van een comfortabele fietsroute ten behoeve van de dichter bevolkte gebie-

Naast het fietspad ligt aan minimaal één zijde een struinpad. Om het pad samen te laten

den. Het pad wordt uitgevoerd in asfalt. Het verkeer op het fietspad krijgt voorrang op het

gaan met de ecologische waarde van het Duits Lijntje zal op regelmatige afstand een passa-

overige verkeer. Kruispunten met het Duits Lijntje dienen hiervoor te worden aangepast

ge onder het pad worden gerealiseerd. Daarnaast zullen keien en/of kleine stapels van het

zodat het kruisende verkeer afremt. Mocht dit onhaalbaar zijn, dan moet kruisende infra-

oude spoorgrind naast het pad zorgen voor aantrekkelijke plekken voor de kamsalamander,

structuur in twee fasen oversteekbaar zijn.

zodat ze minder geneigd zijn om zich op te houden op het asfalt.

VERBINDEN MET HOOFDFIETSNETWERKEN EN RELEVANTE BESTEMMINGEN Het fietspad dient opgenomen te worden in de lokale hoofdfietsnetwerken. De bebording en routing dient aangepast te worden, mede doordat het Duits Lijntje voor veel bestemmingen de snelste route wordt. Bestaande en eventueel nieuwe bedrijventerreinen worden voor fietsverkeer direct ontsloten vanaf het Duits Lijntje. Individuele bedrijven aan het Duits

FACILITEITEN BIEDEN

Om te zorgen voor voldoende comfort en gemak, dienen nieuwe plekken gemaakt

te worden waar service wordt geboden aan forensen. Voorbeelden zijn fietsenrekken, oplaadpunten voor elektrische fietsen en watertappunten voor lange afstandsfietsers. Ook de vestiging van bijvoorbeeld een crèche op een intensief knooppunt met het Duits Lijntje kan bijdragen aan het comfort en daarmee gebruiksgemak van de fietsverbinding.

Lijntje kunnen bijvoorbeeld hun fietsenstalling direct toegankelijk kunnen maken voor hun werknemers. De routes naar de verschillende dorps- en stadscentra dienen goed zichtbaar te zijn.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 31

Het Duits Lijntje verbindt verleden en heden

32 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Keizer Wilhelm II verzet Bismarck en ‘t boerke

Sint Petersburgè

Lim

es

aslin

bedevaart

ie

Romeinen

g

vliegveld

post

ellin mst

industrie

a l-Ra

roof çLonden

Blauwe Brabander

Pee

moord

papierfabriek Ma

ontsporing pantsertrein

mariniers

oorlog

tsaren

bloedprocessie

5km

3.4 Verbind heden – verleden

Heden ten dage is vooral het nog grotendeels aanwezige spoortracé als zeer herkenbare lijn

Het Duits Lijntje verbindt het verleden met het heden. De rijke historie is deels nog fysiek

in het landschap het grootste relict. Daarnaast zijn nog een aantal stations, wachtershuizen,

aanwezig en deels als verhalen. De belangrijkste rode draad is het spoorverleden. Daar dankt

spoorbruggen, spoorwegovergangen, rails en brugpijlers overgebleven. In de loop der jaren

het Duitse Lijntje immers haar bestaansrecht aan. De verbinding dwars door nog tamelijk

zijn ter nagedachtenis aan het verleden nieuwe relicten, monumenten of verwijzingen bijge-

dunbevolkt land heeft de industriële ontwikkeling hier mede op gang geholpen. Doordat de

plaatst. In Gennep staat bijvoorbeeld een oude locomotief en in Mill een speeltoestel in de

spoorlijn grensoverschrijdend was en internationale treindiensten er gebruik van maakten,

vorm van een locomotief. Verhalen uit de oorlog hebben ook een fysieke plek gekregen. Zo

spreekt het tot op dag van vandaag tot de verbeelding. De vele onderzoeken en historische

is de ontsporing van de pantsertrein bij Mill te herkennen aan de asperges.

publicaties over de spoorlijn spreken boekdelen. Koningen, keizers en tsaren, allemaal hebben ze een blik geworpen op het langszoevende landschap.

Dat het plaatsen van nieuwe relicten die wellicht niet authentiek zijn juist bijdraagt aan de revival van het verleden, bewijst de studie ‘Companion to European Heritage Revivals’ (Eg-

De Eerste Wereldoorlog gooide roet in het eten in de ontwikkeling van het spoorvervoer

berts en Bosma, 2014). Hierin is onderzoek gedaan naar een aantal erfgoedroutes in Europa.

over de lijn. Nederland was neutraal en de buurlanden in oorlog. Het Duits Lijntje werd een

Gesteld wordt dat juist meerdere vormen van authenticiteit moeten worden omarmd. Het

zijlijn in het nationale netwerk. In de Tweede Wereldoorlog vervulde het een hele andere rol.

gaat om de beleving van de aanschouwer en wat hij of zij ermee associeert. Een voor-

Een Duitse pantsertrein, gevolgd door een trein infanteristen is over het Duits Lijntje doorge-

beeld hiervan is de herwaardering van de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse

stormd naar Uden. De overrompelde Nederlanders hebben tijdens de terugweg de pantser-

Waterlinie. Vele forten en bunkers in deze voormalige militaire stellingen zijn gerestaureerd

trein ter hoogte van Mill laten ontsporen. Tijdens de bevrijding heeft de spoorlijn eveneens

en hebben een nieuwe hedendaagse functie gekregen. In Fort Beemster is bijvoorbeeld een

een rol gespeeld, maar nu voor de geallieerden.

wellnes-complex gerealiseerd en in Fort Vechten bij Utrecht worden cultuur, natuur en historie gecombineerd op een multifunctioneel evenemententerrein. Het beheer-, onderhoud- en

Een ander thema in de historie van de spoorlijn is religie. In Duitsland ligt niet ver van de

renovatiewerk maken deel uit van dagactiviteiten en re-integratietrajecten, waar vakgerichte

lijn de bedevaartplaats Kevelaer. Vele Nederlandse pelgrims gingen daarheen. Andersom

opleidingen en cursussen gegeven worden. Een ander voorbeeld is Streektransferium De Li-

bezochten veel Duitse pelgrims de processie in Boxmeer en naar alle waarschijnlijkheid ook

nielanding aan de A27 bij Nieuwegein. Bezoekers kunnen in het restaurant en de winkel te-

de bloedprocessie in Boxtel.

recht voor streekproducten. Recreanten parkeren hun auto en verkennen daarna te voet, per fiets of per kano het Eiland van Schalkwijk en de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 33

Principe #4 Historie moet beleefbaar en tastbaar zijn

34 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Het Duits Lijntje en de regio kennen een bewogen geschiedenis. De nog bestaande, ooit bestaande en nooit bestaande relicten en verhalen worden beleefbaar. Het markeren van de nummers van de wachtposten geeft maat en schaal aan de voormalige spoorlijn. Over enige tijd zullen mensen aan elkaar vragen of ze hebben geslapen bij wachtpost 29, vertellen dat de dassen zich bij 32 hebben genesteld en vertellen dat ze het stuk tussen 3 en 17 ĂŠcht moeten zien.

Belangrijke aspecten van beleefbare cultuurhistorie

BESTAANDE RELICTEN ACTIVEREN

NIEUWE RELICTEN TOEVOEGEN

Bestaande relicten van het Duits Lijntje dienen te worden gerestaureerd en waar mogelijk

Het moet mogelijk zijn om nieuwe relicten toe te voegen, verwijzend naar het spoor,- oor-

een openbare functie krijgen. Dit geldt voor de stations, baanwachtershuisjes, seinen, wis-

logs-, reis-, of religieus verleden. Het nieuwe relict hoeft niet per se authentiek te zijn, als

sels, overgangen en wachtposten. Eventueel oude rails kunnen geïntegreerd worden in het

het maar bijdraagt aan de beleving en het tastbaar maken van de vele rijke historische

fietspad. Oud spoorgrind kan blijven liggen of worden verdeeld in kleine stapels in de berm

thema’s.

van het tracé als aantrekkelijke plaats voor bijvoorbeeld de kamsalamander.

foto invoegen

foto invoegen

foto invoegen

MARKEREN WACHTPOSTEN

foto invoegen

VERHALEN BELEEFBAAR MAKEN

De nummering van de wachtposten dient zichtbaar gemaakt te worden. Op een aantal

Verhalen die zich op of rond het Duits Lijntje hebben afgespeeld (of mythes) moe-

plekken staan nog wachtposten, op sommige plekken zijn ze gesloopt en op sommige plek-

ten beleefbaar gemaakt te worden. Voor een deel is dit al gedaan in de vorm van informa-

ken hebben ze nooit gestaan. De vormgeving van de nummering is vormvrij. Dit kan gedaan

tiepanelen, kunstwerken, lesprogramma’s, website en een app. Dit dient te worden voortge-

worden door een subtiele markering op het pad, als folly, kunstwerk, etc. Het zichtbaar

zet en waar nodig nieuw leven worden ingeblazen, zodat de verhalen niet worden vergeten.

maken van de nummers geeft adressen en oriëntatie aan het Duits Lijntje.

foto invoegen

foto invoegen

foto invoegen

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 35

Het Duits Lijntje verbindt droom en realisatie

36 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

woningen!

pluktuin!

zipline!

industrie!

zorghoeve!

festival!

railfiets!

brouwerij!

park!

museum!

camping!

5km

3.5 Verbind droom - realisatie

transformatie binnen de regio. Het is juist ook deze dynamiek die het mogelijk maakt

De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje is een uitnodiging aan eenieder die goe-

het tevens te sleutelen aan het perspectief voor het Duits Lijntje.

de ideeën en initiatieven heeft om de aantrekkelijkheid van de regio te verbeteren en de economische vitaliteit ervan te versterken. Het Duits Lijntje kan de verbindende fac-

Het combineren van de ideeën voor het Duits Lijntje met bestaande en nieuwe initia-

tor zijn van een diverse reeks aan maatschappelijke en economische activiteiten. In de

tieven en ruimtelijke dynamiek biedt een kansrijke strategie om de regio opnieuw te

hoofden van ondernemers en betrokken bewoners borrelen vast allerlei initiatieven die

laten profiteren van de potentie van deze robuuste structuur.

direct of zijdelings te maken hebben met het Duits Lijntje. Niet alleen in de vorm van fysieke gebouwen en structuren, maar ook in de vorm van tijdelijke evenementen. Met het Duits Lijntje als fysieke verbinding kunnen er nog meer ideeën ontlokt worden. De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje legt het verband hiertussen. Ook op andere plekken in de regio, zoals bijvoorbeeld bij de Maashorst en de Vlagheide, zien we dat dergelijke verbanden tussen goede ideeën, het bedrijfsleven, nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en een faciliterende overheid tot vruchtbare en verrassende resultaten kan leiden.

Tegelijkertijd is de geplande ruimtelijke dynamiek in de regio groot. Zo wordt er de komende jaren op verschillende plekken flink geïnvesteerd in het versterken van bestaande groenblauwe verbindingen en het realiseren van nieuwe. In het kader van het Deltaprogramma Maas wordt gewerkt aan een waterveilige en landschappelijk waardevolle rivier. Daarnaast zijn er diverse woningbouwplannen in de regio, zoals bij Hooghekke in Schijndel en in Uden-Zuid. Verschillende bedrijfsterreinen worden uitgebreid of gerevitaliseerd en soms zelfs voorzien van nieuwe culturele en commerciële hotspots (zoals rondom CHV Noordkade in Veghel). Er is ruimte voor nieuwe recreatiegebieden rondom de kernen. Deze voorbeelden zijn slechts een greep uit de geplande Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 37

Principe #5 Het Duits Lijntje biedt een podium aan nieuwe ontwikkelingen / programma / gebruik mits ...

38 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Het Duits Lijntje transformeert van achterkant naar voorkant in dorp en stad. IdeeĂŤn en initiatieven krijgen een plek op het voormalige trace, mits een bijdrage wordt of is geleverd aan de voorgaande vier basisprincipes. Het Duits Lijntje is niet alleen plek uit het verleden, maar ook een plek voor de toekomst.

Belangrijke aspecten van het toestaan van nieuwe initiatieven

ORGANISEER EVENEMENTEN

REALISEER NIEUWE PUBLIEKE FUNCTIES

Organiseer evenementen die bijdragen aan de bekendheid van het Duits Lijntje of andere

Voeg nieuw publiek toegankelijk programma toe aan of in de nabijheid van het Duits

relevante regionale aspecten. Het Duits Lijntje biedt bijvoorbeeld rondom bestaande parken

Lijntje, waarmee de voormalige spoorlijn een nieuwe hedendaagse betekenis krijgt. De

of verlaten rangeerterreinen de ruimte om iets te organiseren. Indien een evenement wordt

nieuwe functie kan gerelateerd zijn aan de vier voorgaande principes, maar kan ook bijdra-

georganiseerd, houdt dan de overige vier principes in het vizier:

gen aan andere aspecten van de lokale en regionale identiteit. Let op de volgende zaken:

•

•

verstoor lokaal geen bijzonder ecologisch evenwicht en draag eventueel bij aan een lokaal ontwikkel- en beheerfonds voor natuur;

verstoor lokaal geen bijzonder ecologisch evenwicht en draag eventueel bij aan een lokaal ontwikkel- en beheerfonds voor natuur;

•

zorg bij versperring van de route voor een omleiding;

•

de doorgaande route mag niet versperd worden en/of draag evt. bij aan de aanleg;

•

betrek aanwezige historische relicten in het evenement en markeer wachtposten.

•

betrek aanwezige historische relicten en markeer wachtposten.

foto invoegen

foto invoegen

REALISEER NIEUW PUBLIEK DOMEIN

foto invoegen

VERBIND PRIVATE ONTWIKKELINGEN

Voeg nieuwe openbare ruimte toe aan of in de nabijheid van het Duits

De ruimtelijke dynamiek in de regio is groot. Er vinden veel ontwikkelingen of

Lijntje, waarmee de voormalige spoorlijn een nieuwe hedendaagse betekenis krijgt. Het

herbestemmingen plaats van bedrijventerreinen, woongebieden, agrarische complexen, na-

ontwerp van de openbare ruimte kan gerelateerd zijn aan de vier voorgaande principes,

tuur, mobiliteit, erfgoed, water, etc. Ontwikkelingen die in de nabijheid liggen van het Duits

maar kan ook bijdragen aan andere aspecten van de lokale en regionale identiteit:

Lijntje zouden zich moeten relateren aan deze landschappelijke structuur en doorgaande

•

verstoor lokaal geen bijzonder ecologisch evenwicht en draag eventueel bij aan een

recreatieve route. Op deze manier wordt een regionale structuur versterkt en ontstaat er

lokaal ontwikkel- en beheerfonds voor natuur;

samenhang. De basisprincipes bieden een kwalitatief kader voor de regionale ruimtelijke

•

de doorgaande route moet herkenbaar zijn in het ontwerp;

dynamiek. Voor een aantal opgaven is dit nader uiteengezet in hoofdstuk 5.

•

betrek aanwezige historische relicten in het ontwerp en markeer wachtposten.

foto invoegen

foto invoegen

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 39

foto invoegen

40 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

4 De basisprincipes toegepast De vijf basisprincipes vormen een kwalitatief kader voor het Duits Lijntje en haar omgeving.

De uitwerking zal per locatie verschillen. Om te laten zien hoe de principes mogelijkerwijs ruimtelijk uitpakken en wat het effect kan zijn op de omgeving, is voor een zestal typische gebieden in de regio een voorbeelduitwerking gemaakt. Dit zijn: •

het riviergebied;

•

het beekdal;

•

het bosrijkgebied;

•

het agrarisch gebied;

•

het gemengd gebied (incl. wonen);

•

het industriegebied.

In de voorbeelduitwerking is ieder van de principes toegepast op het Duits Lijntje en haar omgeving. Het transformeren van het Duits Lijntje als verbinding en het toevoegen van nieuwe plekken heeft niet alleen effect voor de voormalige spoorlijn zelf, maar heeft ook effect op de omgeving.

Voor ieder gebied is ook een doorsnede van het Duits Lijntje toegevoegd om op hoofdlijnen de karakterverschillen te duiden. In het beekdal is zicht op het landschap belangrijk (niet te veel ondergroei), in het bosgebied lost het Duits Lijntje als het ware op, in het agrarisch gebied is het een groene contramal van het gecultiveerde land en in bebouwd gebied heeft het Duitse Lijntje parkachtige kwaliteiten met ruimte voor waterberging en natuur.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 41

Voorbeelduitwerking riviergebied (Maas)

Netwerk Voet- en fietsveer

Nieuwe plek Uitkijkplatform

Harde verbinding Passage

42 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Route NIeuw pad Route Scheiden van ander verkeer

Voorbeeld

Voorbeeld

4.1 Voorbeelduitwerking rivier (Maas) Het Duits Lijntje steekt tweemaal een grote rivier over: de

In het geval van de Maasbrug bij Gennep zou een lichte Principe 2 - Recreatieve verbinding

Maas in Nederland en de Rijn in Duitsland. De spoorbrug

fietsbrug aan de zuidkant gerealiseerd kunnen worden. De brugpijlers zijn hier gedimensioneerd op twee bruggen,

over de Maas is na de Tweede Wereldoorlog vervangen door

Een aangename oversteek voor recreanten is van groot

een brug voor het wegverkeer. In Duitsland is de brug over

belang. Dit kan door het voetpad duidelijk te scheiden van

de Rijn alleen nog te herkennen aan de twee bruggenhoof-

sneller verkeer, inclusief fietsers. Een andere manier is door

den.

het bieden van (seizoens)alternatieven zoals een voetveer.

Principe 1 - Landschappelijke verbinding

Voorbeeld

terwijl er momenteel maar een ligt.

Principe 4 - Beleefbare historie

De recreatieve netwerken aan weerszijden van de rivier

De brug is het middelpunt van de beleefbare historie. Daar-

worden op deze manier gekoppeld. Het meest spectaculaire

naast komen bij een rivierkruising vaak meerdere verhalen

uitzicht is op de brug zelf. Een klein uitkijkplatform kan aan

samen. Bij de Maas ligt bijvoorbeeld ook een linie en zijn de

De kruising met de rivieren is de plek waar het Duits Lijntje

de brug worden toegevoegd om recreanten een nieuwe plek

gevlochten Maasheggen van cultuurhistorisch belang. De

het makkelijkst kan verdwijnen als herkenbaar landschap-

te bieden om een rustige blik te werpen op bijvoorbeeld de

kunst is om alle verhalen en relicten gedoseerd en overzich-

pelijk element. Vanuit hoogwaterbescherming zijn de taluds

Maasheggen.

telijk te maken.

in buitendijks gebied een sta-in-de-weg. Om de ruim 90 kilometer lange landschappelijke structuur juist op deze

Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding

Principe 5 - Nieuwe initiatieven

belangrijke plekken herkenbaar te laten blijven, moet een evenwicht gezocht worden met de landschappelijke en

Een rivierkruising vervult meestal een belangrijke schakel in

Een mogelijk nieuw initiatief bij een rivier zou een tijdelijke

waterveiligheidsopgaven van de rivier. Extra grote faunapas-

de regionale woon-werk pendelstromen. Een comfortabele

lichtkunstinstallatie kunnen zijn. De brug kan rond histori-

sages in het talud kunnen bij hoogwater eveneens zorgen

fietsverbinding over het Duits Lijntje versterkt de fiets als

sche gebeurtenissen aangelicht worden en beter verankerd

dat de afvoer zo min mogelijk wordt geblokkeerd. Zachte

snel alternatief voor de auto. De fietsroute moet aansluiten

raken in het collectieve geheugen.

ecologische verbindingen zoals poelen parallel aan het tracĂŠ

op de hoofdfietsnetwerken aan weerszijden van de rivier en

kunnen het buitendijkse leefmilieu van de rivier koppelen

een logische verbinding maken naar voorzieningen(centra).

aan het binnendijkse gebied.

Bij voorkeur is de recreatieve stroom en de forensenstroom van elkaar gescheiden, omdat elk een andere snelheid kent.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 43

Voorbeelduitwerking beekdal

OriĂŤntatie Pad naar bestaande camping Nieuwe plekken Bankje met vista op beekdal

Initiatief Boerenbedrijf verbreed met recreatie

Habitat Open plekken voor hagedis (lb) Beheer en onderhoud Randenbeheer

Struinpad Op spoordijk Bestaande relicten Laten liggen rails Zachte verbinding Hermeanderen beek

Nieuwe relicten Historische slagbomen

44 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Bestaande relicten Renovatie historische brug Harde verbinding Faunarichel aan brug

Voorbeeld

Voorbeeld

Voorbeeld

4.2 Voorbeekduitwerking beekdal

ecologische verbinding worden aangelegd in de vorm van

pende ecologische verbindingszone, bijv. door extra poelen,

Het Duits Lijntje doorkruist een aantal beekdalen, waaronder

faunapassages. Bij hoog water zorgen zij er tevens voor dat

grondwallen, keien en passages.

die van de Dommel, Aa, Raam en Niers. De beken stromen

er extra capaciteit is en de brug geen bottleneck is.

Principe 4 - Beleefbare historie

hoofdzakelijk van zuid naar noord. Het unieke aan het Duits Lijntje is dat deze haaks op de beekdalen staat en zodoende

Principe 2 - Recreatieve verbinding

bijna alle beken in de regio verbindt. De plekken waar de

De brug over het beekdal zelf is het voornaamste relict in

voormalige spoorlijn de waterlopen kruist, zijn zeer bijzon-

Een doorgaande fiets- en wandelroute op of parallel aan het

het beekdal. Restaureren en onderdeel laten zijn van de

dere plekken in zowel ecologische als cultuurhistorische

Duits Lijntje heeft een hoge recreatieve waarde en is al een

route zijn hierbij belangrijk. Nieuwe relicten kunnen worden

betekenis.

belevenis op zich op weg naar een recreatieve bestemming.

toegevoegd, bijvoorbeeld historische spoorbomen die elders

Zicht op het beekdal is hierbij belangrijk, bijvoorbeeld door

hebben gestaan.

Principe 1 - Landschappelijke verbinding

te zorgen voor niet te hoge ondergroei. Bestaand recreatief programma zoals een camping kan direct aangesloten

Principe 5 - Nieuwe initiatieven

Het beekdal is de plek waar het natte ecologische leefmili-

worden door middel van een klein paadje. In de buurt van

eu van de beek en het van overwegend droge ecologische

de beek zelf kan een nieuwe plek worden gemaakt door

Rondom de kruising tussen Duits Lijntje en een beek zijn

leefmilieu van het Duits Lijntje elkaar ontmoeten. Het

een bankje te plaatsen met een vista op het beekdal of een

talloze recreatieve mogelijkheden zoals kanoĂŤn. Lokale on-

inrichten van het Duits Lijntje als landschappelijke verbinding

kleine steiger om de voeten even in het water te kunnen

dernemers zouden daar op in kunnen spelen. De onderne-

verknoopt deze twee structeren met elkaar. De aanleg van

dippen.

mer zou bijvoorbeeld kunnen investeren in een steiger nabij

poelen rondom het Duits Lijntje bevordert het leefklimaat voor de kamsalamander. In combinatie met het laten herme-

de brug die tevens openbaar toegankelijk is.

Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding

anderen van de beek levert dit een zachte verbinding op met een gradiĂŤnt op van nat naar droog. De brug over de beek

De comfortabele fietsroute is niet toegepast in de voor-

kan eventueel uitgerust worden met een faunarichel om zo

beelduitwerking, maar zou wel kunnen voorkomen in een

de droge ecologische zones aan weerszijden van de beek

beekdal. Belangrijk is hierbij om te zorgen voor voldoende

te verknopen. Aan weerszijden van de brug kan een harde

maat, verbondenheid en gevarieerdheid van een parallel loRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 45

Voorbeelduitwerking bosrijkgebied

Wachtpost Nummer op uitkijktoren Nieuwe plekken Uitkijktoren

Habitat Gevarieerdheid aanbrengen

Struinpad Omleiding

46 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Voorbeeld

Voorbeeld

4.3 Voorbeelduitwerking bosrijkgebied

aan op het netwerk van onverharde en semi-verharde

Het Duits Lijntje loopt op sommige plekken door of scheert

bospaadjes, zodat ter plekke een ommetje gemaakt kan

soms vlak langs bosgebied, zoals bij De Geelders, de Trentse

worden. Daar waar een ecologisch kwetsbare situatie is,

Bossen of rondom Gennep. Bossen kenmerken zich door

bijvoorbeeld rondom een dassenburcht in zoogtijd, kan het

Bestaande relicten zouden bij voorkeur een publieke functie

hun rust en de mogelijkheid om te ontsnappen aan de

recreatieve pad afgesloten worden. De vormgeving hiervan

moeten krijgen. Een uitkijktoren zou voorzien kunnen wor-

dagelijkse hectiek. In het toepassen van de principes dient er

oogt als een versperring van een doorgaande lijn. Door

den van een wachtpostnummer.

evenwicht te zijn tussen rust en reuring.

middel van markeringen wordt een omleiding aangeven.

Door niet al te opvallende markeringen te gebruiken krijgt

Principe 1 - Landschappelijke verbinding

Voorbeeld

Principe 4 - Beleefbare historie

Principe 5 - Nieuwe initiatieven

de omleiding een spelelement (‘zoek de volgende pijl’) en wordt hiermee een attractie op zich. Nieuwe plekken voor

Een nieuw initiatief in een bosrijkgebied zouden georga-

Het Duits Lijntje als landschappelijke verbindingen door

recreanten in het bosgebied zijn bijvoorbeeld rustplekken

niseerde wandeltochten kunnen zijn met een thema zoals

bosgebied biedt de mogelijkheid om de gewenste gevari-

met bankjes aan de rand van een open plek of bijvoorbeeld

‘voedsel uit het bos’. Vanaf een Natuurpoort of andere

eerdheid in de habitat van de doelsoorten te brengen. Denk

een nieuwe uitkijktoren om over de boomtoppen uit te

recreatieve bestemming zouden deze geïnitieerd kunnen

aan het toevoegen van zachte verbindingen zoals kleine

kijken.

worden. Op een aantal plaatsen worden al wandeltochten

poelen, open plekken en keien. Het Duits Lijntje lost bijna op in zijn omgeving. Beheer en onderhoud aan bijvoorbeeld het

georganiseerd. De wandeltocht is een mix van beleving van Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding

en educatie over de natuur en historie.

open houden van open plekken zou bijvoorbeeld uitgevoerd kunnen worden door vrijwilligers of in het kader van een

De comfortabele fietsroute is niet toegepast in deze voor-

educatie programma.

beelduitwerking, maar zou wel kunnen voorkomen in een bosgebied. Belangrijk is hierbij om te zorgen voor voldoende

Principe 2 - Recreatieve verbinding

maat, verbondenheid en gevarieerdheid van een parallel lopende ecologische verbindingszone, bijv. door extra poe-

De recreatieve verbinding ontsluit het bosgebied voor vele

len, grondwallen en keien. Daarnaast zou op regelmatige

inwoners in de omgeving. De inrichting als struinpad sluit

afstand een faunapassage moeten worden aangelegd.

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 47

Voorbeelduitwerking agrarisch gebied Wachtposten Zichtbaarheid nummer op bestaande wachtpost

Beheer en onderhoud Randenbeheer boer

Struinpad Tussen de oude rails Bestaande relicten Laten liggen oude rails

Netwerk Fietsknooppunt bij spoorwegovergang

Initiatief Pluktuin met toegang

Zachte verbinding Natte natuurgebied als stapsteen Zachte verbinding Verbreden sloten tbv. waterberging en ecologie Initiatief Transformatie landbouw + compensatie

48 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Voorbeeld

Voorbeeld

4.4 Voorbeelduitwerking agrarisch gebied

moeten grenzen aan het tracé van het Duits Lijntje. Op deze

Op vele plekken voert het Duits Lijntje door agrarisch

manier raakt de natuur niet te versnipperd en wordt de

gebied. De openheid van het gecultiveerde land staat in

lange landschappelijke structuur versterkt.

schril contrast met het veelal intensief begroeide spoortracé.

Lopen of fietsend over het Duits Lijntje ontstaat bijna het

Voorbeeld

Principe 4 - Beleefbare historie Het begroeide tracé steekt af tegen de openheid van de

Principe 2 - Recreatieve verbinding

gevoel alsof men zich door een bos begeeft. In een aantal

omgeving en vormt hiermee het belangrijkste bewaarde relict. Andere relicten dienen zichtbaar te zijn. Bij bestaan-

gebieden zoals De Peel transformeert de landbouw door

Het Duits Lijntje als recreatieve verbinding door agrarisch

de wachtposten zou bijvoorbeeld de nummering op het

middel van intensievere en efficiëntere agrarische bedrijven.

gebied zorgt voor een aangename connectie tussen recrea-

gebouw in oude staat gebracht kunnen worden. Ook kan

tieve voorzieningen. De recreatieve route dient opgenomen

oude rails blijven liggen en kan het recreatieve struinpad er

te worden in bestaande netwerken zoals het fietsknoop-

naast gelegd worden.

Principe 1 - Landschappelijke verbinding

puntennetwerk. Bij een voormalige spoorwegovergang zal Het Duits Lijntje als landschappelijke verbinding in agrarisch

het Duits Lijntje andere netwerken kruisen. Hier zou een

gebied zorgt voor de gewenste diversiteit in deze omgeving

knooppunt met rustvoorzieningen zoals een bankje en een

en draagt bij aan een geschikte habitat voor de doelsoorten.

fietsenrek gerealiseerd kunnen worden.

Gekoppeld aan natuurlijke akkerranden en sloten ontstaat er een grofmazig natuurlijk netwerk. De sloten aan weerszijden

Principe 5 - Nieuwe initiatieven Een nieuw initiatief in agrarisch gebied zou een pluktuin of boomgaard kunnen zijn. Dit zijn redelijk grote publiekstrek-

Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding

van het spoortalud kunnen een natuurlijk karakter krijgen

kers en zouden zowel per weg als aan het recreatief pad ontsloten moeten worden. Bijdrage aan extra robuustheid

door zachtere oeverranden en eventueel worden vergroot

De comfortabele fietsroute is niet toegepast in de voor-

van de ecologische zone met eetbare gewassen zou een van

om eveneens te dienen als waterbuffer. In droge tijden

beelduitwerking, maar zou wel kunnen voorkomen in

de maatregelen kunnen zijn om het nieuwe programma en

kan dit water benut worden door agrarische bedrijven. Het

agrarisch gebied. Belangrijk is hierbij om te zorgen voor

het Duits Lijntje beiden te versterken.

beheer zou bijvoorbeeld uitgevoerd kunnen worden door

voldoende maat, verbondenheid en gevarieerdheid van een

een lokaal collectief van agrarische ondernemers. Bij natuur-

parallel lopende ecologische verbindingszone, bijv. door

compensatie ten gevolgen van bijvoorbeeld het intensiveren

extra poelen, grondwallen, keien en passages.

van een agrarisch bedrijf, zouden de compensatiegebieden Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 49

Voorbeelduitwerking woon-/ gemengd gebied

Struinpad Grindpad naast snelfietspad

Zachte verbinding Parkzone met waterberging

Comfortabele fietsroute Voorrang op ander verkeer Nieuwe plekken Overstappunt fiets-auto met service

Harde verbinding Kleine faunapassages

Wachtposten Nummers als speeltoestel

Netwerk Koppelen aan hoofdfietsnet Zachte verbinding Koppelen hoofdgroenstructuur OriĂŤntatie & nieuwe plekken Nieuwe ontwikkelingen met voorkant naar Duits Lijntje Initiatief Festival

50 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Voorbeeld

Voorbeeld

4.5 Voorbeelduitwerking woon-/gemengd gebied Het Duits Lijntje doorsnijdt een aantal grote en kleine

Voorbeeld

voorbeeld tijdelijk in gebruik door een evenement, dan moet Principe 2 - Recreatieve verbinding

woongebieden en voert langs voorzieningenclusters. In deze

een goed (tijdelijk) gemarkeerde bypass voorhanden zijn. Bestemmingen die interessant zijn voor forensen dienen goed

gebieden heeft het Duits Lijntje een parkachtige kwaliteit en

De inrichting als recreatieve verbinding betekent dat het

aangehaakt te zijn op de verbinding. Denk aan winkels,

een positief effect op het woon- en leefklimaat.

Duits Lijntje de toegangspoort wordt tot het buitengebied.

scholen en andere voorzieningen. Nieuwe plekken aan de

Door de gestrektheid zijn de afstanden korter en wordt een

route staan in het teken van service. Bij kruisende toegangs-

bezoek aan bijvoorbeeld een natuur- of recreatiegebied

wegen kunnen parkeerplaatsen, elektrische oplaadpunten

Principe 1 - Landschappelijke verbinding

laagdrempeliger. Daarnaast wordt fietsen en wandelen gesti-

en automatische fietsverhuurlocaties (zoals voor de OV-fiets)

Het Duits Lijntje als landschappelijke verbinding is een

muleerd en zijn minder mensen geneigd de auto te pakken

gerealiseerd worden

groene dooradering van het bebouwd gebied. Voor een

om even de natuur in te gaan. Indien een comfortabele

robuust aansluitend netwerk op regionale schaal zou op de

fietsverbinding wordt aangelegd, moet er gezorgd worden

meest verstedelijkte plekken gekeken moeten worden naar

voor een prettig alternatief voor wandelaars, bijvoorbeeld in

een bypass of alternatief. Desalniettemin heeft de toepas-

de vorm van een grindpad naast het fietspad.

sing van zachte en harde ecologische inrichtingselementen een positief effect op de leefomgeving en kan een ‘doodlo-

Principe 4 - Beleefbare historie Bestaande relicten zouden bij voorkeur een publieke functie moeten krijgen. Wachtpostnummers zouden gerealiseerd

Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding

kunnen worden in de vorm van speeltoestellen.

pende’ ecologische verbinding beschouwd worden als een Principe 5 - Nieuwe initiatieven

groene inprikker. Bij kruisende wegen kunnen de parallel

Een comfortabele fietsverbinding over het gestrekte tracé

lopende slootjes voorzien worden van onderdoorgangen in

verkort de afstanden tussen wonen en werken aanzien-

plaats van duikers. De groene contramal van het bebouwd

lijk. Het fietspad van minimaal 3,5 meter breed voert bij

De langzaamverkeersstructuur van nieuwe woonwijken of

gebied zorgt voor lagere hittestress en biedt aan weerszijden

voorkeur over de spoordijk, krijgt voorrang op het overige

transformatiegebieden zouden aangesloten en/of gericht

van het talud kansen voor waterberging bij hevige regenval.

verkeer en is onderdeel van het hoofdfietsnet. Indien dit

moeten zijn op het Duits Lijntje. Eventueel aan te leggen

Indien het Duits Lijntje wordt gezien als een park, kan het

echt onmogelijk is, moet de kruisende infrastructuur in twee

parkzones in de plannen zouden eveneens gekoppeld moe-

beheer en onderhoud uitgevoerd worden door de gemeente

fasen oversteekbaar zijn. Als de verbinding niet mogelijk is

ten worden aan de voormalige spoorlijn.

of een buurtvereniging.

over de spoordijk, doordat het tracé verdwenen is of bijRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 51

Voorbeelduitwerking industriegebied Zachte verbinding Beplanting voor ecologie en tegengaan hittestress Zachte verbinding Poelen als stapstenen en waterberging,

Snelfietsroute Voorrang op ander verkeer OriĂŤntatie Fietsenstalling bedrijf direct bereikbaar vanaf fietspad Netwerk Opnemen in hoofdfietsnet

Struinpad Grindpad naast snelfietspad

Wachtposten In de vorm van folly

Initiatief Pad geadopteerd door een ondernemer Beheer en onderhoud Door ondernemer

52 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Voorbeeld

Voorbeeld

4.6 Voorbeelduitwerking industriegebied Het Duits Lijntje doorsnijdt een aantal industriegebieden. In

verkeer en is onderdeel van het hoofdfietsnet. Indien dit Principe 2 - Recreatieve verbinding

deze gebieden heeft het Duits Lijntje een parkachtige kwaliteit en een positief effect op werk- en vestigingsklimaat.

Principe 1 - Landschappelijke verbinding

Voorbeeld

echt onmogelijk is, moet de kruisende infrastructuur in twee fasen oversteekbaar zijn. De fietsenstallingen van bedrijven

De inrichting als recreatieve verbinding betekent dat het

in de buurt van het tracé zouden direct toegankelijk moeten

Duits Lijntje een brug wordt tussen woongebieden en het

zijn vanaf de route voor werknemers. Nieuwe plekken aan

buitengebied. Een tocht door een industriegebied wordt

de route staan in het teken van service.

veraangenaamd. Indien een comfortabele fietsverbinding Principe 4 - Beleefbare historie

Het Duits Lijntje als landschappelijke verbinding is een groe-

wordt aangelegd, moet gezorgd worden voor een prettig

ne dooradering van een industriegebied. Voor een robuust

alternatief voor wandelaars, bijvoorbeeld in de vorm van een

aansluitend netwerk op regionale schaal zou op de meest

grindpad naast het fietspad. Het Duits Lijntje zorgt in het

Bestaande relicten zouden bij voorkeur een publieke functie

verstedelijkte plekken gekeken moeten worden naar een

industriegebied zelf ook voor een veraangenaming van het

moeten krijgen. Wachtpostnummers zouden gerealiseerd

bypass of alternatief. Bij kruisende wegen kunnen de parallel

werkklimaat. De inrichting als park of de koppeling aan een

kunnen worden in de vorm van follies of kunstobjecten.

lopende slootjes voorzien worden van onderdoorgangen in

bestaand park waar een rondje gelopen kan worden is uiter-

Nieuwe relicten, zoals oude locomotieven die elders hebben

plaats van duikers. De groene contramal zorgt voor lagere

mate geschikt om de benen te strekken en een frisse neus

gereden, zouden theoretisch een plek kunnen krijgen op of

hittestress en biedt aan weerszijden van het talud kansen

te halen tijdens de lunch. De inrichting van het park kan ook

nabij het tracé.

voor waterberging bij hevige regenval. Indien het Duits Lijn-

multifunctioneel worden uitgevoerd zodat het bij hevige

tje wordt gezien als een park, kan het beheer en onderhoud

regenval kan dienen als tijdelijke waterberging.

Principe 5 - Nieuwe initiatieven

uitgevoerd worden door de gemeente of een ondernemersvereniging. Een andere manier is het adopteren van een deel

Principe 3 - Comfortabele fietsroute

van de route inclusief ecologische zone. Hier staat tegenover

De langzaamverkeersstructuur van nieuwe bedrijventerreinen of transformatiegebieden zouden aangesloten en/of

dat de ondernemer bijvoorbeeld zijn beeldmerk mag verwer-

Een comfortabele fietsverbinding over het gestrekte tracé

gericht moeten zijn op het Duits Lijntje. Eventueel aan te

ken in het asfalt of in objecten langs de route.

verkort de afstanden tussen wonen en werken aanzien-

leggen parkzones in de plannen zouden eveneens gekop-

lijk. Het fietspad van minimaal 3,5 meter breed voert bij

peld moeten worden aan de voormalige spoorlijn.

voorkeur over de spoordijk, krijgt voorrang op het overige Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 53

54 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

5 Aan de slag 5.1 Hoe bereiken we ons doel

kent enerzijds dat realisatie van de visie niet op conventionele manier benaderd kan

In de voorgaande hoofdstukken is in beeld gebracht op welke wijze samenhang kan

worden. Anderzijds moeten we het ook niet moeilijker maken dan het is. De essentie

worden gebracht en hoe verbindingen gelegd kunnen worden tussen verschillende

van deze visie is dat we er met elkaar voor zorgen dat we lopende of toekomstige

regionale gebiedsopgaven en waar en hoe het tracé van het Duits Lijntje daarbij benut

ontwikkelingen zo vormgeven dat ze zo veel als mogelijk zullen bijdragen aan de uit-

kan worden. Hiermee vormt deze visie een goede basis voor verdere ontwikkeling.

gangspunten van deze visie en het grotere geheel.

Zonder actie blijft de visie echter slechts een verbeelding, een panorama in de verte.

Om het hoofddoel van deze ontwikkelvisie te realiseren, het van west naar oost functi-

In dit hoofdstuk belichten we enkele aspecten en ontwikkelingen die ons hierbij be-

oneel en landschappelijk verbinden van verschillende gebieden en (regionale) gebieds-

hulpzaam kunnen zijn en kunnen bijdragen aan het gewenste eindresultaat. Daarmee

opgaven, is het wenselijk dat de visie haar vertaling krijgt in vervolgacties die bijdragen

willen we duidelijk maken dat het geschetste panaroma geen droombeeld is maar een

aan het gezamenlijk gewenste panorama.

realistisch eindplaatje.

Overeenkomstig eerdere besluitvorming in de Stuurgroep Duits Lijntje en conform

Zoals in de inleiding van dit hoofdstuk is aangegeven is een belangrijk uitgangspunt

de Uitvoeringsstrategie en -programma Groenblauwe structuren van AgriFood Capi-

voor de realisatie van deze visie voor de integrale gebiedsopgave Duits Lijntje dat er

tal wordt waar mogelijk aansluiting gezocht bij bestaande dynamiek en lopende of

geen afzonderlijke uitvoeringsorganisatie of programmabureau wordt ingericht. Dit

toekomstige ontwikkelingen. Er komt dus geen separaat uitvoeringsprogramma en

is ook niet nodig en gelet op de veelheid aan autonome partners niet praktisch. De

programma- of projectbureau specifiek voor de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje.

gewenste verbinding en samenhang kan gerealiseerd worden via de uitvoering van

De visie is als samenhangende integrale gebiedsopgave benaderd, waarin allerlei (sec-

allerlei lopende of toekomstige opgaven en ontwikkelingen en dus ook via de orga-

torale) opgaven met elkaar verbonden kunnen worden door gebruik te maken van de

nisaties van die betreffende opgaven of ontwikkelingen. De verschillende overheden

uitgewerkte ontwikkelprincipes. De gewenste verbinding en samenhang zullen gerea-

spelen hierbij een belangrijke rol, omdat zij voor wat betreft de uitvoering van deze

liseerd moeten worden via de uitvoering van allerlei lopende of toekomstige opgaven

ontwikkelingsvisie een belangrijke primaire taak hebben bij het realiseren van een goed

en ontwikkelingen (‘catch and steer-principe’). Mede gelet op de omvang van deze

woon-, werk- en leefklimaat (‘basics’). Het ligt dus voor de hand dat de verschillende

ontwikkeling (lengte 60 km), de veelheid aan betrokken (autonome) partners en de

overheden regie voeren en het voortouw nemen bij de realisatie van bijvoorbeeld de

vooralsnog aangenomen looptijd en scope van deze ontwikkeling (10 jaar), maakt dit

natuur- en landschapsontwikkeling en de infrastructuur. Dit betekent echter zeker niet

de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje tot een complexe gebiedsopgave. Dit bete-

dat andere partijen hierbij geen betekenisvolle rol kunnen spelen. Voor wat betreft de Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 55

gewenste cultuurhistorische en toeristisch-recreatieve ontwikkeling en ten behoeve van

gaat in gesprek met alle voor het proces relevante actoren en brengt deze ontwikke-

nieuwe initiatieven hebben de overheden primair een faciliterende en eventueel een

lingsvisie en de basisprincipes bij hen onder de aandacht en stimuleert de kwalitatieve

initiërende rol. De daadwerkelijke ontwikkeling hiervan wordt bij voorkeur opgepakt

toepassing daarvan. Deze ambtelijke trekker past het principe van ‘catch and steer’ toe

door ondernemers en maatschappelijke organisaties.

en onderhoudt daarvoor goede contacten met initiatiefnemers en/of projectorganisaties van relevante (ruimtelijke) opgaven en projecten. De ‘ambassadeur’ gaat verder op

Maar... wie ook uiteindelijk iets zal gaan oppakken, het begint er mee dat iedereen die

zoek naar energie in de maatschappij en verleidt, nodigt uit, verbindt en activeert loka-

hierin mogelijk een rol kan spelen, doordrongen raakt van de ontwikkelingsvisie ‘Het

le en regionale initiatieven en ideeën. Deze persoon benut de bestaande structuur van

Duits Lijntje Verbindt’ en het daarin gezamenlijk geschetste eindbeeld. Het is daarbij

overleg met de stuurgroep en de begeleidende ambtelijke werkgroep. Deze bestaande

van belang om de aandacht te richten op een brede zone aan weerszijden van de

overlegstructuur beoordeelt de vorderingen bij de realisatie van deze visie en vervult

voormalige spoorverbinding en de hieraan gelegen stedelijke kernen. Het gaat dus na-

een belangrijke rol bij het netwerken en verbinden en de monitoring en evaluatie. De

drukkelijk niet alleen om het tracé van de voormalige spoorlijn, maar om alle ontwik-

gewenste frequentie waarop de ambtelijke werkgroep en stuurgroep bij elkaar komt

kelingen op, aan of in de nabijheid van het tracé of anderszins, die een goede bijdrage

zal naar verwachting 1 à 2 keer per jaar zijn.

kunnen leveren aan het tot stand brengen van een robuuste oost-west verbinding en om de personen die bij die ontwikkelingen betrokken zijn.

Hoe meer mensen het gedachtegoed van deze visie uitdragen, hoe beter. Bij de drie werkateliers ten behoeve van de totstandkoming van deze visie zijn veel mensen be-

Vanuit het Programma Groen Blauw van AgriFood Capital is voor elke regionale ge-

trokken geweest vanuit relevante overheden zoals de aanliggende gemeenten, regio,

biedsopgave een bestuurlijk trekker aangewezen, zo ook voor deze gebiedsopgave.

provincie en waterschap, maar ook ondernemers en vertegenwoordigers van maat-

Hiervoor hebben wij aangegeven dat er in beginsel geen separate projectstructuur

schappelijke organisaties zoals heemkunde- en milieuverenigingen. Zij allen kunnen

zal worden opgericht voor deze regionale gebiedsopgave. Wij denken echter wel dat

ook ambassadeur zijn van deze visie en bijdragen aan de realisatie ervan door zelf hier

naast de bestuurlijke trekker, een regionaal georiënteerd ambtelijk inspirator onont-

aan bij te dragen en anderen te stimuleren hier eveneens aan bij te dragen.

beerlijk is. Deze ambtelijke trekker (of duwer) heeft min of meer een coördinerende rol bij de totstandkoming van deze visie maar dat zonder feitelijke bevoegdheden.

Aan hem of haar wordt als ‘ambassadeur’ echter een belangrijke enthousiasmerende en stimulerende rol toegedicht bij het ‘richten’ van relevante ontwikkelingen. Hij of zij 56 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

5.2 Focus in beleid èn uitvoering

baar zijn proberen te concentreren rondom of in de nabijheid van het voormalige spoortracé,

Het is van wezenlijk belang dat bij alle ontwikkelingen die potentieel een bijdrage kunnen

zodat deze gronden bijdragen aan de robuuste landschappelijke verbinding of ruimte bieden

leveren aan het realiseren van deze visie, aandacht is voor de wijze waarop die ontwikkeling

aan recreatieve en/of verbindende doelstellingen. De praktijk leert dat er vaak goede moge-

een bijdrage zou kunnen leveren aan het onderling verbinden van gebieden en de realisatie

lijkheden zijn voor (vrijwillige) kavelruil waar uiteindelijk iedereen beter van wordt.

van een robuuste oost-west verbinding. Dit vraagt om focus. Natuurlijk zijn er ook altijd andere belangen waar rekening mee gehouden moet worden maar focus in beleid èn uitvoe-

Regeling kwaliteitsverbetering landschap

ring zijn onontbeerlijk om er voor te zorgen dat het geheel uiteindelijk meer wordt dan de

De regeling kwaliteitsverbetering landschap is gekoppeld aan de planvorming en uitvoering

som der delen. Dit geldt voor iedereen. We doen hier enkele suggesties:

van ruimtelijke ontwikkelingen. Hierover hebben we hiervoor al iets gezegd. Meer specifiek kunnen gemeenten er echter voor kiezen om beschikbaar komende middelen vanuit deze

Ruimtelijke planvorming en uitvoering

regeling in te zetten ten behoeve van een bijdrage aan realisatie van de visie ‘Het Duits

Het is cruciaal dat door alle relevante partijen bij ruimtelijke planvorming èn uitvoering

Lijntje verbindt.

gekeken wordt naar de wijze waarop ontwikkelingen een bijdrage kunnen leveren aan het onderling verbinden van andere (regionale) gebiedsopgaven en realisatie van de ontwikke-

Stimuleringskader Groen Blauw Diensten

lingsvisie ‘Het Duits Lijntje Verbindt’. In essentie komt dit er vaak op neer dat aandacht is

Vrijwel alle gemeenten betrokken bij de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje beschikken

voor een (landschappelijke) oost-west oriëntatie van de ontwikkeling en ongewenst ruim-

over de mogelijkheid om middelen vanuit het Stimuleringskader Groen Blauwe Diensten

tebeslag wordt voorkomen. Hiervoor zijn in deze visie de ‘basisprincipes voor ontwikkeling’

(STIKA) in te zetten voor landschapsontwikkeling of bijvoorbeeld ook ten behoeve van

geformuleerd.

recreatief medegebruik in de vorm van wandelpaden. De inzet van deze middelen is slechts mogelijk in gebieden die daartoe op kaart zijn aangeduid. Het verdient aanbeveling om bij

Grondbeleid

de inzet van STIKA-gelden prioriteit te geven aan plannen die bijdragen aan het realiseren

Veel van de betrokken gemeenten hebben substantiële grondportefeuilles. Het is belangrijk

van een robuuste verbinding rondom het Duits Lijntje om zo maximaal te kunnen bijdragen

deze grondportefeuilles strategisch te benutten. Door in het (gemeentelijk) grondbeleid

aan de landschappelijke verbindingen in de regio.

(ook) aandacht te hebben voor de visie ‘Het Duits Lintje Verbindt’ en de grondposities zo goed mogelijk hiervoor in te zetten kunnen in de praktijk win-win kansen worden benut. Zo

Fietsplannen

kunnen gemeenten bijvoorbeeld in het kader van het grondbeleid ruilgronden die beschik-

Een belangrijk onderdeel van deze visie is een doorgaande fietsverbinding die deels een reRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 57

creatief maar ook deels een woon-werk karakter zouden moeten krijgen. Bedrijven kunnen

gaat hier ook vanuit. De strategie is dus niet zozeer nieuwe financieringsbronnen te vinden

een belangrijke bijdrage leveren aan het stimuleren van het fietsverkeer door deze ambitie

maar om bestaande middelen zo in te zetten dat ze maximaal bijdragen aan meerdere

te ondersteunen maar ook door werknemers te stimuleren meer gebruik te maken van de

doelen en waar mogelijk ze tevens te benutten om aanvullende (co)financiering of subsidies

fiets voor woon- en werkverkeer via bijvoorbeeld een fietsplan en gunstige voorwaarden

binnen te halen.

voor mensen die met de fiets komen. Dit ondersteunt de doelstelling om het Duits Lijntje als verbindende fietsinfrastructuur een belangrijke rol in de regio te laten zijn.

Recentelijk is in opdracht van AgriFood Capital de ‘Financieringsstrategie Programma Groen Blauw’ gereed gekomen. Een belangrijke conclusie uit de ‘Financieringsstrategie Programma

5.3 Financiering

Groen Blauw’ is dat het Groen Ontwikkelfonds Brabant (GOB) de meest interessante optie

Voor de realisatie van de ambities uit deze ontwikkelingsvisie is een adequate financiering

is om financiën te organiseren voor realisatie van de regionale groenblauwe ambities. Het

natuurlijk onontbeerlijk. Het is praktisch gezien echter niet mogelijk en het voert ook te ver

gaat dan om realisatie van het Natuur Netwerk Brabant en ecologische verbindingszones

om al in het kader van deze ontwikkelingsvisie heel concreet de financierings- en cofinan-

en mogelijkheden voor co-financiering bij de verwerving of waardedaling van gronden en

cieringsmogelijkheden aan te geven. Wel zullen we hier op hoofdlijnen enkele aspecten en

inrichtingsmaatregelen. In de praktijk is echter gebleken dat het niet eenvoudig is om cofi-

mogelijkheden belichten.

nanciering van het GOB op programmaniveau daadwerkelijk beschikbaar te krijgen omdat ook het GOB vooralsnog uitgaat van concrete aanvragen met duidelijkheid over de wijze

De realiteit is dat overheden die primair aan de lat staan voor de realisatie van de ‘basics’,

van cofinanciering. De provincie overweegt in overleg met de directie van het GOB op dit

in de praktijk vaak over steeds minder financiële ruimte beschikken. Er zijn weliswaar op

moment echter de regeling en de voorwaarden. Wellicht ontstaan hierdoor nieuwe kansen

onderdelen in meer of mindere mate nog steeds regelingen voor aanvullende financiering of

voor de regio. Maar ongeacht de wijze van aanvragen (programma of project), het GOB blijft

subsidiëring beschikbaar maar deze vragen vrijwel altijd om een eigen bijdrage en ook deze

een belangrijke potentiële bron voor cofinanciering van groen-blauwe ambities. Het GOB is

eigen bijdrage kunnen partijen steeds lastiger leveren. Dat wil echter niet zeggen dat er niets

er overigens niet alleen voor overheden. Ook particuliere partijen kunnen in beginsel onder

mogelijk is. Uitvoeringsstrategie en -programma Groenblauwe structuren, vastgesteld

dezelfde voorwaarden een beroep doen op het GOB. De ervaring van het afgelopen jaar

door het portefeuillehouders overleg Duurzame Leefomgeving van de regio AgriFood Capi-

leert dat ook particulieren regelmatig een beroep doen op het GOB.

tal, is er niet voor niets op gericht om groenblauwe opgaven steeds nadrukkelijker te zien in samenhang met bestaande dynamiek en ontwikkelingen binnen andere sectoren zoals

Voor de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje geldt dat het een zeer omvangrijke (verbin-

woningbouw, infrastructuur of economie. Het hiervoor genoemde ‘catch and steer’-principe

dende) opgave is bestaande uit meerdere andere (gebieds)opgaven. Net zozeer als dit qua

58 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Randweg Haps Dicht Bij Uden

Uden Zuid De Peel

Hooghekke

Veghels Buiten

Wijstgronden

Duin Kasteren

Vlagheide

organisatie de strategie is om de realisatie en uitvoering van deze visie te laten plaatsvinden

om opgaven op het gebied van natuur en water maar ook om thema’s als mobiliteit, erf-

via de afzonderlijke (deel)opgaven, geldt eveneens dat het vooralsnog logisch lijkt aanvragen

goed en vrijetijdseconomie. Op basis van deze proposities zal de provincie voor een nieuwe

voor aanvullende financiering of subsidie vanuit de verschillende separate gebiedsopgaven in

periode besluiten over het beschikbaar stellen van middelen en capaciteit vanuit de provinci-

te dienen. In alle gevallen is het echter raadzaam en van meerwaarde om deze separate aan-

ale organisatie. Ook voor de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje biedt deze nieuwe insteek

vragen in te dienen ‘onder de paraplu’ van het overkoepelende Programma Groen Blauw.

van de provincie Noord-Brabant ten aanzien van streeknetwerken kansen voor het binnenhalen van cofinanciering. Belangrijke ambities uit de ontwikkelingsvisie ‘Het Duits Lijntje Ver-

Het is overigens niet per definitie in alle gevallen kansrijker om een separate aanvraag per

bindt’ sluiten namelijk aan bij provinciale opgaven en ambities. Bovendien maakt het Duits

deelgebied in te dienen. Het Duits Lijntje is weliswaar een gebiedsopgave van regionale aard

Lijntje onderdeel uit van het regionale Uitvoeringsstrategie en -programma Groenblauwe

en schaal, via het voormalige spoortracé wordt de regio verbonden met aanpalende regio’s,

structuren en kan realisatie van de visie of bestanddelen daaruit onderdeel uitmaken van

provincies en internationaal met Duitsland. Om bijvoorbeeld in aanmerking te komen voor

een regionale propositie vanuit AgriFood Capital.

Europese subsidieregelingen zoals Interreg, die vaak een grensoverschrijdende dimensie vereisen, lijkt het juist kansrijker om zaken in samenhang in één aanvraag te vervatten. Een

Op hoofdlijnen zijn er dus voldoende aanknopingspunten om de visie ‘Het Duits Lijntje Ver-

belangrijk element uit de visie met een hoge potentie voor het binnenhalen van Europees

bindt’ tot uitvoering te brengen. Ook met betrekking tot de financiering heeft de ambtelijk

subsidiegeld is de doorgaande fietsverbinding die aansluit op een grensoverschrijdend

trekker een coördinerende rol. Het is voor hem zaak inzicht te krijgen in de potentiële finan-

fietspad tussen Gennep en Duitsland. Een Europese regeling die in 2016 opnieuw wordt

cieringsbronnen en deze zo optimaal mogelijk in te (laten) zetten.

opengesteld en ook op onderdelen gebiedsontwikkeling kan ondersteunen is het Plattelands Ontwikkelingsprogramma (POP3).

5.4 Uitvoering via bestaande dynamiek De belangrijkste drijfveer achter de realisatie van de Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits

Een andere relevante en tevens niet onbelangrijke ontwikkeling in relatie tot mogelijkheden

Lijntje is de bestaande en geplande dynamiek in de regio. De lopende ontwikkelingen en

voor cofinanciering is de beëindiging door de Provincie Noord-Brabant van de Subsidierege-

opgaven zijn verschillend van aard en omvang, maar naast elkaar in beeld gebracht vormen

ling Streeknetwerken per december 2016. Dit lijkt op het eerste oog wellicht tegenstrijdig

ze een parelsnoer. Al deze ontwikkelingen kunnen gestalte geven aan de realisatie van deze

maar de provincie heeft alle deelnemende streeknetwerken en/of regio’s aan de huidige

visie en de verbindende kracht, zoals die nu al van het lijnelement uitgaat, versterken. Hierna

regeling gevraagd om voor een 4-jaars periode vanaf januari 2017 te komen met meerjarige

wordt een selectie benoemd van een aantal lopende opgaven en projecten. Per ontwikke-

proposities die aansluiten bij de provinciale opgaven uit het bestuursakkoord. Het gaat dan

ling worden op basis van de basisprincipes en de voorbeelduitwerkingen een aantal suggesRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 59

ties gedaan hoe samenhang tussen gebiedsopgaven kan worden gecreëerd, hoe de verbin-

Zuidzijde Boxtel

ding kan worden versterkt, hoe de herkenbaarheid van het lijntje zelf kan worden behouden

De recreatieve ontwikkeling van de zuidzijde van Boxtel kan qua routes aansluiten op het

en versterkt en hoe het tracé van het Duits Lijntje kan worden benut om de betreffende

Duits Lijntje. Naast het cultuurhistorische aspect ontstaat een relatie met de andere zijde van

gebiedsopgave te verrijken. De opsomming is nadrukkelijk geen uitputtend overzicht, maar

de A2 waar onder andere het bijzondere natuurgebied De Geelders is gelegen. De poort-

kan dienen als inspiratiekader bij het verder ter hand nemen van deze visie. De lopende

functie van Boxtel tot Het Groene Woud wordt daarmee versterkt (Zie ook voorbeelduitwer-

opgaven en projecten worden van west naar oost langsgelopen:

king beekdal en bosgebied in §4.2 en §4.3)

Manifest Dommelvallei

Kasteren

De Dommel is een belangrijke landschappelijke drager binnen de regio NoordoostBrabant.

In de structuurvisie Boxtel wordt het buurtschap Kasteren aangemerkt als een locatie waar

Het belang van deze beek kan op diverse manieren verder tot zijn recht komen. Met het in-

het recreatieve programma kan groeien. Deze ontwikkeling zou gekoppeld kunnen worden

novatief planningsmodel MozaïekBrabant wordt dit deel van het Brabantse watersysteem de

aan de aanleg van een recreatieve verbinding op het Duits Lijntje. Juist het fietsgebruik moet

onderlegger voor een nieuw verbindend raamwerk van stad, natuur en productielandschap.

gestimuleerd worden, zodat minder mensen de auto nemen om het bos in te gaan. (Zie ook

Inzet is het bottom-up samenwerken om concrete uitvoering te geven in de Dommelvallei

voorbeelduitwerking beekdal en bosgebied in §4.2 en §4.3)

om zo een bijdrage te leveren aan MozaïekBrabant. Een drietal, op uitvoering gerichte aspecten, die genoemd kunnen worden en een directe relatie hebben met dit project zijn:

Kloppend Hart van Het Groene Woud

•

Co-creactie: bundeling van krachten en middelen, samenwerking tussen burgers, be-

Het uitvoeringsprogramma ‘Kloppen Hart van het Groene Woud’ richt zich op het ecolo-

drijfsleven, maatschappelijke organisaties, onderwijs en overheid. Initiatief voor creatie

gisch, toeristisch-recreatief en sociaal economisch verbinden en versterken van de natuurker-

van draagvlak, synergie en uitvoering;

nen van Het Groene Woud en het omliggende cultuurlandschap. Door middel van nieuwe

Het tot stand brengen van nieuwe koppelingen waarin stedelijke functies, landbouw en

ecologische en recreatieve verbindingen wordt het versnipperde gebied in het hart van Het

natuur elkaar versterken in plaats van verzwakken.

Groene Woud aaneengesmeed tot een geheel. De kernnatuurgebieden de Kampina, de

Het watersysteem in te zetten als bron, drager, verbinder en motor bij integrale ont-

Mortelen, de Scheeken en het Dommeldal worden aaneengeschakeld. De ontstane natuur-

wikkelingen. Water wordt in de uitwerking verbonden met duurzaam wonen, werken,

kern wordt met de herintroductie van het edelhert op de kaart gezet. Rondom de natuur-

biodiversiteit, gezondheid, ontspanning en erfgoed.

kern worden landschappelijke, cultuurhistorische en toeristisch-recreatieve parels ontwikkeld

• •

en versterkt. Het Duits Lijntje vormt grofweg de noordoostelijke begrenzing van Het Klop60 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Kloppend Hart van Het Groene Woud

Veghels Buiten

Foodmarkt Veghel (CHV Noordkade)

pend Hart. Het aan laten sluiten van de ecologische en recreatieve verbinding tussen het

Vlagheide

Duits Lijntje en het Kloppend Hart kan de biodiversiteit ten goede komen en geeft de ruim

Koppeling van de routes in het recreatiegebied Vlagheide zorgt voor een groter bereik. Het

125.000 inwoners uit Meierijstad (St. Oedenrode, Schijndel, Veghel) en Uden een directe

groene hart van de nieuwe gemeente Meierijstad is ook vanuit Veghel vlot per fiets te be-

fietsverbinding; emissieloos en gezond. Het Groene Woud functioneert dan niet alleen als

reiken, zelfs tot aan Uden toe. Hierdoor zullen minder mensen geneigd zijn de auto naar dit

groen uitloopgebied voor de steden ‘s-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven, maar ook voor

door sluipverkeer geteisterde gebied te pakken. Andersom biedt bijvoorbeeld het uitkijkpunt

het stedelijk gebied aan de oostzijde.

op de voormalige afvalberg een attractief punt op de doorgaande fietsroute. Zaak is om een goede en herkenbare entree van de Vlagheide te maken vanaf het tracé van de voormalige

Hooghekke

spoorlijn.

De ontwikkeling van de woonwijk Hooghekke te Schijndel kan profiteren van verbinding met een comfortabele fietsverbinding en parkstrook. In plaats van een barrière wordt de

Verkenningsfase Versterking Aa-dal

voormalige spoorlijn onderdeel van de wijk en kan deze identiteit geven. De parkstrook biedt

Het Aa-dal is een belangrijke landschappelijke drager binnen de regio NoordoostBrabant.

ruimte aan waterberging bij grote regenval en verlaagt de hittestress. De koppeling van de

Versterking van de identiteit van het Aa-dal draagt bij aan versterking van de ruimtelijke

langzaamverkeersstructuur aan de doorgaande route maakt opeens veel voorzieningen in

kwaliteit en het creëren van een aantrekkelijke leef- en werkomgeving. Daarnaast draagt dit

de toekomstige gemeente Meierijstad direct bereikbaar. (Zie ook voorbeelduitwerking woon/

initiatief bij aan het realiseren van oplossingen voor klimaatadaptatie / waterberging, zoals

gemengd gebied in §4.5)

onder ander benoemd in het Rijksbeleid en resterende groenblauwe doelstellingen. Er wordt gekozen voor een ruimtelijk gerelateerde aanpak en niet de knelpunt- gerelateerde aanpak

Duin Vlagheide

die in het verleden veelal werd toegepast. Juist slimme combinaties van gewenste ruimtelij-

Het industrieterrein Duin in Schijndel wordt uitgebreid. De ontwikkeling koppelen aan een

ke kwaliteit en beek-herstel / ecologie kunnen breder benut en ingezet worden. Door de

comfortabele fietsverbinding biedt kansen voor gezonder woon-werkverkeer en ontlasting

wateropgave in te zetten als criterium voor ruimtelijke kwaliteit en dit te combineren met

van de verkeersdruk. Nieuwe bedrijven zouden hun fietsenstallingen direct kunnen ontslui-

andere thema’s zoals wonen, werken, recreatie, cultuurhistorie en mobiliteit worden diverse

ten aan het fietspad. De inrichting als parkzone voor het industrieterrein geeft ruimte aan

doelstellingen bereikt.

natuurcompensatie en waterberging. Het werk- en vestigingsklimaat wordt hiermee positief beïnvloed. (Zie ook voorbeelduitwerking industriegebied in §4.6)

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 61

Veghels Buiten

Veghel Noord

Veghels Buiten is bij uitstek een kans om aan de zuidzijde van Veghel uitvoering te geven

Het inrichten van Veghel Noord (rond de Aa en de sportvelden) als recreatiegebied krijgt

aan het gedachtegoed van deze visie en een by-pass te realiseren rond het stedelijk gebied.

een groter bereik als de langzaamverkeersroutes worden gekoppeld aan een doorgaande

Vanuit het concept is aandacht voor eigentijds en modern ruimtebeslag maar in een lande-

fietsverbinding via het tracé van de voormalige spoorlijn. Mensen kunnen het gebied sneller

lijke en duurzame setting met nadruk op historie en het traditionele Brabantse landschap.

bereiken per fiets of al wandelend. Nieuw programma zou zich rond het voormalige spoor-

Door slimme combinaties kan via de rode invulling ook aan structuurversterking van het

tracé of oude emplacementen kunnen nestelen.

landschap vorm gegeven worden.

Kruising van verbindingen westelijk van Uden Revitalisering industrieterreinen Veghel

Daar waar de A50 samen met het Duits Lijntje het dal van de Leygraaf doorkruist, is sprake

Een deel van de industrieterreinen in Veghel zullen worden gerevitaliseerd. De revitalisering

van een grote dynamiek. Met de reeds opgestelde visie voor dit deel van het dal van de

koppelen aan het Duits Lijntje als comfortabele fietsverbinding biedt kansen voor gezonder

Leygraaf kan deze dynamiek gestuurd worden waardoor de kwaliteit van de afzonderlijke

woon-werkverkeer en ontlasting van de verkeersdruk rond de op- en afritten van de A50.

elementen elkaar kan gaan versterken, waarmee de positie van het Duits Lijntje ook mani-

De inrichting als parkzone voor het industrieterrein geeft ruimte aan natuurcompensatie en

fester in het landschap naar voren komt. Tevens biedt dit ruime recreatieve mogelijkheden

waterberging. Het werk- en vestigingsklimaat wordt hiermee positief beïnvloed. Een deel

als uitloop van Uden-zuid. Ook hier geldt dat slimme combinaties van gewenste ruimtelijke

zou beplant kunnen worden met eetbare planten, fruit- en notenbomen om op deze manier

kwaliteit en beek-herstel / ecologie kunnen breder benut en ingezet worden. Ook hier kan

de link te leggen met de sterke foodsector in Veghel. (Zie ook voorbeelduitwerking industrie-

aanhaking met de Maashorst plaatsvinden. Daarnaast bieden nieuwe ontwikkelingen rond-

gebied in §4.6)

om de wijstgronden (onderzoek naar mogelijkheden om te komen tot een Geopark) tevens kansen om de ruimtelijke kwaliteit te verbeteren.

CHV Noordkade Een goede en heldere routing van en naar het Duits Lijntje vergroot de toegankelijkheid en

Uitbreiding Uden-Zuid

catchment area van het Noordkadeterrein enorm. Een comfortabele fietsverbinding zorgt

De verdere uitbreiding van Uden-Zuid richting het Duits Lijntje zou logischerwijs hier qua

ervoor dat mensen van Schijndel tot Uden met gemak en snelheid naar de culturele en

structuur op aan kunnen sluiten. De toekomstige bewoners zijn in no time per fiets in het

commerciële activiteiten kunnen op de Noordkade. (Zie ook voorbeelduitwerking woon/ge-

buitengebied. De koppeling van de langzaamverkeersstructuur aan de doorgaande route

mengd gebied in §4.5)

maakt opeens veel voorzieningen in de zowel Uden als Veghel direct bereikbaar.

62 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Meer Maashorst

Rondweg Uden i.r.t nieuwe woon- en werkgebieden

‘Kunst op de Raam’ Raamvallei

De Maashorst

Transformatie landbouw op De Peel / Agro-as de Peel

De Maashorst, een provinciaal Landschap van Allure, is een groot natuurgebied. Over ruim

De wens tot transformatie van de agrarische bedrijvigheid in het Peelgebied biedt kansen

3.500 hectare, van het dorpje Zeeland tot Nistelrode en van Oss tot Uden, strekken zich

om eveneens natuur en landschap te versterken. Het verdient aanbeveling natuur en land-

bossen uit, afgewisseld door heidevelden, stuifzanden en vennen. In deze Maashorst wordt

schapselementen zo veel mogelijk in samenhang te realiseren nabij het tracé van het Duits

geinvesteerd om meer ruimte te bieden voor natuurlijke processen en in het hart wildere

Lijntje. De landschappelijke en ecologische verbinding wordt hierdoor versterkt en krijgt mas-

natuur. Het unieke wijstverschijnsel wordt hersteld en bosontwikkeling zorgt ervoor dat het

sa en de openheid van het agrarische productielandschap blijft tegelijkertijd gehandhaafd.

meest gevarieerde en soortenrijke boslandschap op de Brabantse dekzanden ontstaat. Grote

Hiermee is het een natuurlijke brug tussen de weerszijden van De Peel en is het voor recre-

grazers, zoals wisenten, taurossen en Exmoor pony’s, vormen met hun graasgedrag het land-

anten prettig om te vertoeven. (Zie ook voorbeelduitwerking agrarisch gebied in §4.4)

schap. Het aan laten sluiten van de ecologische en recreatieve verbindingen tussen het Duits Lijntje en De Maashorst kan de biodiversiteit ten goede komen, geeft meer zichtbaarheid

Raamvallei

aan de wijstgronden door deze in te zetten als verbindende structuur en geeft de 80.000

De Raamvallei is een prachtig gebied met natuur, beekdalen en oude landgoederen. Het

inwoners uit Meierijstad (St. Oedenrode, Schijndel, Veghel) een directe fietsverbinding met

Duits Lijntje doorsnijdt dit gebied aan de zuidzijde. Daar waar de Lage Raam en het voor-

het gebied. De vele inititiatieven in De Maashorst krijgen op deze manier een groter bereik.

malige tracé kruisen zijn goede kansen om beide landschappelijke structuren krachtig te verbinden en beter te ontsluiten. Het landschappelijk ensemble kan versterkt worden door

Revitalisering en aanleg nieuwe industrieterreinen oostkant Uden

gebruik te maken van de diverse aanwezige oude dijklichamen van de Beerse Overlaat. Een

Een deel van de industrieterreinen aan de oostzijde van Uden zullen worden gerevitaliseerd.

markeringspunt in het landschap waar verschillende natuurlijke en recreatieve verbindingen

Daarnaast wordt het areaal uitgebreid richting Vliegbasis Volkel. De revitalisering en uit-

samenkomen.

breiding koppelen aan het Duits Lijntje als comfortabele fietsverbinding biedt kansen voor gezonder woon-werkverkeer en ontlasting van de verkeersdruk op de Rondweg van Uden

Randweg Haps

en de aansluiting met de A50. De inrichting als parkzone rondom buurtschap Kleuter en de

In verband met de aanleg van de Randweg Haps wordt rond het Duits Lijntje natuurcom-

visvijver geeft ruimte aan natuurcompensatie en waterberging. Het werk- en vestigingskli-

pensatie gerealiseerd. De Randweg doorsnijdt het Duits Lijntje. Onderzocht dient te worden

maat wordt hiermee positief beïnvloed en het terrein krijgt smoel in plaats van een ‘dertien-

hoe een doorgaande recreatieve route (fiets / wandelen) in het gebied vorm kan worden

in-een-dozijn’ locatie. (Zie ook voorbeelduitwerking industriegebied in §4.6)

gegeven. Daarbij dient ook de A73 als barrière te worden betrokken. Nabij Haps wordt het bedrijventerrein Laarakker ontwikkeld. Het zuidelijk deel grenst aan het Duits Lijntje. Dit Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 63

biedt kansen voor een versterking van het Duits Lijntje. De kern Haps vormt een doorsnijding

5.5 Aandachtspunten uitvoering

van de ecologische verbindingszone. Er is een plan voor de realisering van een ecologische

In de voorgaande paragrafen zijn al verschillende aspecten voor een succesvol vervolg be-

bypass. De natte evz Sint Anthonisloop / Balkloop zou daarbij worden opgewaardeerd tot

licht maar het is goed om ten slotte nog een keer de aandachtspunten te benoemen die de

een natte en droge evz.

komende tijd in ieder geval op de agenda komen:

Noordelijke Maasvallei

•

Borgen kwaliteitsbewaking en supervisie;

De voormalige spoorlijn kruist hier de Maas en het karakteristieke Maasheggengebied,

•

Ecologie;

een gebied met een hoge dynamiek onder andere vanwege de taakstelling op het gebied

•

Grondposities;

van hoogwaterveiligheid vanuit het Deltaprogramma Rivieren. Deze dynamiek biedt goede

•

Financiering en co-financiering;

kansen om de onderlinge samenhang tussen beide landschapsstructuren op deze kruising

•

Beleidsinstrumenten;

substantieel te versterken. Het talud van het Duits Lijntje belemmert de waterafvoer bij hoog

•

Draagvlak omwonenden;

water. Extra grote faunapassages in het talud kunnen bij hoogwater eveneens zorgen dat

•

Goederenvervoer/pro rail;

de afvoer zo min mogelijk wordt geblokkeerd. Een andere mogelijkheid is om het talud af te

•

Prioriteit gemeenten;

graven en de doorgaande fietsroute aan de zuidzijde te leggen op de uitstekende brugpij-

•

Verbinding met Duitsland (en Noord-Limburg).

lers. De doorgaande route is als zodanig nog aanwezig en de waterafvoer wordt niet belemmerd.

Uit deze opsomming volgt dat in ieder geval gesproken gaat worden met ProRail en andere grootgrondeigenaren, provincie, subsidieadviseurs en vertegenwoordigers uit Duitsland.

Herontwikkeling terrein Dicht Bij

Draagvlak en prioriteit worden van groot belang geacht. De ambtelijke trekker probeert via

Eventuele herontwikkeling van het terrein Dichter Bij aan de oostzijde van Gennep is gebaat

dit netwerk partijen te stimuleren bij te dragen aan het proces of projecten door bijvoor-

bij een comfortabele rivier-kruisende fietsstructuur. Het centrum van Gennep, het station

beeld arrangementen en producten te ontwikkelen.

van Cuijk en Boxmeer en het Maasziekenhuis zijn vlot bereikbaar. Deze link met de laatstgenoemde is interessant mocht het terrein zich herontwikkelen met andere zorgfuncties.

64 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 65

Voorbeelduitwerking fietspad Groene Woud-Maashorst

Uden

Schijndel

Veghel

66 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Voorbeelduitwerking

Voorbeelduitwerking fietspad (Groene Woud-Maashorst)

•

Adressering bezoekerscentrum Vliegbasis Volkel

Het maken van een doorgaande fiets- en wandelverbinding is een van de pijlers van de ont-

•

Eventuele komst nieuwe bedrijvigheid na stationeren JSF op Vliegbasis Volkel

wikkelingsvisie Duits Lijntje. Het tracé tussen Schijndel-Veghel-Uden heeft een vliegwielfunctie voor de rest van het Duits Lijntje en geeft samenhang aan de ruimtelijke dynamiek in dit verstedelijkte gebied. Naast de ecologische en cultuurhistorische betekenis, krijgt het Duits Lijntje een prominente betekenis in het dagelijks woon-werkverkeer en als poort naar het

Principe 1 - Landschappelijke verbinding: groene inprikker in woon- en werkgebieden

buitengebied. Nieuwe initiatieven zullen door de komst van dit fietspad worden ontlokt. De route voert door industriegebied, woongebied, beekdal en agrarisch gebied (zie ook deze

Principe 2 - Recreatieve verbinding: poort naar Het Groene Woud en naar De Maas-

voorbeelduitwerkingen). De aanleg van het fietspad vraagt om een pro-actieve houding van

horst

de overheid. Het fietspad biedt samenhang tussen: Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding: comfortabele en directe verbinding tussen •

Woningbouwlocatie Hooghekke

•

Industrieterrein Duin Vlagheide

•

Recreatiegebied Vlagheide

•

Veghels Mozaïek

•

Beekdalontwikkeling Aa

•

Verlichting filedruk rondom A50

•

Verlichting hittestress en ruimte voor waterberging

•

Transformatie bedrijventerreinen Veghel

•

Ontwikkeling en positionering CHV Noordkade

•

Recreatiegebied Veghel Noord

•

Woningbouw Uden-Zuid

•

Herkenbaarheid Peelrandbreuk en wijstgronden

•

Transformatie en uitbreiding bedrijventerreinen oostkant Uden

woon- en werkgebieden Principe 4 - Beleefbare historie: nieuw gebruik spoortracé en bijbehorende relicten Principe 5 - Nieuwe initiatieven: structurerende werking leidt tot nieuwe initiatieven

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 67

68 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Bijlagen •

Atlas Duits Lijntje

•

Quotes interviews

•

Impressie werkateliers

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 69

Atlas: natuur en recreatie

70 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 71

Atlas: woon-werk

72 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 73

Atlas: historie

74 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 75

Atlas: ruimtelijke dynamiek

Randweg Haps

Uden

Uden Zuid De Peel

Hooghekke

Veghels Buiten

Duin Kasteren

76 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Vlagheide

Wijstgronden

Dicht Bij Rijnboulevard Wesel

Fietspad Uedem-Xanten

Kuuroord Xanten Recreatieplas Menzelen

Lippemonding

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 77

78 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Quotes interviews

‘Recreatieve routes lopen nu vaak haaks op het lijntje - creëer een beter routenetwerk op of direct parallel aan de lange lijn’ ‘Breng samenhang in alle losse initiatieven’ ‘Maak ondernemers verantwoordelijk voor de exploitatie van het recreatief / toeristisch profiel van het lijntje’ ‘Als je niks doet gebeurt er ook al veel’ ‘Knooppunt Beugen herbergt een fantastische kathedraal ideaal voor diverse muziekevenementen’ ‘Vertel de vele verhalen; de keizersplee, de geiten van Willem II en de sporen van de oorlog’ ‘Er is onvoldoende zorg voor de cultuurhistorische waarde en bescherming van de relicten van het Duits lijntje’ ‘Het gaat niet alleen om de lange lijn in het landschap maar om de verbindende werking binnen Noord Oost Brabant’ ‘Creëer een virtuele historische beleving van het Duits Lijntje waar educatie en fun samenkomen’ ‘De relatie met Duitsland is slapend - tegelijkertijd ligt hier een aantrekkelijk fietsnetwerk van de Boxtelerbaan’

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 79

Impressie werkateliers

Opzet werkateliers

Werkatelier 1

Het plan van aanpak bestond uit drie delen met in ieder deel een werkatelier. Deelnemers

Op 2 juli 2015 heeft het eerste werkatelier plaatsgevonden op de Steltenberg te Volkel. In

van de werkateliers bestonden uit ambtenaren van gemeenten en provincie, waterschap,

twee rondes werd er getekend en gediscussieerd over wat de samenhangende meerwaarde

ondernemers en diverse organisaties. In het eerste werkatelier werden lopende projecten en

kan zijn van het Duits Lijntje en welke kansrijke initiatieven, projecten en opgaven er in de

opgaven geĂŻnventariseerd. Op basis van deze bevindingen en de input uit het eerste werka-

omgeving spelen.

telier zijn een aantal prikkelende denkrichtingen verbeeld. In het tweede werkatelier hebben wij deze op tafel gelegd om te komen tot een gedeeld wenkend toekomstperspectief. In het

Er werden een aantal uiteenlopende, prikkelende en soms tegengestelde uitspraken gedaan.

derde deel geven wij deze handen en voeten door koppelingen te leggen met kansrijke op-

Naar voren kwam dat het maken van verbindingen centraal moet staan en dat dit zowel

gaven en projecten in de omgeving van het Duits Lijntje met als eindresultaat een Ruimtelijke

hard (objecten, fysieke ingrepen, etc.) als zacht (verhalen, relaties, arrangementen, etc.) kan zijn. Door verbindingen te leggen kan het Duits Lijntje ruimtelijk economisch benut wor-

Ontwikkelingsvisie.

den en tegelijkertijd kan de ecologische waarde worden vergroot. Momenteel geniet een

Stap 1 Wat houdt iedereen bezig?

enkeling van de natuurlijke kwaliteiten van het Duits Lijntje en omgeving. De vraag is of en op welke plekken dit voor meerdere doelgroepen interessant gemaakt kan worden. Het Duits Lijntje is een unieke identiteitsdrager en zou in z’n geheel opgepakt moeten worden met de vraag of dit wel of niet uniform zou moeten gebeuren. Er is al veel gedaan op en

Stap 2 Wat is het wenkend perspectief?

rond het Duits Lijntje, maar de ruimtelijke ontwikkelingsvisie zou een nieuwe boost kunnen geven. Welke rol of rollen de overheid daarin moet spelen loopt uiteen. Van het verleiden en mogelijk maken van initiatieven en verbindingen leggen tussen ondernemers tot het daadwerkelijk aanleggen en inrichten van fysieke verbindingen. Draagvlak vanuit onderne-

Stap 3 Hoe gaan we het bereiken en inspireren we anderen?

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje 80 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

mers, maatschappij en bestuur is daarbij onontbeerlijk.

RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGSVISIE DUITS LIJNTJE

Uitnodiging Werkatelier 1 Donderdag 2 juli 2015 - Steltenberg, Volkel

De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje zal in beeld brengen hoe het tracĂŠ van de voormalige spoorlijn als landschapsstructuur benut en ontwikkeld kan worden om tussen verschillende regionale gebiedsopgaven en ontwikkelingen samenhang en verbindingen te leggen.

Graag nodigen wij u uit om deel te

Programma

nemen aan het eerste werkatelier t.b.v.

13:00 inloop

de totstandkoming van de Ruimtelijke

13:30 welkom + introductie opgave

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 81

Impressie werkateliers

Werkatelier 2 Op dinsdag 13 oktober 2015 heeft het tweede werkatelier plaatsgevonden op Beleefboerderij De Nieuwenhof te Mill. In twee werkrondes zijn de meest kansrijke bouwstenen voor de ontwikkelingsvisie benoemd en hebben we de contouren van het wenkend toekomstper-

RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGSVISIE DUITS LIJNTJE

spectief bepaald. Het Duits Lijntje verbindt op vele manieren de regio: zowel conceptueel als

Uitnodiging Werkatelier 2

ruimtelijk. Het is een uitdaging om deze verbindende kracht een nieuwe invulling te geven.

Essentieel voor deze nieuwe ontwikkelingsvisie is dat het Duits Lijntje een bredere betekenis krijgt voor meer mensen in de regio, wil het samenhang kunnen brengen tussen verschil-

Dinsdag 13 oktober 2015 Belevingsboerderij De Nieuwenhof - Nieuwenhofweg 5 - Mill

lende (autonome) ontwikkelingen. Ten eerste zou het Duits Lijntje betekenis kunnen krijgen in het dagelijks leven: als fysieke verbinding in het woon-werkverkeer (fiets) en verbinding tussen stad/dorp en buitengebied. Ten tweede zou het Duits Lijntje ruimte kunnen bieden aan lokale initiatieven om op deze manier nieuwe plekken te creĂŤeren met een hedendaagse betekenis. Hierbij is loslaten met de juiste randvoorwaarden van belang.

De drie denkrichtingen zijn besproken: het Duits Lijntje als multifunctionele fietsverbinding

het Duits Lijntje als avontuurlijke ecozone De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje zal in beeld brengen hoe het tracĂŠ van de voormalige spoorlijn als landschapsstructuur benut en

het Duits Lijntje als onderdeel van lokale netwerken

82 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

ontwikkeld kan worden om tussen verschillende regionale gebiedsopgaven en ontwikkelingen samenhang en verbindingen te leggen.

Graag nodigen wij u uit om deel te nemen

Programma

aan het tweede werkatelier t.b.v. de totstand-

13:00 inloop

koming van de Ruimtelijke Ontwikkelingsvi-

13:30 welkom + presentatie denkrichtingen

Benoemde kansrijke bouwsten, in rood de wijzigingen of toevoegingen: Fietsverbinding > bouwsteen route

Fietsverbinding > bouwsteen plek

Fietsverbinding > bouwsteen gebied

Snelfietspad

Park+Bike

Panorama

Ecozone > bouwsteen route

Ecozone > bouwsteen gebied

Lokale netwerken > bouwsteen gebied

Ecozone > bouwsteen plek

bewaken en trekkers

nat of droog Struinpad

Verbreding EVZ nat

Compensatieruimte

Lokale netwerken > bouwsteen route

Lokale netwerken > bouwsteen gebied

Lokale netwerken > bouwsteen route

Snelfietsroute + ecozone

Vrije zone

Spanningsboog

Relict: ruĂŻne

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 83

Impressie werkateliers

Werkatelier 3 Op donderdag 12 november 2015 heeft het derde en tevens laatste werkatelier plaatsgevonden op camping / bistro Het Goeie Leven op de Vlagheide bij Eerde. In dit werkatelier werd het concept van de Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie gepresenteerd. De vijf ontwikkelprincipes werden voorgelegd aan de deelnemers om vervolgens te voorzien van commentaar. Vervolgens werd er gediscussieerd over hoe de Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie

RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGSVISIE DUITS LIJNTJE

Uitnodiging Werkatelier 3 Donderdag 12 november 2015 Het Goeie Leven - Vlagheide 8b - Eerde

De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje zal in beeld brengen op welke wijze samenhang en verbindingen gelegd kunnen worden tussen verschillende regionale gebiedsopgaven en in beeld brengen waar en hoe het tracĂŠ van het Duits Lijntje daarbij benut kan worden.

84 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje

Graag nodigen wij u uit om deel te nemen

Programma

aan het derde werkatelier t.b.v. de totstand-

13:00 inloop

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 85

Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje