Współczesny model architektury bezpiecznej

4A

Cztery Atria Ambasady Projekt koncepcyjny Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Berlinie Praca dyplomowa magisterska

P O L I T E C H N I K A POLITECHNIKA ŚLĄSKA, WYDZIAŁ ARCHITEKTURY RAR-2 KATEDRA PROJEKTOWANIA W Y D ZARCHITEKTONICZNEGO I A Ł A R

R a r

- 2 K a t e

A r c

h i

t e k

d r a

t o n i

P c

z

r o j

e

k

t o w a n i

C H I T

a

n e g o

Cztery Atria Ambasady AMBASADA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W BERLINIE [ TYTUŁ PRACY] PRACA DYPLOMOWA MAGISTERSKA

[Podtytuł pracy]

PRACA DYPLOMOWA MAGISTERSKA

Autor: Józef Madej Promotor: dr inż. arch. Paweł Maryńczuk

Autor : Promotor Pracy Dyplomowej : Gliwice 2011

SPIS TREŚCI: 1. WPROWADZENIE Wstęp

8

Przedmiot opracowania

8

Cel projektu

9

Organizacja pracy

9 2. CZĘŚĆ ANALITYCZNA

13

2.1. Pierwszy konkurs na budynek polskiej ambasady w Berlinie

14

2.2. Przykłady obiektów w zabudowie śródmiejskiej:

16

Fünf höfe

16

Dz Bank

18

Kaufhaus Tyrol

19

Le Lorrain

20

House for Anish Kapoor and family

22

Wydział Radia i Telewizji UŚ

23

Wydział Prawa UWr

24

2.3. Kontekst

25

Berlin - historia architektury miasta

25

Unter den Linden - główna aleja i oś miasta

29

Czarny szeryf

33

35

2.4. Funkcja

Misja dyplomatyczna

Protokół dyplomatyczny

35 38

3

Ambasada Wielkiej Brytanii w Warszawie

40

Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Tokio

44

Ambasada Królestwa Niderlandów w Berlinie

46

2.5. Bezpieczeństwo

51

Architektura strachu

51

Zamachy terrorystyczne w placówkach dyplomatycznych

52

Standard Embassy Design

56

The Onion Philosophy

61

Architektura rozwagi w stolicy Niemiec

62

PODSUMOWANIE 66 TEZA 67 3. CZĘŚĆ PRZEDPROJEKTOWA

69

3.1. Lokalizacja

70

3.2. Stan istniejący działki

72

3.3. Obszar działki

74

3.4. Wysokości zabudowy

75

3.5. Funkcje sąsiadujące

76

3.6. Komunikacja publiczna

77

3.7. Zabudowa sąsiednia

78

3.8. Zagrożenia

79

3.9. Zacienienie działki

80

3.10. Zieleń

81

3.11. Pierzeja alei Unter den Linden

82

PODSUMOWANIE 84

4

4. CZĘŚĆ PROJEKTOWA

87

4.1. Założenia konkursu

88

4.2. Wymagania konserwatora zabytków i wytyczne z planu miejscowego

90

4.3. Założenia projektowe

92

4.4. Studium urbanistyczne

94

4.5. Strategie działań

98

4.6. Układ funkcjonalny

102

4.7. Atria

104

4.8. Rozwiązania funkcjonalne

108

4.9. Zestawienie powierzchni

115

4.10. Zagospodarowanie działki

116

4.11. Elewacja

118

4.12. Konstrukcja i materiały

119

5. ZAKOŃCZENIE

122

5.1. Podsumowanie 124

5.2. Bibliografia

125

5.3. Spis ilustracji

128

5.4. Plansze projektowe 131

5

1 6

“Architektura jest nieuchronnie sztuką polityczną, która wiernie relacjonuje nadchodzącym epokom wartości polityczne minionych czasów.

Naszymi, bez wątpienia, muszą być owartość i nieugiętość w obliczu tych, którzy skrywają się w mroku.

Ostrożność, tak. Izolacja, nie.”

Senator Daniel Patrick Moynihan Waszyngton, 25 Marzec 1999.

Wprowadzenie 7

WSTĘP Architektura i polityka są związane ze sobą od najdawniejszych czasów. Najbardziej charakterystycznym przykładem tej relacji jest placówka dyplomatyczna, która funkcjonuje według określonych zasad i jest organizmem niezależnym. Taka jednostka musi zostać wszczepiona w nową tkankę miejską, w innym państwie, często o bardzo odmiennej kulturze, lub do społeczeństw naznaczonych trudnymi relacjami historycznymi. Misja takiego obiektu wydaje się być więc bardziej złożona niż typowo urzędowe funkcje podobnych obiektów o znaczeniu państwowym.

W ciągu ostatnich lat sposób kształtowania placówek dyplomatycznych znacząco się zmienił. Możemy zaobserwować, iż narastające zagrożenia, takie jak np. terroryzm, doprowadziły do przewartościowania założeń w projektach nowych ambasad. Związek architektury i dyplomacji stał się jeszcze trudniejszy niż dotychczas. „Czy architektura ma wpływ na styl uprawiania dyplomacji? Można by tak sądzić, analizując formy budowanych ambasad. W ciągu ostatniego półwiecza przeszły one ewolucję od zimnowojennej retoryki betonowego bunkra, przez karnawał unijnych akcesji, do paranoi terroryzmu odzwierciedlonej szklanymi pułapkami.”1

PRZEDMIOT OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania projektu dyplomowego jest koncepcja Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Berlinie. Założenia projektowe oparte zostały na międzynarodowym konkursie architektonicznym, rozpisanym przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych w 2011 roku.

CEL PROJEKTU Jak czytamy w opisie konkursu, (…) koncepcja obiektu pod względem funkcji powinna zaspokajać podstawowe potrzeby w zakresie podejmowanych działań urzędu Ambasady RP, wraz z zapleczem recepcyjno – konferencyjnym oraz obsługi interesantów konsularnych realizowanej przez Wydział Konsularny Ambasady RP. Prace konkursowe powinny przedstawiać moż1. Agnieszka Rasmus - Zgorzelska, Co nam mówią ambasady, Wprost 6/2010 (1410)

8

liwie najlepsze koncepcje docelowego ukształtowania urbanistyczno – architektonicznego budynku lub zespołu budynków tworzących kompleks (…). Zamawiający oczekuje rozwiązań niestandardowych.”2

ORGANIZACJA PRACY Praca dyplomowa została podzielona na 3 części:

1. Część analityczna.

2. Część przedprojektowa.

3. Część projektowa.

Część analityczna oparta jest na badaniach i analizach wielu aspektów, które będą wpływać na rozwiązania projektowe. Pod analizę poddano przykłady obiektów w zabudowie śródmiejskiej, oraz zakres kontekstu projektu zaczynając od jego skali globalnej - miasta Berlin, do skali lokalnej - alei Unter den Linden, w tzw. Dzielnicy Rządowej.

Wśród innych okoliczności, które uznane zostały za niezwykle istotne w procesie projektowym są kwestie bezpieczeństwa, na które w przypadku placówek dyplomatycznych kładzie się ogromny nacisk. Analizy zawierają takie zagadnienia, jak nurt architektury bezpiecznej, wyraźnie obecny na początku XXI wieku w Stanach Zjednoczonych oraz jego następstwa. Analizy obejmują także niezbędne zagadnienia prawa dyplomatycznego i protokołu dyplomatycznego, które szczegółowo określają zasady działania takich jednostek.

Pod ocenę został także poddany sposób kształtowania funkcjonalnego budynków ambasad, ich relacji z otoczeniem oraz dostępności na podstawie prawa i protokołu dyplomatycznego, oraz obiektów ambasad, które już powstały. Część analityczna zakończona jest postawieniem tezy projektu.

Część przedprojektowa to analiza istniejących warunków urbanistycznych dla danej działki.

W badaniach ujęto zagadnienia związane ze stanem istniejącym, układem komunikacyjnym, pierzeją ulicy Unter den Linden oraz innymi cechami otoczenia. Wynikiem będą wytyczne do projektu.

Część projektowa pracy dyplomowej, to opis szczegółowych rozwiązań przyjętych w koncepcji Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, zamówienie publiczne nr: BPiZP – 84 – 296 - 10

9

2

Część analityczna 11

2.1.

PIERWSZY KONKURS NA BUDYNEK POLSKIEJ AMBASADY W BERLINIE Tegoroczny konkurs na projekt budynku Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Niemczech nie jest organizowany po raz pierwszy. Mimo tego, iż w konkursie wybrano pracę realizacyjną, przez kolejne 13 lat obiekt nie powstał. „To bardzo wstydliwa historia, która w dodatku ma miejsce w ważnym dla nas kraju”3 - wspomina Janusz Reiter, były polski ambasador w Niemczech.

Pierwszy konkurs, przy udziale SARP-u, Ministerstwo Spraw Zagranicznych ogłosiło w 1997 roku. Do zamkniętych, jednoetapowych zmagań, spośród blisko 70 zgłoszeń wybrano osiem zespołów. Rywalizacji towarzyszyło spore zainteresowanie mediów i środowiska architektonicznego, ze względu na ogromną rangę samego konkursu, jak i to, że od dawna nie wykorzystywano takiej formuły w przygotowaniach do zrealizowania obiektu o wadze państwowej. W pracy konkursowej należało przedstawić projekt przebudowy istniejącego biurowca, w którym mieściła się ambasada, w bardzo prestiżowej lokalizacji – głównej alei Berlina - Unter den Linden. W miejscu wyburzanej oficyny należało zaproponować kompleks budynków, który mógłby pomieścić takie funkcje jak: biura ambasady i konsulatu, mieszkania pracowników, pokoje hotelowe oraz pomieszczenia Instytutu Polskiego – z salami wystawowymi, wykładowymi i biblioteką. Jak uzasadniało jury, żadna z prac spełniając warunki formalne konkursu, nie uzyskała pełnej zgodności z przepisami berlińskiego prawa budowlanego i konserwatora zabytków. Mimo to, przyznano pierwszą nagrodę realizacyjną – zespołowi w składzie: Zbigniew Badowski, Marek Budzyński i Adam Kowalewski. W opinii jurorów, autorzy przedstawili najbardziej przekonującą wizję funkcjonalno – przestrzenną Ambasady Polskiej w Berlinie. Projekt maksymalnie wykorzystywał powierzchnię działki proponując jednocześnie bogatą kompozycję ogrodową wnętrza całego założenia, opartą na scenariuszu programowym. Komentatorzy nie byli jednak aż tak przychylni. „Zwycięska praca przeciwstawiła im (pozostałym pracom – przyp. aut.) szereg autorskich pomysłów rozpoznawalnych wprawdzie na pierwszy rzut oka i już nie tak zniewalających jak jeszcze kilka lat temu, ale na tyle niekonwencjonalnych, osobistych i tworzonych wbrew wszelkim dzisiejszym modom, że należało w zasadzie albo wzruszyć ramionami i nie zauważyć jej wcale, albo przyznać pierwszą nagrodę.”4

3. patrz w: http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/468186,17_5_mln_zl_utopione_w_ ambasadzie_w_berlinie.html 4. Grzegorz Stiasny, Konkurs SARP na projekt koncepcyjny Ambasady w Berlinie, Architektura – Murator, nr 3 (54) Marzec 1999.

12

Projektanci zgodnie z wynikiem konkursu przystąpili do realizacji projektu wykonawczego.

W 2000 roku MSZ uzyskało od władz Berlina pozwolenie na budowę, która nigdy się nie rozpoczęła z przyczyn finansowych. Zamiast tego, w tym samym roku, polscy dyplomaci przenieśli się do niewielkiego pałacyku, w oddalonej od centrum dzielnicy willowej Gruenewald. Kiedyś miała tam swoją siedzibę polska misja wojskowa w Berlinie Zachodnim. Dla wydziału promocji i instytutu kultury trzeba było wynajmować dodatkowe pomieszczenia za kilkaset tysięcy euro rocznie. Po kilku latach MSZ zrezygnowało z budowy nowej ambasady i zamówiło projekt remontu istniejącego obiektu. Okazało się jednak, że koszt remontu jest porównywalny z budową nowego gmachu. Opuszczony ponad dziesięć lat temu biurowiec przy Unter den Linden szpeci reprezentacyjną aleję Berlina. Dyplomaci nie kryją rozczarowania. Według nieoficjalnych szacunków na wszystkie, trwające latami procedury Ministerstwo straciło blisko 18 milionów złotych, a cały proces projektowy trzeba było rozpocząć po raz kolejny od początku.

Rysunek 1. Wizualizacja koncepcji zwycięskiego projektu budynku Ambasady RP w Berlinie.

źródło: http://www.bbk.v-net.pl/konkursy.html

13

2.2.

PRZYKŁADY OBIEKTÓW W ZABUDOWIE ŚRÓDMIEJSKIEJ. FÜNF HÖFE typ: kompleks handlowo - usługowo - mieszkalny autor: Herzog & de Meuron Architects lokalizacja: Monachium, Niemcy.

Fünf Höfe (Pięć Atriów - tłumaczenie własne) położony jest w samym centrum miasta, zaledwie kilkaset metrów od słynnego placu Marienplatz. W XX wieku ten obszar wykorzystywano jako centralna dzielnica bankowa Monachium. W efekcie banki zjednoczyły się ze sobą i powstał jeden kompleks, który ostatecznie postanowiono przekształcić w nowoczesne centrum handlowe, z galeriami sztuki i kawiarniami.

W odróżnieniu od innych prac konkursowych, Jacques Herzog i Pierre de Meuron postanowili zachować istniejącą tkankę, wprowadzając nowy podział funkcjonalny, a przez to nową jakość przestrzeni. Rezultatem jest zupełnie nowy kompleks, sekwencja atriów o różnych wymiarach i kształcie, ze sklepami, restauracjami i kawiarniami. Z jednej strony projekt jest odpowiedzią nowoczesnej architektury na idee miejskich dziedzińców, z drugiej jest europejską reakcją na ogromne amerykańskie centra handlowe.

Powstała sieć korytarzy łączących pięć atriów o różnych funkcjach, o odmiennym klimacie i estetyce. Droga przez pięć atriów jest zdefiniowana ze wschodu na zachód i z północy na południe. Na parterze i części pierwszego piętra pomieszczono głównie małe i średnie sklepy, restauracje i kawiarnie. Na pozostałych pięciu piętrach znajdują się powierzchnie biurowe oraz 27 mieszkań od strony ulicy Salvastrasse. Wewnątrz bloku znajduje się także garaż podziemny dla najemców.

Wygląd poszczególnych atriów to efekt pracy z artystami, dzięki temu spacerując przez Fünf Höfe odbiorca ma możliwość obcowania ze zróżnicowanymi miejskimi doświadczeniami.

14

Rysunek 2. Jedno z atriów centrum handlowego | źródło: http://www.funfhofe.de

Rysunek 3. Elewacja frontowa (po lewej), galeria sklepów - komunikacja między atriami (po prawej)

źródło: http://www.funfhofe.de

15

DZ BANK typ: kompleks biurowo - usługowo - mieszkalny autor: Frank O’Gehry lokalizacja: Berlin, Niemcy

Budynek Dz Banku zlokalizowany jest w samym Centrum Historycznym Berlina, na Pariser Platz. Jest to siedziba główna Niemieckiego Banku Spółdzielczego, czyli przestrzeń biurowa.

Skierowana jest w stronę Bramy Brandenburskiej i posiada bardzo regularną, minimalistyczną elewację. Po drugiej stronie obiektu znalazły się apartamenty, zwrócone w stronę ulicy Behrenstrasse. Ten fragment budynku posiada bardziej rozbudowaną elewację. W obiekcie znalazły się także przestrzenie o funkcji usługowej.

We wnętrzu Dz Banku znajduje się ogromne atrium przekryte szklanym, powyginanym dachem, o kształcie charakterystycznym dla form projektowanych przez Franka O’Gehry’ego.

Przestrzeń dziedzińca służy jako miejsce do organizowania konferencji, wystaw czy występów.

W atrium zawisła także sala konferencyjna z blachy tytanowej o rzeźbiarskiej formie.

Rysunek 4. Elewacja od strony Pariser Platz (od góry po lewej), elewacja od ulicy Bahrenstrasse (na dole po lewej), Atrium | źródło: http://www.checkonsite.com/dz-bank-berlin/

16

KAUFHAUS TYROL typ: obiekt handlowy autor: David Chipperfield Architects lokalizacja: Innsbruck, Austria.

Budynek domu towarowego został zlokalizowany w zabudowie śródmiejskiej malowniczej stolicy Tyrolu, pomiędzy zabytkowe i malownicze kamieniczki. Pięciokondygnacyjny obiekt handlowy został wybudowany w miejscu poprzedniego budynku Kaufhaus Tyrol, pomiędzy dwiema ulicami: Maria - Teresien - Strasse i Erlenstrasse. Główne wejście zlokalizowano od strony pierwszej z nich.

Budynek wzniesiono z betonowych prefabrykatów. Fasada wejściowa jest parafrazą układu klasycznej kolumnady zwieńczonej trójkątnym tympanonem. David Chipperfield wprowadza rytmiczny podział na elewacji, który kontynuuje do wnętrza. Geometryczne podziały dotykają przestronnego atrium, doświetlonego od góry. Kaufhaus Tyrol ma prostą, ale wyrazistą sylwetkę, nie przyćmiewa historycznej zabudowy sąsiedniej, ale także nie daje się przeoczyć.

Rysunek 5. Atrium (po lewej), rzut przyziemia (u góry po prawej), elewacja frontowa (na dole po lewej). źródło: http://bryla.gazetadom.pl/bryla/56,85298,10211478.html

17

LE LORRAIN typ: kompleks mieszkalny autor: MDW Architecture lokalizacja: Bruksela, Belgia

Kompleks mieszkalny Le Lorrain jest renowacją istniejącej w tym miejscu fabryki żelaza. Składa się on z 4 budynków mieszkalnych połączonych wspólnym dziedzińcem o funkcji publicznej.

Projekt odzwierciedla nowoczesne podejście do architektury oparte na pojęciu ‚genius loci’ oraz oczywiście na wymaganiach postawionych przez inwestora. Kwatery mieszkalne sklasyfikowano według różnej typologii zakwaterowania: jednostronne, dwustronne, oraz te otwarte na 3 strony kwartału. Ponieważ działka otoczona jest wysokimi ścianami szczytowymi budynków sąsiednich, autorzy zdecydowali o podniesieniu kondygnacji mieszkalnych wyżej. Uzyskali w ten sposób dostęp do większej ilości światła słonecznego. Elewacja wejściowa to wysoka na 3 kondygnacje konstrukcja bramy wejściowej. Faktyczna elewacja od strony ulicy odsunięta jest od pierzei i podniesiona wyżej, wprowadzając „oddech” do całego założenia.

Wewnętrza współdzielona przestrzeń to atrium, które pozwala na różne formy jego wykorzystania. Każdy dom posiada także prywatny ogród.

Budynki pokryto blachą w kolorze szarym i czarnym, które mają nawiązywać do wcześniejszego przemysłowego charakteru działki. Surowość materiałów elewacyjnych przełamano drewnem, które pojawia się w detalach oraz posadzce wewnętrznego dziedzińca. Wprowadzona zieleń pojawia się w wielu miejscach, są to prywatne ogrody, zielone dachy czy rośliny pnące na istniejących ścianach okalających kwartał.

Rysunek 6. Przekrój przez kompleks mieszkalny źródło: http://www.archdaily.com/181207/residential-complex-le-lorrain-mdw-architecture/

18

Rysunek 7. Elewacja wejściowa. źródło: http://www.archdaily.com/181207/residential-complex-le-lorrain-mdw-architecture/

Rysunek 8. Atrium - wspólna przestrzeń publiczna. źródło: http://www.archdaily.com/181207/residential-complex-le-lorrain-mdw-architecture/

19

HOUSE FOR ANISH KAPOOR AND FAMILY typ: obiekt mieszkalny autor: Tony Fretton Architects lokalizacja: Londyn, Wielka Brytania Dom znajduje się na stosunkowo długiej i wąskiej działce w dzielnicy Chelsea, dotykając głównej ulicy od strony frontowej. Dla klienta bardzo ważnym było, aby podkreślić potencjał wydłużonych proporcji i dzięki temu uzyskać długą, ciągłą przestrzeń na parterze do życia, rozrywki i prezentacji sztuki. Architekci z biura Tonny Fretton Architects zaprojektowali więc szereg miejsc o różnym charakterze, rozmieszczonych wokół źródeł światła i połączonych komunikacją. W ten sposób powstały atria doświetlające, które są również przestrzeniami o odmiennych funkcjach. Zróżnicowano znacznie wysokości poszczególnych części domu. Materiały użyte w projekcie są bardzo nietypowe jak na dom mieszkalny. Zestawiono ze sobą polerowaną stal oraz lokalny rodzaj kamienia brytyjskiego: Hopton Wood i Mandale Fossil używane do modernistycznych rzeźb.

Rysunek 9. Rzut 1 piętra (u góry po lewej), przekrój (u góry po prawej), atrium widoczne z wnętrza (na dole). źródło: http://pl.urbarama.com/project/house-for-anish-kapoor-and-family

20

WYDZIAŁ RADIA I TELEWIZJI UŚ typ: edukacja autor: Grupa 5/BAAS Architects lokalizacja: Katowice, Polska.

Założenia autorskie (źródło: www.grupa5.com.pl): Największa część programu funkcjonalnego projektu została skoncentrowana w kubaturze przy ulicy Pawła, dzięki czemu wewnętrzna jego część jest o wiele niższa i lepiej harmonizuje z istniejącą zabudową. Współczesna wrażliwość zobowiązuje nas do zachowania istniejącego budynku i zintegrowania go z nowym projektem. W ten sposób gwarantujemy ciągłość urbanistycznej tkanki miasta.

Nowa elewacja jest zbudowana z tej samej cegły co stara. Dzięki temu zostanie zachowany związek z obecnie istniejącym budynkiem. Ażurowa ściana stwarza abstrakcyjną i szczególną przestrzeń. Na górnych kondygnacjach ściana, która filtruje światło dochodzące do wnętrza budynku, sprawia wrażenie przestrzeni odizolowanej, zdominowanej przez atmosferę koncentracji.

Rysunek 10. Sytuacja (u góry po lewej), makieta (u góry po prawej), atrium (na dole po lewej). źródło: http://www.grupa5.com.pl/pl/witryna/projekty/budynki_publiczne/katowice/?img_page=5&page=1

21

WYDZIAŁ PRAWA UWR typ: edukacja autor: Maćków pracownia projektowa lokalizacja: Wrocław

Założenia autorskie (źródło: www.mackow.pl): Budynek został zlokalizowany w ścisłym, zabytkowym centrum miasta w ważnym miejscu, u zbiegu ulicy Kuźniczej z placem Uniwersyteckim. Kontekst dla niego stanowił obiekty wybudowane w różnych okresach historycznych różniące się między sobą skalą i charakterem. Nowa bryła stanowi próbą wpisania w ten kontekst, respektując gabaryty otaczającej zabudowy z uwzględnieniem dominującego znaczenia kompleksu Gmachu Głównego Uniwersytetu Wrocławskiego. Przy kształtowaniu bryły, wnętrz i detalu obiektu odwołano się do bogatej tradycji wrocławskiego modernizmu. Powagę i prestiż wynikające z funkcji obiektu podkreślono zastosowaniem na zewnątrz i wewnątrz okładzin z trawertynu i stonowanej kolorystycznie stolarki.

Rysunek 11. Foyer (u góry, po lewej), narożnik budynku (u góry po prawej), wejście główne (na dole). źródło: http://www.mackow.pl/projekty/funkcja/publiczne

22

2.3.

KONTEKST BERLIN - HISTORIA ARCHITEKTURY MIASTA Berlin jest stolicą i największym miastem w Republice Federalnej Niemiec. Położony jest we wschodniej części kraju, nad rzeką Sprewą i Hawelą. Miasto powstało w IX wieku, założone przez plemiona słowiańskie. Przez lata targane wydarzeniami historii, przynależności do różnych państw niemieckich, później do Cesarstwa Niemieckiego. Wreszcie staje się stolicą hitlerowskiej III Rzeszy z planami uczynienia z niej stolicy świata. Klęska niemieckich wojsk doprowadziła do znacznych zniszczeń miasta i podziału na sektory okupacyjne: późniejszy Berlin Wschodni i Zachodni. Od 1991 roku Berlin znów jest stolicą zjednoczonych Niemiec, siedzibą parlamentu i rządu.

Patrząc na historię architektury Berlina, niewiele można obecnie dostrzec z jego pierwszych pięciu wieków istnienia. Najlepiej zachowały się obiekty z jego późniejszych dziejów. Jedną z najstarszych śródmiejskich budowli są dwa kościoły, które powstały w drugiej połowie XIII wieku – Kaplica św. Ducha i Kościół św. Mikołaja, z dodanymi w XIX wieku bliźniaczymi wieżami. Inne ślady gotyku z typową niemiecką manierą to Kościół Mariacki i Kościół Franciszkanów.

Wątki architektury renesansowej to na pewno tereny cytadeli w Spandau, dawnej twierdzy bastionowej, obecnie jednej z dzielnic Berlina.

Pierwszą ważną rozbudowę miasta datuje się na czas panowania Fryderyka Wilhelma.

Na jego zamówienie, barokowi architekci upiększali stolicę. Właśnie wtedy powstał Zeughaus, Arsenał Militarny przy Unter den Linden, na podstawie projektu holenderskiego twórcy Johana Arnolda Neringa. Wystrój wewnętrzny budynku to zasługa Andreasa Schluttera. Jest on także autorem, zbudowanego w samym centrum miasta, pałacu berlińskiego, wysadzonego w powietrze niestety już po II wojnie światowej. W tamtych czasach stanęły także dwie katedry: francuska i niemiecka, a także pałac w Charlottenburgu.

Druga fala rozbudowy Berlina to z pewnością panowanie Fryderyka II, którego marzenia o rokokowym Forum Fridericianum wzdłuż głównej alei miasta, zdawały się stawać coraz realniejsze. To właśnie wtedy powstała Opera Państwowa, ówcześnie siedziba królewskiego teatru narodowego, a dziś jednego z najbardziej prestiżowych teatrów operowych w Europie.

Na fali rokokowego rozkwitu wznoszono kolejne gmachy: Stary Pałac, katedra św. Jadwigi. verte 23

Rysunek 12. Jedne z najważniejszych zabytków architektonicznych na przestrzeni historii Berlina.

opracowanie autora

Brama Brandenburska

Kościół Franciszkanów

Stary Pałac

Kościół Mariacki

Opera Państwowa Fryderyk Wilhelm I poł. XVII wieku

I poł. XIII wieku II poł. XIII wieku

Kościół św. Mikołaja

I poł. XIX wieku II poł. XVIII wieku Fryderyk II

Arsenał Militarny

Nowy Odwach

Katedra Francuska

Katedra Berlińska

Altes Muzeum

24

osiedle Hansaviertel

wieża telewizyjna

Nowa Galeria Narodowa

osiedle Siemensstadt

Stalinallee

Unite d’habitation okres po zjednoczeniu Niemiec (od 1990 r)

okres III Rzeszy Niemieckiej I poł. XX wieku Bauhaus

Plan Germania

Lotnisko Tempelhof

II poł. XX wieku

DZ Bank

Pomnik pomordowanych Żydów Europy

przebudowa Reichstagu

Muzeum Holocaustu

25

Dalej, w historii architektury Berlina, należy wspomnieć klasycystyczną dominację dzieł Karla Friedricha Schinkla i jego uczniów, w pierwszej połowie XIX wieku. Najważniejsze budowle to pomnik poległych wojsk napoleońskich5 - Nowy Odwach. Schinkel, określany jako protagonista nurtu greckiego odrodzenia, dzięki ogromnej znajomości antycznej architektury, kolumny doryckie Nowego Odwachu zaprojektował prawidłowo – bez baz. Swoją doskonałą kondycję projektową, niemiecki architekt potwierdza w kolejnych realizacjach – katedra berlińska (Berliner Dom) i Altes Muzeum, położone na tzw. Wyspie Muzeów.6 Było to pierwsze muzeum otwarte dla publiczności w Berlinie. Nazwiskiem tego wielkiego architekta i urbanisty nazwano działalność niemieckich twórców, którzy kontynuowali jego styl – tzw. szkoła Schinkla.

Okres przed II wojną światową to działalność modernistycznych twórców, założyciela Bauhausu – Waltera Gropiusa oraz Ludwiga Miesa van de Rohe. Poświęcili się oni głównie zabudowie mieszkaniowej i przemysłowej, zgodnie z nurtem, którego byli przedstawicielami. Bauhaus miał nawet swoją siedzibę w Berlinie, od 1932 – 1934 roku, gdzie funkcjonowała, jako prywatna szkoła Miesa van de Rohe.

Z okresem hitleryzmu wiążą się monumentalne zapędy architektoniczne, faworyzowanego przez nazistów, Alberta Speera. Był on autorem planu, według którego należało wyburzyć większą część Berlina tak, by potem w tym miejscu wznieść nowe gmachy przyszłej stolicy świata – Plan Germania. Centrum miało powstać na dwóch osiach: ze wschodu na zachód (od Bramy Brandenburskiej do Bramy Charlottenburskiej) i z północy na południe (od Reichstagu aż do lotniska Tempelhof). Budowle Speera miały jedną wspólną cechę – były proste, ale bardzo okazałe. Obok Planu Germania, jego najważniejsze realizacje to z pewnością: stadion olimpijski z 1936 roku, Nowa Kancelaria Rzeszy czy nieczynne obecnie lotnisko Tempelhof.

Po wojnie Berlin wrócił „pod panowanie” niemieckich modernistów. W części wschodniej, w 1953 roku głównym architektem miasta został Herman Henselmann, twórca planów bulwaru Stalinallee7 i najwyższej wieży w metropolii – wieży telewizyjnej. W zachodniej części mia5. Pierwotnie, od 1931 roku przekształcony na pomnik ofiar I wojny światowej. Po II wojnie światowej odbudowany, jako pomnik pamięci ofiar faszyzmy i militaryzmu. Obecnie Nowy Odwach jest pomnikiem ku czci ofiar wojen i tyranii.

6. Wyspa leżąca na rzece Sprewie w centrum Berlina. Znajduje się tam unikatowy zespół architektoniczny i kulturalny w skali światowej. Obejmuje on: Muzeum im. Bodego, Muzeum Pergamońskie, Nowe Muzeum, Starą Galerię Narodową i Stare Muzeum. W zbiorach Wyspy Muzeów znajdują się głównie eksponaty archeologiczne (w większości są to zbiory architektury sumeryjskiej, babilońskiej i asyryjskiej, odkryte przez niemieckich archeologów, w trakcie prac wykopaliskowych, finansowanych przez Niemieckie Towarzystwo Orientalne) oraz dzieła sztuki z XIX wieku. W 1991 roku Wyspa Muzeów została wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. 7. Obecnie: Karl Marx-Allee. Sztandarowy projekt odbudowy Niemiec Wschodnich po II wojnie światowej. Jedna z najważniejszych arterii miasta. Powstała głównie wg. projektu Hermana Henselmanna, gdzie możemy zaobserwować bardzo silne wpływy modernistyczne.

26

sta, oprócz obiektów mieszkaniowych, wzniesiono także kilka budynków, uznawanych obecnie za ikony współczesnej architektury – jak np. Nowa Galeria Narodowa projektu Ludwiga Miesa van de Rohe. Budowę ukończono rok przed śmiercią architekta. Muzeum jest uważane za najpełniejszą realizację idei przestrzeni uniwersalnej, rozwijanej latami przez Ludwiga. Innym przykładem jest Filharmonia Berlińska, projekt Hansa Scharouna, o dynamiczniej formie z wnętrzem ukształtowanym, jako krajobraz architektoniczny.

Po zjednoczeniu Niemiec, aż do dziś, Berlin jest miejscem światowych architektonicznych igrzysk. Puste przestrzenie, które powstały w tkance miejskiej, przez zniszczenia wojny i dalszy podział miasta, dały niezwykłą okazję do kreowania zupełnie nowej jakości architektury europejskiej mimo, iż władze miasta przezornie narzuciły liczne ograniczenia konserwatorsko – budowlane.8 Na oczach Berlińczyków budowano nową stolicę, z jej Nową Dzielnicą Rządową i przebudową Reichstagu, którego przeszklona kopuła wg. projektu Normana Fostera stała się symbolem miasta. Wśród innych nowopowstałych obiektów, które rozsławiły Berlin w Europie, to na pewno dzieła tzw. star architektów: Muzeum Żydowskie w dzielnicy Kreuzberg - autorstwa Daniela Libeskinda, czy siedziba DZ Banku - zaprojektowana przez Franka O. Gehry’ego, zlokalizowana na samym Pariser Platz, nieopodal Bramy Brandenburskiej, czy w końcu Ambasada Królestwa Niderlandów – projekt Rema Koolhaasa.9 Powstało również kilka innych placówek dyplomatycznych, w tym kontrowersyjna ambasada Stanów Zjednoczonych. Największą uwagę przyciąga jednak, zlokalizowany w centrum, Pomnik Pomordowanych Żydów Europy, autorstwa amerykańskiego przedstawiciela modernizmu – Peter’a Eisenman’a. Na powierzchni 19 tys. m2 ustawiono 2711 betonowych bloków, w równoległych szeregach. Gęstemu, betonowemu lasowi towarzyszy podziemna ekspozycja.

UNTER DEN LINDEN - GŁÓWNA ALEJA I OŚ MIASTA Podobno, aby dobrze zaobserwować tkankę miejską Berlina, wystarczy wjechać na górę wieży telewizyjnej (Fernsehturn) na placu Aleksandra. Można stamtąd zobaczyć ślady podziału miasta na wschód i zachód, studiując różne style architektoniczne i urbanistyczne wzorce. Bardzo ciekawym kontrastem są dwie krzyżujące się najważniejsze aleje miasta: Unter den Linden i Karl Marx Allee, obydwie tworzyły silną oś wschód – zachód przecinając stolicę Niemiec.

8. Zagadnienie omówione w podrozdziale: Czarny Szeryf, na str. 30.

9. Szczegółowo omówiono w podrozdziale: Ambasada Królestwa Niderlandów, na str. 53.

27

Mimo podobnej wielkości mają zupełnie inny charakter. Unter den Linden prowadzi do pokaźnych terenów zielonych miasta, stąd sama obsadzona jest licznymi drzewami. Karl Marx Allee, mimo dużej roślinności, wydaje się być raczej zdominowana przez architekturę, szczególnie tę z rysunku Le Corbusier’a. Pierwsza z nich jest silnym przedstawicielem stylu neoklasycystycznego, ta druga to czysty modernizm. Porównując ich układ możemy zobaczyć negatyw. Unter den Linden to ruch kołowy na brzegach, z zieloną aleją po środku. Karl Marx Allee to ruch w centrum uwagi, z chodnikami i drzewami na zewnątrz.

Unter den Linden to historycznie główna ulica Berlina. Jej nazwę można tłumaczyć, jako „pod lipami”, co bierze się z setek drzew kryjących jej pieszy trakt. W samym sercu najstarszej części miasta da się poczuć, jak w epoce pruskiej władzy. To właśnie na Unter den Linden można doświadczyć wielu warstw kultury i historii, które nakładają się na siebie we współczesnej stolicy Niemieckiej Republiki. Aleja przecina miasto prowadząc wzdłuż jego najważniejszych zabytków, by na końcu dotrzeć do Pariser Platz i Bramy Brandendurskiej, do obszaru światowego dziedzictwa – Wyspy Muzeów. Jednak, podobnie jak sam Berlin, Unter den Linden była świadkiem wielu zmian w trakcie całej swojej długiej historii.

Po raz pierwszy Aleję pod Lipami udokumentowano w 1573 roku, jako drogową ścieżkę, prowadząca z Pałacu Lietzow. Prawie sto lat później, Fryderyk Wilhelm nakazał posadzenie ponad 1000 drzew lipy, aby dawały cień na drogę, podczas jego podróży z pałacu na tereny łowieckie w Tiergarten. W połowie roku 1700 Wilhelm II postanowił umocnić rolę Unter den

Rysunek 13. Aleja Unter den Linden w 1905 roku | źródło: www.old-picture.com/europe/berlin.htm

28

Linden, jako pruskiego centrum miasta. Poszerzono drogę i zbudowano wzdłuż niej wiele ważnych obiektów kulturalnych, jak: berlińska opera i biblioteka. Zaraz potem powstała najważniejsza dziś w Berlinie – Brama Brandenburska, zamykając urbanistycznie główną aleję. Kolejne rozbudowy kontynuowano zaraz po zwycięstwie Prus nad Napoleonem, pod koniec XIX wieku. Neoklasycystyczny architekt Friedrich Schinkel budował nowe pałace, pomniki i inne obiekty kulturalne. Dzięki ogromnym inwestycjom w infrastrukturę i koncentrację zasobów kulturalnych miasta, Unter den Linden stała się popularnym miejscem spotkań berlińczyków. Nie trudno wyobrazić sobie ten klimat, tętniącą życiem zieloną arterię Berlina, kabarety i kawiarenki, wschodzące gwiazdy filmowe lat 20-tych. Wszystko do czasu, kiedy Niemcy zostały pochłonięte przez ostatni światowy konflikt.

Mówi się, że w trakcie II wojny światowej, Hitler wyciął wszystkie 250-letnie drzewa i zastąpił je nazistowskimi flagami. Pewne jest natomiast, że jego celem w planowaniu Berlina, było wyraźne poszerzenie drogi, by jeszcze lepiej zintegrować ją z nowymi planami miasta, opracowanymi przez nadwornego architekta Nazistów, Alberta Speera. Plany nigdy nie zostały zrealizowane, bo większość Unter den Linden runęło zaraz po wojnie. Obszar najważniejszej alei miasta znalazł się w samym sercu podzielonego Berlina, w części wschodniej. W 1945 roku Brama Brandenburska stała się granicą między Wschodem i Zachodem, potężnym symbolem rozpadu miasta. Słynny „Charlie Checkpoint” – przejście dla cudzoziemców znajdował się na Friedrichstrasse, przecinając Unter den Linden.

Rysunek 14. Aleja Unter den Linden obecnie | źródło: www.skyscrapercity.com

29

Po podziale Berlina niektóre budynki Alei pod Lipami zostały odbudowane, większość z nich datuje się na 1960 rok, jako emblematy socjalistycznej władzy.

Po upadku muru berlińskiego w 1989 roku, odbudowa i ponowne połączenie miasta zbiegało się właśnie w osi Unter den Linden, która stała się ikoną reunifikacji. Stopniowo odnawiano zabytkowe obiekty, Bramę Brandenburską, posadzono więcej drzew przy zabytkowym bulwarze. Nowe biurowce i instytucje lokowano w innych częściach Berlina tak, by do centrum wróciły kafejki, muzea i życie kulturalne. Jednocześnie umacniana była pozycja Dzielnicy Rządowej – powstawały nowe ambasady i siedziby partii rządzących, wraz z przeniesieniem stolicy z Bonn do Berlina, dwadzieścia lat temu.

Dzisiaj, Unter den Linden to aleja z ponad tysiącem drzew lipy, wzdłuż jej dwóch kilometrów długości. Najstarsze sadzono prawie 60 lat temu. Skupia wokół siebie jedne z najważniejszych ośrodków kulturalnych stolicy Niemiec i ośrodki dyplomatyczno – rządowe. Na jednym z jej krańców mamy Pariser Platz, odbudowany po wojnie, wraz ze swoim najważniejszym symbolem – Bramą Brandenburską. Do swojej historycznej lokalizacji powróciła Ambasada Stanów Zjednoczonych i Ambasada Francji, niczym z popiołów odrodził się szykowny Hotel Adlon. Idąc dalej aleja ukazuje Uniwersytet Humboldtów, Opernpalais, Ambasadę Federacji Rosyjskiej czy Operę Państwową i Niemieckie Muzeum Historyczne, by na końcu połączyć się z inną główną arterią miasta – ulicą Karl Liebknecht.

Unter den Linden ma istotne, wielokrotne znaczenie. Jest ikoną wczesnego planowania urbanistycznego, świadectwem dawnej pruskiej potęgi. Jest dowodem skomplikowanej i różnorodnej historii Berlina, przykładem nowoczesnego szlaku zieleni, który łączy duże przestrzenie otwarte i kulturowe. Krytycy sugerują, że Unter den Linden zawsze było związane z kulturą, było miejscem jej wyrazu i konfliktu ideałów. Mówi się, że spacerując pod lipami, można historię tych właśnie ideałów odczytać.

Czy jednak ta najważniejsza arteria funkcjonuje tylko w świadomości, czy na co dzień potwierdza swój status? „Jeśli chodzi o sukces tego miejsca, mam mieszane uczucia. Jako ikona i jako marka, Unter den Linden jest łatwe do zidentyfikowania, i jest dobrym miejscem dla turystów, którzy chcą odwiedzić wiele zabytków Berlina w krótkim czasie. Jest też miłe dla oka (…).

Nie ma jednak uczucia miejsca tętniącego życiem, popularnego wśród Berlińczyków. To jest na wpół opuszczony bulwar.”10

10. Sarah McMullen, http://courses.umass.edu/latour/Germany/smcmullen/index.html, (tłumaczenie autora).

30

CZARNY SZERYF11 Niemiecki architekt i urbanista – Hans Stimmann – do 2006 roku był dyrektorem Biura Rozwoju Urbanistycznego w Ministerstwie Budownictwa i Mieszkalnictwa w Berlinie – odpowiednik polskiego naczelnego architekta miasta. Przez jednych nazywany “zbawicielem niemieckiej stolicy”, przez innych „cesarzem”, który świadomie zmarnował szansę na nowoczesne kształtowanie miasta.

Urodził się w 1941 roku w Lubece, tam też spędził pierwszy okres swojej edukacji. Tytuł inżyniera zdobywał już na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie. Specjalizował się w planowaniu urbanistycznym na skalę miasta i regionu, uzyskujac doktorat już w 1977 roku. Od tego momentu jego kariera nabrała szybkiego tempa i na zawsze związana była z Berlinem. Obowiązki dzielił pomiędzy Ministerstwo Budownictwa i Politechnikę, by w 1991 roku zdobyć najważniejsze stanowisko, o które wyraźnie zawsze zabiegał.

Hans Stimmann jest człowiekiem odpowiedzialnym za kształt współczesnego Berlina.

W swojej pracy kierował się mocnym postanowieniem ponownego wpisania niemieckiej stolicy na listę klasycznych europejskich miast. Stimmann odrzucił wizję wielkiej architektury na korzyść pragmatycznego planowania miasta. „Miałem szufladę i kiedy ją otwierałem, wyciągałem stare plany miasta – powiedział, przywołując pierwsze dni swojej pracy w 1991 roku – I powiedziałem:, Jeśli to się udaje od 250 lat, to dlaczego mielibyśmy potrzebować nowych planów?”12 Architekci odczuwali do niego albo respekt, albo niechęć. Uwielbiali za to, że ocalił Berlin przed tymczasową nowoczesnością, lub nienawidzili za to, że jego konserwatyzm zabrał miastu wszystko to, co współczesna architektura mogła mu zaoferować.

Czarny Szeryf nigdy nie krył swojego zamiłowania do tradycyjnych, urbanistycznych proporcji placów, ulic i elewacji budynków. Odrzucił wizję nowoczesnego Berlina i skutecznie zahamował nowoczesną, „wielką” architekturę w tym mieście. Stimmann wprowadził najważniejsze ograniczenia w kształtowaniu architektury w mieście: ograniczenie wysokości dla nowych budynków do 6 – 8 kondygnacji, domykanie kwartałów bez jakichkolwiek ustępstw i używanie wyłącznie stonowanych materiałów – najlepiej tylko kamienia. Obszar objęty najbardziej rygorystycznymi wytycznymi zajął prawie 2 tysiące hektarów miasta.

W ten sposób Stimmann uparcie realizował swój plan przywrócenia Berlinowi wizerunku sprzed II wojny światowej. „Berlin to zbiorowisko nieudanych prób planowania przestrzennego sprzed 1945 roku (…), chcę wrócić do struktury przestrzennej miasta, która nazywa się europejskim.

11. Określenie użyte przez Małgorzatę Drozdowską w artykule: Czarny Hans, patrz w: http://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=3466 12. http://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=3466

31

Chcę, żeby architektura Berlina była znowu klarowna.”13 Niemieccy krytycy oskarżali go o to, że próbuje wymazać powojenną architekturę miasta i zamknąć miasto w dziewiętnastowiecznym kaftanie bezpieczeństwa.

Jeden z najsłynniejszych konfliktów, w którym Hans Stimmann brał udział to budowa ambasady USA w Berlinie. Było to historyczne wydarzenie, gdyż od czasów II wojny światowej Stany Zjednoczone nie miały swojej placówki dyplomatycznej w stolicy Republiki Niemieckiej, aż do początku roku 2000. Amerykanie zaczęli projektować nowy obiekt tuż przy samej Bramie Brandenburskiej, czyli dokładnie w tym samym miejscu, gdzie dawniej mieściła się ich siedziba. W toku negocjacji z ówczesnym głównym architektem miasta – Stimmann’em, Amerykanie zażądali, aby w nowoprojektowanym obiekcie pojawił się element „przejścia, prześwitu”. Ten nie wyraził na to zgody uważając, iż założenia centralnego placu Berlina są takie, by jedynym elementem przejścia była sama Brama Brandenburska, jak i jedynym punktem centralnym tego założenia. Sprawa skończyła się na przymusowej ugodzie – nowa placówka USA jakby zapada się do środka, ale samego przejścia nie ma. Kompromis o tyle wymuszony, bo Czarny Szeryf, w trakcie całego sporu, usłyszał od burmistrza Berlina, że jeżeli nie wyrazi zgody na żądania Amerykanów, to już następnego dnia straci zajmowane przez siebie stanowisko. Sam Stimmann z niekłamaną pogardą ocenia całą sprawę: „z jednej strony Amerykanie chcieli wyrazić swoje uwielbienie dla otwartości i demokracji, z drugiej zaś strony chcieli stworzyć budynek odporny na najcięższe bombardowanie.

To w oczywisty sposób nie współgra ze sobą (…) ta ambasada jest świetną ilustracją tego, co stało się w USA po 11 września 2001 roku, obrazuje kraj będący w traumie, tak uzbrojony, że nie jest w stanie już oglądać świata zewnętrznego.”14 Z całą pewnością można przyznać, że Czarny Szeryf skutecznie powstrzymał nurt nowoczesnej architektury w centrum zabytkowego Berlina. Rem Koolhaas, będąc jurorem konkursu na Postdamer Platz, napisał list, w którym oskarżył Hansa Stimmann’a o dokonanie zamachu na inteligentną architekturę.

13. ibidem.

14. http://potsdamerplatz.blox.pl/2008/07/Ambasada-USA-w-Berlinie.html

32

2.4.

FUNKCJA MISJA DYPLOMATYCZNA Funkcjonowanie ambasady, czyli stałej misji dyplomatycznej na terytorium innego kraju, jest oparte na Prawie Dyplomatycznym. To z kolei wywodzi się z Konwencji Wiedeńskiej15 o stosunkach dyplomatycznych – międzynarodowej umowy, która kodyfikuje prawo dyplomatyczne, przyjętej przez 81 państw, 18 kwietnia 1961 roku w Wiedniu. Ustawa ta reguluje i określa podstawowe prawa i obowiązki nałożone na obie strony współpracujące ze sobą. Prawo dyplomatyczne jest jedną z najstarszych dziedzin prawa międzynarodowego publicznego.

Zgodnie z Konwencją Wiedeńską, do funkcji misji dyplomatycznej należą między innymi: - funkcje reprezentacyjne w państwie przyjmującym, - ochrona interesów własnego państwa oraz jego obywateli w państwie przyjmującym, w granicach regulowanych przez międzynarodowe prawo, - prowadzenie rozmów (negocjacji) z rządem państwa przyjmującego, - rozwijanie wzajemnej współpracy między państwem wysyłającym i przyjmującym, na płaszczyźnie gospodarczej, kulturalnej i naukowej, - obserwowanie wydarzeń politycznych w państwie przyjmującym.

Jest zasadą, iż siedziba ambasady znajduje się w stolicy państwa, z którym utrzymywane są stosunki dyplomatyczne. Szef misji dyplomatycznej – ambasador, powoływany przez prezydenta państwa wysyłającego, musi zostać zaakceptowany przez rząd państwa, w którym będzie kierował swoją jednostką. Do personelu placówki zagranicznej zalicza się także: - personel dyplomatyczny: radcowie, sekretarze, attachés, - personel administracyjny i techniczny: pracownicy kancelarii, tłumacze, szyfranci, - służba misji: personel obsługi – kierowcy, dozorcy, sprzątaczki.

15. Konwencja reguluje ustanawianie stosunków dyplomatycznych między państwami, funkcje misji dyplomatycznych, procedurę mianowania przedstawicieli dyplomatycznych, klasy szefów misji dyplomatycznych, zasady pierwszeństwa (precedencji), a także przywileje i immunitety dyplomatyczne.

33

Międzynarodowe Prawo Dyplomatyczne określa także obowiązki, które ciążą na przedstawicielach korpusu dyplomatycznego, wobec państwa, w którym ich placówka się znajduje. Mowa tu głównie o poszanowaniu praw i zwyczajów państwa przyjmującego, ze względu na różnice kulturowe, które mogą występować. Konwencja Wiedeńska kategorycznie zakazuje ambasadom mieszania się w sprawy polityczne państwa przyjmującego, krytykę jego polityki lub prowadzenie jakiejkolwiek działalności wymierzonej przeciwko władzom. Ewentualne naruszenie prawa grozi protestami lub nawet uznaniem za „persona non grata” i wydaleniem misji dyplomatycznej, co w historii dyplomacji zdarzało się nie raz.16 Współpraca między państwami opiera się także na immunitetach i przywilejach dyplomatycznych, które nie mają zapewniać korzyści poszczególnym osobom, ale skuteczne wykonywanie funkcji przez placówki zagraniczne. Zalicza się do nich między innymi: - prawo do używania flagi i symbolu państwa wysyłającego - państwo przyjmujące zobowiązane jest do ochrony flagi i symboli przed znieważeniem, - nietykalność pomieszczeń misji dyplomatycznej – zakaz wkraczania jakichkolwiek przedstawicieli państwa przyjmującego bez zgody szefa misji oraz obowiązek zapewnienia odpowiedniej ochrony takim placówkom od strony zewnętrznej. Ochrona „wnętrza” ambasady leży po stronie państwa wysyłającego, - nietykalność archiwów i dokumentów – w tym korespondencji dyplomatycznej, - zwolnienie od podatków i opłat, - nietykalność osob, przedstawicieli dyplomatycznych, - immunitet jurysdykcyjny dyplomatów – funkcjonuje, jako immunitet zarówno w sprawach karnych, jak i w sprawach cywilno – administracyjnych.

W przypadku placówek konsularnych możemy mówić o analogicznych prawach i obowiązkach, regulowanych przez tą samą Konwencję Wiedeńską, rozdziałem o stosunkach konsularnych.

Konsulaty mają jednak zupełnie inne zadanie i mogą być tworzone nie tylko w stolicach państw przyjmujących, ale również w innych ważnych ośrodkach miejskich.

16. W styczniu 2011 roku Wielka Brytania zdecydowała o wydaleniu ze swojego kraju pięciu libijskich dyplomatów, po ataku na ambasadę Zjdenoczonego Królestwa w Trypolisie - stolicy Libii. Władze brytyjskie podkreślały, że na podstawie Konwencji Wiedeńskiej rząd libijski zobowiązany jest do ochrony misji dyplomatycznych w swoim kraju. W wyniku tych wydarzeń i dalszych ataków na siedziby ambasad w Trypolisie, swoje placówki wycofali stamtąd Brytyjczycy, Włosi oraz międzynarodowy personel placówki ONZ. Patrz w: http://konflikty.wp.pl/ kat,1356,title,Wielka-Brytania-wydalila-ambasadora-Libii,wid,13368640,wiadomosc.html

34

Wśród najważniejszych funkcji placówki konsularnej należy wymienić: - popieranie rozwoju współpracy handlowej, gospodarczej, kulturalnej – często o znaczeniu bardziej regionalnym, - biały wywiad – gromadzenie informacji tylko na podstawie ogólnodostępnych źródeł,

AMBASADOR

Wydział Polityczny

Kancelaria

Wydział Prasowy

obsługa Kancelarii

Wydział Ekonomiczny

Tylko częściowo podlega ambasadorowi, merytorycznie podlega Ministrowi Obrony Narodowej

Ataszat Wojskowy

Administracja

O ich liczbie decydują stosunki dyplomatyczne z państwem Ministerstwa przyjmującym oraz potencjał współpracy

Instytut Polski

Wydział Konsularny

obsługa ambasady

Dział Łączności, szyfranci

W wyjątkowych okolicznościach może znajdować się w innym budynku lub części miasta

Rysunek 15. Schemat organizacji typowej Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej |opracowanie autora

35

- wystawianie wiz i paszportów, - pomoc własnym obywatelom – czynności prawne, pomoc turystom, itp.

Rzeczpospolita Polska utrzymuje kontakty dyplomatyczne ze 185 państwami. Prawie wszystkie (182) to państwa członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych, pozostałe to: Stolica Apostolska, Palestyńska Władza Narodowa (Autonomia Palestyńska) i Suwerenny Wojskowy Zakon Maltański,

PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY W świecie dyplomacji, w ciągu stuleci obustronnej współpracy międzynarodowej, wypracowane zostały zasady postępowania, wzajemnego odnoszenia się i odpowiedniego traktowania, które nazywa się właśnie protokołem dyplomatycznym. Fundamentem tych wartości jest niewątpliwie Kongres Wiedeński 1815 roku, gdzie ustalono zasady pierwszeństwa wypowiedzi, by uniknąć nieporozumień w trakcie obrad. „Niegdyś bywało tak, że do sali obrad wykuwano tyleż drzwi, ilu było dyplomatów, by zapobiec sporom, kto wejdzie pierwszy. Dziś te zawiłe kwestie rozstrzyga protokół dyplomatyczny”.17 Droga do znalezienia wspólnych punktów w stosunkach międzypaństwowych była długa i bardzo trudna, dziś jednak wypracowane latami schematy postępowania oparte na ceremoniale dyplomatycznym, zasadach savoir – vivre’u oraz organizacji życia dyplomatów, pozwalają na jasne i niekrępujące nikogo zachowania w trakcie tak ważnych spotkań, prawie zawsze odbywających się w świetle fleszy i kamer telewizji całego świata. „Protokół dyplomatyczny określa reguły postępowania i zachowania dyplomaty, normy obowiązujące w kontaktach urzędowych z władzami państwa jak również we wzajemnych stosunkach między placówkami dyplomatycznymi innych państw w danej stolicy. Protokół dyplomatyczny reguluje wzajemne kontakty szefów państw jak i osób reprezentujących dane państwo, a także instytucji i urzędów. Rozwiązuje wiele na pozór formalnych kwestii proceduralnych, które w przeszłości niejednokrotnie doprowadzały do powstania konfliktów międzynarodowych, jak również ułatwia zbliżenie i prowadzenie dialogu. Pozwala także na wyrażenie niezadowolenia czy dezaprobaty bez narażania się na otwarty konflikt.”18

17. S. Sidorowicz, Tajemnice protokołu dyplomatycznego, Wiedza i życie nr 8/2001, źródło: http://archiwum.wiz. pl/2001/01083600.asp, (12.12.2009).

18. C. Ikanowicz , J. W. Piekarski, Protokół dyplomatyczny - dobre obyczaje, Warszawa 2000.

36

Wydawać by się mogło, iż jest to zbiór nie do końca potrzebnych zasad, a kurczowe się ich trzymanie sprowadza ważne spotkania do ceremonialnych zachowań. Przed wydawaniem takich ocen, warto pamiętać, że spotkania na różnych szczeblach to przecież normalny dzień pracy każdego dyplomaty. Ambasadorowie często zobowiązani są do prowadzenia misji dyplomatycznej w innym kręgu kulturowym, gdzie czasem bardzo łatwo urazić gości podczas wizyty, zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy . Ogólnie przyjęte reguły w protokole, pozwalają na swobodne prowadzenie życia dyplomatycznego: wyjazdów, przyjęć, przyjmowania gości, pierwszeństwa, strojów czy nawet wymiany korespondencji. Sam protokół najwięcej uwagi poświęca zasadzie pierwszeństwa i starszeństwa, które jasno ustalają organizację oficjalnych spotkań, powitania głów państw czy ambasadorów różnych krajów. Szczegółowo omawiane są również zasady obowiązujące podczas tychże spotkań. Usadzanie gości przy stołach czy choćby scenariusz politycznych uroczystości. Protokół dyplomatyczny wspomina o trzech etapach – powitanie i aperitif, kolacja główna i kuluarowe rozmowy przy kawie.

Każda z części musi odbywać się w innej sali, często również na tarasie, bądź częściowo w gabinecie ambasadora. Korzystnie jest lokalizować pomieszczenia recepcji blisko części przeznaczonej ambasadorowi, tak by miał on możliwość odbyć prywatną rozmowę z ważniejszymi postaciami sceny politycznej, w swoim gabinecie. Przestrzeń recepcyjna powinna być dobrze doświetlona z uwagi na to, iż większość takich spotkań odbywa się w porze popołudniowej lub wieczornej. Jeśli uroczystość zostanie uznana za wyjątkowo udaną, miłym gestem jest, gdy ambasador odprowadza swoich gości do samochodu, czekając aż do ich odjazdu. Niezwykle ważne jest, aby ta przestrzeń była wysoce reprezentacyjna, najczęściej jest to otwarte atrium ambasady.

37

AMBASADA WIELKIEJ BRYTANII W WARSZAWIE Od momentu wygranego w 2003 roku międzynarodowego konkursu architektonicznego, na ambasadę Zjednoczonego Królestwa w Warszawie, zmieniał się projekt zwycięzcy – pracowni Tony Fretton Architects, jak i sama lokalizacja obiektu. W Wielkiej Brytanii od samego początku został uznany przez „Financial Times” za „(…) najelegantszy od dziesięcioleci przykład architektury dyplomatycznej, wzorzec dla ambasad XXI wieku.”19 Polscy krytycy architektury nie są już tak entuzjastyczni w jego ocenie. „Ten budynek to architektura paranoi. Twierdza, w dodatku stojąca tyłem do rzeczywistości”20 – komentuje Jarosław Tybuś,21 historyk architektury.

Na początku ambasada miała stanąć przy ulicy Bagatela, niedaleko Belwederu. Po zamachu terrorystycznym na konsulat brytyjski w Stambule (terrorystom nie udało się wysadzić w powietrze konsulatu Stanów Zjednoczonych, stąd wysadzili budynek znajdujący się tuż obok, czyli właśnie angielską placówkę), Brytyjczycy zmienili zasady bezpieczeństwa obowiązujące we wszystkich budynkach rządowych w kraju i za granicą. Jednym z najważniejszych obostrzeń jest wycofanie budynku względem pierzei ulicy. Ma to uchronić obiekt przed niebezpieczeństwem wybuchu samochodu – pułapki. W ten sposób, przy ulicy Kawalerii, w tzw. dzielnicy rządowej Warszawy, nieopodal ambasady holenderskiej i hiszpańskiej, powstała doskonale strzeżona placówka Zjednoczonego Królestwa. Dyskretna, bo oddalona od ulicy 15-sto metrowym ogrodem.

Architektura budynku to prosta, ale silna w przekazie neoklasycystyczna forma, którą podkreślono poprzez wydłużone linie ścian i pionowe podziały fasady, wykonane z jasnobrązowego aluminium. Elegancji z pewnością dodaje strefa wejściowa – okazały portal – kamienna konstrukcja. Cało szklana elewacja to zewnętrzna warstwa podwójnej fasady, która ma działać jak termos, w zimę zapewni dobrą izolację cieplną, a w lato umożliwi pozbyć się nadmiaru ciepła w budynku. Podwójna elewacja, mimo pełnych przeszkleń, to również podwyższone wymogi bezpieczeństwa, ambasada jest tak naprawdę doskonale strzeżoną twierdzą, mimo wrażenia otwartości, które nadają właśnie przezroczyste ściany zewnętrzne.

19. Agnieszka Rasmus-Zgorzelska, Co nam mówią ambasady, Wprost 6/2010 (1410) 20. ibidem.

21. Jarosław Tybuś (ur. 1976 r.) – polski historyk sztuki, krytyk architektury i wykładowca. Absolwent historii sztuki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od lat związany z Instytutem Stefana Szarzyńskiego w Warszawie, gdzie prowadzi autorskie cykle o architekturze nigdy w Warszawie niezrealizowanej. Wraz z Grzegorzem Piątkiem, był kuratorem wystawy „Hotel Polonia. The Afterlife of Buildings/Budynków życie po życiu” na XI Biennale Architektury w Wenecji (2008 r.) nagrodzonej Złotym Lwem. Laureat dorocznej nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Współzałożyciel Centrum Architektury.

38

Główne wejście zlokalizowano od strony ulicy Kawalerii. Na parterze architekci przewidzieli dużo wolnej przestrzeni, która mogłaby być wykorzystana na wystawy, konferencje, spotkania, niestety nie do końca o charakterze publicznym. Pozostałą część przyziemia zajmują sekcja wizowa i konsularna z osobnym wejściem. Kolejne dwie kondygnacje to część administracyjna zaprojektowana w charakterze „open space”. W tej przestrzeni powsta5 6

4

3

2

9

7

1

8

1 - Portyk - główne wejście, 2 - Foyer, 3 - Część wystawowo - konferencyjna, 4 - Cafe, 5 - Wejście konsularne, 6 - Kontrola dostępu, 7 - biura, 8 - Wartownia, 9 - Parking.

Rysunek 16. Plan przyziemia Ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie | źródło: www.buildings.co.uk

Rysunek 17. Elewacja frontowa Ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie | źródło: www.inhabitat.com

39

ły zielone wewnętrzne dziedzińce, które doświetlają również część biurową, oraz tarasy o charakterze ogrodowym, miejsce spotkań i odpoczynku. Podwójna fasada zapewnia także doskonałą izolację akustyczną. Najwyższe piętro, w brytyjskiej placówce dyplomatycznej, zajmuje sam ambasador i jego najbliżsi współpracownicy. Ta część jest oczywiście najlepiej strzeżona, a dostęp mają tam tylko nieliczni pracownicy ambasady.

Bardzo ważne w całym procesie projektowym było stworzenie budynku energooszczędnego. Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom nowa ambasada redukuje poziom zużycia energii do absolutnego minimum. Pracownia Tony’ego Fretton’a współpracowała tutaj z inżynierami Buro Happold; wspólnie postanowili, iż lepiej jest zaprojektować nowy budynek tak, by zużywał on jak najmniejszą ilość energii, niż próbując stosować energię odnawialną.

Po pierwsze – podwójna fasada. W trakcie surowej zimy, szczelina między dwoma warstwami służy jako cieplny bufor. W upalne lato działa zupełnie odwrotnie, zamienia się w termalny komin i wyciąga ciepłe powietrze z wnętrza budynku. W części południowej, zachodniej i wschodniej, szczelina ta ma szerokość jednego metra. Dopływ ciepła lub jego oddawanie kontrolują mechaniczne żaluzje umieszczone na wewnętrznej warstwie fasady. Zastosowanie refleksyjnego szkła o odpowiednim stosunku przepuszczalności światła słonecznego do przepuszczalności energii, zapewnia dobre doświetlenie wnętrza bez obaw o jego nadmierne nagrzewanie. Pozostałe instalacje, jak np. wentylacja mechaniczna czy instalacje sanitarne, również zostały rozwiązane w oparciu o system samoregulacji i jak najmniejszego zużywania zasobów budynku.

Budynek brytyjskiej pracowni Tony’ego Fretton’a zdobył uznanie za przyjazną przestrzeń do pracy, rozświetlone wnętrze czy okazałe przestrzenie zielone. Oglądając jednak obiekt z ulicy, z perspektywy przechodnia, ambasada nie wygląda już jak zielona oaza, ale jak szklany bunkier. Chroniona przez szereg zabezpieczeń: rząd masywnych słupków, metalowy płot czy pancerne szyby, które nie są niewidoczne, a wręcz eksponowane. Przez ogrodzenie nie widać ani wejścia do ambasady, ani zielonych jej fragmentów. „Dla pracowników i gości może jest to budynek przyjazny oraz otwarty, ale dla interesantów nie całkiem. Niełatwo się tu dostać. Zastosowano najnowsze środki bezpieczeństwa, których nie ma nawet w ambasadzie USA: płoty, bariery chroniące przed ciężarówkami z dynamitem. Przyzwyczailiśmy się do swobody poruszania się w UE, a tu człowiek, który przyszedł z wnioskiem, jest przepuszczany jak zwierzę wzdłuż płotu na zaplecze.”22

22. Agnieszka Rasmus-Zgorzelska op. cit. 38.

40

Rysunek 18. Wejście dyplomatyczne (po lewej) i wejście konsularne | źródło: www.inhabitat.com

Fakty:23 - Lokalizacja: ul. Kawalerii 12, Warszawa, Polska - Klient: Ministerstwo Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii - Program: Międzynarodowy Konkurs Architektoniczny, Kwiecień 2003 - Projekt: Styczeń 2006 – Kwiecień 2009 - Realizacja: Marzec 2008 – Lipiec 2009 - Powierzchnia działki budowlanej: 5 598 m2 - Powierzchnia zabudowy: 1 574 m2 - Powierzchnia użytkowa: 4 833 m2 - Architekt: Tony Fretton Architects - Konstrukcja, instalacje: Buro Happold

23. Na podstawie: www.tonyfretton.com.

41

AMBASADA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W TOKIO Założenia autorskie:24 Czy placówka dyplomatyczna oprócz pełnienia oficjalnych funkcji publicznych powinna także reprezentować Polskę przez nawiązanie do tradycji architektury polskiej? Jeżeli tak, to na czym polega „polskość”, którą można by czytelnie przekazać w Japonii? Może wystarczy, aby budynek był odpowiedzią na lokalny kontekst? – to pytania, na które należało udzielić odpowiedzi w trakcie prac projektowych. Architektura polska nie ma wyrazistej charakterystyki ani też formy, w oparciu o którą budować można by zrozumiały dla odbiorców przekaz. Zdecydowałem się zarzucić myśl o formalnym, ikonicznym nawiązaniu do architektury polskiej. Projekt ambasady stosuje pośredni sposób nawiązania do tradycji polskiej oparty na przekazie budowanym za pomocą znaków „indeksu”. Według terminologii Charles’a S. Peirce’a dzielącego znaki generalnie na symbol, ikony i indeksy – indeksy to znaki odnoszące się do swego przedmiotu nie tyle pod względem podobieństwa, czy analogii, lecz poprzez dynamiczny i przestrzenny związek z przedmiotem z jednej strony i ze zmysłami lub pamięcią osoby, dla której jest znakiem, z drugiej. Chodziło więc o to, aby wykorzystać ten kanał informacji i wyposażyć budynek w jakości, które będą przekazywały informacje zmysłowe poprzez odpowiednią kompozycję doznań dotykowych i kolorystycznych związanych z materiałami budowlanymi. Za symboliczny dla polskiej architektury punkt odniesienia do wyboru materiałów uznałem Zamek Królewski w Krakowie. To do jego zabudowań nawiązują takie materiały, jak piaskowiec, cegła i mający ją porastać winobluszcz. Kolorystyka wykończenia opiera się o naturalne cegły (materiał tradycyjnie w Japonii niestosowany), jasnego piaskowca, drewna dębowego. Połączenie prostych i czytelnych form budynku z tradycyjnymi materiałami symbolizować ma współczesną przebudowującą się Polskę, a także ma za zadanie przekazywać japońskim gościom ambasady pierwsze informacje o polskiej tradycji budowania.

Budynek ambasady znajduje się w dzielnicy Meguro-ku, w otoczeniu niskich domów mieszkalnych. Dostosowanie projektu do urbanistycznych przepisów lokalnych było skomplikowanym procesem. Budynków publicznych nie można sytuować w dzielnicy mieszkalnej. Nowa inwestycja musiała mieć funkcje mieszane – mieszkaniowo-publiczne. Ponadto działkę należało zagospodarować tak, aby wielkość i kształt budynku dostosować do skali wąskiej ulicy i do niskich dwu- i trzykondygnacyjnych budynków sąsiednich. Jednocześnie należało nadać budynkowi charakter oficjalny, a jednocześnie przyjazny dla otoczenia. Takie założenia spełniał schemat budynku w kształcie litery „L”. Funkcje ambasady zostały podzielone na biurowe i reprezentacyjne, oraz te, które zlokalizować można pod i nad ziemią. Strefę reprezentacyjną i publiczną umieszczono we frontowym, owalnym bu24. Krzysztof Ingarden, w: Ewa Maria Kido, Ambasada Polski w Tokio, Architektura-Murator, nr 2 (89)/2002.

42

dynku. Biura natomiast mieszczą się w budynku o trapezowym planie umieszczonym w tyle działki. W części podziemnej umieszczono parking mechaniczny na 16 samochodów i sale wielofunkcyjną z dwukondygnacyjnym foyer, którego przedłużeniem jest przestrzeń ogrodu zaprojektowanego w zagłębieniu terenu. Sala ta, wyposażona w konferencyjny system audiowizualny, z przestawną sceną pozwala na organizowanie konferencji, koncertów, bankietów, promocji i temu podobnych, czyli na wielostronną prezentację i promocję polskiej gospodarki i kultury.

3

3

2

1

Parter 1 - Hol główny, 2 - Czytelnia, 3 - Część biurowa

1 2

1 Piętro 1 - Hol , 2 - Gabinet ambasadora, 3 - Część biurowa

Rysunek 19. Plan kondygnacji ambasady | źródło: Architektura-Murator, nr 2 (89), 2002.

Rysunek 20. Panorama na Tokio (po lewej) i elewacja frontowa | źródło: www.ingarden-evy.com.pl

43

Fakty:25 - Lokalizacja: 2-13-5 Mita, Meguro-ku, Tokio, Japonia - Klient: Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej - Projekt: Styczeń 2006 – Kwiecień 2009 - Realizacja: 1994 - 1999 - Powierzchnia działki budowlanej: 993 m2 - Powierzchnia zabudowy: 550,98 m2 - Powierzchnia użytkowa: 2495,53 m2 - Architekt: Krzysztof Ingarden, Ingarden & Ewy Architekci, współpraca: Jet Atelier - Konstrukcja, instalacje: Taisei Corporation, Tokio

AMBASADA KRÓLESTWA NIDERLANDÓW W BERLINIE Ambasada holenderska w Berlinie to projekt dotyczący ruchu i poruszania się. Wielofunkcyjne ścieżki, które obiegają budynek są podstawą jego dizajnu i programu. Organizacja obiektu to hierarchia przestrzeni, od publicznej dostępnej z ulicy, przez pół – prywatną, aż do skrajnie prywatnej, kreowanej w częściach nadwieszanych lub odsuniętych od pierzei. Na empiryczny poziom refleksji wprowadza sekwencja widoków, tak by użytkownik stał się widzem w mieście.

Po zniszczeniu poprzedniej ambasady holenderskiej w czasie II wojny światowej i po upadku Muru Berlińskiego, budowa nowej placówki dyplomatycznej w Niemczech była wielkim krokiem w polityce zagranicznej Królestwa Niderlandów. Od początku było wiadomo, że jest to sprawa ogromnej rangi i prestiżu, stąd niezwykle starannie Ministerstwo Spraw Zagranicznych prowadziło cały proces.

Zaraz po ustaleniach o rozpisaniu międzynarodowego konkursu architektonicznego, wybór działki pod nową inwestycję był najważniejszą decyzją. Holenderski skarb państwa nie dysponował żadnym terenem budowlanym w Berlinie, stąd konieczne było znalezienie i zakup najodpowiedniejszego miejsca – nie tylko pod względem bezpieczeństwa przyszłej placówki. Wybór padł na tereny wzdłuż kanału rzeki Sprewy. Konkurs realizacyjny ogłoszono i rozstrzygnięto w 1997 roku. Zwycięzcą został Rem Koolhaas wraz ze swoją pracownią Office for Metropolitan Architecture (OMA). Mówi się, że Koolhaas przypieczętował tym projektem swoją pozycję architektonicznego kanclerza Holandii.

25. na podstawie: ibidem.

44

6 piętro

parter

8 piętro

2 piętro zamknięta przestrzeń otwarta przestrzeń

przekrój

4 piętro oś komunikacja

Rysunek 21. Schemat funkcjonalny obiektu | opracowanie autora, na podstawie: www.gwibisono.wordpress.com

Budynek zlokalizowano w obszarze kanałów Berlina, nad brzegiem rzeki Sprewy w miejscu, które zdaje się przypominać, tak jak to tylko możliwe w innym kraju, wodne kanały i typowy krajobraz holenderskich miast. Wymagania urbanistyczne w rejonie działki zakładały, aby reprezentacyjna część budynku była skierowana w stronę ulicy. Architekt zdecydował inaczej, wprowadzając użytkowników na środek założenia przez pasaż w podcieniu ambasady, spełniając w ten sposób przepisy planu miejscowego. Główne wejście jest więc odsunięte od granicy działki, co zapewnia bezpieczeństwo oraz akustyczny bufor od strony jezdni. Widoki, które możemy zaobserwować z różnych części budynku były bardzo istotne w całym procesie projektowym. Użytkownik ma szanse zobaczyć całą plejadę zmiennego krajobrazu Berlina z najbardziej symbolicznym elementem architektury tego miasta, jakim jest wieża telewizyjna. Zamysł autorów w tej kwestii opiera się na koncepcji, by nigdy nie przerwać tej wizualnej więzi między ambasadą i wieżą. Rem Koolhaas zawsze podkreślał, iż chciałby, aby żaden nowopowstający budynek nie zasłonił tego widoku.

Projekt ambasady został uwarunkowany przez skromne rozmiary działki i bogaty program wymagany przez klienta. Stało się to niewątpliwie wyzwaniem dla eksperymentalnej metody, nad którą pracuje Rem Koolhaas i OMA. Aby zaradzić postawionym problemom i wyzwaniom projekt został oparty na tworzeniu miejsc dla nakładających się funkcji, przestrzeni o różnorodnym użyciu. Budynek ambasady miał być samowystarczalny i zamknięty

45

dla środowiska, z uwagi na jego podwyższone bezpieczeństwo. Zdecydowano o budowie placówki na planie kwadratu zlokalizowanego niezależnie, w południowo – wschodnim narożniku działki, zamykając kwartał. W tej przestrzeni, pomiędzy ośmioma kondygnacjami budynku, zapewniono komunikację wewnętrzną w formie spirali oplatającej obiekt, nawiązując do projektu Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Trajektoria wykorzystuje związek z kontekstem, prowadząc użytkownika przez najważniejsze kadry: rzekę Sprewę, słynną berlińską wieżę telewizyjną, park czy mur ambasady.

Trzonem ambasady holenderskiej jest przezroczysta, 27 - metrowa kostka, otoczona z dwóch stron drugim budynkiem na planie litery L. Ten główny, to część ambasadora i funkcje reprezentacyjne. Ten drugi, mieści w większości pomieszczenia pracowników różnych departamentów oraz zaplecze techniczne. Oba połączono nadziemnymi korytarzami, nazywanymi przez projektantów z OMA: airlift – most powietrzny. Piesi wchodząc z poziomu ulicy docierają, przez drzwi przesuwne, na przestronne foyer i centralny dziedziniec. Jest to przestrzeń wielofunkcyjna, która może być dzielona wtórnie i przystosowywana do innych wydarzeń, funkcji. Innym ważnym elementem kompozycji ambasady jest otwarty taras, w formie małego sześcianu delikatnie wyłaniającego się zza trzonu budynku.

W tej przestrzeni znajduje się restauracja, gdzie ambasador odbywa ważne spotkania biznesowe. W końcu najważniejszym elementem jest wewnętrzna komunikacja, całkowicie niezależna od struktury elewacji. Wszystkie części funkcjonalne placówki sytuowano na trasie tej rampy, próbując w ten sposób powiększyć ich przestrzeń. Droga ta jest również kanałem wentylacyjnym, dostarczającym świeże powietrze do wszystkich przestrzeni. Założony ruch spiralny przenika budynek, wszystkie jego osiem kondygnacji, w górę i w dół.

Zaczynając od wejścia, przechodzi przez bibliotekę, sale konferencyjne, część rekreacyjną, przez pomieszczenia ambasadora i funkcje reprezentacyjne, aż na taras. W jednej z pętli na koniec swojego ruchu wychodzi poza linię elewacji, gdzie w niewielkim punkcie widokowym skadrowano wspomniany już widok na Frernehstrum – wieżę telewizyjną.

W 2005 roku budynek ambasady został wybrany, jako holenderski kandydat do europejskiej nagrody imienia Miesa van de Rohe. Wśród pięciu finalistów znaleźli się również: - Eduardo Soto de Moura – Urząd Miasta Braga w Portugalii - Norman Foster & Partners – siedziba Swiss Re w Londynie - Jan Kaplicky – domy towarowe Selfridges & Co w Birmingham - Lapena Martinez i Torres Tur – elektrownia fotowoltaiczna w Barcelonie Jury nagrody, wśród których była między innymi laureatka poprzedniej edycji i dawna współpracownica Koolhaasa - Zaha Hadid, nagrodziło budynek ambasady z uwagi na jego ścisły związek ze środowiskiem oraz re-konceptualizację pojęcia ambasady. Sam Rem Koolhaas powiedział: „to nie jest spektakularny projekt, ale skromny, surowy, który odchodzi od powszechnego założenia, że Holandia jest tradycyjnym spokojnym krajem, który żył z agonią wojny

46

w całej jego historii, a obecnie ma swoją siedzibę w Berlinie, tak doświadczonym wojną.”26 Koolhaas w trakcie odbierania nagrody, otwarcie skomentował również swój konflikt z ówczesnym architektem miasta Berlina, Hans’em Stimmann’em - „sztywność władz miejskich w kwestii planowania przestrzennego, w dawnym Berlinie Zachodnim, doprowadziła do rezygnacji z budowy obiektu w dzielnicy rządowej. Zamiast tego, mieliśmy szczęście znaleźć przygnębiające, ale pełne melancholii miejsce w byłej NRD, gdzie planiści dawnego Berlina Wschodniego byli bardziej otwarci na nasze propozycje.”27 26. http://www.architecture-page.com/go/projects/netherlands-embassy-berlin 27. ibidem.

Rysunek 22. Ambasada Holandii w Berlinie źródło: www.figure-ground.com, www.skyscrapercity.com

Rysunek 23. Pierzeja ulicy Rolandufer - elewacja południowa | źródło: www.commons.wikimedia.org

47

Fakty:28 - Lokalizacja: Rolandufer/Klosterstrabe, Berlin-Mitte, Niemcy - Klient: Ministerstwo Spraw Zagranicznych Królestwa Niderlandów - Program: Międzynarodowy konkurs architektoniczny w 1997 roku - Projekt: 1997 – 1999 rok - Realizacja: 1999 – 2003 rok - Powierzchnia użytkowa: 8 500 m2 - Architekt: Rem Koolhaas, Office for Metropolitan Architecture, Rotterdam, Holandia - Konstrukcja, instalacje: Arup Niemcy

28. na podstawie: www.oma.nl

48

2.5.

BEZPIECZEŃSTWO ARCHITEKTURA STRACHU Prawie dziesięć lat po atakach na World Trade Center w Nowym Jorku29, znaczne obszary najważniejszych miast tego kraju w dalszym ciągu pozostają zamknięte metalowymi bramkami i barierkami. Władze wyjaśniają, że są to rejony miejskie, w których rzekomo konieczne jest tworzenie stref bezpieczeństwa, w celu ochrony społeczeństwa przed atakami terrorystycznymi. Jednak najnowsze badania opublikowane właśnie w magazynie „Environment and Planning”30 podsumowując to zjawisko „architektury strachu” donoszą, iż nie przyniosło ono żadnych efektów. Jedynie zniszczyło trwale krajobraz, ograniczyło dostęp publiczny do części miasta i co najgorsze, może promować paranoję. „Nasze najbardziej otwarte miasta stają się policyjnymi strefami”,31 stwierdza autor badań, prof. Jeremy Nemeth z Uniwersytetu Colorado w Denver. „Podczas gdy pewne zabezpieczenia są koniecznepo atakach terrorystycznych, tak naprawdę żadna ilość antyterrorystycznej architektury nie byłaby w stanie powstrzymać ataków z 11 września, czy zamachów w metrze w Madrycie, czy Londynie. Poprzez ograniczenia dostępu i zamykanie przestrzeni, skutecznie ograniczamy liczbę świadków, którzy mogą zauważyć w porę, co się dzieje i powiadomić odpowiednie służby.”32 Jeśli groźby zamachów w dalszym ciągu dyktują potrzebę tworzenia stref bezpieczeństwa, powinny być one kształtowane w zupełnie inny sposób. Powinny być tak zaprojektowane, by angażować udział społeczny i w efekcie wpisywać się w tkankę miasta.

Należy zrozumieć jak można integrować je z zastanym krajobrazem tak, by nie były to jedynie chaotycznie porozrzucane metalowe barierki i inne ograniczenia ruchu pojazdów.

Przeprowadzone badania obejmują publiczne i prywatne dzielnice w wielu miastach Stanów Zjednoczonych, między innymi: obszary centrum Los Angeles, Nowego Jorku i San Francisco.

Te analizy pokazały, iż każde miasto docenia znaczenie potencjalnych zagrożeń ze strony terrorystów, jednak zupełnie inaczej te jednostki je intepretują. W rzeczywistości prawie 40% administracyjnego obszaru centrum Nowego Jorku jest tzw. strefą bezpieczeństwa, gdzie dostęp 29. Zamach terrorystyczny z 11 września 2001 roku. Seria czterech zamachów, w których z użyciem porwanych samolotów pasażerskich zaatakowano bliźniacze wieże biurowca World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon. W wyniku zamachów zginęły 2 973 osoby, głównie obywatele Stanów Zjednoczonych.

30. Environment and Planning, Society and Space, volume 29, 2011.

31. http://www.naturalnews.com/030922_architecture_police_state.html 32. ibidem.

49

można posiadać tylko za specjalnym zezwoleniem. Czy w tym wypadku jest to nadal najbardziej tolerancyjne i otwarte miasto na świecie? W Los Angeles 23 hektary przestrzeni publicznej, tej metropolii, umieszczono w obszarach trudno dostępnych. W San Francisco mniej niż 4% centrum miasta posiada to samo przeznaczenie.

Architektura strachu to nie tylko wspomniane strefy bezpieczeństwa. Należy przywołać także cały rządowy plan Standard Embassy Design,33 który odbił się przede wszystkim na estetyce – twierdzy tych obiektów. Ameryka przestaje sprawiać wrażenie państwa cieszącego się otwartością i szerzącego swoje demokratyczne podejście. Profesor Jeremy Nemeth swoje badania konkluduje przewrotnie: „rzeczywiście, przesadnie jawne środki bezpieczeństwa mogą być bardziej skuteczne niż tajne techniki wywiadu.”34

ZAMACHY TERRORYSTYCZNE W PLACÓWKACH DYPLOMATYCZNYCH Bezpieczeństwo dyplomatów pracujących i/lub mieszkających w ambasadach jest z pewnością jednym z najważniejszych elementów jej poprawnego funkcjonowania.

Z oczywistych wzgledow placówki dyplomatyczne stają się bardzo często obiektami protestów i wyrażania niezadowolenia wobec polityki danego kraju Placówki chociażby Stanów Zjednoczonych, umiejscowionych głównie w krajach Bliskiego Wschodu, ale i nie tylko, wielokrotnie byly obiektem bardzo silnego sprzeciwu lokalnej społeczności wobec amerykańskiej polityki zagranicznej w tym regionie. Placówki dyplomatyczne często były celem zamachów terrorystycznych, w których ginęli ludzie. Poniżej omówiono najważniejsze przykłady – wskazując na różne formy zamachów, biorąc pod uwagę jedne z najtragiczniejszych i najkrwawszych w historii.

STRZELANINA Do ataku na ambasadę USA w stolicy Jemenu – Sanie doszło 17. 09. 2008. Zginęło 16 osób, a do zamachu przyznało się islamskie ugrupowanie terrorystyczne. Terroryści przyjechali samochodami pod bramę ambasady i zaczęli strzelać do stanowisk strażniczych z broni automatycznej. Następnie, w stronę budynku ruszyły dwa auta prowadzone przez kierowców – samobójców, rozbijając się o betonowe zapory i natychmiast eksplodując. Ponieważ 33. Zagadnienie omówiono w podrozdziale: Standard Embassy Design. na str. 27.

34. Environment and Planning, op. cit. 21.

50

w Jemenie wielokrotnie dochodziło do ataków na Amerykanów, placówka jest bardzo silnie ufortyfikowana. Istnieje tam także długie przedpole, które należy pokonać by dostać się do samego budynku.

PACZKI Z ŁADUNKIEM WYBUCHOWYM W okolicach Świąt Bożego Narodzenia w 2011 roku, w szwajcarskiej i chilijskiej ambasadzie w stolicy Włoch, dwie osoby zostały ranne w trakcie rozpakowywania przesyłek dyplomatycznych. Takie same paczki z ładunkami wybuchowymi nadeszły także do greckiej ambasady również w Rzymie, na szczęście pakunki zostały wykryte i rozbrojone.

Do ataków przyznali się włoscy anarchiści, dobrze znani z wysyłania takich samych paczek np. do siedziby szefa Komisji Europejskiej. Korzystali oni wyłącznie z krajowej infrastruktury pocztowej.

O wiele ambitniejsze plany mieli greccy anarchiści, których przesyłki docierały m. in. do siedzib francuskiego prezydenta – Nicolasa Sarkozy’ego, niemieckiej kanclerz Angeli Merkel, czy włoskiego premiera Silvio Berlusconi’ego.

Rysunek 24. Zamachy terrorystyczne i ataki w placówkach dyplomatycznych, (u góry, od lewej) ambasada USA Kenia, ambasada USA - Tanzania, (na dole od lewej) atak na niemiecką ambasadę w Afganistanie, demonstracje przed ambasadą izraelską w Egipcie | źródła: www.gavafox.com, www.arabianbusiness.com, www.time.com, www.frumforum.com

51

Wszystkie paczki zostały rozbrojone zanim dotarły do adresatów, jednak ataki greckich terrorystów wywołały ogromny strach w całej Europie i bezprecedensowe wstrzymanie poczty lotniczej na 48 godzin w Grecji.

Historia zna wiele przypadków dostarczania niebezpiecznych przesyłek pocztą. Jak stwierdzil doktor Bartosz Bolechów, z Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego, takie metody są wpisane w działania terrorystów. „Terroryści zawsze byli skłonni korzystać z infrastruktury przeciwnika, na obu poziomach: komunikacyjnym i taktycznym. Usługi pocztowe, czy kurierskie w pełni wpisują się w logikę terroryzmu, podobnie jak usługi komunikacyjne, np. porwanie samolotu i wykorzystanie go, jako ładunku wybuchowego.”35 Dr Bartosz Bolechow przynał jednak, że wysyłanie niebezpiecznych paczek ma na celu wywołanie jedynie paniki, niż osiągnięcie wyższych celów. Przykładem może być „wąglikowa” histeria, która na długie lata ogarnęła Stany Zjednoczone po tym, jak w 2001 roku, 22 osoby zostały zakażone, a 5 zmarło, niedługo po otwarciu listu z pałeczką wąglika w środku.

SZTURM W trakcie ostatniej fali bliskowschodnich rewolucji w 2011 roku, które kolejno obejmowały Tunezję, Egipt, Libię a w końcu Syrię, doszło do niejednego ataku na zagraniczne ambasady.

W Damaszku zwolennicy prezydenta Bashara al-Asada, w trakcie ogromnej demonstracji, próbowali szturmem wedrzeć się na tereny ambasady Francji, a później Stanów Zjednoczonych.

Ochrona francuskiej placówki otworzyła ogień, używając broń z ostrą amunicją. Według francuskiego MSZ straż oddała tylko trzy strzały. Demonstrantom nie udało się dostać do środka obu placówek, zdążyli jedynie wybić okna, wciągnąć syryjską flagę oraz napisać obelżywe napisy na ścianach budynków.

ŁADUNEK WYBUCHOWY 7 sierpnia 1998 roku dwa samochody pułapki uderzyły w amerykańskie ambasady w Dar Es Salaam, w Tanzanii oraz w stolicy Kenii - Nairobii. W wyniku zamachów zginęło ponad 220 osób, a blisko 4 i pół tysiąca zostało rannych. Budynki ambasad zostały całkowicie zniszczone.

W ostatniej chwili udaremniono zamach w Ugandzie, który miał odbyć się w tym samym czasie i być jeszcze silniejszym. W ciągu dwóch tygodni ugandyjska policja aresztowała 18 tysięcy ludzi zamieszanych w zamach. Według FBI za wszystkimi zamachami stał Osama ben Laden i Al Kaida.

35. www.terroryzm.com/terroryzm-poczta-i-kurierem

52

W sierpniu 2009 roku w stolicy Afganistanu, Kabulu, zamachowcy wysadzili w powietrze ładunek umieszczony w samochodzie – pułapce tuż przy placówce NATO. Celem terrorystów była ambasada amerykańska, jednak nie udało im się dotrzec bezpośrednio do budynku.

W wyniku eksplozji zginęło siedem osób, a 100 zostało rannych.

Podobne ataki miały miejsce również w innych krajach, opierając się o ten sam schemat – samochód z ładunkiem wybuchowym porzucano pod samą bramą ambasady. Siła rażenia 4% - AFRYKA

AZJA - 10%

4% - AFRYKA

AZJA - 10% AUSTRALIA - 1%

20% - BLISKI WSCHÓD

AUSTRALIA - 1%

20% - BLISKI WSCHÓD

AMERYKA PŁN. - 27%

LATA 1970 - 2010 LATA

AMERYKA PŁN. - 27%

1970 - 2010 14% - AMERYKA PŁD. 14% - AMERYKA PŁD.

EUROPA WSCH. - 2% EUROPA WSCH. - 2% EUROPA ZACH. - 22% EUROPA ZACH. - 22%

Rysunek 25. Zamachy terrorystyczne na placówki dyplomatyczne według regionów, w latach 1970 - 2010.

opracowanie autora, na podstawie: Global Terrorism Database, http://www.start.umd.edu/gtd/

3% - NIEZNANY

SZTURM/ZAKŁADNICY - 7%

3% - NIEZNANY

SZTURM/ZAKŁADNICY - 7% ATAK NIEZBROJNY - 0,7% ATAK NIEZBROJNY - 0,7%

15% - MORDERSTWO 15% - MORDERSTWO

ATAK ZBROJNY - 14% ATAK ZBROJNY - 14%

PORWANIE - 0,3% LATA 1970 - 2010 LATA

PORWANIE - 0,3%

1970 - 2010

ŁADUNKI WYBUCHOWE - 60% ŁADUNKI WYBUCHOWE - 60%

Rysunek 26. Zamachy terrorystyczne na placówki dyplomatyczne według rodzajów ataku, w latach 1970 - 2010.

opracowanie autora, na podstawie: Global Terrorism Database, http://www.start.umd.edu/gtd/

53

za każdym razem jest ogromna. We wszystkich przypadkach zawodzi plan dookoła budynku dyplomatycznego – możliwość parkowania dowolnych pojazdów.

STANDARD EMBASSY DESIGN36 Po krwawych atakach z 1998 roku, w Nairobi i Tanzanii, gdzie w wyniku zamachów terrorystycznych zginęło ponad 220 osób, władze Stanów Zjednoczonych były przerażone realnymi zagrożeniami, na które narażone są ambasady. Amerykańskie Biuro Współpracy Zagranicznej (The Bureau of Overseas Building Operations – OBO) – część Departamentu Stanu, odpowiedzialne za placówki dyplomatyczne, podjęło decyzję o reorganizacji swoich oddziałów. I choć już wcześniej amerykański rząd się nad tym zastanawiał, ataki w Afryce Północnej ugruntowały tę decyzję. Modernistyczne placówki, budowane wyłącznie ze szkła i betonu, na wzór myśli Saarinena i Neutry37, nie mogły dłużej być wizytówką kraju i jednocześnie skutecznie chronić dyplomatów.

Standaryzacja była więc nieunikniona, bo właśnie do tego dążył plan nazywany: Standard Embassy Design (Standardowy Projekt Ambasady). „Standardowy projekt ambasady jest w zasadzie tym samym schematem i rzutem dla każdej kolejnej ambasady.

Z zewnątrz wyglądają inaczej, ale wewnątrz są prawie identyczne.”38 Departament Stanu uznał, że stworzenie idealnego projektu placówki dyplomatycznej, w znaczący sposób poprawi bezpieczeństwo i zapewni skuteczną ochronę w obliczu coraz częstszych ataków terrorystycznych. Na uwadze były także koszty finansowe oraz tempo zakładania i budowania nowych ośrodków współpracy zagranicznej. Obecne amerykańskie ambasady są bardziej jak kampus za murami niż biurowiec w centrum, choć zdarzają się wyjątki, jak gmach w Berlinie, gdzie prestiżowa lokalizacja – na samym Pariser Platz wymogła pewne odstępstwa. Jednak w większości stolic petenci pokonują uzbrojone bramy, ceniona kiedyś otwartość i dyplomatyczne powitanie zostały zastąpione architektonicznym sposobem wyrażenia – w najlepszym przypadku ostrożności, w najgorszym – paranoi. Amerykańskie am36. Standardowy Plan Ambasady (tłumaczenie autora).

37. Eero Saarinen (1910 – 1961) - amerykański architekt pochodzenia fińskiego. Jest współtwórcą zindustrializowanego stylu międzynarodowego, charakterystycznego dla architektury Stanów Zjednoczonych. Nigdy nie krył swojego przywiązania do formowania śmiałych form z betonu, ale także do nowych technologii, jak: porcelanowa emalia, refleksyjne szkło czy stal cor-ten. Jedno z jego najsłynniejszych dzieł to Terminal TWA na Lotnisku Kennedy’ego w Nowym Jorku.

Richard Neutra (1892 – 1970) – amerykański architekt pochodzenia austriackiego. Wychowanek Franka Lloyd Wright’a, fascynat stylu międzynarodowego, wreszcie przedstawiciel modernizmu i wykładowca szkoły Bauhaus.

Autor kilkudziesięciu rezydencji i domów jednorodzinnych (między innymi dom Kaufmannów w Palm Springs), które na zawsze zmieniły amerykańską architekturę mieszkalną.

38. Jonathan Blyth, szef zespołu OBO, w: Spaces of Diplomacy, Dwell nr XII/I, 2009.

54

basady budowane po II wojnie światowej, w centrum dużych miast jak: Rio de Janeiro, Atenach czy Hawanie były przykładem otwartości, świeżej energii i wyrafinowania Ameryki w połowie wieku. Elegancka regularność ambasady Marcela Breuera w Hadze, długie i czyste linie projektu Richarda Neutry w Karaczi czy ogromne płaszczyzny szklane Ralpha Rapsona w Sztokholmie są dzisiaj już wspomnieniem.

Architekci podkreślają, że paraliż prawny, który wprowadza Standardowy Projekt Ambasady i ograniczenia finansowe sprawiają, że zmiany wydają się mało prawdopodobne.

Sam kierownik realizacji projektu, Joseph W. Toussaint podkreśla, że kiedyś zwracano większą uwagę na estetyczną kwestię projektu ambasad, jednak obecnie projekty prowadzone przez konstruktorów nie dostają właściwego wyrazu bez stanowczej interwencji projektantów. „Świat designu jest zbudowany z kompromisów. Naszym celem jest zbudowanie obiektu, który jest funkcjonalny i chroni ludzi w nim przebywających. Musimy zapewnić im dostęp do komputerów, światła i kanalizacji, i wszystkie inne udogodnienia, których oni potrzebują

Rysunek 27. Ambasada USA wg. SED, Manua, Nikaragua | źródło: www.panoramio.com

Rysunek 28. Ambasada USA wg. SED, Panama, Panama | źródło: www.liveinvestpanama.com

55

– i to jest trudne do osiągnięcia w niektórych częściach świata. Więc jeśli chodzi o estetykę, często niewiele mamy zasobów do wykorzystania. Nie uwierzyłbyś jak drogie są okna kuloodporne.”39 Dokumenty Standard Embassy Design określają przepisy dla poszczególnych części nowego projektu – architektonicznego i inżynieryjnego, aby zapewnić bezpieczeństwo i funkcjonalność każdej kolejnej koncepcji. SED uwzględnia plany zagospodarowania działki, biura ambasady, budynków technicznych, zabezpieczeń i kontroli dostępu, oraz pomieszczeń ochrony. Wymagania obejmują, ale nie są ograniczone do: - przyjętą masę budynków – dwa biurowce skierowane na atrium, - lokalizacja oficjalnych, służbowych i technicznych miejsc parkingowych, - położenie stref wejściowych i podstawowych elementów funkcjonalnych, - ustalenia dla tzw. siatki technicznej, - minimalną dopuszczalną normę dla wykorzystanych materiałów zewnętrznych, -wymagania wykończenia wnętrz, z uwzględnieniem możliwości technicznych utrzymania danych pomieszczeń, klimatu, itp, - analiza możliwości modernizacji lub ekspansji nowopowstałego obiektu w przyszłości, z uwzględnieniem obszarów przeznaczonych na funkcje dodatkowe, takie jak: parkingi, magazyny, biurowce, itd, - koncepcja rozwiązań zrównoważonego rozwoju, alternatywne metody pozyskiwania energii, utylizacji odpadów, procent samowystarczalności przyszłej jednostki, - analiza zagrożeń ze strony środowiska naturalnego, jak i ryzyko zamachów.

Twórcy Standard Embassy Design nie ukrywają, że przy tworzeniu planu nie chodziło o design. Najważniejsze było bezpieczeństwo i wyniki ekonomiczne tak, aby Amerykański Departament Stanu mógł pochwalić się coraz niższymi kosztami utrzymania swoich placówek dyplomatycznych. Komentatorzy jednym tchem wymieniają inne korzyści wynikające z SED: - zapewnienie o spełnieniu wymogów bezpieczeństwa i funkcjonalności nowopowstałych obiektów, - sprawność organizowania nowej przestrzeni i elastyczne wykorzystanie przestrzeni publicznych, - skrócenie czasu realizacji inwestycji, dzięki standaryzacji dokumentacji technicznej.

39. ibidem.

56

budynek techniczny magazyn kantyna budynek ochrony

wejście techniczne

dziedziniec techniczny

kancelaria parking publiczny

atrium dziedziniec wejściowy

wejście główne wejście konsulatu

konsulat dziedziniec konsulatu

Rysunek 29. Typowy plan kompleksu ambasady Stanów Zjednoczonych | opracowanie autora, na podstawie: Donna McIntire: Standard Embassy Design meets Leed, U. S. Department of State, OBO.

Standard Embassy Design typowy plan kompleksu ambasady Stanów Zjednoczonych miejsce dostaw

lobby

atrium

magazyny centrum konf. konsulat

taras zaplecze techniczne

parter

kafeteria

pierwsze piętro

Rysunek 30. Schemat funkcjonalny kancelarii w typowej ambasadzie USA | opracowanie autora, na podstawie: Donna McIntire: Standard Embassy Design meets Leed, U. S. Department of State, OBO.

Standard Embassy Design typowy plan kancelarii w kompleksie ambasady Stanów Zjednoczonych

57

ELEMENTY STANDARD EMBASSY DESIGN W czasach, gdy bezpieczeństwo jest sprawą najwyższej wagi dla Amerykanów, Biuro Współpracy Zagranicznej (ang. OBO) ciężko pracuje, by spełnić swoją misję jak najlepiej – zapewniać bezpieczeństwo i funkcjonalne zaplecze do prowadzenia dyplomacji Stanów Zjednoczonych oraz promowanie interesów tego kraju na całym świecie. Każdego roku modernizacji poddaje się około 25 placówek z ponad 15 000 na całym świecie i projektuje 7 – 10 nowych obiektów.

OBO opracowując Standardowy Projekt Ambasady sprecyzowało szczegółowe wymagania dla poszczególnych części każdej nowej placówki.

1. Preferowana działka ma powierzchnię około 10 akrów i charakteryzuje się stosunkowo płaskim ukształtowaniem terenu. Bardzo istotne jest niewielkie oddalenie od ważnych ośrodków transportu zbiorowego, oraz dostępność działki dla społeczeństwa, któremu ma w przyszłości „służyć”. Szczegółowe analizy obejmują przede wszystkim możliwości techniczne: uzbrojenie terenu, dostęp do kanalizacji, mediów, itp. Specjaliści badają również nową lokalizację, ze względu na zagrożenia ze strony sąsiednich nieruchomości, ale także możliwości ewakuacji i dojazd odpowiednich służb ratunkowych. Niezwykle istotna jest również ocena tzw. innych czynników środowiskowych, czyli niebezpieczeństwa kataklizmów: powodzi, huraganów, czy trzęsień ziemi.

2. Główny budynek i najważniejszy punkt całego założenia nazywany jest kancelarią. Składa się z 2 biurowców skierowanych na wspólne atrium. Nieopodal znajdują się obiekty zaplecza technicznego – magazyny, budynki gospodarcze i kantynę.

58

THE ONION PHILOSOPHY Użytkownicy obiektów architektonicznych zawsze byli narażeni na niebezpieczeństwa, takie jak choćby pożar. Właśnie dlatego zobowiązano projektantów do przestrzegania przepisów prawa budowlanego tak, by takie ryzyko zminimalizować lub całkowicie wyeliminować. W czasach, gdy zagrożenia stały się częstsze i posiadają one bardziej złożone przyczyny, wydaje się, iż architektura i urbanistyka powinny starać się odpowiadać na aktualne potrzeby społeczne.

Jedną z nich jest na pewno poczucie bezpieczeństwa.

Nurt architektury bezpiecznej można wyraźnie zaobserwować w Stanach Zjednoczonych.

Początkiem takiej drogi są z pewnością zamachy terrorystyczne z 11 września 2001 roku, na World Trade Center w Nowym Jorku. Wcześniej zagrożone i atakowane były wyłącznie jednostki dyplomatyczne w innych krajach, stąd próbowano je chronić przeobrażając w coraz bardziej złożone twierdze. Jedenastego września okazało się jednak, że niebezpieczeństwo może czyhać także w budynkach o innej funkcji, World Trade Center było przecież obiektem typowo biurowym. „Przyjmuje się, że najważniejsze w zapewnieniu bezpieczeństwa w budynkach, to bezpieczeństwo konstrukcji, ochrona przeciwpożarowa, integralność strukturalna czy odpowiednia wysokość schodów. Ignoruje się tak powszechne kwestie przestępczości czy akty terroryzmu. (…) Bezpieczeństwo użytkowników powinno się uznawać za priorytetowe. Architekci przyszłości muszą w swoich projektach chronić użytkowników przed nowymi zagrożeniami: przestępczością, przemocą w miejscu pracy, aktami terroryzmu.”40 Jedną z teorii przedstawionych na Konwencji Amerykańskiego Stowarzyszenia Bezpieczeństwa Przemysłowego w Miami, w 1999 roku jest „The Onion Philosophy”. Opiera się ona na pojęciu bezpiecznej warstwy i jej powielaniu w miejscach szczególnie narażonych. Pierwszą warstwą jest zewnętrzna skóra, która symbolizuje przestrzeń między budynkiem, a granicą działki (przedpole). To miejsce jest zawsze pierwszą, nigdy ostatnią linią obrony. Amerykański Departament Stanu wspomina o 100 stopach odległości41 dla nowych budynków, mając świadomość, iż może to być bardzo trudne do uzyskania w istniejących tkankach miejskich.

Następna warstwa to zewnętrzne ściany obiektu architektonicznego. Każda kolejna, to coraz bardziej delikatne miejsca, które należy ochraniać lub które uznaje się za szczególnie wrażliwe. Mając świadomość najnowocześniejszych technologii, autorzy „The Onion Philosophy” wspominają o możliwie ekonomicznym traktowaniu tych rozwiązań.

Za rozsądniejsze uznają posunięcia projektowe, jak minimalizowanie otworów okiennych z zewnętrznych ścian budynku, czy ograniczanie jego dostępności z każdego miejsca, wprowadzanie różnic wysokości, projektowanie zieleni ochronnej, itd.

40. Randy Atlas, Anthony DiGreggario, AIA, Site Security and Design Criteria, w: Atlas Safety & Security Design, 41. Ok. 30 metrów.

59

W końcu, ostatnim elementem jest serce całego systemu – osoby lub informacje, których w danej posiadłości chcemy strzec. Autorzy teorii podkreślają, aby takie miejsca lokalizować powyżej poziomu kondygnacji przyziemia, z daleka od zewnętrznych okien, od strony wjazdu czy granicy posiadłości, Należy w jak najefektywniejszy sposób zminimalizować możliwość łatwego dostępu do miejsc bardzo chronionych.

Kryteria, które można obserwować w amerykańskim ruchu architektury bezpiecznej, próbują znaleźć balans pomiędzy kosztami a efektywnością stosowanych zabezpieczeń.

Mimo ogromnego nacisku na cel, który sobie postawiono, przedstawiciele tego nurtu nie zapominają o estetyce nowoprojektowanych obiektów. Na każdym kroku podkreślają, iż budynki bezpieczne, szczególnie te o funkcjach rządowych „(…) nie mogą być bunkrem, fortecą, ale muszą być otwarte, dostępne, atrakcyjne i musi reprezentować demokratyczny duch swojego państwa. Ostrożne, ale nie nadmierne środki bezpieczeństwa są odpowiednie dla obiektów, które mają służyć społeczeństwu, a przez to są przecież jego własnością.”42

ARCHITEKTURA ROZWAGI W STOLICY NIEMIEC Jednym z najbardziej interesujących przykładów do omówienia bezpiecznej architektury w Berlinie, zdaje się być Pariser Platz.43 Ma on ważne znaczenie polityczne dla miasta aż do dziś. Plac został całkowicie zniszczony w trakcie II wojny światowej, ponieważ znajdowały się przy nim istotne instytucje dla nazistów, jak np. Ministerstwo Przemysłu Zbrojeniowego i Ministerstwo Wojny. Przebudowa mogła zacząć się dopiero po zjednoczeniu Niemiec.

W 1991 roku ówczesny główny architekt miasta - Hans Stimman44 powiedział: „Brama Brandenburska i Plac Paryski reprezentują centralne położenie wejścia do centrum Berlina. Okolica bramy jest symbolem podziału i zjednoczenia Niemiec. To miejsce musi ukazywać jak należy traktować to miasto.”45 Tak naprawdę celem władz było przywrócenie dawnego blasku temu miejscu, ambicje sięgałby bardzo daleko, bo Plac Paryski miał zostać najbardziej popularną przestrzenią publiczną w mieście.

42. Randy Atlas, Anthony DiGreggario, AIA, op. cit. 28.

43. Plac Paryski, zbudowany na planie kwadratu o powierzchni 1,5 ha, po wschodniej stronie Bramy Brandenburskiej. Przed II wojną światową mieściły się przy nim głównie ambasady i prestiżowy Hotel Adlon. Swoje znaczenie odzyskał po zjednoczeniu państwa niemieckiego.

44. Czarny Szeryf, szczegółowo omówiony w rozdziale na str. 30.

45. Hans Stimmann, w: Pariser Platz, Kritische Rekonstruktion des Bereichs, report 2, Berlin: Senatsverwaltung für Bau- und Wohnungswesen, http://www.publicspace.org/en/text-library/eng/b036-architectures-of-securisation-in-berlin 60

Planowanie tej przestrzeni we wczesnych latach 90-tych objęło sektor usług, pojawiło się więc miejsce dla siedzib banków i sklepów. Odrodził się także Hotel Adlon. Powróciły placówki dyplomatyczne, mające swoje budynki na tym terenie również przed wojną. Tutaj, na Placu Paryskim, przestrzeń możliwości - kulturowa i historyczna, mieszają się z wymaganiami konserwatora i przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa w placówkach rządowych.

W 1996 roku konkurs architektoniczny na nową ambasadę Stanów Zjednoczonych wyłonił zwycięski projekt autorstwa biura Moore-Ruble-Yudell. Budynek nie został zrealizowany w swoim pierwotnym kształcie, ze względu na rygorystyczne wymagania konserwatorskie oraz z uwagi na ataki terrorystyczne, które dotknęły amerykańskie placówki z 1998 roku w Afryce i zamachy nowojorskie z 11 września 2001 roku. Nowy projekt musiał zawierać nowe strefy i większe odległości bezpieczeństwa, co w efekcie doprowadziło do zmiany trasy ulicy Behrenstrasse. W 2002 roku burmistrz Berlina, Klaus Wowereit i ówczesny ambasador USA – Daniel R. Coats podpisali Memorandum Zrozumienia, które głosi: „Chcemy zaoferować niemieckim i amerykańskim pracownikom bezpieczne i wygodne miejsce pracy, zapewnić bezpieczeństwo odwiedzającym i turystom i odpowiedzieć na ogólny obraz Pariser Platz.”46 W efekcie budynek zajął całą działkę i z jednej strony graniczy z siedzibą DZ banku, projektu Franka O. Gehry’ego, a z drugiej ze słynnym pomnikiem ofiar holocaustu. Budy46. w: US-Botschaft wird hóher und schmaler, dziennik Tagesspiegel, 3 Maj 2002.

Rysunek 31. Ambasada Wielkiej Brytanii przy Wilhelmstrasse | źródło: www.flickr.com

61

nek został odsunięty od planowanej granicy tak, by zachować bezpieczną strefę 25 m. Przestrzeń wypełniono betonowymi słupkami i metalowymi barierkami, które kontynuowano aż do Bramy Brandenburskiej, skutecznie ograniczając istniejącą tam przestrzeń publiczną. Każdorazowe sygnały o istniejących niebezpieczeństwach dla amerykańskich placówek zagranicznych powodują zamknięcie placu i wprowadzanie dodatkowej ochrony. Placu, który miał być wizytówką berlińskiej otwartości i społecznych interakcji. Powstaje pytanie o zasadność umieszczania placówek dyplomatycznych (oraz całej dzielnicy rządowej) w samym centrum Berlina. Czy udało się uzyskać coś więcej, niż samo podtrzymanie prestiżowej lokalizacji i jej historycznego odniesienia?

Taka sama sytuacja miała miejsce w przypadku ambasady Wielkiej Brytanii, położonej nieopodal, przy Wilhelmstrasse. Ambasador Peter Torry opowiadal: „Dyplomacja obecnie ma wiele wspólnego z public relations. Oprócz funkcji politycznych, naszym celem jest dotarcie do jak największej liczby odbiorców, aby przekazać im, że Wielka Brytania jest nowoczesnym, dynamicznym i kreatywnym krajem. Budynek ambasady powstał nie tracąc tego celu z oczu. Przejrzystość i otwartość są wśród jego dominujących cech.”47 W istocie, w obiekcie zlokalizowano kawiarnię, bibliotekę i restaurację, ogólnodostępne były tylko zaraz po otwarciu ambasady. Sytuację całkowicie zmieniły również ataki terrorystyczne z 2003 roku w Stambule na gmach brytyjskiego konsulatu i banku. Zaledwie cztery dni później budynek Ambasady Wielkiej Brytanii w Berlinie został całkowicie zamknięty dla użytkowników publicznych, łącznie z ulicą, na której się znajduje. Obecnie ruch pojazdów został wznowiony na Wilhelmstrasse, jednak placówka nigdy nie wróciła do postawionych sobie celów. Wspomniane przejrzystość i otwartość zostały zamienione na bezpieczeństwo i zamknięcie. „Jako spacerowicz czujesz się unikany przez strażników banków i ambasad, tak samo jak przez dozorców Hotelu Adlon. A gdy obywatele Berlina tam są… kamery monitoringu dają im do zrozumienia, że są utrapieniem.”48 Zamiast być łącznikiem między byłymi częściami Europy Wschodniej i Zachodniej, Plac Paryski jest wykorzystywany tylko przez turystów, gości hotelu, policjantów czy bankowców. Berlińczycy rzadko tam przychodzą, ponieważ banki i ambasady są ledwie dostępne. Ciężko znaleźć tam miejsca, obiekty, czy usługi, które przekonałyby mieszkańców do przebywania w zamkniętym centrum miasta.

Czy nie powinniśmy skupić się na tym, jak podkreślać walory miasta i jego przestrzenie publiczne, zamiast koncentrować się na tym, jak bronić go przed terroryzmem? Architekt Mark Wigley49 podkreśla, że jeśli terroryzm demaskuje istniejące zagrożenia w przestrzeni, 47. ibidem.

48. Christine Waiblinger - Jens, Der Pariser Platz in Berlin von der Nachkriegszeit bis zur Gegenwart—Stüdtebau und Architektur, Cologne: Kunsthistorisches Institut der Universitát zu Kóln, ed. Günter Binding, Kleikamp Druck GmbH, 1999.

49. Nowozelandzki architekt, dziekan Wydziału Planistycznego w Wyższej Szkole Architektury na Uniwerystecie Columbia w Nowym Jorku. Założyciel magazynu Volume, wraz z Rem’em Koolhaas’em i Ole Bouman’em. Badacz

62

to praca nad ich zapobieganiem nie należy do antyterrorystów, ale o wiele bardziej do społeczeństwa, a w konsekwencji do architektów.

Pojawia się pytanie, czy kreowanie architektury bezpiecznej i propagowanie właściwej jej atmosfery może przyczynić się do powszechnej akceptacji takich rozwiązań, jako naturalnej potrzeby społecznej? Niestety nie, ponieważ skala działań, w tym zakresie, podejmowania decyzji, projektowania i budowania na Placu Paryskim, ma mniejszy wpływ na politykę zagraniczną, niż na warunki przestrzeni lokalnej. Ataki w Afryce czy na Bliskim Wschodzie generują słuszne obawy, że mogą one wydarzyć się wszędzie, także w Berlinie. Ignorowane są jednak założenia miejscowe. Ten pogląd zdaje się opierać wyłącznie na uprzedzeniach i odniesieniach do przeszłości, zapominając, że jest to już zupełnie inne miejsce, i inna skala. W ten sposób strach staje się narzędziem polityki, zaniedbując przestrzeń i realne potrzeby społeczne.

nurtu dekonstruktywistycznego i rosyjskiego konstruktywizmu. Autor wielu pozycji o tej tematyce.

63

PODSUMOWANIE 1. Projekt nowej siedziby polskiej misji dyplomatycznej w Berlinie musi reprezentować interesy Rzeczpospolitej Polskiej.

2. Analizowane przykłady obiektów w zabudowie śródmiejskiej pokazują, iż najkorzystniejszym układem urbanistycznym dla tego typu budynków jest układ zamknięty z minimum jednym atrium. Pozwala to na właściwe rozplanowanie elementów funkcjonalnych oraz zapewnienie naturalnego światła we wszystkich częściach obiektu. Przestrzenie atrium mogą posiadać różny kształt, wymiary, charakter czy przeznaczenie.

3. Prestiżowa lokalizacja w samym centrum stolicy Niemiec zobowiązuje do respektowania historycznego kontekstu zabudowy tzw. Dzielnicy Rządowej.

4. Pożądane jest tworzenie przestrzeni publicznej o charakterze miejskim, odcinając sie od wizerunku ambasad - „twierdz”, obecnych w Centrum Historycznym Berlina. Reaktywowanie interakcji społecznych w tym rejonie ma także swoje historyczne podłoże i jest pożądane przez władze miasta, dla poprawy jego wizerunku. „Władze Berlina chciałyby, aby ulica Unter den Linden (...) tętniła życiem niczym Pola Elizejskiej, ale przecież tam nie ma żadnych ambasad. Atrakcją architektoniczną miała być polska ambasada, stąd tak duże wymagania berlińczyków.”50 5. Funkcjonowanie ambasady jest regulowane Międzynarodowym Prawem Dyplomatycznym.

Zasady dobrych obyczajów wynikające z Protokołu Dyplomatycznego wskazują na prawidłowe organizowanie przestrzeni placówki dyplomatycznej, przede wszystkich jej reprezentacyjnych części. Należy zapewnić reprezentatywny charakter części przeznaczonej dla gości ambasady z uwagi na częste spotkania dyplomatyczne na wysokim szczeblu, które wpisane są w funkcjonowanie każdej placówki dyplomatycznej.

6. Stworzony układ funkcjonalny powinien odpowiadać na potrzeby części publicznych ambasady, która w większości istniejących przypadków została zminimalizowana i jej funkcjonowanie dalece odbiega od wyznaczonych jej celów.

7. Projekt musi spełniać podwyższone normy bezpieczeństwa, niezwykle ważne w obiektach dyplomatycznych, w obliczu istniejących zagrożeń i wydarzeń historycznych, które ukazują skale takich niebezpieczeństw. Wskazane jest poszukiwanie rozwiązań opartych na planowaniu układu funkcjonalnego i zapewnieniu bezpieczeństwa obiektu w sposób odmienny niż najnowocześniejsze systemy technologiczne. Z uwagi na lokalizację obiektu pożądane są rozwiązania niestandardowe.

50. Andrzej Byrt, były ambasador Polski w Niemczech, w: Magdalena Wojtuch, Jak buduje MSZ?, Architektura Murator, nr 3 (54), Marzec 1999.

64

TEZA W placówkach dyplomatycznych, lokalizowanych w zabudowie śródmiejskiej, powinna być lokowana strefa publiczna - ogólnodostępna. Przy jednoczesnym zachowaniu najwyższych wymogów bezpieczeństwa, właściwych dla tego typu obiektów, najlepszym sposobem uzyskania tych założeń jest struktura atrialna.

65

3

Część przedprojektowa 67

3.1. LOKALIZACJA Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej powstanie na działce przy ulicy Unter den Linden 70 - 72, w dzielnicy Mitte, w Berlinie. Jest to samo centrum miasta. Działka oddalona jest od najważniejszego placu w mieście – Pariser Platz, o niewiele ponad 250 m. Kwartał, w którym zawiera się działka przeznaczona pod inwestycję, to tzw. Nowa Dzielnica Rządowa. Swoje siedziby mają tutaj m. in. Niemiecki Bundestag oraz placówki dyplomatyczne innych państwa świata. Dzielnica jest świadkiem najbardziej prestiżowych spotkań głów państwa, na różnym szczeblu, oraz codziennego życia niemieckich polityków. W okolicy znajduje się także Państwowa Akademia Sztuk oraz Uniwersytet Humboldta; mimo to, ta część miasta nie jest wypełniona studenckim życiem.

Reichstag park Tiergarten

Ambasada brytyjska Pariser Platz

Brama Brandenburska Ambasada USA

68

Unter den Linden

Ambasada rosyjska

Teatr Operowy

Uniwersytet Humboldta Stary Pałac (Altes Palais)

Ta część Berlina jest również jedną z najbardziej turystycznych dzielnic miasta, z uwagi na historyczne wydarzenia, które tutaj się działy, a co za tym idzie - ogromną ilość obiektów architektonicznych i miejsc, które każdy turysta chce odwiedzić. Stymuluje to duży przepływ zwiedzających i ogromną liczbę zorganizowanych wycieczek.

Dzielnica Rządowa, czy Pariser Platz nie są jednak miejscem, gdzie swój czas chętnie spędzają mieszkańcy miasta. Nie można znaleźć tutaj atrakcji, które mogłyby przyciągnąć berlińczyków. Uciążliwe są także częste wizyty osobistości z różnych państw, co ze względów bezpieczeństwa paraliżuje okolicę i uniemożliwia swobodne interakcje społeczne.

Rysunek 32. Berlin. Dzielnica Mitte | opracowanie autora

granica opracowania

Katedra Berlińska

Wieża telewizyjna Alexander Platz

69

3.2. STAN ISTNIEJĄCY DZIAŁKI Działka oznaczona numerem 70 - 72, przy ulicy Unter den Linden, jest własnością Skarbu Państwa Rzeczypospospolitej Polskiej. Swoją siedzibę miała tu najpiew ambasada Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Po zjednoczeniu Berlina aleja miała stać się ponownie wizytówką miasta i odzyskać swój dawny blask i prestiż. Część obiektów została zburzona, zmodernizowana lub odnowiona. Powstały nowe siedziby placówek dyplomatycznych.

Polska misja dyplomatyczna opuściła budynek w 2000 roku, przenosząc się do Dzielnicy Gruenewald, do budynku dawnej siedziby polskiej misji wojskowej i tam urzęduje do dziś.

W tej okolicy swoją rezydencję ma także polski ambasador i jego najbliżsi współpracownicy.

Mimo planów, nie rozpoczęła się budowa nowego gmachu ambasady, a dawna siedziba – 7 kondygnacyjny gmach z ogromnym podwórkiem stoją nieużywane od ponad 10 lat. Obecnie budynek pełni rolę reklamową – przykryty jest billboardem promującym polską kulturę. Jest to jedyny tak duży baner na całej długości alei.

Założenia konkursowe przewidują wyburzenie biurowca, jak i małego obiektu technicznego, zlokalizowanego na środku działki. Podjęto również decyzję o likwidacji zieleni tam istniejącej.

Rysunek 33. Berlin. Dzielnica Rządowa z zaznaczoną działką projektową | źródło: www.bing.com/maps

70

Rysunek 34. Poprzedni budynek Ambasady RP (obecnie przykryty reklamÄ…) | fotografia autora.

Rysunek 35. Poprzedni budynek Ambasady RP (obecnie przykryty reklamÄ…) | fotografia autora.

71

Rysunek 36. Widok na sąsiednią ścianię wschodnią | fotografia autora.

Rysunek 37. Wschodnia granica działki z widokiem na istniejący budynek ambasady | fotografia autora.

72

Rysunek 38. Widok na północno - zachodni naronik działki | fotografia autora.

Rysunek 39. Zieleń na działce, przeznaczona do likwidacji | fotografia autora.

73

3.3. OBSZAR DZIAŁKI Pod zabudowę przeznaczono działkę o łącznej powierzchni 4 203 m2. Działka ma nieregularny kształt od strony wschodniej, gdzie jej granica formuje się schodkowo, dotykając otaczającego ją budynku. Od strony pierzei Unter den Linden znajduje się najszerszy bok terenu, który ma 68 m i z jednej strony dotyka ściany szczytowej Muzeum Madame Tussauds, z drugiej łącznika, nad wjazdem, na teren Forum in. Brandta. Obiekt ten (łącznik) jest zawieszony nad ziemią na wysokości 7,5 m i wycofany w stosunku do pierzei o 1 m.

Maksymalna wysokość obszaru przeznaczonego pod zabudowę wynosi 30 m i jest regulowana miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego oraz wymaganiami konserwatora dla obszaru Centrum Historycznego.

granica opracowania

wysokość maksymalna = 30 m szerokośc maksymalna = 68 m długość maksymalna = 77 m powierzchnia działki = 4 203 m2

maksymalna kubatura = 126 090 m3

Rysunek 40. Obszar przeznaczony pod zabudowę | opracowanie autora

74

3.4. WYSOKOŚCI ZABUDOWY Wysokości budynków w kwartale Dzielnicy Rządowej są nieznacznie zróżnicowane, co wynika z okresów czasu, w jakim powstały lub były modernizowane. Zabudowa otaczająca działkę jest najwyższa od strony zachodniej, najniższa od strony północnej. Wysokości budynków w całym kwartale równomiernie spadają. Patrząc od ich punktu najwyższego - pierzei Unter den Linden, do ich punktu najniższego - pierzei ulicy Dorotheenstrasse. Ze względu na wysokie rozczłonkowanie brył w kwartale, ich wysokości nie posiadają spójnej linii ani większych relacji ze sobą.

Te same wnioski można wyciągnąć obserwując pierzeję od frontowej strony działki. Brakuje tutaj spójności pod względem wysokości tych obiektów.

wysokość maksymalna dla kwartału = 30 m wysokośc = 26,5 m wysokość =22,5 m wysokość =15 m

granica opracowania

Rysunek 41. Relacje wysokościowe w kwartale | opracowanie autora

75

3.5. FUNKCJE SĄSIADUJĄCE Z uwagi na plan zagospodarowania przestrzennego miasta Berlin, jak i założenia historyczne, tzw. Dzielnica Rządowa może mieścić wyłącznie obiekty o funkcji rządowej lub ściśle z nią związanej. Kwartał, w którym ma powstać polska ambasada zajmują, oprócz Niemieckiego Bundestagu, siedziby ambasad innych państw. Po drugiej stronie ulicy znajduje się Ambasada Federacji Rosyjskiej, w swojej historycznej lokalizacji. Idąc w kierunku Bramy Brandenburskiej można dotrzeć do amerykańskiej placówki dyplomatycznej, zaraz obok niej mieści się placówka brytyjska. Obszar Dzielnicy Rządowej, jak i tej części alei Unter den Linden, jest ważnym punktem na trasie turystycznych wycieczek, z uwagi na zabytkowe obiekty architektoniczne, jak i sam Pariser Platz, oraz jego otoczenie.

10

8

8

Dorotheenstrasse

7

8

6 8

4

1

5

2

3

4

Unter den Linden 250 m Pariser Platz granica opracowania 1. Ambasada Republiki Francuskiej 2. Ambasada Republiki Węgierskiej 3. Muzeum Madame Tussauds 4. Forum im. Willy Brandta 5. Biuro frakcji SPD 6. Federalny Urząd Własności 7. Ambasada Republiki Argentyńskiej 8. Niemiecki Bundestag 9. Ambasada Islamskiej Republiki Afganistanu 10. Instytuty Uniwersytetu Humboldta.

Rysunek 42. Analiza funkcji sąsiadujących z działką | opracowanie autora

76

3.6. KOMUNIKACJA PUBLICZNA Działka jest bardzo dobrze skomunikowana z miastem. Kwartał otoczony jest ulicami: od północy - Dorotheenstrasse, od wschodu – Shadowstrasse, od zachodu – Wilhelmstrasse i od południa – Aleja Unter den linden. Mają one średnie natężenie w trakcie godzin szczytu.

Z uwagi na ścisłe centrum, wprowadzone jest ograniczenie dla wjazdu pojazdów samochodowych – tzw. strefy ekologiczne. Transport publiczny jest bardzo dobrze rozwinięty. Przystanek komunikacji autobusowej i kolejki miejskiej S-bahn znajduje się w pobliżu działki. Najbliższy przystanek metra (U-bahn) znajduje się na rogu kwartału, w pobliżu Pariser Platz. Aktualnie budowana jest nowa nitka metra biegnąca pod aleją Unter den Linden, co pozwoli na skomunikowanie obszaru z jeszcze większą częścią miasta.

Dorotheenstrasse

A

S

Unter den Linden

U

S

A granica opracowania

linia autobusowa U Stacja Metra - Brandenburger Tor S Stacja kolejki miejskiej S-bahn linia kolejki miejskiej S-bahn A Przystanek autobusowy linia metra U-bahn projektowana linia metra Rysunek 43. Analiza komunikacji publicznej | opracowanie autora

77

3.7. ZABUDOWA SĄSIEDNIA Zabudowa otaczająca działkę jest otwarta lub zamknięta. Od strony północnej, budynek posiada ścianę z oknami. Od wschodu, niewielka część jest z oknami, pozostała to pełna ściana o licznych załamaniach. Od strony zachodniej, działkę dotyka pełna ściana obiektu Madame Tussauds i fragment z brakiem zabudowy. Strona południowa jest całkowicie otwarta i pozbawiona zabudowy. Jest to fragment, gdzie w projekcie pojawi się najważniejsza elewacja.

Ta część działki, jako jedyna, posiada relację z Aleją Unter den Linden.

Dorotheenstrasse

Unter den Linden

granica opracowania okna pełna ściana brak zabudowy Rysunek 44. Analiza zabudowy sąsiedniej | opracowanie autora

78

3.8. ZAGROŻENIA Działka otoczona jest budynkami z 3 stron. Od strony wschodniej i zachodniej są to pełne ściany budynków sąsiednich, stąd zagrożenie jest bardzo niskie. Od strony północnej budynek sąsiedni posiada okna na całej ścianie, jednak z uwagi na jego funkcję – jest to siedziba Niemieckiego Bundestagu, zagrożenia mogące nadejść z tego obiektu przyjmuje się na poziomie średnim. Część najbardziej narażona na niebezpieczeństwa to ta, otwarta na aleję Unter den Linden, reprezentacyjna i wejściowa. Poziom zagrożeń określa się jako wysoki, z powodu bliskiego kontaktu z ciągiem pieszym i ciągiem jezdnym.

Dorotheenstrasse

T T

Unter den Linden

granica opracowania niski stopień zagrożenia średni stopień zagrożenia wysoki stopień zagrożenia Rysunek 45. Analiza części działki narażonych na zagrożenia | opracowanie autora

79

3.9. ZACIENIENIE DZIAŁKI Mimo lokalizacji działki wśród wysokiej zabudowy śródmiejskiej zacienienie działki nie jest wysokie. Najwyższe odnotowano w miesiącach zimowych i jesiennych, najniższe w miesiącach wiosenno – letnich.

Cień rzucony na działkę wyznacza kierunek lokowania zabudowy o wysokiej intensywności – jej zewnętrzne obszary. W ten sposób część centralna pozostanie oświetlona naturalnie w każdym miesiącu roku.

Dorotheenstrasse

Unter den Linden

granica opracowania zacienienie, marzec godz. 13.00 zacienienie, czerwiec, godz. 13.00 zacienienie, wrzesień, godz. 13.00 Rysunek 46. Analiza cienia rzucanego na działkę przez budynki sąsiednie | opracowanie autora

80

3.10. ZIELEŃ Istniejąca zieleń na terenie projektowanym to niewielkie krzewy i nieliczne drzewa.

Nie posiadają one wartości przyrodniczej, nie zostały też wpisane do planu przestrzennego, jako przeznaczone do zachowania.

Działka, od strony południowej, graniczy z Aleją Unter den Linden, na której posadzone są duże drzewa lipowe, o ogromnej wartości historycznej i przyrodniczej. Przyszła ambasada oddalona jest także o 550 m od Tiergarten. Jest to największy park miejski w Berlinie.

Dorotheenstrasse

b

Unter den Linden 550 m Tiergarten granica opracowania drzewa lipowe pozostała zieleń wokół kwartału

Rysunek 47. Analiza zieleni w kwartale | opracowanie autora

81

3.11. PIERZEJA ALEI UNTER DEN LINDEN Pierzeja alei Unter den Linden jest jedną z najbardziej prestiżowych i najbardziej charakterystycznych w Berlinie. Swoją świetność zyskała wieki temu, a po zjednoczeniu Niemiec władze kładły ogromny nacisk na to, by aleja mogła odzyskać swój dawny blask.

Mimo rygorystycznych wymagań konserwatora zabytków, zapisanych dla rejonu Centrum Historycznego i Wyspy Muzeów, nie można tak łatwo znaleźć wspólnych cech elewacji przedstawionych poniżej budynków. Charakterystyczne na pewno jest zachowanie podziału na strefę cokołową i środkową budynku, często wyróżniona jest także strefa ostatniej kondygnacji.

Muzeum Madame Tussauds Ambasada Republiki Węgierskiej

strefa ostatniej kondygnacji

strefa cokołowa

Wilhelmstrasse 0 1

5

10

15

20m

Rysunek 48. Pierzeja od strony alei Unter den Linden | opracowanie autora

82

Budynek muzeum i ambasady węgierskiej to obiekty stosunkowo młode. Forum im. Brandta jest wyraźnie starsze, nawiązując swoim charakterem do typowej architektury NRD, którą cechuje się także obecny budynek polskiej ambasady.

Poszczególne budynki są wyraźnie zróżnicowane pod względem wysokości, jak i różnych typów dachów. Zestawione ze sobą są dachy płaskie oraz dachy jednospadowe o średnim nachyleniu.

Wspomnieć należy także o rytmicznym podziale elewacji, w przypadku otworów okiennych i stref wejściowych. Zastosowane podziały nie mają jednak ze sobą żadnej relacji i nie nawiązują do siebie. Decyduje o tym z pewnością bardzo zróżnicowana wysokość kondygnacji w poszczególnych budynkach, ze względu na ich odmienne funkcje.

Forum im. Willy Brandta

strefa cokołowa

Shadowstrasse granica opracowania

83

PODSUMOWANIE 1. Lokalizacja przyszłej Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej podnosi prestiż całego projektu.

Jest także bardzo ważnym kierunkiem wycieczek turystycznych, co z uwagi na funkcje wystawiennicze i kulturalne przyszłej ambasady ma znaczenie szczególne. Użytkownikami nowego obiektu będą więc wszyscy obecni użytkownicy Dzielnicy Rządowej.

2. Zgodnie z założeniami konkursowymi do wyburzenia przeznacza się wszystkie istniejące obiekty na działce oznaczonej numerem 70-72, przy ulicy Unter den Linden. Nowy budynek nie będzie w żaden sposób nawiązywać do istniejącej zabudowy na działce.

3. Maksymalna powierzchnia zabudowy wynosi 4 203 m2, przy zachowaniu maksymalnej wysokości nowego obiektu, równej 30 m.

4. Ze względu na zróżnicowane wysokości budynków sąsiadujących z działką, jak i całego kwartału, wysokość nowo projektowanego obiektu będzie uzależniona przede wszystkim od programu funkcjonalnego, oraz wytycznych projektowych wynikających z powziętej koncepcji i założeń konkursowych.

5. Funkcje sąsiadujące z działką to inne obiekty o charakterze rządowym: placówki dyplomatyczne innych państw i siedziby Niemieckiego Bundestagu. Z uwagi na analogiczną funkcję przyszłej Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej, użytkownicy tych obiektów będą utrzymywali ze sobą relacje na pewnym szczeblu. Należy pamiętać jednak, iż nie będą to kontakty o dużej intensywności w ciągu roku.

6. Teren jest bardzo dobrze skomunikowany z miastem, poprzez transport publiczny. Dojazd pojazdami osobowymi jest możliwy, jednak częściowe ograniczenia wprowadzają strefy ekologiczne. Z tych względów, oraz ze względów podwyższonego bezpieczeństwa i założeń konkursowych, nie przewiduje się parkingu dla petentów Wydziału Konsularnego. Parking lokalizowany pod ziemią przeznaczony zostanie wyłącznie dla pracowników i obsługi całego obiektu ambasady, oraz ich gości.

7. Z powodu otoczenia innymi budynkami, od strony północnej i częściowo od strony wschodniej konieczne jest odsunięcie obiektu od granicy działki (okna w budynkach sąsiednich).

Od strony południowej kształtowanie jest dowolne. Możliwe jest nawiązywanie relacji z Aleją Unter den Linden. W pozostałych częściach, pożądane jest maksymalne dostawienie nowego budynku do granicy działki, dotykając w ten sposób ścian szczytowych budynków sąsiednich.

8. Analiza zagrożeń terenu przeznaczonego pod inwestycję, wraz z uwarunkowaniami okolicy, sugeruje zachowanie szczególnych środków bezpieczeństwa od strony frontowej działki alei Unter den Linden. Niskim stopniem ryzyka objęto pozostałe strony działki, z uwagi na ściany szczytowe budynków sąsiednich oraz funkcje przez nie pełnione.

84

9. Analiza zacienienia na działce decyduje o lokalizacji obiektu wzdłuż obwodu terenu przeznaczonego pod inwestycję. Lokowanie funkcji otwartych w centrum pozwoli na uzyskanie naturalnego oświetlenia przez większość miesięcy w roku. Z uwagi na brak możliwości uzyskania światła słonecznego pod strony wschodniej i zachodniej, za konieczne uważa się stosowanie atrium w budynku, które pozwoli na doświetlanie części funkcjonalnych obiektu.

10. Z powodu braku wartości przyrodniczych zieleń istniejąca na działce nie zostanie zachowana. Otwarcie działki od strony południowej na aleję Unter den Linden, obsadzoną drzewami lipowymi o ogromnej wartości przyrodniczej i historycznej, może sugerować nawiązywanie relacji z niektórymi funkcjami ambasady.

11. Analiza pierzei alei Unter den Linden wykazuje brak jej spójności, a także brak jednoznacznych relacji pomiędzy budynkami. Zróżnicowana jest wysokość obiektów, sposób kształtowania ich elewacji, jak i użyte materiały. Cechą wspólną jest zachowanie wyraźnego rysunku strefy cokołowej oraz rytm otworów elewacyjnych.

85

4

Część projektowa 87

4.1.

ZAŁOŻENIA KONKURSU Międzynarodowy konkurs architektoniczny, ogłoszony w styczniu 2011 roku przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej zwraca uwagę na: - charakter i rangę miejsca lokalizacji przyszłej ambasady, - ograniczenia i wymagania wynikające z Rozporządzenia w sprawie zewnętrznego ukształtowania obiektów budowlanych na obszarze Centrum Historycznego - wymagania konserwatora zabytków, - ograniczenia i wymagania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, - założenia i wytyczne wynikające z podanego programu funkcjonalno - użytkowego.

Jak czytamy w opisie konkursu: „Koncepcja obiektu pod względem funkcji powinna zaspokajać podstawowe potrzeby w zakresie podejmowanych działań urzędu Ambasady RP wraz z zapleczem recepcyjnym oraz obsługi interesantów konsularnych, realizowanej przez Wydział Konsularny Ambasady RP. Praca konkursowa powinna przedstawiać możliwie najlepszą koncepcję docelowego ukształtowania urbanistyczno - architektonicznego budynku lub zespołu budynków tworzących kompleks (...)

Zamawiający oczekuje rozwiązań niestandardowych.”51

Pod projekt przeznaczono działkę, będącą własnością Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, a oznaczonej na mapie geodezyjnej numerami: 110001-821-00051/000, 110001-82100410/000, 110001-821-00411/000, 110001-821-00412/000. Projekt musi obejmować koncepcję zagospodarowania terenu na podanej działce.

Program funkcjonalny zaproponowany w regulaminie konkursu obejmuje: - Wydział Konsularny: pomieszczenia okienkowe do obsługi klientów, poczekalnia, archiwum, sanitariaty ogólnodostępne, zaplecze socjalne dla pracowników, komunikacja - 13%

51. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, zamówienie publiczne nr: BPiZP – 84 – 296 - 10

88

- Ambasada: gabinet ambasadora; część biurowa: Wydział Polityczny, Wydział Ekonomiczny, Wydział Administracji, gabinety Ministerstw, pokój pracy attache. Część reprezentacyjna - recepcja z zapleczem i taras, pomieszczenia techniczne, sanitariaty, komunikacja - razem 63% - Część mieszkalna: pokoje gościnne, mieszkanie gospodarza ambasady oraz mieszkanie dla pracownika - 14% - Część techniczna - 10% - Parking wyłącznie dla pracowników ambasady i gości - ok. 50 miejsc.

AMBASADA 63%

KONSULAT 13%

CZĘŚC TECHNICZNA 10%

CZĘŚĆ MIESZKALNA 14%

Rysunek 49. Proporcje części funkcjonalnych na podstawie założeń konkursu | opracowanie autora

Analiza istniejących budynków ambasad oraz kontekstu lokalnego wykazuje ogromną potrzebę zwiększenia udziału przestrzeni ogólnodostępnych w programie funkcjonalnym. W niniejszym projekcie, zmniejszenie dysproporcji pomiędzy przestrzeniami prywatnymi a publicznymi stanie się więc jednym z założeń projektowych.

89

4.2.

WYMAGANIA KONSERWATORA ZABYTKÓW I WYTYCZNE Z PLANU MIEJSCOWEGO52 Wszystkie istniejące i nowopowstające obiekty w centrum miasta Berlin objęte są nadzorem konserwatorskim, szczegółowo ujętym w Rozporządzeniu w sprawie zabudowy Centrum Historycznego z dnia 21 sierpnia 2009 roku. Obowiązuje ono głównie w obszarze alei Unter den Linden, tzw. Dzielnicy Rządowej i w zasięgu światowego dziedzictwa kulturowego, czyli „Museumsinsel” – Wyspa Muzeów. Przepisy określają najważniejsze zasady kształtowania obiektów architektonicznych: 1. Obszar nazywany Dzielnicą Rządową (zgodnie z Planem Miejscowym) służy do lokowania głównie zabudowy specjalnej o funkcji rządowej, dopuszcza się mieszkania dla pracowników nadzoru i służb tychże obiektów. Lokale rozrywkowe lub prowadzące działalność gospodarcza są dopuszczalne tylko w drodze wyjątku, na podstawie decyzji o nieszkodliwości i braku możliwości zakłócania spokoju historycznego centrum.

2. Łączna wysokość budynków nie może przekroczyć wysokości 30 m. W przypadku dachów skośnych lub kaskadowych linia wysokości okapu nie może wynosić więcej niż 22 m mierząc od górnej krawędzi terenu. Powyżej linii wysokości okapu, można kształtować maksymalnie dwupiętrowe pochyłe dachy lub cofniętą kondygnację kaskadową. Dachy pochyłe nie mogą mieć nachylenia większego niż 60 stopni, zaleca się kształtowanie ich w sposób spokojny, zbliżony do okolicznych budynków.

3. Dachy o nachyleniu poniżej 15 % należy zazieleniać. W przypadku ścian zewnętrznych zwróconych w stronę podwórza, również należy zazielenić część ich powierzchni.

4. Od strony północnej działki granica zabudowy jest oddalona 9m od budynku sąsiedniego w kierunku południowym. Na pozostałych stronach działki nie obowiązują żadne dodatkowe ograniczenia.

4. Wjazdy na tereny nieruchomości gruntowej, jak i wjazdy do garaży podziemnych mogą posiadać maksymalną szerokość 4 m.

52. Opracowane na podstawie: 1 - Rozporządzenie w sprawie zewnętrznego ukształtowania obiektów budowlanych przy ul. Unter den Linden, Museumsinsel i na obszarze placu Gendermenmarkets, z dnia 21 sierpnia 2009, GVBI, Dziennik Ustaw i Rozporządzeń, Berlin - załącznik nr 9 do Regulaminu konkursu. 2 - Plan zabudowy kwartału ulic Dorothenstrasse, Shadowstrasse, Unter den Linden oraz Wilhelmstrasse - załącznik nr 11 do Regulaminu konkursu.

90

5. W zakresie kształtowania obiektów budowlanych, w obrębie Centrum Historycznego, obowiązują wymogi, które mają na celu zagwarantować harmonijne włączanie nowej architektury do istniejącego zespołu zabytkowego. Z tego względu zaleca się stosowanie układu strukturalnego budynków, z podziałem na strefę cokołową i strefę środkową (często także: okap i dach), co jest konsekwencją istniejącej historycznej zabudowy. Kształt i podział strefy parterowej musi wynikać z elewacji budynku, nawiązując do kondygnacji usytuowanych powyżej.

Dostrzegalny musi być cokołowy charakter strefy parterowej, przy zapewnieniu tektoniki budynku.

6. Elewacje nowych budynków powinny być kształtowane z umiarem. W zakresie kolorystyki należy dobierać barwy stonowane. Nie dopuszcza się jaskrawych barw oraz materiałów o kolorowych wzorach.

7. Charakterystyczne dla wizerunku elewacji w obszarze Centrum Historycznego było stosowanie materiałów posiadających matowe i chropowate powierzchnie, jak np. piaskowiec. Należy zachować taki charakter elewacji nowych obiektów w obszarze objętym Rozporządzeniem.

Elewacje, które będą pokryte tynkiem powinny w maksymalnym stopniu osiągać oddziaływanie tynku pochodzenia mineralnego. Unikać należy materiałów połyskliwych, jednak dopuszcza się ich punktowe użycie jako element kształtowania elewacji.

8. Nie dopuszcza się powierzchni okien o właściwościach lustrzanych, Dla pojedynczych okien, powyżej kondygnacji przyziemia, zaleca się format pionowy.

9. Wszelkie urządzenia ochrony przeciwsłonecznej winny być zintegrowane z elementami kształtowania elewacji. Tak samo w przypadku jakichkolwiek systemów bezpieczeństwa, zabezpieczeń antywłamaniowych, itd. Wszelkie takie konstrukcje muszą być zintegrowane w zaprojektowanej elewacji. Nie dopuszcza się stosowania rolet lub okiennic w kondygnacji parterowej.

10. Wszystkie urządzenia techniczne musza być umiejscowione od strony podwórza, dotyczy to również instalacji dachowych.

91

4.3.

ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE Założenia projektowe oparte są na trzech płaszczyznach - słowach kluczach: kontekst, funkcja i bezpieczeństwo, które są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie się uzupełniają. W oparciu o część badawczą tych aspektów, czyli: - charakter zabudowy alei Unter den Linden, Dzielnicy Rządowej oraz uwarunkowania wynikające z lokalizacji obiektu w miejscu Centrum Historycznego, - założenia programowe wpływające na specyfikę funkcjonowania placówek dyplomatycznych i innych obiektów o charakterze rządowym, - kwestie bezpieczeństwa, sposoby zmniejszania ryzyka zagrożeń oraz problem architektury zamkniętej, wyznaczone zostały wytyczne do procesu projektowego Ambasady RP w Belinie.

1. KONTEKST - NAWIĄZYWANIE RELACJI Z MIASTEM Podstawowym elementem jest potrzeba nawiązywania relacji z otoczeniem. Projekt ma powstać w istniejącej tkance miejskiej - Dzielnicy Rządowej Berlina. Można powiedzieć, że pod względem przestrzeni publicznej, ten fragment miasta jest zdewastowany. Zlokalizowane w samym centrum historycznym stolicy Niemiec, gmachy ambasad funkcjonują jako niezależne jednostki i nie posiadają żadnych współzależności. Poprzez swoją niedostępność zamykają się na miasto i jego użytkowników. Zorganizowane w grupy tworzą całą dzielnicę wyludnionych przestrzeni miejskich, Powstaje więc pytanie o zasadność lokalizowania obiektów rządowych w samych centrach miast? Z uwagi na zadaną działkę projektową, jednym z założeń jest dążenie do tworzenia zależności z tkanką miejską, jednocześnie szukając odniesień i nawiązań do kontekstu architektonicznego Dzielnicy Rządowej.

2. FUNKCJA - AMBASADA JAKO BUDYNEK OTWARTY, PUBLICZNY Kolejnym założeniem jest próba przełamania wizerunku placówki dyplomatycznej jako obiektu zamkniętego, niedostępnego. Ograniczanie dostępności wszystkich funkcji budynków dyplomatycznych w większości przypadków jest bezzasadne i kłóci się z misją, jaką ambasady posiadają. Projekt ma za zadanie poszukiwać koncepcji i sposobów na otwieranie się siedziby

92

Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej. Każda ambasada jest przecież obrazem państwa, którego interesy reprezentuje, na terenie innego, goszczącego kraju. To w jaki sposób placówka funkcjonuje w innej tkance miejskiej wpływa na postrzeganie państwa, którego jest przedstawicielem.

3. BEZPIECZEŃSTWO Wydarzenia ostatnich kilkudziesięciu lat pokazują także problemy, z jakimi borykają się placówki dyplomatyczne. Są to przede wszystkim zagrożenia, które stają się coraz bardziej powszechne. Coraz trudniejsza jest ochrona pracowników placówek dyplomatycznych. Z powodu specyfiki organizacji każdej ambasady i misji, którą pełnią, względy bezpieczeństwa pozostają bezdyskusyjnym elementem każdego takiego obiektu. Założeniem projektu dyplomowego jest poszukiwanie rozwiązań, które zapewnią bezpieczeństwo obiektu i jednocześnie będą rozwiązaniami opartymi na niestandardowym planowaniu układu funkcji, a nie na zastosowaniu nowoczesnych technologii zapewniających bezpieczeństwo obiektów.

KONTEKST

FUNKCJA

BEZPIECZEŃSTWO

Rysunek 50. Współzależność założeń projektowych | opracowanie autora.

93

4.4.

STUDIUM URBANISTYCZNE W opraciu o wytyczne z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, oraz założenia konkursu, przeprowadzone zostały studia układu urbanistycznego, zaprezentowane poniżej.

Wytyczne do projektowania przewidują: - od strony północnej granica zabudowy odsunięta jest od granicy działki o 9m w kierunku południowym, - od strony południowej granicą jest linia pierzei alei Unter den Linden, - od strony wschodniej i zachodniej ograniczenia to ściany szczytowe budynków sąsiadujących.

Analiza możliwości i różnych typów układu urbanistycznego dla projektu Ambasady RP oparta jest o analizę zabudowy, układu komunikacyjnego, oraz zielenii otaczającej teren. Z uwagi na to, iż działka ta zlokalizowana jest w zabudowie śródmiejskiej (i objęta jest nadzorem konserwatorskim), nie istnieje możliwość modyfikacji istniejącego układu komunikacji wzdłuż działki. Zmiany, które są dopuszczalne w tym zakresie to jedynie modyfikacja samych wjazdów na działkę - ich ilości, umiejscowienia. Tak samo jest w przypadku zielenii, drzewa lipowe znajdujące się w linii pierzei alei Unter den Linden objęte są ochroną i ich lokalizacja musi pozostać niezmienna. Zieleń istniejąca obecnie na działce przeznaczona została do likwidacji w założeniach konkursu.

1. ZABUDOWA ZAMKNIĘTA, WYPEŁNIENIE CAŁEJ POWIERZCHNI DZIAŁKI ZABUDOWĄ

2. ZABUDOWA ZAMKNIĘTA, POWSTAJĄ DWIE NIEZALEŻNE PRZESTRZENIE ZIELONE

Rysunek 51. Warianty układu urbanistycznego 1 | opracowanie autora

94

3. ZABUDOWA ATRIALNA, JEDNO ATRIUM

4. ZABUDOWA ATRIALNA, JEDNO ATRIUM O NIEREGULARNYM KSZTAŁCIE

5. KONTYNUACJA LINII PIERZEI, WEWNĄTRZ ZABUDOWA O NIEREGULARNYM KSZTAŁCIE

6. ZABUDOWA ATRIALNA O ODWRÓCONEJ IDEI, OTWARCIE NA MIASTO

7. ZABUDOWA WZDŁUŻ DWÓCH STRON DZIAŁKI, DZIEDZINIEC

8. ZABUDOWA ATRIALNA, JEDNO ATRIUM I PAS ZIELENII BUFOROWEJ

Rysunek 52. Warianty układu urbanistycznego 2 | opracowanie autora

95

9. SKUMULOWANIE FUNKCJI WZDŁUŻ TRZECH GRANIC DZIAŁKI, DZIEDZINIEC

10. ZABUDOWA PASMOWA, OTWARTE I PÓŁOTWARTE PRZESTRZENIE ZIELONE

11. ZABUDOWA ATRIALNA I PASMOWA, ZAMKNIĘTE I OTWARTE PRZESTRZENIE ZIELONE

12. SKUMULOWANIE FUNKCJI PRZY PIERZEI, UWOLNIENIE WNĘTRZA DZIAŁKI

13. ZABUDOWA PASMOWA PRZEDZIELONA NIEZALEŻNYMI PRZESTRZENIAMI ZIELONYMI

14. ZABUDOWA ATRIALNA, CZTERY ATRIA I PAS ZIELENII BUFOROWEJ

Rysunek 53. Warianty układu urbanistycznego 3 | opracowanie autora

96

15. ZABUDOWA ATRIALNA, TRZY ODMIENNE ATRIA

17. ZABUDOWA ATRIALNA, POWSTAJĄ TRZY ODMIENNE ATRIA

16. ZABUDOWA ATRIALNA, CZTERY ODMIENNE ATRIA

18. ZABUDOWA ATRIALNA, TRZY ODMIENNE ATRIA

Rysunek 54. Warianty układu urbanistycznego 4 | opracowanie autora

W wyniku analiz przedstawionych układów urbanistycznych, dla koncepcji Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej, wybrano układ numer 16, który jest najlepszym założeniem urbanistycznym do potwierdzenia postawionej tezy. Struktura wieloatrialna pozwoli na zorganizowanie części funkcjonalnych, w oparciu o założenia projektowe, w najwłaściwszy sposób. Powstałe atria będą więc posiadać inne przeznaczenie, wymiary, wymogi bezpieczeństwa czy w końcu estetykę.

97

4.5.

STRATEGIE DZIAŁAŃ W oparciu o układ urbanistyczny oraz założenia projektowe wyróżnione zostały strategie działań w zakresie: kontekstu, funkcji i bezpieczeństwa.

KONTEKST: 1. Kontynuacja zabudowy zamkniętej w kwartałach, w nawiązaniu do sposobu kształtowania budynków w Dzielnicy Rządowej Berlina. Funkcja wciągana jest do środka zapewniając pewną niezależność parceli.

2. Wprowadzenie miasta w projekt. Łagodny wzrost wysokości na działce ma nawiązywać do ukształtowania terenu w Berlinie. Pozwala to lokować poszczególne części funkcjonalne na różnych wysokościach.

3. Kontynuacja pierzei alei Unter den Linden. W relacji z budynkami Centrum Historycznego zachowuje się kształtowanie elewacji z podziałem na strefę cokołową i strefę środkową.

4. Zgodnie z wymaganiami konserwatora zabytków w atriach przewiduje się tworzenie zielonych ścian. W ten sposób powstaje także nawiązanie do zielonej, historycznej alei Unter den Linden.

FUNKCJA: 1. Program funkcjonalny ambasady zostaje radykalnie podzielony na 2 części - prywatną i publiczną. Część publiczna to Wydział Konsularny i Instytut Polski. Część prywatna to zespół ambasady z funkcjami, które mu towarzyszą.

2. W oparciu o układ urbanistyczny z wieloma atriami następuje podział funkcji oraz rozdzielenie typologii tych przestrzeni. Każde z atriów posiada więc inny program, odmienną charakterystykę czy w końcu estetykę i klimat.

3. Z uwagi na zróżnicowanie grup użytkowników nowej siedziby polskiej ambasady, program funkcjonalny został zbudowany w oparciu o scenariusze wydarzeń. Wyróżniono 4 najważniejsze drogi, dzieląc użytkowników na grupy: petenci Wydziału Konsularnego, turyści i mieszkańcy miasta, goście ambasady oraz pracownicy ambasady. Drogi poszczególnych użytkowników nie krzyżują się i często nie łączą.

98

4. Tworzenie przestrzeni miejskiej o funkcji publicznej. Nawiązanie relacji z aleją Unter den Linden poprzez możliwie maksymalne otwarcie na miasto - podniesienie budynku o jedną kondygnację.

BEZPIECZEŃSTWO: 1. Strefowanie układu funkcjonalnego w oparciu o teorie The Onion Philosophy. Sercem założenia, czyli obszarem najbardziej chronionym staje się część przeznaczona dla Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej. Strefy kształtowane są w kierunku pierzei alei Unter den Linden, z uwagi na największe zagrożenia, które mogą stamtąd napłynąć.

2. Różnica wysokości części funkcjonalnych. Podniesienie części prywatnej - zespołu ambasady w stosunku do części publicznej - budynku konsularnego. Wprowadza to ograniczenie możliwości dostępu do ambasady z kondygnacji przyziemia.

3. Wprowadzenie osobnych dróg wejściowych do części publicznej i prywatnej. W ten sposób drogi różnych użytkowników nie krzyżują się. Pozwala to na łatwiejszą kontrolę miejsc najbardziej wrażliwych na zagrożenia.

4. Wprowadzenie wyraźnej granicy poszczególnych przestrzeni: publicznej i prywatnej. Ściana ambasady nie tylko formalnie oddziela plac miejski od atrium ambasady, ale jest też wizualnym sygnałem ograniczoności przestrzeni publicznej.

Strategie działań w zakresie kontekstu, funkcji i bezpieczeństwa wzajemnie się uzupełniają i są od siebie współzależne. Ich relacje i powiązania doprowadzają do powstania układu funkcjonalnego w budynku Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej. verte

99

GLOBALNY

KONTYNUACJA ZABUDOWY ZAMKNIĘTEJ W KWARTAŁACH, W NAWIĄZANIU DO SPOSOBU KSZTAŁTOWANIA BUDYNKÓW W DZIELNICY RZĄDOWEJ BERLINA. FUNKCJA WCIĄGANA JEST DO ŚRODKA ZAPEWNIAJĄC PEWNĄ NIEZALEŻNOŚĆ PARCELI.

KONTEKST

KONSERWATOR ZABYTKÓW

WPROWADZENIE MIASTA W PROJEKT. ŁAGODNY WZROST WYSOKOŚCI NA DZIAŁCE MA NAWIĄZYWAĆ DO UKSZTAŁTOWANIA TERENU W BERLINIE.

LOKALNY

ZRÓŻNICOWANIE WYSOKOŚCI CZĘŚCI FUNKCJONALNYCH

PROGRAM FUNKCJONALNY ZOSTAŁ ZBUDOWANY W OPARCIU O SCENARIUSZE WYDARZEŃ. WYRÓŻNIONO 4 NAJWAŻNIEJSZE DROGI, DZIELĄC UŻYTKOWNIKÓW NA GRUPY.

ZRÓŻNICOWANIE ATRIÓW

PODZIAŁ FUNKCJI ORAZ ROZDZIELENIE TYPOLOGII ATRIÓW. KAŻDE Z NICH POSIADA WIĘC INNY PROGRAM, ODMIENNĄ CHARAKTERYSTYKĘ CZY W KOŃCU ESTETYKĘ I KLIMAT.

ZAMACHY TERRORYSTYCZNE

THE ONION PHILOSOPHY

STREFOWANIE UKŁADU FUNKCJONALNEGO

BEZPIECZEŃSTWO

SED

ARCHITEKTURA STRACHU

100

RÓŻNICA WYSOKOŚCI CZĘŚCI FUNKCJONALNYCH. PODNIESIENIE AMBASADY W STOSUNKU DO KONSULATU. OGRANICZENIE MOŻLIWOŚCI DOSTĘPU DO AMBASADY Z KONDYGNACJI PRZYZIEMIA.

Rysunek 55. Strategie działań - diagram | opracowanie autora.

STREFOWANIE UKŁADU FUNKCJONALNEGO W OPARCIU O THE ONION PHILOSOPHY. OBSZAREM NAJBARDZIEJ CHRONIONYM STAJE SIĘ CZĘŚĆ PRZEZNACZONA DLA AMBASADORA RP.

§ ZGODNIE Z WYMAGANIAMI KONSERWATORA ZABYTKÓW W ATRIACH PRZEWIDUJE SIĘ TWORZENIE ZIELONYCH ŚCIAN. W TEN SPOSÓB POWSTAJE TAKŻE NAWIĄZANIE DO ZIELONEJ, HISTORYCZNEJ ALEI UNTER DEN LINDEN.

KONTYNUACJA PIERZEI ALEI UNTER DEN LINDEN. W RELACJI Z BUDYNKAMI CENTRUM HISTORYCZNEGO ZACHOWUJE SIĘ KSZTAŁTOWANIE ELEWACJI Z PODZIAŁEM NA STREFĘ COKOŁOWĄ I STREFĘ ŚRODKOWĄ.

NAWIĄZYWANIE RELACJI Z MIASTEM - OTWARCIE

MISJA DYPLOMATYCZNA

FUNKCJA PROGRAM FUNKCJONALNY AMBASADY ZOSTAJE RADYKALNIE PODZIELONY NA 2 CZĘŚCI - PRYWATNĄ I PUBLICZNĄ. CZĘŚĆ PUBLICZNA TO WYDZIAŁ KONSULARNY. CZĘŚĆ PRYWATNA TO ZESPÓŁ AMBASADY.

BUDOWA PROGRAMU FUNKCJONALNEGO W OPARCIU O SCENARIUSZE WYDARZEŃ

WPROWADZENIE OSOBNYCH DRÓG WEJŚCIOWYCH DO CZĘŚCI PUBLICZNEJ I PRYWATNEJ. DROGI UŻYTKOWNIKÓW NIE KRZYŻUJĄ SIĘ. ŁATWIEJSZA KONTROLA MIEJSC NAJBARDZIEJ WRAŻLIWYCH NA ZAGROŻENIA.

TWORZENIE PRZESTRZENI MIEJSKIEJ O FUNKCJI PUBLICZNEJ. NAWIĄZANIE RELACJI Z ALEJĄ PRZEZ MOŻLIWIE OTWARCIE NA MIASTO - PODNIESIENIE BUDYNKU O JEDNĄ KONDYGNACJĘ.

INNE AMBASADY PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY

RADYKLANE ROZDZIELENIE PROGRAMU FUNKCJONALNEGO

WPROWADZENIE GRANICY POSZCZEGÓLNYCH PRZESTRZENI. ŚCIANA AMBASADY NIE TYLKO FORMALNIE ODDZIELA OBIE CZĘŚCI, JEST TEŻ WIZUALNYM SYGNAŁEM OGRANICZONOŚCI PRZESTRZENI PUBLICZNEJ.

101

4.6.

UKŁAD FUNKCJONALNY W oparciu o wybrany układ urbanistyczny, strategie działań i zadany program, powstaje układ funkcjonalny obiektu. Kolorem niebieskim zaznaczono lokalizację przestrzeni publicznych, ogólnodostępnych. Kolor zielony to przestrzenie prywatne.

PARKING PODZIEMNY, ZAPLECZE TECHNICZNE

FOYER WEJŚCIOWE

RECEPCJA Z ZAPLECZEM

MUZEUM

CZĘŚĆ MIESZKALNA

INSTYTUT POLSKI

GABINET AMBASADORA

WYDZIAŁ KONSULARNY: - ODDZIAŁ WIZOWY - ODDZIAŁ PASZPORTOWY

CZĘŚĆ BIUROWA AMBASADY: - WYDZIAŁY AMBASADY - MINISTERSTWA - OCHRONA - ZAPLECZE TECHNICZNE

Rysunek 56. Układ funkcjonalny - części publiczne i prywatne | opracowanie autora

102

4.7.

ATRIA Koncepcja Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej zakłada powstanie czterech atriów, które są integralną częścią układu funkcjonalnego. Atria różnią się nie tylko wymiarami, ale także wysokością względem siebie. Mają inny charakter i estetykę. O ich cechach zadecydowały także względy bezpieczeństwa z uwagi na zagrożenia, które mogą w tych przestrzeniach wystąpić.

Atria zostały podzielone na 3 grupy: - publiczne - jest nim „Plac miejski” - półprywatne - atrium „Wejście” oraz „Dziedziniec” - prywatne - atrium „Ogród” Powyższy podział został zdefiniowany w oparciu o wysokość lokalizacji danego atrium w stosunku do kondygnacji przyziemia. Decydująca była także grupa użytkowników danej przestrzeni. Atrium publiczne jest ogólnodostępne otwarte. Atrium pół-prywatne przeznaczone jest pracownikom i gościom Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej. Atrium prywatne, najbardziej chronione, jest strefą dostępną tylko dla ambasadora, jego współpracowników i gości.

O wyraźnym zróżnicowaniu tych przestrzeni informują także użyte w nich materiały, które maja informować o cechach przypisanych atriom. W części publicznej zastosowano więc materiały transparentne, lekkie. Materiały przeciwne zastosowano w części prywatnej - takie, które dają poczucie bezpieczeństwa, pewności. Atrium półprywatne jest wypadkową tych dwóch założeń.

WYSOKOŚĆ

PRYWATNE

PÓŁ-PRYWATNE

PUBLICZNE

Rysunek 57. Podział atriów | opracowanie autora

103

PLAC MIEJSKI Jest otwartą przestrzenią publiczną o powierzchni 754 m2, dostępny wprost z alei Unter den Linden przez podniesioną kondygnację parteru Wydziału Konsularnego. Pozwala to na swobodny przepływ użytkowników, a także wprowadza intrygujący element w pierzei ulicy - „szczelinę”, przez którą można obserwować wydarzenia placu miejskiego. Kontrastu dodaje zestawienie transparentności bryły budynku publicznego z masywną ścianą ambasady. Od strony alei Unter den Linden plac nie jest ograniczony, od strony przeciwnej dotyka ściany budynku ambasady. Na placu znajduje się wejście główne do funkcji publicznych Ambasady RP. Z uwagi na swój charakter oraz dużą przestrzeń wielofunkcyjną, plac może być miejscem różnych wydarzeń kulturalnych, które mogą być połączone z muzeum lub Instytutem Polskim oraz codziennych interakcji społeczności Berlina.

POWIERZCHNIA: 754,0 m2

LOKALIZACJA: kodygnacja przyziemia, dostępne z poziomu alei Unter den Linden dzięki szczelinie w elewacji - podniesiona kondygnacja w pierzei.

CECHY: otwartość, wielofunkcyjność, dynamizm, ożywienie, oddziaływanie, dialog.

UŻYTKOWNICY: turyści i mieszkańcy miasta, petenci Wydziału Konsularnego Ambasady RP.

BEZPIECZEŃSTWO: atrium ogólnodostępne, brak podwyższonych norm bezpieczeństwa.

MATERIAŁY: metalowa siatka na przeszklonej elewacji, betonowa posadzka, zielona ściana.

Rysunek 58. Atrium “Plac miejski” | opracowanie autora

104

WEJŚCIE Jest najmniejszym atrium zlokalizowanym wzdłuż wschodniej granicy działki - wjazdem do ambasady. Jest przestrzenią pół - prywatną, prowadzi do najważniejszego atrium w ambasadzie, czyli dziedzińca. Z uwagi na funkcję wejściową - odbywa się tam kontrola dostępu.

Atrium zlokalizowane jest na linii wschód - zachód co zapewnia doskonałe oświetlenie tej strefy. Kontrast nadaje zestawienie bezpiecznej elewacji - niewielkich otworów okiennych z zieloną ścianą po przeciwnej stronie.

POWIERZCHNIA: 175,4 m2 LOKALIZACJA: kondygnacja przyziemia, dostępne z poziomu ulicy po uprzedniej kontroli dostępu. Atrium na całej swojej długości pokonuje wysokość 2,0 m.

CECHY: surowość, przejrzystość, poczucie bezpieczeństwa, skromność.

UŻYTKOWNICY: pracownicy i goście Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej.

BEZPIECZEŃSTWO: atrium półprywatne o wysokim stopniu zabezpieczeń.

MATERIAŁY: malowana cegła, cegła czerwona, zielone pnącza na ścianach.

Rysunek 59. Atrium “Wejście” | opracowanie autora

105

DZIEDZINIEC To przestrzeń wewnętrzna budynku ambasady o wysoce reprezentacyjnym charakterze. Jest miejscem oficjalnych uroczystości, gdzie można podejmować gości w przypadku ceremonii rządowych. Swoim klimatem nawiązuje do klasycznych założeń, co podkreślone jest symetrią tej przestrzeni oraz podcieniami w parterze budynku ambasady. Dziedziniec jest przestrzenią pół-prywatną o wysokim poziomie bezpieczeństwa. Jest także strefą przedwejściową do gmachu głównego Ambasady RP.

POWIERZCHNIA: 645,5 m2

LOKALIZACJA: kodygnacja przyziemia w budynku ambasady (+2,00), jest następstwem atrium wejściowego i tylko w ten sposób jest dostępne.

CECHY: reprezentacyjność, prestiż, elegancja, symetria, przewidywalność.

UŻYTKOWNICY: goście oficjalnych uroczystości, ambasador, pracownicy.

BEZPIECZEŃSTWO: atrium półprywatne o wysokim stopniu zabezpieczeń.

MATERIAŁY: pełne przeszklenia, malowana cegła, czerwona cegła.

Rysunek 60. Atrium “Dziedziniec” | opracowanie autora

106

OGRÓD To atrium prywatne, dostępne tylko z północnego skrzydła ambasady. Jest przestrzenią pomiędzy podwójną elewacją budynku. Od tej strony ambasada sąsiaduje z budynkiem o podobnym profilu i poziomie bezpieczeństwa - Niemieckim Bundestagiem. Z tego względu, zagrożenia napływające od strony północnej przyjęto na poziomie średnim. Podwójna elewacja i niewielkie otwory okienne pozawalają minimalizować niebezpieczeństwa. Atrium wypełnione jest zielenią, która działa kojąco i nadaje odprężający charakter tej przestrzeni.

POWIERZCHNIA: 337,0 m2

LOKALIZACJA: druga kondygnacja ambasasy (+6,50). dostępne tylko poprzez pomieszczenia recepcji lub z gabinetu ambasadora

CECHY: równowaga, harmonijność, wytworność, spokój, poczucie bezpieczeństwa.

UŻYTKOWNICY: wyłącznie goście oficjalnych uroczystości, ambasador i jego współpracownicy.

BEZPIECZEŃSTWO: atrium prywatne o najwyższym stopniu zabezpieczeń.

MATERIAŁY: podwójne szklenie, drewniana posadzka, malowana cegła.

Rysunek 61. Atrium “Ogród” | opracowanie autora

107

4.8.

ROZWIĄZANIA FUNKCJONALNE Z uwagi na zróżnicowanie grup użytkowników nowej siedziby polskiej ambasady, program funkcjonalny został zbudowany w oparciu o scenariusze wydarzeń. Wyróżniono 4 najważniejsze drogi, dzieląc użytkowników na grupy: 1. Petenci Wydziału Konsularnego 2. Turyści, mieszkańcy miasta 3. Goście ambasady 4. Pracownicy ambasady Zaproponowane scenariusze pozwalają na zachowanie podwyższonych względów bezpieczeństwa, ponieważ drogi poszczególnych grup użytkowników nie krzyżują się i często nie łączą, co minimalizuje ryzyko niepotrzebnych interakcji, ryzyko zagrożeń.

1. Petenci Wydziału Konsularnego to osoby, które są w potrzebie uzyskania wizy wjazdowej do Rzeczypospolitej Polskiej lub paszportu tego państwa - co ważne, umożliwiającego swobodne poruszanie się po całej strefie Schengen. Generuje to dużą liczbę osób, które są zainteresowane takimi dokumentami. Dla tych użytkowników przeznaczone zostały dwie ostatnie kondygnacje budynku konsularnego (zlokalizowanego wzdłuż pierzei alei Unter den Linden).

Dostępne są one wprost z Placu Miejskiego, skąd przez foyer i komunikację pionową, petenci dostają się na kondygnację (+3) - Oddział Wizowy, oraz (+4) - Oddział Paszportowy. Komunikacja wewnątrz tych oddziałów zorganizowana jest jednokierunkowo, co pozwala na wyprowadzenie interesantów z budynku, wprost na aleję Unter den Linden.

2. Turyści i mieszkańcy miasta to użytkownicy, którzy są zainteresowani kulturą polską oraz spędzaniem czasu w przestrzeni publicznej ambasady - atrium „Plac Miejski”. Jest on ogromną alternatywą dla programu alei Unter den Linden czy samego Pariser Platz, który mieści się nieopodal. Dojście do placu możliwe jest wprost z poziomu alei - plac niejako łączy się z nią.

Turystom i mieszkańcom Berlina program Konsulatu oferuje część muzealną (kondygnacja +1) oraz Instytut Polski (kondygnacja +2).

108

3. Goście ambasady to najczęściej dyplomaci, politycy, naukowcy, osobistości świata kultury, którzy mają wziąć udział w zapowiedzianych spotkaniach w mniejszym gronie lub oficjalnych uroczystościach. W ambasadzie nie zdarzają się wizyty osób, które nie otrzymały wcześniej zaproszenia lub nie zapowiedziały wcześniej swojego przybycia. Pozwala to na organizację takich wydarzeń, koordynowanie ich z codziennym funkcjonowaniem placówki dyplomatycznej oraz na pełną kontrolę bezpieczeństwa. Co istotne, goście ambasady zawsze docierają do budynku samochodem, własnym lub transportem dyplomatycznym. Ze względów bezpieczeństwa wyklucza się dojście piesze (do placówki dyplomatycznej) osób, które objęte są ochroną rządową.

Dla gości przewidziany został wjazd przez atrium „Wejście”. Samochody podjeżdżają do południowo - wschodniego narożnika działki, gdzie odbywa się kontrola dostępu. Dalej po rampie wjeżdżają na atrium centralne, czyli „Dziedziniec”. Tam goście, powitani przez gospodarzy, kierują się przez wejście główne do foyer ambasady.

Mniej oficjalne wejście może odbywać się nie przez „Dziedziniec”, lecz komunikacją pionową z poziomu parkingu, wprost do części recepcyjnej obiektu.

4. Pracownicy ambasady to zarówno osoby zatrudnione w częściach biurowych, jak i cała obsługa obiektu, służby bezpieczeństwa, łącznicy, serwis. Ta grupa użytkowników dostaje się do ambasady przez atrium „Wejście”, gdzie po niezbędnej kontroli dostępu pracownicy kierują się do wejścia zlokalizowanego we wschodnim skrzydle ambasady. Dla pracowników przeznaczony został także parking podziemny. verte

109

Rysunek 62. Układ funkcjonalny obiektu - scenariusze wydarzeń | opracowanie autora

Wydział Kosularny - Oddział wizowy. Składa się z części otwartej dla klientów, przestrzeni obsługi oraz części zamkniętej dla pracowników wydziału.

Wydział Kosularny - Oddział paszportowy. Składa się z części otwartej dla klientów, przestrzeni obsługi oraz części zamkniętej dla pracowników wydziału.

Instytut Polski - otwarta przestrzeń z wydzielonymi salami zajęć. W części otwartej przewidziano miejsce na pokazy multimedialne, niewielkie wystawy czy zajęcia w grupach.

Muzeum - otwarta i wielofunkcyjna przestrzeń wystawowa, którą można dowolnie organizować w zależności od bieżących potrzeb i wydarzeń.

SCENARIUSZE WYDARZEŃ Z uwagi na zróżnicowanie grup użytkowników nowej siedziby polskiej ambasady, program funkcjonalny został zbudowany w oparciu o scenariusze wydarzeń. Wyróżniono 4 najważniejsze drogi, dzieląc użytkowników na grupy. Zaproponowane scenariusze pozwalają na zachowanie podwyższonych względów bezpieczeństwa, ponieważ drogi poszczególnych grup użytkowników nie krzyżują się i często nie łączą, co minimalizuje ryzyko niepotrzebnych interakcji, ryzyko zagrożeń.

110

Gabinety Ministerstw: Gospodarki, Infrastruktury, Obrony Narodowej, Rolnictwa, Ataszat wojskowy. Niezależne biura połączone wspólną komunikacją i dostępem do sal konferencyjnych,

Mieszkanie gospodarza ambasady i mieszkanie dla pracownika, zlokalizowane na ostatniej kondygnacji, na linii wschód - zachód.

Część ambasadora i Wydział Polityczny. Najważniejsze przestrzenie biurowe w ambasadzie, ze względu na stałą współpracę. Pomieszczenia otwarte są na atrium.

Pokoje gościnne, jedno - i dwuosobowe z toaletami. Dostępne są z galerii skierowanej w stronę Dziedzińca

Główna sala recepcyjna i foyer. Najbardziej reprezentacyjna przestrzeń ambasady, przeznaczona do oficjalnych spotkań, prowadzenia rozmów na wysokim szczeblu, etc.

Część biurowa - Wydział Administracji, Wydział Ekonomiczny i Wydział Łączności. Przestrzeń biurowa oparta jest o model “open space”.

Foyer wejściowe i mała sala recepcyjna

Ochrona - kontrola dostępu oraz parking podziemny przeznaczony dla pracowników i gości ambasady

111

1. CZĘŚĆ PUBLICZNA AMBASADY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ:

MUZEUM Część muzealna została zlokalizowana na 1 kondygnacji Wydziału Konsularnego i jest pierwszym punktem programu funkcjonalnego, dostępnym z foyer. Zorganizowane zostało jako jedna, otwarta przestrzeń wystawowa, w pełni wielofunkcyjna, z zapleczem technicznym oraz ogólnodostępnymi toaletami. Możliwe jest dowolne jej kształtowanie w zależności od potrzeb i bieżących wydarzeń. Muzeum, dzięki przeszkleniom, utrzymuje relację zarówno z aleją Unter den Linden, jak i placem publicznym ambasady.

INSTYTUT POLSKI Niezbędna część układu funkcjonalnego każdej ambasady to miejsce, gdzie promuje się kulturę danego państwa. W przypadku projektu, jest to Instytut Polski, który mieści się na 2 kondygnacji budynku konsularnego, zaraz nad muzeum. Jest otwartą przestrzenią z wydzielonymi salami zajęć i zapleczem technicznym, oraz zapleczem socjalnym dla pracowników Instytutu.

W części otwartej przewidziano miejsce na pokazy multimedialne, oraz niewielkie wystawy lub zajęcia w grupach.

WYDZIAŁ KONSULARNY - ODDZIAŁ WIZOWY I PASZPORTOWY Obydwie części Wydziału Konsularnego zostały zorganizowane analogicznie. Po wejściu przez komunikację pionową z poziomu placu miejskiego odbywa się kontrola bezpieczeństwa, przed wejściem na teren obsługi interesantów. W tym miejscu zlokalizowano też toalety.

Część otwarta Wydziału Konsularnego to poczekalnia i miejsce wypełniania dokumentów, pomieszczenia okienkowe, okienko kasowe oraz sale rozmów. Ruch petentów został zorganizowany wzdłuż przeszklonej ściany z widokiem na przestrzeń placu miejskiego. Ze względów bezpieczeństwa przepływ interesantów odbywa się w jednym kierunku, stąd wyjście z Wydziału Konsularnego znajduje się po drugiej stronie, skąd użytkownicy wyprowadzani są na aleję Unter den Linden. W ten sposób nie zakłóca się także wydarzeń Placu Miejskiego.

Część zamknięta to przestrzeń przeznaczona dla pracowników wydziału, zorganizowana wzdłuż południowej ściany obiektu, z widokiem na aleję. Zlokalizowano tam pomieszczenia okienkowe do obsługi klientów, archiwum, niewielką część biurową oraz zaplecze socjalne. Całość została spięta przestronną komunikacją.

112

2. CZĘŚĆ PRYWATNA AMBASADY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

BIURA Część biurowa placówki dyplomatycznej znajduje się w skrzydłach południowym i wschodnim na wszystkich 4 kondygnacjach, a także w skrzydle zachodnim na ostatniej kondygnacji. Część biurowa została podzielona na bloki. Na parterze znajdują się pomieszczenia Wydziału Administracji, na pierwszym piętrze - Wydział Ekonomiczny i Wydział Łączności. Na kolejnym zlokalizowano Wydział Polityczny oraz osobną część dla szyfrantów. Ostatnie piętro to pomieszczenia poszczególnych ministerstw oraz ataszatu wojskowego.

Wszystkie części biurowe, poza ostatnią kondygnacją, zostały zorganizowane w oparciu o schemat „open space”. W każdej części znajdują się także gabinety, małe sale konferencyjne i pokoje spotkań, zaplecze sanitarne z aneksem, szatnia i pomieszczenia techniczne.

Na trzeciej kondygnacji zlokalizowano większą przestrzeń wielofunkcyjną, która może być wykorzystana, jako miejsce konferencji lub liczniejszych spotkań. Przestrzeń ta jest bardzo dobrze skomunikowana z pozostałymi częściami obiektu i posiada również własne zaplecze socjalno - techniczne.

Część biurowa ambasady jest całkowicie doświetlona (i otwarta) na wewnętrzne atrium budynku. Jest to, jedyna droga pozyskiwania naturalnego światła.

Z uwagi na bezpieczeństwo obiektu, oraz jego lokalizację w tkance śródmiejskiej, nie było możliwości sytuowania otworów okiennych na innych ścianach. Z uwagi na to, części wymagające światła słonecznego, jak np. biura i gabinety, zostały zaprojektowane przy atrium, a pozostałe, które mogą być doświetlone światłem sztucznym, jak korytarze, pomieszczenia techniczne czy toalety, umieszczono na przeciwległej stronie budynku.

CZĘŚĆ AMBASADORA Miejsce pracy Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej - najbardziej chronione w całym obiekcie zostało zlokalizowane w północnym skrzydle ambasady. Zgodnie ze strategią projektową oraz analizą zagrożeń, ta część jest najbezpieczniejszym fragmentem budynku.

Od strony alei Unter den Linden, skąd mogą napłynąć potencjalne zagrożenia, została odseparowana kolejnymi strefami - elementami składowymi programu funkcjonalnego.

Od strony północnej graniczy z siedzibą niemieckiego Bundestagu, który jest obiektem o podobnej specyfice, jednak dla pełnego bezpieczeństwa zaprojektowano od tej strony podwójną elewację.

113

Ambasador posiada własne, oddzielne wejście z parkingu podziemnego. Z uwagi na bezpieczeństwo oraz protokół, w historii współczesnej dyplomacji nie zdarzyło się, by szef placówki docierał do własnej siedziby pieszo. Miejsce pracy ambasadora to cała kondygnacja ostatniego piętra w północnym skrzydle ambasady. Gabinet ambasadora składa się z pokoju do pracy, pokoju wypoczynku oraz zaplecza sanitarnego z garderobą. W tej części ambasady znajdują się także: sekretariat z zapleczem, gabinet zastępcy, pokój tlumaczy, pokój kierowców i pracowników Biura Ochrony Rządu, zaplecze socjalne oraz toalety.

RECEPCJA Jest to najbardziej reprezentacyjna przestrzeń polskiej ambasady, przeznaczona do oficjalnych spotkań, ale również prowadzenia rozmów w małym gronie czy podejmowania gości. Zlokalizowana została na dwóch kondygnacjach skrzydła północnego, zapewniając dostęp z parteru obiektu, otwarcie na wewnętrzne atrium oraz naturalne światło od strony południowej.

Recepcja składa się z dwóch przestronnych sal wielofunkcyjnych, które mogą być dzielone na mniejsze. Ich kształt oraz układ - na dwóch oddzielnych kondygnacjach, pozwala na organizowanie oficjalnych uroczystości zgodnie z zasadami protokołu dyplomatycznego.

Dokument ten wyraźnie mówi, iż podczas jednego spotkania pożądane są minimum 3 przestrzenie o odmiennych funkcjach.

Część recepcyjna posiada własne zaplecze cateringowe, z własną drogą dostaw oraz odprowadzania odpadów, zaprojektowano także windę kuchenną, co umożliwia obsługę dwóch sal jednocześnie. Z poziomu górnej sali dostępne jest atrium „Ogród” zwrócony w kierunku budynku sąsiedniego z bogatą zielenią. Recepcja jest dobrze skomunikowana z częścią ambasadora, posiada także niezależne zaplecze sanitarne.

MIESZKANIA Część mieszkalna ambasady to przestrzeń przeznaczona do stałego zamieszkania gospodarza ambasady i pracownicze oraz pokoje gościnne. Na kondygnacji (+3) umieszczone zostały pokoje gościnne z toaletami dostępne z galerii skierowanej w stronę Dziedzińca. Piętro wyżej znajdują się mieszkanie gospodarza i mieszkanie pracownicze.

Część mieszkalna ambasady jest zlokalizowana na linii wschód - zachód zapewniając naturalne doświetlenie. Umieszczenie pokoi gościnnych i mieszkań na ostatniej kondygnacji pozwala na częściowe odcięcie tej strefy od przestrzeniu biurowej.

114

4.9.

ZESTAWIENIE POWIERZCHNI (m2)

KONDYGNACJA -1

AMBASADA -1,01 komunikacja 49,7 23,2 -1,02 pom. techniczne 1 883,4 -1,03 parking (58 stanowisk) -1,04 komunikacja 49,7 -1,05 pom. techniczne 23,2 -1,06 pom. techniczne 39,2 -1,07 pom. techniczne 60,9 suma 2 129,3

KONDYGNACJA 0

WYDZ. KONSULARNY wiatrołap 10,0 0.01 0.02 foyer 82,0 0.03 zaplecze 5,6 0.04 komunikacja 27,6 0.05 pom. techniczne 12,4 komunikacja 50,1 0.06 0.07 pom. techniczne 60,0 suma 247,7

AMBASADA 0.08 wiatrołap 20,0 foyer 212,7 0.09 0.10 recepcja 15,0 0.11 komunikacja 27,6 0.12 toalety 26,5 Wydział Administracji: 0.13 zaplecze socjalne 8,3 archiwum 6,8 0.14 0.15 przestrzeń biurowa 190,8 0.16 pokój spotkań 10,8 0.17 pom. techniczne 7,4 0.18 toalety 27,6 Ochrona: 0.19 magazyn 49,0 0.20 pom. ochrony 80,5 0.21 pom. kontroli poczty 10,0 0.22 komunikacja 27,6

0.23 komunikacja 36,8 0.24 wiatrołap 21,1 0.25 pom. ochrony 28,6 Recepcja: 0.26 komunikacja 66,7 0.27 toalety 22,1 0.28 sala recepcyjna 203,0 85,3 0.29 pom. techniczne komunikacja 52,5 0.30 magazyn 40,7 0.31 magazyn 49,6 0.32 0.33 zaplecze socjalne 20,3 0.34 odpady 18,4 0.35 zmywalnia 9,7 10,3 0.36 przygotowalnia 0.37 kuchnia cateringowa 61,0 suma 1 446,7

KONDYGNACJA +1

WYDZ. KONSULARNY Muzeum: 1.01 komunikacja 27,5 1.02 toalety 20,4 1.03 foyer 207,0 493,0 1.04 przestrzeń wystawowa 1.05 komunikacja 115,0 1.06 pom. techniczne 17,5 1.07 pom. gospodarcze 3,1 suma 883,5

AMBASADA: 1.08 foyer 166,0 Wydz. Ekonomiczny: 1.09 komunikacja 27,6 1.10 toalety 26,5 1.11 pom. gospodarcze 5,5 1.12 zaplecze socjalne 8,0 archiwum 11,8 1.13 gabinet 9,5 1.14

115

1.15 pokój spotkań 9,5 1.16 archiwum 11,8 1.17 przestrzeń biurowa 200,0 gabinet 19,7 1.18 pokój spotkań 18,7 1.19 1.20 pom. gospodarcze 5,0 1.21 zaplecze socjalne 8,0 1.22 sala konferencyjna 108,0 1.23 toalety 26,5 1.24 komunikacja 27,6 1.25 komunikacja 30,6 1.26 pom. gospodarcze 5,5 1.27 zaplecze socjalne 7,4 Wydz. Łączności: 1.28 pom. gospodarcze 4,6 1.29 przestrzeń biurowa 145,3 1.30 serwerownia 12,5 1.31 pom. techniczne 5,5 Recepcja: 1.32 komunikacja 62,5 1.33 toalety 43,2 1.34 sala recepcyjna 270,0 1.35 atrium „ogród” - taras 337,0 1.36 przygotowalnia 25,3 1.37 zmywalnia 23,6 1.38 kuchnia cateringowa 59,4 1.39 magazyn 11,2 1.40 magazyn 11,7 1.41 zaplecze socjalne 12,6 1.42 magazyn 12,0 suma 1 769,6

KONDYGNACJA +2

WYDZ. KONSULARNY Instytut Polski: 2.01 komunikacja 27,5 2.02 toalety 20,4 2.03 foyer 207,0 2.04 Instytut Polski 373,0 2.05 sala zajęć 40,0 2.06 zaplecze socjalne 40,0 2.07 sala zajęć 40,0 2.08 komunikacja 115,0 2.09 pom. techniczne 17,5

116

2.10 pom. gospodarcze 3,1 suma 883,5

AMBASADA Wydz. Polityczny 2.11 foyer 126,8 2.12 sala konferencyjna 20,0 2.13 sala konferencyjna 20,0 2.14 komunikacja 27,6 2.15 toalety 26,5 2.16 pom. gospodarcze 5,0 2.17 zaplecze socjalne 8,0 2.18 archiwum 11,8 2.19 przestrzeń biurowa 222,4 2.20 pokój spotkań 11,6 2.21 archiwum 13,4 2.22 gabinet 11,4 2.23 gabinet 11,4 2.24 pom. gospodarcze 5,0 2.25 zaplecze socjalne 8,0 2.26 pokój szyfrantów 108,0 2.27 toalety 26,5 2.28 komunikacja 27,6 2.29 komunikacja 30,6 Pokoje gościnne: 2.30 pokój dwuosobowy 35,2 2.31 komunikacja 39,6 2.32 pokój jednoosobowy 29,0 2.33 pokój jednoosobowy 29,0 2.34 pokój dwuosobowy 35,2 Ambasador RP: 2.35 komunikacja 62,5 2.36 toalety 26,5 2.37 zaplecze socjalne 8,0 2.38 pom. gospodarcze 5,0 2.39 komunikacja 108,0 2.40 pokój kierowców 48,0 2.41 pokój tłumaczy 48,0 2.42 gabinet zastępcy 58,6 2.43 gabinet ambasadora 50,4 2.44 pokój wypoczynku 61,0 2.45 toaleta/garderoba 8,6 2.46 zaplecze socjalne 19,8 2.47 sekretariat 30,0 suma 1 424,0

KONDYGNACJA +3

WYDZ. KONSULARNY Oddział Paszportowy: 3.01 komunikacja 27,5 toalety 20,4 3.02 3.03 foyer/poczekalnia 207,0 3.04 obsługa interesantów 190,0 3.05 pomieszczenia okienkowe 41,0 3.06 komunikacja 94,0 3.07 zaplecze socjalne 40,0 3.08 pomieszczenia okienkowe 30,6 3.09 kasa 10,0 3.10 gabinet 10,3 3.11 pokój rozmów 10,0 3.12 pokój rozmów 10,0 3.13 archiwum 54,7 3.14 komunikacja 115,0 3.15 pom. techniczne 17,5 3.16 pom. gospodarcze 3,1 suma 881,1

AMBASADA Gabinety Ministerstw: 3.17 foyer 83,8 3.18 komunikacja 27,6 3.19 toalety 26,5 3.20 pom. Gospodarcze 5,0 3.21 zaplecze socjalne 8,0 3.22 komunikacja 114,5 3.23 sala konferencyjna 28,5 3.24 sekretariat 28,5 3.25 Ministerstwo Gospodarki 47,6 3.26 Ministerstwo Infrastruktury 56,1 3.27 archiwum 22,3 Mieszkanie dla pracownika: 3.28 hall 7,8 3.29 garderoba 5,0 3.30 toaleta 1,6 3.31 łazienka 8,0 3.32 kuchnia 10,3 3.33 salon 54,4 3.34 gabinet 19,2 3.35 sypialnia 17,6

Mieszkanie gospodarza ambasady: 3.36 komunikacja 52,0 3.37 garderoba 2,8 3.38 hol 17,2 3.39 sypialnia 15,8 3.40 toaleta 1,8 3.41 kuchnia 14,3 3.42 salon 53,2 3.43 sypialnia 16,8 3.44 łazienka 4,7 3.45 łazienka 4,2 3.46 sypialnia 22,1 3.47 gabinet 18,4 3.48 Ministerstwo Obrony 81,5 3.49 Attache wojskowy 58,1 3.50 Ministerstwo Rolnictwa 60,6 3.51 komunikacja 43,5 suma 1 039,3

KONDYGNACJA +4

WYDZ. KONSULARNY: Oddział Wizowy: 4.01 komunikacja 27,5 4.02 toalety 20,4 4.03 foyer/poczekalnia 207,0 4.04 obsługa interesantów 190,0 4.05 pomieszczenia okienkowe 41,0 4.06 komunikacja 94,0 4.07 zaplecze socjalne 40,0 4.08 pomieszczenia okienkowe 30,6 4.09 kasa 10,0 4.10 gabinet 10,3 4.11 pokój rozmów 10,0 4.12 pokój rozmów 10,0 4.13 archiwum 54,7 4.14 komunikacja 115,0 4.15 pom. techniczne 17,5 4.16 pom. gospodarcze 3,1 suma 881,1

SUMA POW. UŻYTKOWEJ:

11 586

117

4.10.

ZAGOSPODAROWANIE DZIAŁKI Budynek zaprojektowany został jako układ wieloatrialny, z czterema atriami. Od strony południowej ambasada jest dosunięta do pierzei alei Unter den Linden. Od strony północnej jest odsunięta od granicy działki, z uwagi na otwory okienne w budynku sąsiadującym. Od strony wschodniej ambasada odsunięta jest od ściany szczytowej budynku sąsiedniego tworząc w ten sposób atrium wejściowe. Od strony zachodniej ambasada dotyka ściany szczytowej budynku Muzeum Madamme Tussauds.

Zagospodarowanie działki obejmuje także cztery zaprojektowane atria, które różnią sie od siebie. Nawierzchnie tych przestrzeni zdefiniowane zostały odpowiadając na ich przeznaczenie funkcjonalne.

Wzdłuż wschodniej ściany budynku umieszczony został wjazd na parking podziemny. Wyjazd znajduje się po przeciwnej stronie działki. Od strony północnej, w zachodnim narożniku, zlokalizowany został także wjazd pomocniczy na teren działki.

BILANS TERENU: Powierzchnia działki: 4 288 m2 Powierzchnia zabudowy: 2 233 m2

Rysunek 63. Sytuacja skala 1:500 | opracowanie autora

118

+6,50

+6,50

+16,10

+2,00

+2,00

+16,10 +22,50

+/-0,00

+2,00

+2,00

+22,30

Unter den Linden +22,50

+/-0,00

+22,30

Unter den Linden

Unter den Linden LEGENDA granica opracowania

atrium „Plac miejski”

atrium „Dziedziniec”

zieleń projektowana

budynki sąsiednie

atrium „Wejście”

atrium „Ogród”

zieleń istniejąca

północ

119

4.11.

ELEWACJA Elewacja frontowa Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej jest częścią pierzei alei Unter den Linden. Obszar ten jest pod ścisłym nadzorem konserwatora zabytków z uwagi na historyczną wartość tej przestrzeni.

Poszukiwanie wariantów elewacji oparte było na wymaganiach, które zdefiniowały możliwości i ograniczenia w projekcie fasady. Specyfikacja dotyczy użytych materiałów, rysunku elewacji oraz jej głównego podziału.

Fasada kontynuuje linię okapów budynków sąsiednich, Wysokość nowego gmachu ambasady odpowiada również wysokości, którą posiadał budynek stojący wcześniej na tej działce. Linia strefy cokołowej, wyznaczona na elewacjach budynków sąsiednich, kontynuowana jest poprzez otwarcie w kondygnacji przyziemia. Szczelina o wysokości 4,1 m naprowadza na otwartą przestrzeń publiczną - atrium „Plac miejski”. Jest także symbolem przełamania idei ambasad jako budynków zamkniętych, niedostępnych.

Charakterystyczny dla pierzei jest także rytmiczny podział elewacji. W projekcie ambasady ten rytm został wyznaczony poprzez podziały okienne - niewielkie szczeliny, które wpisują się w fakturę zastosowanego materiału pochodzenia naturalnego. Taka surowość elewacji podkreśla rangę obiektu oraz odpowiada na założenia postawione w zakresie kształtowania obiektów w Centrum Historycznym.

Materiały, które zastosowano w projekcie elewacji, to przede wszystkim płyty piaskowca o chropowatej powierzchni, szkło przezierne oraz beton architektoniczny w przyziemiu.

Rysunek 64. Warianty elewacji wpisanej w pierzeję Unter den Linden | opracowanie autora

120

4.12.

KONSTRUKCJA I MATERIAŁY Budynek został zaprojektowany w konstrukcji żelbetowej, posadowionej na płycie. Z uwagi na występowanie dwóch niezależnych obiektów oraz różną głebokość ich posadowienia, zostały one przedzielone szczelinami dylatacyjnymi. Każdy z oddylatowanych budynków posadowiony jest na osobnej płycie żelbetowej z odsadzką.

Konstrukcja budynku ambasady składa się z siatki żelbetowych słupów o przekroju kwadratowym, oraz żelbetowych stropów, przykrytych sufitem podwieszanym z pustką przeznaczoną na instalacje oraz oprawy oświetleniowe. Konstrukcja budynku konsularnego złożona jest z kratownicy żelbetowej oraz lekkich stropów.

Wysokość kondygnacji parkingu podziemnego wynosi w świetle 2,60 m. Wysokości pozostałych kondygnacji obiektu waha się od 3,0 m do 4,0 m w zależności od funkcji danych pomieszczeń.

Zarówno budynek konsularny, jak i budynek ambasady przykryty jest zielonym dachem, w systemie odwróconym na płycie żelbetowej. Odprowadzenie wody odbywa sie wewnętrznymi rurami spustowymi.

Od strony wewnętrznego dziedzińca, budynek ambasady jest w pełni przeszklony szkłem przeziernym na całą wysokość kondygnacji. W rysunku elewacji zachowano wysokość stropu żelbetowego wraz z podciągiem, jako linię oddzielającą poszczególne kondygnacje. Pozostałe otwory okienne w budynku ambasady mają format pionowy i są rozłożone w regularnym podziale. Od strony północnej zastosowana została podwójna fasada szklana.

121

5

Zakończenie 123

5.1.

PODSUMOWANIE Relacje architektury i dyplomacji w ostatnich kilkudziesięciu latach stały się bardzo trudne.

Narastające zagrożenia oraz zupełnie nowe okoliczności funkcjonowania placówek dyplomatycznych doprowadziły do przewartościowania założeń, które powinny być fundamentem projektu.

Postawiona teza radykalnie zwraca uwagę na ogromną potrzebę lokowania przestrzeni publicznych w obiektach ambasad, które zlokalizowane zostały w zabudowie śródmiejskiej. Przy jednoczesnym zachowaniu najwyższych wymogów bezpieczeństwa najlepszym sposobem tych założeń jest struktura atrialna.

Przedstawione studium urbanistyczne wykazało, iż w zadanej lokalizacji zabudowa atrialna jest modelem, który w najwłaściwszy sposób odpowie na postawione problemy i cele projektu.

W układzie urbanistycznym powstały cztery atria, które okazały się kluczowym elementem projektu.

Założenia projektowe, oparte na trzech uzupełniających się płaszczyznach, miały za zadanie podkreślić złożoność organizmu jakim jest budynek ambasady. Związek kontekstu, funkcji i bezpieczeństwa stał się pretekstem do poszukiwania takich strategii działań, które doprowadzą do tworzenia kompleksowego programu funkcjonalnego Ambasady RP. W niniejszym projekcie udowodniona została postawiona teza. Nowy budynek polskiej placówki dyplomatycznej, zlokalizowany w zabudowie śródmiejskiej, posiada przestrzeń ogólnodostępną, otwartą na miasto. Zapewnione zostały również wymogi bezpieczeństwa, które są właściwe dla tego typu obiektów. Te założenia udało się uzyskać dzięki strukturze o wielu atriach. Przestrzenie atriów pozwoliły na zastosowanie rozwiązań funkcjonalnych niestandardowych dla placówek rządowych, ale doskonale odpowiadających na ich misję i postawione cele.

124

5.2.

BIBLIOGRAFIA LITERATURA: 1. Atlas Randy, DiGreggario A., Atlas Safety & Security Design, wyd. AIA, New jersey 2008.

2. Gehl J., Życie między budynkami, wyd. RAM, Kraków 2009.

3. Hopper L. J., Droge M. J., Security and Site Design: A Landscape Architectural Approach to Analysis, Assessment and Design Implementation, wyd. John Wiley & sons, New Jersey 2005.

4. Hopper L. J., Landscape Architectural Graphic Standards, wyd. John Wiley & sons, New Jersey 2007.

5. Ikanowicz C., Piekarski J.W., Protokół dyplomatyczny – dobre obyczaje, Warszawa 2000.

6. Nadel B. A., Building Security: Handbook for Architectural Planning and design, wyd. McGraw - Hill Professional, Nowy Jork 2004.

7. Orłowski T., Protokół dyplomatyczny ceremoniał & etykieta, Warszawa 2006.

8. Simonis D., Berlin, wyd. G+J RBA, Warszawa 2006.

9. Waiblinger Ch., Der Pariser Platz in Berlin von der Nachkriegszeit bis zur Gegenwart - Studtebau und Architektur, wyd. Kleikamp Druk GmbH, Kolonia 1999.

10. pod. red. Witkowsky A., The Embassy of the future, wyd. CSIS Press, Waszyngton 2006.

11. The American Institute of Architects, Design for diplomacy, wyd. AIA, Waszyngton 2009.

ARTYKUŁY: 1. Blyth J., Spaces of Diplomacy, w: Dwell nr 12/2009.

2. Czyński M., Architektura, stres i bezpieczeństwo, w: Przestrzeń i Forma nr 10/2008.

3. Drozdowksa M., Czarny Hans, w: www.sztukaarchitektury.pl.

4. Engel U., Architectures of securisation in Berlin, w: http://www.publicspace.org

125

5. Environment and Planning, Society and Space, numer 29/2011.

6. Gadomska B., Ambasada Izraela w Berlinie, w: Architektura - Murator, 2 luty 2002.

7. Kido E. M., Ambasada Polski w Tokio, w: Architektura - Murator, 2 luty 2002.

8. Loeffler J. C., Security vs Openness, w: Foreign Service Journal, wrzesień 2005.

9. McIntire D., Standard Embassy Design meets LED, w: US Department of State OBO 10. McMullen Sarah, Unter den Linden. Berlin, w: http://people.umass.edu 11. Mycielski K., Ambasada Kanady w Warszawie, w: Architektura - Murator, 2 luty 2002.

12. Rasmus - Zgorzelska A., Co nam mówią ambasady?, w: Wprost 6/2010 (1410).

13. Senatsverwaltung fur Stadtentwicklung, The Land Use Plan of Berlin, edycja listopad 2009.

14. Sidorowicz S., Tajemnicze protokołu dyplomatycznego, w: Wiedza i życie nr 8/2001.

15. Stangl P., Restoring Berlin’s Unter den Linden: ideology, world view, place and space, w: Journal of Historical Geography. 32 (2) 2006.

16. Stiasny G., Konkurs SARP na projekt koncepcyjny Ambasady RP w Berlinie, w: Architektura - Murator, 3 marzec 1999.

17. Stimman H., Pariser Platz, Kritische Rekonstruktion des Bereichs, w: www.publicspace.org/ architectures-of-securisation-in-berlin.

18. Swett A., Design Diplomacy: Architecture’s Relationship with Public Policy, w: FAIA, 30 wrzesień 2000.

19. Wojtuch M., Jak buduje MSZ?, w: Architektura - Murator, 3 marzec 1999.

STRONY INTERNETOWE: www.msz.gov.pl www.konflikty.wp.pl www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly www.terroryzm.com www.flickr.com www.inhabitat.com

126

www.tonyfretton.com www.ingarden-evy.com.pl www.oma.nl www.bing.com/maps www.archdaily.com www.funfhofe.de www.bryla.pl www.pl.urbarama.com www.grupa5.com.pl www.skyscrapercity.com

www.sztuka-architektury.pl www.naturalnews.com www.potsdamerplatz.box.pl www.time.com

INNE: 1. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, Zamówienie publiczne nr: BPZiP - 84 - 296 - 10. Regulamin konkursu wraz z załącznikami.

2. Rozporządzenie w sprawie zewnętrznego ukształtowania obiektów budowlanych przy ul.

Unter den Linden, Museumsinsel i na obszarze placu Gendermenmarkets, z dnia 21 sierpnia 2009, GVBI, Dziennik Ustaw i Rozporządzeń, Berlin 2009.

127

5.3. SPIS ILUSTRACJI Rysunek 1. Wizualizacja koncepcji zwycięskiego projektu budynku Ambasady RP w Berlinie; źródło: http://www.bbk.v-net.pl/konkursy.html 13 Rysunek 2. Jedno z atriów centrum handlowego | źródło: http://www.funfhofe.de

15

Rysunek 3. Elewacja frontowa (po lewej), galeria sklepów - komunikacja między atriami (po prawej); źródło: http://www.funfhofe.de 15 Rysunek 4. Elewacja od strony Pariser Platz (od góry po lewej), elewacja od ulicy Bahrenstras16 se (na dole po lewej), Atrium; źródło: http://www.checkonsite.com/dz-bank-berlin/ Rysunek 5. Atrium (po lewej), rzut przyziemia (u góry po prawej), elewacja frontowa (na dole 17 po lewej); źródło: http://bryla.gazetadom.pl/bryla/56,85298,10211478.html Rysunek 6. Przekrój przez kompleks mieszkalny; źródło: http://www.archdaily.com/181207/ residential-complex-le-lorrain-mdw-architecture/ 18 Rysunek 7. Elewacja wejściowa, źródło: http://www.archdaily.com/181207/residential-complex-le-lorrain-mdw-architecture/ 19 Rysunek 8. Atrium - wspólna przestrzeń publiczna; źródło: http://www.archdaily. com/181207/residential-complex-le-lorrain-mdw-architecture/ 19 Rysunek 9. Rzut 1 piętra (u góry po lewej), przekrój (u góry po prawej), atrium widoczne z wnętrza (na dole); źródło: http://pl.urbarama.com/project/house-for-anish-kapoor-and-family 20 Rysunek 10. Sytuacja (u góry po lewej), makieta (u góry po prawej), atrium (na dole po lewej); źródło: http://www.grupa5.com.pl/pl/witryna/projekty/budynki_publiczne/katowice/?img_ page=5&page=1 21 Rysunek 11. Foyer (u góry, po lewej), narożnik budynku (u góry po prawej), wejście główne (na dole); źródło: http://www.mackow.pl/projekty/funkcja/publiczne 22 Rysunek 12. Jedne z najważniejszych zabytków architektonicznych na przestrzeni historii Berlina; opracowanie autora 24 Rysunek 13. Aleja Unter den Linden w 1905 roku; źródło: www.old-picture.com/berlin.htm 28 Rysunek 14. Aleja Unter den Linden obecnie; źródło: www.skyscrapercity.com

29

Rysunek 15. Schemat organizacji typowej Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej; opracowanie autora 35

128

Rysunek 16. Plan przyziemia Ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie; źródło: www.buildings.co.uk 39 Rysunek 17. Elewacja frontowa Ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie; źródło: www.inhabitat.com 39 Rysunek 18. Wejście dyplomatyczne (po lewej) i wejście konsularne; źródło: www.inhabitat. com 41 Rysunek 19. Plan kondygnacji ambasady; źródło: Architektura-Murator, nr 2 (89), 2002.

43

Rysunek 20. Panorama na Tokio (po lewej) i elewacja frontowa; źródło: www.ingarden-evy. com.pl 43 Rysunek 21. Schemat funkcjonalny obiektu; opracowanie autora, na podstawie: www.gwibisono.wordpress.com 45 Rysunek 22. Ambasada Holandii w Berlinie źródło: www.figure-ground.com, www.skyscrapercity.com 47 Rysunek 23. Pierzeja ulicy Rolandufer - elewacja południowa; źródło: www.commons.wikimedia.org 47 Rysunek 24. Zamachy terrorystyczne i ataki w placówkach dyplomatycznych, (u góry, od lewej) ambasada USA - Kenia, ambasada USA - Tanzania, (na dole od lewej) atak na niemiecką ambasadę w Afganistanie, demonstracje przed ambasadą izraelską w Egipcie; źródła: www. gavafox.com, www.arabianbusiness.com, www.time.com, www.frumforum.com 51 Rysunek 25. Zamachy terrorystyczne na placówki dyplomatyczne według regionów, w latach 1970 - 2010. Opracowanie autora, na podstawie: Global Terrorism Database, http://www. start.umd.edu/gtd/ 53 Rysunek 26. Zamachy terrorystyczne na placówki dyplomatyczne według rodzajów ataku, w latach 1970 - 2010. Opracowanie autora, na podstawie: Global Terrorism Database, http:// www.start.umd.edu/gtd/ 53 Rysunek 27. Ambasada USA wg. SED, Manua, Nikaragua; źródło: www.panoramio.com

55

Rysunek 28. Ambasada USA wg. SED, Panama, Panama; źródło: www.liveinvestpanama.com 55 Rysunek 29. Typowy plan kompleksu ambasady Stanów Zjednoczonych; opracowanie autora, na podstawie: Donna McIntire: Standard Embassy Design meets Leed, U. S. Department of State, OBO. 57

129

Rysunek 30. Schemat funkcjonalny kancelarii w typowej ambasadzie USA; opracowanie autora, na podstawie: Donna McIntire: Standard Embassy Design meets Leed, U. S. Department of State, OBO. 57 Rysunek 31. Ambasada Wielkiej Brytanii przy Wilhelmstrasse; źródło: www.flickr.com

61

Rysunek 42. Analiza funkcji sąsiadujących z działką; opracowanie autora

76

Rysunek 44. Analiza zabudowy sąsiedniej; opracowanie autora

78

Rysunek 45. Analiza części działki narażonych na zagrożenia; opracowanie autora

79

Rysunek 46. Analiza cienia rzucanego przez budynki sąsiednie; opracowanie autora

80

Rysunek 47. Analiza zieleni w kwartale; opracowanie autora

81

Rysunek 48. Pierzeja od strony alei Unter den Linden; opracowanie autora

82

Rysunek 49. Proporcje części funkcjonalnych na podstawie założeń konkursu; opracowanie autora

89

Rysunek 50. Współzależność założeń projektowych; opracowanie autora.

93

Rysunek 51. Warianty układu urbanistycznego 1; opracowanie autora

94

Rysunek 52. Warianty układu urbanistycznego 2; opracowanie autora

95

Rysunek 53. Warianty układu urbanistycznego 3; opracowanie autora

96

Rysunek 54. Warianty układu urbanistycznego 4; opracowanie autora

97

Rysunek 55. Strategie działań - diagram; opracowanie autora.

101

Rysunek 56. Układ funkcjonalny - części publiczne i prywatne; opracowanie autora

102

Rysunek 57. Podział atriów;opracowanie autora

103

Rysunek 58. Atrium “Plac miejski”; opracowanie autora

104

Rysunek 59. Atrium “Wejście”; opracowanie autora

105

Rysunek 60. Atrium “Dziedziniec”; opracowanie autora

106

Rysunek 61. Atrium “Ogród”; opracowanie autora

107

Rysunek 62. Układ funkcjonalny obiektu - scenariusze wydarzeń; opracowanie autora

110

Rysunek 63. Sytuacja skala 1:500; opracowanie autora

118

Rysunek 64. Warianty elewacji wpisanej w pierzeję Unter den Linden; opracowanie autora 120 130

5.4. PLANSZE PROJEKTOWE 131