Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience | Nottebohmkrant najaar 2022

Najaar 2022 Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Hendrik Conscienceplein 4 2000 Antwerpen www.consciencebibliotheek.be

‘Vierde ruiter van de Apocalyps’ door Jeffe De Brabandere. Courtesy Geukens & De Vil. Foto: David Samyn

Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience De bibliotheek voor Nederlandse taal, cultuur en geschiedenis van Vlaanderen

FINIS TERRAE Dit najaar is de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience één van de haltes van de grootschalige Antwerpse kunstwandeling FINIS TERRAE. In de Nottebohmzaal exposeren Gideon Kiefer en Jeffe De Brabandere 19 kunstwerken over (het einde van) onze planeet.

Het interview met beide kunstenaars in deze krant licht alvast een tipje van de sluier op. Met een focus op de klimaatverandering gaan ook de zondagse Nottebohmlezingen dieper in op dit thema.

Nog in deze krant vind je een interview met Lauranne Paulissen en Edith Cassiers, die in onze collectie

op het vandaag onbekende maar in de 19de eeuw razend populaire toneelstuk ‘Martha de Krankzinnige’ botsten. Ze voeren het opnieuw op en brengen tijdens de inleidende performance lecture in de Nottebohmzaal een gepassioneerd pleidooi voor meer vrouwen in de theatercanon. Dat oud naar nieuw leidt, ontdek je ook in de bijdrage van onder– zoeker Sven Molenaar. Zijn doctoraatsonderzoek over het scabreuze handschrift ‘Het Mengelmoes’ komt opnieuw tot leven in een theaterconcert. Veel leesplezier!

MARTHA DE KRANKZINNIGE Actrice Lauranne Paulissen dook in onze uitgebreide theatercollectie.

PRIMEUR 116.000 krantenpagina’s uit onze collectie worden gedigitaliseerd.

HET MENGELMOES Verzamelhandschrift uit 17de eeuw geeft libertijnse teksten prijs.

BIJZONDERE AANWINSTEN We stellen graag enkele bijzondere werken uit onze collectie aan je voor.

EDITORIAAL

Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience als open kennisinstelling Duurzaam collectiebeleid, moderne dienstverlening en bredere bekendheid Peter Thoelen Directeur van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Op 1 juni ruilde An Renard de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in voor een welverdiend ­pensioen. De afgelopen 20 jaar vormde ze deze eerbied­waardige instelling om van een opzoekzaal voor specialisten tot een erfgoedhuis waarin iedereen welkom is. De unieke Nottebohmzaal ontwikkelde in die periode van een louter boekenmagazijn tot een magische ruimte waarin velen graag te gast zijn.

Zo kreeg deze zaal de zichtbaarheid en het nuttige gebruik waar hij recht op had. De bibliotheek kan intussen rekenen op een dynamische en geëngageerde ploeg van meer dan 40 medewerkers, elk kenners op hun domein, aangevuld met een 20-tal betrokken vrijwilligers.

Inmiddels werken we aan een nieuw beleidsplan voor de jaren 2024-2028. Daarin bouwen we verder aan de uitstraling van ons huis dat fier rechtop staat. Niet alle Antwerpenaren kennen deze plek.

Vele inwoners van de stad staan nog steeds met open mond van verbazing wanneer ze de Nottebohmzaal betreden. Maar de uitstraling van deze bibliotheek reikt veel verder dan Antwerpen: van Vlaanderen over de Nederlanden tot wereldwijd. Onze collectie rechtvaardigt dat: we zijn een grote leverancier van pre-20ste eeuwse boeken aan Google Books. Meer dan 100.000 titels zullen we leveren om te digitaliseren en wereldwijd gratis aan te bieden via het internet. Google Books bezorgt ons dagelijks 4.000 online bezoekers. En dan zijn er nog maar 30.000 titels beschikbaar via dat platform. Digitalisering blijft een verderlopende opdracht voor de bibliotheek. Zo werken we nu ook volop aan het scannen van meer dan 100.000 krantenpagina’s in het project ‘Primeur’, dat verder in deze Nottebohmkrant aan bod komt.

Maar het gaat niet alleen om bekendheid op zich.

Ons eerste doelpubliek bestaat uit onderzoekers in brede zin: academici, studenten, schrijvers, journalisten en andere ‘makers’. Om hen goed te bedienen zullen we ons verder ontwikkelen als kenniscentrum.

Dagelijks ontdekken we nog onvermoede publicaties in onze collectie. Dagelijks moeten we onze catalogus­beschrijvingen en metadata aanvullen en uitbreiden. Het blijft een nooit eindigend werk. Zo

4 5 6 7

vind je verderop een interview over een vergeten toneelstuk dat theatermakers in onze collectie vonden: ‘Martha de Krankzinnige’, geschreven door een 19de-eeuwse vrouwelijke auteur. Dat wordt nu, 150 jaar later, weer op het podium gebracht. Ook een ander collectiestuk, het verzamelhandschrift ‘Het Mengelmoes’ uit 1696, vol met “Onschaemte Stoutheijt & Wulpsche Bottigheên”, krijgt een theaterverwerking.

Oude en nieuwe collecties blijven we aanvullen met boeken die passen in onze verzameldomeinen.

Zo kochten we met de steun van het Dotatiefonds voor Boek en Letteren de waardevolle vroeg-16deeeuwse druk ‘Der Scaepherders Kalengier’. Daarover verder meer.

Onze opdracht, het verzamelen van boeken, kranten en tijdschriften veronderstelt het zorgzaam documenteren en het beheer en behoud ervan.

Daar zetten we heel wat personeel op in. We blijven de collecties ook op de best mogelijke manier ontsluiten voor onze lezers. De dienst­verlening aan ons publiek verbeteren we voortdurend volgens de noden van de tijd. Tenslotte willen we in de toekomst de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience nog beter bekendmaken bij de pers en het brede publiek.

EXPO

“

Zeker één originele ets van Dürer uit een privécollectie komt bij mijn werk te liggen.

Mogelijk worden dat er zelfs drie. Het zijn originele gravures, geen herdrukken.

Ik hou van het idee dat mijn werk daarmee in dialoog gaat.”

(c) Courtesy Geukens & De Vil. Foto: David Samyn

Gideon Kiefer

‘The Martyrdom’ door Gideon Kiefer

HET EINDE DER TIJDEN IN DE NOTTEBOHMZAAL Van november 2022 tot en met februari 2023 ontvangt de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience het kunstenparcours FINIS TERRAE. In de Nottebohmzaal exposeren Jeffe De Brabandere en Gideon Kiefer 19 werken waarin de Apocalyps centraal staat. “Mijn werk toont aan dat we een ‘endgame’ benaderen met de klimaatproblematiek.”

Gideon Kiefer (°1970) is een begenadigd tekenaar en sinds enkele jaren ook succesvol als schilder.

Jeffe De Brabandere (°1998) is als beeldhouwer en tekenaar nog maar heel recent actief op de Belgische kunstscene. In de voorbereiding van het tentoonstellingsluik in de Erfgoedbibliotheek ging curator Yasmine Geukens van Galerie Geukens & De Vil in gesprek met beide kunstenaars.

Kunnen jullie situeren waarover jullie werk in het algemeen gaat?

Kiefer: “Een aantal thema’s komt steeds terug in mijn werk. Ik doe onderzoek naar de herinneringen uit mijn jeugd, en kijk hoezeer ik die herinneringen in de loop der jaren zelf vervorm of vervals.

Dat probeer ik altijd te kaderen in een groter of breder plaatje. Ik uit graag sociale kritiek. Als kunstenaar wil ik niet alleen met mijn eigen emoties en herinneringen bezig zijn, maar gebruik ik ze om bijvoorbeeld de klimaatproblematiek aan te kaarten. In de eerste periode van mijn professionele carrière gebeurde dat op basis van tekeningen.

De laatste drie jaar is daar de schilderkunst met olie op doek en op paneel bij gekomen. Voor FINIS TERRAE ga ik niet alleen schilderen, maar ook weer tekenen en mogelijk ook etsen. Omdat ik graag teken op de binnenkant van oude boekkaften, is het prettig om in deze bibliotheek te exposeren.”

De Brabandere: “Er zijn twee grote thema’s in mijn werk: dieren en geschiedenis. Dieren fascineren me al van jongs af aan. We weten niet hoe ze de wereld, de mens of zichzelf ervaren.

We weten niet hoe ze denken of dromen. Kunnen ze pijn ervaren? Hebben ze gevoelens? Daar gebeurt veel onderzoek naar, maar we zijn nooit zeker omdat we ze niets kunnen vragen. Dieren zijn voor ons eigenlijk het ‘andere’. Terwijl we zelf ook dieren zijn. Mijn fascinatie voor geschiedenis vertrekt vanuit diezelfde onzekerheid. We weten niet exact wat er in het verleden is gebeurd. We waren er niet bij. Al mijn werk is opgebouwd uit oude materialen waarin geschiedenis zit. Het zijn stukken die ik gevonden heb en een verleden met zich meedragen. Ik gebruik vaak overblijfselen van dieren: schedels, skeletten, stukken tand. Daarin komt mijn fascinatie voor dieren en geschiedenis samen. Die combinatie vind ik heel interessant.”

Je refereert ook heel vaak aan de mythologie.

De Brabandere: “In mythologieën komen dieren en geschiedenis opnieuw samen. Goden worden afgebeeld door en gespiegeld met dieren. Zeus was een stier, de Heilige Geest is een duif. Een god kunnen we niet exact vatten of begrijpen. Ik vind het boeiend om met die iconografie te spelen.”

Jullie zijn te gast in de schitterende Nottebohmzaal. Wat vinden jullie hiervan? Jullie hadden de locatie niet te kiezen. Was dat een opportuniteit of eerder een gevecht?

Kiefer: “Ik kende de Nottebohmzaal niet. Toen ik een foto zag, vreesde ik dat het moeilijk zou worden omdat er geen wanden zijn om mijn werken aan op te hangen. Maar bij een eerste bezoek was ik echt overweldigd. Ik kwam binnen en voelde: dit komt helemaal goed. De kijkkasten die er staan zijn perfect voor mij. Het is een hele fijne locatie om in te werken. Ik hoorde ook dat Jeffe de ruiters van de Apocalyps zal verbeelden. Zo is er meteen een link met mijn werk, met mijn blik op de problematiek van de klimaatopwarming. Het is heel fijn dat we werden samengebracht.”

De Brabandere: “Ik was ook nog nooit in de zaal, maar werd er meteen verliefd op. Ik werk vaak met oude boeken. In mijn werk gaat het vaak over hoe onzeker we zijn over de werkelijkheid, zoals over dieren en geschiedenis dus ... Daartegenover is het interessant om in boeken kennis te vinden die wel zwart-op-wit staat, hoewel het geschrevene ook altijd geïnterpreteerd moet worden. Dat is een leuke link naar deze bibliotheek.”

3

(c) Courtesy Geukens & De Vil. Foto: David Samyn

“ Gideon Kiefer

Al mijn werk is opgebouwd uit stukken die ik gevonden heb en een verleden met zich meedragen.

Ik gebruik vaak overblijfselen van dieren: schedels, skeletten, stukken tand. Daarin komt mijn fascinatie voor dieren en geschiedenis samen.”

(c) Courtesy Geukens & De Vil. Foto: David Samyn

Jeffe De Brabandere

FINIS TERRAE

Jeffe De Brabandere

Wat gaan jullie tijdens FINIS TERRAE in de Nottebohmzaal tonen?

De Brabandere: “Ik ga vier nieuwe werken maken, rond de vier ruiters van de Apocalyps. In het Nieuwe Testament verkondigen zij de dag des oordeels en het einde van de wereld. Elk van de vier ruiters heeft een eigen kenmerk, dat ik gebruik om de vier werken vorm te geven.”

Kiefer: “Ik maak een mooie mix van 15 schilderijen en tekeningen, geïnspireerd op de wereldberoemde cyclus ‘Apocalyps’ met houtgravures van Albrecht Dürer. Ik kwam op dat idee via het werk van Jeffe. Bovendien staat het huis waar Dürer in de 16de eeuw logeerde tijdens zijn verblijf in Antwerpen op 200 meter van de bibliotheek. Ik maak geen gravures, maar ik wil wel met het werk van Dürer aan de slag gaan. Daarbij refereer ik ook aan de problematiek rond het klimaat van vandaag. Het gaat over het einde der tijden. Mijn werk toont aan dat we een endgame benaderen met de klimaat­problematiek.”

(c) Courtesy Geukens & De Vil. Foto: David Samyn

‘Vierde ruiter van de Apocalyps’ door Jeffe De Brabandere.

Ontstond er tijdens het creatieproces een link tussen jullie werk en de bibliotheekcollectie? Raadpleegden jullie bijvoorbeeld boeken uit de bibliotheek?

Kiefer: “Nog niet, maar dat is wel nog de bedoeling. Mijn werk is zeer gelaagd, dus de inspiratie uit de werken van de bibliotheek komt zeker aan bod. Maar ik wil niet een-op-een iets maken. Met boeken uit de collectie die gelinkt zijn aan het ­thema kan ik op een subtiele manier iets doen in mijn werk. Dat zal onrechtstreeks zijn.”

De Brabandere: “In de voorbereiding op mijn werk nam ik al een kijkje in de Nottebohmzaal. In mijn eerste werk (De vierde ruiter of de ‘Ruiter van de Dood’) heb ik twee ronde vormen in terracotta toegevoegd. Die verwijzen naar de twee globes in de Nottebohmzaal. Ook in de andere werken zal ik proberen om linken te leggen met de bibliotheek en de collectie. Misschien kunnen er ook boeken met afbeeldingen van de ruiters van de Apocalyps naast mijn werk worden geëxposeerd.”

Kaap Finisterre, een granietheuvel gelegen in Galicië, vormde voor de Romeinen het einde van hun rijk en van de westelijke aarde, hun Finis Terrae. Vandaag is ons wereldbeeld ruimer. Maar de begrenzing van onze maatschappij en hoe deze ooit aan zijn eind komt, is een vraag die de mensheid sinds haar ontstaan bezighoudt. Van de Bijbel over Maarten Luther, tot Isaac Newton en de Maya’s: allen hadden ze hun eigen theorie die het einde der tijden voorspelde.

Meer dan ooit worden de begrenzingen van onze hedendaagse wereld blootgelegd. Globale noodsituaties zoals de klimaatcrisis, toenemend rechts-extremisme, wereldwijde bosbranden, sprinkhanenplagen van bijbelse proporties, de aanhoudende vluchtelingencrisis, COVID-19: stuk voor stuk doen ze ons stilstaan bij de waarde van onze planeet en de normen in onze maatschappij. Daarnaast zet een crisissituatie geesten in beweging.

Zo genereerde corona een verhoogd bewustzijn over het belang van gezondheidszorg en een groene omgeving. De laatste jaren groepeerden bottom-up bewegingen zich – klimaatjongeren, Black Lives Matter – om tegengewicht te bieden aan problemen die jarenlang genegeerd werden.

FINIS TERRAE is een groepstentoonstelling die hedendaagse Belgische kunstenaars verenigt rond één hedendaags thema: (het einde van) onze wereld vandaag. Daarnaast wil de tentoonstelling eveneens hoop, de veerkracht van de mens, en de kracht van kunst in de verf zetten. FINIS TERRAE nodigt kunstenaars uit om een werk te creëren dat hun visie op het thema verbeeldt. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen jong en oud, man en vrouw, blank en gekleurd, of tussen kunstdisciplines. Bewust wordt geopteerd voor levende Belgische kunstenaars (en kunstenaars die in België resideren). Deze tentoonstelling vindt plaats op verschillende locaties in de stad Antwerpen.

Er wordt ook een originele ets van Dürer getoond.

Kiefer: “Zeker één originele ets van Dürer uit een privécollectie komt bij mijn werk te liggen. Mogelijk worden dat er zelfs drie. Het zijn originele gravures, geen herdrukken. Ik hou van het idee dat mijn werk daarmee in dialoog gaat.”

De bedoeling van FINIS TERRAE is ook om generaties samen te brengen. Jeffe is nieuw, Gideon heeft al wat meer naam en faam. Hoe ontstonden de inhoudelijke linken tussen de werken die jullie tonen?

De Brabandere: “Voor mij was het onmiddellijk duidelijk wat ik wou doen. De ruiters van de ­Apocalyps zaten al langer in mijn hoofd. Aangezien het thema het einde van de wereld is, was dit het uitgelezen moment om dit idee concreet te maken.”

Kiefer: “Ik had niet meteen het idee om rond de Apocalyps te werken, maar er was wel al een vaag idee om iets te doen met Dürer. Door het werk van Jeffe kwam ik uit bij de reeks van Dürer rond de Apocalyps. Zo is de cirkel helemaal rond.”

PRAKTISCH FINIS TERRAE loopt in de Erfgoedbibliotheek van donderdag 17 november 2022 tot zondag 26 februari 2023 van 13 tot 17 uur. Op dinsdag is de expo gesloten.

Wil je FINIS TERRAE in groep bezoeken?

Ga naar www.finis-terrae-antwerpen.com en boek een begeleide stadswandeling langs de verschillende locaties.

Alle activiteiten in de Erfgoedbibliotheek dit najaar staan in het teken van FINIS TERRAE. Ontdek het programma in de kalender achteraan de krant.

Meer info en tickets op www.consciencebibliotheek.be

THEATER

Performance lecture ‘Theatervrouwen’ Voor haar onderzoek ‘Resisting Repertoire’ dook actrice Lauranne Paulissen in onze uitgebreide theatercollectie. Ze botste op ‘Martha de Krankzinnige’ van de Berchemse auteur Anna Slimbroeck. Het stuk was populair in de 19de eeuw, maar is vandaag totaal onbekend.

Lauranne Paulissen studeerde in 2014 af aan de acteeropleiding van het Conservatorium Antwerpen.

Naast acteren doet ze ook onderzoek naar haar

metier. In 2015 bestudeerde ze de hedendaagse relevantie van de melodrama’s van de beroemde Noorse toneelschrijver Henrik Ibsen. Vandaag gaat ze, samen met haar promotor Edith Cassiers, op zoek naar strategieën voor een grotere gendergelijkheid in het repertoiretheater. Die strategieën passen Cassiers en Paulissen binnenkort toe in een opvoering van ‘Martha de Krankzinnige’ in Monty en in de performance lecture ‘Theatervrouwen’ in de Nottebohmzaal.

Wat wil je met jouw onderzoek bereiken?

Paulissen: “Veel van de canonieke theaterteksten van bijvoorbeeld Shakespeare, Ibsen of Tsjechov worden vandaag uitgevoerd zoals ze destijds werden bedacht. Het is tijd om die stukken aan te passen aan de hedendaagse normen van onze samen­leving. Ik wil graag komen tot een soort toolbox met richtlijnen voor regisseurs, acteurs, docenten en studenten. Daarmee kunnen ze de disbalans rond gender in het dramatische repertoire corrigeren.”

Als wyf voeren Edith Cassiers en Lauranne Paulissen een pleidooi voor een diverser theaterrepertoire. Samen brengen ze werk van vergeten, vrouwelijke kunstenaars opnieuw op de scène. wyf ontsluiert onbekend vrouwelijk verleden in woord en beeld, beweging en blik.

Paulissen: “In het buitenland werden daar al meer initiatieven rond genomen. In Nederland had je het project ‘Vondel was een vrouw’ (2020-2022) door Theater Kwast. Dat ging op zoek naar succesvolle vrouwelijke Nederlandse auteurs uit de 19de eeuw. Ik startte een soortgelijke zoekactie in België, en vond in jullie collectie het stuk ‘Martha de Krankzinnige’. Dat werd in 1879 geschreven door de Berchemse auteur Anna Slimbrouck-de Peuter.”

ze eenigszins boven het middelmalige verheffen.

Zij zijn aandoenlijk, wat al te week, maar hoe diep weten zij het hart der vrouwen te treffen. […]’. In wat volgt komen alleen nog mannen aan bod, die veel positiever in beeld worden gebracht.”

© Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, foto: LUCID

Cassiers: “Omdat ze zo succesvol was, duikt haar naam op in verschillende geschiedkundige overzichtswerken. Vaak wordt ze als enige vrouw vernoemd en bovendien wordt er op een ongelooflijke neerbuigende toon over haar geschreven.”

Paulissen: “In de ‘Geschiedenis der Vlaamsche letterkunde’ uit 1910 bijvoorbeeld staat er: ‘Nochtans hebben de tooneelspelen van Mev. Anna Slimbroeck-de Peuter […] wel eenige verdiensten, die

daarna liep ik regelmatig tegen genderongelijkheid aan. Ik heb het dan onder andere over de ongelijke rolverdeling in bepaalde stukken.

Neem bijvoorbeeld elf mannenrollen tegenover slechts drie vrouwenrollen.

Maar het gaat ook over de stereotyperende invulling van die rollen.

Veel vrouwenrollen worden uitsluitend gedefinieerd vanuit hun relatie tot de mannelijke personages.”

Lauranne Paulissen

In het stuk ‘Martha de Krankzinnige’ (1879) wordt jonkvrouw Martha van Vlierbeke onterecht beschuldigd van waanzin en verwijderd uit de samenleving. Emotie wordt aanzien voor hysterie, de eis tot zelfbeschikking wordt afgedaan als krankzinnigheid.

Cassiers: “Om die toolbox te ontwikkelen wilden we aanvankelijk aan de slag gaan met een heel klassieke repertoiretekst. Daar zit natuurlijk een deel van het probleem: de canon in de (dramatische) literatuur bestaat vooral uit mannen. Zo groeide het idee om te kijken naar intussen vergeten vrouwelijke theaterauteurs. Waarom worden Shakespeare en Ibsen quasi non-stop uitgevoerd, als er ook steengoede teksten van vrouwelijke auteurs bestaan?”

Wie was Anna Slimbrouck?

Paulissen: “De informatie die ik terugvond is beperkt. We weten dat ze zeer succesvol was. Dat kan je lezen in verschillende krantenartikelen en recensies uit die tijd. Zelfs tot 50 jaar na haar dood werden haar stukken nog op de Vlaamse scène opgevoerd. Ze heeft verschillende prijzen gewonnen, soms versloeg ze zelfs Victor Driesens (acteur en directeur van de KNS in de 19de eeuw – red.).”

“Tijdens mijn opleiding en ook

‘MARTHA DE KRANKZINNIGE’ - LAURANNE PAULISSEN & WYF

Cassiers: “Het hoeft dus niet te verwonderen dat we vandaag weinig over haar weten. Dat is jammer genoeg eigen aan geschiedschrijving en canonisering: beide zijn gestoeld op uitsluitings­ mechanismen. Omdat de tijdgenoten van Slimbrouck haar werk als te vrouwelijk bestempelden, deden latere generaties ook geen moeite om haar echt te leren kennen.”

Waarover gaat ‘Martha de Krankzinnige’?

Paulissen: “Het stuk gaat over de jonkvrouw Martha van Vlierbeke, die de toenmalige maatschappelijke normen voor vrouwen had overtreden: ze had een minnaar en een buitenechtelijk kind. Daarop werd ze beschuldigd van waanzin en verwijderd uit de maatschappij. De tekst en thematiek passen goed binnen mijn onderzoek: het stuk bevat shakespeareaanse elementen, is heel speelbaar, en het is geschreven vanuit een vrouwelijk perspectief.”

Cassiers: “De omgeving van Martha probeert haar ervan te overtuigen dat ze nooit een kind heeft gekregen. Dat is een klassiek voorbeeld van

NEDERLANDSTALIG TONEEL IN DE ERFGOEDBIBLIOTHEEK Wie geïnteresseerd is in Nederlandstalig toneel, vindt op de planken van de Erfgoedbibliotheek een bijzonder rijke collectie. Naast talloze toneelstukken ontdek je er belangrijke naslagwerken over toneel en handleidingen voor theatermakers, samen goed voor meer dan 10.000 titels.

De toneelcollectie van de Erfgoedbibliotheek groeit al eeuwenlang via gerichte aankopen en dankzij schenkingen. Vooral vanaf de 19de eeuw ontving de bibliotheek veel collecties van personen of organisaties die een sterke band hadden met het theater.

De toneelcollectie omvat werk van zeer lokale auteurs, zoals de Antwerpse toneelschrijver RIP/ Hapken (pseudoniemen van de journalist August Monet) en vandaag zo goed als vergeten vrouwelijke auteurs als Hilda Ram en Anna Slimbroeck-de Peuter. Daarnaast zijn er ook stukken van grote namen te vinden, zoals Cyriel Buysse en Hugo Claus, en vertalingen van wereldberoemde theaterteksten, zoals ‘Romeo en Julia’, ‘Peer Gynt’ en ‘Wie is er bang van Virginia Woolf’. Er zijn toneel­ stukken uitgegeven voor en door professionele gezelschappen, maar ook heel wat publicaties voor amateurtoneel, zoals de uitgaven van het legendarische Toneelfonds Janssens uit Antwerpen en OPENDOEK (de koepelorganisatie voor het amateurtheater in Vlaanderen en Brussel).

Samen vormen al die publicaties van vroeger en nu een ware goudmijn voor toneelgezelschappen op zoek naar inspiratie, maar ook voor theateronderzoekers en voor al wie belangstelling heeft voor literatuur- en cultuurgeschiedenis.

5 wat we vandaag gaslighting noemen. Ze wordt opgesloten als een madwoman in the attic, ook een typische literaire topos (een stijlfiguur die een clichésituatie weergeeft – red.). Het is heel interessant om te zien hoe Martha zich hier enerzijds tegen verzet, en anderzijds toch mee in die waanzin afdwaalt. Dat heeft natuurlijk heel veel theatraal potentieel.”

Blijven jullie in de opvoering trouw aan de originele tekst?

Paulissen: “Ik wil het origineel zoveel mogelijk behouden. Ik vind het belangrijk dat de tekst zo op scène komt, als een soort eerbetoon aan Anna Slimbrouck. Het 19de-eeuwse Nederlands is ook zalig om te spelen. Het klinkt heel melodieus en muzikaal. Het is alleen moeilijk om uit het hoofd te leren.” (lacht) Cassiers: “Het is ook bedoeld als een statement.

In tijden waarin we het zo vaak hebben over de Vlaamse of Nederlandstalige canon, is dit een bijdrage aan dat debat. In bibliotheken zoals de Erfgoedbibliotheek worden nog zo veel andere teksten bewaard. Laten we dus diversifiëren.”

Welke strategieën passen jullie toe om naar gendergelijkheid te streven?

Paulissen: “Ik heb aan de acteurs gevraagd om alle rollen te memoriseren, zodat we niet rolvast moeten werken. Het heeft iets collectiefs. Je gaat in dialoog met het volledige stuk en niet alleen met jouw eigen deel, dat voor een vrouw toch vaak weinig uitdagend is.”

Cassiers: “Wij zullen ‘Martha de Krankzinnige’ opvoeren met alleen maar vrouwelijke actrices.

Dat is een heel interessante uitdaging. Vrouwen die mannen spelen: wat is daar het potentieel van? We kennen de drag-traditie, en er bestaan natuurlijk ook parodieën op dit thema. Maar zit daar iets tussenin? Er bestaan natuurlijk al heel veel feministische theatermakers. Vaak laten die

Cassiers: “Het feit dat je bij het instuderen van de tekst niet op een bepaalde rol wordt vastgepind, is toch wel uniek in de theaterwereld. Want laten we eerlijk zijn: er zijn heel weinig interessante vrouwelijke personages in de theaterliteratuur.

Meestal hebben vrouwelijke personages veel minder tekst en zijn ze veel minder complex. Dan zit je als acteur gewoon vast, en heb je in het repetitieproces veel minder te zeggen. De output van Laurannes onderzoek zal kunnen worden vertaald naar pedagogische activiteiten op het Conservatorium Antwerpen waar ik doceer.”

de dramatische traditie helemaal links liggen omdat die zo inherent mannelijk en seksistisch is.

Ze maken dan bijvoorbeeld volledig visueel theater, of ze werken alleen met geïmproviseerde tekst of met dans … Wat zo spannend en uniek is aan dit project, is dat we echt aan de slag gaan met de bestaande traditie van het repertoire, om die van binnenuit te veranderen.”

PRAKTISCH De performance lecture ‘Theatervrouwen’ vindt plaats in de Nottebohmzaal op zondag 16 oktober 2022 om 15 uur. Edith Cassiers en Lauranne Paulissen brengen een gepassioneerd en poëtisch pleidooi voor meer vrouwen in de theatercanon.

Ze diepen werk op van vergeten vrouwelijke theaterkunstenaars en brengen het terug tot leven, vandaag.

Info & tickets: www.consciencebibliotheek.be De theatervoorstelling ‘Martha de Krankzinnige’ wordt in Monty opgevoerd op donderdag 13, vrijdag 14 en zaterdag 15 oktober 2022 telkens om 20.30 uur.

Paulissen: “Waarom moet er altijd zo gegenderd worden gecast? In de filmsector, vooral in het buitenland, laat men dit al gemakkelijker los.”

Info & tickets: www.monty.be

‘Primeur’ redt kwetsbare kranten

© Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, foto: LUCID

Een absoluut speerpunt in onze collectie zijn de historische Vlaamse kranten. Ze vormen een rijke bron van informatie voor iedereen die interesse heeft in de moderne geschiedenis van Vlaanderen en daarbuiten. Jammer genoeg is het ook een zeer kwetsbare collectie: de verzuring van krantenpapier is een onomkeerbaar en onvermijdelijk proces. Het krantendigitaliseringsproject ‘Primeur’ pakt dit probleem aan.

‘Primeur’ wil in totaal ongeveer 630.000 krantenpagina’s digitaliseren, afkomstig uit acht biblio­ theken en documentatiecentra. Uit onze collectie zijn zes titels geselecteerd voor digitalisering, goed voor ongeveer 116.000 pagina’s. Het gaat om:

© Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, foto: LUCID

• ‘Jong Antwerpen: strijdend-letterkundig studententijdschrift’ (1890-1914) • ‘La Fédération Artistique’ (1873-1919) • ‘L’Escaut’ (1863-1904) • ‘L’essor Colonial et Maritime’ (1922-1934) • ‘De Landbode’ (1921-1991) • ‘Het Huisgezin’ (1897-1937) ‘Primeur’ is een gezamenlijk project van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw en meemoo.

Het wordt gefinancierd vanuit het Relanceplan Vlaamse Veerkracht, met de steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling.

MINUTIEUZE VOORBEREIDING Na een Europese aanbestedingsprocedure werd het Nederlandse digitaliseringsbedrijf Picturae geselecteerd om alle 630.000 kwetsbare kranten­ pagina’s te digitaliseren. Deze digitaliseringsfase begon in juni 2022 en loopt verder in 2023. De ingescande tekst wordt ook machineleesbaar gemaakt. Optical character recognition (OCR) of optische tekenherkenning zorgt er via patroon­ herkenning voor dat tekens in een tekst worden herkend. Zo worden de kranten tot op woord­ niveau doorzoekbaar.

Vooraleer de kranten worden gescand, is er voor de deelnemende bibliotheken nog heel wat voorbereidend werk. Het aantal pagina’s, de afmetingen, de fysieke conditie en eventuele aandachtspunten voor tekstherkenning worden per editie genoteerd in een online registratiesysteem. Elke editie wordt geïdentificeerd aan de hand van een unieke bar­ code, zowel binnen dit registratiesysteem als op het papieren exemplaar. Zo weet het digitaliseringsbedrijf precies wat te verwachten voordat de kranten binnenkomen, en zijn alle edities perfect

traceerbaar tijdens het hele digitaliseringsproces.

Vervolgens worden de kranten veilig verpakt, de dozen krijgen een barcode en ze worden getransporteerd naar het digitaliseringsbedrijf.

CENTRALE KRANTENDATABANK Voor de Erfgoedbibliotheek is ‘Primeur’ een belang­ rijke aanvulling op de digitale krantencollecties.

Eerder werden bijvoorbeeld alle jaargangen van ‘Gazet van Antwerpen’ en van de 19de-eeuwse

krant ‘Le Précurseur’ gedigitaliseerd. Bovendien zijn we partner in het project ‘Nieuwe Tijdingen’, dat er op de lange termijn naar streeft om het volledige bedreigde Vlaamse krantenerfgoed te digitaliseren en beschikbaar te maken via een centrale online databank.

Heb je vragen over onze papieren of digitale krantencollectie?

Stel ze via consciencebibliotheek@antwerpen.be.

ONDERZOEK

Verzamelhandschrift uit 17de eeuw geeft libertijnse teksten prijs ‘Het Mengelmoes’ is een uniek Antwerps verzamelhandschrift van 1696 uit de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Na een doctoraatsonderzoek komt het terug tot leven in een theaterconcertenreeks en op een audiodrager met daarbij een boek met tekst en uitleg voor een breed publiek.

In 2000 kocht de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een verzamelhandschrift aan: Het Mengelmoes off De versamelingh van veele hedendaeghsche nieuwe dinghen Met Een deel nieuwghemaeckte Liedekens noijt voor desen in druck gheweest Beneffens De translatatie off oversettinghe des boeckx gheintituleert De heerelijcke ende vrolijcke poeterije van desen tijdt Vermeedert Met de doodt van Zagachrist off Anders met de doodt vanden koninck van Ethiopien.

In 2011 raadde prof. dr. Hubert Meeus me aan om dit Antwerpse verzamelhandschrift, dat werd voltooid in 1696, in te kijken voor wat mijn masterproef zou worden. Met een beurs van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen promoveerde ik in 2019 aan de Universiteit Antwerpen op een studie van ‘Het Mengelmoes’. Het handschrift bestaat uit 360 bladzijden met 311 teksten, waarvan 173 liederen. Het bleek teksten te bevatten die de censor niet zou hebben goedgekeurd om te drukken. Zo geeft het een inkijk in de onofficiële, alternatieve literatuur en cultuur in Antwerpen aan het einde van de 17de eeuw.

INHOUD EN GEBRUIKSCONTEXT ‘Het Mengelmoes’ is geschreven door één persoon, een man die Petrus heette. Dat blijkt uit een jaarrekening die hij in het handschrift noteerde met de “Ghewonnen verloren ende verteirde penninghen door Petrus [...] des iaers 1692”, en een standaarddocument om geld uit te lenen dat begint met “Ick onderschreve bekenne ontfanghen te hebben uijt de handen van Petrus ... de somme van ... ponden vlaems [...]”. Op de plaats waar

De affiche van de voorstellingen rond ‘Het Mengelmoes’

Petrus’ achternaam moest staan zette hij een stippellijn – hij wilde zijn identiteit niet onthullen – net als op de plaats voor het geleende bedrag.

Uit dat standaarddocument komt naar voren dat Petrus een bemiddeld man was die tot de gegoede burgerij behoorde.

Petrus noteerde alle teksten in ‘Het Mengelmoes’.

Maar de analyse van incipits (de beginverzen) en wijsaanduidingen (verwijzingen naar bekende liederen) van de liederen in het handschrift, wees uit dat anderen de tekstverzameling kenden en dat het handschrift circuleerde in een kring rond Petrus. Een belangrijke functie van verzamelhandschriften was precies om de banden tussen gelijkgestemden hechter aan te halen. De leden van de kring waren geïnteresseerd in libertijnse teksten die in alle katholieke gebieden verboden waren, dus ook in het Antwerpen in de 17de-eeuwse Spaanse Nederlanden. Dat blijkt onder meer uit een vertaling van het in Frankrijk verboden gedicht ‘L’occasion perdue recouvrée’ van Jean Benech de Cantenac (1630?-1714) in ‘Het Mengelmoes’. Maar het blijkt ook uit een lijstje met ‘Namen van sommighe curieuse ende vermaeckelijcke boecken’, met daarin de libertijns-pornografische boeken ‘t’Amsterdamsch hoerdom’ en ‘Het kind van weelde, of de Haagsche lichtmis’, die einde 17de eeuw in de protestantse Republiek werden uitgegeven.

In de vroegmoderne tijd waren libertijnen vrij­ denkers en vrijbuiters die opvattingen hadden over de natuur en cultuur die indruisten tegen de door de Kerk gewenste goede moraal en zeden.

Ze kraakten bijvoorbeeld het instituut van het huwelijk, een van de belangrijkste pijlers van de Kerk, af als onnatuurlijk en pleitten voor vrijheid en vrije seksualiteit. Met hun vrijdenken en aandacht voor de menselijke natuur waren libertijnen voorlopers van de Verlichting. ‘Het Mengelmoes’ toont aan dat er in Antwerpen en bij uitbreiding in wat nu ongeveer het huidige België is, libertijns gedachte­goed circuleerde in de 17de eeuw.

In onderzoek naar gedrukte literatuur zou dat nooit naar voren komen, want die werken werden gecensureerd. Het toont het belang aan van onderzoek naar verzamelhandschriften.

© Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience [EHC 636783]

Sven Molenaar Postdoctoraal navorser verbonden aan het Instituut voor de Studie van de Letterkunde in de Nederlanden (ISLN) van de Universiteit Antwerpen.

TERUG TOT LEVEN Het onderzoek naar ‘Het Mengelmoes’ krijgt nu een bijzondere spin-off. Het verzamelhandschrift bevat ook teksten die gewoon vermakelijk waren en niet bijzonder zijn doordrenkt met subversieve ideeën. Vele daarvan zijn liederen, onder meer liefdesliederen – vaak met een seksuele inslag of metaforiek, drinkliederen, kluchtliederen, maar ook historieliederen en liederen over de werken van de duivel. ‘Het Mengelmoes’ bevat geen muzieknotatie. Onderzoek aan Het Meertens Instituut - KNAW in Amsterdam in de ‘Nederlandse Liederenbank’ bracht verheldering. Daardoor kon ik op basis van incipits, wijsaanduidingen of strofeschema’s van meer dan de helft van de liederen in ‘Het Mengelmoes’ de originele melodieën vinden.

van andere instrumenten. Samen met Marc Goris en zanger en acteur Gene Bervoets maakte ik een selectie van 13 liederen uit ‘Het Mengelmoes’.

Marc baseerde zich voor negen liederen op de originele melodie en componeerde voor de andere vier zelf een melodie. Dat deed hij voor de theater­ concertenreeks ‘Het Mengelmoes, Onschaem­te stoutheijt & Wulpsche Bottigheên’, die op 20 maart 2022 in première ging in Cultuur­ centrum De Kern in Wilrijk. Daarbij traden Gene Bervoets op als zanger, en het koperkwintet Brassery met Bert Mees, Hans Verhulst, Tommy Verschoore, Tobe Wouters en Marc Goris naast accordeonist Bart Wils als muzikanten. Er vonden intussen enkele voorstellingen plaats en na de zomer herneemt de toer met onder meer een voorstelling op 18 september 2022 tijdens het dakenfestival DAKkan dat stad Antwerpen organiseert. Op deze manier komen liederen die 330 jaar geleden in Antwerpen door Antwerpenaars werden gezongen terug thuis in de stad. Antwerps cultureel erfgoed wordt letterlijk nieuw leven ingeblazen.

Dat wekte de aandacht van Marc Goris, de drijvende kracht achter muziekensemble Brassery.

Het ensemble van koperblazers laat zich voor sommige producties ook bijstaan door spelers

BOEK MET AUDIODRAGER Daarmee eindigt het muzikale project rond ‘Het Mengelmoes’ niet. De liederen uit de voorstelling

werden opgenomen in een studio en komen op een audiodrager. Een crowdfunding om dit project te bekostigen werd op 6 mei 2022 afgesloten met een opbrengst van 14.000 euro. De audiodrager wordt verkocht samen met een boek met de werktitel ‘Het Mengelmoes’ dat ik voorbereid. Het is de bedoeling om daarmee een tipje van de sluier te lichten van de volkse cultuur in Antwerpen aan het einde van de 17de eeuw.

In het boek staat bij elk van de liederen een trans­ criptie van de liedtekst, gevolgd door een woordverklaring om het vroegmoderne Nederlands gemakkelijker te begrijpen. Daarna volgt er een bespreking van de tekst middels een analyse en close reading (aandachtige lezing van een tekst).

Gaandeweg komen de historische context van ‘Het Mengelmoes’, de gebruikscontext van het handschrift en het unieke karakter van de tekstverzameling aan het licht. Het boek is geen historische roman en ook geen geschiedschrijving. Het is bedoeld voor een breed publiek en laat de luchtige en kluchtige liederen voor zich spreken. De officiële voorstelling van de audiodrager en het bijbehorende boek vindt plaats op zaterdag 8 oktober 2022 in de Nottebohmzaal van de Erfgoed­ bibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen.

Vanaf dan is het ook te koop.

COLLECTIE

7

Aanwinsten Tijdens het voorbije halfjaar werd de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience weer een stukje rijker. We stellen graag enkele bijzondere aanwinsten aan je voor.

Joyce Mansour, ‘Prose & Poésie’ (1991)

Generaties jongeren leerden lezen met de ‘Vlaamse Filmpjes’ van Uitgeverij Averbode.

Vandaag verschijnen de boekjes, die telkens exact 32 pagina’s tellen, nog steeds. Een van de sterauteurs in de reeks was John Flanders, pseudoniem voor de Gentse auteur Jean Ray (1887-1964). Die schreef een 150-tal ‘Vlaamse Filmpjes’.

© Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience [EHC 870982]

‘Vlaams(ch)e Filmkens’ / ‘Vlaamse Filmpjes’

Erg bijzonder is de luxe-uitgave ‘Prose & Poésie’ van de Frans-Egyptische Joyce Mansour (19281986). Die konden we dit voorjaar verwerven.

Mansour groeide uit tot de beroemdste vrouwelijke surrealistische dichter. Het werk is gedrukt op 99 exemplaren en bevat vier genummerde originele etsen. Die werden gemaakt door de gerenommeerde Belgische kunstenaars Pierre Alechinsky en Reinhoud, de Cubaan Roberto Matta en de Chileen Jorge Camacho. Alechinsky maakte ook de omslag van het boek.

Recent mocht de Erfgoedbibliotheek een bijzondere schenking ontvangen van Jozef Peeters. Als fervent Jean Ray-verzamelaar bezat hij een zeer diepgaande collectie van werken van en over de auteur. Een ware schat was de reeks ‘Vlaams(ch)e Filmkes/ Filmpjes’, van het prille begin tot en met het laatste nummer geschreven door John Flanders in de jaren 70. Daarnaast bevat de schenking onder andere nog obscure Franstalige tijdschriften over het genre van de fantastische literatuur, waarin Ray een uitblinker was, vaak in gestencilde vorm.

De Erfgoedbibliotheek had natuurlijk al een hele reeks Filmpjes. Ze vormen een symbool van de leescultuur in Vlaanderen. Helaas was de collectie erg onvolledig en ­bovendien waren de losse nummertjes in grote banden verzameld. Dankzij de huidige schenking bezitten we nu een volledige reeks losse nummertjes in goede staat.

De vos is terug van weggeweest.

We ontmoeten de vulpes vulpes op het platteland én in de stad, in de media, in romans, poëzie en kinderboeken. Maar waar komt die fascinatie voor de vos vandaan?

Is het zijn wilde schoonheid die blijft fascineren? Of zit zijn grote succes eerder in zijn veelzijdigheid?

In de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience duikt de vos in talloze gedaanten op, van de oudheid tot vandaag.

Gefascineerd door vos probeert

NU TE KOOP!

© Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience [EHC B 153573] die vele facetten van het sluwe dier in dertig bijdragen te vangen.

Naast de rijke Vlaamse en internationale traditie rond Reynaert verschijnt de vos in zeer uiteenlopende genres: boekillustraties, drukkersmerken, fabels, sprookjes, spreekwoorden, vroegmoderne leerboeken, natuurwetenschappelijke werken, schilderijen, gedichten en satirische kranten. Van de literatuur, beeldhouwkunst, mode en film tot het stijldansen: de vos laat zich op verrassende plekken zien.

© Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience [EHC 872638]

de ervaringen van schaapherders. Denk bijvoorbeeld aan een gezond dieet, medische zaken, het zaaien en oogsten van gewassen, de slacht. Bij rijke stedelingen waren dit soort almanakken erg gegeerd, vanwege de vele fraaie houtsneden en wijze levenslessen. De geïdealiseerde schaapherder stond immers symbool voor een lang en gezond leven.

Vo s

© Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience [EHC 871850]

Tot slot voegden we ook een poëtisch curiosum toe aan onze collectie vertaalde Vlaamse literatuur: de Italiaanse vertaling ‘Poema imbottigliato’ (1979) van een van de ‘Gebottelde gedichten’ (1972) van de experimentele dichter Marcel van Maele (1931-2009). Het gedicht zit opgerold in een wijnfles.

gefascineerd door

Met steun van het Dotatiefonds voor Boek en Letteren konden we het bijzondere werk ‘Der Scaepherders Kalengier’ (1520) aankopen. Deze schaapherderskalender werd in Antwerpen gedrukt door Adriaen van Berghen. Het is een almanak of jaarboekje met tijdrekening en astronomische gegevens in tweekleurendruk. Het werk is rijk geïllustreerd met houtsneden; de illustratie op de titelpagina is ingekleurd. Het exemplaar verkeert in uitstekende staat en is ronduit uniek. Het enige andere bekende exemplaar uit het jaar 1520 was in het bezit van de universiteitsbibliotheek van Keulen, maar is intussen vermist. Mogelijk is het vernietigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook andere drukken van ‘Der Scaepherders Kalengier’ uit de vroege 16de eeuw zijn zeer zeldzaam.

Anders dan de titel doet vermoeden, waren schaapherderskalenders niet zozeer voor schaapherders bedoeld, maar voor een stedelijk publiek. Ze bevatten heel wat praktische adviezen gebaseerd op

Dankzij gerichte aankopen op de veiling konden we ook onze collectie historische werken over Congo aanvullen. We verwierven daarnaast een kleine collectie van 6 boekjes uit de Minireeks van telkens vier bij zes centimeter groot (uitgave uit ca. 2000).

gefascineerd Door ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE

‘Der Scaepherders Kalengier’

Van het Brusselse weekblad ‘Het Huisgezin’ (1897-1939) hadden we al vele jaargangen volledig. Dankzij een reeks dubbels van de Universiteits­bibliotheek Gent konden we onze collectie vervolledigen. ‘Het huisgezin’ bevat niet alleen veel fraaie, vaak paginagrote illustraties, maar ook vervolgverhalen, zoals ‘De Boerenkrijg’ van Hendrik Conscience.

© Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience [EHC 871503 - 871509]

© Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

EN VERDER …

Vo s

‘GEFASCINEERD DOOR VOS’ In de collectie van Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience duikt de vos in talloze gedaanten op, van de oudheid tot vandaag. In ‘Gefascineerd door vos’ gaan zes vossenliefhebbers in op een markant cultuurhistorisch facet van de vos. Dat doen ze elk vanuit hun eigen specialisme. Hun bijdragen worden afgewisseld met rijk geïllustreerde notities van de conservatoren van de bibliotheek over markante vossen in de collectie. Het resultaat is een geschakeerd beeld van een van de boeiendste dieren uit de cultuurgeschiedenis. Tegelijk is het een unieke inkijk in een van Vlaanderens rijkste publieke bibliotheekcollecties.

Het boek ‘Gefascineerd door vos’ is nu te koop via www.consciencebibliotheek.be/publicaties en in de betere boekhandel.

8

Ontdek en beleef Onze lezingen en activiteiten

Nottebohmlezingen Een andere kijk op de collectie en de actualiteit

© Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, foto: LUCID

Tijdens de Nottebohmlezingen brengt Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience maandelijks een spraakmakende spreker. Die geeft een persoonlijke blik op een thema dat gelinkt is aan de collectie van de bibliotheek en de actualiteit.

De vier lezingen in het najaar van 2022 staan in het teken van het kunstproject ‘FINIS TERRAE’ en het universele thema van onze planeet.

PROGRAMMA ZO 16.10 - Jos Geysels - De aarde kouder, de samenleving warmer ZO 23.10 - Marie Becuwe - Kunstenaarsherbergen op het Belgische platteland ZO 20.11 - Nic Balthazar - Klimaatbetoog ZO 11.12 - Geert Buelens - Wat we toen al wisten

PRAKTISCH Vanaf zondag 16 oktober Lezing van 11 tot 12.30 uur Tarief per lezing: 5 euro Abonnement (vier lezingen): 16 euro

Zondag 11 september, van 10 tot 18 uur. Gratis.

OPEN ATELIER ‘HOE BEWAAR JE EEN EEUWENOUDE COLLECTIE?’ We laten zien hoe wij zorg dragen voor onze collectie van 1,5 miljoen boeken. We tonen hoe we ze proper en stofvrij maken en hoe een bewaardoos op maat wordt gemaakt. In het restauratieatelier zie je hoe we schade herstellen, zoals kleine scheurtjes in het papier of een losse rug. We geven tips om jouw eigen collectie in de best mogelijke omstandigheden te bewaren. In de leeszaal ontdek je hoe je kostbare werken kan raadplegen zonder ze te beschadigen. Je ziet hoe zowel vroeger als nu met facsimile, gedigitaliseerde werken en microfilms oorspronkelijk materiaal op een handzame manier raadpleegbaar is.

VRIJ BEZOEK NOTTEBOHMZAAL MET EXPO CAMIEL VAN BREEDAM De hele dag door is de Nottebohmzaal vrij toegankelijk, met ook de expo van een 40-tal boekcollages van Camiel Van Breedam.

Van Breedam ‘recycleert’ oude boeken door ze te ontmantelen en er vervolgens een nieuwe wereld in op te bouwen. Hij verbeeldt zijn innerlijke wereld met wegwerpmateriaal, vooral oude papieren en daarnaast ook draadjes, rozenblaadjes, pluimen, kurk, leder, hout, stukjes stof en metaal. Het is een ode aan een van zijn belangrijkste inspiratiebronnen: de literatuur.

Rondleidingen RONDLEIDINGEN ACHTER DE SCHERMEN Ga mee op wandel door de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – van de magnifieke Nottebohmzaal, langs de indrukwekkende magazijnen tot in de leeszaal. Plots gaan er deuren open die anders gesloten blijven. Je ziet met eigen ogen hoe 1,5 miljoen boeken gekoesterd, bewaard en ter beschikking gesteld worden.

Zaterdagen 24 september, 29 oktober, 26 november, 14 januari, 28 januari, 11 februari, 25 februari, 13 mei, 27 mei en 10 juni van 10 tot 11.30 uur.

Tickets: 10 euro GROEPSRONDLEIDINGEN Wil je de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience met een groep bezoeken?

Boek een rondleiding en één van onze gidsen neemt jullie mee op pad in de bibliotheek en de Nottebohmzaal. Je kan kiezen uit de rondleidingen ‘Achter de schermen’ en ‘Schatten van de Nottebohmzaal’.

Tickets: www.experienceantwerp.be

Kalender AUGUSTUS

OKTOBER

ZA 27.08 & ZO 28.08 | 11-17 uur Cultuurweekend Vrij bezoek Nottebohmzaal met boekcollages van Camiel Van Breedam

ZA 01.10 & ZA 08.10 & ZA 15.10 | 10-12 uur Cursus Davidsfonds Academie door Manuel Sintubin Grenzen aan onze planeet. Feit of fictie?

SEPTEMBER

WO 05.10 | 14-16 uur Cursus ‘Antwerpen Redt’ EHBO in de Nottebohmzaal

WO 14.09 – ZA 17.09 ’Of Foxes and Fish’, International Reynaert Society Universiteit Antwerpen i.s.m. de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

NOVEMBER – DECEMBER

ZA 08.10 | 13-14 uur Boekvoorstelling ‘Het Mengelmoes’ ZO 16.10 | 15-16.30 uur Performance Lecture ‘Theatervrouwen’ Lauranne Paulissen en Edith Cassiers duiken in de theatergeschiedenis, op zoek naar vrouwen.

WO 19.10 | 20-21 uur Lezing Frank Willaert Woche für Deutsch – Het middeleeuwse minnelied met een focus op het MaasRijngebied en de invloed van het Duitse keizerrijk op dat liefdeslied ZA 22.10 | 10-12 uur Davidsfonds Academie met Eric Rinckhout FINIS TERRAE. Een kunstig stadsparcours

DO 24.11 | 20-21 uur Klimaatdichters in confrontatie met FINIS TERRAE Moya De Feyter, Sara Eelen, Pim Cornelussen en Pieter Van De Walle

WO 26.10 | 19-21 uur Miraeus Lecture door Nathalie Collé The visual and conceptual evolution of Robinson Crusoe through frontispieces

DO 24.11 & 01.12 & 08.12 & 15.12 Cursus ‘Schrijf geschiedenis’ door Diane De Keyzer i.s.m. Creatief Schrijven

V.U. Steven Thielemans, Grote Markt 1, 2000 Antwerpen

Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Hendrik Conscienceplein 4 2000 Antwerpen www.consciencebibliotheek.be

WO 02.11 | 19-21 uur Slow Reading Antwerp Neem je favoriete boek mee en kom samen lezen in de Nottebohmzaal

INFO & TICKETS op consciencebibliotheek.be/kalender

ZO 04.12 | 11-12 uur Artist Talk met Gideon Kiefer en Jeffe De Brabandere

IN DE KIJKER

Open Monumentendag