Guillaume Michiels

guillaume michiels de wereld van een brugse mens

De Brugse kunstenaar, verzamelaar, volkskundige, iconograaf en publicist Guillaume Michiels werd honderd jaar geleden geboren. Deze verjaardag wordt gevierd met een dubbeltentoonstelling (12/12/2009-07/03/2010). De rijkdom van zijn iconografische collectie komt in het Stadsarchief aan bod. Het Bruggemuseum – Volkskunde toont Michiels als stichter van het Folkloremuseum, volkskundig verzamelaar en tentoonstellingsmaker. Door Nadia Vangampelaere.

1

stichter van het folkloremuseum Guillaume Michiels bezoekt in 1927 samen met zijn leraar, de kunstschilder Flori Van Acker, het Museum voor Folklore in Antwerpen. In 1930 werkt hij voor het eerst mee aan een folkloristische tentoonstelling in Gent. Michiels gaat in 1937 aan de slag als curator van de allereerste Brugse ‘Folkloristische Tentoonstelling’ in de Concertzaal in de SintJakobsstraat. Als 28-jarige profiteert hij, als lid van de net opgerichte Bond der Westvlaamsche Folkloristen, van het gunstige klimaat voor volkskundige initiatieven. De leden van de Bond laten geen kans onbenut om er een succes van te maken. Zo stuurt hoofdman Karel de Wolf er de ‘belleman’ op uit om ruchtbaarheid aan het evenement te geven en de organisatoren verspreiden Engelstalige folders om de talloze Britten die in de stad verblijven aan te spreken. Hoewel de tentoonstelling aanvankelijk slechts twee weken zou duren, wordt dit uiteindelijk ongeveer twee jaar. De tentoonstelling uit 1937 vormt de basiscollectie en het uitgangspunt voor het Folkloremuseum, dat in de Schermzaal van de Stadshallen opent in 1939, met Michiels als conservator. Volgens collega Hervé Stalpaert (’t Beertje, volkskundige almanak en jaarboek van de Bond, 1974) gebeurt de inrichting van het museum als volgt: ‘Conservator Michiels schikte de verzamelingen met veel geduld, kennis en goede smaak, volgens de alsdan geldende museumnormen in afzonderlijke ruimten van

een keuken, een winkel en een herberg.’ In het huidige Bruggemuseum – Volkskunde, in 1973 voor het eerst ingericht als Volkskundemuseum, zijn deze ruimtes nog steeds aanwezig. Met de Tweede Wereldoorlog breekt een periode van veelvuldig verhuizen aan en blijft het museum gesloten voor het publiek. In 1948 krijgt het een sobere heropening. In 1951 wordt Guillaume Michiels als conservator opgevolgd door Maurits van Coppenolle. Tussen 1952 en 1972 houdt Magda Cafmeyer als museumdirecteur het museum staande met bescheiden middelen. In 1972 draagt de Bond haar collectie over aan de Stad Brugge. Eén jaar later opent het stedelijke Volkskundemuseum haar deuren in de aangepaste Schoenmakersrente, de 17deeeuwse huizen van de schoenmakersknechten in de Balstraat. Twee uitbreidingen later, in 1982 en 1989 en na renovatiewerken in 2002, 2004 en 2007, krijgt het museum zijn huidige vorm. In 2008 sluit het Volkskundemuseum aan bij musea die het verhaal van de stad brengen, met een naamsverandering tot gevolg: Bruggemuseum – Volkskunde.

kunstenaar en verzamelaar Ondanks zijn veelzijdigheid geniet Guillaume Michiels nog steeds vooral bekendheid als schilder van de Brugse School. Zijn oeuvre omvat stadsgezichten, interieurs, stillevens en volkse portretten, met als kader de stad Brugge waarin de kunstenaar woont en werkt. Zijn voorliefde voor deze thema’s loopt parallel met een 1 Groepsfoto bij de opening van de Folkloretentoonstelling in 1937. Guillaume Michiels derde van links, Karel De Wolf vijfde van links. © Dirk Michiels

2 Guillaume Michiels in zijn atelier in de Wollestraat te Brugge. © Dirk Michiels

levenslange inzet als folklorist en verzamelaar van volkskundige voorwerpen. Creëren en verzamelen zijn voor de kunstenaar organisch met elkaar verbonden. Vandaag, zo vindt hij, gaat veel onherroepelijk verloren in de snelle evolutie van de maatschappij. Daarbij worden geen pogingen ondernomen om die nalatenschap te vrijwaren. Op die grond groeit zijn collectie uit tot een divers arsenaal aan voorwerpen en iconografische getuigenissen. Bij mensen die hem hebben gekend staat hij in het geheugen gegrift als de man met regenjas, boekentas en paraplu, in zijn stad op zoek naar voorwerpen en publicaties in en over zijn geliefde stad. Een treffend voorbeeld, waarbij hij zich niet alleen als volkskundige of verzamelaar maar ook als kunstenaar voelt aangesproken, zijn de bedevaartvaantjes. Zijn eerste vlaggetje krijgt hij van Maurits Van Coppenolle. Al snel zoekt Michiels andere verzamelaars op en ontstaat er een actieve ruilhandel, naast aankopen in veilingen. Midden jaren 1950 bestaat de collectie van Guillaume Michiels al uit meer dan duizend vaantjes, waaronder heel wat oude en zeldzame stukken. De steekkaarten in bijhorende fichebak zijn geordend op heilige en vereringsplaats. Het moderne vaantje, dat niet langer een i c o n o g r a f i s c h e illustratie is van het folkloristische verhaal, bestempelt hijzelf als ‘toeristisch wimpeltje’. Van 1942 tot 1978 wordt Michiels zelf ontwerper van vaantjes. In de voorstudies en ontwerpen komt zijn interesse voor oude klederdracht en iconografie sterk naar voren. Zijn eerste stukken maakt hij in opdracht van Maurits Van Coppenolle, voor diens publicatie Westvlaamsche bedevaartvaantjes uit 1942. Voor de traditionele bladschikking baseert de kunstenaar zich steeds op oude graveerders. Zo ook voor het vaantje van het Heilig Bloed te Brugge, een ontwerp uit 1945. Het vaantje vertoont op beide zijden een tweekleurige lithografie. De ene kant biedt een zicht op de stad Brugge, geïnspireerd op een kopergravure van Cornelis van Caukercken ter gelegenheid van de opening van de Handelskom in 1665. De andere kant van het vlaggetje toont passages uit de Heilige Bloedprocessie.

ontsluiting van de verzameling michiels De interesse van Michiels voor verzamelen en volkskunde zal op latere leeftijd resulteren in tentoonstellingen en publicaties. Guillaume Michiels verzamelt dus niet alleen om dingen te hebben en te bewaren, maar – en hierin kan hij beschouwd worden als een pionier van het hedendaagse verzamelen – vooral om te ontsluiten. Via tentoonstellingen en publicaties creëert hij immers zelf het platform om zijn verzameling regelmatig aan een publiek te tonen.

Veelal gebeurt dit in samenwerking met publieke of private partners, zoals de Stad Brugge

1 Bedevaartvaantje van het Heilig Bloed door Guillaume Michiels, 1945. © Stedelijke Fotografische Dienst Brugge

2 Kopergravure ter gelegenheid van de inhuldiging van de Handelskom te Brugge in 1665 door Cornelis van Caukercken © Stedelijke Openbare Bibliotheek Brugge, inv. 3459

3 Overzichtsfoto ‘Guillaume Michiels. De wereld van een Brugse mens’ in het Bruggemuseum – Volkskunde. © Stedelijke Fotografische Dienst Brugge of de West-Vlaamse Gidsenkring vzw. Bij alle initiatieven komt zijn voorliefde voor de stad Brugge als kader sterk naar voren. Zo organiseert hij samen met de West-Vlaamse Gidsenkring in 1964 de tentoonstelling ‘De wieg van Brugge’. Tijdens het Folklorejaar 1974 slaan een heleboel partners de handen in elkaar voor de tentoonstelling ‘Beeld, Boek en Spel in de Volkskunde’. Guillaume Michiels trekt het project, met als voornaamste thema’s bedevaarten en volkskundig drukwerk. De expositie bevat heel wat objecten uit eigen collectie en zal bekend blijven als een van de orgelpunten van een leven lang verzamelen. Een deel van zijn verzameling schenkt en verkoopt hij in 1994 aan de Stad Brugge (Fonds G. Michiels). De oud-conservator wordt als dank op passende wijze gehuldigd: de tentoonstellingszaal in het Volkskundemuseum wordt omgedoopt tot ‘Guillaume Michielszaal’. Het deel van het Fonds G. Michiels dat aan het Volkskundemuseum is toevertrouwd bestaat uit tekeningen, volksprenten, bedevaartvaantjes, confrerieschildjes, vlaggen, ex-voto’s, devotiekastjes, wijwatervaten, schilderijen,… Dit lijstje illustreert niet alleen de diversiteit van de interesses van verzamelaar en volkskundige Michiels, het bevestigt ook zijn reputatie als pionier van de materiële volkskunde. Door de overdracht van zijn verzameling hoopte Michiels op een verzekerde bewaring en mogelijkheden voor een toekomstige ontsluiting van zijn collectie. De dubbeltentoonstelling ‘Guillaume Michiels. De wereld van een Brugse mens’ werpt opnieuw licht op die diversiteit van de collectie van Guillaume Michiels, voor de gelegenheid aangevuld met bruiklenen van zijn erfgenamen.

Nadia Vangampelaere is beleidsmedewerker collectie en documentatie bij Musea Brugge