Reinier Research | Uitgave juli 2013 by Multiplus

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:49 Pagina 1

Reinier Research Wetenschappelijk tijdschrift Reinier de Graaf Groep

Jaargang 3 | Juli 2013

Speciale editie: Reinier en Techniek

DORA verhoogt de patiĂŤntveiligheid in operatiekamer

Heelkunde en Techniek: voorloper in Nederland door de samenwerking met de TU Delft

Imme Zengerink wint Reiner de Graaf Posterprijs 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:49 Pagina 4

Redactioneel Geachte lezer, Het was voor de redactie weer een uitdaging om het zomernummer van Reinier Research op tijd klaar te krijgen. Natuurlijk willen wij nog voor de vakantie dat uw leesportefeuille compleet is opdat u zelfs tijdens de vakantie niet van “eigen” wetenschappelijke nieuws verstoken bent. Wij hopen daarom dat u dit exemplaar op tijd in bezit hebt. Centrale thema dit keer staat de samenwerking tussen STZ ziekenhuis RdGG en externe partijen, vooral met de Technische Universiteit Delft. Het eerste artikel betreft wetenschappelijk onderzoek van de afdeling Chirurgie in samenwerking met de TU Delft. Het onderzoek naar de virtual reality simulator (SIMENDO) levert interessante resultaten op en implementeert men in de dagelijkse praktijk. Er wordt verder onderzoek gedaan naar elektronisch gestuurde checklists en

van links naar rechts: Dave Schweitzer, Geke Blok en Martine Tax

naar DORA (Digital Operating Room Assistant), het paradepaardje van de samenwerking. Maarten van der Elst chirurg en opleider vertelt over sa-

Na dit intermezzo een nieuw interview. Het gaat

zen, bedrijfsleven (externe geldbronnen/

menwerking en toekomst tussen zijn afdeling en

weer over samenwerking tussen RdGG en de TU

producenten) en de technische universiteit zo

de TU Delft.

Delft. Op spoedeisende hulpafdelingen bestaat al

belangrijk. Deze samenwerkingsvormen vereisen

jaren aandacht voor meer efﬁciency. Zorgproces-

een goede afstemming anders ontbreekt er

In het volgende artikel worden Marlies Over-

sen worden complexer en het streven naar kwali-

synergie tussen partijen.

velde, klinisch fysicus in opleiding en Annetje

teit neemt niet af maar eerder toe. Wachttijden en

Guédon, promovendus aan de TU Delft aan het

patiëntenstromen moeten modelmatig in kaart

Edwin Dekker vertegenwoordigt NEVAT/FME,

woord gelaten. Ze doen onderzoek met onderde-

gebracht worden zodat vragen als ‘Hoe komt het

een koepelorganisatie waarin het (medisch) tech-

len van DORA met als doel om klinisch fysische

toch dat patiënten te lang wachten of dat er geen

nologisch bedrijfsleven en de brancheverenigin-

processen met praktische procedures op de ope-

opvangruimte meer is voor nieuwe patiënten’’

gen zijn georganiseerd. Plannen en uitwerking

ratiekamer te koppelen. Met de hulp van technie-

begrepen worden. Studenten van de TU Delft

kunnen weliswaar op elkaar zijn afgestemd, pro-

ken als ‘radio frequency identiﬁcation’

koppelen gegevens van de SEH aan door hen ont-

ducten moeten ook hun weg naar de markt vin-

ontwikkelen ze systemen waardoor defecte appa-

wikkelde software.

den en dat betekent organiseren en afstemmen. De koepelorganisatie heeft netwerken om part-

ratuur of ontbrekende hulpmiddelen snel en slagvaardig getraceerd worden. Hierdoor optima-

De polikliniek leent zich ook heel goed voor ge-

ners aan tafel te krijgen om zodoende sneller met

liseer je afstemming en corrigeer je verborgen lo-

avanceerde logistiek. Typisch complexe patiën-

de markt te kunnen afstemmen. Hij beschouwt

gistieke fouten.

tenstromen bevolken gespecialiseerde

de RdGG als zo’n potentiële partner en hij ver-

polikliniekafdelingen voor patiënten met multi-

welkomt ons om mee te doen en elkaar te leren

Samenwerking met de TU Delft wordt ook door

pathologie zoals “kwetsbare ouderen “. Weten-

kennen.

het werk van Stephan Vehmeijer, Gerald Kraan

schappelijke samenwerking vindt actief plaats

en Rolf Bloem van de afdeling Orthopedie bena-

met studenten van de afdeling Engineering and

De wetenschapsdag wordt door velen als een

drukt. Stefan geeft college aan studenten en inte-

Logistics van de faculteit werktuigbouwkunde.

jaarlijks hoogtepunt beschouwd. Onderzoekers

resseert daarmee aanstormende talententen om

De plannen zijn ambitieus, al dit jaar streeft men

verbonden aan afdelingen van ons ziekenhuis

aan ziekenhuiszorg deel te nemen. Rolf bouwde

om een pilot in de RdGG te gaan opzetten.

presenteren hun onderzoeksresultaten. Onze

samen met medewerkers van Clinical Graphics

Uiteraard kunnen ambitieuze projecten nooit

wetenschapsdag verrijkt ons ziekenhuis maar is

(van Yes

zonder aansprekende mensen met een coördine-

ook noodzakelijk voor een ziekenhuis met STZ

3D imaging systemen van de heup. Deze techno-

rende rol. Aan het woord komt Nick Guldemond

erkenning. Een lezenswaardige samenvatting, het

logie is zo ontwikkeld dat het door velen in het

vanuit zijn functie als Program Director Health

programma en natuurlijk ook de winnaars van de

veld wordt toegepast. De contacten met de afde-

van de TU Delft. Tot voor kort, zo vertelt hij, was

dag zelf - Marlies van Overvelde - en van de inge-

ling en de TU Delft wordt extra versterkt door

er voornamelijk samenwerking tussen universi-

zonden posters - Imme Zengerink - , worden be-

Gerald Kraan. Over de werkwijze kunt u meer

tair medische centra en een technische universi-

sproken. En mocht u geïnteresseerd zijn om alle

lezen in het interview.

teit zoals de TU Delft. De maatschappelijke

inzendingen te bestuderen, wordt u bij deze in de

relevantie om wetenschappelijke ontwikkelingen

gelegenheid gesteld.

Delft, spin-off van de TU Delft) aan

Bij wijze van pauze stellen wij u in de gelegen-

aan directe toepasbaarheid te koppelen, heeft

heid om uw plantkundige kennis te toetsen.

echter postgevat. Daarom zijn samenwerkings-

Ons ziekenhuis is niet alleen voorloper op het

Kent u de maagdenpalm?

verbanden tussen niet-universitaire ziekenhui-

gebied van wetenschap en techniek, het

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 10:15 Pagina 5

manifesteert zich ook in het organiseren van een eigen nationaal congres. Uit de samenwerking

Inhoud

tussen de afdelingen Orthopedie, Algemene Chirurgie en Interne Geneeskunde ontstond het Fragility Fracture Care symposium dat in Den

Redactioneel

Onderzoek op de afdeling. Heelkunde en Techniek:

Haag op 12 april 2013 gehouden werd. Behalve inspirerende lezingen en workshops werd ook het ‘Ron ter Slaa Stipendium’ uitgereikt aan Kirsten Huntjes, aios Chirurgie vanwege haar onder-

voorloper in Nederland door de samenwerking met

zoek naar nieuwe fracturen bij ouderen na een

de TU Delft

eerdere heupfractuur. Klaas Hartolt, aios Chirurgie doet verslag van dit zeer goed bezochte nationale congres.

DORA verhoogt de patiëntveiligheid in de operatiekamer

Vervolgens onze vaste rubriek ‘Gepubliceerd’. Alle publicaties die in internationale tijdschriften verschenen zijn tussen januari en juni 2013 worden in een korte Nederlandse samenvatting weer-

Van ontwikkeling van de klacht tot en met de nazorg: techniek helpt!

gegeven. Let op! alleen onderzoek geïnitieerd in/door de Reinier de Graafgroep en alleen van medewerkers die eerste auteur zijn. Geïnitieerd onderzoek buiten ons ziekenhuis doet in deze

opsomming niet mee.

Technische procesonderbouwing ingezet om de acute patiëntenstroom op de SEH te optimaliseren

In onze vaste rubriek 10 vragen voor……is Daan Kamphuis, neuroloog, aan het woord. Op geheel

eigen wijze vertelt hij over het wetenschappelijk

Industriële analyse van zorgprocessen voor kwetsbare ouderen met mobiliteitsproblemen en co-morbiditeit

werk dat hij verrichtte. De rode draad is een eigen lijn naar de behandeleffecten van groepen kinderen met spierdystonie maar ook veel samenwerking met academische ziekenhuizen. Niet geheel

Synergie levert meer op

De casus

Betere zorg door betere producten voor een

onverwacht volgt dan samenwerking met de TU Delft (afdeling Biomechatronics en biorobotics) over neurologische bewegingsstoornissen. Heel interessant is het verslag over de dag van de valorisatie door Diana van Rooijen, medewerkster Medische Opleidingen & Wetenschap. De

betere prijs

term ‘valoriseren’ betekent het proces waarin wetenschappelijke en technologische kennis uit het publieke domein tot maatschappelijke waarde wordt gebracht. Onderwerpen als crowd-

Wetenschapsmiddag 2013

Fracturen bij ouderen? Minder simpel dan het lijkt!

Uitwerking van de casus

Gepubliceerd

10 vragen voor...

Verslag van de ‘Dag van de valorisatie’

funding en benchmark strategieontwikkeling om valorisatie te kunnen meten, worden in dit lezenswaardig verslag besproken. Geachte lezers, het thema van deze Reinier Research is ‘RdGG wetenschap en samenwerking’ vooral op technologisch gebied, want dan alleen ontstaan er kansen om onze wetenschappelijke inspanningen op een hoger plan te brengen. Wij hopen dat wij u hiervan hebben kunnen overtuigen. In de vorm van een klein dessert kunt u nog het antwoord lezen van de botanische quiz en kennis nemen van de wetenschapsagenda. De redactie wenst u een ﬁjne vakantie toe met inspirerende ideeën voor de toekomst. Veel leesplezier!

Omslag Wetenschapskalender

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:49 Pagina 6

Onderzoek op de afdeling

Heelkunde en Techniek: voorloper in Nederland door de samenwerking met de TU Delft Door: Diana van Rooijen

De afdeling Heelkunde is een voorbeeld van Evidence Based Practice in optima forma. Het medisch handelen van chirurgen bestaat uit levende procedures die regelmatig kritisch tegen het licht worden gehouden in regionale besprekingen, maar ook tijdens bijeenkomsten op de afdeling zelf. Het onderzoek dat wordt uitgevoerd op deze afdeling is heel praktijkgericht en de wetenschap speelt een belangrijke rol binnen de opleiding van jonge chirurgen. Naast deelname aan veel verschillende trials naar operatietechnieken heeft de samenwerking met de TU Delft ook een belangrijke rol in het onderzoek op de afdeling.

Relatie met TU Delft Maarten van der Elst, chirurg en opleider, vertelt dat de oorsprong van de samenwerking met de TU meerdere factoren kent. “De maatschappij verwacht een hoge kwaliteit van operaties, waarin veiligheid gewaarborgd is en ook een hoge mate van efﬁciëntie aanwezig is. Daarnaast vindt een patiënt het niet prettig om als oefenmateriaal voor de chirurg gebruikt te worden. En door de verkorting van de arbeidstijden opereren chirurgen tegenwoordig minder dan vroeger. Zo is er langzamerhand een situatie ontstaan waarin het noodzakelijk werd effectievere en efﬁciëntere trainingsmethoden voor chirurgen te ontwikkelen”. Patiëntveiligheid staat voorop in de operatiekamer, maar wordt tijdens een operatie ook door verschillende factoren bedreigd (plaatje gatenkaas). Samen met de TU wordt er veel aandacht besteed om de risico’s rond een operatie naar nul te brengen door het ontwikkelen van nieuwe technieken en hier ook

kunnen ontwikkelen. Zijn onderzoek liet ook zien dat door training met de

onderzoek naar te doen. Hieruit zijn ook een aantal promotietrajecten ont-

simulator operaties sneller worden uitgevoerd, met minder fouten en min-

staan. We belichten hier een aantal voorbeelden.

der onnodige bewegingen. Ook presteerden chirurgen die al langer in het vak zitten beter dan jonge artsen, belangrijk voor de validiteit van een trainings-

Virtual reality trainers

methode. Dat de training met de SIMENDO als zeer zinvol wordt gezien

De introductie van laparoscopische chirurgie, een operatie door een klein

blijkt ook uit het feit dat dit apparaat nu in heel Nederland wordt ingezet

gaatje in de buikwand, heeft voor patiënten veel voordelen opgeleverd zoals

voor het trainen van chirurgen, een prachtig resultaat. Maar van stilstaan bij

kortere opnametijd en minder pijn na de operatie. Maar laparoscopie vergt

succes is geen sprake, momenteel wordt er gewerkt aan het ontwikkelen van

van een chirurg wel andere vaardigheden omdat de arts in plaats van een

een meer ‘natuurlijke’ krachtterugkoppeling van de instrumenten, een ele-

open operatie met goed zicht, nu met behulp van lange instrumenten op een

ment wat de verlengde externe arm van de chirurg nu nog mist.

beeldscherm opereert. Chirurg Laurents Stassen, nu werkzaam in Maastricht, legde de basis voor het contact met de TU voor de ontwikkeling van de vir-

Checklist apparatuur

tual reality simulator SIMENDO . Sinds een aantal jaar mogen arts assisten-

Een toename van technologie en complexiteit in de OK zorgt niet alleen voor

ten in opleiding pas patiënten opereren wanneer zij een hiermee zijn

vooruitgang, maar met de mens-machine interactie doen ook nieuwe proble-

getraind. Deze simulator leert artsen door middel van gestandaardiseerde

men hun intrede die potentieel gevaar opleveren voor de veiligheid. Omdat

oefeningen en op een individueel tempo de operatietechniek precies in de

de aard en de frequentie van deze problemen echter onbekend zijn, is hier

vingers te krijgen. De automatische terugkoppeling van het apparaat maakt

een onderzoek naar gestart. Dertig kijkoperaties van de galblaas werden ge-

het mogelijk handvaardigheid meetbaar te maken en de trainingen goed te

analyseerd waarbij de onvolkomenheden met de apparatuur in kaart werden

evalueren.

gebracht. In 87% werd meer dan 1 incident gezien, waarvan 49 incidenten toe te schrijven waren aan de apparatuur (niet aanwezig / verkeerde

Emiel Verdaasdonk heeft in zijn promotieonderzoek verschillende trainings-

positie 45%, verkeerde aansluiting / verkeerde instelling 35%, defect /

vormen onderzocht, en heeft zo de meest optimale trainingsmethode

onduidelijk 20%).

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:49 Pagina 7

Hierna is een checklist ontwikkelt, om parallel

Vanuit deze problematiek is de digital operating

komt niet alleen het onderhoud ten goede, maar

aan de werkwijze in de luchtvaart, middels een

room assistent (DORA) ontstaan, een track-and-

deze terugkoppeling kunnen we ook gebruiken

vaste procedure incidenten met de laparoscopi-

trace systeem voor OK apparaten met geïnte-

om onze operatietechnieken te evalueren”.

sche apparatuur proberen te voorkomen. Video-

greerd meldsysteem voor storingen.

analyses van 30 operaties lieten zien dat de

Dit project betreft een nauwe samenwerking tus-

“Door de samenwerking met de TU zijn wij als

situatie waarin de checklist werd gebruikt een re-

sen de operatiekamer (Bas Verdouw, anesthesio-

Reinier wel een voorloper in Nederland”. Van

ductie van 53% van incidenten leidde. Diederik

loog; Christa Tichelaar, OK manager), de afdeling

beide kanten wordt er veel geïnvesteerd en bo-

van Hove, promovendus op de afdeling Heel-

Heelkunde (Maarten van der Elst, chirurg), Klini-

venstaande voorbeelden bewijzen dat dit zorgt

kunde, onderzocht ook het landelijk gebruik van

sche Fysica (Joleen Blok, klinisch fysicus; Marlies

voor een unieke kruisbestuiving. Zelfs wanneer

een checklist door middel van een telefonische

Overvelde, klinisch fysicus in opleiding;) TU

projecten lijken te mislukken kunnen de bevin-

enquête waaraan bijna alle Nederlandse zieken-

Delft (John van den Dobbelsteen en Jenny Dan-

dingen waardevol zijn. Spraakgestuurde robotar-

huizen hebben deelgenomen. Daaruit bleek dat er

kelman, mechanical engineers; Annetje Guerdon,

men bleken bijvoorbeeld nog niet geschikt

bijvoorbeeld maar 56,2% ziekenhuizen gebruik

promovenda) en het bedrijf Double Sense (Leen-

genoeg te zijn voor in de operatiekamer, maar

maakt van een checklist. Ook op het gebied van

dert Jan Zonneveld) dat intelligente sensoren

konden wel op de TU worden doorontwikkeld

training van de apparatuur bleek dat niet overal

produceert.

waardoor ze inzetbaar zijn gemaakt voor andere gebieden, als de ruimtevaart.

structureel werd getraind. Ondanks dat zowel training van de medewerkers als het gebruik van

Toekomst

een checklist veel tijd kosten in de praktijk, laat

Van der Elst voorspelt dat we in de nabije toe-

zijn onderzoek zien dat ze wel degelijk nuttig en

komst een ‘patiëntenvolgsysteem’ gaan krijgen,

nodig zijn.

waarbij de patiënt een sensor bij zich draagt voor efﬁciëntere dienstverlening en om de veiligheid

Digital operating room assistent (DORA)

nog verder te verhogen. In het Rotterdamse Oog-

Samen met de afdeling Klinische Fysica zijn de

polsbandje al getest. Daarnaast wordt er steeds

chirurgen in deze tijd verantwoordelijk voor de

meer informatie van apparaten geregistreerd, ten

grote hoeveelheden apparatuur in de operatieka-

tijde van operaties én incidenten, en zullen appa-

mer. Deze nieuwe situatie levert elke dag tal van

raten een soort portfolio krijgen. “Op deze ma-

terugkerende vragen op; is alles aanwezig, wer-

nier kunnen we instrumenten beter monitoren,

ken alle apparaten, zijn ze op tijd nagekeken, zijn

bijvoorbeeld hoe vaak wordt het elektrisch mes,

er problemen mee geweest?

de diathermie, op welke stand gebruikt. Dit

ziekenhuis wordt een dergelijk systeem met een

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:49 Pagina 8

Interview met Marlies Overvelde, klinisch fysicus in opleiding van de RdGG en Annetje Guédon, promovenda biomedische technologie van de TU Delft

DORA verhoogt de patiëntveiligheid in operatiekamer Door: Geke Blok ‘Tijdens operaties worden steeds vaker elektronische apparaten gebruikt. Hierdoor wordt de controle van al die apparaten steeds belangrijker, want het slagen van een operatie valt of staat met goedwerkende medische apparatuur. En natuurlijk met een goede chirurg, die blijft eindverantwoordelijk. DORA (Digital Operating Room Assistant) moet hierbij helpen.' (BNR Gezond 15 februari 2013, www.bnr.nl ). Twee van de mensen die betrokken zijn bij het onderdeel van DORA in de RdGG worden in BNR Gezond geïnterviewd, nl. Marlies Overvelde, klinisch fysicus in opleiding verbonden aan het Reinier de Graaf Ziekenhuis in Delft en John van den Dobbelsteen, DORA-onderzoeksleider en universitair docent BioMechanical Engineering van de TU Delft.’

Achtergrond De contacten tussen de RdGG en LogiSense over het gebruik van RFID

van der Elst, anesthesist Bas Verdouw, de centrummanager Christa Tigche-

(radio frequency identiﬁcation (RFID) bestaan al een aantal jaren. Marlies

laar, teamleiders van de OK en medisch technici). In het voorjaar van 2012

Overvelde, klinisch fysicus in opleiding, schetst de voorgeschiedenis van het

blijkt het uitgewerkte systeem zo innovatief te zijn dat Annetje Guédon, pro-

project op de OK. Een brainstorm tussen Onno Vellekoop van de RdGG en

movenda aan de TU delft, aansluit bij het OK-project.

Leendert-Jan Zonneveld van de ﬁrma LogiSense leverde het idee op om in-

Het DORA-systeem binnen RdGG is onderdeel van het grote DORA,

fuuspompen uit te rusten met sensoren (RFID) om ze zo makkelijker op te

digital operating room assistant, project. DORA wordt gesteund door de

kunnen sporen voor onderhoud. Toen LogiSense een deel van de DORA

Subsidieregeling Clusterprojecten Zuid-Holland. Bij het project zijn tien

subsidie voor de inzet van RFID op de OK binnenhaalde kwam Leendert-Jan

partners betrokken, waaronder TU Delft, LUMC, het Erasmus MC en Logi-

terug bij RdGG. In overleg met Marlies Overvelde, klinisch fysicus in oplei-

Sense. Het totale projectbudget bedraagt 3,6 miljoen euro. Alle aangesloten

ding, ontstond geleidelijk het plan om meer te doen met de RFID tags dan

bedrijven krijgen voor hun werk 50% gesubsidieerd: de RdGG betaalde zelf

het daadwerkelijk opsporen van apparatuur. Marlies: “De specialist is eind-

de personele inzet en i-pads voor de OK’s.

verantwoordelijk voor de inzet van medische apparatuur. Hij moet zich er van vergewissen dat de apparatuur veilig is om gebruikt te worden. Nu ge-

Marlies geeft aan dat DORA een slimme manier is om bestaande systemen in

beurt dat, zoals bijna overal in Nederland, met behulp van stickers op de ap-

te zetten: “ Wat bijzonder is aan het project is dat de RFID technologie ge-

paratuur waarop de datum van het volgend onderhoud staat of een rode

koppeld is aan een medisch apparaat en aan UL TIMO, het apparatuurbe-

sticker met daarop defect. Het idee was om in de OK direct inzicht te hebben

heersysteem van de RdGG. Het is een heel mooi voorbeeld van verbinding

of de apparatuur in de desbetreffende OK veilig ingezet kan worden.”

en koppeling van bestaande apparatuur en de infrastructuur. De medisch specialist is verantwoordelijk voor de controle van de veiligheidsstatus van

DORA (Digital Operating Room Assistant)

de apparatuur. Door DORA in te zetten gaat hij of zij die verantwoordelijk-

Om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de gebruikers van de OK werden sleu-

heid ook nemen. Het is in één oogopslag duidelijk wat de toestand is van de

telﬁguren geïnterviewd ten aanzien van hun wensen (o.a. chirurg Maarten

aanwezige apparatuur. Iedereen weet nu dat ‘groen’ betekent ‘alles is in orde’

Bas Verdouw Reinier Research

Christa Tigchelaar

John van den Dobbelsteen

Joleen Blok

Leendert-Jan Zonneveld

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:49 Pagina 9

en ‘rood’ dat er iets stuk of niet veilig is, dus controleren. Men maakte zich zorgen dat er meer druk op het zorgproces zou komen: DORA toont aan dat het simpeler kan! Het is geen rocket science die hier wordt ontwikkeld, maar het is wél een goed voorbeeld van werken op het snijvlak van verschillende disciplines, het verbinden van deze disciplines en het combineren van wat al aanwezig was.”

Onderzoek naar het effect van het inzetten van DORA Annetje evalueert de inzet van DORA :”Je merkt dat de denkwijze van de mensen in de OK verandert. Ze denken sneller na over de apparatuur en zíen nu ook dat klinische fysica de melding oppakt. De gebruiker voelt zich nu medeverantwoordelijk. Het is een mooi voorbeeld van het koppelen van de losse werkwijzen van klinische fysica en de OK. In de pilot die we vorig jaar van

Annetje Guedon en Marlies Overvelde

maart tot oktober gedaan hebben kwamen er toch nog veel technische en implementatieproblemen naar voren. De evaluatie is gericht op beide func-

zouden we het systeem graag koppelen aan de

Rood of groen

ties van het systeem, namelijk monitoring (is het

planning van de OK’s. Het systeem kan dan,

Voor de pilot van zes maanden zijn in het Rei-

apparaat aanwezig, is het veilig (Ultimo) en is het

naast dat de apparatuur op de OK veilig voor ge-

nier de Graaf 100 medische apparaten voorzien

tijdig onderhouden) én is er een eventueel defect

bruik is, melden of alle benodigde apparatuur

van deze radiochip. Bakens nemen de in de OK

gemeld. De RFID tag wordt namelijk ook ge-

voor de speciﬁeke operatie aanwezig is. ”

aanwezige radiochips waar. Daarnaast zijn de

bruikt als defect-meld-systeem. Zolang de appa-

Annetje: “Een volgende project staat inmiddels

chips gekoppeld aan het apparaatbeheersys-

ratuur niet in orde is blijft het scherm rood. De

op stapel. Hier gaat het om het traceren van in-

teem van het ziekenhuis.

arts maakt uiteindelijk de afweging, op basis van

strumentensets en overige OK-materialen met

alle informatie, hoe essentieel een apparaat is

dezelfde technologie. In de locatie Voorburg

Op een scherm in de

voor een goed verloop van de operatie. Het is dus

wordt dit getest ter voorbereiding op de nieuw-

OK is zichtbaar

cruciaal voor de patiëntveiligheid.”

bouw waar men gaat werken met ‘just in time de-

welke apparatuur in

Het systeem wordt goed gebruikt. Annetje: “Er is

livery’. Het is in feite een bewakingssysteem

de OK aanwezig is

veel training gegeven en dit heeft ertoe geleid dat

waarmee je kunt controleren of alles aanwezig is

en tevens ook wat de

er inmiddels al 30% meer gemeld wordt. Toch

voor de geplande operaties. Met als bijkomend

status van de aanwe-

blijkt de kennis nog niet bij iedereen optimaal.

voordeel dat je niet overal een voorraad hoeft aan

zige apparatuur is. Indien alle apparatuur in

Om 180 mensen goed te instrueren én een denk-

te leggen. De sets worden voorzien van tags, die

orde is, kleurt het scherm groen. In het geval

gedragsveranderingen te bewerkstelligen is meer

ook meegaan in de sterilisatie. Dit project is een

de onderhoudsdatum van een apparaat verlo-

tijd nodig.”

samenwerking tussen RdGG, Combister, Logi-

pen is of aan een apparaat een storing is ge-

Sense, OK en TU Delft. ”

meld, die nog niet verholpen is, kleurt het

De toekomst

Marlies Overvelde won de Reinier de Graaf We-

scherm rood. In dat laatste geval is via het

De wens is er om DORA in alle OK’s in de

tenschapsprijs 2013 met haar onderzoek naar de

scherm eenvoudig informatie op te vragen over

nieuwbouw te installeren, omdat alle partijen po-

inzet van DORA (zie elders in deze Reinier Re-

het betreffende apparaat en het probleem.

sitief zijn. Nieuwe ideeën zijn er nog te over.

search bij Wetenschapsmiddag RdGG). Inmid-

Eventuele storingen van een apparaat kunnen,

Marlies: “ We blijven nu afhankelijk van wat er

dels is er ook belangstelling in politiek Den Haag

met een druk op de knop van het apparaat, ook

gemeld wordt. Problemen met apparatuur die

voor deze slimme inzet van technologie in de OK

gemeld worden’

niet gemeld worden blijven onbekend. In de

en zijn er enkele kamerleden op bezoek geweest. http://www.rdgg.nl/index.php?id=5660

ideale toekomst zou een apparaat automatisch een melding sturen als er een defect is. Daarnaast

Linda Wauben

Luc Huijsjes

Maarten van der Elst

Marion Poot, Gera van Staalduine en Dajanne Krijger Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:49 Pagina 10

Interview met Stephan Vehmeijer en Rolf Bloem van de vakgroep Orthopedie

Van ontwikkeling van de klacht tot en met de nazorg: techniek helpt! Door: Geke Blok De vakgroep Orthopedie werkt al een aantal jaren samen met de TU Delft. Er lopen verschillende projecten. Stefan Vehmeijer (orthopedisch chirurg) en Rolf Bloem (orthopedisch chirurg en opleider orthopedie) lichten deze projecten toe. Eén van deze projecten is de huidige samenwerking die is ontstaan door de contacten van de vakgroep met professor Richard Goossens van de TU en Jim Lancaster van Biomet (producent van oa orthopedische hulpmiddelen). De trekkers van dit project zijn Gerald Kraan en Stephan Vehmeijer, beiden orthopedisch chirurgen in ons ziekenhuis. Om het project goed te laten verlopen is een Stuurgroep opgericht (zie inzet). Vanuit deze Stuurgroep, waarin naast de RdGG ook de TU Delft en BIOMET participeren, is 1,5 jaar geleden een groot project gestart gericht op patiënten met heupklachten die de reis maken van het moment dat ze klachten krijgen naar ziekenhuis (conservatief, operatief) en de nazorg: de ‘patient journey’. Stephan is enthousiast over het project: “Uit het gehele traject van ontstaan van de klacht tot en met de nazorg zijn in eerste instantie een beperkt aantal facetten gekozen en bij de studenten Industrieel Ontwerp (IO) van de TU Delft neergelegd om daar ideeën over te ontwikkelen. We hebben het vraagstuk verder voorgelegd aan studenten die een Master Industriële Vormgeving doen. Dit leverde veel ideeën en informatie op. Het is toch erg leuk om te zien hoe mensen met een geheel andere achtergrond naar onze problemen kijken.” De ‘patient journey’ start als de patiënt een klacht ontwikkelt en eindigt met de nazorg. De studenten worden zoveel mogelijk vrijgelaten in welk aspect ze van de patient journey willen belichten, om hen zoveel mogelijk ideeën te

De stuurgroep ‘patient journey’ bestaat uit: TU Delft:

Richard Goossens, Marijke Melles,

Stephan Vehmeijer

Armagan Albayrak, Stella Boess (IO), Matthijs van Netten (coördinator projecten), Ruud van Heus (begeleid proces) en Bart Ahsmann

laten genereren. Stephan: “Er zijn bijvoorbeeld 20 studenten bezig geweest

(valorisatie)

met de ‘patient journey’. We hebben hun gevraagd: pik er maar uit wat je leuk vind. Het is ontzettend leuk om te zien hoe gedreven ze ermee aan de

Biomet:

Jim Lancaster (Vicepresident)

Orthopedie RdGG: Stefan Vehmeijer en Gerald Kraan

slag zijn gegaan.” De vraag die aan studenten werd voorgelegd was niet alleen gericht op het ontwikkelen van ideeën, maar ook de uitwerking daarvan, dus het

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:49 Pagina 11

schouders; door de samenwerking met de RdGG is de overstap gemaakt naar heupen. Aangezien Krekel nog bezig was met zijn promotieonderzoek en destijds deel uitmaakte van ‘Yes Delft’ (waarin spin-offs van de TU Delft verenigd zijn) ontwikkelde Krekel in eerste instantie kosteloos programma’s voor de patiënten van Rolf Bloem. Dit is later geformaliseerd in een leveringsovereenkomst tussen het bedrijf van Krekel (http://www.clinicalgraphics.com/Cases.aspx) en de RdGG om een deel van de kosten voor de grote aantallen patiënten voor wie 3D images ontwikkeld worden te dekken. “Het gebruik van 3D images maakt operaties niet goedkoper, maar er is wel een kwaliteitsslag gemaakt. Inmiddels zijn voor honderden patiënten analyses gemaakt. Ik gebruik het vooral voor diagnostiek, en heb de beelden bij de hand wanneer ik opereer.” Het principe is dat er CT scans gemaakt worden van heupen van patiënten. Op basis van deze CT’s wordt een programma gemaakt, waarmee het mogelijk is verschillende bewegingen te simuleren. Deze beelden geven informatie over aard en locatie van klachten van patiënten en indicaties voor de aanpak tijdens de operatie. Rolf: “Het is een dynamisch programma, gebaseerd op statische ‘plaatjes’. Je kan ermee spelen. Wat nog lastig is, is om beelden goed te vertalen naar de operatieve ingreep. In het programma zijn een aantal voorgeprogrammeerde bewegingen opgenomen, die al veel informatie geven die we hiervoor niet hadden. Het zou nog mooier zijn als er ook bewegingen gesimuleerd kunnen worden die passen bij het werk dat iemand doet of een sport waarbij de klachten optreden. We denken nu na over mogelijke oplossingen hiervoor, want het beste is natuurlijk dat je de natuurlijke

Rolf Bloem

bewegingen van patiënten zo goed mogelijk kan simuleren voor een optimaal operatieresultaat. ”

afwikkelen van het gehele traject van ontwerp naar prototype naar eindpro-

De vakgroep Orthopedie had in 2012 een wereldprimeur met het gebruik

duct. Inmiddels hebben al heel wat masterstudenten stage gelopen in de

van 3D imaging (zie ook Reinier Research 1 van 2013). Inmiddels is er we-

RdGG en mastertheses geschreven. Twee groepen van vier studenten van

reldwijd navolging.

weer een ander vak bij IO hebben zich bijvoorbeeld gericht op operatiehulpmiddelen voor heupoperaties. Ze hebben meegelopen en meegekeken bij operaties om ideeën te ontwikkelen. Professor Goossens is de coördinator van het project in de TU Delft, hij werkt dus nauw samen met de orthopeden. Stephan: “De samenwerking is gericht op verbetering van de zorg waarin de patiënt centraal staat. Vragen die beantwoord moet worden zijn bijvoorbeeld: hoe kunnen we het teamwork in de operatiekamer verbeteren, hoe kunnen we een cup beter plaatsen en hoe kunnen we rehabilitatie of in het pre-operatieve traject dingen verbeteren.” Om de studenten te informeren over wat er zoal speelt in de orthopedie geven de orthopeden bijvoorbeeld ook college aan de TU Delft. In totaal zijn er nu al zo’n 75 studenten met de thema’s van de orthopedie bezig geweest. De samenwerking met de TU Delft is voor de vakgroep Orthopedie erg inspirerend. “Er wordt nu bijvoorbeeld nagedacht over e-health-toepassingen , maar ook over wegwerp-hulpmiddelen, die via Pharmaﬁlter kunnen worden afgebroken. Er ligt nu een plan waar vier promovendi mee aan de slag kunnen”, aldus Stephan Vehmeijer. Er is sinds een paar jaar nog ander succesvol project waarover in de vorige Reinier Research al een en ander werd gemeld, namelijk 3D Imaging. Dit is een project van vakgroepvoorzitter Rolf Bloem. Bij een presentatie van de ontwikkelaar van het programma - Peter Krekel - over zijn promotieonderzoek werd Rolf Bloem enthousiast over toepassingen die hij zag voor heupoperaties. “In eerste instantie was het 3D imaging project vooral gericht op

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:50 Pagina 14

Interview met Sjaak Beerepoot (masterstudent ‘Production Engineering and Logistics’ TU Delft), Nicole ten Grotenhuis (manager acute zorg van de RdGG) en Eliza Straathof (verpleegkundige op de SEH)

Technische procesonderbouwing ingezet om de acute patiëntenstroom op de SEH te optimaliseren Door: Diana van Rooijen Connectie TU en SEH

Naast het reguliere traject loopt er ook het zorgpad fast-track. In dit fast-track

De studie industriële vormgeving van de TU werkt al een tijd samen met de

traject worden patiënten met laagcomplexe zorgvragen, gescheiden van de

Spoedeisende Hulp (SEH) van het Erasmus MC en het Reinier de Graaf. Ver-

patiënten met een hoogcomplexe zorgvraag. Samengevat zijn de doelstellin-

schillende projecten zijn de afgelopen jaren uitgevoerd om het welbevinden

gen van dit zorgpad:

van de artsen en verpleegkundigen op de afdeling te verbeteren, onder an-

- De patiënten tevredenheid wordt verhoogd

dere door aanpassingen in de inrichting van de werkomgeving te verbeteren.

- Een snellere patiënten doorstroom

Daarnaast werken zij plannen uit om patiënten beter verbonden te laten voe-

- Een efﬁciëntere manier van werken

len met het ziekenhuis. Momenteel wordt er gekeken of het mogelijk is web-

- De productiviteit van de SEH arts en SEH verpleegkundige wordt vergroot

cams plaatsen en de buitenwereld via live streams te projecteren op schermen in het ziekenhuis. Wie weet waant u zich binnenkort dus wel op

De fast-track patiënten vallen vaak onder de groene stroom; deze bestaat

de Markt in Delft als u door de gang loopt.

voor 32% uit zelfverwijzingen. Onderzoek op de SEH heeft uitgewezen dat sinds de invoering van de fast-track de gemiddelde doorlooptijd met 35 mi-

Vanuit de bestaande relatie met de TU heeft Tom Franssen (Centrummana-

nuten is gedaald. Om het gebruik van de kamers op drukke momenten én de

ger SEH van de RdGG), samen met Nicole ten Grotenhuis (manager acute

juiste verdeling van tijd over acute situaties en klein leed te optimaliseren, is

zorg van de RdGG) contact opgenomen met dr. ir. Hans Veeke (assistent pro-

een vervolgtraject ingezet.

fessor, TU Delft). Vervolgens hebben zij projecten die voor ons ziekenhuis interessant zouden zijn, voorgesteld aan studenten die de master ‘Production

Procesverbetering SEH

Engineering & Logistics’ doen. Hieruit zijn een aantal stages ontstaan, waar-

Het onderzoek van Sjaak Beerepoot is gericht op grotere efﬁciency op de

van een is uitgevoerd door masterstudent Sjaak Beerepoot. Zijn afstudeeron-

SEH. Zijn stage, die hij samen met student Sebastiaan Koppenaal heeft ge-

derzoek is erop gericht om de acute stroom op de SEH te optimaliseren.

daan, bestond uit het maken van een functiemodel van de SEH, waarbij zij de grootste vertragingspunten van binnenkomst tot ontslag in kaart hebben ge-

Fasttrack

bracht, de capaciteit hebben berekend van de verschillende stromen (kleur-

Op de SEH wordt met kleurcodes gewerkt om de urgentie van handelen aan

codes en fast-track) en vervolgens verbetermethoden hebben aangedragen.

te duiden:.

De analyse heeft 2 maanden in beslag genomen, waarna hij voor zijn afstuderen verder is gegaan met onderzoek naar de logistieke optimalisatie. Sjaak vertelt: “In het ziekenhuis werd het moment van binnenkomst tot vertrek al automatisch geregistreerd. Alle data waren in principe dus al in het systeem aanwezig, maar de winst van mijn onderzoek is de data goed te interpreteren”. Op basis van zijn resultaten kan hij nu procesmatig uitleggen waar(om) er vertragingen zijn op de werkvloer. “Er zijn veel factoren die bijdragen aan dit proces, bijvoorbeeld de verschillende afdelingen waarmee wordt samengewerkt: het lab, de röntgenafdeling, radiologie, CT, neurologie”. Als meest opvallende resultaat noemt hij de vertraging die ontstaat bij opnames van patiënten op de verpleegafdelingen; met name het moment van ophalen van de patiënt van de SEH neemt de meeste tijd in beslag. Dit varieert tussen 3090 minuten, hetgeen maakt dat er geen beschikbare kamers zijn voor de nieuwe patiënten.

Urgentiecategorieën

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:50 Pagina 15

‘Cijfers geven sturing aan processen’. De meeste medestudenten van de richting ‘Production Engineering & Logistics’ studeren af in de productie-industrie. Het leuke aan werken in de zorg vindt Sjaak dat er ontzettend veel vragen zijn die zij kunnen oplossen en daarbij is het een sector waar nog heel veel groeimogelijkheden zijn. Het is heel divers en variabel en je bent van veel facetten afhankelijk wanneer je iets op de SEH wilt veranderen. Sjaak: “Cijfers geven sturing aan processen. Op basis van getallen is het mogelijk een rationele beslissing te nemen. We kunnen de handelingen uitleggen en de bedrijfsprocessen meer begrijpelijk maken, bijv. het gespeciﬁceerd vaststellen van de behandeltijd”. Nicole vult aan: “wij willen maximaal gebruik maken van de technieken voor procesverbetering, welke een ondersteuning geven aan een snelle behandel en verblijftijd voor de patiënt”. Naast al deze analyses is ook de ondersteuning op de werkvloer ontzettend belangrijk. Bijvoorbeeld Eliza Straathof, verpleegkundige op de SEH, die zorgt voor de praktische vertaling en het juist implementeren van de richtlijnen. De afronding van het project wordt verwacht in oktober, daarna hoopt Sjaak aan het werk te kunnen blijven in het Reinier. Met een glimlach zegt hij dat hij in ieder geval nog genoeg uitdagingen ziet.

Eliza Straathof en Sjaak Beerepoot Vanwege de goede resultaten is de opdracht inmiddels ook uitgebreid met ook het optimaliseren van patiëntenstromen in de nieuwbouw wat moet gaan leiden tot efficiënte bedbezetting. In de huidige situatie zorgt iedere afdeling voor een eigen buffer voor opname (restcapaciteit), waardoor niet de gehele capaciteit van het hele ziekenhuis optimaal benut wordt. In de nieuwbouw wordt hier rekening mee gehouden door het inrichten van een acute opname afdeling. Voor Nicole ten Grotenhuis als manager van de acute zorg is het van groot belang om processen effectief en efficiënt te laten verlopen. Nicole: “ Vóór deze studie konden we alleen vertellen dat we ongeveer 2700 patiënten per maand zagen op de SEH en ze gemiddeld 2,5 uur bleven. Met de operationalisering van de fast-track en definitie van de stroomvertragingen kunnen we gerichter sturen op snelle doorstroomtijden. Wij willen onze cliënten op een snelle en patiëntvriendelijke manier helpen”.

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:50 Pagina 17

Gesprek met Jasper Bos (masterstudent Production Engineering and Logistics’ TU Delft)

Industriële analyse van zorgprocessen voor kwetsbare ouderen met mobiliteitsproblemen en co-morbiditeit Door: Geke Blok

biliteitsproblemen als gevolg van co-morbiditeit.

inzichtelijk hoe vaak deze patiënten op de SEH

Dit onderzoek wordt begeleid door Tom Fransen

komen, hoe vaak zij poli’s bezoeken, hoe vaak ze

en Hester Boomkens (klinisch geriater).

radiologie onderzoeken ondergaan enzovoorts. “

Tom Fransen: “Het Reinier de Graaf Ziekenhuis wil graag optimale zorg leveren aan kwetsbare

Aan de hand van de data en in overleg met de be-

ouderen. De werkgroep mobiliteit wil dit verbij-

trokken specialismen en zijn begeleiders gaat Jas-

zonderen voor de groep kwetsbare ouderen met

per het logistieke proces voor deze patiënten

co- morbiditeit die zich uit in een slechte of ver-

vormgeven, met als doel optimalisatie van kwali-

slechterende mobiliteit. Centrale vraagstelling

teit van de zorg en het verwezenlijken van korte

hierbij is hoe het Reinier de Graaf ziekenhuis de

toegangs- en doorlooptijden. Afstemming tussen

zorg voor deze groep, qua toegangstijden en zor-

behandelende specialismen en communicatie

glogistiek, zo kan optimaliseren dat deze zorg bij-

tussen het RdGG en de huisarts zullen daarin ook

draagt aan een goede gezondheid van deze groep

erg belangrijk zijn. Het onderzoek loopt tot eind

mensen”

2013. “Het zou fantastisch zijn als er al een pilot kan starten in de periode dat ik hier afstudeer.“

Jasper brengt de patiëntenstroom in kaart van bovengenoemde groep patiënten. “De multidisciplinaire zorg die deze patiëntengroep nodig heeft kan mogelijk efﬁciënter en effectiever in het RdGG en mogelijk ook in de extramurale zorgke-

Jasper Bos

ten. Aanvankelijk heb ik geobserveerd bij verschillende specialismen en afdelingen hoe patiëntenstromen voor de bovengenoemde groep

Eén van de andere projecten die gestart is in het

verlopen.

RdGG betreft een stage van Jasper Bos, die de master ‘Production Engineering and Logistics’

Ook heb ik specialisten geïnterviewd over hun

aan de faculteit werktuigbouwkunde van de TU

visie op een multidisciplinaire aanpak voor deze

Delft volgt. Jasper heeft samen met medestudent

patiëntengroep. “ Door de processen in kaart te

Thomas van Milligen een procesanalyse voor de

brengen met stroomdiagrammen maakt Jasper

afdeling chirurgie van de RdGG gedaan: de door-

inzichtelijk waar het efﬁciënter kan. Zijn dataon-

stroming van de traumapoli naar de OK.

derzoek is net afgerond. Hij heeft hierbij gebruik gemaakt van de DOT-registratie in Chipsoft. Jas-

Deze stage heeft geresulteerd in suggesties voor

per: “Aan de hand van mijn dataset kan ik nauw-

inloop op de Pre-operatieve Spreekuur (POS-

keurig bepalen wat de karakteristieken zijn van

poli), wijzigingen in de totstandkoming van de

de patiënten met mobiliteitsbeperkingen en hoe

OK-planning en voor het gebruik van Ultra-

zij door het ziekenhuis stromen. Het is nu duide-

genda. Hij is op dit moment bezig met onderzoek

lijk hoe groot de patiëntengroep is en hoe de ver-

naar de patiëntenstroom van patiënten met mo-

deling van leeftijd en geslacht is. Nu is

Reinier Research

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:50 Pagina 18

Interview met Nick Guldemond, Program director Health van de Technische Universiteit Delft

Synergie levert meer op Door: Geke Blok

Er bestaat al sinds jaren een samenwerkingsrelatie tussen de RdGG en de Technische Universiteit Deﬂt (TU Delft). Dr. Nick Guldemond is vanuit zijn functie als Program Director Health van de TU Delft belast met het coördinatorschap van initiatieven op het gebied van de gezondheidszorg en uit dien hoofde ook de contactpersoon voor de RdGG. Nick is daarnaast onderzoeker bij de afdeling Interactive Intelligence van de Faculty Electrical Engineering, Mathematics & Computer Science van de TU Delft. Zijn onderzoek is gericht op ehealth & techniek. Voordat Nick in Delft is komen werken heeft hij een succesvolle afdeling innovatie opgezet aan de Universiteit Maastricht

In zijn functie als Program Director Health heeft Nick twee hoofdtaken,

Naar de mening van Nick zijn er op verschillende vlakken goede relaties met

namelijk:

de RdGG. Nick: “Deze samenwerking richt zich vooral op problemen die je

1. Synergie creëren tussen alle initiatieven van de TU Delft die over de facul-

niet in de academische setting ziet. Er is ook een andere visie op zorg.” Er

teiten heengaan. Dit betekent het koppelen van de juiste personen en

liepen al een aantal samenwerkingstrajecten, waarin naast de TU Delft en de

groepen aan thema’s op het gebied van de gezondheidszorg en het facili-

RdGG veelal ook het MKB participeert. Er is er een samenwerkingsverband

teren van de samenwerking, dus zowel interne als externe partijen. Het

tussen de faculteit ? “Industrieel Ontwerp en de vakgroep Orthopedie,

gaat hierbij niet alleen om productontwikkeling, maar ook om het onder-

onder andere gericht op instrumentatie, OK en ontwikkelingen in de proces-

zoeken van de mogelijkheden om onderzoeksrelaties te bewerkstelligen

gang van patiënten”, en met de faculteit Mechanical engineering, gericht op

met partijen buiten de TU Delft

‘imaging’. Onlangs is met hulp van Nick een samenwerkingsproject met de

2. Lobbyen bij en contacten onderhouden met relevante partijen in het veld, zoals de overheid in Nederland en in Brussel.

vakgroep Neurologie gestart gericht op ‘Valpreventie’. Tenslotte wordt er samengewerkt met de vakgroep Heelkunde (laparoscopische operatietechniek en OK), de SEH (optimalisatie processen) en is er overleg met vakgroep

De samenwerkingsrelatie met de RdGG.

Interne Geneeskunde (health & lifestyle). Aangezien een aantal projecten al

De samenwerkingsrelatie tussen de TU Delft en de RdGG bestond al toen

goed liepen heeft Nick zich daarmee niet bemoeid, hij richt zich vooral op

Nick in Delft kwam. Er waren verschillende initiatieven, maar er zat geen

nieuwe initiatieven.

regie op. Nick: “ Voor de TU was die noodzaak er in eerste instantie ook niet; er was vooral samenwerking met de UMC’s, waar de aandacht gericht was op

In de RdGG zag Nick hetzelfde proces als in de TU Delft. Het ontbreken van

academisch onderzoek”. Inmiddels is dit veranderd. De noodzaak van toe-

een centrale contactpersoon, het langs elkaar heen werken van verschillende

passing van ontwikkelde ideeën en producten maakte de samenwerking met

afdelingen: “ dan wordt het te weinig concreet”. Wat hem betreft is dat het

de industrie en ziekenhuizen belangrijke, want…. ”je kan wel een nieuwe

afgelopen half jaar verbeterd in de RdGG door Tom Fransen (centrummana-

techniek hebben, maatschappelijk moet het ook vruchten afwerpen”. Ook de

ger) als centraal aanspreekpunt te benoemen.

overheid, met name het Ministerie van Economische zaken stimuleert de samenwerking op het gebied van de toepassing van techniek en wetenschap:

Samenwerking is essentieel

“om voor subsidies in aanmerking te komen wordt samenwerking tussen

Het credo van Nick Guldemond is: “ Wil je alles naar een hoger plan brengen,

het MKB, universiteiten en ziekenhuizen op het gebied van technologie en

dan is meer coördinatie nodig”. Naar zijn mening “gebeurt er niets, als je niet

zorg veronderstelt”. “Een aantal jaren geleden is er dus een kentering opge-

coördineert.” Als partijen weten hoe e.e.a. gecoördineerd wordt en welke

treden. “ Toen is ook het thema gaan leven bij de TU Delft. Technische na-

mensen daarbij horen is het makkelijker om hen aan elkaar te koppelen.

tuurwetenschappen, maar ook Bouwkunde en industrieel ontwerp zijn zich

“Als we innovatie willen op het gebied van zorg & techniek, dan moeten

voor de toepassing van hun ideeën en producten meer op de ziekenhuizen

we daar meer werk van maken, dat is in Maastricht succesvol gebleken.

gaan richten.

Het kan dus nog veel beter. Dat betekent meer coördinatie van samenwerkingsactiviteiten.”

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:50 Pagina 19

Nick Guldemond

Toekomstvisie

satie en samenwerking is er veel meer te bereiken. Hoe dat moet, moet in

Voor de toekomst is er naar de mening van Nick “meer afstemming nodig,

beide soorten organisaties beter op poten worden gezet. Het is belangrijk el-

alle relevante partijen bij elkaar brengen. En nog meer onderzoeken hoe door

kaar te betrekken bij zaken die wederzijds voordeel kunnen hebben. Er zijn

technologische ondersteuning beter geïntegreerde zorg geboden kan wor-

Europese subsidies die aangevraagd kunnen worden, dan hoeft niet elke par-

den. “Zorg als integraal concept willen we ook ontwikkelen als onderzoeks-

tij bv expertise te hebben in hoe je deze aanvragen moet schrijven. Je moet

thema bij de TU Delft, bijvoorbeeld methodieken ontwerpen om de zorg

van elkaars expertise gebruik maken. Zo is er wel geld als je het goed organi-

logistiek beter te laten verlopen.” Dit past hij zelf toe op de ouderenzorg. Hij

seert.“

is coördinator van het Europese initiatief ‘Active and Healthy Ageing’: zorginnovatie op regionaal niveau. De financiële middelen voor onderzoek staan behoorlijk onder druk. Volgens Nick zullen in toekomst (onderzoeken naar) verbeteringen in de zorg betaald moeten worden met innovatieve manieren van financiering. ‘De maatschappelijk uitdagingen zijn heel erg groot. Als consument heb je een verplichting om bij te dragen. Een lokale benadering, waarbij lokale partijen rond de tafel gaan zitten zou de basis kunnen zijn voor nieuwe financieringsmogelijkheden voor ontwerp, maak & implementatie. Hier maken we al een tijd werk van. Het lukt alleen als alle partijen bereid zijn om samen te werken en als men openstaat voor (technologische) innovatie. Het is belangrijk iedereen in een vroeg stadium bij elkaar te brengen, want het is cruciaal hoe van een idee tot een product komt.” De samenwerking tussen UMC’s en topklinische ziekenhuizen komt meer van de grond. Nick vindt dit een goed initiatief. “Nu verdere professionalisering van de samenwerking. Door betere organi-

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 21

De casus Door: Dave Schweitzer, internist-endocrinoloog

Medisch herbarium Herkent u de maagdenpalm uit uw tuin? De vraag is of u weet welk geneesmiddel deze maagdenpalmfamilie oplevert. Wat achtergrond: de maagdenpalm behoort tot een geslacht van vier struiken (Apocynaceae). Het geslacht komt van nature in Europa, Noordwest-Afrika en Zuidwest-AziĂŤ voor. De lange, slingerende takken worden 1-2 m lang en schieten gemakkelijk wortel waar ze de grond raken. De plant verspreidt zich hierdoor eenvoudig. De bladeren zijn tegenoverstaand, breed lancetvormig tot ovaal. De bloemen worden vrijwel het gehele jaar door geproduceerd. De twee soorten kleine maagdenpalm en grote maagdenpalm zijn populaire tuinplanten maar hebben ook een rol in de medische oncologie. Weet u welke?

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 22

Interview met Edwin Dekker van NEVAT/FME

Betere zorg door betere producten voor een betere prijs Door: Geke Blok Belangrijk voor technologische vernieuwing in de zorg is de medische (maak-) industrie. Edwin Dekker is programma-manager/ van het Cluster Life-Sciences & Health van de FME-CWM (de ondernemersorganisatie van de technologische industrie) en NEVAT, een van de brancheverenigingen van de FME-CWM. 500 van de leden van het FME zijn puur medisch gericht.

De Vereniging FME-CWM vertegenwoordigt 2.500 bedrijven in de technologische industrie. Deze grote en kleinere bedrijven ontwikkelen en produceren in Nederland sterk uiteenlopende technologische producten. Vaak zijn het innovatieve producten, die een oplossing bieden voor maatschappelijke problemen. Bij FME is een 120-tal brancheverenigingen aangesloten. Het NEVAT stelt zich ten doel de ‘ Nederlandse markt voor toelevering een van de hoogstwaardigste van Europa te laten zijn’. De toeleveringsbedrijven die lid zijn van het NEVAT maken onderdelen voor de Original Equipment manufacturing (OEM) bedrijven. Dit zijn de bedrijven die eindproducten leveren, zoals bv Philips. Deze bedrijven doen nu het fundamentele research. De OEM’s in Nederland zijn georganiseerd in Holland Health Tech, dit is de brancheorganisatie voor de medische technologie in Nederland. De kennis die NEVAT van haar leden heeft, wil ze graag delen met de inkopers, zodat snel een goede match tot stand kan komen (website www.nevat.nl ).

Het NEVAT heeft drie speerpunten: 1. Zorgen voor nieuwe business NEVAT stimuleert onderlinge contacten tussen haar leden o.a. door het organiseren van (internationale) netwerken en beurs- en kennisactiviteiten. Hierdoor ontstaan onderlinge samenwerkingsverbanden. Dit biedt startende bedrijven mogelijkheden; vaak worden deze door andere bedrijven ‘in kind’ (door het leveren van menskracht, producten of know-how) geholpen. NEVAT organiseert regelmatig activiteiten waarbij steeds nieuwe doelgroepen bij elkaar worden gebracht (‘daten in de keten’). Bij eindproducten zijn tegenwoordig veel partijen betrokken 2. Professionalisering van haar leden Binnen het NEVAT netwerk wordt veel onderling toegeleverd en uitbesteed. Bedrijven helpen elkaar op verschillende gebieden. Het NEVAT faciliteert hierin en breng partijen bij elkaar. Dekker: “ NEVAT kan bedrijven helpen van een starter een OEM’er te worden”. De bij het NEVAT aangesloten bedrijven leveren wereldwijd producten, zij zijn onafhankelijker dan de OEM’s. De OEM’sworden daarentegen veelal gevraagd om visie. Het NEVAT speelt hierin een verbindende rol.

Reinier Research

Edwin Dekker

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 23

3. Voeren van actief industriebeleid NEVAT lobbyt op nationaal en Europees niveau voor maximale invloed op bijvoorbeeld weten regelgeving en subsidieregelingen. De activiteiten van het NEVAT zijn er op gericht maximaal zakelijk resultaat te bewerkstelligen voor haar leden. “Bij eindproducten zijn tegenwoordig veel partijen betrokken, dus het is erg belangrijk dat deze bij elkaar worden gebracht. ” Edwin benadrukt dat samenwerking erg belangrijk is. “Door samenwerking te stimuleren kunnen passende partners bij elkaar worden gebracht.” Hierbij wordt een bepaalde systematiek gehanteerd. “ We stellen competenties op, MKB’s vullen het formulier in en zo hebben we de informatie om een ‘consortium’ te creëren. Uiteindelijk ontstaat er een organisch geheel, waardoor gebouwd kan worden aan een lange termijn visie, die in eerste instantie los staat van de zuiver commerciële aanschaf van een product.. In tweede instantie wordt natuurlijk wel vervolgens die apparatuur uiteindelijk in opdracht van het ziekenhuis gemaakt. Door deze formule kan optimaal worden geproﬁteerd van ervaringen uit andere industrieën en daardoor businesscases. Uiteindelijk zorgt een lange termijn visie voor een lagere integrale kostprijs en een hogere kwaliteit

Toekomstvisie van de industrie voor de zorg

handen en voeten te geven wordt een jaarlijks congres georganiseerd om alle

Nieuwe technologie moet zich bewijzen. “‘We moeten wat we doen evi-

betrokken partijen een podium te geven en elkaar te ontmoeten.

dence based maken en aantonen dat iets werkt.” Prof Maroeska Rovers van het Radboud UMC heeft haar leerstoel op dit gebied. Samenwerking biedt

Op 5 november 2013 vindt het tweede congres plaats Vliegwiel voor inno-

ook hier betere perspectieven naar de mening van Dekker: “Alle ziekenhui-

vatie, georganiseerd door de RdGG, de TU Delft/Yes Delft en het NEVAT.

zen zouden meer samen moeten werken, als één loket naar buiten toe: dus

“Op dit congres worden sessies georganiseerd waarin TU Delft, OEM be-

het bundelen van initiatieven en visie ontwikkelen op inzet van technologie

drijven en de RdGG met elkaar in gesprek kunnen gaan over: lange termijn

op korte én lange termijn.” De Wet van Moore uit de telecom industrie kan

investering in samenwerkingsrelaties, concrete hulp bij projecten en sparren

hierbij bijvoorbeeld behulpzaam zijn- computers waren vroeger groot en

over ideeën voor het inzetten van technologie in de zorg. Overigens gaat het

duur- door samen te werken is de kostprijs gedaald en is daardoor een veel

hier niet alleen om concrete producten, er kan ook gedacht wordt aan sociale

grotere “marketaccess” verkrijgen- kijk in Nederland bijvoorbeeld naar

technologie. Voor ziekenhuizen betekent dit dat zij naast het reserveren van

ASML wat daarvan optimaal heeft geproﬁteerd- dit bedrijf is overigens ook

tijd zouden moeten investeren in vertrouwensrelaties en lange termijn plan-

een vermaard voorbeeld op het gebied van uitbesteden: 95% van de produc-

ningen. De industrie moet hierin een rol hebben, vooral om de lange termijn

tie ligt buiten de deur en veel wordt gedaan met strategische partners.

te blijven bewaken. Dit levert uiteindelijk betere zorg door betere producten

Het zorgbudget in Nederland is ruwweg 70 miljard en daarvan is 50 miljard

voor een betere prijs”

voor personele kosten en 2 miljard nieuwe technologie (de overige 18 miljard is voor o.a. het stelsel, gebouwen infra e.d.). De sleutel is het inzetten van nieuwe technologie zo de personele inzet verminderen.” Tracy & Wiersma (zie inzet) hebben een model ontwikkeld in samenwerking met het INK en de Rijksuniversiteit Groningen (De discipline van marktleiders, Tracy & Wiersema, 2013) dat richtinggevend is voor de aanpak van NEVAT. Edwin licht toe: “ Twee van drie elementen van het model moeten marktconform zijn. Op één element moet een bedrijf excelleren om te voorkomen dat men in de middenmoot terechtkomt. Onder de driehoek zitten 28 indicatoren, die een goed beeld geven van de positie van een bedrijf in de markt.” Het model is volgens Dekker goed toepasbaar op ziekenhuizen. “De industrie kan helpen om relatie tussen ziekenhuis, onderzoek en industrie te optimaliseren. Een organisatie als het NEVAT biedt ziekenhuizen de gelegenheid om nieuwe partners te ontmoeten en sneller te kunnen schakelen.” In de regio wordt momenteel hard gewerkt om samenwerkingsverbanden op te starten. Zo wordt er gewerkt aan een samenwerkingsrelatie tussen de RdGG, NEVAT en de bij haar aangesloten bedrijven, en de TU Delft. Om dit

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 24

Wetenschapsmiddag 2013 Reinier de Graaf Groep 2013, Meisjeshuis Delft

In een prima sfeer werd op 21 maart in Het Meisjeshuis de Wetenschapsmiddag 2013 gehouden. De bijeenkomst werd heel goed bezocht. Onder enthousiasmerende leiding van Boudewijn Bakker werden in het eerste deel vijf onderzoeken gepresenteerd, die door arts-assistenten zijn uitgevoerd. De genomineerden waren Frank Eektimmerman, Marije Geukes, Michiel Heron, Marlies Overvelde en Hans van der Linden. In het tweede deel van het programma volgden de posterpresentaties van Robert Dulfer, Arjen Joosse, Margreth van der Lugt, Francesca Morelli, Mark van Outeren, Elise Verhagen, Joanne Verweij en Imme Zengerink.

In de pauze boog de jury zich over de bijdragen. De jury koos als winnaar het onderzoek naar het effect van het inzetten van DORA. DT zeer innovatieve track-and-trace systeem voor OK apparaten met geïntegreerd meldsysteem voor storingen, ontwikkeld door de TU Delft en Reinier, registreert alle handelingen in de operatiekamer. Hierdoor kan de patiëntveiligheid aanzienlijk worden vergroot. Jérome Wishaupt, voorzitter van de Wetenschappelijke Activiteitencommissie (WAC), reikte de Reinier de Graaf Wetenschapsprijs uit. De prijs, een geldbedrag van €500 en de zilveren, door Geke Blok handgemaakte trofee, ging naar de terecht trotse Marlies Overvelde. De Reinier de Graaf Posterprijs van €200 werd vervolgens uitgereikt aan Imme Zengerink, aios orthopedie, die kort en krachtig haar onderzoek naar de relatie tussen obesitas en unicomparimental knee artroplasty (UKA) toelichtte. Nadat de prijswinnaars bekend werden gemaakt, volgde een vlammend betoog voor meer onderzoek; Prof. Dr. Ben Willem Mol van het AMC zette zijn toehoorders op scherp: “een dag niet gerandomiseerd, is een dag niet geleefd”. Onderzoekers zouden wat Prof. Mol betreft veel meer gebruik moeten maken van randomisatie, om zeker te weten wat echt werkt. Want “It ain’t so much the things we don’t know that bring us into trouble. It’s the things we know just ain’t so!”

Marlies Overvelde wint de Reiner de Graaf Wetenschapsprijs 2013

Vervolgens hield Dr. Hans de Groot, allergoloog van de RdGG, een zeer on-

Onder het genot van een drankje en een Indonesisch buffet werd nog geani-

derhoudend met humor doorspekt verhaal over nieuwe manieren om aller-

meerd nagepraat over de zeer geslaagde middag.

gieën te toetsen, die minder belastend zijn voor patiënten. Hans de Groot doet zelf veel onderzoek op dit gebied.

Ward Posthuma, Opleider Interne Geneeskunde en Medisch Manager Leerhuis

Henk Bremer, de voorzitter van het tweede deel van de middag, zorgde ervoor dat er een levendige discussie ontstond. Na aﬂoop bedankte de sprekers en nodigde allen uit voor het laatste onderdeel van het programma.

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 25

Reinier de Graaf Wetenschapsprijs 2013 Presence and safety status system for operating room devices

DE RDGG WETENSCHAPSMIDDAG 2013 Programma

M. Overvelde1, A.C.P. Guédon2, J.H. Blok1, M. van der Elst1, B. Verdouw1 , L.S.G.L. Wauben2, J.J. van den Dobbelsteen2 Reinier de Graaf Hospital Delft, 2Delft University of Technology, Delft

Voorzitter: Boudewijn Bakker 14.00 uur

Frank Eektimmerman:

Objective

Clinical pharmacokinetics of ropivacaine using local

The increasing number of new technologies in the operating room (OR) has

inﬁltration anaesthesia (LIA) technique in the total knee arthroplasty (TKA): a pilot study

made the surgical environment more complex. Missing or malfunctioning equipment often delays the procedure and is a source of incidents during

14.15 uur

monitor the presence and the safety status of OR devices, to alert the staff about irregularities, and to simplify the notiﬁcation of a malfunction.

Marije Geukes: The impact of menopausal symptoms on work ability in

proce¬dures. The objective of this study is to design and implement a system to

symptomatic women 14.30 uur

Michiel Heron: Evaluation of ﬂow cytometric score for the diagnosis of

Methods The system is based on active radio frequency identiﬁcation technology (RFID)

low-grade myelodysplastic syndromes 14.45 uur

devices

selected devices are instantly determined by the system. The OR staff can report a malfunction by pushing the button of the RFID tag

Marlies Overvelde: Presence and safety status system for operating room

and is implemented in 4 ORs at RdGG. The location and safety status of 100 15.00 uur

Hans van der Linden:

placed on the malfunctioning device. The malfunction is then automatically

Rapid recovery voor totale knie prothesiologie; echt zo

registered in the facility management system. In the OR, a green tablet screen

veel beter? Een vergelijkende cohortstudie van 20 patiënten

indicates a correct safety status of the devices. A red screen indicates that maintenance is overdue or a malfunction has been repor¬ted. Detailed infor-

15.15 uur

Elektronische posterpresentatie

mation about the safety status can also be shown on the screen. The system is

15.45 uur

Kofﬁe/theepauze

currently being tested for a pilot period of six months until March 2013.

Results

Voorzitter: Henk Bremer

Preliminary results show an increase in the number of notiﬁed malfunctions

16.15 uur

into trouble. Its the things we know just aint’t so!

ted compared to last year and 62% more compared to the average of the last three years. Current activities are focussed on evaluating the user experience in

17.00 uur

Dr. Hans de Groot (RdGG): Allergologie: Diagnostiek van de toekomst

terms of functionality and intuitiveness and the reliability of the tracking system.

Prof. Dr. Ben Willem Mol (AMC): It ain’t so much the things we don’t know that bring us

compared to the previous years. In total, 24% more malfunctions were repor-

17.45 uur

Uitreiking Reinier de Graaf Wetenschaps prijs 2013 en Reinier de Graaf Posterprijs 2013

Conclusions

door Jerome Wishaupt, voorzitter van de Wetenschappelijke Activiteiten Commissie

Automatically monitoring the safety status of OR devices increases the number of reported malfunctions compared to previous years. This provides valua-

18.00 uur

Borrel met aansluitend Buffet

ble insight in the frequency of incidents and recurrence of malfunctions of individual devices. In the long term, this monitoring system is expected to prevent irregularities and increase the safety related to medical OR devices.

Objective The unicompartmental knee arthroplasty (UKA) is a well accepted option to

Reinier de Graaf Posterprijs Cross-sectional follow-up of patients with a unicompartmental knee arthroplasty

treat medial or lateral compartment osteoarthritis of the knee. There is still

Zengerink I, Bénard MR, Van Duivenvoorden T, Bloem RM, Verburg H,

lation to BMI.

controverse in the literature regarding the inﬂuence of obesity on the survival of the UKA. This research paper presents the midterm results of the UKA in re-

Niesten DD. Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Orthopaedic surgery

Methods All patients who received one or two UKA in the years 2000-2010 were eligible for the study. Patients were seen in a regular consultation for history, scoring lists (KOOS, VAS-pain and satisfaction), physical exam and radiological exam. Concerning BMI, the difference between the patients with or without revision of the prosthesis was determined in the Student t-test (p<0.05). The relation between functional scores and BMI was determined with the Pearson’s corre¬lation coefﬁcient.

Results 77 patients (age: 65,7 ± 7.7, BMI 31,2 ± 4,9 kg/m2 , males/ females 31/46) were seen after a mean follow-up of 5,6 ± 2,5 years. 87 UKA’s were placed (10 bilateral), and of those 11 (14%) were revised at a mean of 2,0 ± 1,6 years after primary operation. Main reasons for revision were chronic pain and aseptic loosening. Patients without revision score low for VAS-pain with 16,2

Imme Zengerink ontvangt de Reinier de Graaf Posterprijs uit handen van WAC voorzitter Jerome Wishaupt

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 27

for KOOS and 1,2 for VAS and low for functional deﬁcits (KOOS 19,7). At

Treatment of Cancer, Headquarters, Brussels, Belgium, 3Univ. of Notting-

follow-up patients scored high for satisfaction (VAS 7,8) and also about the

ham, Nottingham, UK, 4Charité Universitätsmedizin Berlin, Campus Benja-

original operation (VAS 8,4). There is no relation between BMI and survival of

min Franklin, Berlin, Germany, 5University Hospital, Lausanne, Switzerland,

the UKA, and no relation between functional scores and BMI.

Tagesklinik Struensee-Haus, Hamburg, Germany, 7Institut de Cancerologie

Gustave Roussy, Villejuif, France

Conclusion The survival of the UKA in our hospital is lower than in literature. Patients who are not revised score low for pain and high for function and satisfaction. Obesity is not a risk factor for the survival or function of the UKA.

Outcome and management in neonatal thrombocytopenia due to maternal idiopathic thrombocytopenic purpura N. Margreth van der Lugt1, Aukje van Kampen1, Frans. J. Walther1, Anneke

Titels van de overige lezingen en posters gepresenteerd op de Wetenschapsmiddag van de RdGG

Brand2, Enrico Lopriore1 1

Leiden Univ. Medical Center, Leiden, Div. of Neonatology, Dept. of Pedia-

trics, Willem-Alexander Children’s Hospital, 2Leiden Univ. Medical Center,

Clinical pharmacokinetics of ropivacaine using local inﬁltration anaesthesia (lia) technique in the total knee arthroplasty (tka): a pilot study

Leiden, Dept. of Immuno¬hematology

Frank Eektimmerman1,2, Nick van Dasselaar3, Johannes Proost2,

Single Center Long Term Follow-up of patients with differentiated thyroid carcinoma (DTC)

Pim Langendijk1

F. Morelli, MD1; Dr. D. H. Schweitzer, MD PhD1; P.T.E. Postema, MD1; P.M. 2

Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Hospital pharmacy, University of

M. van Haard, PhD biochemistry2; J. Borm, MD3; H. van Ravenswaay, MD4;

Groningen, Dept. of pharmaco¬kinetics, toxicology and drug targeting,

M.A. Tervoort, MD1

Reinier de Graaf Hospital Delft, 1Dept. of Internal Medicine, 2Diagnostic

Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Anaesthesiology.

Center SSDZ, 3Dept. of Nuclear Medicine, 4Dept. of Pathology

The impact of menopausal symptoms on work ability in symptomatic women Marije Geukes, MD1, Mariëlle P. van Aalst, MD2, Mary C.E. Nauta, PsyD3, Henk Oosterhof, MD, PhD4 Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Obstetrics and Gynecology, 2Van

15 year follow-up after distal radius fracture. A study on the range of motion and the functional outcome in an elderly population

M.V. van Outeren, A.D. Arashvand, M.R. de Vries, L. van Zeeland-Koobs,

Aalst Arbo Advies, Bakkeveen, 3The Netherlands School of Public & Occu-

N.M.C. Mathijssen and G.A. Kraan.

pational Health, Amsterdam, 4 Nij Smellinghe Hospital, Drachten, Dept. of

Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Orthopaedic Surgery

Obstetrics and Gynecology

Evaluation of ﬂow cytometric score for the diagnosis of low-grade myelodysplastic

Cerebral oxygenation is associated with neurodevelopmental outcome of preterm-born children at age two to three

M. Heron1, L. Bakker-Jonges1, W. Posthuma2, R. Brouwer2, F. Smedts3, M.

Elise A. Verhagen, MD, PhD1, Koenraad N.J.A. Van Braeckel, PhD1, Christa N.

van der Veere, MD, PhD1, Henk Groen, MD, PhD2, Peter H. Dijk, MD, PhD1,

Batstra 1 2

Reinier de Graaf Hospital Delft, Medical Laboratoria, Dept. of Immunology, 3

Christian V. Hulzebos, MD, PhD1, Arend F. Bos, MD, PhD1 1

Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Hematology, Reinier de Graaf

Beatrix Children’s Hospital, Univ. of Groningen, Univ. Medical Center

Groningen Div. of Neonatology, Groningen, 2Univ. of Groningen, Univ. Me-

Hospital Delft, Dept. of Pathology

dical Center Groningen, Dept. of Epidemiology

Rapid recovery voor totale knie prothesio¬logie; echt zo veel beter? Een vergelijkende cohortstudie van 200 patiënten

Changing attitudes towards termination of pregnancy for trisomy 21 with non-invasive prenatal testing

J.P. van der Linden, M.R. Benard, DD Niesten & H. Verburg

E.J. Verweij1,2, D. Oepkes1, M.A. de Boer1 Leiden University Medical Center Leiden, Dept. of Obstetrics, 2Reinier de

Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Orthopaedic surgery

Graaf Delft, Dept. of Obstetrics & Gynaecology

Postoperative pth measurements after total thyroidectomy: a predictive factor for long-term hypoparathyroidism

Non-invasive prenatal detection for trisomy 21: what women want and what they are willing to pay

R.R. Dulfer1, T.M. van Ginhoven3, C. Smit3, P. van Haard4, F. van der Horst4, 5

M.C.W. Jebbink , J.W.A Burger , L. Koppert , R. Peeters , W.W. de Herder , C.H.J. van Eijck 1

den Akker2, Eline S. van den Akker4, Marjon A. de Boer1 Leiden University Medical Center Leiden, Dept. of Obstetrics and 2Dept. of

1 1

Erasmus MC Rotterdam, Dept. of Surgery and Dept. of Endocrinology;

E.J. (Joanne) Verweij1,5, Dick Oepkes1, Marieke de Vries2,3, M. E. (Elske) van

Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Surgery, Dept. of Clinical chemis-

try and 5Dept. of Endo¬crinology

Medical Decision Making, 3Tilburg University, Tilburg, Dept. of Social Psychology, 4Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam, Dept. of Obstetrics and Gynaecology, 5Reinier de Graaf Hospital Delft, Dept. of Obstetrics and Gynaecology

The female advantage in melanoma progression and survival: behavior or biology? Arjen Joosse1, Sandra Collette2, Stefan Suciu2, Tamar Nijsten1, Poulam M. Patel3, Ulrich Keilholz4, Ferdy Lejeune5, Ulrich R. Kleeberg6, Alexander M.M. Eggermont1,7, Jan Willem W. Coebergh1, and Esther de Vries1 Erasmus Univ. Med. Center Rotterdam, 2Eur. Organisation for Research and

Reinier Research

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 28

Fracturen bij ouderen? Minder simpel dan het lijkt! Door: Klaas Hartholt, AIOS Chirurgie Reinier de Graaf Groep

Op 12 april 2013 werd het ‘Fragility Fracture Care’ symposium georganiseerd door de Stichting Delfts Blauwe Plekken, onder de vlag van de Reinier de Graaf Groep. Op deze dag stonden de botbreuken bij ouderen centraal.

Fracturen bij ouderen worden meestal veroorzaakt door een minimaal trauma, zoals een eenvoudige val. De behandeling van fracturen bij ouderen is vaak minder simpel dan zij op het eerste gezicht lijkt. Dit komt doordat ouderen meerdere aandoeningen hebben, waardoor het herstel langzamer verloopt, extra zorg noodzakelijk is, en de kans op een nieuwe fractuur groter is dan bij andere patiënten. Juist vanwege deze complexiteit, is samenwerken tussen de verschillende disciplines van belang. Het is bekend dat ongeveer de helft van de vrouwen, en een derde van de mannen ouder dan 50 jaar een fractuur doormaakt. Dat is een enorm grote groep mensen, en naast veel persoonlijk leed, gaat dit type letsel gepaard met een hoge zorgconsumptie en gerelateerde kosten. Kortom, tijd om te kijken naar de recente ontwikkelingen op het gebied van fracturen bij ouderen, en waar winst valt te behalen. Ruim 1.5 jaar geleden hebben de afdelingen Chirurgie, Orthopedie en de

demograﬁe, en veranderingen in de recente toekomst. In de komende jaren

gipskamer de handen ineen geslagen om een symposium op poten te zetten

stijgt het aantal ouderen in Nederland snel. Op dit moment is 15% van de

vanuit de Stichting Delfts Blauwe Plekken. En dat is gelukt! Na avonden ver-

Nederlanders 65 jaar of ouder, rond 2030 is dat 25%. Het valt dan ook te ver-

gaderen kwam er een ruwe schets met het programma van het symposium

wachten dat het aantal fracturen zal stijgen, als er veel meer ouderen zijn.

op papier. De afdeling Inwendige Geneeskunde werd er ook bij betrokken,

Daarnaast kwam de invloed van een fractuur op de kwaliteit van leven aan

gezien de expertise op het behandelen van de onderliggende ziekten bij ou-

bod. Want ondanks dat de behandeling van een fractuur direct wordt gestart,

deren die lijden tot een fractuur, zoals bijvoorbeeld osteoporose. De dag werd

gaat de kwaliteit van leven toch (al dan niet tijdelijk) achteruit. Mensen met

opgedeeld in een plenaire sessie in de ochtend met presentaties. ’s Middags

een heupfractuur moeten bijvoorbeeld naar een verpleeghuis om te revalide-

was er ruimte voor workshops, ingedeeld naar de diverse specialismen.

ren, en voor andere ouderen is dit de druppel waardoor zelfstandig wonen niet meer gaat. De revalidatie moet dan ook zo snel mogelijk beginnen, en

Op een schitterende locatie vlak bij het Diaconessen Huis in Voorburg wer-

maximaal worden doorgezet. Dat wil zeggen dat de revalidatie al begint bij

den de deuren al vroeg geopend. De Fokker Terminal was omgetoverd tot

binnenkomst in het ziekenhuis, tot aan de zorg die huisarts en fysiotherapeut

een congrescentrum, en van top tot teen aangekleed in de stijl van dit sym-

leveren. Hoe eerder hiermee gestart kan worden, des te sneller een patiënt

posium. De immense hal was opgedeeld in meerdere ruimten, waar voor een

herstelt.

ieder wat te beleven viel. De dag zelf werd goed bezocht met een kleine 300 deelnemers van diverse specialismen (o.a. Chirurgen, Orthopeden, Geria-

Inmiddels zijn er onderzoeksprojecten opgezet om te bepalen hoe dit zo efﬁ-

ters, Internisten, Radiologen, Huisartsen, Gipsverbandmeesters, Verpleeg-

ciënt mogelijk kan worden ingezet. In Twente is er een speciale ‘Geriatrische

kundig Specialisten, Fysiotherapeuten). Juist deze samenstelling van het

Fractuur’ afdeling in het ziekenhuis. De Geriater is daar zeer nauw betrokken

publiek was bijzonder, want het was deze keer niet een symposium voor één

bij de zorg voor ouderen met een fractuur. Dat weerspiegelde zich in een kor-

specialisme. Nee, alle takken van zorg voor de oudere patiënt met een frac-

ter verblijf in het ziekenhuis. De basis principes van dit programma worden

tuur waren goed vertegenwoordigd.

nu landelijk gepresenteerd en uitgerold.

Het programma van sprekers was heel sterk, met topsprekers uit zowel bin-

Ook binnen de Reinier de Graaf Groep wordt de Geriater inmiddels vaak ge-

nen- als buitenland. De ochtend was verdeeld in vier blokken, om alle aspec-

consulteerd voor advies en behandeling van speciﬁeke problemen bij oude-

ten van de zorg aan bod te laten komen. Ten eerste werd er stil gestaan bij de

ren na een fractuur. In andere sessies werden de basis principes omtrent

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 29

fractuur behandeling van veel voorkomende fracturen besproken, zoals

voor dit onderwerp en scholing in het verleden. Hij overleed in 2009. De

heupen polsfracturen.

naar hem vernoemde prijs wordt uitgereikt aan jonge enthousiaste onderzoekers die zich bezig houden met Fragility Fractures. Na presentatie van het

In het laatste deel van de ochtend kwam val- en fractuur preventie aan de

lopende onderzoek door diverse kandidaten is de prijs voor het beste onder-

orde. Het is bekend dat mensen die in het verleden wat gebroken hebben, een

zoek uitgereikt aan Kirsten Huntjens. Zij presenteerde haar onderzoek naar

grotere kans hebben om in de toekomst opnieuw wat te breken. Een aantal

nieuwe fracturen na een eerdere heupfractuur bij ouderen.

belangrijke elementen hierin zijn spierkracht en botsterkte. Door problemen op dit gebied vast te stellen en te behandelen met oefeningen of medicatie

Heel kort samengevat was het een fantastische dag, met sterk programma en

kunnen nieuwe fracturen worden voorkomen.

een goede opkomst. De kracht van dit symposium is dat het toegankelijk was voor alle zorgprofessionals die zich bezig houden met de zorg omtrent oude-

De middag bestond uit workshops, waar voor de diverse vakgroepen aparte

ren met een fractuur. Het is duidelijk dat dit een toenemend maatschappelijk

sessies waren georganiseerd. Uiteindelijk werd de middag werd afgesloten

probleem wordt, waarbij de multidisciplinaire aanpak de hoeksteen is van de

met een plenaire sessie en het uitreiken van het Ron te Slaa stipendium. De

behandeling. Wij zijn deze weg ingeslagen, en wordt vervolgd!

prijs is vernoemd naar de orthopeed Ron te Slaa, die zich hard heeft ingezet

Advertentie

FOC U S ED ON PAT I E N TS W I TH F R AG I L I T Y F R AC T UR E S

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 31

Uitwerking casus Medische botanie, ‘De Maagdenpalm’ Het gaat zoals aangegeven om het geslacht Apocynaceae, onder te verdelen in twee soorten, namelijk de kleine maagdenpalm (Vinca minor) en de grote maagdenpalm (Vinca major). U had het dus inderdaad goed! In hoge concentratie oefenen de vinca-alkaloïden naast een effect op de celdeling óók invloed uit op de nucleïnezuur- en eiwitsynthese. Daarmee is het een effectief middel tegen kwaadaardige aandoeningen zoals maligne lymfomen. Dus mocht u geïnteresseerd zijn om uw eigen biologisch verantwoorde thee te brouwen, neem dit dan mee in uw gezondheidsoverweging.

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 33

Gepubliceerd Door: Dave Schweitzer In deze rubriek beschrijven wij alleen publicaties van in de RdGG geïnitieerd en uitgevoerd onderzoek.

Daams F, Slieker JC, Tedja A, Karsten TM, Lange JF. Treatment of Colorectal

Van Zanten E., Van der Ploeg T, Van Hoof JJ, Van der Lely N. Gender, Age,

Anastomotic Leakage: Results of a Questionnaire amongst Members of the

and Educational Level Attribute to Blood Alcohol Concentration in Hospita-

Dutch Society of Gastrointestinal Surgery. Dig Surg 2013 Mar 8;29(6):516-

lized Intoxicated Adolescents; A Cohort Study. Alcohol Clin Exp Res 2013

21.

Feb 26.

Het betreft een vragenlijstonderzoek onder 350 leden van de Nederlandse

Dit vragenlijstonderzoek beschrijft demograﬁsche karakteristieken van een

Vereniging van gastrointestinale heelkunde naar ieders behandeling van lek-

cohort Nederlandse adolescenten onder 18 jaar over een periode van 4 jaar,

kage uit darmanastomoses. Uit de analyse bleek dat behandeling in de groep

met een alcoholintoxicatie. De geretourneerde bruikbare gegevens illustreer-

met ASA 1-2 en jonger dan 80 jaar meer ten doel had om de anastomose te

den het onafhankelijke effect van leeftijd, geslacht maar ook van opleidings-

behouden. In de groep ASA 3 en ouder dan 80 jaar, bleek die intentie veel

niveau t.a.v. de ernst van de intoxicatie.

minder te zijn. Mathijssen NM, Sturm PD, Pilot P, Bloem RM, Buma P, Petit PL, et al. ComDaams F, Wu Z, Cakir H, Karsten TM, Lange JF. Identiﬁcation of anastomo-

parison of contamination of femoral heads and pre-processed bone chips du-

tic leakage after colorectal surgery using microdialysis of the peritoneal ca-

ring hip revision arthroplasty. Cell Tissue Bank 2013 Jan 29.

vity. Tech Coloproctol 2013 Apr 30. Allograft geoogst bot wordt gebruikt om botdefecten op te vullen. Er bestaan Vroege opsporing van lekkage uit verse darmnaden is belangrijk. Onder-

verschillende manieren om de botsnippers te oogsten; direct uit verkregen

zocht werd of stijging van ondermeer lactaat, lekkage kan voorspellen. Tij-

heupbot na de OK of indirect na voorbewerking. Vergelijkend microbieel on-

dens OK werden 2 microdialysekatheters ingebracht, onderhuids en in de

derzoek uit direct verkregen en indirect verkregen materiaal leverde geen sig-

diepte naast de anastomose. Het microdialysaat naast de anastomose bevatte

niﬁcant verschil op in bacteriële verontreiniging.

in het geval van lekkage, meer lactaat. Baalbergen A, Veenstra Y, Stalpers L. Primary surgery versus primary radiotherapy with or without chemotherapy for early adenocarcinoma of the uterine cervix. Cochrane Database Syst Rev 2013;1:CD006248. Er bestaat geen consensus op de vraag of niet-lymfogeen gemetastaseerd cervixcarcinoom primair operatief behandeld moet worden of met chemoradiatie moet worden voorbehandeld. Meta-analyse over dit vraagstuk leverde 11 bruikbare retrospectieve studies op en 1 RCT. Deze onderzoeken waren echter niet goed vergelijkbaar. Het antwoord moet daarom gevonden worden in prospectief vergelijkend onderzoek met moderne gevoelige technieken. Bos MM, Bakhshi-Raiez F, Dekker JW, de Keizer NF, de JE. Outcomes of Intensive Care Unit admissions after elective cancer surgery. Eur J Surg Oncol 2013 Mar 11. Dit retrospectieve onderzoek beschrijft het Nederlands cohort verzameld gedurende 5 jaar, die electieve kankeroperaties ondergingen gevolgd door een opname op de IC. Het cohort bestond uit 28,973 patiënten (9.0% van alle opnames op intensive care units). Geconcludeerd werd dat de electieve chirurgisch oncologische groep substantieel bijdraagt tot het patiëntenaanbod op de IC. De opnameduur is kort en het sterftepercentage laag.

Reinier Research

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:51 Pagina 35

10 Vragen voor... Daan Kamphuis

Daan Kamphuis

Daan Kamphuis is neuroloog en lid van de opleidingsgroep Neurologie. Aan hem zijn 10 vragen voorgelegd over wetenschappelijk onderzoek. Hij heeft daar een persoonlijke draai aan gegeven en het resultaat is een gepassioneerd verhaal van een onderzoeker die de mogelijkheden die een STZ-ziekenhuis biedt benut. Grappig dat je mij vraagt om iets te vertellen over mijn ervaringen als wetenschappelijk onderzoeker in het RDGG. Ik heb mezelf eigenlijk nooit als zodanig beschouwd. Toen ik klaar was met mijn opleiding Neurologie en klinische neurofysiologie in Groningen ben ik in tegenstelling tot een aantal collega’s die onderzoek gingen doen direct de “verre” periferie ingegaan, namelijk naar het Sint Elisabeth Hospitaal in Curaçao. Ik heb daar 4 jaar gewerkt. Op dat eiland heb ik samen met de psychiater Peter van Harten een onderzoeksprotocol gemaakt om bewegingsstoornissen bij psychiatrische patiënten in kaart te brengen. We hebben daar alle 200 patiënten van de Caprileskliniek een aantal keren gescoord. Peter van Harten is in de jaren erna doorgegaan met dit onderzoek en is inmiddels hoogleraar geworden in Maastricht met dit onderwerp als leeropdracht. We hebben daar ook de stichting “Medisch publiceren Curaçao “opgericht en in dat kader de hele redactie van het NTvG over laten komen om een cursus medisch publiceren te verzorgen. Met arts-assistenten Neurologie heb ik ook een aantal casussen beschreven in het NTVG, zoals de regelmatig voorkomende CVA’s bij relatief jonge cocaïnegebruikers, de tropische spastische paraparese door HL TV-I (een retrovirus ) en het cervicaal centraal ruggenmergsyndroom bij patiënten met een ﬂexie-extensie trauma van de nek, wat door de

Reinier Research

onregelmatige ondergrond in combinatie met alcoholgebruik op Curaçao nogal eens voorkwam. Na Curaçao ben ik fellow kinderneurologie geworden in het UMCU. Ik heb daar een aantal casussen beschreven. Voor een groter opgezet onderzoek waren toen weinig mogelijkheden binnen het tijdsbestek. In 1995 ben ik in Delft begonnen. Als aandachtsgebieden had ik de kinderneurologie en ook de (extrapiramidale) bewegingsstoornissen. Ik ben in dat jaar ook gestart met botuline-injecties bij patiënten met neurologische bewegingsstoornissen. Dat doe ik nog steeds 1 tot 1 ½ dagdeel per week. In 1999 startten we in samenwerking met collega Wagemans als een van de eerste klinieken in Nederland met multi-level botulinetoxine behandeling bij kinderen met spasticiteit. De patiënten die hiervoor in aanmerking kwamen werden beoordeeld in de werkgroep spasticiteit samen met de revalidatieartsen en de orthopedisch chirurg, eerst collega Vergroessen, later collega Niesten. Onderzoek bestond de eerste jaren vooral uit het meedoen aan multicenter trials die vanuit de farmaceutische industrie gesponsord werden. Zo was ik PI van de SPARCL-studie, een Botox-studie naar het effect van injecties in de spastische kuitspier na een CVA en de M ATCH-studie. Het voordeel van die (dubbelblinde, in vergelijking met placebo of standaard behandeling gecontroleerde) studies was dat door een reële vergoeding genoeg tijd vrij gemaakt kon worden voor de beoordeling van de patiënten en voor de samenwerking met de monitors van het onafhankelijke onderzoeksbureau. De M ATCH-studie gaf een negatief resultaat (geen toegevoegde waarde van clopidogrel naast acetyl salicylzuur voor de secundaire preventie van een CVA), wat ook aangaf dat sponsoring door een farmaceutisch bedrijf geen beïnvloeding van het resultaat hoeft te betekenen. Er moet dan wel aan een aantal voorwaarden voldaan worden zoals onafhankelijke monitors van de resultaten, een onafhankelijke beoordelingscommissie en afspraken vooraf over publicatie van de resultaten. De laatste jaren doen we als maatschap vaak mee aan onderzoeken die vanuit academische centra worden opgezet en waarbij de patiënten door ons of door de arts-assistenten gescoord worden. In een aantal gevallen worden de patiënten ook door trial nurses beoordeeld en vervolgd. We hebben op die manier meegedaan aan de SCIATICA- en de VERBIEST-trial (met het LUMC), een 2-tal trials in het kader van het Parkinsonnet (samen met het UMC Nijmegen) waarvan de laatste, de ParkFit studie net gepubliceerd is, helaas met een negatief resultaat wat betreft de primaire uitkomstmaat (toename van de aan lichamelijke activiteiten bestede tijd van Parkinsonpatiënten door een gericht gedragstherapeutisch programma). De conditie van de patiënten die aan het programma deelnamen, een secundaire uitkomstmaat, nam overigens wel toe. Met het VUMC hebben we als maatschap meegedaan aan

de ARTIS-studie en we doen nog mee aan de PATCH-studie; hierin wordt het nut van het geven van trombocyten na een bloeding onder orale anticoagulantia onderzocht. Leo Aerden is van die 2 studies de principal investigator. Verder is het gelukt om aan te haken bij de Mr. Clean-studie die vanuit het EMC gecoördineerd wordt. Hierbij worden patiënten die na een ischaemisch CVA in aanmerking komen voor intra-arteriële trombolyse (meestal als er na intraveneuze trombolyse nog een vaatafsluiting aanwezig is) gerandomiseerd voor deze behandeling of de standaard conventionele behandeling. Buiten deze trial wordt de behandeling niet meer vergoed. De behandeling die onze interventieradiologen samen met de interventieradiologen van het HAGA ziekenhuis uitvoeren kan dus nog maar in een klein aantal centra in Nederland uitgevoerd worden. Op het moment doe ik zelf mee aan een tweetal studies bij cervicale dystonie die vanuit met het AMC worden gecoördineerd. Bij een van de studies moet ik ook een aantal video’s van patiënten die bepaalde medicatie of placebo gekregen hebben scoren. Ik merk dan wel dat de dagelijkse praktijk het erg moeilijk maakt om even rustig de tijd te nemen voor deze niet zo dringende zaken. Bij de andere studie samen met het AMC en de TU Delft wordt gezocht naar speciﬁeke karakteristieken van de dystone spieren zoals een bepaalde aanspanningsfrequentie en de coherentie van die frequenties in de verschillende spieren onderling. Ik motiveer mijn patiënten om aan die studies mee te doen en ik praat ook mee bij besprekingen over de interpretatie van de resultaten en het opzetten van nieuwe proeven. De laatste jaren heb ik goede contacten met de afdeling Biomechatronics en biorobotics van de TU Delft. Ik heb daar ook een aantal keren college gegeven over neurologische bewegingsstoornissen. De hoogleraar Frans van der Helm komt eind augustus praten over de mogelijkheden om gezamenlijk onderzoek te doen op het gebied van high-density EEG, met 256 elektroden in plaats van de 21 elektroden die wij standaard gebruiken. Het is de bedoeling dat onze afdeling radiologie gaat meewerken om de gegevens te integreren met MRI-beelden. Tegenwoordig merk je dat er een gezonde competitie is tussen assistenten en ook neurologen onderling om artikelen te publiceren. Vooral Job Gilhuis is daarin koploper bij ons. Maar ook het grootste deel van de andere neurologen heeft veel onderzoekservaring en met nog wat meer focus en samenwerking kunnen we nog meer bereiken. Andere vakgebieden als de orthopedie zijn daarin denk ik nog wel wat verder. Zij hebben bijvoorbeeld een wetenschappelijk medewerker en organiseren een summerclass orthopedie , wat ook veel talent aantrekt. We kunnen elkaar als onderdeel van het Reinier daarin nog meer helpen. Ook de samenwerking met het HAGA kan stimulerend werken.

Juli 2013

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:52 Pagina 39

Verslag van de ‘Dag van de Valorisatie’ Door: Diana van Rooijen In Amsterdam werd op 11 juni de 5e editie van de ‘Dag van de Valorisatie’ gehouden. De term valoriseren zal echter nog niet bij iedereen bekend zijn, maar betekent het proces waarin wetenschappelijke en technologisch kennis uit het publieke domein tot maatschappelijke waarde wordt gebracht. De dag bestond uit een gevarieerd programma van presentaties en work-

inkomstenwerving wordt nu langzamerhand ook toegepast in het weten-

shops gegeven door verschillende spelers uit het veld. Zo vertelde Maurits

schappelijk onderzoek, en daarvoor is het ook belangrijk dat de onderzoeker

Hendriks (Technisch directeur en Chef de Mission, NOC*NSF) over de rol

zijn project goed maatschappelijk proﬁleert. Het bedrijf Flintwave presen-

van valoriseren in de topsport. Onlangs is er een mooi initiatief gestart ge-

teerde een platform waarop dat mogelijk is en waar particulieren tegelijker-

naamd Topsport Topics, een online kennisbank waarin nieuwe wetenschap-

tijd geld kunnen doneren aan onderzoeksprojecten.

pelijk kennis uit de sport direct wordt gedeeld met alle coaches in Nederland. Uiteraard wringt het delen van kennis op dit niveau ook wel eens; de nieuwe

Uiteraard is het voor een instelling ook belangrijk om te meten in hoeverre

techniek die jij hebt ontwikkelt en leidt naar betere prestaties deel je liever

zij goed scoren op het bied van valorisatie. Momenteel bestaat hier nog geen

niet met je concurrenten. De parallellen met andere werkvelden waren snel

meetinstrument voor, maar een set van indicatoren is in ontwikkeling en zou

gelegd.

eind 2015 klaar moeten zijn.

Eric Claassen (ondernemer en hoogleraar valorisatie life sciences Erasmus

Al met al was het een inspirerende dag die volop nieuwe ideeën en stof tot

MC) hield een mooi pleidooi over academische en industriële relaties, waarin

nadenken voor de toekomst bood. Het wetenschappelijk onderzoek binnen

‘free cash ﬂow’ tot de verbeelding sprak. Door samen te werken met bedrij-

Reinier richt zich primair op het verbeteren van de zorg voor de patiënt,

ven stroomt een deel van het geld weer terug naar het eigen onderzoek, wat

maar het is goed om ons te realiseren dat we onze kennis breder kunnen ge-

volgens hem ook dé manier is om te blijven innoveren. In lijn met zijn ver-

bruiken en hier ook onze voordelen uit kunnen halen. Een mooi voorbeeld

haal werden tijdens de workshops nog een aantal mooie voorbeelden gege-

hiervan het 3D imaging project van de afdeling Orthopedie, waar heupart-

ven van succesvolle consortiavorming tussen bedrijven en

hoscopie onderzoek met behulp van 3D imaging (beschreven in Reinier Re-

kennisinstellingen, waarbij alle partners actief participeren en hierdoor

search mei 2013) nu wereldwijd wordt gevolgd.

mooie resultaten behalen. Voor iedereen die geïnteresseerd is in dit onderwerp; de presentaties van In tijden van ﬁnanciële nood ontstaan ook altijd mooie creatieve oplossingen

deze dag staan op de website www.valorisatie.nu of u kunt contact opnemen

voor problemen, waarvan crowdfunding er zo eentje is. Deze manier van

met het wetenschapsbureau.

Colofon Reinier Research Is het wetenschappelijk tijdschrift van de Reinier de Graaf Groep. Het tijdschrift verschijnt twee keer per jaar.

Vormgeving: Reinier de Graaf Groep / afdeling communicatie Landes Uitgevers / Maurice de Jong

Uitgever en acquisitie: Redactiebureau

Landes Uitgevers bv, Drachten

Reinier de Graaf Groep, Afdeling Medische Opleidingen & Wetenschap, postbus 5011, 2600 GA, Delft email: wetenschappelijktijdschrift@rdgg.nl / telefoon: 015-260 33 98

Contactgegevens

Hoofdredactie

Locatie Voorburg / Diaconessenhuis

Geke Blok, Hoofd Medische Opleidingen & Wetenschap Dave Schweitzer, internist-endocrinoloog Martine Tax, klinisch chemicus

Fonteynenburghlaan 52275 CX Voorburg / Tel. 070 340 11 00

Gastredacteuren:

Middelbroekweg 2a, 2671 ME Naaldwijk / Tel. 0174 63 77 00

Diana van Rooijen, medewerker Medische Opleidingen & Wetenschap Klaas Hartholt, aios chirurgie

Secretariaat:

Locatie Naaldwijk / Behandelcentrum Westland (polikliniek) Locatie Ypenburg / Gezondheidscentrum De Reef (polikliniek) Kiekendiefstraat 17, 2496 RP Den Haag / Tel. De Reef 015 270 68 00

Irma Maas, managementassistente Medische Opleidingen & Wetenschap www.rdgg.nl

Redactie: Maarten van der Elst, chirurg Nina Mathijssen, onderzoeker orthopedie Fred Milani, gynaecoloog Petra Schoen, interim-manager communicatie Jerome Wishaupt, kinderarts

Fotograﬁe: Irma Maas Lou Wolfs

De Reinier de Graaf Groep maakt deel uit van de Samenwerkende Topklinische opleidings-ziekenhuizen. Dit is een samenwerkingverband van topklinische opleidingsziekenhuizen die hooggespecialiseerde zorg kunnen verlenen.

Aansprankelijkheid: De Reinier de Graaf Groep noch de redactie zijn aansprakelijk Aansprakelijkheid voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen. De redactie behoud zich het recht voor om brieven en aangeboden artikelen in te korten of niet te plaatsen. Overname van artikelen uitsluitend na overleg met de redactie.

R DE GRAAF_Opmaak 1 17-07-13 09:52 Pagina 40

Wetenschapkalender juli - december 2013

Medische Opleidingen & Wetenschap Inschrijven in Cursus AanmeldSysteem (CAS)of via Irma Maas (maas@rdgg.l) Cursus

2013

Tijd

Epidemiologie (introductie)

10 oktober 24 oktober 14 november 28 november

17.00 – 19.00

Evidence Based Medicine I: de basis

Bij voldoende aanmeldingen

17.00 – 19.00 uur

Evidence Based Medicine II: de praktijk

Bij voldoende aanmeldingen

17.00 – 19.00 uur

Methodologie: opzetten van wetenschappelijk onderzoek

Bij voldoende aanmeldingen

12.00 – 13.00 uur

Pubmed: zoeken van wetenschappelijke literatuur

15 oktober 2013

12.30 – 13.30 uur

Statistiek met SPSS: Basiscursus

Data worden nog bekend gemaakt

17.15 -19.30 uur

Capita Selecta Statistiek/SPSS

17 september 2013 15 oktober 2013

17.15 -19.30 uur

Wetenschappelijk schrijven in het Engels: leergang

17 september 2013 1 oktober 2013 16 oktober 2013 29 oktober 2013 12 november 2013 26 november 2013

17.30 - 20.00 uur

Teach the Teacher training (2 dagen)

10 en 11 oktober 2013 7 en 8 november 2013

09.00 – 17.00 uur

Lunchbijeenkomst voor coassistenten* * Aanmelden via Coassistenten@rdgg.nl of maas@rdgg.nl

11 september 2013 2 oktober 2013 14 november 2013 12 december 2013

12.00 – 13.00 uur

Gasthuispraatje 10 september 2013 16 oktober 2013

112, red je daar kwetsbare ouderen mee? Nierinsufﬁciëntie

Overige evenementen 5 november 2013 14 november 2013

Congres ‘Vliegwiel voor innovatie’, georganiseerd door RdGG, de TU Delft/Yes Delft en het NEVAT Stamppottenborrel in de Lindenhof, Delft