Reinier research 07 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:05 Pagina 1

Reinier Research Wetenschappelijk tijdschrift Reinier de Graaf Groep

Innovatie houdt de organisatie in beweging

Innovatie verbindt

Jaargang 6 | Juli 2016

10 jaar Gasthuispraatjes

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:05 Pagina 2

! n e k k e r t e b e t t c e r i D

LAATSTE 3 ZEER RUIME TWEE-KAPPERS Woonoppervlakte 142 en 161 m2 4 Slaapkamers + badkamer 2 Privéparkeerplaatsen voor de deur Zeer kindvriendelijk Aan de rand van Delft nabij de Vliet Alle voordelen van een nieuwbouwwoning • Incl. diverse opties • • • • • •

De Ruijt 38 € 429.000,- v.o.n.

De Ruijt 49 € 389.850,- v.o.n.

De Ruijt 51 € 439.850,- v.o.n.

Informatie en verkoop:

WVK Makelaars

070 386 12 10

Ontwikkeling en realisatie:

Kijk voor meer informatie op rijswijkseruijt.nl

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:05 Pagina 3

3

Inhoud 5.

Redactioneel

6.

Innovatie verbindt

12.

Reinier 2020. In gesprek met Carina Hilders

14.

Bouwen volgens het Delftse Model. Cees van der Zande aan het woord

16.

Gastvrij Reinier. Robbert-Jan van den Ent Braat over het facilitair bedrijf

18.

Duurzaam ondernemen kan niet zonder innovatie.

Gesprek met JosĂŠ Postma

21.

Gepromoveerd. Annetje GuĂŠdon over de Digital Operating Room Assistant (DORA)

23.

Casus

24.

10 jaar DAC: Delfts Allergie Centrum

25.

10 jaar Gasthuispraatjes

26.

Gepubliceerd

29.

Uitwerking Casus

36.

Wetenschapskalender

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:05 Pagina 4

ANORO® - Méér lucht voor uw kortademige COPD-patiënt*1

WACHT NIET, ANORO LEVERT: Snel merkbare resultaten1,2 • 112 ml verbetering in longfunctie gemeten na de eerste dosering1 • 24% verbetering in uithoudingsvermogen t.o.v. baseline op dag 22

Meer bronchusverwijding dan tiotropium 18 ug3,4 *

ANORO is geïndiceerd als bronchusverwijdende onderhoudsbehandeling ter verlichting van symptomen bij volwassen patiënten met een chronisch obstructieve longziekte (COPD).5

SAMEN MAKEN WE LONGZORG BETER

Prod. Mei 2016 NL/UCV/0032/15(1)c(1)

Naast werking heeft ieder geneesmiddel ook bijwerkingen. Voor ANORO zijn o.a. de volgende bijwerkingen gemeld: nasofaryngitis en hoofdpijn. Kijk voor meer informatie op ANORO.nl

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:05 Pagina 5

5

Redactioneel Beste lezers, ditmaal een uitgave van Reinier

technologische vernieuwingen, maar ook

Research die vrijwel geheel gewijd is aan

innovaties op het gebied van processen. Zij wil

innovatie. Op 6 juni werd de aftrap gegeven van

ook meer gaan inzetten op sociale innovaties

een serie bijeenkomsten over innovatie die het

zoals medisch leiderschap én ‘nursing

Reinier de Graaf in de komende jaren gaat

leaderschip’.

organiseren. Het ziekenhuis en de medisch

Wat betreft de bouw van het nieuwe ziekenhuis

specialistische coöperatie werken hierbij intensief

geeft Cees van der Zande een toelichting op het

samen, omdat innovatie alleen van de grond kan

Delftse Model van bouwen. Hij is zelf erg

komen door goede samenwerking. Niet alleen in

enthousiast over deze aanpak, het heeft ertoe

het ziekenhuis, maar vooral ook met externe

geleid dat er nu een nieuw gebouw staat dat op de

partners. Op de innovatiebijeenkomst werden

nabije toekomst is gericht. Het ontwerp is

dan ook niet alleen medewerkers en medisch

voorgedragen voor de Hedy d’Ancona Prijs. Cees

specialisten van het ziekenhuis uitgenodigd,

van der Zande licht toe waarom.

maar ook de externe partijen waar het Reinier de

Robbert Jan van der Ent Braat en zijn team

Graaf al jaren mee samen werkt, of waarmee zij in

moesten een hele ander soort gebouw gaan

de toekomst een goede samenwerkingsrelatie wil

beheren en daarbij nieuwe manier van werken

opbouwen. In het eerste artikel ‘Innovatie

leren. Er vond een ware transformatie plaats van

Dave Schweitzer en Geke Blok

verbindt’ neemt Daphne Wijffels, ons mee naar

een relatief ‘mechanische wereld’ naar een vrijwel

de bijeenkomst van 6 juni jl. Een zeer geslaagde,

compleet digitaal ziekenhuis. In het artikel geeft

door erg veel mensen van binnen en buiten het

de manager Facilitair Bedrijf aan wat daar

Het Delfts Allergiecentrum (DAC) bestaat al

Reinier de Graaf bezochte discussiebijeenkomst

allemaal bij komt kijken, vooral als het doel is om

weer 10 jaar. Hans de Groot, één van de

over innovatie. De bijeenkomst werd op initiatief

het iedereen naar de zin te maken; de patiënten,

oprichters, doet verslag van de

van de Medisch Specialistische Coöperatie

hun familie, maar ook de medewerkers. Hij is

(wetenschappelijke) happenings die werd

georganiseerd door de Werkgroep Innovatie.

met recht trots op de vier sterren gastvrijheid die

georganiseerd om dit heugelijke feit te vieren. De

Deze werkgroep werd in het voorjaar van 2016

het Reinier de Graaf kreeg na amper 8 maanden

druk bezochte avonden hadden een interactief

onder voorzitterschap van Daan Kamphuis in het

in het nieuwe gebouw.

karakter met de nadruk op multidisciplinaire samenwerking binnen het ziekenhuis en met

leven geroepen. Daan Kamphuis opende de innovatiebijeenkomst met een oproep aan allen

José Postma geeft in het daaropvolgende artikel

collega’s uit de regio.

om de creativiteit de vrije loop te laten en elkaar

aan wat haar drijft om maatschappelijk

Dat het Reinier de Graaf graag samenwerkt en

te inspireren. Na zes vlammende pitches werden

verantwoord ondernemen zo prominent op de

ideeën uitwisselt met collega’s uit de regio blijkt

de deelnemers uitgenodigd met elkaar in

agenda te (willen) zetten, wat de relatie met

ook uit het volgende artikel, waarin Dave

discussie te gaan over innovatie, met daarbij de

innovatie is en op welke wijze het Reinier de

Schweitzer, zelf altijd actief in de samenwerking

patient journey als uitgangspunt. Daar kwamen

Graaf daarmee bezig is. Voor haar is het niet

met de huisartsen, verslag doet van de

veel goede ideeën uit voort, die tot nadere

alleen belangrijk om de natuur in huis te halen,

bijeenkomst die georganiseerd werd om ‘10 Jaar

samenwerking zullen leiden. De goede sfeer

maar ook om de natuur daarbuiten te

Gasthuispraatjes’ te vieren. De voorzitter van de

toonde inderdaad aan dat Innovatie ook sociaal

beschermen. Ze geeft in het artikel daarvan

huisartsen van het eerste uur, Melvin Koopmans,

verbindt.

verschillende voorbeelden.

die ermee stopt, werd in het zonnetje gezet.

De onderzoeks-operatiekamer is iets waarmee in

In het afgelopen jaar werd er weer veel

In het volgende artikel komt de nieuwe

de oudbouw al geëxperimenteerd werd. In de

gepubliceerd door de onderzoekers van het

algemene directeur van het Reinier de Graaf,

nieuwbouw zijn alle operatiekamers uitgerust

Reinier de Graaf. Een greep daaruit, namelijk het

Carina Hilders, aan het woord. Zij geeft aan dat

met de Digital Operating Room Assistant

onderzoek dat in het Reinier zelf werd geïnitieerd

innovatie een belangrijk thema voor het

(DORA), een systeem dat bijdraagt aan de

en/of uitgevoerd wordt in de rubriek

ziekenhuis is, dat zal worden opgenomen in het

efficiëntie in de OK én aan de patiëntveiligheid.

‘Gepubliceerd’ beschreven.

nieuwe strategische beleidsplan voor het Reinier

IN het artikel legt Annetje Guédon uit hoe het

de Graaf waar in het najaar aan gewerkt zal

werkt. Zij promoveerde onlangs op het

Geachte lezers, ons rest alleen nog u een geweldige

worden: Reinier 2020. Voor Carina Hilders is

onderzoek naar DORA.

zomer toe te wensen, met veel leesplezier.

innovatie essentieel om de organisatie in beweging te houden, wendbaar te blijven en in te

Natuurlijk ontbreekt in deze Reinier Research de

spelen op ontwikkelingen en tegelijker tijd in de

casus niet. Wat overkwam Kees Koekoek? De

eigen kracht te blijven. Het oudste en nieuwste

uitwerking verderop het magazine wordt u

ziekenhuis van Nederland doet veel aan innovatie

uiteraard niet onthouden.

Prod. Mei 2016 NL/UCV/0032/15(1)c(1)

op een breed gebied, niet alleen wat betreft

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:05 Pagina 6

6

Innovatie verbindt Door: Daphne Wijffels

Op 6 juni j.l. heeft de 1e themaavond Innovatie van het MSC ism de werkgroep Innovatie plaatsgevonden. Het hierna volgend verslag is een impressie van een inspirerende avond!

maatschappelijk gebied. Bij een sociale/maat-

heid vuiltransporten, ziekenhuisafval en CO2-

schappelijke innovatie wordt gedoeld op

uitstoot.

Daan Kamphuis, vice-voorzitter bestuur MSC en

innovatie kan, in tegenstelling tot incrementele

portefeuillehouder innovatie opende de thema-

innovatie, onafhankelijk zijn van bestaande pro-

avond met de kernachtige uitspraak: “Innoveren

ducten of diensten. Er wordt iets op de markt

moet je leren!” Illustratief voor deze uitspraak

gezet dat compleet nieuw is, denk aan de uitvin-

was zijn relaas over zijn eerste ervaringen met de

ding van de telefoon en televisie.

vernieuwingen die optreden in organisaties en de samenleving.

Innoveren kan stapsgewijs gaan (incrementeel) en ook dmv een radicale doorbraak. Radicale

virtuele spreekkamer van Facetalk. Dit verliep iets minder eenvoudig dan verwacht maar desal-

Innovatie in de zorg is essentieel om toekomstbe-

niettemin is deze online manier van consulteren

stendig te blijven want we moeten meer met

een innovatieve aanwinst die binnenkort onge-

minder doen, met minimaal gelijkblijvende kwa-

twijfeld niet meer weg te denken is in de

liteit. Zorginnovatie kan zich afspelen op het

communicatie tussen arts en patiënt en artsen

gebied van technologie, ideeën, goederen, dien-

onderling.

sten en processen.

Het woord ‘innoveren’ komt van het Latijnse

Tijdens de thema-avond zijn allerlei vormen van

werkwoord ‘innovare’, wat vernieuwen, hernieu-

innovatie aan bod gekomen. Zes sprekers kregen

wen betekent. Meestal denkt men bij innovaties

de gelegenheid om in een pitch van elk 7 minu-

aan technologische vernieuwingen. Maar het

ten te vertellen over hun eigen innovatie die

begrip is veel breder; behalve concrete productin-

bijgedragen heeft aan het efficiënter en effectiever

novaties vinden innovaties ook plaats op het

maken van de zorg.

Eduardo van den Berg Jose de Kluijver, longarts, liet aan de hand van een casus zien hoe innovatie van processen de kwali-

gebied van services/diensten (van klanttevredenheid naar ‘customer delight’), verbetering van

Eduardo van den Berg, directeur van Pharmafil-

teit van zorg significant kan verbeteren. Zo’n 30%

bedrijfsprocessen en vernieuwingen op sociaal-

ter, beet het spits af met zijn verslag van de

van de Nederlandse bevolking (dat zijn al gauw 2

jarenlange leercurve die hij met zijn bedrijf door-

miljoen mensen) hebben allergische klachten. Dit

liep totdat de zuiveringsinstallatie Pharmafilter

heeft o.a. ook een negatief effect op bijvoorbeeld

was geworden zoals hij voor ogen had. Deze

verzuimcijfers voor school en werk. Als men zich

milieusparende innovatie is baanbrekend: in de

bij de huisarts meldt met klachten als een loop-

spoelkeukens van alle klinische en poliklinische

neus, tranende ogen, niezen, huiduitslag en jeuk

afdelingen staan zogenaamde Tonto’s. De Tonto

verwijst de huisarts door naar de KNO arts. De

® is in staat om biologisch afbreekbare po’s en

KNO arts verwijst door naar de longarts waarna

urinalen met inhoud, specifiek ziekenhuisafval

de patiënt zich met de uitslagen van een longon-

en overgebleven voedsel te vermalen. Dit meng-

derzoek weer meldt bij de KNO arts. Aan de hand

sel wordt via het interne riool naar de

van de uitslag van een allergietest stelt de KNO-

zuiveringsinstallatie Pharmafilter afgevoerd waar

arts een behandelplan op en kan een behandeling

de vaste en vloeibare substanties worden geschei-

zoals immunotherapie adviseren. Het diagnos-

den en respectievelijk vergist en gefilterd. Wat

tisch traject kan enkele maanden in beslag

overblijft, is schoon water en energie. Verder

nemen, de patiënt moet vaak naar het ziekenhuis

haalt het systeem ook ziektekiemen, cytostatica,

komen en kan gedurende de testen eigen medica-

röntgencontrastvloeistoffen en hormoonversto-

tie niet innemen (met alle ongemakken van dien).

rende stoffen uit het afvalwater. Het afvalwater is

Oude verwijsstructuren zoals deze in het zorgpad

daarna geschikt voor hergebruik en bevat geen

inhalatie-allergie werden gehanteerd, zijn nu

medicijnresten. Dankzij de revolutionaire zuive-

efficiënter geworden door multidisciplinaire

ringsinstallatie Pharmafilter produceert Reinier

samenwerking. De patiënt is met 2 bezoekjes

als eerste ziekenhuis én organisatie in Nederland

klaar en kan de dag van de diagnose al starten met

schoon afvalwater, vermindert het de hoeveel-

de immunotherapie. Deze werkwijze maakt het

Daan Kamphuis

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:05 Pagina 7

THEMA-AVOND INNOVATIE

Delfts Allergiecentrum uniek in Nederland. Door

statisch en de patiënt ligt stil waardoor klachten

Een mooi voorbeeld van een sociale innovatie

deze procesinnovatie wordt duidelijk dat innova-

op het moment van diagnostiek uitblijven. 3D

is geïnitieerd door Wally Keijzer, promovenda

ties niet duur hoeven te zijn. Jose: “Het enige dat

technologie maakt het mogelijk om op basis van

bij de afdeling ICT van de faculteit Bestuur,

nodig was, was een goede samenwerking”.

een CT-scan een interactief 3D beeld te maken

Techniek en Management aan de Technische

van de heup in beweging vanuit elk perspectief

Universiteit Delft. TU onderzoeker Wally

en het exacte punt in het heupgewricht te tonen

Keijzer stelt in haar onderzoek de vraag: Hoe

waar impingement optreedt. De interactieve 3D

kun je er voor zorgen dat burgers zolang

rapporten worden vervolgens samen met de

mogelijk comfortabel kunnen blijven wonen

patiënt bekeken en besproken waarna Rolf een

in hun vertrouwde omgeving? Wally heeft

advies geeft over de mogelijke behandeling van

een webapplicatie ontworpen die zich richt op

de klachten.

55-75 jarigen; dat is de nu-generatie die de

7

toekomstige ouderen zullen zijn en die met Casper Smit, vaatchirurg, gaf een inkijkje in de

digitale applicaties uit de voeten kunnen. Via

onvoorspelbare wereld van uitvindingen, paten-

het webplatform kun je als oudere, maar ook

ten en marketing. Casper ervaarde nadat hij

als familie en mantelzorger 1) contact met

duimletsel had opgelopen dat er geen afdoende

anderen zoeken 2) producten en diensten op

bescherming op de markt is om duimletsel te

het gebied van wonen, zorg en welzijn vinden

voorkomen. Casper: “Een zogenoemde skiduim

3) informatie over lokale activiteiten vinden.

ontstaat als het bandje aan de binnenkant van de

Het webplatform kan, behalve voor burgers,

duim scheurt of het botje waaraan dit bandje zit,

ook ondersteuning bieden voor het WMO

breekt. De duim wordt hierdoor instabiel. Als je

loket. De gemeente Rotterdam heeft budget

je duim niet kunt gebruiken, kun je dagelijkse

beschikbaar gesteld om de webapplicatie te

handelingen, zoals veters strikken of een sleutel

testen en verder te ontwikkelen; daarna wil

omdraaien niet meer uitvoeren”. Samen met een

Wally de applicatie in Delft en Midden-Delfland uitrollen (zie ook: www.zo-dichtbij.nl)

José de Kluijver Rolf Bloem, orthopedisch chirurg, liet zien dat de

Maarten vd Elst, chirurg, beschreef hoe DORA

toepassing van 3D technologie in de medische

2.0 de operatiekamers veiliger heeft gemaakt.

beeldvorming een grote vooruitgang is gebleken

Veilig gebruik van operatiekamerapparatuur is

bij patiënten die last hebben van o.a.

een topprioriteit voor ziekenhuizen. Een regel-

beklemmingssyndromen in de heup; het zoge-

matige controle van de onderhoudsstatus van de

noemde femoro-acetabulair

apparatuur én goede procedures rondom het

impingementsyndroom (FAI). Impingement is

signaleren en afhandelen van defecten zijn hierbij

een dynamisch syndroom, d.w.z. de klachten

cruciaal. Het Digital Operating Room Assistant

openbaren zich bij bepaalde bewegingen. Con-

systeem (DORA) automatiseert de controle en

ventionele 2-dimensionale diagnostiek is echter

defectmeldingen van OK-apparatuur. Indien de apparatuur in orde is, kleurt het scherm groen.

>

Casper Smit industrieel ontwerper, leveranciers van skihandschoenen en vertegenwoordigers van skikledingmerken kwam Casper steeds een stapje verder. De door hem gepatenteerde duimbeschermer wordt gedragen over de skihandschoen en heeft twee scharnieren waardoor de duim makkelijk kan bewegen en toch beschermd is. Op weg naar zijn innovatieve doel is er veel misgegaan maar, gedreven door passie, heeft hij nooit opgegeven. Casper: “ We zagen de valkuilen niet maar hoorden wel de muziek”.

Rolf Bloem

Zijn advies is dan ook: “ Vooral doorgaan”.

Maarten van der Elst

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:05 Pagina 8

De juisste keuze op het juistte momen nt

#1,2 ,2 2 • Langerre overleving#1 • Verbetering kwaliteit van leven§22 • Minder bijwerkin ngen t.o.vv. placebo o2

L.NL.MKT.SM.03.2016.1157

Postt-ho oc anallyse ALSYMPCA to oont aan datt chemotherapie na Xofigo® ecttief en veilig is3 efffe

BAY 0231 X fi

xofigo.nl Xofigo® is geïndiceerd voor de behandeling van volwassenen met castratieresistent prostaatcarcinoom, symptomatische botmetastasen en geen bekende viscerale metastasen.1 Zie voor referenties en productinformatie elders in dit blad.

X Ad

t

ti

L NL MKT SM 03 2016 1157 A4 i dd 1

16 03 16 13 28

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 9

THEMA-AVOND INNOVATIE

> Als zich apparatuur in de OK bevindt die defect is

reerd door de positieve en vernieuwende pitches

Innovatie staat synoniem voor vernieuwing:

of die onderhouden dient te worden, dan kleurt

die eenieder zojuist gehoord had, kwamen de

nieuwe dingen doen en bestaande dingen

het scherm rood. Zo kan de behandelend arts in

tongen en ideeën los. Tot besluit werd door elk

anders doen. Boni Teheux, Accountmanager

één oogopslag vaststellen of er aan de

POC IVD Business Development bij Philips

onderhoudsvoorwaarde is voldaan en of er dus

Handheld Diagnostics, zit wat innovatie

met veilige apparatuur wordt gewerkt. Dit bete-

betreft dicht bij het vuur. Philips dat “onver-

kent minder werk voor het personeel, minder

wachte mogelijkheden omzet in mooie

9

kans op fouten en daarmee een verhoging van de

innovaties” en de daad bij het woord voegt en

(patiënt)veiligheid. Een volgende stap is dat sen-

miljoenen investeert in de ontwikkeling en

sors zullen verschijnen op netten en

vermarkting van nieuwe patiëntgerichte

instrumenten en dat meldingen ingebed zullen

zorgoplossingen, medische technologieën en

worden in de Time Out Procedure (stopmomen-

therapieën. Wat een inspirerende wereld en

ten). DORA is genomineerd voor de Innovatie

wat een mogelijkheden. Volgens Boni is inno-

Award 2013 Zorgtotaal en Zorg & ICT, categorie

vatie een must, maar niet alleen in profit

veiligheid. Maarten vertelt dat tijdens het NIAZ

organisaties. Innovatie in profit organisaties

bezoek van mei j.l. werd opgemerkt dat de imple-

heeft veelal als hoofddoel om meer winst te

mentatie van DORA door het NIAZ wordt

maken. In non-profit organisaties zoals zie-

gezien als ‘best practice’!

kenhuizen is niet het winstoogmerk de motor achter innovatie maar komt de vernieuwings-

Guido Pater, projectleider I&I liet zien hoeveel

drang met name voort uit het streven naar een

gebruikersgemak een redelijk kleine ICT innova-

betere kwaliteit, productiviteit en efficiëntie

tie met zich meebrengt. Uitgangspunt is hierbij

in de zorg. Waar een profit organisatie inno-

het gebruiken van bestaande techniek die staps-

veert om kwaliteit te verbeteren en

gewijs verbeterd wordt. Guido: “Innovatie hoeft geen revolutie te zijn”. Met het inzetten van digi-

Guido Pater

tegelijkertijd het geïnvesteerde geld terug te verdienen, wil een ziekenhuis door innovaties kwaliteit verbeteren en tegelijkertijd

tale naambordjes wordt op basis van informatie uit ChipSoft EZIS getoond op welke kamer

groepje een aantal innovatieve en slimme sugges-

(publiek) geld besparen. Voor beide types

patiënten liggen. Verhuist de verpleging een

ties gedaan om de patiënt beter, veiliger en

organisaties is continue kwaliteitsverbetering

patiënt binnen EZIS naar een andere kamer, dan

efficiënter te helpen op zijn reis door zorgland.

een impuls om te blijven innoveren. Kijkend

wijzigen direct beide bordjes. Verpleegkundigen

De deelnemers waren unaniem in hun oordeel;

naar de toekomst ziet Boni voordelen in het

hoeven de kaartjes niet langer handmatig te ver-

het was een inspirerende en leerzame avond die

toebedelen van eigen budgetten aan zorgin-

vangen. Bovendien is het risico op verkeerd

vraagt om herhaling!

stelllingen waarbij deze dit zelf kunnen investeren in hun doelen. Hij ziet daarbij ook

spellen en schrijven van namen tot een minimum teruggebracht. Ook extra informatie, zoals

“Innoveren moet je leren”: zei Daan Kamphuis in

een rol weggelegd voor de zorgverzekeraars

bijvoorbeeld de actuele isolatiestatus, kan

zijn welkomstwoord. En innoveren is onlosma-

die niet onwelwillend zullen zijn om te inves-

getoond worden.

kelijk verbonden met creativiteit, flexibiliteit,

teren als dat besparingen oplevert.

duurzaamheid en doorzettingsvermogen maar De 2e helft van de avond werd er in 10 groepjes

ook je blik naar buiten richten en netwerken en

enthousiast gebrainstormd over allerlei aspecten

leren van anderen en niet te vergeten: samen

van de zogenaamde ‘patient journey’. Geïnspi-

doen want samen sta je sterker!

>

Juli 2016

3 28

NI

EU

W

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 10

PRADAXA® HEEFT NU EEN SPECIFIEK ANTIDOTUM!1,2

WWW.PRADAXA.NL/PRAXBIND

MEER CONTROLE

NL/PRA-151673

Meer productinformatie elders in deze uitgave. © Boehringer Ingelheim International GmbH. All rights reserved.

Referenties: 1. Pradaxa SmPC 2015.

2. Praxbind SmPC 2015.

2015 11 26 Pradaxa Praxbind ad A4 indd 1

26 11 15 15 02

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 11

THEMA-AVOND INNOVATIE

11

> De intelligente digitale operatiekamer: technologische innovaties die de operatiekamer veiliger en efficiënter maken.

•

Digital Operating Room Assistant (DORA): De OK en de afdeling

•

0Microchirurgische robotchirurgie: de Da Vinci Robot, een geschenk

Klinisch Fysica van Reinier de Graaf hebben het systeem samen met

van DSW aan het Reinier de Graaf - is een state of the art high-tech

de TU Delft en het bedrijf LogiSense ontwikkeld. Zie hiervoor ook

systeem dat de chirurg helpt om moeilijke ingrepen via een

het artikel over het promotieonderzoek van Annetje Guédon.

kijkoperatie te verrichten. Het systeem wordt voor specifieke operaties toegepast, zoals complexe urologische en gynaecologische operaties en ook voor de algemene heelkunde en KNO heeft deze innovatieve techniek zijn nut bewezen. De operateur zit met zijn hoofd en handen in een nauwe ruimte en zijn vingers zijn via een computer verbonden met instrumentarium, dat via holle buisjes in het lichaam ingebracht is. Door subtiele vingerbewegingen stuurt hij de instrumenten die via kleine gaatjes in de patiënt zijn binnengebracht. Het grootste verschil met de 'klassieke' minimaalinvasieve chirurgie is dat de arts niet rechtstreeks de instrumenten bedient. De arts kijkt vanachter de console (tien maal vergroot, in 3D) via de camera in de buikholte en de Da Vincirobot vertaalt zijn bewegingen met grote precisie in minuscule bewegingen van de operatie-instrumenten. De ‘polsbewegingen’ van de instrumenten laten een grotere bewegingsvrijheid toe dan voor de menselijke hand mogelijk is. Trillen van de hand wordt uitgeschakeld en hierdoor kunnen deze fijne instrumenten de meest precieze handelingen uitvoeren.

Juli 2016

5 02

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 12

12

Een gesprek met Carina Hilders, algemeen directeur Reinier de Graaf

Reinier 2020 Door: Geke Blok Prof. Dr. Carina Hilders is sinds 1 januari 2016 algemeen directeur van het Reinier de Graaf ziekenhuis. Zij is een gepassioneerde bestuurder die innovatie hoog in het vaandel heeft. Dat geldt ook voor haar werk als hoogleraar medisch leiderschap bij de Erasmus Universiteit. Ze is als gynaecoloog-onderzoeker eveneens actief en houdt zich op dit gebied ook bezig met innovatief onderzoek.

Reinier 2020 Innovatie is voor Carina Hilders een belangrijk thema voor het ziekenhuis.

Dit zal worden opgenomen in de strategische beleidsplannen voor het Reinier de Graaf, waar in het najaar aan gewerkt zal worden: Reinier 2020.

In 2016 loop het huidige strategisch beleidsplan af, daar ging het over het meest verbonden ziekenhuis van Nederland te worden en dat ook tot uiting te laten komen in de drie kernwaarden van het Reinier de Graaf : gastvrijheid, kwaliteit en veiligheid en doelmatigheid. Carina: “ We gaan voortbouwen op wat we al bereikt hebben, met de organisatie ons richten op Reinier 2020. Belangrijk hierbij is om de interne en externe processen te analyseren en op elkaar af te stemmen. Wie zijn wij, wat hebben we bereikt, waar we nu staan, daar gaan we na de zomer met elkaar over praten. Belangrijk hierbij is ook om te definiëren wat onze rol is bij, en op welke manier innovatie daarbij belangrijk is.

Het recente bezoek van het NIAZ in het kader van de her-accreditatie wees uit dat alle individuele personen die werden geïnterviewd hetzelfde naar voren brachten: authenticiteit, enthousiasme en verbinding, dat naar het oordeel van de commissie bij iedereen in het Reinier in de genen zit. Carina: “Een groter compliment konden zij ons niet geven, dus dat hebben we ook echt ter harte genomen. Ik vind het echt heel erg belangrijk dat we de zorg met elkaar leveren, dat we elkaars talenten zien en benutten, elkaar helpen en stimuleren iets met onze interesses te doen. Het is belangrijk dat dit aansluit

Carina Hilders

op wat patiënten willen. En dat we samen nadenken over hoe de zorg voor de toekomst eruit moet zien. Dit zal de inzet zijn van Reinier 2020.”

samen aan de opzet van een living lab en er wordt onderzoek gedaan naar de

Het merk ‘Reinier de Graaf’ is goed. Carina: “ We zien de laatste jaren groei in

inzet van medische technologie. Een voorbeeld daarvan is de robotchirurgie,

de verantwoordelijkheid van iedereen in de organisatie om de zorg nog beter

waarin we nauw samenwerken met de TU Delft. Daarin zijn we uniek in de

te maken en bij te dragen aan innovatie in zorgprocessen. Lean is daar een

regio en daar zijn we erg trots op. Robotchirurgie in het Reinier de Graaf is

goed voorbeeld van. Lean draagt bij aan onze kernwaarden en is een cultuur

mogelijk door de Da Vinci robot die door Chris Oomen aan het ziekenhuis is

waar we trots op mogen zijn. Het is heel erg mooi om te zien hoe iedereen

geschonken ter ere van de opening van de nieuwbouw. We zijn hem zeer

zich elke dag weer inzet en verantwoordelijkheid neemt.”

erkentelijk daarvoor.

Reinier oudste en nieuwste ziekenhuis van Nederland

Een ander voorbeeld is de onderzoeksoperatiekamer (Zie ook bij Gepromo-

Het Reinier de Graaf is het oudste en het nieuwste ziekenhuis van Neder-

veerd, blz 21), waar technologie wordt ingezet, vooral ten behoeve van de

land. Het is belangrijk om die naam vast te houden en aan de buitenwereld te

patiëntveiligheid. We willen deze route verder uitbouwen als strategische

laten zien op welke wijze wij nieuw zijn. Carina: “Innovatie is essentieel om

partner in de Medical Delta. De komst van het protonencentrum bij de TU

je organisatie in beweging te houden, wendbaar te blijven en in te spelen op

Delft zal voor Reinier de Graaf van belang zijn, want hierbij kunnen we bij-

ontwikkelingen en tegelijker tijd in de eigen kracht te blijven. De innovatie-

dragen aan de ondersteuning van medische zorg. Het is belangrijk om met

bijeenkomst van 6 juni laat zien dat we veel doen op een breed gebied, niet

verschillende veel partners samen te werken. Multidisciplinaire samenwer-

alleen wat betreft technologische vernieuwingen, maar ook innovaties op

king is essentieel om ervoor te zorgen dan wij de meest kwalitatief

het gebied van processen. Daar hoort ook bij dat we gaan inzetten op sociale

hoogwaardige zorg kunnen leveren.”

innovaties zoals medisch leiderschap én ‘nursing leaderschip’.”

Nieuwsgierig blijven Reinier de Graaf heeft een unieke positie naast en met de TU Delft. Er lopen

Niet alleen technologische vernieuwing is essentieel, ook het innoveren van

meerdere onderzoekslijnen, medisch specialisten uit het ziekenhuis geven

processen is belangrijk. Carina: “In de afgelopen weken hebben we Kaizen

college op de TU Delft, ten behoeve van verschillende faculteiten worden

ingezet voor een betere capaciteitsplanning. Het is erg leuk en goed om te

opleidingsplaatsen gecreëerd voor TU studenten. Carina: “ We werken

zien tot welke fantastische inzichten we komen en oplossingen die we zelf

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 13

REINIER 2020

13

bedenken. Er zijn veel nieuwe ideeën ontwikkeld,

(inside de box) of radicale innovaties zijn. Haar

mogelijkheden van Pharmafilter (zie ook blz…),

waar we echt mee verder komen. De zorg blijkt

streven is om beide vormen van innovatie te facili-

het perfectioneren van het systeem om water te

meer constant te zijn dan we dachten, ook in de

teren. Carina: “Dit kan door middel van

ontdoen van nucleaire resten (ontwikkeld door

variatie. Er zijn bijvoorbeeld overeenkomsten in

incentives, maar ook door reserves te creëren bui-

nucleair fycicus Judocus Borm Ϯ) of nog slimmer

de soorten pieken in de drukte op de SEH die

ten de jaarbegroting voor opleiding, concrete

gebruik van aardwarmte en -koude voor de kli-

24/7 doorgaat. We gaan nu meer sturen op stan-

innovaties en voor de inzet voor samenwerking in

maatbeheersing in de nieuwbouw. Daarnaast

daard variatie in plaats van op reservepersoneel.

de regio en met bedrijven en instituten. Er zou een

inzetten op de verdere ontwikkeling van Living

Het ziekenhuis is een complex bedrijf, maar blijkt

standaardbedrag voor innovatie gereserveerd kun-

Labs en onderzoeks OK’s en andere manieren

heel goed stuurbaar te zijn. Het is een uitdaging

nen worden. Een andere mogelijkheid is het

waarop we technologie voor de verbetering van de

om de goede balans te vinden tussen standaardisa-

maken van afspraken met de zorgverzekeraars

zorg kunnen inzetten.”

tie en klinische variatie. Daarvoor gaan we de

door middel van een zogenaamd ‘shared savings-

ideeën in de organisatie gebruiken en ook tot inzet

model’. Op die manier kun je borgen dat er

maken van Reinier 2020. We willen zó werken dat

geïnnoveerd wordt, door de zorg zo te organiseren

Medisch leiderschap én ’nursing leadership’

we verschil maken, de patiënt ‘omarmen’ en op

dat er kosten bespaard kunnen worden. Het zie-

De leerstoel die Carina Hilders aan de Erasmus

die manier waarde toevoegen.”

kenhuis kan in zo’n geval zelf beslissen hoe ze dat

Universiteit bekleedt is gericht op medisch leider-

gaat doen, bijvoorbeeld door substitutie van zorg.”

schap. Ze benadrukt echter dat het in het

Bij het ontwikkelen van nieuwe ideeën is het

ziekenhuis niet alleen om medisch leiderschap

belangrijk om aan te sluiten op problemen en

In het nieuwe strategische beleidsplan Reinier

gaat, maar ook om ‘nursing leadership’. “Zieken-

doelen en altijd nieuwsgierig te blijven. Het geeft

2020, worden de hierboven beschreven ideeën

huizen zijn in beweging. Er zijn mensen nodig die

veel energie om met innovatie bezig te zijn. Als

verder uitgewerkt. Carina licht toe: “Daarbij zal

verantwoordelijkheden oppakken. Die persoonlijk

bestuurder is het voor Carina Hilders belangrijk

ook gekeken worden naar de verbinding van het

leiderschap kunnen laten zien. Mensen die op een

om innovatie te faciliteren en ruimte te geven,

Reinier met buiten, kijken hoe de zorg dichtbij

juiste manier anderen kunnen stimuleren, die in

zowel in menskracht als financieel. Ze vindt het

huis gerealiseerd kan worden. Niet alleen besten-

staat zijn energie te creëren en ieders talenten opti-

belangrijk dat er beweging in de organisatie blijft

diging van de ingezette lijn, maar ook verdieping

maal tot bloei te laten komen. Daarvoor moeten

en dat de teams zelf ook kijken waar zij kunnen

en verbreding. Ook aandacht voor nog meer duur-

we de juiste mensen zoeken. Er zullen in het kader

vernieuwen. Dat kunnen zowel incrementele

zaam ondernemen, naast het uitbreiden van de

van Reinier 2020 verschillende stappen gezet worden om het ‘nursing leadership’ meer handen

Non-invasieve methoden voor de detectie van uitzaaiingen in de eierstok voorafgaande aan de terugplaatsing van eierstokweefsel

en voeten te geven. Voor het zorgpersoneel is strategische personeelsplanning van groot belang.

Niet alleen in hoeveelheid formatie, maar ook in

Onderzoekers: Mw. Drs. Inge T.A. Peters, afdeling Gynaecologie, LUMC, Leiden

hoe deze het best kan worden ingezet. Dit is ook

Mw. Prof. dr. Carina G.J.M. Hilders, Reinier de Graaf Gasthuis, Delft

van invloed op het leerklimaat en de stageplaatsen . We willen natuurlijk bevoegd én bekwaam perso-

Jonge vrouwen met kanker hebben een risico op vroegtijdige uitval van de eierstokfunctie door che-

neel. Dat is in het ook belang van onze drie

motherapie en/of radiotherapie op het bekken. Een mogelijkheid om de eierstokfunctie te behouden

kernwaarden: gastvrijheid, kwaliteit en veiligheid

is het invriezen en terugplaatsen van eierstokweefsel. De veiligheid van deze vruchtbaarheidsspa-

en doelmatigheid. We zijn het meest gastvrije

rende behandeling kan echter nog niet worden gegarandeerd door de mogelijke aanwezigheid van

opleidingsziekenhuis in Nederland, we hebben

uitgezaaide tumorcellen in het eierstokweefsel.

uitstekende medische en verpleegkundige en

Een mogelijke benadering om eierstokfragmenten op een veilige manier terug te plaatsen is om

andere zorgopleidingen; het wetenschappelijk

methoden te ontwikkelen waarmee de aanwezigheid van uitzaaiingen kan worden uitgesloten zonder

onderzoek is goed en wordt goed ondersteund

schade te berokkenen aan de vitaliteit van het weefsel. Twee nieuwe technieken zijn mogelijk voor

door data- en studiemanagementsystemen, we

dit doeleinde geschikt: nabij-infrarode fluorescente (NIRF) beeldvorming en full-field optische cohe-

zijn er steeds beter in om PDCA cycli ook allemaal

rentie tomografie (FF-OCT).

geheel te doorlopen en door het duurzaam onder-

NIRF beeldvorming kan worden gebruikt om ‘real time’ onderscheid te maken tussen kwaadaardig en

nemen en inzet op innovatie gaan wij doelmatig

goedaardig weefsel zonder het onderzochte weefsel aan te tasten. We ontdekten dat voor de detectie

met onze middelen om.”

van uitzaaiingen in de eierstok die afkomstig zijn van borsttumoren een combinatie van tumormarkers nodig is en dat de meest geschikte markercombinatie kan worden vastgesteld op basis van het

Tenslotte...

histologisch subtype van de primaire borsttumor.

Als gynaecoloog onderzoeker is Carina ook actief.

Met behulp van FF-OCT kunnen eierstokfragmenten worden geselecteerd die geen uitzaaiingen

Ook hier is zij bezig met innovatief onderzoek.

bevatten en bovendien een goede kans geven op herstel van de eierstokfunctie. Tevens bleek dat na

Een van haar promovendi op dit gebied is Inge

kortdurende blootstelling aan FF-OCT de vitaliteit van zowel het eierstokweefsel als de eicellen

Peters, die onderzoek doet naar nieuwe technieken

behouden blijft.

om tumorcellen in uitgenomen en terug te plaat-

NIRF beeldvorming en FF-OCT zijn veelbelovende alternatieve technieken om uitzaaiingen in eier-

sen eierstokweefsel op te sporen met optische

stokweefsel te detecteren. Hoewel ons onderzoek voornamelijk gericht was op uitzaaiingen in de

beeldvorming om zo mogelijk meer jonge vrou-

eierstok die afkomstig zijn van borstkanker, kunnen zowel NIRF beeldvorming als FF-OCT naar ver-

wen met kanker in de voorgeschiedenis de

wachting ook worden gebruikt om uitzaaiingen die afkomstig zijn van andere typen tumoren op te

gelegenheid te geven om alsnog kinderen te kun-

sporen. Dit zou betekenen dat in de toekomst ook patiënten in aanmerking kunnen komen voor

nen krijgen (zie kader).

terugplaatsing van eierstokweefsel die hier momenteel van worden uitgesloten vanwege een te hoog risico op herintroductie van tumorcellen. Dankzij optische beeldvorming zouden dus mogelijk meer

Carina Hilders loopt op dagen dat zij geen belang-

jonge vrouwen met kanker in de voorgeschiedenis terugplaatsing van eierstokweefsel kunnen onder-

rijke afspraken heeft vaak op gympen.

gaan.

“Directeur zijn is namelijk topsport. Het geeft me

Dit onderzoek werd verricht in samenwerking met de afdelingen Gynaecologie, Heelkunde, Patholo-

echter heel veel energie. Het is het beste dat op

gie en Radiologie van het Leids Universitair Medisch Centrum.

mijn pad gekomen is en waar ik me graag voor inzet.” Aldus gezegd.

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 14

14

Gesprek met Cees van de Zande

Innovatieve aanpak bij de nieuwbouw: het Delftse Model Door: Geke Blok Cees van de Zande is de enthousiaste bouwdirecteur van het nieuwe Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft.

Innovatieve bouw Het ontwerp van het nieuwe Reinier de Graaf ziekenhuis was genomineerd voor de Hedy d’Ancona Prijs. Dat is een opdrachtgeversprijs voor ontwerpen van vernieuwende zorghuisvesting.

Er zijn twee dingen die opvallen in het juryrapport aldus Cees: “Pharmafilter, dat is echt revolutionair. Pharmafilter is hier in het ziekenhuis in Delft op ons initiatief ontwikkeld. In de oudbouw werd het op kleine schaal ingezet. Voor de nieuwbouw hebben we ervoor gekozen het hele ziekenhuis op Pharmafilter aan te sluiten.

Het heeft zoveel positieve effecten, niet alleen op duurzaamheid, maar ook op bijvoorbeeld hygiëne, dat het ErasmusMC en andere ziekenhuizen zoals het SFG en het Admiraal de Ruyter ziekenhuis hier nu ook op overgaan. Dat is een mooie spin-off. Ook internationaal is er veel belangstelling, wij zijn echt een voorloper op het gebied van duurzaamheid. Dat heeft grote voordelen, voor de zorgverlener zelf , maar ook voor de patiëntveiligheid.”

Het tweede aspect dat van belang was, is dat bij de bouw van het nieuwe ziekenhuis een innovatieve aanpak is gekozen wat betreft de architectuur en de procesorganisatie en –sturing en waar het gebruik van Pharmafilter in moest worden opgenomen. Cees: “EGM heeft het ontwerp gemaakt, waarbij gekozen is voor innovatieve zorgarchitectuur waarin heel expliciet gekozen is voor aansluiting op de stad en regio. Gebouwen moeten ingepast worden in de omgeving. Zij zijn bijvoorbeeld in de kunst in de entree de Delftse grachten verwerkt. Ook de kleuren en de materialen hebben allemaal een relatie met Delft en de schilder Vermeer. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de keramiek. In het hele huis zijn kerami-

Reinier Research

Cees van de Zande

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 15

HET DELFTSE MODEL 15

sche tegels gebruikt en zijn de gangen voorzien

gewerkt, dus hij weet welke voordelen het wer-

van een gebakken vloer.”

ken met disposables biedt. Cees: “ Vroeger moest alles gereinigd worden, nu wordt de po wegge-

De foto’s die overal in de nieuwbouw hangen en

gooid en klaar. Het kost ook veel minder

de schilderingen op de muren hebben een ver-

spoelwater.”

wijzing naar de hele regio. Cees: “Kassen, bloemen en planten zijn verwerkt in de visuals in

Toekomstbestendig ontwerp

de wachtkamers en op de muren in een aantal

Voor de bouw van het nieuwe ziekenhuis is geko-

van gangen. Voor de vergaderkamers zijn schilde-

zen voor een toekomstbestendig ontwerp,

rijen van Vermeer als uitgangspunt genomen.

waarbij zoveel mogelijk rekening is gehouden

Niet één op één reproducties, dat is niet span-

met aanpassingen in de vraag. Cees: “Het ont-

nend. Er zijn foto’s van deze schilderijen gemaakt

werp zelf is lean en praktisch. We weten nog niet

die vervolgens zijn bewerkt. Het is nu heel inte-

hoe de zorg zich zal ontwikkelen, dus we wilden

ressant om deze foto’s te bekijken, omdat steeds

zo flexibel mogelijk zijn. In het gebouw kunnen

onderdelen van de schilderijen zijn uitgelicht. Er

gemakkelijk veranderingen worden doorgevoerd.

is echt iets te beleven.”

Waar mogelijk is het ontwerp gestandaardiseerd.

Het elektronisch aanmeldsysteem, dat op zich

Het Delftse Model

niet nieuw is maar voor ons wel, biedt ook de

Het werken volgens wat nu het Delftse Model

mogelijkheid om aanpassingen te maken mocht

heet, was ook van belang voor de voordracht.

het nodig zijn, als de indeling van het gebouw

Cees: “Dat heeft vooral te maken met opdracht-

verandert, kunnen deze zo worden veranderd in

geverschap. Alle marktpartijen werken integraal

het aanmeldsysteem.

samen met interne mensen uit het eigen zieken-

We zijn al aardig gewend, maar het kost een jaar

huis. Dat staat nu bekend als het Delftse Model.

om je draai te vinden, en er zijn nog dingen die

Het heeft veel voordelen om de expertise uit het

wel beter kunnen. Daar werken we aan”.

eigen huis goed gebruiken. De architect en de ondernemers waren dit niet gewend. Zo dicht op

Groen voorplein en dichtbij parkeren

elkaar te werken leidt tot veel betere afstemming,

De aanleg van het voorplein kan starten als de

dat is goed voor de communicatie. Ik kon als

oude gebouwen gesloopt zijn en dat gaat nu heel

ervaringsdeskundige goed de vertaalslag maken

snel. Cees: ”Ik vind het voorplein een erg mooi

tussen externe partijen en de ziekenhuisorganisa-

ontwerp. Het wordt een heel groen plein met

tie.“ Cees heeft in het verleden zelf in de zorg

veel zitmogelijkheden. Grote plantenbakken. Het

gewerkt en weet daardoor de weg in het zieken-

is eigenlijk een ‘verblijfsplein’ en geheel voetgan-

huis en kent ook de processen.

gersgebied. De parkeergarage wordt daarachter

Andere ziekenhuizen hebben belangstelling voor

gebouwd, naast het ziekenhuis, zodat patiënten

deze innovatieve aanpak. Cees: “ze zijn erg

en bezoekers maar een korte afstand hoeven af te

benieuwd naar hoe wij het precies gedaan hebben

leggen. Het parkeren is nu toch te ver van het

en wat de resultaten zijn. Het Reinier de Graaf

ziekenhuis. Dit moeten we snel aanpakken.”

heeft daarom een film gemaakt waarin de aanpak

Het streven is om in het voorjaar van 2017 het

wordt toegelicht, het proces wordt beschreven en

voorplein en de parkeergarage klaar te hebben.

de resultaten getoond worden. Belangstellenden krijgen een card waarop deze film is gezet, zodat

De bouwdirecteur zelf

ze dit zelf nog eens rustig kunnen bekijken. ”

Cees van der Zande vindt het bouwdirecteur zijn hartstikke leuk. “Het is een mooie combinatie

Het gebruik van Pharmafilter leidt ertoe dat er

van achtergrond in de zorg en ervaring met zie-

een hele andere logistiek is ontwikkeld om het

kenhuiszorg. Ik vond het inhoudelijk een hele

afval te organiseren. Het leidt tot minder bewe-

mooie klus. En een fijne manier van werken die

gingen, zowel in de gangen en liften, als op de

erg past bij het Reinier de Graaf. Verbondenheid

afdelingen, maar ook naar buiten toe. Iedereen

staat hoog in ons vaandel, dus het is logisch dat je

die afval heeft kan dat op verschillende plekken

samenwerkt.

in het huis merendeels in een zogenaamde Tonto

Ik ben heel blij dat ik dit mocht managen en hoe

(vermaler) weggooien. Het gebruik van disposa-

we dit hebben aangepakt. Het werk is concreet,

bles po’s en urinalen heeft een enorm voordeel,

dat vind ik een verademing, daar krijg ik erg veel

het leidt tot minder infectierisico’s, kruisinfecties

inspiratie van. Het is zo’n mooie combinatie, ik

kunnen zo beperkt worden. Cees van der Zande

ga daar nu ook in door.”

heeft zelf vroeger als verpleegkundige in de zorg

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 16

16

Gesprek met Robbert Jan van der Ent Braat, Manager Facilitair Bedrijf

“Als patiënten en collega’s blij en tevreden zijn, ben ik dat ook”!

Door: Geke Blok Robbert Jan van der Ent Braat is de gedreven manager Facilitair bedrijf van Reinier de Graaf. Hij heeft de facilitaire transitie van de oudbouw naar het nieuwe ziekenhuis gemanaged en dat bestreek een zeer breed terrein, van nieuwe gastvrijheidsconcepten tot het ontwerp van en overgang naar een volledig gedigitaliseerd gebouw.

len. Voor specifiek beheer zijn specialisten nodig,

ook niet uniform. Robbert Jan: “In de nieuw-

in dit geval Ronald van Lier, projectleider Werk-

bouw hebben we dat anders aangepakt. Door het

tuigbouwkunde, evenals Bernard van der Laan

gebruik van saltosloten (ca. 95% van de 7000

bouwkundig projectleider en Cor Kok projectlei-

ruimtes), met toegang via de personeelspas,

der Electrotechniek, samen met alle andere

gekoppeld aan de functie en ruimte (bijvoorbeeld

collega’s. Het klimaat kan in het ziekenhuis op

verpleegkundigen en kliniek) werden generieke

gebouwniveau, afdelingsniveau en ruimteniveau

profielen aangemaakt, wel zo makkelijk. Met de

worden ingesteld. Hierbij wordt rekening gehou-

personeelspas kan tevens de locker in de centrale

den met de jaargetijden en wisselende

garderobe en de handlocker worden gebruikt,

weeromstandigheden.”

evenals de KIA/KUA (Kleding Inname -en Uit-

Van mechanisch naar digitaal

Alles bij elkaar vraagt het nieuwe gebouw om

Het verschil tussen de oudbouw en de nieuw-

een veel planmatiger en meer gestructureerde

Gastvrijheidszorg met vier! sterren

bouw van het Reinier de Graaf is voor Robbert

aanpak. Dit vraagt tevens om specifieke kennis.

Er deden dit jaar 120 zorginstellingen (GGZ,

Jan een verschil tussen zwart en wit. Dit heeft

Robbert Jan: “Je hebt ‘anders opgeleid’ personeel

verpleeg- en verzorgingshuizen en ziekenhuizen)

niet alleen betrekking op het doelmatig gebruik

nodig, voor sommige functies hebben we nieuwe

mee aan de audit voor de Sterrengids voor Gast-

van het vastgoed, uitstekende zorgfaciliteiten,

mensen aangetrokken en verder doen we veel aan

vrijheid. Robbert Jan: ”Niet alle zorginstellingen

maar ook het onderhoud van het nieuwe gebouw.

scholing.”

doen mee, voor RdGG was dit de derde keer.”

gifte Automaat).”

Robbert Jan: “Het is een wereld van verschil niet

In de categorie Ziekenhuizen werd Reinier de

alleen qua gebouw zelf, maar ook voor de proces-

De nieuwbouw is heel erg efficiënt

Graaf dit jaar genomineerd bij de beste 5 en werd

sen waar we mee te maken hebben en de mensen

Robbert Jan is erg enthousiast over de efficiency

uiteindelijk derde met 4 sterren. Robbert Jan:

die nu in het nieuwe gebouw op een andere

in de nieuwbouw: “Door o.a. de moderne digitale

“Een prachtig resultaat, 8 maanden na opening

manier moeten werken. We zijn in feite van een

gebouwgebonden installaties, gebruik van het

van het nieuwe ziekenhuis waarbij de aandacht,

relatief ‘mechanische’ wereld naar een vrijwel

Pharmafilter, de WKO bronnen, maar ook een

noodgedwongen, vaak naar andere dingen uit-

compleet digitaal ziekenhuis gegaan.

uitstekend bruto-netto vloeroppervlak, zijn de

ging.” Bij de beoordeling wordt o.a. gekeken naar

exploitatiekosten (op termijn) marktconform en

bejegening/vriendelijkheid, beleid, faciliteiten,

Zorgen voor een goed klimaat in het hele huis: complexe technologie

is het nieuwe ziekenhuis patiëntveilig en de

eten & drinken en ambiance. Deze scores worden

bedrijfscontinuïteit gewaarborgd.” Zo wordt het

bij elkaar opgeteld. De totaalscore van Reinier de

Voor iedereen, zowel zorg als facilitaire mede-

grijswatercircuit bijvoorbeeld gebruikt voor de

Graaf was 88%. Robbert Jan licht toe: “Ambiance

werkers, betekent het een andere manier van

brandhaspels en het spoelen van de toiletten.

hebben wij zelf nog minder hoog gescoord,

werken. Robbert Jan: “ Voorheen was het zo dat je

Ook zijn de kosten van de gemeentelijke veront-

omdat het buitenterrein nog niet klaar is en de

de temperatuur moest bijstellen met kranen en

reinigingsheffing in dit “groene ziekenhuis”

decoratie van het ziekenhuis nog verdere aan-

knoppen. Nu moet dat via het digitale gebouwbe-

nihil.

dacht vraagt. In 2017 is alles klaar, dan gaan we mede door de verdere ontwikkeling van onze

heerssysteem. Het is nu een kwestie van knoppen in een software programma inregelen.

Toegangsbeheer functie gerelateerd

gastvrijheidsvisie (9+ beleving) voor 5 sterren en

Dus van mechanisch naar digitaal beheer. Daar

Het toegangsbeheer was in de oudbouw gekop-

de eerste plaats! Een nieuw ziekenhuis helpt,

komt bij dat we nu warmte- en koude opslaan in

peld aan het persoonlijke profiel van

maar uiteindelijk gaat het om de mensen (aan-

de grond, die op een ander moment wordt

medewerkers en gebruikers van het gebouw.

dacht voor elkaar).”

gebruikt om het gebouw te verwarmen of te koe-

Enorm bewerkelijk, veelal ook met sleutels, maar

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 17

HET DELFTSE MODEL

17

Robbert Jan van der Ent Braat

Gastvrijheid werd bij de recente NIAZ audit, door

ook. Ik heb er enorm veel plezier in om andere

de beoordelingscommissie, expliciet benoemd in

mensen blij en tevreden te maken, 24/7/365 als

haar eindoordeel. Robbert Jan: “Dat gevoel creë-

het moet. Alles moet kloppen. Ons facilitaire

ren wij door onze verbondenheid met elkaar.

team zit zo in elkaar, dat zit in onze genen en

Daar gaat het allemaal om!

basis attitude. Communicatie is belangrijk. Elke dag opnieuw, ook als je geen zin hebt. Dus ik ga

Als patiënten en collega’s, blij en tevreden zijn ben ik dat ook

kwispelen als iedereen tevreden is, net als mijn

Robbert Jan van der Ent Braat is afkomstig uit de

want zij maken het verschil en zijn diegenen die

hotelwereld: “Als iedereen tevreden is, ben ik dat

het doen!! Als we willen kan het (Lebbes)!

fantastische team van facilitaire medewerkers,

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 18

18

Gesprek met José Postma

Duurzaam ondernemen kan niet zonder innovatie Door: Geke Blok José Postma is Coördinator Duurzaamheid, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) en Innovatie bij het Reinier de Graaf ziekenhuis. Innovatie zit haar in de genen en dat wordt duidelijk door het enorme enthousiasme dat zij aan de dag legt om MVO en innovatie ook in de genen te krijgen van iedereen die bij het Reinier de Graaf werkt.

Innovatie moet breed gedragen worden José Postma is erg blij met de grote opkomst voor de Innovatiebijeenkomst die het Reinier de Graaf op 6 juni organiseerde. Het is belangrijk dat innovatie breed gedragen wordt, de interesse van de medisch specialisten is daarom ook erg belangrijk. Voor José zijn MVO en innovatie onlosmakelijk met elkaar verbonden; naar haar idee kun je niet maatschappelijk verantwoord ondernemen zonder innovatie. Door het in het leven roepen van de Innovatiewerkgroep en het organiseren van de thema-avond gaat het meer leven in de organisatie. José: “Zo’n initiatief helpt om mensen te inspireren, en te enthousiasmeren om na te denken over hun eigen werk, hoe ze het veiliger en comfortabeler voor de patiënt kunnen maken en hoe ze dat minder milieubelastend kunnen gaan doen. Het gaat nu écht leven. Ik vind het echt heel erg leuk dat iedereen zo enthousiast is. Heel is belangrijk dat het gedragen wordt door het bestuur van het ziekenhuis De directie is wat dit betreft een enorme drive voor MVO, waardoor ik mij sinds 1 mei 2016 fulltime op MVO en innovatie mag richten. Er zitten al veel ambassadeurs in de organisatie, die nadenken over duurzaamheid niet alleen voor de patiënten, maar ook voor de medewerkers zelf.”

Natuur in Reinier Een van projecten die José als eerste noemt en dat recent gelanceerd, is de ‘Natuurkast’.

Dit is een verrijdbaar kastje ter grootte van een nachtkastje. In dit kastje zitten allemaal items die met natuur te maken hebben, zoals boeken voor kinderen in alle leeftijdscategorieën. Er zijn boeken voor de echte kleintjes, daar zitten knopjes in waarop je kan drukken zodat je vogelgeluidjes hoort. Maar ook boeken voor oudere kinderen, naast

José Postma

vogelgeluiden kunnen deze kinderen ook

Reinier Research

iets lezen over de vogels die ze horen. Verder

zaken. Er zitten ook in twee uitklapbare deuren in waar een grote afbeelding

zit er een knutselhoek in het kastje, waar met

van een sloot boven en onder het water is te zien. Met magneetjes (visjes,

origamipapier dieren kunnen worden

spinnetjes en bloemetjes) kunnen kleine kinderen zo met de natuur bezig

gevouwen; kleurplaten, materiaal voor het

zijn. Tenslotte zit er bovenop een koepel met daaronder seizoensgebonden

bouwen van je eigen weerstation, dat soort

items, zoals bv een opgezette libelle, of afbeeldingen van het ontwikkelings-

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 19

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN EN INNOVATIE

19

proces van een kikker. José”: “Kinderen zo op een positieve manier met de

Een prettige en functionele urinaal: de Botta

natuur bezig zijn. In plaats van het maken van een tekening van een spook,

De Botta (afgeleid van het Engelse ‘bottlel’) is een vervanger van het urinaal.

kunnen ze zo een kleurplaat van de natuur maken.

“Ook hier kijken zorgprofessionals mee in de ontwikkelingen en naar waar

We willen meten wat de effecten op de kinderen én hun ouders zijn.”

het product aan moet voldoen. Zo blijkt iedereen het heel prettig te vinden

De Vrije Universiteit wil hier graag onderzoek naar doen. Zij hebben ervarin-

dat de Botta 24 uur per dag aan het bed gaat hangen, waardoor er veel minder

gen met onderzoek naar de ‘healing environment’. Inmiddels heeft de

loopbewegingen voor de verpleegkundigen zijn en zij ook minder vaak hun

directie daar toestemming voor gegeven.

handen hoeven te wassen. En dat is weer beter voor de handhygiëne; zo reduceer je ook de kans op kruisbesmettingen. Vieze geurtjes worden niet

“Ik ben heel blij met nieuwe gebouw waar veel natuur inzit. De groene wand,

meer verspreid, omdat hij goed afsluit. De klep sluit luchtdicht af, zodat er

de bomen, maar ook de muurafbeeldingen die soms ook met natuur te

geen aerosolen de ucht in gaan. Dat is met huidige urinaal wel het geval”

maken hebben. Ik zou dit graag uitbreiden naar patiëntenkamers. Het is fijner

Een groot voordeel van de 24-uurs opvang van de urine is dat er daardoor

als je naar een bos of duingebied kan kijken dan naar een kale muur; je krijgt

veel nauwkeuriger metingen kunnen worden gedaan van de hoeveelheid

als patiënt dan een hele andere beleving. Ik vind het ook fijn dat er veel groen

urine voor 24 uur, in plaats van dat er elke keer gemeten moet hoe groot een

op het buiten terrein komt.”

plasje is. José: “Het draagt bij aan de kwaliteit van de zorg, want bij elke meting kun je een fout maken, en zo reduceren we dat tot één keer per etmaal. Daarnaast is het gebruik van de Botta voor de patiënt veel aangenamer dan de urinaal. Dit hebben we uitgebreid getest. De ontwerpers hebben het systeem nu zodanig gemaakt, dat je met gesloten benen die Botta op je benen kan leggen en er in kan plassen, zonder dat het lekt. Voor de patiënt is het ook prettig dat het systeem 24 uur aan het bed hangt, want dan hoeft hij niet steeds de verpleegkundige te vragen om een urinaal.”

José is dus erg tevreden over deze ontwikkelingen: “Met de Botta heb je een aantal voordelen te pakken: efficiëntie in de zorg, want veel minder loopbewegingen;

Pharmafilter van het Reinier de Graaf in Delft

minder risico op kruisbesmettingen,

Optimaal gebruik van Pharmafilter.

hygiënischer want het is

José is erg veel bezig geweest met Pharmafilter, het afvalverwerkingssysteem

veel schoner, comforta-

van het Reinier. Alle afval uit het ziekenhuis wordt opgevangen in

beler voor de patiënt die

zogenaamde ‘tonto’s’. Deze vermalen het materiaal op zodanige wijze dat het

makkelijker goed kan

afval daarna goed gesplitst kan worden in organisch vergistbaar materiaal en

plassen niet steeds de

ander restmateriaal. José was betrokken bij zowel de ontwikkeling van de

verpleegkundige hoeft

tonto (“dat hij ook vermaalt wat hij vermalen moet”), maar ook bij de imple-

te bellen.

Botta, ontwikkeld door Pharmafilter

mentatie op alle afdelingen. “Ik ben nu ook op de operatiekamers bezig om ervoor te zorgen dat we zo veel mogelijk afval in de huidige tonto kwijt kun-

Toekomst ontwikkeling”: Olla on the Move

nen. Ik kijk naar de huidige processen en hoe we dat om kunnen zetten naar

Olla on the move is een bedpan, een thuistoilet voor patiënten, voor de

processen waarbij we maximaal het afval op een duurzame wijze kunnen

opvang van faeces en urine met zware medicatieresten kan worden opgevan-

afvoeren. Dit geldt eigenlijk voor alle afdelingen, maar vooral ook voor de

gen. José: “Antibioticaresten verdwijnen nog té vaak in het riool. Dat kunnen

functionarissen. Een assist moet bijvoorbeeld ook anders gaan werken. Het

we op deze manier aanpakken. Het is een groot probleem voor het opper-

resultaat moet altijd zijn hoe we dat efficiënt mogelijk doen kunnen doen.”

vlaktewater. Opvang op deze manier wordt wel gezien als goede manier om dit probleem uit de wereld te helpen. De Hoogheemraadschappen zouden

Een nieuwe disposable po

heel erg blij mee zijn, want het is een groot maatschappelijk probleem aan het

Pharmafilter is bezig met de ontwikkeling van een nieuwe po. De huidige po

worden.”

is nog niet goed genoeg. Het moet nog goedkoper en hij moet nog lekkerder zitten. Daarnaast is het belangrijk dat hij zo weinig mogelijk opslagruimte in

Pharmafilter werkt hierin samen met de medisch specialisten van de oncolo-

beslag neemt. José: “Mijn rol is aan te geven waar de behoeften zijn. Ik orga-

gie. José initieert en begeleidt dit hele proces: “ We vragen de specialisten om

niseer momenten waarop we met de zorgprofessionals - maar ook met de

suggesties voor de ontwikkeling van deze Olla on the Move. Wat zijn de

patiënten - prototypes uitproberen, om uit te vinden wat wel en niet goed is.

eisen, waar zou zo’n toilet aan moeten voldoen en wat moet zo’n toilet nog

Dan kan Pharmafilter weer met een nieuwe versie komen, totdat hij helemaal

meer hebben. De oncologen hebben een aantal hele goede suggesties gedaan,

goed is.”

waar nu aan gewerkt wordt.”

>

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 20

20

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN EN INNOVATIE

> In de eerste plaats wordt de Olla uitgebreid met een systeem waarbij faeces &

men, want het reinigen is erg belastend voor het milieu. Het liefst zit daar

urine per portie kunnen worden opgevangen en geseald. Dit levert veel

zoveel mogelijk organisch materiaal in zodat het in Pharmafilter vergist kan

informatie op voor onderzoek, datum en tijdstip en kunnen ook worden

worden.”

vastgelegd. Eventueel zou ook nog de temperatuur van de ontlasting gemeten kunnen worden. José: “Je krijgt dan informatie over hoe therapietrouw

Landelijke werkgroep

een patiënt is of wat het medicijn met de patiënt doet.”

Jose zit in een landelijke werkgroep die nadenkt over dat wat we gebruiken in de zorg of dit kan worden omgezet in vergistbaar materiaal of van materiaal

In de tweede plaats kan ook het gewicht van de patiënt gemeten worden als

waar we weer iets anders van kunnen maken. Niet alles wat er nu in zorg

deze op de Olla gaat. José licht toe: “Zo krijg je direct zicht op gewichts-

gebruikt wordt is op dit moment geschikt daarvoor. José: “De werkgroep is

schommelingen. Het is belangrijk dat een patiënt voldoende drinkt na

voortgekomen uit MVO Nederland (een platform voor alle bedrijven) en

toediening van cytostatica. Als het gewicht al afneemt met een paar 100 gram

daarbinnen weer vanuit het MVO netwerk Zorg. Hierin zitten niet alleen

is dat een indicatie dat de patiënt te weinig vocht heeft binnengekregen. De

mensen die iets met de zorg hebben, maar ook grote bedrijven zoals Philips

patiënt kan dan door de Olla getriggerd worden om meer te drinken. Als de

en Structon. Ziekenhuizen, UMC’s, GGZ instellingen, de thuiszorg, en de

patiënt gaat voldoende drinkt voelt deze zich beter, het is beter voor de alge-

overheid, ministeries van EZ, VWS, I&M infra + milieu “.

mene gezondheid en leidt tot sneller herstel.” Als alles geïntegreerd is in één systeem is het mogelijk om bijvoorbeeld via een WIFI verbinding zou deze

Toekomst

informatie direct opgenomen in het elektronisch patiënten dossier van het

In Nederland is tussen betrokken partijen de Green Deal gesloten met de

ziekenhuis. De Olla on the Move is een voorbeeld van een innovatie waar

ambitie om in 2040 geen afval meer te hebben uit de zorginstellingen en

meerdere partijen bij elkaar gebracht zijn om er zo zorg voor te dragen dat er

gebruik van materialen die vergist of hergebruikt kunnen worden. Het stre-

innovaties komen die gericht zijn op wat nodig is en waar behoefte aan is.

ven is om geen aardgas meer te gebruiken, maar volledig elektrisch te werken. Dus voor de zorg betekent dit het ontwikkelen van alleen duurzame bedrijven. José: ”Duurzaamheid is niet alleen het milieu het geldt ook voor de mensenkant: veilige patiëntenzorg en een zorgvuldige inzet van het personeel op een duurzame wijze. Je zou bijvoorbeeld ook mensen met een beperking die ziek geweest zijn, maar wel aan de eisen voldoen ook aangepaste werktijden of mogelijkheden moeten bieden.

Reinier de Graaf koploper José is erg trots op haar ziekenhuis: “Het Reinier de Graaf loopt echt heel erg voorop. De nieuwbouw is bijvoorbeeld al zo ingericht dat het geheel op elektriciteit kan draaien. Wij zijn een ziekenhuis dat echt lef toont. Wat ik graag wil is dat bij alle mensen die hier werken, innovatie in de genen komt te zitten. Dan worden mensen vanzelf trots. Ze worden zich er steeds meer van bewust dat dit wereldnieuws is! Wat we hier doen is nergens nog gebeurd.”

Olla, disposable po ontwikkeld door Pharmafilter

Ander vergistbare materialen Als het aan José Postma ligt zouden er nog meer dingen in de zorg aangepakt kunnen worden: “ We gebruiken nu washandjes zonder water. Het idee is om een wegwerpwashandjes te ontwikkelen, die je kan vergisten en die op die manier weer energie opleveren. De huidige vezels zijn niet vergistbaar door Pharmafilter. Er zou organisch materiaal aan toegevoegd kunnen worden. Je zou je ook kunnen dien met ander linnengoed, zoals dekbedden, lakens en kleding. Sterker nog je zou kunnen denken aan disposable unifor-

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 21

21

Gepromoveerd Annetje Guédon promoveerde onlangs op de Digital Operating Room Assistant (DORA) DORA DORA bewaakt de veiligheid en kwaliteit van de medische apparatuur op de OK. Alle operatiekamers in het Reinier de Graaf zijn toegerust met het systeem. Reinier de Graaf is het eerste ziekenhuis dat met dit systeem werkt.

Toen Annetje Guédon aan haar promotietraject begon was er al enig voorwerk gedaan in de samenwerking tussen het onderzoeksteam en het bedrijf Double Sense. Zij geeft aan dat het echt een product is van goede samenwerking. Je vraag je af bij zo’n opdracht “ Wat is het beste voor het ziekenhuis? Technisch kan er heel erg veel, maar je moet kijken wat praktisch is voor de werksituatie.

De projecten binnen mijn promotieonderzoek zijn mogelijk geweest door de bijdrage van een grote groep mensen van het Reinier de Graaf. Ik ben echt

Annetje Guédon

trots op we samen voor elkaar gekregen hebben.”

Hoe werkt DORA eigenlijk? Annetje: “Alle medische apparaten zijn voorzien

Deel I - Benaderingen voor het verbeteren van patiëntveiligheid

van kleine tags. Voorafgaand aan de operatie worden alle apparaten

Het eerste deel van dit proefschrift beschrijft een nieuwe benadering voor het

gemonitord; ook tijdens de OK gaat dat door. Deze tags verstoren het

verbeteren van patiëntveiligheid, genoemd adaptieve support. Het houdt in

operatieproces niet, maar worden wel gedetecteerd door het track & trace

dat support systemen adaptief zijn aan de verschillende situaties in de OK:

systeem dat in het hele OK-complex is aangebracht. DORA wordt zo

processen worden geautomatiseerd en gestandaardiseerd wanneer mogelijk,

voortdurend voorzien van actuele informatie, waardoor het snel de juiste

informatie wordt gedeeld en de bewustwording van de situatie wordt

informatie kan doorgeven aan de juiste personen.

verhoogd wanneer dit nodig is. Technologie speelt hierin een cruciale rol, met name voor het meten en analyseren van data, inzicht krijgen in OK processen,

De samenwerking tussen de TU Delft en het Reinier de Graaf ligt al jaren

situaties herkennen in real-time en adaptieve support systemen ontwikkelen.

terug. Er zijn eerder al twee artsen gepromoveerd bij de TU Delft in

In de volgende delen van dit proefschrift wordt beschreven hoe deze

samenwerking met Reinier de Graaf (Emile Verdaasdonk en Diederik ten

benadering in de praktijk is getest voor drie onderwerpen: OK apparaten,

Hove). We hebben een top team met chirurg Maarten van der Elst, prof. Jenny

chirurgische instrumenten en OK planning.

Dankelman en universitair hoofddocent John van den Dobbelsteen, die zich voortdurend inzetten om vervolg onderzoeken mogelijk te maken.

Deel II - Monitoren van de veiligheid van operatiekamer apparaten Een monitoringssysteem is ontwikkeld om de veiligheidsstatus van OK

Annetje licht toe waar het belang van het onderzoek en de toepassingen die

apparaten te checken en de communicatie tussen de OK en de klinische fysica

daaruit zijn voortgekomen ligt. “ Technologie de zorg in het ziekenhuis

afdeling te ondersteunen. Dit systeem volgt de apparaten in het OK complex

efficiënter en veiliger maken door bestaande processen te ondersteunen. Waar

en geeft informatie over hun veiligheidsstatus met behulp van een

mogelijk streef je er naar te standaardiseren en te automatiseren. Het is erg

intuïtieve interface in de OK. Op deze manier wordt het veilig gebruik van

belangrijk om na te gaan wat praktisch mogelijk en gewenst is én waarmee

OK apparaten bevorderd.

rekening gehouden moet worden zodat het past binnen de complexe processen van een operatiekamer. De Just-in-time aanpak voor de levering

Deel III - Leveringsproces van chirurgische instrumenten

van instrumenten vereist dat processen erg goed geregeld zijn. Dit is echt een

Een nieuw proces is ontworpen voor het ‘just in time’ leveren van

efficiëntieslag. Vervolg onderzoek is gericht op het beter voorspelen van

chirurgische instrumenten. In dit proces wordt informatie over chirurgische

operatietijden en het in real-time volgen van het verloop van procedures.

instrumenten gecentraliseerd en beschikbaar gesteld voor de relevante

Daarmee zouden we de planning automatisch kunnen updaten en dynamisch

professionals. Dit maakt het proces minder gevoelig voor fouten. IT support

maken.”

speelt een belangrijke rol in het verbeteren van efficiëntie en veiligheid wat betreft de tijdige levering en aanwezigheid van chirurgische instrumenten.

Titel van het proefschrift: ‘Digital Operating Room Assistant’

Deel IV - Operatiekamer planning Een voorspellingssysteem is ontwikkeld om automatisch het verloop van

Samenvatting:

chirurgische procedures te monitoren en om een schatting te maken van het

De operatiekamer (OK) is een complexe omgeving, waar een grote variëteit

optimale tijdstip om de volgende patiënt voor te bereiden. Het

aan patiënten en ziektes behandeld wordt en onverwachte gebeurtenissen

voorspellingssysteem is gebaseerd op de activatie van één OK apparaat tijdens

vaak voorkomen (zoals spoedoperaties en onverwachte wendingen van

de procedures. Dit systeem maakt het mogelijk om de OK planning te

operaties). In de praktijk worden deze OK processen zo goed mogelijk

optimaliseren zonder het chirurgisch proces te hoeven onderbreken.

ondersteund door de operatieassistenten, zodat veilige en efficiënte zorg verleend kan worden. Daarvoor moeten zij zich echter bewust zijn van deze

De ‘digitale operatieassistente’ kan beschouwd worden als een benadering om

complexe omgeving, de huidige situatie goed begrijpen en hun handelingen

chirurgie te ondersteunen in dezelfde adaptieve manier als

daarop aanpassen. Technologische support systemen in de OK zouden

operatieassistenten dat doen. Dit proefschrift geeft inzichten in hoe

processen moeten ondersteunen op dezelfde manier als operatieassistenten

technologie ontwikkeld kan worden, met de inzet van verschillende

dat doen. Het doel van dit proefschrift is om technologie te ontwikkelen die

disciplines, om het chirurgisch proces makkelijker en veiliger te maken.

zorgprofessionals kan helpen in het verbeteren van patiëntveiligheid en het verhogen van efficiëntie in de OK.

Promotiedatum: 5 juli 2016 Technische Universiteit Delft

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 22

Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring.

Xofigo® 1100 kBq/ml oplossing voor injectie Samenstelling: Werkzame stof: radium Ra-223 dichloride (radium-223 dichloride, 1100 kBq/ml, op de referentiedatum overeenkomend met 0,58 ng radium-223). Elke injectieflacon bevat 6 ml oplossing (op de referentiedatum 6,6 MBq radium-223 dichloride). Hulpstoffen: Water voor injecties, natriumcitraat, natriumchloride, zoutzuur verdund. Indicatie: Behandeling van volwassenen met castratieresistent prostaatcarcinoom, symptomatische botmetastasen en geen bekende viscerale metastasen. Xofigo dient alleen te worden toegediend door personen die bevoegd zijn om met radioactieve geneesmiddelen te werken binnen een hiertoe aangewezen klinische setting. Contra-indicaties: Er zijn geen contra-indicaties bekend. Waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Beenmergsuppressie, met name trombocytopenie, neutropenie, leukopenie en pancytopenie, is gemeld. Hematologische evaluatie van patiënten moet uitgevoerd worden bij aanvang van de behandeling en vóór elke volgende dosis. Indien er binnen 6 weken na de laatste toediening van Xofigo geen herstel van het absolute aantal neutrofielen (ANC) en de hemoglobine is opgetreden, ondanks het ontvangen van standaard zorg, mag de behandeling met Xofigo alleen worden voortgezet na een zorgvuldige afweging van de voordelen en risico’s. Voorzichtigheid is geboden bij de behandeling van patiënten met tekenen van verminderde beenmergreserve, bijv. na een eerdere cytotoxische chemotherapie en/of radiotherapie (EBRT, external beam radiation therapy) of patiënten met gevorderde diffuse infiltratie van het bot (EOD4; ‘superscan’), aangezien er een verhoogde incidentie van hematologische bijwerkingen zoals neutropenie en trombocytopenie is waargenomen. Beperkte beschikbare gegevens geven aan dat patiënten die chemotherapie krijgen nadat ze met Xofigo zijn behandeld, een vergelijkbaar hematologisch profiel hadden vergeleken met patiënten die chemotherapie kregen na placebo. Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa: omdat Xofigo via de feces wordt uitgescheiden, kan straling leiden tot een verergering van acute inflammatoire darmziekten. Daarom dient Xofigo alleen te worden toegediend na zorgvuldige afweging van de voordelen en risico’s bij deze patiënten. Bij patiënten met onbehandelde, dreigende of al aanwezige ruggenmergcompressie dient behandeling met standaardzorg volgens klinische indicatie te worden voltooid voordat de behandeling met Xofigo wordt gestart of hervat. Bij patiënten met botfracturen dienen de fracturen orthopedisch te worden gestabiliseerd voordat de behandeling met Xofigo wordt gestart of hervat. Bij patiënten die behandeld werden met bisfosfonaten en Xofigo kan een verhoogd risico op de ontwikkeling van osteonecrose van de kaak (ONJ) niet uitgesloten worden. In de fase III-studie zijn gevallen van ONJ gemeld bij 0,67% van de patiënten (4/600) in de Xofigo-arm in vergelijking met 0,33% van de patiënten (1/301) in de placeboarm. Alle patiënten met ONJ waren echter eerder of gelijktijdig aan bisfosfonaten blootgesteld en hadden eerder chemotherapie gehad.

Xofigo draagt bij aan de totale cumulatieve hoeveelheid straling waaraan patiënten op de lange termijn worden blootgesteld en kan dan ook gepaard gaan met een verhoogd risico op kanker en erfelijke defecten. Er zijn geen gevallen gemeld van Xofigo-geïnduceerde kanker in de klinische studies met een follow-upperiode tot en met drie jaar. Afhankelijk van het toegediende volume kan dit geneesmiddel tot maximaal 2,35 mmol (54 mg) natrium per dosis bevatten. Bijwerkingen: Zeer vaak: trombocytopenie, diarree, braken, misselijkheid; Vaak: neutropenie, pancytopenie, leukopenie, injectieplaatsreacties; Soms: lymfopenie. Handelsvorm: Injectieflacon met 6 ml oplossing voor injectie. Nummer van de vergunning: EU/1/13/873/001. Vergunninghouder: Bayer Pharma AG, 13342 Berlijn, Duitsland. Verdere informatie beschikbaar bij: Bayer B.V., Energieweg 1, 3641 RT Mijdrecht, tel. 0297 280 666. Afleveringstatus: U.R. Datum goedkeuring/herziening van de SmPC: 04/2016. Versie: april 2016. Uitgebreide informatie (SmPC) is op aanvraag beschikbaar. § T.o.v. placebo. # 3,6 maanden overlevingswinst t.o.v. placebo.1,2 Referenties: 1. SmPC Xofigo® (radium Ra-223 dichloride), 04/2016.

2. Parker C, et al. N Engl J Med. 2013;369(3):213-223.* 3. Sartor O, et al. ECC 2015 (Abstract 2510).* * De ALSYMPCA data zijn gebaseerd op de NIST 2010-standaard.

In de herziene NIST 2015-standaard is de numerieke waarde van de radioactieve concentratie van radium-223 gestegen. De daadwerkelijke radioactiviteit van het product en de hoeveelheid radioactiviteit die de patiënt krijgt, is ongewijzigd gebleven.

De stoffeerders van Reinier de Graaf APPELSCHA, TIEL, WATERINGEN EN ZWOLLE

radium Ra 223 dichloride

www.iedemaprojectstoffeerders.nl

Word jij de Mondriaan van het Reinier de Graaf ?

ROC Mondriaan biedt in Den Haag, Delft, Naaldwijk en Leiden opleidingen voor verplegend personeel en apothekers- of doktersassistente. Full time leren óf leren naast je werk. Kijk op rocmondriaan.nl

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 23

23

De casus Door: Dave Schweitzer, internist-endocrinoloog

Het apparaat van Kees Koekoek.

Op de spoedeisende hulp meldt zich de heer Kees Koekoek met een knallende hoofdpijn ontstaan na een elektrische schok. De pijn gaat samen met hevige pijn in de nek. Hij is van beroep elektricien en komt vaak in aanraking met elektrische apparatuur. Zoals zovele beroepsgenoten heeft hij de aparte methode ontwikkeld om met zijn vingers te voelen of er stroom door zijn werkterrein loopt. Een klein opdondertje doet hem doorgaans helemaal niets. Dit keer helaas des te meer.

De eerstehulparts vraagt hem naar het apparaat dat hem zo te pakken moet hebben gehad. Kees laat op de iPhone een apparaat zien waarvan hij denkt dat die het moet zijn geweest. Het merkwaardige is alleen dat hij onzeker is. Deze onzekerheid over elektrische apparaten is echter wel vreemd voor een elektricien met zijn staat van dienst.

Kees groeide op in een met depressie geteisterd nest en woont noodgedwongen begeleid. Het verdere onderzoek op de eerste hulp leverde alleen amnesie op voor het voorval en korte termijn geheugendefecten, verder helemaal niets. Samen met de assistent neurologie en gewapend met de foto van het corpus delicti wordt een differentiaal diagnose opgesteld. Wat ziet u op de foto, wat zou u doen als u een van was?

A. Kees heeft een arbeid gerelateerde schok ondergaan en is vermoedelijk even ‘’out’’ geweest. Een zaak voor de arbeidsinspectie.

U besluit contact op te nemen.

B. Dit apparaat maakt onderdeel uit van een hoogspanningsmast.

Gezien de depressie moet het een poging tot zelfdoding zijn geweest.

U schakelt collega de Boo, psychiater in.

C. Kees viel letterlijk en figuurlijk uit het koekoeksnest. U schrijft paracetamol en een mild antihypertensivum voor en stuurt hem naar huis.

D. Dat apparaat doet er niets toe, een hersentumor moet uitgesloten worden en indien de CT scan normaal is adviseert u een afspraak bij collega Roon op de hoofdpijnpolikliniek.

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 24

DELFTS ALLERGIE CENTRUM

24

Delfts Allergie Centrum 15 jaar Door: Hans de Groot

April 2016 bestond het Delfts Allergie Centrum 15 jaar, reden voor een interactief symposium op maandag 11 april voor de huisartsen en op woensdag 13 april voor de specialisten van onze regio.

Het symposium behandelde de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de allergologie, met als rode draad “preventie”. De druk bezochte avonden hadden een interactief karakter met de nadruk op multidisciplinaire samenwerking binnen ons ziekenhuis en met onze collega’s van de regio.

Praktische richtlijnen op het gebied van eczeem en immunotherapie kwamen aan bod, alsmede de nieuwste inzichten over vroege introductie van allergene voedingsmiddelen. Daarnaast een overzicht van de do’s en don’ts van sensibilisatie onderzoek bij verdenking voedselallergie, met een uitstap naar de recombinant allergenen diagnostiek.

Het werd gepresenteerd door de diverse leden van het DAC.

Waarom bestaat het DAC ? en wat maakt het uniek in Nederland ?

Multidisciplinaire samenwerking !

Allergie of overgevoeligheid is een veel voorkomende ziekte. In Nederland

DAC multidisciplinair. Om de hoogste kwaliteit van zorg te leveren aan

ontwikkelt 1 op de 3 kinderen ergens in zijn of haar leven een allergie. Het

zowel kinderen als volwassenen werken 8 disciplines samen:

DAC van het RdGG is gespecialiseerd in het onderzoek naar de oorzaak van

• Allergoloog

de allergie en de behandeling daarvan. Het Centrum voor Allergie en Kind op

• Kinderarts-allergoloog

Omdat allergie patiënten meestal veel verschillende klachten hebben is de

Hans de Groot Leonieke van Veen, Dirk Verhoeven, Nicolette Arends

locatie Voorburg van Reinier de Graaf maakt onderdeel uit van de afdeling Allergologie. Het is een landelijk expertisecentrum voor de diagnostiek van

• Dermatoloog

voedselallergie. Kinderen worden hier gezien door de allergoloog of de kin-

• KNO arts

Inge Haeck, Simone Stadhouders Harriët Hafkamp, Kiki Kruyt

derarts-allergoloog. Bij twijfel aan de diagnose of bevestiging van een

• Longarts

José de Kluijver

voedselallergie worden er in Delft op de dagbehandeling voedselprovocaties

• Oogarts

Carolina Leonhardt

verricht. Deze zijn tijdsintensief, vergen de nodige speciale (dubbelblinde)

• Medisch immunoloog

Liesbeth Bakker, Manou Batstra

receptuur en worden om die redenen slechts op enkele plaatsen in Nederland

• Diëtisten

Marloes Elgersma, Kim Jansen,

gedaan. Ons expertise centrum is dan ook verwijscentrum voor ziekenhui-

Leonie van der Kruk, Marjolein de Nie, Esther

zen van Vlaardingen, Den Haag, en Zoetermeer, tot Leiden en de regio’s

van Ruijven, Margreet Timmer.

daarom heen.

1x per maand komt het hele team bij elkaar om patiënten te bespreken, wetenschappelijk onderzoek met elkaar te delen en gezamenlijk protocollen te maken voor een eenduidig beleid t.a.v. diagnostiek en therapie binnen het Reinier.

1x per week is er een MultiDisciplinairOverleg tussen de KNO-arts, longarts en (kinderarts)allergoloog waarbij alle patiënten met een inhalatie allergie worden besproken; dit is zeer efficiënt en voorkomt dat de patiënt vele keren naar het ziekenhuis moet voor de diagnostiek. Als besloten wordt tot immunotherapie, als behandeling van bv de hooikoorts, dan kan de patiënt terecht bij elke specialist van het DAC, op elke locatie waar we polikliniek hebben.

Dit is voor de patiënt een fijne service gezien de tijdsbelasting die ziekenhuisbezoek normaal kan zijn.

Tenslotte zien we vaak patiënten op de dag zelf van elkaar; bijvoorbeeld een kind met voedselallergie dat de kinderarts bezoekt en op dat bezoek fors eczeem heeft, kan zonodig direct door de dermatoloog worden gezien en behandeld. Alles in het teken van patientvriendelijkheid, efficiëntie en allergie-expertise.

Reinier Research

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 25

DELFTS ALLERGIE CENTRUM

25

Tien jaar Gasthuispraatjes van Pit naar Pitch Door: Dave H. Schweitzer Hulde aan het transmurale bureau en aan de daaraan verbonden avondvoorzitter Marc van Wijk. Wat was het een spectaculaire avond. Hulde aan de mensen van Kannen en Kruiken want de horeca was meer dan ‘top’.

Ik heb me laten vertellen dat het allemaal op een briljante transmurale ingeving gebaseerd was. Een van de dames van het transmuraal bureau blijkt een ondubbelzinnige relatie te hebben met een zekere Toine Andernach, professioneel coach performer. Die Toine, aardige kerel, weet precies hoe je moet presenteren, snel, kort en met een forse dosis pit. Zo gezegd, zo gedaan, aan een 16-tal bn’ers de eer.

Marc van Wijk zette de toon, fungeerde als pitch-tijd-bewaker en leidde elke spreker in. Het liep als een voortdenderende trein, elke pitch 3 minuten en geen seconde meer (beetje overdreven). Melwin Koopmans vertelde over zijn carrière, gasthuispraatjes en afscheid, Clemens Bolwerk, wie kent hem niet, over medicatietrouw, Kiki Kruyt over een spannende operatietechniek, Elma van Rossen over haar prachtige nieuwe borsten, Griet Spiessens over een snelle en hele goede afhandeling van problemen op de ‘spoed’, Jerome Wishaupt over kinderen en….over kinderen, Margreet van Miert over de eerste beeldanalyses; van patiënt tot huisarts tot specialist en weer terug, John van der Hoeven over da Vinci zonder Leonardo en over het bestaan in de console van een operatierobot, Jantine Bremmer over highlights in de kaakchirurgie, Inge Aangenendt over efficiency aspecten in de ouderenzorg, Pieter Schijen over de schoonheid van het huisartsen vak en over die van het leven, Casper Smit over oude en nieuwe chirurgen en over oude en nieuwe technieken, het motto ‘steek je nek eens uit’, Jet Bijlmer over gewone dermatologische aandoeningen en efficiënte behandeling, Leo Aerden over spoedinterventies in de neurologie, allemaal wetenschappelijk bewezen, Dave Schweitzer over de vraag waarom er op ‘moederaarde’ niets mooier bestaat dan endocrinologie, Andre van Rijckevorsel over een van zijn kicks n.l. de fijne samenwerking met de RdGG specialisten.

En tenslotte veel hulde aan het adres van Melwin Koopmans die ermee stopt.

Over pit gesproken.

Huisartsvoorzitter Melvin Koopmans ontvangt gegraveerde glazen

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 26

26

Gepubliceerd In deze rubriek beschrijven wij alleen publicaties van in het RdGG geïnitieerd en uitgevoerd onderzoek.

Door: Dave H. Schweitzer Stolp I, Smit M, Luxemburg S, van den Akker T, de Waard J., van Roosmalen J., et al. Ambulance Transfer in Case of Postpartum Hemorrhage after Birth in Primary Midwifery Care in The Netherlands: A Prospective Cohort Study. Birth 2015 Sep;42(3):227-34.

Dit prospectieve Nederlandse onderzoek bestudeert of het criterium van 45minuten bereikbaarheid wordt gehaald bij een groep vrouwen die thuis bevallen en na de bevalling gaan bloeden. De uitkomstmaat was de gerealiseerde duur van ambulance vervoer, de Revised Trauma Score (RTS), de hoeveelheid bloedverlies, de gehanteerde chirurgische procedures en het aantal benodigde bloedtransfusies. Het onderzoek werd uitgevoerd van april 2008 tot april 2010 en betreft 72 vrouwen. Van deze groep werden 18 geëxcludeerd (25%). Bij 45 van de 54 vrouwen (63%) werd inderdaad het 45-minuten criterium gehaald. 75.9% hadden een RTS score van 12 (optimaal) en bij 24.1% ontstond een systolische bloeddruk daling (RTS 10 of 11). Onderzoekers vonden geen relatie tussen de duur van het ambulancevervoer, de conditie van moeder en overige klinische uitkomsten. De onderzoekers veronderstellen dat het lage risicoprofiel van de vrouwen die thuis bevallen, de goed georganiseerde verloskunde zorg en de ambulancezorg in Nederland, bijdragen tot deze gunstige bevindingen.

Baalbergen A, Molijn AC, Quint WG, Smedts F, Helmerhorst TJ. Conservative Treatment Seems the Best Choice in Adenocarcinoma In Situ of the Cervix Uteri. J Low Genit Tract Dis 2015 May 4;19(3):239-43.

De resultaten van conservatieve behandeling van adenocarcinoom in situ van de cervix (ACI) wordt in dit onderzoek nagegaan. Ook wordt in het bestudeerde materiaal naar humaan papilloma virus (HPV) gekeken. Het onderzoek beslaat de periode 1989-2012 en betreft statusonderzoek onder 132 patiënten met een gemiddelde leeftijd van 37 jaar. 95 vrouwen (72%) hadden geen klachten tijdens het stellen van de diagnose. De primaire behandeling bij 124 patiënten bestond uit een vriesbehandeling van de afwijkende cervix (cold knife cone) of behandeling met het electrochirurgisch mes (LEEP). De gemiddelde follow-up was 62 maanden, mediaan 46 maanden.

Positieve sneevakken werden bij 18%; cold knife cone en bij 40% LEEP vastgesteld. Bij 86 patiënten werden 3 recidieven vastgesteld. Hoog risico HPV werd bij 115 vrouwen (96%) gevonden. HPV-18 bleek aanwezig bij 51%. De conclusie luidt dat na conservatieve behandeling een klein risico bestaat op recidief en dat deze benadering verantwoord is bij de groep met negatieve snijvlakken onder strikte follow-up.

Bos MM, Verburg IW, Dumaij I, Stouthard J, Nortier JW, Richel D, et al. Intensive care admission of cancer patients: a comparative analysis.

Cancer Med 2015 Apr 18;4(7):966-76.

Dit onderzoek probeert men de verdeling van kankerpatiënten opgenomen op een ICU (chirurgische reden vs. niet- chirurgische reden) en van kankerpatiënten niet op een ICU, inzichtelijk te maken. De periode 2006-2011, 4 Nederlandse ziekenhuizen, in totaal 36.860 patiënten. 2374 (6.4%) wordt opgenomen op de intensive care. 56% van deze opnames in aansluiting aan een operatieve ingreep, 44% waren niet-chirurgische opnames. Het grootste sterfterisico ondervond de chirurgisch behandelde groep al dan niet met voorafgaande chemo/ radiotherapie. 80 van de 1073 niet-chirurgische ICU patiënten waren opgenomen vanwege kankergerelateerde problematiek. Het aandeel opgenomen mannen was significant hoger dan dat van vrouwen. De 5-jaarsoverleving was n.l. 41% maar de mediane overlevingsduur (1.104 dagen) was wel significant lager dan die van niet-ICU opgenomen patiënten.

1 van de 16 patiënten met kanker wordt op een ICU opgenomen en de relevantie van een dergelijke opname blijkt voor deze groep aanzienlijk.

Reinier Research

Dezentje VO, Opdam FL, Gelderblom H, Hartigh dJ, Van der Straaten T, Vree R, et al waaronder Maartense E. CYP2D6 genotype- and endoxifen-guided tamoxifen dose escalation increases endoxifen serum concentrations without increasing side effects. Breast Cancer Res Treat 2015 Sep 14;153(3):583-90.

Borstkanker patiënten met verminderde CYP2D6 activiteit zouden van een hogere dosis tamoxifen voordeel kunnen hebben. In dit prospectieve eenstaps tamoxifen dosis escalatieonderzoek kregen 12 zogenaamde slechte en 12 intermediate metabolizers een berekende dosis tamoxifen vastgesteld aan de gemiddelde endoxifen spiegel (afgezet tegen de endoxifenspiegels verkregen bij extensive metabolizers). Tijdens het onderzoek ontstond er bij de indermediate groep even hoge endoxifen spiegels als bij de extensive group terwijl dit 24 tot 81% was bij de slecht metaboliserende groep. De drempelwaarde van 5.97 ng/ml (=16.0 nM) werd bij alle patiënten gehaald. De CYP2D6 genotype- en endoxifen-geleidde tamoxifen dosis escalatie vond plaats zonder toename van bijwerkingen op korte termijn. Veiligheid en effectiviteit van deze strategie met tamoxifen op langere termijn moet verder worden uitgezocht.

Van Egmond JC, Verburg H, Mathijssen NM. The first 6 weeks of recovery after total knee arthroplasty with fast track. Acta Orthop 2015 Oct 9;86(6):708-13.

Patiënten die een totale knievervanging ondergaan worden vaak in fast-track programma’s behandeld. In dit onderzoek wordt nagegaan hoe de patiënt deze aanpak gericht op een kort ziekenhuisverblijf ervaart. 34 patiënten werden gedurende 6 weken d.m.v. een dagboek met internationaal gevalideerde vragenlijsten gevolgd. Na exclusie van 4 patiënten bleek dat 28 van de 30 patiënten positief stonden t.o.v. het korte ziekenhuisverblijf. In de 1e week bedroeg de gemiddelde tijd voor fysiotherapie 0.6 uur en dit nam toe naar 0.9 uur in de weken daarna, waarbij zeer verschillende behandelingen werden aangeboden. Extra policontrole bleek voor 9 patiënten noodzakelijk. 28 van de 30 patiënten waren dus tevreden met de fast track aanpak. De intensiteit van de fysiotherapiebehandeling was laag. De kwaliteit van leven werd na 6 weken weer vergelijkbaar met voor de ingreep.

Van Egmond JC, Verburg H, Vehmeijer SB, Mathijssen NM. Early follow-up after primary total knee and total hip arthroplasty with rapid recovery : Focus groups. Acta Orthop Belg 2015 Sep;81(3):447-53.

Patiënten die een totale heup of knievervanging ondergaan worden vandaag de dag in fast-track programma’s behandeld. In dit onderzoek wordt d.m.v. patiëntenbijeenkomsten nagegaan hoe men die vroege fase na de operatie heeft ervaren. Onderzoekers nodigden 20 patiënten uit, 6 weken na het ziekenhuisontslag. Ervaringen van deze mensen werd vervolgens kwalitatief geanalyseerd. De mensen bleken heel tevreden te zijn over het korte ziekenhuisverblijf en alleen de alleenstaande patiënten hadden wel wat langer willen blijven. Patiënten die een totale heupvervanging hadden ondergaan bleken vaak slechter te slapen terwijl patiënten met totale knievervanging vooral veel pijn hadden. De rapportage over de fysiotherapie was wisselend. den Hartog YM, Mathijssen NMC, Vehmeijer SBW. Total hip arthroplasty in an outpatient setting in 27 selected patients. Acta Orthopaedica 2015;86(6):02.

Onderzoekers stelden zich de vraag of het mogelijk is om totale heupvervanging tijdens een dagopname te realiseren. Van april tot juli 2014 onderging 27 patiënten een totale heupvervanging tijdens een dagopname. Procedure en ervaringen van patiënten werd onderzocht met vragenlijsten (zg. PROMs) voor- en na de ingreep, na 6 weken en 3 maanden. Ook werden vragen over het dagelijks functioneren na 6 en 12 weken gesteld. 3 patiënten waren

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 27

WETENSCHAPPELIJKE PUBLICATIES

noodgedwongen langer in het ziekenhuis opgenomen (vanwege misselijkheid en/of duizeligheid). De overige 24 patiënten gingen wel diezelfde dag naar huis. De PROMs en de vragen over het dagelijks functioneren werden door de patiënten gunstig ingevuld. Een patiënt moest vanwege seroomvorming worden opgenomen (na 11 dagen) maar verder waren er geen andere complicaties. Totale heupvervanging tijdens een dagopname levert dus goede resultaten op vastgesteld tot 3 maanden postoperatief. van den Berg P, Schweitzer DH, van Haard PM, van den Bergh JP, Geusens PP. Meeting international standards of secondary fracture prevention: a survey on Fracture Liaison Services in the Netherlands.

Osteoporos Int 2015 Apr 10;26(9):2257-63.

De Fracture Liaison Service (FLS) ook wel ‘osteoporose en fractuur polikliniek’ heeft als doelstelling om zo effectief mogelijk nieuwe fracturen te voorkomen door opsporing en behandeling van patiënten met een nieuw ontstane fractuur. In dit onderzoek gebruiken onderzoekers een internationaal gestandaardiseerde vragenlijst met vragen gericht op hoe patiënten geselecteerd worden en over de manier waarop diagnostiek en behandelingen plaatsvinden. Slechts 24 van de 90 poliklinieken (27%) leverden een complete en evalueerbare vragenlijst in. Dit leverde gegevens op van 24.468 fractuurpatiënten (d.w.z. 25% van alle fractuurpatiënten in Nederland geteld in 2012. Aspecten als het identificeren van de patiënt met een fractuur, het consequent uitnodigen om op de polikliniek te komen, de snelheid van analyse, het gebruik van nationale richtlijnen, de evaluatie van secundaire osteoporose, het starten met medicijnen, de communicatie met de huisarts en het uitvoeren van follow-up strategie, bleek zeer goed op orde (>90%). In 70% werd aandacht besteed aan valpreventie. De opkomst van de patiënt op de uitnodiging van de FLS kon beter. van Hoof JJ, van Zanten E, van der Lely N. Four Years of Reports of Alcohol-Related Harm to Pediatricians in the Netherlands. J Child Adolesc Subst Abuse 2015 Jul 4;24(4):191-7.

Dit observationele onderzoek naar aspecten van ziekenhuisopnames onder kinderen t.g.v. intoxicatie door alcohol laat een forse toename zien van het aantal ziekenhuisopnames van 297 in 2007 naar 1616 kinderen vier jaar later. De verhouding jongens en meisjes verandert niet maar wel de gemiddelde leeftijd die van 14.9 naar 15.4 jaar oploopt. De gemiddelde alcohol concentratie onder 1350 adolescenten met intoxicatie bedroeg 1.84 g/l; te weten 1.76 g/l bij meisjes en 1.93 g/l bij jongens. Dit percentage was in de loop van jaren onveranderd gebleven. Het aantal uren verminderd bewustzijn tijdens opname in het ziekenhuis liep op van gemiddeld 2.2 naar 3.2 uur en tenslotte verminderde de duur van het ziekenhuisverblijf van 1.07 naar 0.96 dagen.

Wishaupt JO, van den Berg EA, van Wijk T, van der Ploeg T, Versteegh FG, Hartwig NG. Paediatric apnoeas are not related to a specific respiratory virus and parental reports predict hospitalisation. Acta Paediatr 2016 Feb 22;105(5):542-8.

Doel van dit prospectieve cohortonderzoek is om het aantal apneuperiodes bij gezonde jonge kinderen opgenomen met een acute luchtweginfectie te correleren met kliniek, ziekte ernst, de afloop en virus RT-PCR van neussecreet. 582 kinderen werden onderzocht. 7,9% uit het 241 tellend cohort van kinderen jonger dan 3 maanden presenteerde zich met apnoe. Hiervan bleek RS virus (n=8 kinderen), andere virussoorten (n=5 kinderen) en geen virus (n=5 kinderen) bij zich te dragen. Kinderen met apneu waren vaker cyanotisch, ondervonden een langduriger verblijf in het ziekenhuis en hadden meer extra zuurstof voor langere periode nodig. De ouderlijke observatie ‘ons kind heeft adempauzes’ wordt bevestigd en geldt als belangrijke klinische informatie.

27

Nederlandse IC-afdelingen aangeleverd (2008-2013). De IC-afdelingen hadden deels een vorm van selectieve decontaminatie in het werkprotocol of waren er recent mee begonnen. De gegevens werden via een Nederlandse database voor antibioticaresistentie (maandelijkse infectie percentages van S. Aureus, E. faecalis, E. fecium en resistente fenotypes) verkregen. Het langdurig toepassen van selectieve decontaminatie levert geen toename op van Gram positieve kokken. Het opstarten hiervan echter wel; meer S. aureus en meer E. Fecium uit luchtwegisolaten. Het aantal resistente stammen bleef laag en nam niet toe.

Bouwmans AE, Leentjens AF, Mess WH, Weber WE. Abnormal Echogenicity of the Substantia Nigra, Raphe Nuclei, and Third-Ventricle Width as Markers of Cognitive Impairment in Parkinsonian Disorders: A Cross-Sectional Study. Parkinsons Dis 2016;2016:4058-580.

Patiënten met de ziekte van Parkinson presenteren zich vaak met cognitieve achteruitgang. Deze cross-sectionele studie onder 126 patiënten met de ziekte van Parkinson en ook atypische symptomatologie van de ziekte van Parkinson onderzoekt de echogeniciteit van de substantia nigra, de raphe kernen en de diameter van het derde ventrikel d.m.v. transcraniale echografie. De cognitie werd vastgesteld aan de hand van een gespecificeerde vragenlijst (SCOPA-COG). Bij eerste presentatie bleek dat een derde van de patiënten met de ziekte van Parkinson en de helft van de patiënten met atypische Parkinson symptomen minder goed cognitief functioneert. De echogeniciteit van de substantia nigra bleek geen relatie te hebben met cognitie.

De diameter van het derde ventrikel was significant groter bij patiënten met de ziekte van Parkinson én cognitieve achteruitgang. Onder patiënten die zich met atypische Parkinson symptomen én cognitieve achteruitgang presenteert werd vaker hypo-echogeniciteit van de raphe kernen vastgesteld (vermoedelijk veroorzaakt door een deficiënt serotonine transmitter systeem). Een toegenomen diameter van het derde ventrikel bij patiënten met cognitieve achteruitgang wijst op Alzheimer-like hersenen atrofie.

Zengerink I, Duivenvoorden T, Niesten D, Verburg H, Bloem R, Mathijssen N. Obesity does not influence the outcome after unicompartmental knee arthroplasty. Acta Orthop Belg 2015 Dec;81(4):776-83.

Dit retrospectief onderzoek betreft de pijnbeleving en de tevredenheid na operatie onder 147 patiënten die een mediaal geplaatste unicompartimentele knie-artroplastiek ondergingen (2001-2011; minimum follow-up tijd twee jaar). De vraagstellingen werd onder niet-obese en obese patiënten vergeleken. Een drietal vragenlijsten werd afgenomen. Pre, peri-operatieve en follow-up gemaakte foto’s geëvalueerd. De levensduur van de geplaatste voorziening bleek 87% na 5 jaar. Dit getal werd niet beïnvloed door obesitas.

Ook werd er qua pijnbeleving en tevredenheid geen verschil tussen de groepen vastgesteld. Obesitas is dus geen contra-indicatie voor het plaatsen van een mediale unicompartimentele knie-artroplastiek.

Koper MC, Mathijssen NM, Vehmeijer SB. A 5-year survival analysis of 160 Biomet Magnum M2 metal-on-metal total hip prostheses. Hip Int 2016 Nov 5;26(1):50-6.

De large-head metal-on-metal totale heupartroplastiek wordt met toegenomen prothese falen en pseudotumor formatie rond de heup geassocieerd. Dit onderzoek rapporteert de uitkomsten van 160 Biomet Magnum M2 largehead metal-on-metal totale heupgewrichten. In totaal werd deze voorziening tussen 2006 en 2010 bij 150 patiënten geplaatst. Vanwege een waarschuwing door de firma werden deze patiënten opgeroepen om zich uitgebreid te laten onderzoeken. Deze gegevens zijn in dit onderzoek uitgewerkt. De cumulatieve 5 jaar houdbaarheid van de prothese bleek 93,1%. De pseudo tumorformatie 8,75%. Uiteindelijk werden 13 protheses vervangen 8.1%.

van der Bij AK, Frentz D, Bonten MJ. Gram-positive cocci in Dutch ICUs with and without selective decontamination of the oropharyngeal and digestive tract: a retrospective database analysis. J Antimicrob Chemother 2016;71(3):816-20.

Doel van het onderzoek was om de groeitrend van Gram positieve kokken uit bloed en luchtwegisolaten te beoordelen. De materialen werden door 42

Juli 2016

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 28

De evolutie van studie-eindpunten

Bezoek onze website gynoncology.nl/evolutie en bepaal zelf wat de evolutie van eindpunten voor u kan betekenen!

A/ADVERTISEMENT/NL/ONCO/1601/0002A

Staat de totale overleving als eindpunt steeds meer onder druk?

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:06 Pagina 29

29

Uitwerking casus Het apparaat van Kees Koekoek.

Het antwoord is C. In de film the One Flew Over the Cuckoo's Nest uit 1975 gebaseerd op het gelijknamig boek van Ken Kesey ondergaat Randle McMurphy meerdere strafbehandelingen in de “shock shop” met Electric Convulsive Therapy (ECT). Op de foto ziet u het ECT apparaat van GGZ Delfland Sint Jorisweg. De clue is natuurlijk dat Kees Koekoek ook uit zijn nest was gevallen doordat hij wegens ernstige depressie uit huis geplaatst werd en begeleid moest gaan wonen. Tegenwoordig vindt ECT onder sedatie plaats. Een op 10 patiënten hebben daarna ernorme spier en soms ook hoofdpijn. De hoofdpijn wordt verklaard zowel door kracht vanuit gecontraheerde nekspieren als door de soms hoogoplopende bloeddrukken. Patiënten met hypertensie profiteren van een goede bloeddrukregulatie. Kees Koekoek nam helemaal niets maar vanaf heden is hij overtuigd van nut en noodzaak.

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:07 Pagina 30

" " $ % " # $ ! # $ !! " # " # " " " %

"

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:07 Pagina 31

“Zorg en hulp regelen we snel en goed, samen met u en uw omgeving”

Careyn is een actieve maatschappelijke onderneming, die zich inzet voor de gezondheid en het welzijn van onze klanten: jong en oud, gezond of kwetsbaar. Als het nodig is, staan onze betrokken medewerkers klaar om hulp en ondersteuning te bieden. Samen met andere zorgverleners, vrijwilligers, mantelzorgers en buurtbewoners want samen werkt Â’t beter!

Careyn is ĂŠĂŠn van de grootste zorgorganisaties van Nederland, maar overal lokaal verankerd in de wijk.

Het werkgebied strekt zich uit van Utrecht en ZuidHolland tot de regio Breda.

We willen in de directe woonomgeving de mogelijkheden zo organiseren dat iedereen in elke levensfase naar eigen wens en behoefte zelfstandig kan blijven.

DĂĄt vinden we belangrijk!

Careyn biedt een zo compleet mogelijk aanbod van diensten op het terrein van zorg, welzijn en wonen.

Bijvoorbeeld:

• Thuiszorg, wijkverpleging • Gespecialiseerde verpleging •

Thuisbegeleiding

• Verpleeghuis- en verzorgingshuiszorg •

Revalidatie

• Dagverzorging en dagbehandeling •

Dieetadvisering

•

Jeugdgezondheidszorg

• (Para-)medische hulp •

Kraamzorg

• Welzijns- en gemaksdiensten

Direct zorg aanvragen?

Bel: 088-1239988 Of kijk: www.careyn.nl

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:07 Pagina 32

De zon zit weer in de maand 3 manieren om je kind goed te beschermen

De zon maakt je blij en geeft je vitamine D. Maar de zon kan ook heel gevaarlijk zijn. Vooral voor kinderen, hun huid is extra kwetsbaar. Bescherm je kind door goed te smeren, beschermende kleren te dragen en af en toe de zon te weren.

Alles over SMEREN, KLEREN, WEREN vind je op kwf.nl/zonnen

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:07 Pagina 33

VERKORTE PRODUCTINFORMATIE PRADAXA® Samenstelling: 75 mg, 110 mg of 150 mg dabigatran etexilaat (als mesilaat) per capsule. Farmacotherapeutische categorie: directe trombineremmers. Farmaceutische vorm: harde capsules. Therapeutische indicaties: 1. Preventie van cerebrovasculair accident (CVA) en systemische embolie bij volwassen patiënten met non-valvulair atriumfibrilleren met één of meer risico factoren zoals: CVA of TIA in de anamnese, symptomatische hartfalen (≥ NYHA 2), ≥75 jaar, diabetes mellitus, hypertensie. 2. Behandeling van diep veneuze trombose (DVT) en longembolie (PE) en preventie van recidiverende DVT en PE bij volwassenen.3. Primaire preventie van veneuze trombo-embolische (VTE) aandoeningen bij volwassen patiënten die electief een totale heupvervangende operatie (THO) of een totale knievervangende operatie (TKO) hebben ondergaan. Dosering en wijze van toediening: Capsules niet openen, innemen met een glas water, met of zonder voedsel. Preventie van CVA of systemische embolie, behandeling van DVT/PE, preventie van recidiverende DVT/PE: 300 mg per dag, ingenomen als één capsule van 150 mg tweemaal daags. Patiënten van 80 jaar en ouder: 220 mg ingenomen als één capsule van 110 mg tweemaal daags. Preventie VTE na electieve TKO: éénmaal daags 220 mg, ingenomen als 2 capsules van 110 mg. Behandeling binnen 1 – 4 uur na de operatie starten, daarna 10 dagen voortzetten met 2 capsules éénmaal daags. Preventie VTE na electieve THO: éénmaal daags 220 mg, ingenomen als 2 capsules van 110 mg. Behandeling binnen 1-4 uur na de operatie starten met 1 capsule, daarna 28-35 dagen voortzetten met 2 capsules éénmaal daags. Na TKO of THO is bij patiënten met een matig verminderde nierfunctie (creatinineklaring 30 – 50 ml/min) en ouderen (> 75 jaar) de aanbevolen dosis 150 mg per dag, ingenomen als 2 capsules van 75 mg. Zolang geen hemostase is vastgesteld moet het begin van de behandeling bij TKO en THO worden uitgesteld. Begint de behandeling niet op de dag van de operatie, dan moet worden gestart met éénmaal daags 2 capsules. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of voor één van de hulpstoffen, ernstig verminderde nierfunctie (creatinineklaring < 30 ml/min), actieve, klinisch significante bloedingen, laesie of aandoening die als een significante risicofactor voor majeure bloedingen wordt beschouwd, gelijktijdige behandeling met andere anticoagulantia, verminderde werking van de lever of leveraandoeningen die naar verwachting invloed hebben op de overleving, gelijktijdige behandeling met systemische ketoconazol, ciclosporine, itraconazol, en dronedarone, kunsthartklep waarvoor antistollingsbehandeling vereist is. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen voor gebruik: Voor de start van de behandeling met dabigatran dient de nierfunctie bepaald te worden door berekening van de creatinineklaring (m.b.v. de Cockcroft-Gaultmethode). Tijdens de behandeling dient de nierfunctie bepaald te worden in klinische situaties waarbij verwacht wordt dat de nierfunctie zal afnemen of verslechteren en tenminste eens per jaar bij patiënten ≥75 jaar of met nierinsufficiëntie. Bij patiënten met een verhoogde kans op bloedingen dient een dosis van 220 mg dabigatran, ingenomen als één capsule van 110 mg tweemaal per dag, overwogen te worden voor de preventie van CVA of systemische embolie en bij de behandeling van DVT/PE en preventie van recidiverende DVT/PE. Een stollingstest (dTT, ECT of aPTT) kan worden gebruikt om patiënten met verhoogde dabigatran concentraties te identificeren. Een INR-test is onbetrouwbaar bij patiënten die dabigatran gebruiken. Patiënten die dabigatran gebruiken, hebben, wanneer zij een operatie of invasieve procedure ondergaan, een verhoogd risico op bloedingen.

Er is een specifiek antidotum (Praxbind, idarucizumab) beschikbaar. Bij patiënten met verhoogde leverenzymen > 2 maal ULN, wordt dabigatran niet aanbevolen. Er is geen ervaring bij kinderen en adolescenten. Anesthesie via een postoperatieve inwendige epidurale katheter wordt niet aanbevolen. Na het verwijderen van de katheter moet ten minste twee uur gewacht worden met de eerste toediening van dabigatran. Niet gebruiken tijdens zwangerschap of borstvoeding. Interacties met andere geneesmiddelen: Er is geen of weinig ervaring met de volgende behandelingen die de kans op bloedingen, in combinatie met het gebruik van dabigatran, kunnen verhogen: anticoagulantia zoals UFH, LMWH en heparinederivaten, trombolytische middelen, vitamine K-antagonisten, rivaroxaban of andere orale anticoagulantia en plaatjesaggregratieremmers zoals GPIIb/IIIa-receptorantagonisten, ticlopidine, prasugrel, ticagrelor, dextran en sulfinpyrazon. Zowel het gebruik van acetylsalicylzuur, clopidogrel, SSRI’s, SNRI’s, als chronisch gebruik van NSAID’s verhoogden in de RE-LY-studie het risico op bloedingen bij zowel dabigatran als warfarine. Dabigatran wordt niet gemetaboliseerd door het cytochroom-P450-systeem en heeft geen effect in vitro op menselijke cytochroom-P450-enzymen. De pro-drug dabigatran etexilaat is een substraat voor de effluxtransporter Pglycoproteïne. Proteaseremmers beïnvloeden Pglycoproteïne en gelijktijdige behandeling met dabigatran en deze middelen wordt daarom niet aanbevolen. Gelijktijdige toediening van P-glycoproteïne-inductoren (zoals rifampicine, sintjanskruid (Hypericum Perforatum), carbamazepine of fenytoïne) dient vermeden te worden. Preventie van CVA en systemische embolie, behandeling van DVT/PE, preventie van recidiverende DVT/PE: Voorzichtigheid is geboden bij gelijktijdig gebruik van dabigatran en lichte tot matig sterke Pglycoproteïneremmers (bv. amiodaron, kinidine, verapamil en ticagrelor), in het bijzonder bij patiënten met een licht tot matig verminderde nierfunctie. Bij patiënten die tegelijk dabigatran en verapamil krijgen, dient de dosis dabigatran te worden verlaagd naar 220 mg ingenomen als één capsule van 110 mg tweemaal per dag. Gelijktijdige behandeling met tacrolimus wordt niet aanbevolen. Gelijktijdige behandeling met protonpompremmers (PPI) leek de werkzaamheid van dabigatran niet te verminderen. De toediening van ranitidine samen met dabigatran had geen klinisch relevant effect op de mate waarin dabigatran werd geabsorbeerd. Preventie van VTE: Bij patiënten die gelijktijdig dabigatran en amiodaron, kinidine of verapamil gebruiken dient de dosering verlaagd te worden tot 150 mg dabigatran eenmaal daags. Bij

patiënten met matige nierinsufficiëntie die gelijktijdig dabigatran en verapamil gebruiken dient een dosis van 75 mg dabigatran overwogen te worden. Bij patiënten die gelijktijdig dabigatran en claritromycine gebruiken dient nauwgezet klinisch toezicht te worden gehouden, in het bijzonder wat betreft het optreden van bloedingen, speciaal bij patiënten met milde tot matige nierinsufficiëntie. Bijwerkingen: De meest gemelde bijwerkingen zijn bloedingen. Ernstige bloedingen kunnen, ongeacht waar ze in het lichaam optreden, leiden tot invaliditeit, levensbedreigend zijn of zelfs een dodelijke afloop tot gevolg hebben. Indien ernstige bloedingen optreden moet de behandeling worden gestopt en de bron van de bloeding worden onderzocht. Er is geen antidotum voor dabigatran. Andere vaak voorkomende klachten zijn buikpijn, diarree, dyspepsie, misselijkheid en abnormale leverfunctie / leverfunctietest (minder dan 10%). Preventie van CVA en systemische embolie: Bloedingen kwamen in totaal bij ongeveer 16,6% van de patiënten voor; ernstige bloedingen werden zelden gerapporteerd in het klinisch onderzoek (minder dan 3,5%). Dabigatran werd in de RELY studie gerelateerd aan een hogere incidentie van majeure gastro-intestinale bloedingen. De toediening van een protonpompremmer kan overwogen worden om een gastro-intestinale bloeding te voorkomen. Behandeling van DVT/PE, preventie van recidiverende DVT/PE: Bloedingen kwamen in totaal bij ongeveer 19,4% van de patiënten voor; ernstige bloedingen werden zelden gerapporteerd in het klinisch onderzoek (minder dan 1,0%).

Preventie van VTE: Bloedingen kwamen in totaal bij ongeveer 14% van de patiënten voor; ernstige bloedingen (inclusief wondbloedingen) werden zelden gerapporteerd (minder dan 2%). Verpakking: Pradaxa 75 mg, 110 en 150 mg worden geleverd in aluminium blisterverpakkingen van 60 stuks. Afleverstatus: U.R. Registratie: EU/1/08/442/003, EU/1/08/442/007, EU/1/08/442/011. Registratiedatum 18 mrt 2008 (VTE preventie na THO/TKO), 04 aug 2011 (CVA), 03 juni 2014 (acute DVT/LE, preventie recidiverende DVT/LE). Vergoeding en prijzen: Pradaxa wordt volledig vergoed binnen het GVS, mits geïnitieerd door een specialist. Voor prijzen, zie KNMP taxe. Voor volledige productinformatie is de 1B tekst op aanvraag beschikbaar. Boehringer Ingelheim bv., Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar. Tel. 0800-2255889. Datum herziening van de tekst: 28 januari 2016.

VERKORTE PRODUCTINFORMATIE PRAXBIND® 왔 Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg worden verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden. Samenstelling: Elke injectieflacon bevat 2,5 g idarucizumab, 2 g sorbitol en 25 mg natrium in 50 ml. Farmacotherapeutische categorie: specifiek antidotum voor dabigatran. Farmaceutische vorm: Oplossing voor injectie/infusie. Therapeutische indicaties: Volwassen Pradaxa (dabigatran etexilaat) gebruikers wanneer het anticoagulerend effect van dit middel snel moet worden geneutraliseerd voor spoedoperaties/ dringende ingrepen of bij een levensbedreigende/ongecontroleerde bloeding.

Dosering en wijze van toediening: Uitsluitend voor gebruik in het ziekenhuis. De aanbevolen dosis is 5 g (2 x 2,5 g/50 ml), intraveneus toegediend als twee achtereenvolgende infusies van elk 5 tot 10 minuten of als bolusinjectie. Contra-indicaties: Geen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen voor gebruik: Idarucizumab heft alleen het anticoagulerend effect van dabigatran, niet van andere anticoagulantia. Idarucizumab kan worden gebruikt in combinatie met standaard ondersteunende maatregelen, die vanuit medisch oogpunt in aanmerking dienen te komen. Het risico van het gebruik van Praxbind bij patiënten met een bekende overgevoeligheid (bijv. anafylactoïde reactie) voor idarucizumab of voor een van de hulpstoffen (bijv bij erfelijke fructose intolerantie) moet zorgvuldig worden afgewogen tegen het mogelijke voordeel. Indien een anafylactische reactie of een andere ernstige allergische reactie optreedt, dient de toediening van Praxbind onmiddellijk te worden gestaakt en een passende behandeling te worden gestart. Door neutralisatie van de dabigatrantherapie worden patiënten blootgesteld aan het verhoogde trombotisch risico van hun onderliggende aandoening en moet worden overwogen om de anticoagulatiebehandeling te hervatten zodra dat medisch verantwoord is. Praxbind veroorzaakt een voorbijgaande proteïnurie die niet wijst op nierschade, waarmee bij urineonderzoek rekening dient te worden gehouden. Praxbind bevat 2,2 mmol (of 50 mg) natrium per dosis waarmee bij patiënten met een natriumbeperkt dieet rekening te worden gehouden. Interacties met andere geneesmiddelen: Klinisch relevante interacties met andere geneesmiddelen worden onwaarschijnlijk geacht. In preklinische onderzoeken zijn er geen interacties aangetoond met infusievloeistoffen voor volume expansie, concentraten van stollingsfactor (bijv. (geactiveerde) protrombinecomplex concentraten, recombinant factor VIIa) en andere anticoagulantia (bijv. andere trombineremmers dan dabigatran, factor Xa remmers, inclusief laagmoleculairgewichtheparine, vitamine K antagonisten, heparine). Bijwerkingen: De veiligheid van Praxbind is onderzocht bij 224 gezonde deelnemers en in een lopend fase III onderzoek bij 123 patiënten. Er zijn daarbij geen bijwerkingen vastgesteld. Verpakking: Oplossing van 50 ml in glazen injectieflacon (type I glas), met butylrubber stop, aluminium kap en etiket met geïntegreerde ophanglus. Afleverstatus: U.R. Registratie: EU/1/15/1056/001. Vergoeding en prijzen: Voor prijzen, zie KNMP taxe.

Voor volledige productinformatie is de 1B tekst op aanvraag beschikbaar.

Boehringer Ingelheim bv., Comeniusstraat 6, 1817 MS Alkmaar. Tel. 0800-2255889. Datum herziening van de tekst: 20 november 2015.

Colofon

Contactgegevens

Reinier Research

Locatie Voorburg / Diaconessenhuis

Is het wetenschappelijk tijdschrift van de Reinier de Graaf Groep.

Het tijdschrift verschijnt twee – vier keer per jaar.

Fonteynenburghlaan 52275 CX Voorburg / Tel. 070 340 11 00

Redactiebureau

Locatie Naaldwijk / Behandelcentrum Westland (polikliniek)

Reinier de Graaf ziekenhuis/Leerhuis Postbus 5011, 2600 GA Delft.

Email: wetenschappelijktijdschrift@rdgg.nl / Telefoon: 015 260 33 98

Middelbroekweg 2a, 2671 ME Naaldwijk / Tel. 0174 63 77 00

Hoofdredactie

Kiekendiefstraat 17, 2496 RP Den Haag / Tel. De Reef 015 270 68 00

Geke Blok, manager leerhuis, hoofd medische opleidingen & wetenschap Dave Schweitzer, internist/endocrinoloog

Gastredacteuren Daphne Wijffels, hoofd poli orthopedie en journalistiek medewerker Leerhuis

Secretariaat Irma Maas, managementassistente Leerhuis

Fotografie Frank van der Burg Sing Dekker Irma Maas Ruud van de Voorde

Vormgeving: Maurice de Jong

Uitgever en acquisitie: Multiplus BV, Drachten Monica Manhave Jessica Jager

Locatie Ypenburg / Gezondheidscentrum De Reef (polikliniek) www.rdgg.nl Reinier de Graaf maakt deel uit van de Reinier Haga Groep en tevens van de Samenwerkende Topklinische opleidings-ziekenhuizen. Dit is een samenwerkingverband van topklinische opleidingsziekenhuizen die hooggespecialiseerde zorg kunnen verlenen.

Aansprankelijkheid: Het Reinier de Graaf ziekenhuis noch de redactie zijn aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen. De redactie behoud zich het recht voor om brieven en aangeboden artikelen in te korten of niet te plaatsen. Overname van artikelen uitsluitend na overleg met de redactie.

Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden.

Samenstelling: Anoro bevat per afgegeven dosis 65 microgram umeclidiniumbromide overeenkomend met 55 microgram umeclidinium en 22 microgram vilanterol (als trifenataat). Indicatie: bronchusverwijdende onderhoudsbehandeling ter verlichting van symptomen bij volwassen patiÍnten met een chronische obstructieve longziekte (COPD). Dosering: volwassenen van 18 jaar en ouder: de aanbevolen dosering is ÊÊn inhalatie Anoro 55/22 microgram eenmaal daags. Anoro moet elke dag op hetzelfde tijdstip worden toegediend. De maximale dosering is ÊÊn inhalatie eenmaal daags. Bij patiÍnten die ouder zijn dan 65 jaar of bij patiÍnten met een nierfunctiestoornis of met een lichte of matige leverfunctiestoornis, is geen dosisaanpassing nodig. Bij patiÍnten met een ernstige leverfunctiestoornis is voorzichtigheid geboden. Contra-indicaties: overgevoeligheid voor de werkzame stoffen of hulpstoffen. Waarschuwingen: mag niet worden gebruikt bij patiÍnten met astma. Anoro kan paradoxaal bronchospasme veroorzaken. De behandeling moet onmiddellijk worden gestaakt als paradoxaal bronchospasme optreedt en indien nodig moet een alternatieve behandeling worden gestart. Anoro is niet geïndiceerd voor de behandeling van acute episoden van bronchospasme. Wanneer de COPD verslechtert tijdens de behandeling met Anoro dienen de patiÍnt en het COPD-behandelingsregime opnieuw te worden beoordeeld. Voorzichtigheid is geboden bij het gebruik door patiÍnten met ernstige cardiovasculaire aandoeningen of met urineretentie of nauwekamerhoekglaucoom. Indien Anoro wordt gebruikt in combinatie met andere geneesmiddelen die eveneens de potentie hebben om hypokaliÍmie te veroorzaken, moet dit met voorzichtigheid gebeuren. Bij diabetische patiÍnten moet in het begin van de behandeling met Anoro de plasmaglucosespiegel nauwkeurig worden bewaakt. Anoro moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiÍnten met convulsieve aandoeningen of thyrotoxicose en bij patiÍnten die ongewoon gevoelig reageren op 2-adrenerge agonisten. Anoro bevat lactose. PatiÍnten met de zeldzame erfelijke aandoeningen galactose-intolerantie, Lapp-lactasedeficiÍntie of glucose-galactosemalabsorptie mogen dit geneesmiddel niet gebruiken. Interacties: gelijktijdig gebruik van zowel niet-selectieve als selectieve bèta-adrenerge receptorantagonisten dient te worden vermeden, tenzij er dwingende redenen zijn voor het gebruik ervan. Gelijktijdige toediening van krachtige CYP3A4-remmers (bijv. ketoconazol, claritromycine, itraconazol, ritonavir, telitromycine) kan leiden tot toegenomen systemische blootstelling aan vilanterol en voorzichtigheid wordt aangeraden omdat dit zou kunnen leiden tot een hogere kans op bijwerkingen. Er wordt geen klinisch relevante geneesmiddeleninteractie verwacht wanneer Anoro gelijktijdig wordt toegediend met CYP2D6-remmers of wanneer het wordt toegediend aan patiÍnten met een genetisch deficiÍnte CYP2D6-activiteit (slechte metaboliseerders). Er wordt geen klinisch relevante geneesmiddeleninteractie verwacht wanneer Anoro gelijktijdig wordt toegediend met P-gp-remmers. De gelijktijdige toediening van Anoro en andere langwerkende muscarine antagonisten, langwerkende 2-adrenerge agonisten of geneesmiddelen die een van deze middelen bevatten wordt niet aanbevolen omdat het mogelijk de bekende bijwerkingen van geïnhaleerde muscarine antagonisten of 2-adrenerge agonisten kan versterken.

Een gelijktijdige behandeling van hypokaliĂŤmie met methylxanthinederivaten, steroĂŻden of niet-kaliumsparende diuretica, kan het mogelijk hypokaliĂŤmische effect van 2-adrenerge agonisten versterken. Daarom is voorzichtigheid geboden bij het gebruik van deze geneesmiddelen in combinatie met Anoro. Zwangerschap: mag alleen tijdens de zwangerschap worden gebruikt als het verwachte voordeel voor de moeder het mogelijke risico voor de foetus rechtvaardigt. Borstvoeding: Het is niet bekend of umeclidinium of vilanterol in de moedermelk worden uitgescheiden. Andere 2-adrenerge agonisten zijn echter wel aangetroffen in moedermelk. Risico voor pasgeborenen/zuigelingen kan niet worden uitgesloten. Bijwerkingen: vaak: urineweginfectie, sinusitis, nasofaryngitis, faryngitis, bovenste luchtweginfectie, hoofdpijn hoesten, orofaryngeale pijn, constipatie, droge mond, soms: atriale fibrillatie, supraventriculaire tachycardie, idioventriculair ritme, tachycardie, supraventriculaire extrasystoles, rash, tremor, dysgeusie, hartkloppingen, zelden: anafylaxie, angio-oedeem en urticaria, niet bekend: glaucoom. Verpakking: de Anoro Ellipta-inhalator bevat 30 doses. Aflevering: U.R. Voor medische vragen of bijwerkingen over dit product belt u met het Medical Customer Support Center, tel.

(030) 6938123. Voor de volledige productinformatie zie de geregistreerde Samenvatting van de Productkenmerken (30 maart 2016).

GlaxoSmithKline BV, Huis ter Heideweg 62, 3705 LZ Zeist.

Verkorte Productinformatie (april 2016)

Referenties: 1. Donohue JF et al., Respir Med 2013;107:1538 2. Maltais F et al., Ther Adv Respir Dis 2014;8:169 3. Maleki-Yazdi MR et al., Respir Med 2014;108:1752 4. Decramer M et al., Lancet Respir Med 2014;2:472 5. SmPC Anoro, GSK 2016

Veerkorte Productinformatie Relvar ElliptaÂŽ Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden.

Samenstelling: Relv ar Ellipta bevat per afgegeven dosis 22 microgram vilanterol (als trifenataat) en 92 of 184 microgram fluticasonfuroaat. Indicatie: Astma (sterktes (sterktes 92/22 92/22 en en 184/22): 184/22): reguliere behandeling v an astma bij volwassenen en adolescenten vanaf 12 jaar, voor wie het gebruik van een gecombineerd geneesmiddel (langwerkende 2-agonist en geĂŻnhaleerde corticosteroĂŻde) geschikt is (patiĂŤnten bij wie de astma niet voldoende onder controle is met geĂŻnhaleerde corticosteroĂŻden en geĂŻnhaleerde kortwerkende 2-agonisten â&#x20AC;&#x2DC;naar behoefteâ&#x20AC;&#x2122;). COPD (alleen sterkte 92/22): symptomatische behandeling van volwassenen van 18 jaar en ouder met COPD met een FEV1 < 70% van de voorspelde normale waarde (na bronchusverwijder) met een geschiedenis van exacerbaties ondanks regelmatige bronchusverwijdende behandeling. Dosering: Astma: volwassenen en adolescenten van 12 jaar en ouder: eenmaal daags ĂŠĂŠn inhalatie Relvar Ellipta 92/22. Als niet voldoende controle wordt bereikt kan de dosis worden verhoogd tot 184/22. De dosis moet worden getitreerd naar de laagste dosis waarbij een effectieve controle van de symptomen wordt behouden. Als symptomen optreden in de periode tussen doseringen dient een geĂŻnhaleerde, kortwerkende 2-agonist te worden genomen voor directe verlichting. COPD: volwassenen van 18 jaar en ouder: eenmaal daags ĂŠĂŠn inhalatie van Relvar Ellipta 92/22. Contra-indicaties: overgevoeligheid overgevoeligheid voor voor een een vvan de werkzame stoffen of hulpstoffen.

Waarschuwingen: Relvar Ellipta mag niet worden gebruikt voor de behandeling van acute astmasymptomen of een acute exacerbatie van COPD waarvoor een snel- en kortwerkende bronchusverwijder nodig is. PatiĂŤnten moeten niet stoppen met de behandeling met fluticasonfuroaat/vilanterol voor astma of COPD zonder toezicht door een arts, omdat symptomen kunnen terugkomen na staken van de behandeling. Tijdens de behandeling met Relvar Ellipta kunnen astmagerelateerde bijwerkingen en exacerbaties optreden. Een paradoxaal bronchospasme kan optreden met een directe toename van piepen na toediening. Dit Dit moet moet direct direct worden worden behandeld behandeld met met een een kkortwerkende geĂŻnhaleerde bronchusverwijder. Gebruik v an Relvar Ellipta moet direct worden gestaakt. Cardiovasculaire effecten, zoals hartritmestoornissen (bijv. supr aventriculaire tachycardie en extrasystolen) kunnen worden waargenomen bij Relvar Ellipta. Relv ar Ellipta moet met voorzichtigheid worden gebruikt door patiĂŤnten met een ernstige hart- en vaataandoening, of met afwijkingen in het hartritme, thyrotoxicose of niet gecorrigeerde hypokaliĂŤmie of door patiĂŤnten met een predispositie voor lage serum-kaliumwaarden. Bij patiĂŤnten met een matige tot ernstige leverfunctiestoornis moet de dosis van 92/22 microgram worden gebruikt en zij moeten gecontroleerd worden op systemische corticosteroĂŻdgerelateerde bijwerkingen. Fluticasonfuroaat/vilanterol moet met voorzichtigheid worden toegediend bij patiĂŤnten met longtuberculose of bij patiĂŤnten met chronische of onbehandelde infecties. Er is melding gemaakt van verhoogde bloedglucosewaarden bij diabetespatiĂŤnten. Een toename van pneumonie is waargenomen bij patiĂŤnten met COPD. Bij de hogere dosis 184/22 kw am pneumonie vaak voor bij patiĂŤnten met astma. De hoeveelheid lactose per afgegeven dosis bedraagt 25 mg. PatiĂŤnten met de zeldzame erfelijke aandoeningen galactose-intolerantie, LaplactasedeficiĂŤntie of glucose-galactosemalabsorptie mogen dit geneesmiddel niet gebruiken. Interacties: gelijktijdig gebruik van zowel niet-selectieve als selectieve 2-adrenerge receptorantagonisten moet worden vermeden tenzij er dwingende redenen zijn om deze te gebruiken. Gelijktijdige toediening van krachtige CYP3A4-remmers zoals ketoconazol en ritonavir kan leiden tot toegenomen systemische blootstelling aan zowel fluticasonfuroaat als vilanterol en dient te worden vermeden. Relvar Ellipta moet niet worden gebruikt in combinatie met andere langwerkende 2adrenerge agonisten of geneesmiddelen die langwerkende 2-adrenerge agonisten bevatten. Zwangerschap: het gebruik van Relvar Ellipta door zwangere vrouwen moet alleen worden overwogen als het verwachte voordeel voor de moeder groter is dan elk mogelijk risico voor de foetus. Boorstvoedingg: Er is onvoldoende informatie over de uitscheiding v Een risico voor pasgeborenen/zuigelingen kan niet worden uitgesloten. Bijwerkingen: zeer vaak: hoofdpijn, nasofaryngitis; vaak: pneumonie, bovenste luchtweginfectie, bronchitis, griep, candidiasis van de mond en de keel, orofaryngeale pijn, sinusitis, faryngitis, rhinitis, hoesten, dysfonie, abdominale pijn, artr algie, rugpijn, botbreuk en, pyrexie, spierspasmen; soms: extrasystolen; zelden: hartkloppingen, tachycardie, tremor , angst, overgevoeligheidreacties overgevoeligheidreacties wwaaronder anafylaxie, angio-oedeem, rash en urticaria.

Verpakking: een verpakking Relvar Ellipta bevat 30 doses. Aflevering: U.R. Voor medische vragen of bijwerkingen over dit product belt u met het Medical Customer Support Centerr, tel. (030) 6938123. V atting van de Productkenmerken (december 2015). GlaxoSmithKline BV V, Huis ter Heideweg 62, 3705 LZ Zeist. Verkorte Productinformatie (januari 2016)

SAMEN MAKEN WE LONGZORG BETER SAMEN MAKEN WE LONGZORG BETER

www.dier.nu

Prod. mrt 2016 - NL/FFT/0032/15g

Verkorte Productinformatie AnoroÂŽ

Prod. Mei 2016 NL/UCV/0032/15(1)c(1)

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:07 Pagina 34

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:07 Pagina 35

Prod. mrt. 2016 - NL/FFT/0032/15g

Laat astma het dagelijks leven van uw patiënt niet beperken...

Beperkt door astma, is uw patiënt vaak toeschouwer van de gewone dagelijkse activiteiten. Zo mist uw astmapatiënt onnodig mooie momenten in het leven.

Acht van de tien astmapatiënten passen hun leven aan vanwege hun astma1 en dat heeft impact op hun dagelijks leven.

Geef uw patiënten (≥12 jaar), bij wie astma onvoldoende onder controle is met geïnhaleerde corticosteroïden en kortwerkende ß2-agonisten ’zo nodig’, de mooie momenten terug met RELVAR (ICS/LABA).2

is

uur effectief in éénmaal daagse dosering2,3

Naast werking heeft ieder geneesmiddel ook bijwerkingen.

Voor RELVAR zijn o.a. gemeld: hoofdpijn en nasofaryngitis.2

(fluticasonfuroaat en vilanterol inhalatiepoeder) Referenties: 1. Dale P et al. A quantitative European study to investigate the impact of asthma triggers on the lives of asthma patients Eur Respir J 2011 38:Suppl 55, p4947.

2. SmPC Relvar, GSK 2015 3. Bleecker ER et al. Fluticasone furoate-vilanterol 100/25 μg compared with fluticasone furoate 100 μg in asthma: a randomized trial. JACI in Practice. 2014; 2(5):553-561.

R DE GRAAF_Opmaak 1 19-07-16 12:07 Pagina 36

Wetenschapkalender 2016

Leerhuis Medische Opleidingen & Wetenschap Inschrijven in Reinier Academie of via Irma Maas (I.Maas@rdgg.nl) Cursus

2016

Tijd

Epidemiologie (introductie)

Data wordt nog bekend gemaakt

Good Clinical Practice

Haga: cursus 12 september Examen: 19 september

Good Clinical Practice: herregistratie

MCH: cursus 9 september’16 RdG: cursus 31 oktober 2016

Methodologie: opzetten van wetenschappelijk onderzoek

Bij voldoende aanmeldingen

Pubmed: zoeken van wetenschappelijke literatuur

Info cursus via medische bibliotheek

MCH: 09.00 – 13.00 uur RdG: 17.30 -21.00 uur

Statistiek met SPSS: Basiscursus Wetenschappelijk schrijven in het Engels: leergang De cursus bestaat uit 6 cursusavonden van 3 uren

Dinsdag Dinsdag Dinsdag Dinsdag Dinsdag Dinsdag

20 september 4 oktober 1 november 15 november 29 november 13 december

Signaleren huiselijk geweld en kindermishandeling

Nieuwe data wordt nog bekend gemaakt

TAS training (Multidisciplinaire Training in de acute fase in de Obstetrie)

10 oktober

Lunchbijeenkomst voor coassistenten* * Aanmelden via Coassistenten@rdgg.nl of I.Maas@rdgg.nl

14 juli 1 september 13 oktober 2 november 1 december

17.30 – 20.00 uur

Van 08.30 – 12.15 uur Van 13.00 – 16.45 uur

Gasthuispraatje 13 september 10 oktober 10 november 6 december

- Palliatief Team - vakgroep Psychiatrie - Stamppottenborrel, het jaarlijkse netwerkevenement voor specialisten van Reinier, huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde uit de regio - vakgroep Gynaecologie

Overige evenementen Summerclass Orthopedie 28 september 12 juli 2016

24 – 26 augustus. Locatie: Lijm en Cultuur in Delft.

Aanmelden of info: www.summerclassorthopedie.nl OOR ZWN Opleidingssymposium 2016 Congresdag/Masterclass in RdGG voor 2e en 3e jaars medische studenten met interesse voor chirurgie