Leven Herfst 2012

Leven â‚Ź 3,95 Kwartaalmagazine van de Nederlandse VegetariĂŤrsbond

herfst 2012

Record Langste Tafel verpulverd Proeven van de Zee

De Vegetarische Restaurantweek

Wonen met respect voor mensen, milieu en dierenwelzijn

• healthfood restaurant • biologische kwaliteit

Wonen met respect voor mensen, milieu en dierenwelzijn vanuit de vegetarische belevingswereld staat centraal bij Felixoord. U bent van harte welkom in Felixoord als u vegetariër bent en een geldige CIZ-indicatie heeft.

• lunch en diner • diverse salades & belegde broodjes • vruchten- en groentesap • elke dag veganistisch menu

Vegetarisch Zorgcentrum Felixoord Ommershoflaan 35, 6861 CH Oosterbeek, tel. (026) 334 09 55, email: info@felixoord.nl

en natuurlijk heerlijk vegetarische maaltijden • open: elke dag van 12.00 tot 22.00 uur

spirit is vernieuwd!

Een nieuwe keuken, een nieuw interieur, nieuwe openingstijden en nieuwe gerechten. Het enige dat niet nieuw is, is dat we nog steeds 100% biologisch en 100% vegetarisch koken. Want ons idee blijft hetzelfde: goed eten maken dat beter smaakt. In je mond, je hoofd én in je hart. kom zelf proeven

maandag t/m zaterdag 8.00 – 23.00 Mariniersweg 9 – 3011 NB Rotterdam Spirit is onderdeel van De Groene Passage www.spiritrotterdam.nl

SPIRIT_advLEVEN92,5x135mm.indd 1

22-08-12 12:16

in dit nummer 4 Vegetariërsbond actueel 10 Gastvrij voor Vegetariers: nieuw 11 Kort nieuws 12 Interview Gert Flik 13 Tien redenen om geen vis te eten 16 Voedingsinformatie: zeewieren en -groenten 20 Recepten: Non*fish*a*li*cious 24 Smaaktest visvervangers 27 Zeewierboerderijen 28 Opinie: hervorm visserijbeleid 30 Eten uit de natuur: zaden 32 Boeken en media 33 Website uitgelicht/ Vegetarisch leesvoer 34 Boeken culinair 36 Restaurant uitgelicht: De Kop van ‘t Land 38 Vegetarisch in het buitenland: Spanje 41 Voedingsvragen 42 Vegetariërsbond actueel 43 Historie: vegetarisch zingen 40 Voedsel van vroeger: rammenas Foto omslag: Sander Foederer (inzet: Dos Winkel)

Doelstelling Vegetariërsbond Het vegetarisme verspreiden en daarmee de wereld een beetje mooier maken. De bond is voor zijn werk afhankelijk van leden en donateurs.

Lidmaatschap/abonnement Lidmaatschap (incl.

Leven en ledenpas) per kalenderjaar € 24,50. Huisgenootlidmaatschap (zonder Leven en ledenpas) per kalenderjaar minimaal € 8,50. Donateur (met eenmaal per jaar Leven) per kalenderjaar minimaal € 8,50. Een (huis)lidmaatschap of donateurschap kan op elk gewenst moment ingaan en loopt automatisch door tot wederopzegging. Bij aanmelding na 1 juli bedragen de kosten voor een lidmaatschap voor het resterende deel van het kalenderjaar € 14,50. Opzegging dient schriftelijk plaats te vinden, ten minste één maand voor aanvang van het nieuwe kalenderjaar.

Kantoor Bereikbaar op werkdagen tussen 10.00 en 16.00 uur. Minahassastraat 1, 1094 RS Amsterdam, tel. 020 - 330 00 44, fax 020 - 420 37 37, e-mail: info@vegetariers.nl, website: www.vegetariers.nl, Twitter: @veganieuws, giro: 9266.

Medewerkers Floris de Graad (directeur), Lucie Hudcová (medewerker Ledenzorg en Administratie), Vincent Kagie (beleidsmedewerker), Martine de Klein (redacteur Leven), Annabelle Spanjaard (relatiewerver) en Sytske de Waart (voedingskundige).

Bestuur Henk Keilman (voorzitter), Hans van Boven (penningmeester), Marjolein Hesselink, Pieter Hofland en Ron Scharis (secretaris en fondsenwerving).

redactioneel

deze e Restaurantweek. In ch ris ta ge Ve De n va jaar het motto t – maakt de ‘Lekker kiezen!’ is dit maal gehouden word de ee tw de or vo t e nenkor keuze aan vegetarisch re te themaweek – die bin be en e er ed br h sterk voor een eciaal voor de Vegetariërsbond zic restaurants stellen sp de en m ne el De . ca re aan om op gerechten in de ho -koks en hun gasten ef ch we en dig oe m en. Zo week een menu sam tuur te gaan. getariër gastronomisch avon de doorgewinterde ve s al zo en et en n ke ijk leren ko tarische voeding Moeten ze nu eindel e al langer voor vege wi or vo k oo s, zin ns zeewier ee r dat in deze Leven al decennia doet ? G aa nd Va n. ke ek td on nieuws te ht gaat kiest, valt er nog veel g vreemd, maar wellic no nu t nk kli t Da . an lees raal sta nummer daarom en t di en visvervangers cent ar wa Be st. om sel van de toek het hier om het voed nog eens door. s. Maar als het over twintig jaar natuurlijk niet precie nu we n te we t ie tz ligt n ui e willen proeven, dan ze Hoe de wereld er da de n va k aa sm de reldburgers s innemen.

6 miljard of meer we een belangrijke plaat rs ge an rv ve vis en t zeewier te lezen valt het voor de hand da t. Zoals in deze editie vis be er ov al nu s t. er m het zeewier dat hij ee n Veel vissoor ten zijn im aa k aa sm n zij – t or de boch of de ontleent vis – kort do ui t de Oos terschelde ct re di on wo ge we kunnen Welnu, dat zeewier . n kopen.

Waddenzee plukken en in de winkel moete nt dië re ing n zij l za t, zee woon eer het uit! Wie Wie minder dicht bij . Ik zou zeggen: prob od nb aa r ee m m aa weg. gz ven helpt je daarbij op Ook daar ontstaat lan Le n. ge we be k oo lf jven, moet ze een voorloper wil bli Floris de Graad, direc

teur Vegetariërsbond

colofon

foto: fotopersbureau dijkstra

Hoofdredactie Floris de Graad Redactie Martine de Klein Eindredactie Diandra Hupkens, Martine de Klein, Dieuwke van Wijk (www.taalbaken.nl) en Kim van Winsen Redactionele bijdragen Louise Cornelis, Farah Obaidullah, Rik Peters, Laurette van Slobbe, Dirk-Jan Verdonk, Dos Winkel, Kim van Winsen en medewerkers en bestuursleden Vegetariërsbond Fotografie Shutterstock, tenzij anders vermeld Vormgeving Mooilucht, Hengelo (Marloes Brokers) Drukwerk Veldhuis Media, Raalte Advertentieacquisitie Annabelle Spanjaard (a.spanjaard@vegetariers.nl), tel. 050 - 571 92 86 ISSN 0166-0802.

Artikelen en advertenties in Leven geven niet noodzakelijkerwijs de mening weer van de redactie. Leven wordt gedrukt op chloorvrij papier. Heb je dit magazine uit? Geef het dan door aan andere geïnteresseerden!

Het volgende nummer verschijnt op 11 december 2012.

LEVEN

herfst 2012

3

vegetariërsbond actueel

tekst: vegetariërsbond

Toprestaurants nemen deel aan De Vegetarische Restaurantweek De Vegetariërsbond organiseert dit jaar in samenwerking met het populaire radioprogramma Vara’s Vroege Vogels en Dinnersite de tweede versie van De Vegetarische Restaurantweek. Dit keer doen er ook veel sterrenrestaurants mee.

Met De Vegetarische Restaurantweek wil de Vegetariërsbond een goed vegetarisch aanbod in restaurants stimuleren en het publiek de kans geven om te proeven hoe lekker en verrassend de vegetarische keuken kan zijn. De week vindt dit jaar plaats van maandag 1 tot en met zondag 7 oktober. Deelnemende restaurants maken een speciaal vegetarisch themamenu voor € 25,-. In het duurdere segment bedraagt de menuprijs € 40,-.

Het motto is dit jaar ‘lekker kiezen!’

Keuze en kwaliteit staan dus centraal.

De Vegetariërsbond is daarom erg verheugd dat ook veel sterrenrestaurants zich bij de week hebben aangesloten.

Bij het ter perse gaan van dit nummer zijn dat Het Zusje van de Librije (Zwolle), De Leuf (Ubachsberg), De Zwaan (Etten-Leur), De Leest (Vaassen), Vermeer (Amsterdam), Solo (Gorin-

chem), Landhuishotel de Bloemenbeek (De Lutte), Koriander (Drachten), Wollerich (Sint-Oedenrode), Aubergine (Steyl) en Cordial (Oss). De Vegetarische Restaurantweek maakt zo zichtbaar dat vegetarisch in de top van de culinaire wereld een serieuze zaak is geworden.

Wielrenner Maarten Tjallingii en schrijfster en presentatrice Antoinette Hertsenberg zijn ambassadeurs van de week. Antoinette Hertsenberg is zelf ook vaak nog teleurgesteld in wat ze in de horeca voorgeschoteld krijgt: “Wat geweldig dat koks de vegetarische keuken ontdekken en omarmen.

Vegetariërs willen graag verrast worden in restaurants – en elk initiatief dat daarbij helpt is een goed initiatief.

Weg met de afgezaagde geitenkaasquiche!” Ook andere Bekende Nederlanders zoals Nicolette Kluijver (Meest Sexy Vegetariër van 2011), Sara Kroos en Jort Kelder ondersteunen de week.

PRIJSVRAAG De Vegetarische Restaurantweek zal zondagavond 30 september geopend worden met een vegetarisch diner met Bekende Nederlanders in een

Amsterdams restaurant. Voorafgaand aan de week is de nodige reclame gemaakt. Zo bestickerde Vivera 150.000 van haar vleesvervangers met de aankondiging van De Vegetarische Restaurantweek en een prijsvraag.

Kijk voor een actueel overzicht van de deelnemende restaurants op www.devegetarischerestaurantweek.nl.

1 tot en met 7 oktober 2012 Twitter mee #vegaweek

Veel Jonge Vegetariërs opgespoord voor reünie NVB12016 Visitek 25.indd 1

23-08-12 14:47

Op zondag 28 oktober is er een reünie van de Jonge Vegetariërs uit de jaren zestig van de vorige eeuw. Deze vindt plaats in de omgeving van Oosterbeek.

De organisatie heeft inmiddels al meer dan vijftig oud-leden opgespoord.

Ongeveer vijftig jaar geleden was er binnen de Vegetariërsbond een groep vegetarische jongeren actief, verenigd in de Jonge Vegetariërs. Er werden onder meer tochten, kampeerweekends en vakantiekampen in binnen- en buitenland georganiseerd.

Tijdens de reünie op 28 oktober zal vegetarisch zorgcentrum Felixoord in Oosterbeek worden bezocht. Dat was immers ooit een plek voor gezellige kampeerweekends. Op de reünie zullen vast veel herinneringen aan belevenissen van vroeger tijden worden opgehaald. Wie dit alles niet wil missen en nog mee wil doen, kan zich voor 14 oktober melden bij Lily Hartogs-Sieswerda (Androsdreef 162, 3562 XG Utrecht, e-mail: lahartogs@kpnmail.nl) en Max van Hofweegen (Margrietlaan 3, 5591 GG Heeze, e-mail: vanhofweegen@hetnet.nl).

jonge vegetariërs zijn bijeen in bunnik (1964).

4

LEVEN

herfst 2012

Doe mee aan ons eetonderzoek!

Er is weinig bekend over hoe vegetariërs in Nederland eten. Hoe stellen ze hun maaltijd samen en welke producten gebruiken ze? De Vegetariërsbond gaat hier onderzoek naar doen en is op zoek naar deelnemers.

Doe je mee?

We zoeken fulltime vegetariërs, die geen vis maar wel eieren en/of zuivel consumeren. Zij zullen verdeeld over twee weken van vier warme maaltijden precies opschrijven wat ze eten. Daarvoor krijgen ze vooraf uitgebreide instructies. Na afloop ontvangen deelnemers als bedankje een korte analyse van hun eigen voedingspatroon.

Met de resultaten van deze voedselconsumptiepeiling kan de Vegetariërsbond gericht voedingsadviezen geven. Het onderzoek zelf vindt plaats in november (data in overleg), maar je kunt je nu al aanmelden. Wil je meedoen of heb je vragen? Stuur dan een e-mail naar onderzoek@vegetariers.nl of bel naar tel.

020 - 330 00 44. Extra informatie vind je ook op de website www.vegetariers.nl.

Nieuwe EatGreen-site Sinds 1 juli is de nieuwe EatGreensite online. De website is helemaal vernieuwd met een fris uiterlijk.

Meer dan hiervoor is de site overzichtelijk en makkelijk in gebruik.

Op dit sociale netwerk voor vegetariërs en flexitariërs kun je in contact komen met andere mensen die weinig of geen vlees eten, afspraken maken om samen vegetarisch te koken en tal van recepten vinden die daarvoor inspiratie bieden.

Kijk dus snel op www.eatgreen.nl.

Vegetarisch kerstdiner Op donderdag 20 december om 19.00 uur organiseert Vegetafel (www.vegetafel.nl) in opdracht van de Vegetariërsbond een kerstdiner voor leden en introducés.

Geniet in een gezellige kerstsfeer van een heerlijk vegetarisch driegangenmenu in het centraal gelegen BCN Utrecht CS. Tijdens de avond zal directeur Floris de Graad van de Vegetariërsbond op het jaar terugblikken en is er een aanvullend programma.

Voor meer informatie en aanmeldingen: www.vegetariers.nl/over/agenda.

Vrijwilligers gezocht voor de Langste Vegetarische Tafel Na het succes van de Langste Vegetarische Tafel dit jaar wil de Vegetariërsbond volgend jaar het record nog hoger zetten. Daarvoor zijn we op zoek naar vrijwilligers.

We zoeken een coördinator Langste Vegetarische Tafel, die het evenement in samenwerking met het kantoor coördineert (gemiddeld 12 uur per week, oplopend tot 32 uur vlak voor het evenement), en een sponsorwerver (gemiddeld 4 tot 8 uur), die ons helpt met het werven van sponsors voor voeding, drank en andere zaken, zodat het evenement voor ons betaalbaar blijft. Lijkt het jou leuk om aan een mooi project te werken met een geweldig evenement als uitkomst?

Kijk dan voor meer informatie op www.vegetariers.nl/over/vacatures.

LEVEN

herfst 2012

5

vegetariërsbond actueel

tekst: martine de klein

Drukke en geslaagde zomer vol activiteiten De afgelopen maanden organiseerde de Vegetariërsbond tal van gezellige activiteiten. Zo beleefden de VegeQ en de Langste Vegetarische Tafel een zeer succesvolle tweede editie en was er weer een Vegetarische Buitenhof Barbecue. Ook stonden Proeven van de Zee en een wilde plantenexcursie op het programma.

foto’s: martine de klein

Gezellige en heerlijke VegeQ De VegeQ op zaterdag 2 juni was dagen van tevoren al helemaal volgeboekt. Ruim tweehonderd mensen genoten in de tuin van centrum Djoj in Rotterdam van deze barbecue. Chef de Quisine was Lisette Kreischer.

De VegeQ was dit jaar nog beter gevuld dan vorig jaar. Op de grill werden heerlijke vegetarische burgers, balletjes, worstjes en groenten gegrild.

Natuurlijk waren er ook veel lekkere bijgerechten, zoals soep, salades en brood. Veel gerechten waren plantaardig, omdat het evenement samen met de Nederlandse Vereniging voor Veganisme werd georganiseerd.

Het weer werkte ook mee, waardoor het in de ruime tuin van Djoj heerlijk toeven was. Aan de grote tafels vonden leuke ontmoetingen plaats. Ook binnen konden singles elkaar treffen via Vegadates. De film Breakfast at Tiffany’s werd gedraaid en Lisette Kreischer gaf uitleg over The Dutch

6

LEVEN

Smullen van brandnetels Op zaterdagochtend 4 augustus konden leden van de Vegetariërsbond deelnemen aan een excursie over eetbare wilde planten.

In Hof van Twello gaf Laurette van Slobbe (onder meer bekend van de rubriek Eten uit de natuur in Leven) uitleg over dit onderwerp. Ook liet ze tijdens een wandeling door de tuin deelnemers diverse planten proeven, zoals brandnetel, melde, watermunt en paardenbloemblad.

De brandnetel werd opgerold met de haartjes naar binnen, zodat die niet zou prikken. Niemand werd geprikt en verschillende deelnemers vonden de smaak lekker.

Na de wandeling werd van verschillende wilde tuinplanten en fruit een gezonde en lekkere smoothie bereid.

Die werd vervolgens tijdens de lunch (met eetbare wilde plantengerechten) opgedronken. Deelnemers spraken van een interessante, leerzame en inspirerende ochtend.

Weed Burger. Dankzij de vele sponsoren kon er een leuke verloting worden gehouden en kreeg iedereen na afloop een goed gevulde goodiebag mee. De VegeQ zal volgend jaar een vervolg krijgen.

in de tuin kregen deelnemers uitleg en konden ze wilde planten proeven.

herfst 2012

Zonnige Vegetarische Buitenhof Barbecue De Vegetariërsbond organiseerde ook dit jaar weer samen met Milieudefensie de traditionele Vegetarische Buitenhof Barbecue.

Het evenement op 5 juli op het Plein in Den Haag voor de leden van de Tweede Kamer was een succes. Het zonnetje scheen en veel Kamerleden lieten zich de vegetarische versnapering goed smaken.

foto’s: sander foederer

Zeewiersnacks en visvervangers in trek bij Proeven van de Zee Tijdens de traditionele vlaggetjesdag op zaterdag 9 juni hield de Vegetariërsbond Proeven van de Zee. In de kantine van de visafslag in Scheveningen konden mensen informatie krijgen over visvervangers en zeewier en deze producten proeven. Enkele honderden belangstellenden bezochten het evenement.

Tijdens Proeven van de Zee vertelde Dos Winkel (onderwaterfotograaf en oprichter van de Sea First Foundation) over de slechte staat van de zee.

Vervolgens gaf duurzaam trendsetter Lisette Kreischer samen met documentairemaker Mark Kulsdom informatie over de ontwikkeling van The Dutch Weed Burger. Bezoekers konden deze plantaardige zeewierburger ook proeven.

Daarvoor was veel belangstelling.

Dat gold ook voor het proberen van zeewiersnacks van Smakelijk Zee(u)wier, visvervangers van Toko Sie-San en Soyes en zeewierproducten van Algoplus. De Japanse kokkin Kyoko Onishi liet bezoekers door middel van een zeewiersoep ervaren dat de mogelijkheden met zeewier talrijk zijn.

Ook werd het eerste vaatje zeewier geveild. De hoogste bieder bood € 120,- voor een vaatje gevuld met

vers zeewier uit de Oosterschelde.

De opbrengst komt ten goede aan de Vegetariërsbond en het burgerproject van Lisette.

directeur floris de graad van de vegetariërsbond en tweede kamervoorzitter gerdi verbeet vullen hun borden. (foto: pierre crom)

De barbecue werd onder andere bezocht door Diederik Samson, Martijn van Dam, Lutz Jacobi, Gerdi Verbeet (PvdA), Marianne Thieme, Esther Ouwehand (PvdD), Arjan el Fassad, Liesbeth van Tongeren, Bruno Braakhuizen, Rik Grashof, Jolande Sap (GroenLinks), Boris van der Ham (D66) en de staatssecretarissen Henk Bleker en Joop Atsma (CDA). Daarnaast waren er tal van fractiemedewerkers van diverse partijen.

Sinds 2005 is de Vegetarische Buitenhof Barbecue een alternatief voor de barbecue die de vleesindustrie elk jaar vlak voor het zomerreces van het parlement houdt.

LEVEN

herfst 2012

7

vegetariĂŤrsbond actueel

er was maar liefst

foto’s: sander foederer

220 meter tafel neergezet op het museumplein in amsterdam.

onder enu stond oarma.

Op het m sh e ch is getar meer ve

Bij de zeven opscheppunten ontstonden soms rijen van mensen.

smaakte Het eten

8

tekst: vegetariĂŤrsbond

Er ontstonden gezellige ge sp

heerlijk

rekken.

LEVEN

herfst 2012

Ruim dertig vrijw illigers waren dagen druk met het evenement.

. snel bezet waren al De tafels

Nieuw record van de Langste Vegetarische Tafel De zon scheen, het eten was heerlijk en de locatie prachtig. Alle ingrediënten waren op woensdag 11 juli op het Museumplein in Amsterdam aanwezig om het Nederlands record Langste Vegetarische Tafel te verbreken. Dat lukte.

Het record staat niet langer op 220, maar is verpulverd en staat nu op 800!

Mensen genoten een vegetarisch menu, gemaakt onder leiding van chef Erik Wilschut van VekoLogisch.

Hij had samen met tien vrijwilligers drie dagen in de keuken gestaan om het eten klaar te maken. Het resultaat mocht er zijn, want de vegetarische shoarma, groenteschotels en salades smaakten heerlijk.

Al voor het evenement om 18.00 uur begon zaten de eerste mensen aan tafel. Al snel was er bijna geen plek meer vrij. Bij de zeven opscheppunten ontstonden soms rijen van mensen van enerzijds mensen die stonden te trappelen om hun eerste bord met eten te krijgen en anderzijds mensen die meer van het heerlijke vegetarische eten wilden.

De Langste Vegetarische Tafel was dan ook alles wat het zou moeten zijn: één grote reclame voor vegetarisch eten, die laat zien dat vegetarisch eten niet alleen lekker, maar ook heel gezellig is. Want aan de lange tafel raakten velen in gesprek met mensen die ze niet kenden.

De Langste Vegetarische Tafel is dan ook een succes geworden.

Dit voor een groot deel dankzij de sponsoren en de vrijwilligers.

Volgend jaar krijgt dit evenement dan ook zeker een vervolg!

Daarvoor zoeken we nog vrijwilligers (zie pagina 5). De recepten van de gerechten en meer foto’s van de Langste Vegetarische Tafel vind je op http://bit.ly/NGxLAj.

De Langste Vegetarische Tafel

Er was voor ieder wat wils.

je kon . n buit e e s f ukken l Ze iet dr n t e de pr

is mede mogelijk gemaakt door:

LEVEN

herfst 2012

9

gastvrij voor vegetariërs

tekst: vegetariërsbond foto’s: eigen foto’s

vegetariërsbond actueel

Het keurmerk Gastvrij voor Vegetariërs is weer uitgebreid met nieuwe deelnemers. Bovendien geven sommige adressen ledenpaskortingen.

Op de website van de Vegetariërsbond (www.vegetariers.nl) vind je het complete overzicht van Gastvrij voor Vegetariërs en de lijst van bedrijven waar je als lid van de bond voordeliger uit bent.

K ledenpaskorting  logies  100% vegetarisch  zaalverhuur

Hotel Golden Tulip Keyser Keizerstraat 5, tel. 076 - 520 51 73 www.hotel-keyser.nl

B&B De Kruidenhoeve K Balkbrug Op een mooie plek in het idyllische Reestdal staat de rietgedekte Saksische woonboerderij van Anneke en Willem Smits, beiden al tientallen jaren vegetariër. In de boerderij zijn drie bed-and-breakfastkamers en een appartement ingericht. Het vegetarische ontbijt kan in de gastenkamer worden genuttigd. Wifi is beschikbaar.

B&B De Kruidenhoeve Den Oosterhuis 10 tel. 0573 - 65 60 49 www.benb.kruidenhoeve.nl

Golden Tulip Keyser   Breda Het viersterrenhotel Golden Tulip Keyser ligt in het bruisende stadshart van Breda. Hier kun je lunchen of dineren in restaurant Orange. Er staan diverse vegetarische gerechten op de menukaart. Het hotel heeft een Green Key-certificaat en gaat bewust om met natuur en milieu.

10

LEVEN

De Jonge Haan  Hilversum In de restaurantgids van Gastvrij voor Vegetariërs staat het adres van café en brasserie De Jonge Haan verkeerd vermeld. De juiste gegevens zijn: ‘s-Gravelandseweg 62, tel. 035 - 624 53 14, www.dejongehaan.nl.

Restaurant Shizo  Den Haag Shizo is een Japans sushi- en grillrestaurant in hartje Den Haag.

Je kunt hier à la carte lunchen en dineren of kiezen voor het all-you-can-eatconcept. Op de menukaart staan veel vegetarische opties. Er zijn ook vergader- en karaokeruimten. Shizo biedt tevens afhaal- en cateringmogelijkheden.

Shizo, Grote Marktstraat 145 (2e etage in de Spuimarkt), tel.

070 - 427 74 40, www.shizosushi.nl

Vegetarisch vakantieweekend Heb jij zin om gezellig met medevegetariërs op vakantie te gaan?

Geef je dan snel op voor het vakantieweekend van de Vegetariërsbond! Dit is van vrijdag 26 tot en met maandag 29 oktober in Landal Greenparks Orveltemarke in Drenthe. Het park heeft net als alle Landal GreenParks het Gastvrij voor Vegetariërskeurmerk.

Tijdens het weekend zijn er vrijblijvende activiteiten, zoals samen koken, wandelen en spelletjes. We zorgen ervoor dat er per persoon een eigen kamer geregeld wordt, de douche en toiletten moeten wel gedeeld worden.

De geschatte kosten bedragen € 150,per persoon. Wie zich met zijn tweeën tegelijkertijd aanmeldt, een kamer wil delen of met een kind op de kamer slaapt, betaalt minder.

Er is een minimum van tien inschrijvingen en de uiterste inschrijfdatum is 14 oktober.

Meer informatie staat op www.vegetariers.nl/over/agenda.

gastvrij voor vegetariërs Ferwert The Rising Sun K Zeedijk 9 tel. 06 - 21 68 78 10 www.therisingsun.eu

herfst 2012

kort nieuws

tekst: martine de klein

Verantwoord snacken (1) Deurvorst gaat door in afgeslankte vorm De plannen voor Het Deurvorst in Terborg gaan in afgeslankte vorm toch door. Aanvankelijk zou de bouw van het carrévormige complex met 53 appartementen en 6 stadswoningen voor vegetarische 55-plussers al vorig jaar beginnen.

Nu is besloten dat er volgend jaar zal worden gestart met de eerste fase van 25 appartementen.

Projectontwikkelaar CasaCura presenteerde ruim twee jaar geleden de ambitieuze plannen voor het woonzorgcomplex voor vegetariërs. Door de economische crisis en de malaise op de woningmarkt bleef de vraag echter achter bij de verwachting.

Vandaar dat lange tijd onduidelijk was of het plan wel of niet zou doorgaan.

Inmiddels heeft CasaCura besloten om Het Deurvorst gefaseerd te gaan bouwen.

Voor wie meer wil weten over het aangepaste plan is er op zaterdag 3 november een informatiebijeenkomst. Belangstellenden kunnen zich hiervoor aanmelden bij de projectontwikkelaar, tel. 053 - 486 12 20.

Opgave is ook mogelijk via de website www.hetdeurvorst.nl.

Het Deurvorst wordt na Felixoord in Oosterbeek het tweede wooncomplex voor uitsluitend vegetariërs.

In Delft opende onlangs De Vegetarische Snackbar zijn deuren.

De eigenaar sprak van een primeur, maar weet kennelijk niet dat in Apeldoorn al ruim vier jaar een Aziatische vegetarische snackbar is gevestigd, genaamd Yu Snacks.

Bij beide adressen is de keuze voor vegetariërs groot. Ook zijn er plantaardige snacks verkrijgbaar. Verschil is dat in Delft de kaart meer geënt is op traditionele Hollandse fastfoodgerechten en Yu Snacks ook Aziatische opties biedt, zoals menu’s.

Noodgedwongen telt de kaart van Yu Snacks sinds vorig jaar ook vleeskroketten en frikadellen. “We moesten die stap wel maken, omdat we anders niet genoeg omzet kunnen draaien”, vertelt de eigenaar, die zelf vegetariër is. Maar ook in Delft kunnen vleessnacks worden besteld.

De zaak is namelijk in twee gedeelten gesplitst. De vleessnacks worden bij de snackbars wel in aparte frituren bereid.

De Vegetarische Snackbar Nassaulaan 36, Delft www.vegetarischesnackbar.nl Yu Snacks Beekstraat 22, Apeldoorn www.yusnacks.nl

LEVEN

Verantwoord snacken (2) Met The Dutch Weed Burger ontwikkelden Lisette Kreischer en Mark Kulsdom een plantaardig alternatief voor de meest geliefde snack op aarde. Momenteel timmeren ze hard aan de weg om deze zeewierburger te introduceren bij het grote publiek.

Zo was The Dutch Weed Burger vorige maand verkrijgbaar tijdens Mysteryland en Valtifest. Eerder al maakten bezoekers van het evenement Proeven van de Zee van de Vegetariërsbond kennis met de burger.

De reacties waren zeer positief.

Voor The Dutch Weed Burger deed Lisette Kreischer inspiratie op in New York. Hier maakte ze samen met documentairemaker Mark Kulsdom een film over haar zoektocht naar de ultieme plantaardige burger.

Met de opgedane kennis en inzichten creëerden ze in Nederland – in samenwerking met Burgerz – The Dutch Weed Burger.

Via crowdfunding op internet zamelen Lisette en Mark geld in om de burger te promoten. Voor meer informatie: www.dutchweedburger.com.

herfst 2012

11

vissenwelzijn

tekst: martine de klein foto: dick van aalst (radboud universiteit nijmegen)

“Vissen ervaren stress en pijn” “Er komen steeds meer wetenschappelijke bewijzen dat vissen stress en pijn kunnen ervaren. Daarom moet je vissen op dezelfde manier behandelen als andere gewervelde dieren en mensen”, stelt dierfysioloog prof.dr. Gert Flik.

De hoogleraar dierfysiologie van de Radboud Universiteit Nijmegen was een van de sprekers tijdens World Ocean Day van de Sea First Foundation op 3 juni jl. in het Haagse Museon.

Hij vertelt al dertig jaar onderzoek aan vissen te doen. “In het begin klonk er vaak groot gebulder wanneer ik zei wat voor werk ik deed. Mensen namen het onderwerp niet serieus.

en zenuwen om pijn te detecteren in hun huid, bek en vinnen, en die staan indirect ook in contact met hun hersenen.”

Hoe vissen pijn en stress precies beleven is nog onbekend. Daarvoor moet nog meer onderzoek verricht worden. Maar dat vissen stress en pijn niet prettig vinden, blijkt volgens Gert Flik uit het feit dat ze informatie

Vissen hebben een prima geheugen Ze zagen vissen als koudbloedige, gevoel- en emotieloze dieren.”

Nu is die mentaliteit gelukkig aan het veranderen, merkt Gert Flik. Logisch, meent hij, want uit steeds meer wetenschappelijk onderzoek blijkt dat vissen wel degelijk angst, stress en pijn kunnen ervaren. “Vissen zijn gewervelde dieren, net als mensen.

Daardoor heeft hun centrale zenuwstelsel dezelfde bouwstenen als dat van ons. Vissen hebben sensoren

over pijnervaringen opslaan in hun hersenen en nare situaties leren vermijden. “Dat is onderzocht met forellen. Elke dag ging er na een geluidsignaal een vangnet via dezelfde route door hun bak. Op de eerste dag wist maar een kwart van de vissen dit net te ontwijken; na vijf dagen was dat aantal toegenomen tot 70 procent.”

Ook op langere termijn beschikken vissen over een prima geheugen. gert flik:

“vissen kunnen stress en

pijn ervaren. daarom moet je ze op dezelfde manier behandelen als andere gewervelde dieren en mensen.”

12

LEVEN

herfst 2012

Gert Flik haalt onderzoeken aan waaruit blijkt dat de dieren gebeurtenissen minstens drie maanden lang onthouden.

ETHISCHE TOETSING Maar hoe meet je eigenlijk of vissen stress en pijn ondervinden? Gert Flik meent dat dit waar te nemen is door het gedrag van de dieren te observeren. Verder kan in vissenbloed stress worden aangetoond door vaststelling van het gehalte stresshormonen (cortisol en adrenaline). Een reactie op deze hormonen is tevens waarneembaar in de kieuwen. Die geven tijdelijk meer slijm af na een adrenalinepiek.

De hoogleraar vertelt dat door middel van kieuwenonderzoek is vastgesteld dat vissen weefselbeschadiging kunnen waarnemen (nociceptie). Daarbij kregen tilapiavissen een knipje in hun staartvin of moesten ze een elektrische schok verduren. Als gevolg daarvan gaven hun kieuwen onder meer tijdelijk extra slijm af. Ook veranderde hun gedrag: ze werden een tijdje erg onrustig.

Uit de zaal van het Museon klonken kritische geluiden over het dierenleed dat deze experimenten veroorzaken.

Gert Flik liet weten dat alle proeven vooraf ethisch getoetst worden. “Daarbij letten we er onder meer op dat vissen zo min mogelijk hinder hebben van de onderzoeken, bijvoorbeeld door ze te verdoven voor invasieve handelingen.” Volgens hem heiligt het doel bovendien de middelen. “Resultaten uit gedegen wetenschappelijk onderzoek vormen de basis voor een serieuze discussie over vissenwelzijn.

Daaraan wil ik mijn bijdrage leveren.”

waarom geen vis?

tekst en foto’s: dos winkel, sea first foundation (www.seafirstfoundation.org) bewerking: martine de klein

Tien redenen om geen vis te eten De machtige visserijlobby wil ons doen geloven dat vis eten verantwoord en gezond is. Dos Winkel laat met zijn Sea First Foundation een tegengeluid horen.

In dit artikel geeft hij tien redenen waarom vis niet thuishoort op het menu.

een oeroude sterkoraalformatie (raja ampat, west-papoea, indonesië).

1. OVERBEVISSING Van de Europese visbestanden is 88 procent overbevist of al ingestort.

Wetenschappers hebben met een computermodel aangetoond dat als er niets verandert, de zeeën tegen 2048 leeg zullen zijn. Een rapport van de Verenigde Naties heeft deze bevindingen bevestigd – zij kwamen uit op 2050 – en gesteld dat er drastische veranderingen moeten komen. Drastisch betekent dat van de ruim 20 miljoen vissersboten er 13 miljoen zo spoedig mogelijk uit de vaart moeten worden genomen.

Hieronder vallen in ieder geval alle grote fabrieksschepen. De € 27 miljard die overheden wereldwijd jaarlijks aan visserijsubsidies uitgeven, volstaat om het merendeel van de vissers om te scholen en aan alternatief werk te helpen – bijvoorbeeld in de zeewierkweek.

2. BIJVANGST Bijvangst bestaat uit dieren die men niet mag of wil vangen en die in 99 procent van de gevallen dood overboord gegooid worden. Het jaarlijks aantal daarvan bedraagt ongeveer 45 miljard (!) kilo. Het betreft miljoenen zeezoogdieren (dolfijnen en andere kleine walvisachtigen), zeeschildpadden, zeevogels en uiteraard vissen die verstrikt raken in visnetten en -lijnen.

3. DUURZAAMHEIDSLABELS Het bekendste duurzaamheidslabel is dat van de Marine Stewardship Council. Dit MSC-label is in het leven geroepen door het Wereld Natuur Fonds en Unilever. Hun ideeën over duurzaamheid verschillen van die van bijvoorbeeld de Sea First Foundation. Zelfs sommige alles verwoestende boomkorvisserijen

LEVEN

(met een bodemsleepnet) en longlinevisserijen hebben een MSC-label.

Met dierenwelzijn wordt al helemaal geen rekening gehouden. Overigens is het met de meeste andere labels nog erger gesteld.

>>

Een viss er haal t zijn binnen netten met da arin ta schildpad lloze z den die eezijn ver dronken .

herfst 2012

13

Veel mangroves maken plaats voor scampi- en viskwekerijen. Daar worden de dieren meestal met veel te veel per kubieke meter gehouden. Dit is zeer dieronvriendelijk. Ook lijdt het milieu eronder, want de kwekerijen worden overgoten met antibiotica en andere medicatie. Hierdoor wil men voorkomen dat er ziekten uitbreken.

6. VERZURING Kooldioxide en andere broeikasgassen (zoals die uit de intensieve veehouderij) zorgen voor verzuring van het zeewater. Wetenschappers zijn bang dat hierdoor tegen 2050 alle koraalpoliepen dood zullen zijn. Door het leegvissen van de zeeën neemt de verzuring toe. Dat komt doordat vissen calciumcarbonaat produceren. Dat is een uitstekende buffer voor kooldioxide.

Daarom is elke vis die nu nog uit zee gehaald wordt er één te veel. het legen van visnetten betekent veel dierenleed…

>>

4. BEDREIGDE DIERSOORTEN Haaienvinnensoep betekent aanzien in China en andere landen in het Verre Oosten. Naar schatting worden jaarlijks 100 miljoen haaien gedood om hun vinnen. De meeste soorten zijn inmiddels met 90 procent of meer in aantallen afgenomen en een derde wordt met uitsterven bedreigd.

5. BEDREIGDE NATUUR Mangroves zijn struiken en bomen die in zout water leven. Ze groeien in ondiep water en tussen hun wortels kunnen jonge vissen zich prima verschuilen. Zo kunnen de dieren veilig opgroeien, totdat zij groot genoeg zijn om naar open zee te gaan. Deze kraamkamers zijn onontbeerlijk voor honderden vissoorten. Helaas verdwijnen ze wereldwijd, waardoor er ook minder vissoorten zijn.

Mangroves zijn onontb eerlijk als kraamka mer voor vissen.

14

Haaien worden levend van hun vinnen ontdaan en dan letterlijk weer overboord geschopt. Een gruwelijk einde.

Gelukkig is er beweging in de Europese wetgeving en zijn enkele soorten inmiddels beschermd, maar het is nog lang niet voldoende. Tonijn is ook een ernstig bedreigde vissoort.

De blauwvintonijn is al zo goed als uitgestorven, waardoor de andere tonijnsoorten nu ernstig overbevist worden. Hier bestaat nog geen beschermende wetgeving.

LEVEN

herfst 2012

7. VERVUILING Zeeën worden op allerlei manieren vervuild: door chemicaliën of plastic, door radioactiviteit, door viskweek, door lawaai en door radioactief afval.

Dit vormt een serieuze bedreiging voor het onderwaterleven. En uiteindelijk ook voor mensen, als vervuilde vis op hun bord belandt.

Vis bevat namelijk veel dioxine: twintig keer zoveel als vlees en melk en tien keer zoveel als eieren. Vooral in vette wilde vissoorten zitten veel gifstoffen (zoals pcb’s, dioxines en brandvertragers) en zware metalen (zoals kwik), die zelfs in de kleinste hoeveelheden kanker kunnen veroorzaken. Ook de positie in de voedselketen bepaalt hoe giftig een vis is.

Roofvissen, zoals tonijn, zwaardvis en haai, bevatten meer gifstoffen dan kleine visjes aan de basis van de voedselketen.

Hoewel voor de meeste gifstoffen geldt dat de gemeten hoeveelheden in vis onder de door Europa gestelde toegestane limiet zitten, is er nauwelijks onderzoek gedaan naar de effec-

ten van de optelsom van de vaak tientallen gifstoffen in vis. Hoe vetter de vis, hoe meer gifstoffen de vis bevat. Dit komt doordat vele gifstoffen lipofiel zijn, oftewel: ze nestelen zich in het vetweefsel.

8. VETZUREN Het eten van vette vis wordt aanbevolen, omdat bepaalde vetzuren in vis het risico op coronaire hartziekten verlagen. Vissen maken de vetzuren niet zelf, maar krijgen ze binnen met hun voedsel en tijdens de ademhaling via hun kieuwen. Het betreft omega 3 bevattende, eencellige planktonalgen. Aangezien men deze algensoorten op steeds grotere schaal kweekt voor de omega 3-derivaten (EPA en DHA), hoef je dus geen vis te eten om deze derivaten binnen te krijgen.

Ook bevatten sommige plantaardige producten (zoals walnoten en lijnzaad-, soja- en koolzaadolie) de moedervorm van omega 3: alfalinoleenzuur (ALA).

Al zijn de hoeveelheden die je daarvan moet consumeren om tot dezelfde risicovermindering te komen wel aanzienlijk en is het nog niet aangetoond dat het ook echt hetzelfde beschermende effect heeft.

Maar er zijn ook andere manieren om het risico op hart- en vaatziekten te verminderen, bijvoorbeeld goede voeding met veel groenten, fruit en volkorenproducten, veel bewegen, niet roken, matig drinken en een gezond gewicht.

9. VOEDSELVERGIFTIGING Voedselvergiftiging door het eten van vis en andere zeedieren (zoals garnalen, oesters of mosselen) komt veel voor. Ciguatera is een vergiftiging die vooral veroorzaakt wordt door het eten van tropische vis. Scombrotoxin, ook wel scombroidvergiftiging genoemd, is te wijten aan onvoldoende koeling van de vis. Ook kan vis besmet raken met listeria. Deze bacterie is vooral gevaarlijk voor

streepte diklipEen formatie ge r glasvisjes doo vissen omgeven Papoea, Indonesië). stWe , pat Am (Raja

Waaierkoral en op de wortels van mangr ovebomen (R aja Ampat, West-Papoea , Indonesië ).

zwangeren en ouderen. Zij kunnen beter geen voorverpakte rauwe, gerookte vis eten, zoals gerookte zalm, forel, paling of makreel. Voorverpakte gerookte vis kan lang bewaard worden. Dit geeft de bacterie de kans zich te vermenigvuldigen tot schadelijke hoeveelheden.

Jaarlijks worden tussen de 1 en 3 triljoen (met achttien nullen achter de punt!) dieren in de zee gevangen die op een verschrikkelijke manier aan hun einde komen. Inmiddels weten we dat vissen wel degelijk pijn voelen en angst en stress ondergaan.

En toch behandelt men deze dieren alsof het bakstenen zijn. Vissen hebben een groot probleem: zij kunnen niet schreeuwen!

10. DIERENWELZIJN Het laatste, maar allerbelangrijkste punt waarom we geen vis en visproducten zouden moeten eten.

Dieren die voor consumptie gedood worden, behoren volgens Europese wetgeving binnen één seconde te sterven, of zodanig verdoofd te zijn dat ze er niets van merken. Helaas geldt deze regelgeving niet voor vissen. Het kan soms enkele uren duren voordat een vis sterft.

WIL JE MEER WETEN?KIJK DAN OP WWW.SEAFIRSTFOUNDATION.ORG EN WWW.VISSENBESCHERMING.NL. OF LEES DE HUILENDE ZEE VAN DOS WINKEL. OP WWW.PIEPVANDAAG.NL STAAT EEN UITGEBREIDE VERSIE VAN DIT ARTIKEL.

een nieuwsgierige citroenhaai (bahama’s).

LEVEN

herfst 2012

15

voedingsinformatie

tekst: martine de klein

De ongekende mogelijkheden van zeewier Zeewier is lekker, voedzaam en veelzijdig. Daarom is het al eeuwenlang in trek in Zuidoost-AziĂŤ. Maar ook in de Westerse wereld groeit het besef dat zeewier het gewas van de toekomst kan worden. Al moeten we hier vaak nog wel even wennen aan de zilte smaak en kan het soms lastig verkrijgbaar zijn.

16

LEVEN

herfst 2012

Wereldwijd worden er maar liefst 160 zeewiersoorten geconsumeerd. Met name in veel Aziatische keukens is zeewier een vertrouwd ingrediënt. Zo gebruikt men in Japan zeewiervellen (nori) voor sushi en als pittige smaakmaker voor rijstzoutjes. In Indonesië wordt het verwerkt tot agar agar, een vegetarisch alternatief voor gelatine.

In Westerse landen is zeewier nog vrij onbekend. Toch is er een kentering gaande. Ook hier groeit het besef dat zeewier het gewas van de toekomst kan worden. Want zeewier is lekker, voedzaam en veelzijdig.

Behalve als voedingsmiddel kan het een grondstof zijn voor onder meer biobrandstof, plastic, cosmetica en medicijnen. Bovendien is er voor de teelt geen schaarse landbouwgrond nodig.

MINERAALRIJK EN VETARM Vers en rauw zeewier is qua voedingswaarde vergelijkbaar met andere groenten. Zeewier bevat weinig eiwitten (nog geen 2 procent). In gedroogde vorm gaat het eiwitgehalte navenant omhoog naar 5 tot 30 procent. Een deel van zeewier wordt niet door het lichaam afgebroken en kan als voedingsvezel worden gezien.

Verder is zeewier vetarm en rijk aan mineralen, zoals jodium, calcium en sporenelementen. Nadeel is het hoge zoutgehalte. Afhankelijk van de soort levert zeewier tevens vitamine

C en E. In sommige wieren komt een stof voor die lijkt op vitamine B12, maar die is inactief als vitamine. De stof heeft mogelijk zelfs een negatieve werking, doordat deze de opname van echte B12 kan blokkeren.

KOELVERS OF GEDROOGD Zeewier koop je vers, gedroogd, ingemaakt of verwerkt in andere producten. Het is nog niet algemeen verkrijgbaar, al neemt het aantal verkooppunten langzaam maar gestaag toe. Zo verkoopt Albert Heijn tegenwoordig verse zeewiersalade. Die is veganistisch, maar ligt wel in het koelvak bij de vis. Verder hebben natuurvoedingswinkels, toko’s en vishandelaren vaak zeewier in hun assortiment. Ook via internet kun je zeewier bestellen.

Als je zelf zeewier wilt oogsten, snijd de bladeren dan af vlak boven het houvast, zodat ze weer kunnen aangroeien. Eet nooit aangespoeld zeewier! Want je hebt geen idee waar het vandaan komt en hoelang het al heeft rondgedobberd. Was zeewier voor gebruik goed. Gedroogde wieren kun je weken. Gooi het weekwater niet weg, maar giet het bij je planten; het zal de aarde verrijken. Ongebruikt wier kun je toevoegen aan badwater. De natuurlijke oliën uit zeewier zorgen voor souplesse, verjonging en hydratatie van de huid.

KLEIN BEGINNEN De meeste mensen moeten in het begin even wennen aan de smaak en het mondgevoel van zeewier.

Om zeewier te leren waarderen, kun je het beste beginnen met het toevoegen van kleine hoeveelheden aan je favoriete soepen en gerechten.

Gedroogd en fijngemalen of als vlokken of korrels zijn wieren het makkelijkst te gebruiken om de maaltijd op smaak te brengen.

Alle zeewier is eetbaar, maar de ene soort is wel degelijk smakelijker dan de andere. Bepaalde soorten zijn lekkerder nadat ze gedroogd of geroosterd zijn, terwijl andere beter vers of licht gestoomd gegeten kunnen worden. Dit is ook afhankelijk van je eigen smaak.

Meer informatie over het koken met zeewier vind je onder meer op de website van de Stichting Zeewierwijzer: www.zeewierwijzer.nl.

ALGEN EN BACTERIËN Zeewier is de verzamelnaam van groepen niet-verwante algen die leven in zee of brak water. Wieren bestaan al heel lang en komen voor in alle wereldoceanen.

Er zijn groene, bruine, rode en blauwe varianten. De laatste groep behoort eigenlijk niet tot de wieren: het zijn bacteriën. Daarnaast zijn er zeegroenten. Deze planten groeien op het zilte land.

Omdat zeewieren fotosynthetisch zijn, hangt hun kleur en plaats in het water af van de zon. Groene zeewieren (die als voorlopers van landplanten worden gezien) groeien in betrekkelijk ondiep water. Bruine zeewieren komen voor net buiten het getijdegebied, zo’n 2 tot 3 meter onder het oppervlak. Rode wieren worden gevonden tot op honderden meters diepte.

LEVEN

herfst 2012

17

voedingsinformatie

tekst: martine de klein

De lekkerste zeewieren en -groenten Onbekend maakt onbemind. Dat geldt ook voor zeewieren en -groenten. Toch loont het de moeite om deze zilte smaakmakers regelmatig op het menu te zetten, want ze zijn een prima alternatief voor groenten en een bron van vitamines en mineralen. Daarom volgen hieronder de populairste soorten en hun culinaire toepassingen.

ZEEWIER: Arame Een bruine zeewiersoort van lange, zwarte slierten. Arame (Eisenia arborea, E. bicyclis) groeit langs de kusten van Japan en eilanden in de Stille Oceaan. Deze soort staat bekend om zijn milde, bijna zoete, nootachtige smaak en is zeer geschikt om mee te beginnen als je weinig ervaring hebt met zeewier in de keuken.

Arame wordt meestal voorgekookt verkocht. Week het wier voor gebruik 3 tot 5 minuten. Daarna kun je het koken (10 minuten), stomen, roerbakken of wokken met groenten, noedels, peulvruchten of granen. Of voeg gekookte of gemarineerde arame toe aan salades, ovengerechten en stoofpotten en sauzen.

foto: 123rf

Dulse Een roodwier dat gedijt langs de kusten van de noordelijke Atlantische Oceaan en de Stille Oceaan. De bladeren van dulse (Palmaria palmata) zien eruit als een waaiende palm.

Ze hebben een volle, rokerige smaak en een zachte en taaie beet.

Dulse bevat veel ijzer.

Gebruik dit wier rauw, gekookt (5 minuten kooktijd), geroosterd,

18

LEVEN

gedroogd, gebakken of gefrituurd.

Je kunt het toevoegen als smaakmaker in dressings, salades en soepen.

Het is ook geschikt als snack of op brood. Dulse gemengd met zeesla noemt men zeepeterselie.

Hijiki Een zeegras dat groeit op rotsige landtongen en uitlopers van de kust van de Stille Zuidzee. Het heeft een nootachtige smaak en een stevige beet.

Hijiki (Sargassum fusiforme, Hizikia fusiformis) bevat veel calcium, ijzer en vitaminen. De verwerking is als die van arame, maar de kooktijd is langer.

Hijiki is in ons land gedroogd te koop.

De sliertjes worden nadat ze zijn geweekt meer dan vijf keer zo groot.

Je moet dit zeegras voor consumptie altijd koken, stomen, bakken of stoven.

Hijiki is lekker in soepen en salades of op brood en in pannenkoeken.

Je kunt er ook thee van zetten.

herfst 2012

Kombu (kelp) Grote bruinwiersoort die onder meer groeit langs de kust van Japan.

Kombu (Laminaria) heeft een karakteristieke vleesachtige smaak en wordt vaak gedroogd en gemalen.

Japanners gebruiken deze wieren vooral voor het bereiden van traditionele bouillon (dashi).

Kombu werkt als smaakversterker, maakt bonen lichter verteerbaar en verkort de kooktijd van peulvruchten.

Je kunt het gedroogde wier toevoegen aan soepen, rijst of tal van andere gerechten. Laat het minstens een half uur weken, zodat alle mineralen vrijkomen.

Nori Japan, Korea en China zijn ‘s werelds grootste producenten van nori (Porphyra). Deze soort is zeer bekend dankzij het gebruik ervan in sushirollen. De smaak is olijfachtig. Nori wordt vers, gedroogd of geweekt gegeten. Je kunt norivellen gebruiken als wrap, toevoegen (als garnering) aan soep of geroosterd eten als tussendoortje. Je kunt in recepten nori ook vervangen door zeesla.

Tip: maak chips van norivellen. Doe de nori in een koekenpan met wat olie, rooster deze maximaal een

foto: 123rf

minuut, vouw de vellen een paar keer dubbel en knip alles in sliertjes.

Ook lekker: rooster de nori licht boven gas, verpulver de vellen tussen je vingers en schep ze later door noedels.

Wakame Is nauw verwant aan kombu. Wakame (Undaria pinnatifida) werd vroeger alleen gevonden in Aziatische wateren, maar is inmiddels wijdverspreid. Dit wier heeft een mooie groene kleur en een delicate, oesterachtige smaak. Het kan na 3 tot 5 minuten weken rauw worden gegeten of na 2 minuten weken worden gekookt. Wakame smaakt heerlijk in soepen of (geweekt) door salades.

Zeesla Een dun, bladvormig groenwier dat wereldwijd voorkomt in kustregio’s.

De grote bladeren worden vaak gehakt. Zeesla (Ulva lactuca) heeft een frisse, sterke smaak die doet denken aan zuring.

Zeesla is een goed alternatief voor nori. Eet zeesla vers met citroensap of in een groene salade. Als je zeesla toevoegt aan een warm gerecht, doe dit dan pas op het allerlaatste moment. Rooster het in de oven op 95 ºC en verkruimel het als smaakmaker voor granen, soepen en salades. Je kunt zeesla ook als snack eten of er thee van zetten.

Tip: smeer wat zachte roomkaas op een blaadje zeesla en rol dit om gekookte rijst (eventueel met gehakte noten erdoor). Een snelle, lekkere en gezonde snack.

lamsoor koken (5 minuten kooktijd), roerbakken (met een beetje boter) of rauw gebruiken als garnering voor allerlei gerechten.

Zeekraal Dit familielid van biet en spinazie ziet eruit als een minicactus zonder stekels. De vetplanten (Salicornia) groeien langs zanderige en moerassige kusten in Europa, Amerika en noordelijk Azië. Dankzij de uitgesproken zilte smaak hoef je bij gebruik in de keuken geen zout meer toe te voegen.

Zeekraal kan zowel rauw als gekookt worden gegeten. De houtige onderkanten zijn niet voor consumptie geschikt. Je kunt zeekraal combineren met andere groenten of gebruiken als garnituur in soep en salades.

foto: 123rf

ZEEGROENTE: Lamsoor Staat ook bekend als zeespinazie of zeeaster. Je treft lamsoor (Limonium vulgare) aan langs Nederlandse kwelders, zeedijken en zilte zones.

De planten zijn lang, smal en puntig.

Ze smaken mild en ziltig. Je kunt

LEVEN

foto: 123rf

Natuurlijk zijn er nog veel meer smakelijke soorten zeewieren en -groenten.

Wil je meer hierover weten, kijk dan op www.zeewierwijzer.nl.

herfst 2012

19

recepten

recepten en foto’s: non*fish*a*li*cious tekst en bewerking: martine de klein

De smaak van de zee, maar dan zonder vis!

n zwemt.

vis meer in de oceane

Lisette Kreischer

beschermen: een we de oceanen kunnen rd op de vraag hoe er is HET antwoo van de zee, motto: ‘De smaak S van Lisette Kreisch basis, onder het NON*FISH*A*LI*CIOU op plantaardige zijn – ngende, gerechten leven heel hip kan heerlijke, visverva uit dat duurzaam kookboek met 50 een sausje. Ik draag met mheid duurzaa vis!’ Lisette: ‘Ik bied maar dan zonder gewonnen, verschillende prijzen ik dat noem’. leven. Lisette heeft ‘ecofabulous’, zoals bewust en groen op het gebied van is dé trendsetter ie duurzaamheid!

Lisette Kreischer 2010 in de categor atcher of the Year Award en ze is Trendw waaronder de Vegan Onishi, een Japanse productie: Kyoko verleend aan deze hun medewerking ijd of Vegan, Whale wereldw Celebrity Cooks it All Vegan en Garden Tevens hebben vele van de boeken How , Sarah Kramer, bekend y Kiedis, toptalent toveren met zeewier van rockster, Anthon ex chef de cuisine mastercook die kan en rd r van Shephe van Sea berg, Patron Cuisinie , hoofdkok aan boord iër’, Antoinette Hertsen vegetar Wars ster Laura Dakin dunne . e en auteur van ‘De en Jacqueline Snelder keuken, TV-presentatric koks Kyra de Vreeze uit Jamie Olivers s.en de Ayurvedische Amanprana, Floris, Floris Versluij van van Voets l Keuken de restaurant In ant Avalon, Chanta van het Gentse restaur ! nstenaar Kevin Storms van Dos Winkel…

Uit België: kookku Winkel, de topkok Viva Vega en Bertie jk! , de eigenaar van gezond: eet smakeli Tino Don Porto Carero compassievol en wensen wij je een n en alle leven daarin, Namens de oceane

NON*FISH*A*LI*CIOUS – HÉT VISVERVANGENDE KOOKBOEK, LISETTE KREISCHER, SUCCESBOEKEN, ISBN 978 90 7987 229 9, € 19,95 (DEEL OPBRENGST GAAT NAAR SEA FIRST FOUNDATION)

The Fishlessfabulous Soup (voorgerecht - voor 4 personen)

Ingrediënten: 2 uien 2 teentjes knoflook 1 citroen 1 venkelknol 2 wortels 225 g stevige tofu 125 g shiitakes

nta pla

50 g oesterbladeren 2 vleestomaten 1,25 l water ongeveer 5 cm kombu 1 el tijm 6 draadjes saffraan olijfolie

ig ard

Lisette: “Deze soep is gebaseerd op de traditionele, Bretonse vissoep.”

vervuilen ook hun zenden gifstoffen verworden. Tiendui g komt e vuilnisbak ter wereld dierenleed. Gelukki zijn tot de grootst zeedieren en veel vissen en andere diervriendelijke Lege oceanen, giftige tie en milieu- en ? Vergeet het maar! ent goede informa consum de t rijven en verlang nadrukkelijker bovend steeds ellende al deze tot één t.org uitgeroepen het eten van vis. de website BlueBea alternatieven voor januari 2011 door er in première, op 16 film is oceaanbescherm de film Sea the Truth e persoon in deze Zo ging in mei 2010 decennium. Central van het afgelopen oceaandocumentaires issing!’ van de tien beste tegen de overbev wapen eetbare sterkste geen vork is ons en, er tegen 2050 conclusie: ‘Onze ellijk grondig hervorm Dos Winkel. Zijn onmidd niet ijd de visserij wereldw stellen dat als we Wetenschappers

bewoners: vis gezond

LI CIOUS NON *FISH * A * *

“Non*fish*a*li*cious bevat vooral plantaardige versies van klassieke gerechten met vis of zeevruchten.

Voor een zilte smaak gebruikt Lisette Kreischer diverse soorten zeewieren en -groenten, die ze

voorin in het boek kort beschrijft.

Ook is er veel achtergrondinformatie Oceanen over zeeën, oceanen, onderwaterleven en visvervangers.

Non*fish*a*li*cious ziet er vrolijk en speels uit en het enthousiasme van Lisette spat van de pagina’s af.

“In hoeverre de gerechten op het origineel lijken, kan ik niet beoordelen, maar ik vind de recepten zeer de moeite waard”, schreef Kim van Winsen in Leven 3 van 2011 over het boek. Ze noemt Non*fish*a*li*cious een aanrader voor iedereen die houdt van de smaak van de zee.

Lisette Kreischer

Lisette Kreischer maakte op verzoek van Dos Winkel van de Sea First Foundation het eerste visvervangende kookboek ooit.

Non*fish*a*li*cious bevat recepten met de smaak van de zee, maar dan zonder vis! In deze Leven een selectie.

evt. klein scheutje witte wijn zeezout en peper garnering: sojaroom

Bereiding: Pel en snipper de uien en de knoflook. Was de citroen goed en rasp een eetlepel van de schil. Was de venkel en de wortels en snijd alles in kleine plakjes.

Giet de tofu af en snijd deze in blokjes. Scheur de shiitakes, evenals de oesterbladeren, in repen. Ontvel de tomaten door ze eerst met een ingesneden kruis onderop in kokend water te laten rusten en daarna onder koud stromend water te laten ‘schrikken’ en snijd ze vervolgens in blokjes.

Verhit een scheut olijfolie in een pan. Fruit hierin de uien. Voeg vervolgens de wortels, tomaten, knoflook, citroenrasp en venkel toe. Giet 1,25 liter water over de groente en voeg daar de kombu, tijm en saffraan aan toe. Breng het water aan de kook. Zet het vuur laag en laat de bouillon ongeveer 10 à 15 minuten zachtjes borrelen. Zet het vuur uit. Haal de pan van het vuur en ‘vis’ de kombu uit de soep.

Pureer de soep tot een glad geheel en zet de pan weer op een laag vuurtje.

Voeg vervolgens de shiitakes, oesterbladeren, tofu en eventueel een scheutje witte wijn toe. Breng op smaak met zout en peper en laat de soep met het deksel op de pan ongeveer 5 minuten zachtjes koken op een laag vuur. Zet het vuur uit en laat de soep vervolgens nog even 5 minuten rusten voor het opdienen.

Serveer met een scheutje sojaroom.

20

LEVEN

herfst 2012

(hoofdgerecht - voor 2 tot 3 personen) Ingrediënten: 500 g tofu 4 aardappelen zonnebloemolie 100 g gebuild tarwemeel ¼ el bakpoeder ¼ el paprikapoeder

“ Zonder een Non Tuna Salad is Non*fish*a*li*cious niet compleet.”

nta pla

ig ard

Non Tuna Salad

(bijgerecht - voor 2 tot 3 personen) Ingrediënten: 250 g tempeh 1 teentje knoflook 4 augurken 1 stengel bleekselderij 1 appel ½ rode ui 100 g gekookte kikkererwten 1 el kappertjes

sap van ¼ citroen 2 tl eetlepel mosterd 1 tl appelazijn 1 tl dulse- of noripoeder 1 tl dille 4 el soja- of veganaise gemalen peper olijfolie

Bereiding: Snijd de tempeh in blokjes. Verhit een scheut olijfolie in de wok en bak hierin de tempeh.

Pel het teentje knoflook en pers het uit. Snijd de augurken en de bleekselderij in plakjes. Schil en snijd de appel in blokjes en snipper de ui. Meng vervolgens alle ingrediënten samen tot een geheel. Zet de salade ongeveer een uurtje in de koelkast of laat deze een nacht rusten zodat alle smaken goed op elkaar kunnen inwerken.

nta pla

ig ard

Fish & Chips

2 tl kelp- of een ander zeewierpoeder 175 ml (bruin) bier, aangevuld met water 50 g arrowroot (of maïzena) zeezout gemalen peper

Bereiding: Giet de tofu af en druk al het vocht er goed uit. Pak vervolgens de tofu in in een keukendoek en leg het ingepakte blok tussen twee zware boeken of planken, zodat al het vocht er goed uitgeperst wordt. Laat de tofu ongeveer een uur rusten, zodat al het vocht opgenomen kan worden door de doek. Pak de tofu uit en snijd deze in reepjes.

Verwarm de oven voor op 130 tot 140 °C. Bekleed een bakplaat met bakpapier. Was de aardappelen en snijd deze in dunne plakjes. Droog de plakjes goed met keukenpapier.

Verwarm een flinke laag olie in een diepe pan. Plaats voorzichtig een eerste laag aardappelschijfjes in de hete olie. Bak ze in ongeveer 6 minuten aan beide kanten tot ze goudbruin (niet te bruin) en gaar zijn. Schep de plakjes uit de hete olie en laat ze uitdrogen op een bord met keukenpapier. Herhaal dit met de rest van de schijfjes. Leg ze vervolgens in de oven om ze warm te houden.

Mix in een kom tarwemeel, bak-, paprika- en kelppoeder, zeezout en peper. Voeg hier vervolgens voorzichtig al roerend het bier en water aan toe, totdat er een glad pannenkoekenbeslag ontstaat (voeg eventueel nog wat extra water toe, mocht het beslag niet vloeibaar genoeg zijn).

Rol de tofusticks door de arrowroot (of maïzena) en haal ze vervolgens door het beslag.

Verhit een flinke laag olie in een diepe pan en leg hier voorzichtig een aantal tofusticks in. Bak ze rondom goudbruin. Haal ze uit de pan en laat ze uitlekken op een bord met keukenpapier. Herhaal dit met de rest van de sticks. Leg ze vervolgens in de oven naast de chips om ze warm te houden. Je kunt ze vanaf nu direct serveren of de chips nog even heel kort heet bakken in olie.

Bestrooi ze met zeezout en peper en serveer met wat Iers mos en tartaarsaus [recept elders in het boek]. “ Ik ben een enorme anglofiel! Gefascineerd door deze Engelse mania kon ik het niet laten om ook hier een vegan sausje overheen te gooien.”

>>

LEVEN

herfst 2012

21

nta pla

(hoofdgerecht - voor 4 personen)

>>

“ Met dit recept van Lyra Alves voor EVA Magazine kun je weer, all the way, maar dit keer ook diervriendelijk, terug naar mama’s goede, oude, tijd. Indulge yourself!”

(bijgerecht - voor 4 personen) Ingrediënten: 200 gram gerookte tofu 3 el balsamico-azijn 1 tl zeezout 1 tl gedroogde dragon 2 tl geroosterd norivel (of zeewiervlokken), verkruimeld

nta pla

ig ard

Fishless Sticks

2 el arrowroot (of maïzena) 75 g gedroogd broodkruim 3 el kikkererwtenmeel (besan) 2 el rijstemeel snuf zeezout water

Bereiding: Snijd de tofu in reepjes van ½ tot 1 cm dik en laat deze minstens 30 minuten marineren in de balsamico met zout, dragon en 1 theelepel zeewier (nori). Giet de tofu af en rol de reepjes door een mengsel van 2 eetlepels arrowroot (of maïzena) met 1 theelepel zout tot ze helemaal bedekt zijn.

Maak een glad beslag van kikkererwtenmeel, rijstemeel, zeezout en water (hoe dunner het beslag, hoe dunner het korstje). Dip de tofureepjes eventjes in het beslag en rol ze daarna door het broodkruim.

Verhit een laag olie in de pan en bak de fishless sticks in de hete olie rondom goudbruin. Laat ze vervolgens even uitlekken op een bord met keukenpapier.

Serveer ze met een flinke klodder Granny’s Suicide Sauce of Veganlicious Tartaarsaus [recepten elders in het boek], gekookte worteltjes en röstirondjes.

22

LEVEN

herfst 2012

Ingrediënten: 1 pakje tempeh 1 el paprikapoeder shoyu 2 el tomatenpuree 1 el sesamolie 1 grote ui 1 kleine rode peper 4 teentjes knoflook 4 tomaten 1 kleine wortel ¼ zeebiet of -venkel 1 kleine of ½ rode paprika ½ kleine bloemkool

ig ard

Paella

200 g gekookte kikkererwten, zonder vocht 100 g doperwten (vers of bevroren) 100 g olijven zonder pit (Kalamata) 1 el Ras al Hanout 1 el kappertjes, zonder vocht 250 gram bruine basmati- of zilvervliesrijst mespunt saffraanpoeder sap van 1 limoen olijfolie zeezout en gemalen peper

Bereiding: Snijd de tempeh in kleine blokjes. Verhit een scheut olijfolie in de wok. Bak hierin de tempeh met de paprikapoeder rondom goudbruin. Giet er een scheutje shoyu, tomatenpuree en sesamolie bij en laat de tempeh de shoyu, puree en olie voor een deel opnemen. Zet direct het vuur uit.

Pel en snipper de ui in kleine blokjes. Ontdoe de peper van zaadjes en hak fijn. Pel de knoflookteentjes en pers ze uit.

Ontvel de tomaten. Snijd de groenten en de olijven in kleine stukjes en de bloemkool in kleine roosjes. Verhit een scheut olijfolie in de wok. Voeg eerst de Ras al Hanout toe, zodat dit goed kan mengen met de olie. Fruit hier vervolgens de ui met de knoflook in. Voeg de wortel, zeebiet of -venkel, paprika en bloemkool toe. Roerbak nog even goed door, voeg wat vocht toe en doe het deksel op de pan. Laat het vocht verdampen en de groenten gaar stomen.

Roer de tomaten, rode peper, kikker- en doperwten, kappertjes en olijven door de groenten en bak nog even goed door.

Kook de rijst in een ruime hoeveelheid water volgens de gebruiksaanwijzing gaar en voeg het saffraanpoeder, groente- en tempehmengsel toe. Roer het geheel goed door en breng op smaak met zeezout, peper en limoensap.

(bakrecept - voor 12 punten)

Ingrediënten: 210 g gezeefd tarwemeel 115 ml rijststroop 1 tl verse vanillerasp van 1 peul 115 ml zonnebloemolie vulling: 400 g stevige tofu 400 g zijden tofu 100 g rietsuiker rasp en sap van 1 citroen verse vanillerasp van 1 peul ½ el tijm 1 el zonnebloemolie

(hoofdgerecht - voor 4 personen) Ingrediënten: 250 g rijst 1 handje arame 2 el gedroogde, gemengde zeegroente 10 cm kombu 250 g tofu 200 g courgette

nta pla

ig ard

Fried Rice With Seaweeeed!

1 grote venkel 1 rode paprika 1 grote ui 2 teentjes knoflook 1 el sesamolie kokosolie 1 tl sambal tamari

Bereiding: Kook de rijst zoals staat aangegeven op de verpakking, samen met de arame, gedroogde zeegroente en kombu.

Haal de kombu er na het koken uit (deze is te taai om te eten, maar geeft een lekkere smaak aan je gerechten).

Snijd de tofu in kleine blokjes en bak deze in een beetje kokosolie rondom goudbruin. Haal de tofu uit de pan.

Snijd de courgette, venkel en paprika in niet al te kleine stukjes. Schil en snipper de ui en pel de knoflookteentjes en pers ze uit. Verhit een beetje kokosolie in de pan en roerbak hierin de groente beetgaar en krokant.

Verhit in een andere pan een beetje kokosolie met de sesamolie en bak hierin de rijst met de zeegroente.

Meng het groentemengsel met de tofu en het rijstmengsel en breng op smaak met sambal en tamari.

nta pla

ig ard

Creampie

2 el arrowroot (of maïzena) 30 g sojamelkpoeder 100 g witte (veganistische) chocolade, gesmolten gelei: 200 ml water 70 g rietsuiker rasp en sap van 2 citroenen ½ zakje agar agar garnering: 100 g witte (veganistische) chocolade gekonfijte citroensnippers

Bereiding: Verwarm de oven voor op 180 ºC. Vet een taartvorm in met olie en bestrooi deze met wat meel.

Kneed voor de bodem het meel met de rijststroop, vanille en olie tot een stevig deeg. Druk het deeg uit in de taartvorm. Prik er met een vork wat gaatjes in, bak de bodem ongeveer 10 minuten, haal hem uit de oven en hem zet apart.

Pureer voor de vulling de stevige tofu met de zijden tofu, rietsuiker, citroenrasp en -sap, vanille, tijm, olie, arrowroot (of maïzena) en sojamelkpoeder tot een gladde en stevige crème. Roer de gesmolten chocolade door het tofumengsel en verdeel deze vulling over de bodem.

Bak de cake ongeveer 45 minuten, tot de tofuvulling stevig is.

Verwarm het water en los al roerend de suiker op in het water.

Voeg rasp en sap van de citroenen toe en breng het water aan de kook. Voeg al mixend de agar agar toe en blijf goed doorroeren. Zet het vuur uit en klop nog even goed door (de gelei zal opstijven in de koelkast).

Zet de oven uit, haal de cake uit de oven en laat hem afkoelen.

Giet de citroengelei over de cake en laat deze vervolgens een dag of nacht opstijven in de koelkast.

Verwijder de volgende dag de vorm en versier de cake met de stukjes extra witte chocolade en gekonfijte citroensnippers.

LEVEN

herfst 2012

23

visvervangers

tekst: martine de klein

gepaneerde garnalen van soyes. (foto: sensetrition)

Visvervangers: onbekend maakt onbemind Visvervangers zijn in Nederland nog vrij nieuw en onbekend. Ook maken problemen met onder meer de import en distributie het lastig om ze te vermarkten. Toch verwachten Nederlandse importeurs dat visvervangers populairder zullen worden. Al blijven het waarschijnlijk producten voor een selecte groep liefhebbers.

Onlangs won de vegetarische palingsalade van De Vegetarische Slager de eerste prijs bij de culinaire verkiezing De Smaak van Nederland. “Mensen vonden onze salade erg lekker en niet van echt te onderscheiden”, aldus een trotse Jaap Korteweg. Momenteel is zijn bedrijf bezig om in samenwerking met Menken Salades dit product op de markt te brengen. Ook de vegetarische tonijnsalade verkoopt goed en was onder meer verkrijgbaar bij Bagels & Beans.

De Vegetarische Slager heeft sinds haar oprichting twee jaar geleden visvervangers in het assortiment.

Toch stelt Korteweg dat deze producten nog in de kinderschoenen staan.

“Mensen kennen vaak wel vleesvervangers, maar visvervangers zijn

24

LEVEN

nieuw voor ze. Hebben ze ze echter gegeten, dan zijn ze vaak laaiend enthousiast.”

Onbekend maakt onbemind. Dat merkt ook Corien Poederbach van Sensetrition. Dit bedrijf importeert sinds 2009 visvervangers, waaronder filets en gepaneerde garnalen.

“Enkele van onze Soyesproducten zijn verkrijgbaar bij Makro en Dirk van der Broek. Deze ketens nemen echter uitsluitend onze bekende producten zoals kipvariëteiten in hun

naar enthousiaste distributeurs.”

Een eigen webshop voor visvervangers heeft Poederbach ook overwogen, maar dit is nog geen werkelijkheid geworden omdat hiermee hoge kosten gepaard gaan. “Daarom kunnen mensen de producten tot nu toe afhalen bij ons bedrijf. En ze zijn te koop bij de webshop van De Vegetarische Slager en bij Sam’s Toko in Enschede.”

Ook in de schappen van toko Sie-San in Den Haag liggen visvervangers.

“We verkopen ze al sinds onze oprichting in 1994 en hebben allerlei soorten, zoals garnalen, kreeft, vissticks tonijn en zalm”, vertelt Sanny Lee van Sie-San. Hij kan niet zeggen welk product het beste loopt.

Import en distributie soms lastig assortiment op. Ze vrezen dat ze met visproducten te weinig omzet genereren. Wij zijn daarom nog op zoek

herfst 2012

“Er springt er geen eentje uit qua verkoopcijfers.” Wel is het volgens Sanny zo dat alle visvervangers

minder populair zijn dan vleesvervangers. “Ze maken ongeveer een tiende deel uit van ons assortiment, maar de omzet is relatief kleiner.”

AZIATISCHE SMAAK Sie-San en Sensetrition importeren de visvervangers zelf vanuit ZuidoostAzië. Daar zijn ze al langere tijd redelijk gemeengoed in landen in of aan zee en in regio’s waar veel boeddhisten leven. “Ik reis regelmatig naar Taiwan, daar is men echt al heel ver in de productontwikkeling. Zo heeft

men er dertig jaar gewerkt aan vegetarische tonijn. Die is dan ook niet van echt te onderscheiden”, zegt Corien Poederbach.

Soms vraagt ze fabrikanten om de smaak van iets aan te passen, omdat Westerse consumenten deze te oosters vinden. Dezelfde ervaring heeft ook de moeder van Sanny Lee. “Zij gaat in Taiwan, Maleisië en China op zoek naar visvervangers en merkt vaak dat de producten vrij scherp van smaak zijn. Dat is wel lekker in een Oosterse fondue, maar Westerlingen

vinden het vaak te heet”, weet Sanny.

Het aanpassen van de receptuur is meestal geen probleem.

Dat geldt soms wel voor de export, aldus Sanny Lee. “Nederland is een kleine markt, dus het gaat om geringe partijen. Daar komt bij dat fabrikanten en importeurs aan veel in- en exportregels moeten voldoen.

Met als gevolg dat er fabrikanten afhaken. Ze vinden het dan verhoudingsgewijs te veel werk voor zo’n kleine hoeveelheid producten.”

ZEEWIER EN SOJA Hoe de Aziaten de smaak van de zee in visvervangers nabootsen, houden ze volgens de Nederlandse importeurs strikt geheim. Maar over het algemeen zorgt zeewier voor de kenmerkende zilte smaak en zijn de producten gebaseerd op soja.

Ook zijn ze meestal plantaardig, wat ze tevens geschikt maakt voor veganisten.

Toch zijn vegetariërs en veganisten niet de belangrijkste doelgroep.

“Wij mikken op de mensen die houden van de smaak van vlees en vis en toch weleens wat anders willen. Dat kan ook nu de kwaliteit van visvervangers zo goed is”, aldus Korteweg van De Vegetarische Slager. Ook Corien Poederbach van Sensetrition stelt: “Wij richten ons op de flexitariërs. En daarvan komen er steeds meer.” In die zin ziet ze de toekomst zonnig in.

Maar eerst moet nog de bekendheid van visvervangers worden vergroot bij winkeliers en consumenten.

Corien Poederbach: “Mede daarom doen we ook mee aan evenementen zoals Proeven van de Zee van de Vegetariërsbond. Zodat mensen kunnen proeven hoe lekker onze producten smaken.”

bezoekers van proeven van de zee maken kennis met visvervangers en zeewierproducten. (foto’s: sander de foederer)

>>

LEVEN

herfst 2012

25

>>

SMAAKTEST Hoe smaken visvervangers eigenlijk?

Hoewel over smaak niet valt te twisten, proeft een panel diverse visvervangers. Het testpanel bestaat uit Sander Foederer (vleesverlater),

te onderscheiden. You love it or you hate it. De garnalen van Soyes scoren ook goed, al zijn ze lastig te vergelijken met die van Sie-San, omdat ze anders zijn bereid.

Naam

Winkel

Inhoud

Prijs

Bevindingen proefpanel

Tip

Gemid. waardering

vegetarische garnalen

Sie-San

200 g

€ 2,50

‘waterig’, ‘geen garnaalsmaak’ ‘beetje glibberig’

serveren met een zoetig sausje

6

2

visfilet (Soyes)

De Veg. Slager

480 g

€ 4,98

‘geen smaak aan’, ‘eet lekker weg’, ‘prima bite’, ‘te draderig qua structuur’

voor fish and chips

5,5

3

visburger (Vegetarian Codfish)

Sie-San

300 g

€ 3,50

‘erg lekker’, ‘aanrader’, ‘mooi van structuur en kleur’

prima in combinatie met zwarte bonensaus of vegetarische oestersaus

7,5

4

gepaneerde garnalen

Soyes

200 g

€ 1,80

‘komt dichtbij de smaak van echte garnalen’, ‘prima bite’, ‘doen denken aan vissticks’

lekker met een dip van bv. chilisaus

7,5

5

bakkeljauw (Vegetarian Salted Fish)

Sie-San

150 g

€ 2,25

‘te zout’, ‘goed van smaak’, ‘prettige structuur met een zeewierrandje’

voor wokgerechten, bami en rijst

7

tonijn

De Veg. Slager

300 g

€ 5,50

‘niet van echt te onderschei- basis voor spicy den’, ‘heerlijk van smaak en no tuna salade structuur’, ‘te vissig’ (recept op p. 35)

1

nta pla

ig ard

nta pla

ig ard

nta pla

ig ard

6

2

3

4

5

6

De Vegetarische Slager Spui 167A, Den Haag tel. 070 - 345 67 64 www.devegetarischeslager.nl

LEVEN

herfst 2012

8

Soyes (Sensetrition) Engelenburgstraat 18, Twello tel. 0571 - 27 22 12 www.soyes.nl

TE

STWI

!

A NN AR

1

ADRESSEN: Vegetarische toko Sie-San Wagenstraat 82, Den Haag tel. 070 - 325 08 68 www.siesan.nl

26

Floris de Graad, Martine de Klein, Bertie Winkel (allen vegetariër) en John Stijsinger (visliefhebber). Iedereen vindt de tonijn(salade) het meest vissig smaken; deze is niet van echt

zeewierteelt

tekst: martine de klein

Zeewierboerderijen langs de Nederlandse kust Onderzoekers van de Wageningen Universiteit zijn vorig jaar gestart met een proefproject voor de teelt, verwerking en vermarkting van zeewier. Uit de eerste resultaten van deze zeewierboerderij in de Oosterschelde blijkt dat ook in ons kustland op een efficiënte en duurzame manier zeewier kan worden gekweekt.

Testlocatie De Wierderij ligt buitendijks bij het natuurgebied Schelphoek op Schouwen-Duiveland. Op deze zeewierboerderij in de Oosterschelde brengen onderzoekers van de Wageningen Universiteit sinds mei vorig jaar de groei en de samenstelling van dit gewas in kaart. Ook bekijken ze welke toepassingen er zijn. Behalve als voedsel ligt het voor de hand om wieren te benutten als grondstof voor biobrandstof en ze te verwerken in cosmetica en medicijnen.

“Met dit project willen we een bijdrage leveren aan de voedselzekerheid.

Want landbouwgrond is schaars en er is nog ruimte op zee”, zegt Julia Wald van de Plant Sciences Group van de Wageningen Universiteit. Ze vertelt dat in Japan al zeewier in netten langs de kust wordt gekweekt.

“Maar daarbij gebruikt men veel mest, waardoor de teelt niet duurzaam is. Wij gaan met ons proefproject na of dit anders kan.”

Dat is inmiddels gebleken, stelt Wald.

“Onze testlocatie levert zelfs een positieve bijdrage aan het ecosysteem. De wieren zijn namelijk een kraamkamer voor vissen, wat de biodiversiteit kan vergroten.”

VOLOP ZEESLA Op De Wierderij worden in drijvende pontons langs lijnen inheemse soorten bruinwieren (vingerwier, suikerkelp en wakame) en zeesla geteeld.

“We gebruiken de bovenste meters

voor de zeesla, daaronder groeien de bruinwieren”, legt Julia Wald uit.

Ze vertelt dat de teelt voorspoedig verloopt. “’s Zomers hebben we al volop zeesla kunnen oogsten, de rest van het jaar zijn er bruinwieren.”

De oogst wordt met name gebruikt voor onderzoek. “We gaan na wat de voedingswaarde is, maar bekijken bijvoorbeeld ook hoelang en op welke manier de wieren bewaard kunnen worden”, geeft Julia als voorbeelden.

Verder belandt een deel van de opbrengst bij lokale voedselfabrikanten en restaurants. “Zij werken aan nieuwe producten met zeewier.”

WIEREN EN WINDMOLENS Inmiddels er is nog een testlocatie voor zeewier bij gekomen. Initiatiefnemer is de Stichting Noordzee-

impressie van de noordzeeboerderij.

boerderij, waarin Ecofys, Hortimare en ATO samenwerken. Zij bekijken sinds maart in een oud zandwingebied bij Texel of er zeewier kan worden geteeld in windmolenparken.

In potentie vormen zeewier en windturbines een goede combinatie.

Een windpark is namelijk afgesloten van scheepvaart en visserij en daardoor een soort natuurpark op zee.

De Noordzeeboerderij zal later dit jaar uitbreiden, zodat men verschillende systemen voor zeewierteelt kan onderzoeken. Het is nog te vroeg voor resultaten, maar als die er komen, zullen ze zeker worden vergeleken met die van De Wierderij. “Zo kunnen we de teelt nog meer stimuleren”, denkt Julia Wald. Want dat de Nederlandse kusten geschikt zijn voor de teelt van zeewier staat voor haar buiten kijf: “De perspectieven ogen veelbelovend.”

VOOR MEER INFORMATIE, ZIE WWW.PRI.WUR.NL EN WWW.NOORDZEEBOERDERIJ.NL.

julia wald en een collega op de zeewierboerderij. (foto: wageningen universiteit)

LEVEN

herfst 2012

27

opinie

tekst: farah obaidullah (campagneleider oceanen greenpeace international) foto’s: greenpeace/pierre gleizes

greenpeace voert actie tegen een russisch trawlerschip voor de kust van senegal.

“ Europa moet kans grijpen voor drastische hervorming van visserijbeleid” Het zal menigeen bekend voorkomen: je vertelt dat je vegetariër bent en krijgt prompt de vraag of je wel vis eet. Vissen zijn blijkbaar geen dieren. Maar het wel of niet eten van haring of kibbeling is meer dan een kwestie van dierenwelzijn, betoogt Farah Obaidullah, campagneleider Oceanen bij Greenpeace International. Want van alle Europese visbestanden wordt maar liefst drie kwart overbevist. Als we de vangst en consumptie van vis niet drastisch terugbrengen, zijn de zeeën straks letterlijk leeg.

Greenpeace is niet per definitie tegen het eten van vis. Er zijn miljoenen mensen die voor een groot deel of zelfs helemaal afhankelijk zijn van wat de zee hun biedt. Neem bijvoorbeeld de kustgemeenschappen in de tropen of de oorspronkelijke bewoners van het Noordpoolgebied. Maar de combinatie van een sterk groeiende wereldbevolking en een toename van de consumptie van vis, heeft er de afgelopen decennia voor gezorgd dat de wereldzeeën leger en leger raken.

Neem de Noordzee: ooit zwommen daar rog en tonijn. Nu vind je er vooral kleine platvissen, zoals tong en schol.

28

LEVEN

Het beeld dat veel van ons hebben van de visserij heeft weinig te maken met de realiteit. Wie gevraagd wordt een vissersboot te tekenen, zal al snel een schets maken van een schattige, kleine kotter, met daarop een of twee vissers met gele laarzen en een zuidwester. Weinigen weten dat Nederland het thuisland is van de grootste industriële vissersschepen ter wereld.

De Pelagic Freezer-trawler Association (PFA), gevestigd in Rijswijk, is een samenwerkingsverband van negen grote rederijen. De schepen van de PFA lijken in niets op kleine viskotters.

Het zijn – zonder te overdrijven –

herfst 2012

varende visfabrieken, die met hun reuzennetten per dag 250.000 kilogram vis uit zee scheppen. Die vis wordt gelijk aan boord verwerkt en ingevroren; vandaar dat dit soort schepen ‘vriezertrawler’ wordt genoemd.

VIS UIT AFRIKA De Europese vloot kan twee tot drie keer meer vangen dan verantwoord is. In plaats van de vloot flink in te krimpen helpt de EU – bijvoorbeeld door het verstrekken van subsidies – dit soort schepen buiten Europa hun slag te slaan.

West-Afrika is een populaire bestemming voor de schepen, omdat het redelijk dichtbij ligt en veel overheden daar maar wat blij zijn als ze visrechten kunnen verkopen aan Europese bedrijven. Niet alleen vanuit Europa, maar ook vanuit China en Rusland zetten trawlers de afgelopen decennia koers naar West-Afrika. Met desastreuze gevolgen voor de visbestanden en de lokale vissers. Een deel van het geld dat wordt betaald om daar te mogen vissen, zou naar de lokale gemeenschappen moeten gaan.

Helaas wijst de realiteit anders uit.

Deze geschiedenis lijkt zich nu te herhalen voor de kust van Chili. Sinds 2005 is de PFA ook actief in het zuidelijke deel van de Stille Oceaan. In die tijd was de visserij daar nauwelijks gereguleerd. De PFA werd een grote speler in de regio, nog voordat er een begin werd gemaakt aan een goed beheer van visbestanden.

MILJOENEN BELASTINGGELD Niet alleen de natuur en vissers elders, maar ook wij betalen een hoge prijs voor de vis die Europese vriezertrawlers vangen. De contracten die door de Europese Unie worden gesloten met de overheden van onder andere Mauritanië worden voor het overgrote deel betaald door de Europese burger. Alleen al de Nederlandse PFA kreeg in de afgelopen vijf jaar € 142 miljoen aan subsidies.

De rederijen die zijn verenigd in de PFA hebben bij elkaar 34 vriezertrawlers, die een jaarlijkse omzet genereren van bijna € 500 miljoen.

De geschatte winst bedraagt € 55 miljoen. Vooral de vier eigenaren van deze schepen varen er wel bij: Parlevliet, Van der Plas, Vrolijk en Van der Zwan staan alle vier in de Quote 500.

Gelukkig gaat deze destructieve en onrechtvaardige gang van zaken ook aan de beleidsmakers in Brussel niet voorbij. De huidige commissaris voor de visserij, María Damanáki, is een fel voorstander van een nieuw systeem,

waarbij marktbelangen en zorg voor het milieu hand in hand gaan. “Er is te veel aandacht voor economische kortetermijnbelangen die te vaak onze zorg voor het milieu overschreeuwen”, zei de politica eind vorig jaar in een

Het GVB wordt slechts eens in de tien jaar hervormd, dus nu is de kans om het roer om te gooien. De Europese Commissie heeft in de zomer van vorig jaar een vrij progressief voorstel gepresenteerd, dat maat-

“Ook wij betalen een hoge prijs voor vis” toespraak. “We hebben te veel gevist, we hebben vis weggegooid die we niet aan land wilden brengen of waar we geen quota voor hebben.

En we hebben het geld van belastingbetalers gebruikt om steeds grotere schepen te bouwen.”

VISSERIJBELEID Het is niet voor niets dat Damanáki zich juist nu in felle bewoordingen uitlaat over de activiteiten van de Europese vissersvloot. In 2012 en 2013 wordt het gemeenschappelijke visserijbeleid (GVB) hervormd, een verzameling afspraken die Europese lidstaten met elkaar maken om – zo luidde ooit het doel van het GVB – overbevissing tegen te gaan. In de veertig jaar sinds het beleid in werking trad, heeft het echter vooral de kortzichtige belangen beschermd van de meest schadelijke manieren van vissen.

regelen bevat om overbevissing tegen te gaan en een einde te maken aan het teruggooien in zee van ongewenste vis. Het plan bevat nadrukkelijk ook een punt over vissen in niet-Europese wateren. “De EU zal zich buiten de grenzen net zo gedragen als zij dat thuis doet [...] en een deugdelijk beheer van de zee stimuleren in de rest van de wereld.”

Op dit moment zijn de visserijministers, onder wie ook onze demissionair staatssecretaris Henk Bleker, aan zet.

Zij zullen samen aan het voorstel van de Europese Commissie gaan sleutelen. Begin volgend jaar moet het nieuwe GVB in werking treden. Het is van het grootste belang dat Bleker zijn oren niet laat hangen naar het handjevol bedrijven dat belang heeft bij een zwak en uitgekleed visserijbeleid, maar oog heeft voor de staat van de wereldzeeën en de toekomst, zowel van de natuur als de visserij.

een nederlands trawlerschip vangt tonnen vis voor de kust van mauritanië.

LEVEN

herfst 2012

29

eten uit de natuur

tekst en foto’s: laurette van slobbe

zaden van de teunisbloem zijn heel makkelijk te oogsten.

Een overdaad aan zaad De herfst is de tijd van de zaden. Rijp en vol reservevoedsel geven zaden ons ook veel voeding en gezondheid.

Kastanjes, hazelnoten en walnoten zijn bij veel mensen bekend. Maar er zijn meer waardevolle zaden in het wild te verzamelen. Doe dit echter uitsluitend als er veel zaad overblijft, zodat de plant zich kan verspreiden.

Verzamel dus alleen in het wild als er veel planten staan en neem een bescheiden deel.

Sommige planten lenen zich beter om het zaad ervan te verzamelen dan andere. De teunisbloem (Oenothera) geeft per plant een overdaad aan zaad, dat ook nog eens heel makkelijk te oogsten is. Teunisbloemzaad is rijk aan omega-vetzuren (alfa-linoleenzuur, gamma-linoleenzuur en linolzuur).

Zaad van de grote weegbree (Plantago major) bevat eveneens waardevolle stoffen. Oogst de bruine aren als ze helemaal rijp zijn.

30

LEVEN

Rits de zaaddoosjes van de stengels en rooster ze in een pan met een dikke bodem op een laag vuurtje.

Doe de zaadjes nu door een zeef; ze laten makkelijk los van hun doosjes.

Vang de zaadjes op in een kom. Laat ze afkoelen en bewaar ze in schone potjes. Deze zaadjes staan leuk in salades, muffins en toetjes. Je kunt ze roosteren, maar dat hoeft niet.

TOPPER Een topper is het zaad van de inheemse berenklauw (Heracleum sphondylium). Niet te verwarren met de giftige reuzenberenklauw! Deze laatste soort heeft roodgevlekte stengels en kan in enkele weken uitgroeien tot een plant van 3 tot 5 meter hoog.

Inheemse berenklauw is wat kleiner (maar kan ook manshoog worden) en niet giftig; het sap

herfst 2012

van de plant kan onder invloed van zonlicht wel tot brandblaren leiden.

Zoals alle leden van de schermbloemigen is de plant rijk aan etherische oliĂŤn. Bij de berenklauw uit dit zich vooral in een vleug mandarijn vermengd met wat vanille. Het zaad

Zaadjes van de grote weegbree staa n leuk in salades, muffin s en toetjes.

Appelzebra met berenklauwzaad

ig ard

nta pla

Recept van Laurette van Slobbe:

(nagerecht of gebak voor 2 tot 4 personen) Ingrediënten: 4 gedroogde pruimen 3 gedroogde vijgen ½ el rozijnen

1 tl poeder van berenklauwzaad geraspte schil van 1 citroen 1 of 2 appels

Bereiding: Week de zuidvruchten 3 tot 4 uur met het zaad en de citroen in ruim water.

Doe alles door een fijne zeef. Het weekwater is een lekker drankje!

Maal de vruchten met een staafmixer tot een smeuïge puree. Echte zoetekauwen kunnen hier nog dadels, rozijnen of agavenectar aan toevoegen.

Je hebt nu een stevige vruchtenpuree.

Was de appel en boor het klokhuis eruit. Snijd de appel in dunne ringen.

Besmeer de ringen met de vruchtenpuree en stapel ze weer op elkaar.

Snijd de appel in 2 of 4 stukken.

is als specerij toe te passen in fruitgerechten. Het makkelijkst is het om de rijpe zaadschermen te drogen en de droge zaadjes fijn te malen in een elektrische koffiemolen.

Weer andere zaden lenen zich om te gebruiken als kiemgroente.

Zoals dat van de akkerkool (Lapsana communis). Het kost wat werk om deze zaden te verzamelen, maar de beloning is groot als je ze in de winter – wanneer er verder weinig

OVER DE AUTEUR Wilde planten zijn voor Laurette van Slobbe een levenslange passie. Daarom zet ze als productontwikkelaar en publicist eetbare wilde planten op de kaart voor een gezonde, meer plantaardige voeding. Op Hof van Twello (www.hofvantwello.nl) geeft ze vorm aan het Kenniscentrum eetbare wilde planten. Laurette van Slobbe houdt workshops en lezingen en schreef het boek Eten en drinken met wilde planten. Voor meer informatie, zie www.eetbarewildeplanten.nl en www.rauwvoedsel.nl.

echt vers groen blad is – binnenshuis op een schaaltje met een beetje water laat kiemen. De kiemen smaken lekker op een broodje kaas of door de salade.

Akkerkool.

heemse n de in lekkere Zaden va zijn een w au l . k n e ber erechten in fruitg ij r e c e sp

Zaden van de akkerkool kun je het hele jaar door binnenshuis laten kiemen.

LEVEN

herfst 2012

31

boeken en media

tekst: dirk-jan verdonk

Boeken

Website

Diervriendelijk tuinieren

Ocean Recovery Alliance

Hoe maak je je tuin aantrekkelijk voor dieren? En voor welke dieren? Diervriendelijk tuinieren geeft daarop alle praktische antwoorden die je je kunt wensen. De heldere vormgeving en rijke illustraties wakkeren bovendien het enthousiasme aan om daadwerkelijk aan de slag te gaan.

Ook aantrekkelijk aan het boek is dat Adrian Thomas je meeneemt om heel erg vanuit de desbetreffende dieren te denken – en pleit voor ‘onkruid’: brandnetels, weegbree en zuring. Handig is verder dat hij beschrijft welke klussen van maand tot maand nodig zijn, zodat je niet achter de ecologische feiten hoeft aan te lopen. Met enige inzet en een beetje een gunstige ligging zal het resultaat ernaar zijn. Volgens een ruwe schatting zou een gemiddelde Nederlandse stadstuin een pleister- en woonplaats kunnen worden van vijfhonderd (!) verschillende diersoorten.

De aandacht voor de gezondheid van de oceanen neemt snel toe, getuige vele initiatieven, zoals in Nederland de Plastic Soup Foundation (plasticsoupfoundation.org).

Interessant is ook het internationale initiatief Global Alert van de Ocean Recovery Alliance. Het gaat hier om een online instrument waarmee burgers vervuiling van waterwegen door plastic kunnen rapporteren.

DIERVRIENDELIJK TUINIEREN. RICHT JE TUIN IN MET RESPECT VOOR DE NATUUR, ADRIAN THOMAS, TIRION NATUUR, ISBN 978 90 521 0869 8, € 24,95

Only one earth Afgelopen juni vond Rio+20 plaats, de topconferentie van de Verenigde Naties over duurzame ontwikkeling.

Vlak ervoor verscheen Only one earth.

The long road via Rio to sustainable development van Felix Dodds, een sleutelfiguur als het gaat om beleidsbeïnvloeding bij de Verenigde Naties op het gebied van duurzaamheidsverdragen. Samen met zijn excentrieke coauteur (en vegetariër) Michael Strauss beschrijft hij allereerst de geschiedenis van duurzame ontwikkeling in de afgelopen veertig jaar.

Vervolgens analyseert Dodds de uitdagingen waarvoor we nu staan en doet hij aanbevelingen om deze aan te gaan. Dat is leerzaam en lucide.

Je zou willen dat de verzamelde regeringsleiders er beter notitie van hadden genomen, want de uitkomst van Rio+20 biedt weinig hoop dat met voortvarendheid de reeks problemen wordt opgelost die de aarde en haar bewoners teisteren. Niettemin, de weg mag lang zijn, afgaand op de woorden van aartsoptimist Dodds ligt een betere toekomst nog steeds binnen bereik. Maar er is wel een hoop werk aan de winkel.

ONLY ONE EARTH. THE LONG ROAD VIA RIO TO SUSTAINABLE DEVELOPMENT, FELIX DODDS EN MICHAEL STRAUSS M.M.V. MAURICE STRONG, TAYLOR AND FRANCIS, ISBN 978 04 155 4025 4, € 30,99

32

LEVEN

herfst 2012

www.oceanrecov.org

website uitgelicht tekst: louise cornelis

vegetarisch leesvoer tekst: rik peters

Zomerhitte Van prekerige betweters tot bleke sla-eters: stereotypen van vegetariërs alom. De rubriek Vegetarisch leesvoer onderzoekt hoe vegetariërs worden afgebeeld in de Nederlandstalige literatuur.

Online visvervangers (ver)kopen: wie grijpt de kans?

Visvervangers zijn niet overal om de hoek te koop. Juist voor dat soort ‘gekke’ producten is internet ideaal. Ik ben daarom op zoek gegaan naar online verkrijgbare visvervangers. Dat viel vies tegen! De webwinkels die ik vond, kende ik al; ik vond niets nieuws.

Visvervangers zijn verkrijgbaar bij twee webwinkels die al eerder in Leven ter sprake kwamen: Veggiedeli (www.veggiedeli.nl) en De Vegetarische Slager (www.devegetarischeslager.nl).

Veggiedeli recenseerde ik twee jaar geleden op deze plek. Het assortiment is zeer uitgebreid, met onder andere zalm, tonijn, garnalen, calamari en visburgers. Maar de vissteaks die ik toen at, vond ik niet op vis lijken. En ik had commentaar op de verzendkosten en op de duurzaamheid: enorme plastic verpakkingen en levering per koerierbusje.

De tonijn van De Vegetarische Slager wordt elders in deze Leven positief besproken. Tonijn, en sinds kort ook salade daarvan, is tot nu toe de enige visvervanger, maar er wordt gewerkt aan paling (en -salade). Ook hier trouwens hoge verzendkosten; bestellen onder de € 50,- kan zelfs niet. Dat komt neer op een minimumbestelling van bijna 1,5 kilogram tonijn.

Dan is er ook nog visvervangers.nl. Maar die website is niet klaar en er is sinds eind 2010 niet meer aan gewerkt. De ‘shop’pagina is zelfs helemaal leeg. Gemiste kans.

Er is dus (nog) niet zoveel. Dat is jammer, maar het betekent ook dat er een kans ligt voor ondernemende mensen. Want er is vraag naar. Ik kwam bij het googelen op ‘visvervanger’ dan wel niet zoveel winkels tegen, maar wel op talloze plekken vragen als ‘Bestaan er ook alternatieven voor vis?’ en ‘Waar zijn visvervangers te koop?’

Wie gaat antwoord geven op die vragen? Dus wie neemt visvervangers.nl over van de stilgevallen eigenaren en start dé webwinkel voor visvervangers? Daar is volgens mij een aardig centje mee te verdienen!

Een natuurfotograaf als hoofdpersonage, dat kan alleen in een werk van Jan Wolkers. Volgende maand is het vijf jaar geleden dat de nummer 4 van de Grote Drie overleed. Maar wie dat te zwaar vindt, kan 2012 ook zien als het gouden jubileum van zijn eerste roman. Liefde, dood, religie, kunst en natuur zijn thema’s die vaak in zijn boeken voorkomen.

En seks, natuurlijk. Ook in Zomerhitte, Wolkers’ laatste gepubliceerde verhalende prozawerk, zijn die zaken af te vinken.

Het Boekenweekgeschenk van 2005 vertelt hoe een naamloze kiekjesschieter verzeild raakt in de drugscriminaliteit. De stereotiepe natuurfotograaf komt grotendeels overeen met de stereotiepe vegetariër: een ietwat wereldvreemd sujet, meer met dieren dan met mensen begaan, bij voorkeur gekleed in een kakikleurige korte broek. Voor een deel volgt Wolkers die gemeenplaats: zijn hoofdkarakter is graag alleen (“Het kan mij niet eenzaam genoeg zijn”), prefereert dieren boven personen (“Het liefdesleven van vogels is vaak opwindender dan dat van mensen”) en draagt (althans in de verfilming van Monique van de Ven) een witgekleurde korte broek.

Maar het standaardbeeld gaat niet helemaal op. Want de plaatjesmaker weet veel van kunst, doet aan krachttraining, kan met wapens omgaan, kent de misdaadliteratuur en heeft – natuurlijk – wilde seks. Het personage legt zelf uit waarom hij niet volledig aan het cliché voldoet, en die verklaring past wonderbaarlijk goed in dit themanummer van Leven: “Ik ben vegetariër.

Tenminste een halve vegetariër. Ik eet alleen vis.”

ZOMERHITTE, JAN WOLKERS, DE BEZIGE BIJ, ISBN 978 90 234 2685 1, € 16,90

LEVEN

herfst 2012

33

boeken en media

tekst: kim van winsen

Boeken culinair

De Vegetarische Slager – Het kookboek

Veggiestan De tocht die Sally Butcher maakt door het denkbeeldige land Veggiestan is een reis door alle keukens van het Midden-Oosten.

Zoals ze in het voorwoord van haar kookboek schrijft: de landen in deze regio sudderen, pruttelen en borrelen van de verrukkelijke vegetarische tradities en recepten.

Butcher runt samen met haar Iraanse echtgenoot een specerijenwinkel in Londen. Sommige ingrediënten in Veggiestan doen daardoor wel heel exotisch aan. Gelukkig kunnen veel van de onbekendere en daardoor minder goed verkrijgbare ingrediënten worden vervangen of weggelaten.

Ongetwijfeld zullen de meeste vegetariërs bekend zijn met gerechten als falafel en hummus, maar er komt zoveel meer heerlijks uit de MiddenOosterse keukens. Dit boek bevat een bonte verzameling van de heerlijkste recepten uit onder andere Marokko, Turkije, Libanon, Afghanistan, Jordanië, Iran en zelfs Griekenland. De meest simpele groenten

en granen worden omgetoverd tot sprookjesachtige gerechten.

Zo krijg ik spontaan trek bij het lezen van bijvoorbeeld de recepten voor Morasa Pulao (Iraanse sieradenrijst met pistachenoten), Aşure (Noachs pudding), Tahcheen Esfanaji (Perzische rijsttaart), Imam Biyaldi (oftewel flauwgevallen iman: een gerecht van aubergines gevuld met tomaat, knoflook en ui) en Qorma-e-Zardak (Afghaanse wortelstoofpot).

De recepten zijn gerangschikt in de hoofdstukken Brood en gebak, Kruiden en salades, Zuivel en eieren, Soep, Peulvruchten, Rijst en granen, Groenten, Koken met fruit, Sauzen en Inmaken en Desserts. Ze zijn niet altijd even geschikt voor beginnende koks, omdat niet alle handelingen helemaal uitgeschreven zijn. Maar voor wie een beetje handigheid heeft in de keuken zal dit geen problemen opleveren.

Veggiestan bevat echter niet uitsluitend recepten. Bij veel gerechten staat ook een korte geschiedenis of een verklaring hoe het gerecht aan zijn naam is gekomen, verschillende ingrediënten worden beschreven en de auteur heeft ook persoonlijke anekdotes en zelfs huis-, tuinen keukenmiddeltjes in het boek verwerkt.

VEGGIESTAN – EEN VEGETARISCHE REIS DOOR HET MIDDEN-OOSTEN, SALLY BUTCHER, KARAKTER, ISBN 978 90 452 0114 6, € 22,95

34

LEVEN

herfst 2012

Twee jaar geleden opende de winkel van De Vegetarische Slager in Den Haag en dat bleek een groot succes. Er verschenen lovende berichten in de media over de nieuwe generatie plantaardige vleesvervangers, gemaakt van lupine- en sojabonen. Tegenwoordig zijn de producten van De Vegetarische Slager op steeds meer plekken te koop, zoals bij EkoPlaza en Jumbo- en Coopsupermarkten.

Onlangs is er zelfs een kookboek verschenen van Jaap Korteweg, initiatiefnemer van De Vegetarische Slager.

In dat kookboek worden vanzelfsprekend veel producten van De Vegetarische Slager gebruikt. Niet alle recepten bevatten echter vlees- of visvervangers. Zo staat er bijvoorbeeld ook een hoofdstuk met nagerechten in het boek, met daarin een recept voor chocolademousse zonder slagroom, maar ook recepten voor hummus of groene linzen waaraan geen vleesvervanger te pas komt.

De recepten zijn onderverdeeld in de hoofdstukken Soepen, Kleine gerechten, Grote gerechten, Onze klassiekers en Nagerechten. Verder bevat het boek algemene informatie over de oorsprong van De Vegetarische Slager, de winkel in Den Haag en de producten die in de winkel verkocht worden.

Een greep uit de ruim zeventig zeer diverse recepten: kipcocktail, wraps met geitenkaas en spek, bonbon van tonijnbavaroise met paprikasoep, pollo tonato, viskoekjes met pompoensalade, frikadel heel speciaal, Indonesische smoor, Midden-Ooster-

se kibbeh, nasi van quinoa, zoetzure kipstukjes (koe lu kai), Mexicaanse shepherd’s pie, gehaktrollade met cranberry en walnoten met cranberryketchup, broodje saté en rode en groene curry. Een minpuntje is dat er in een recept voor Bloody Marysalsa Worcestersaus gebruikt wordt.

Deze saus bevat normaal gesproken ansjovis en is dus niet vegetarisch.

Niet alle recepten worden geïllustreerd met een foto, maar de opmaak is duidelijk en zeker niet saai.

De gerechten zijn over het algemeen niet al te ingewikkeld en ook voor beginnende koks geschikt. Het is even vreemd om allemaal ‘vleesrecepten’ te zien, maar voor wie de producten van De Vegetarische Slager in huis heeft kan dit boek een uitkomst zijn.

DE VEGETARISCHE SLAGER – HET KOOKBOEK, JAAP KORTEWEG, KARAKTER, ISBN 978 90 452 0094 1, € 19,95

“ Spicy no tuna is een lekkere salade bij de lunch of voor op een toastje. Wij doen het vaak op onze chips uit zee, gemaakt van zeewier.”

Recept uit De Vegetarische Slager - Het kookboek:

Spicy no tuna

(lunch- of bijgerecht voor 4 personen) Bereiding: Meng alle ingrediënten door elkaar. Omdat dit recept zo gemakkelijk is geven we bij de ingrediënten nog een paar variaties. Voor elke salade geldt: alles goed mengen.

Ingrediënten: 150 g (vegetarische) tonijn 2 volle el mayonaise 1 tl sambal ½ el kappertjes, fijngehakt 1 kleine teen knoflook, fijngehakt snufje witte peper

Salade niçoise 150 g (vegetarische) tonijn 2 volle el mayonaise 2 el yoghurt 5-6 zure kleine augurkjes (cornichons) 2 el zwarte olijven (liefst Taggaische of Kalamata) 10 sprieten bieslook, in stukjes van 1 cm

Variaties: Louisiana no tuna 150 g (vegetarische) tonijn 2 volle el mayonaise 1 el ketchup ½ kleine rode paprika, in blokjes 1 kleinste blikje maïskorrels

Zweedse tonijnsalade 150 g (vegetarische) tonijn 2 volle el mayonaise 1 el dille 1 el grove mosterd 1 tl honing 1 appel (Granny Smith), in juliennereepjes

LEVEN

herfst 2012

35

restaurant uitgelicht

tekst: kim van winsen foto’s: de kop van ’t land/katja schade

Een herberg vol culinaire verrassingen Herberg De Kop van ‘t Land is niet helemaal onbekend voor redacteur Kim van Winsen. Sterker nog: haar echtgenoot en zij hebben er hun hele familie uitgenodigd voor een vegetarisch tiengangendiner toen ze trouwden! Dat is nu echter alweer een tijd geleden, dus gaan ze terug om te kijken of het hen er nog steeds zo goed bevalt.

De Kop van ‘t Land bevindt zich op een prachtige locatie: aan een dijk met uitzicht over de Nieuwe Merwede, vlak bij het pontje naar Werkendam en op een steenworp afstand van de Dordtse Polders en Nationaal Park De Biesbosch.

Vooral in de zomer is de omgeving uitermate geschikt om lopend of per fiets te verkennen.

We komen echter niet voor de omgeving, maar voor het restaurant.

Dit bevindt zich in een tot herberg omgebouwd woonhuis aan de dijk.

Aan de voorkant bevindt zich een terras, waar je ‘s zomers kunt eten.

Het restaurant in het kleine dijk-

36

LEVEN

huisje is niet zo groot: er kunnen maximaal zo’n 25 gasten tegelijk eten. De inrichting is strak en fris en erg sfeervol.

Het eten is vegetarisch en biologisch.

Kok Ewout Faase werkt zo veel mogelijk met streek- en seizoensproducten. Daarom is er ook geen vaste menukaart, maar een verrassingsmenu. Je kiest het aantal gangen – waarbij je mag opgeven wat je echt niet lekker vindt – en laat je dan in drie tot zes gangen verrassen door de kok. Iedere maandagavond is er een proeverij. Dan kun je in kleine gerechtjes meestal alles proeven wat in de voorgaande

herfst 2012

Herberg De Kop van ‘t Land Zeedijk 32 3329 LC Dordrecht tel. 078 - 630 06 50 www.kopvanhetland.nl Openingstijden: Donderdag tot en met maandag vanaf 17.30 uur, de keuken is open tot 21.30 uur.

Cijfers eten: creativiteit: bediening: entourage: prijs/kwaliteit:

Alles is even lekker en verfijnd

9 8 9 9 9

week is geserveerd. De prijs bedraagt € 35,- per persoon.

PROEVERIJ Mijn man en ik gaan naar een proeverij op een zomerse maandag. Het is zonnig, dus we eten op het terras met uitzicht op de rivier. We beginnen met lekker versgebakken brood met een smeersel van bieten, feta en yoghurt.

Daarna volgt de ene na de andere gang en alles is even lekker en verfijnd. Zo eten we een gerechtje met boekweitnoedels, komkommerblokjes, komkommerschil, een stuk gele meiknol en knapperig gebakken tempeh.

We genieten ook van chioggiabiet met een bolletje geitenkaas, auberginemousse, aardbei en sla. Een ander gerechtje bestaat uit zwarte rijst, een bloemkoolroosje, bloemkoolcrème, bindsla, cantharellen en hazelnoot. We eten verder nog kleine pastaschelpjes met gekruide ricotta, dubbelgedopte tuinboontjes en citroenschil. Erg lekker zijn ook de blokjes gebakken courgette met een krieltje, artisjok, waterkerstapenade en Hollandaisesaus.

Zo krijgen we nog meer lekkers voorgeschoteld, in totaal tien verschillende gerechtjes, met een aantal kleine zoete hapjes als afsluiter: wittechocolademousse versierd met wilde aardbei en passievrucht, een gestoofde nectarine met walnootspijs en vanille-ijs, een stukje

chocoladetaart en een bladerdeegkoekje. Heel leuk is dat de kok veel gebruikmaakt van minder bekende groenten of groentevariëteiten, zoals de chioggiabiet, aspergesla en Coeur de Boeuftomaten, en dat er groenten afkomstig zijn uit de moestuin achter het pand.

Kortom: we hebben bij Herberg De Kop van ‘t Land net zo lekker gegeten als toen we trouwden en we komen hier zeker weer eens terug!

Recept van de kok:

Boekweitnoedels met dragon-wasabimayonaise en sesam, komkommersalade en geroosterde oesterzwammen (hoofdgerecht - voor 4 personen) Ingrediënten: mayonaise: 2 eidooiers 1 el azijn 1 el gehakte dragon 1 tl wasabi 2,5 dl zonnebloemolie zout citroensap boekweitnoedels: 1 pakje boekweitnoedels 2 el sesamzaadjes 1 komkommer sojasaus (Kikkoman) sesamolie 1 teentje knoflook 200 g oesterzwammen (of shiitakes) 1 el vers korianderblad

Ewout Faase: “ Een recept voor alle seizoenen.

De noedels eet je koud als salade.”

Bereiding: Mayonaise Zorg ervoor dat alle ingrediënten op kamertemperatuur zijn. Pureer met een staafmixer de dooiers met de azijn, dragon en wasabi tot een gladde massa.

Voeg dan langzaam beetje bij beetje de olie toe tot er een mooie dikke saus ontstaat. Breng het geheel op smaak met zout en citroensap.

Boekweitnoedels Kook de noedels volgens de receptuur op de verpakking (meestal 6 minuten) en spoel ze met koud water af. Rooster de sesamzaadjes. Maak de noedels aan met de mayonaise en de sesamzaadjes. Wees royaal! Eventueel kun je het geheel op smaak brengen met wat zout.

Schil de komkommer, snijd de schil in dunne reepjes en blancheer deze circa 1 minuut in gezouten kokend water. Spoel dit direct koud na. Snijd de komkommer in blokjes, meng deze met de schil en marineer het geheel in de sojasaus en de sesamolie.

Pel de knoflook en snijd deze in dunne plakjes. Rooster de oesterzwammen (of shiitakes) met een beetje olie en knoflook in een pan op een matig vuur.

Laat de komkommer uitlekken en gebruik het lekvocht om de oesterzwammen mee af te blussen.

Eventueel kun je wat grofgehakte koriander door de oesterzwammen mengen.

LEVEN

herfst 2012

37

buitenland

tekst: martine de klein

Spanje: vlees eten is de norm Zelfs in het vleesminnende Spanje zijn er steeds meer vegetarische opties verkrijgbaar. “Het is hier een groeiende trend om minder vlees te eten. Maar wie definitief vlees en vis van het menu schrapt, kan rekenen op onbegrip.

Want dat vinden de meeste Spanjaarden nog altijd een radicale keuze”, vertelt voorman David Román van de Unión Vegetariana Española (UVE).

Spanjaarden houden van vlees. Ze eten hiervan gemiddeld maar liefst 108 kilogram per jaar, zo blijkt uit een rapport van de FAO (The state of food and agriculture, 2009). Ter vergelijking: voor Nederland komt de FAO op een gemiddelde van 78 kilogram per jaar. Ook David Román (45) van de Spaanse vegetariërsbond kent de voorliefde voor vlees bij zijn landgenoten. “De meeste mensen eten vlees bij elke maaltijd.

Maar ze zijn zich daar vaak niet van bewust, omdat ze bijvoorbeeld kip en ham niet als zodanig beschou-

HOE ZEG JE: Ik ben vegetariër: Yo soy vegetariano (man), Yo soy vegetariana (vrouw).

Ik ben veganist: Yo soy vegano (man), Yo soy vegana (vrouw).

Ik eet geen vlees, varkensvlees of kip: Yo no como carne, cerdo o pollo.

Ik wil geen vis: No quiero ningun pescado.

HET LEDENMAGAZINE VEGETUS VERSCHIJNT TWEEMAAL PER JAAR.

38

wen. Bij vlees denken ze vooral aan biefstuk.”

David – die met zijn vrouw en kind woont in Alcoy (een provinciestad in Alicante) – eet zelf uitsluitend plantaardig. Hij besloot hiertoe in 1997, na acht jaar vegetariër te zijn geweest.

Hij krijgt regelmatig commentaar op zijn eetpatroon. “Voor mij is het een logische keuze, maar het is niet maatschappelijk geaccepteerd. Veel Spanjaarden vinden het al radicaal om nooit meer vlees of vis te eten.

Ze kunnen zich geen leven voorstellen zonder Iberische ham. Dat geldt hier als een delicatesse.”

Hoeveel landgenoten er ook voor hebben gekozen om vlees en vis definitief van hun menu te schrappen weet hij niet. “Er zijn geen officiële cijfers voorhanden, maar ik heb gele-

LEVEN

herfst 2012

Vegetarisch eten is hier nog geen maatschappelijk geaccepteerde keuze zen dat Spanje 1 miljoen vegetariërs telt. Dit op een bevolking van 45 miljoen.” Schattingen die aangeven dat 4 procent van de bevolking geen vlees en vis eet, noemt David Román te rooskleurig. “Ik denk dat men daarbij ook vleesverminderaars meetelt.

Want steeds meer mensen kiezen ervoor om niet elke dag vlees te consumeren. Al vervangen zij vlees vaak door vis. Vis heeft hier een zeer gezond imago.”

Toch merkt hij dat het aantal vegetariërs en veganisten in Spanje de afgelopen tien jaar wel is toegenomen. Met als gevolg dat ook de keuze in winkels is vergroot.

“Tegenwoordig kan ik in elke supermarkt sojaproducten kopen.

En grotere zaken hebben vleesvervangers in de schappen. Dat is een enorme verbetering ten opzichte van een paar jaar geleden.”

In de horeca vinden vegetariërs eveneens steeds meer van hun gading, stelt David Román. In grote steden zijn vegetarische restaurants. Maar ook bij andere adressen kun je vaak goed eten, met name bij falafeltentjes, Italiaanse restaurants en in toe-

VEGETARISCHE TAPAS

ristische gebieden aan de kust.

Verder zijn er vegetarische tapas verkrijgbaar (zie het kader hiernaast). Volgens David kan het in traditionele restaurants in kleine steden of in minder ontwikkelde gebieden soms wel lastig zijn. “Maar als je vooraf laat weten dat je vegetariër bent, lost men dat meestal prima op.”

SPORTIEVE LEDEN David Román was in 2003 een van de oprichters van de Unión Vegetariana Española (UVE) en is sindsdien ook voorzitter. De bond heeft tot doel om het vegetarisme in Spanje te bevorderen. “Daarvoor waren er wel wat lokale groepen, maar die bestonden vooral uit ouderen en ze ondernamen weinig. Wij willen met de UVE ook jongeren aanspreken”, vertelt hij. Tegenwoordig zijn er overigens lokale partijen aangesloten bij de nationale bond.

De UVE heeft slechts 400 leden en krijgt geen overheidssubsidie. Toch is de bond vrij actief. “We organiseren congressen, vergaderingen en een jaarlijks nationaal evenement. Daarnaast bieden we voedingsadvies via >>

Tapas waren oorspronkelijk een aperitief voor bij de borrel, maar worden tegenwoordig ook meestal als maaltijd gegeten. Er zijn duizenden soorten tapas, die sterk per regio kunnen verschillen. Meestal bevatten tapas vlees of vis, maar onderstaande soorten zijn vaak ook geschikt voor vegetariërs. Vraag het echter voor de zekerheid altijd even na, want iedere kok heeft zijn eigen recept!

(V = plantaardig) • alcachofas al ajillo: artisjokken met knoflook (V) • aros de cebolla rebozados: gefrituurde ui in een beslag • berenjena con miel: gebakken aubergine besprenkeld met honing • buñuelos de queso: gefrituurde kaas in een beslag • champiñones al ajillo: champignons met knoflook (V) • croquetas de patata: aardappelkroketten • croquetas de queso: kaaskroketten • empanadas de queso: kaaspasteitjes • escalivada: gegrilde aubergine, ui en paprika-olijven (V) • montaditos: ministokbroodjes met kaas, omelet en groente • pan con tomate: brood ingewreven met tomaat, olijfolie, zout en knoflook (V) • patatas bravas: gebakken aardappelen met pikante tomatensaus en knoflookmayonaise • pimientos asados: geroosterde paprika’s (V) • pisto manchego: stoofpot van courgette, tomaat, paprika en uien (V) • quiche de rocquefort: hartige taart met kaas en ei • tabla de quesos: assortiment van kazen • tortilla de patata: aardappelomelet • tortilla de pimientos: aardappelomelet met paprika • tosta: snee brood met kaas, omelet en groente • zarangollo: courgetteschotel (V) BRON: WWW.TOERISMEINSPANJE.ES

DE UNIÓN DEPORTIVA VEGETARIANA LAAT ZIEN DAT VEGETARIËRS EN SPORT GOED SAMENGAAN. DAVID ROMÁN STAAT OP DE FOTO ALS DERDE VAN LINKS.

LEVEN

herfst 2012

39

>>

e-mail en verschijnt er twee keer per jaar een ledentijdschrift dat mensen kunnen inzien op onze website www.unionvegetariana.org”, somt David de activiteiten op.

De bond kan zo veel doen dankzij de inzet van actieve leden. “We werken uitsluitend met onbetaalde krachten”, vertelt David Román. Zelf krijgt hij ook niet betaald voor zijn voorzitterschap en zijn vertaalwerk voor de website van de International Vegetarian Union. Hij verdient de kost als fulltime computertechnicus bij de overheid.

2

Een groot succes binnen de UVE is de Unión Deportiva Vegetariana (www.veggierunners.es). “Die is actief en groeit snel”, aldus David. Hij neemt zelf vanaf het begin in 2009 deel en heeft al eens een halve marathon gelopen binnen anderhalf uur.

“Als hardloopgroep hebben we ons laten inspireren door voorbeelden uit het buitenland, zoals de Vegan Runners uit Groot-Brittannië. We doen mee aan officiële wedstrijden en zijn herkenbaar aan onze clubkleding. Zo willen we laten zien dat vegetariërs en sport goed samengaan.”

DE BESTE VEGETARISCHE RESTAURANTS

3

Voorzitter David Román van de Unión Vegetariana Española (UVE) noemt deze vegetarische restaurants favoriet: 1 Yerbabuena, c/Bordadores 3, 28013 Madrid, tel. 00 34 - 915 480 811, www.yerbabuena.ws Een gezellig en knus restaurant met een uitstekend aanbod van creatieve, heerlijke gerechten.

Er zijn ook altijd veganistische opties verkrijgbaar.

2 L’Atelier, c/Alberca 21, 18414 Mecina-Fondales (Granada), tel. 00 34 - 958 857 501, www.ivu.org/atelier Klein en sfeervol vegetarisch hotel en restaurant in het Alpujarrasgebergte (Andalusië).

De bekroonde chef-kok serveert wereldgerechten met verse biologische streekproducten.

Met de ledenpas van de Vegetariërsbond krijg je 10 procent korting op je verblijf.

3 Amaltea, Carrer de la Diputació 164, 08011 Barcelona, tel. 00 34 - 934 548 613, www.amalteaygovinda.com Een restaurant voor lunch en diner. Amaltea organiseert ook culturele evenementen en kookcursussen.

4

5

6

40

LEVEN

herfst 2012

De keuken biedt internationale (Indiase) gerechten met biologische en huisgemaakte producten.

Op de site www.holabarcelona.nl staan restauranttips voor Barcelona. Inwoonster Silvia beveelt deze adressen aan: 4 Biocenter, Carrer del Pintor Fortuny 25, tel. 00 34 - 933 014 583, http://restaurantebiocenter.es/ Dit restaurant nabij de Ramblas serveert eenvoudige gerechten, maar staat toch aangeschreven als een van de beste in de stad.

5 Arco Iris, Roger de Flor 216, tel. 00 34 - 934 582 283 Een bekend vegetarisch restaurant met uitstekend eten. Het is altijd erg druk, dus reserveren wordt aanbevolen.

6 Atzavara, Muntaner 109, tel. 00 34 - 934 545 925, www.atzavara.com Een modern restaurant met creatieve en geraffineerde gerechten. ‘s Middags is er een voordelig vegetarisch enmacrobiotisch menu.

Voor meer adressen van vegetarische restaurants, zie www.happycow.net.

voedingsvragen

tekst: sytske de waart

Voedingskundige Sytske de Waart beantwoordt dit keer vragen over vis en visolie en ze ontzenuwt een fabel over zeewier.

Visolie in opvolgmelk Klopt het dat de meeste soorten opvolgmelk niet geschikt zijn voor vegetariërs, omdat ze visolie en dierlijk stremsel bevatten?

Sytske: “Opvolgmelk is bedoeld voor baby’s vanaf een half jaar, omdat gewone melk minder op hun behoefte van ijzer en goede vetten is afgestemd. Opvolgmelk wordt vrij agressief gepromoot door fabrikanten. Dat geldt ook voor de varianten voor kinderen vanaf een jaar (groeimelk, dreumesmelk, peutermelk enzovoort).

Het is echter beter om zo lang mogelijk borstvoeding te geven. Dat is de beste babyvoeding. Pas als borstvoeding niet (meer) lukt, is opvolgmelk een optie. En kinderen vanaf een jaar kunnen gewone melk drinken; dat is veel goedkoper dan speciale melk.

Opvolgmelk heeft dus uitsluitend zin om de periode te overbruggen tussen volledige zuigelingenvoeding en gewone melk als je geen borstvoeding (meer) geeft.

Opvolgmelk van gangbare merken is inderdaad niet geschikt voor vegetariërs. Op het etiket kun je lezen dat deze melk visolie en wei bevat. In de natuurvoedingswinkel of via internet zijn er vegetarische merken verkrijgbaar (zoals Biobim en NANNYcare), maar check ook hier altijd het etiket.”

Twee keer per week vis?

VOEDINGSFABEL

Het Voedingscentrum raadt mensen aan om twee keer per week vis te eten. Waarom is dit? En kom ik als vegetariër dan niets tekort?

“Het advies om twee keer per week vis te eten is gebaseerd op het verminderen van het risico op hart- en vaatziekten. Dit wordt toegeschreven aan de omega 3-vetzuren DHA en EPA die vette vis als enige voedingsmiddel in grote hoeveelheden bevat. Maar je kunt dit risico eveneens verminderen op andere manieren.

Gemiddeld hebben vegetariërs door hun gezonde voedingspatroon en leefstijl al minder kans op hart- en vaatziekten. De Vegetariërsbond tilt dan ook niet zwaar aan het advies van het Voedingscentrum. Wil je dit risico toch zo veel mogelijk afdekken, dan kun je vegetarische DHA-capsules slikken (zie voor verkoopadressen www.vegetariers.nl). Het is trouwens niet zeker dat ze dezelfde beschermende werking hebben.

Overigens zijn omega 3- en omega 6-vetzuren essentiële vetzuren (een soort vitamines) die je dagelijks binnen moet krijgen. Ze zitten onder meer in lijnzaad-, soja- en koolzaadolie en in walnoten. De hoeveelheid die je dagelijks nodig hebt is echter een stuk lager dan de dosis die je zou moeten gebruiken om het risico op een hartaanval te verminderen. Gelukkig bevat een gevarieerde vegetarische voeding voldoende omega 3 om te voorzien in de behoefte aan essentiële vetzuren. Zwangeren hebben een verhoogde behoefte aan DHA en EPA. Dit heeft niet te maken met hart- en vaatziekten, maar met de ontwikkeling van de foetus. Hoe dit zit, lees je op onze website.”

LEVEN

Zeewier bevat vitamine B12 “Helaas duikt deze bewering regelmatig op, vooral op websites. Maar al ongeveer dertig jaar geleden werd bekend dat dit niet het geval is. Zeewier bevat een op vitamine B12 gelijkende stof, een zogenoemde analoog. Die werkt dus niet als vitamine. De nepB12 uit wieren heeft waarschijnlijk zelfs een negatieve werking, doordat het de opname van echte B12 kan blokkeren.

De Wageningen Universiteit deed destijds onderzoek onder macrobioten. Toen werd algemeen aangenomen dat zeewier werkbaar vitamine B12 bevat en macrobioten dachten dan ook dat zeewier voldoende was als vitamine B12-bron. Hun kinderen liepen onherstelbare groeiachterstanden op. Vegetarische bronnen van vitamine B12 zijn zuivel, eieren en sojamelk en vleesvervangers die met B12 zijn verrijkt.”

herfst 2012

41

vegetariërsbond actueel

tekst: vegetariërsbond

Contributieverhoging

Nieuw campagnes: Vegakids en Veggiemama

Tijdens de algemene ledenvergadering van 1 april jongstleden is besloten dat de contributie voor leden van de Vegetariërsbond vanaf volgend jaar wordt verhoogd naar € 29,50 per jaar.

De Vegetariërsbond is druk bezig met de campagnes van dit najaar. Daarbij staan gezinnen centraal. Er komt een speciale website voor kinderen tussen de 7 en 12 jaar. Deze Vegakidssite is bijna af en wordt bijgehouden door een redactie van vrijwilligers.

NIEUW: Vegetarische kruidenmixen van Koningsvogel

...geven écht om dieren...

Tegenwoordig is het ook mogelijk om per maand (minstens € 3,-) of kwartaal Daarnaast grijpen we de vernieuwing onze 23 soorten sambal en 40 heerlijke Een beetje€pit debetalen.

Nederlandse keuken kan (minstens 8,-)inte Voorwaarvan de zeer populaire brochureNaast Vegetaboemboes geen kwaad. gebruiken de is dan wel Veel dat jemensen ons machtigt omdaarom risch voor moeder en kind aan voor een met het zwart-oranje etiket presenteren weeen nu speciale met gepaste trots onze een ‘groene‘ al jaren de jesambals enafkruidenmixen van het geld van rekening te schrijheuse Veggiemama-campagne.

Met actiewebsite, fotovegetarische toppers: Koningsvogel. ven. Wil je hierop overstappen, stuur wedstrijd voor vegetarisch etende kinderen en ouders, een flyer voor dan een e-mail naar we consultatiebureaus en nog veel meer. Houd voor meer informatie De laatste tijd kregen Sambal Badjak over administratie@vegetariers.nl. deze campagnes onze website en e-mailnieuwsbrief in de gaten. belangrijke post van Sambal Brandal

onze klanten. Ze lieten weten dat ze onze producten bijzonder lekker vinden, maar helaas niet vegetarisch. Dat klopt.

Voor de bereiding van onze sambals en kruidenmixen gebruiken we runderbouillon.

Weliswaar de beste die verkrijgbaar is, maar toch – het blijft een vleesbouillon.

Sambal Manis Nasi Goreng Mix Bami Goreng Mix Bali Mix Babi Ketjap Mix Sajoer Lodeh Mix Sambal Goreng Mix

Smaak

Door het nieuwe etiket zijn onze vegetarische producten makkelijk te herkennen naast onze Ween mogen Naast onzeklassiekers.

23 soorten sambal 40 heerlijke boemboes met het zwart-oranje etiket zelfs het presenteren keurmerkwe nu vanmet gepaste de Europese trots onze vegetarische toppers: Vegetarische‘groene’ Unie (EVU) dragen.

Sambalverschil Badjak • Bali Mix andere Dat is het ••enige met onze Sambal Brandal • Babi Ketjap Mix producten. Zelfs quaManis smaak komen verras• Sambal • Sajoer ze Lodeh Mix • Nasi Goreng Mix • Sambal Goreng Mix send goed overeen.

Het kan natuurlijk zijn dat • Bami Goreng Mix u daar anders over denkt. Merkt u het verschil?

Smaak Proef zelf maar.

Door het nieuwe etiket zijn onze vegetarische

NIEUW: Vegetarische kruidenmixen van Koningsvogel Een beetje pit in de Nederlandse keuken

kan geen kwaad. Veel mensen gebruiken Toppers daarom al jaren de sambals en kruiden-

mixen van Koningsvogel.

De mening van onze klanten is goud waard.

De laatste tijd kregen we belangrijke post We hebben goed nieuws: Koningsvogel introvan onze klanten. Ze lieten weten dat ze duceert 9 bekende producten op basis van een onze producten bijzonder lekker vinden, maar helaas niet vegetarisch.

Dat klopt. groentebouillon.

Speciaal voor de lekker en toch Voor de bereiding vanliefhebbers onze sambals die en kruidenmixen gebruiken we runderbouillon. vegetarisch willen eten.

Weliswaar de beste die verkrijgbaar is maar toch - het blijft een vleesbouillon.

Toppers De mening van onze klanten is goud waard.

We hebben goed nieuws: Koningsvogel introduceert 9 bekende producten op basis van een groentebouillon.

Speciaal voor de liefhebbers die lekker en toch vegetarisch willen eten.

Koningsvogel

De orientaalse verleiding

KONINGSVOGEL www.koningsvogel.nl De oriëntaalse verleiding.

Voor verkoopadressen kunt u mailen naar: info@vanka-kawat.nl

producten makkelijk te herkennen naast onze klassiekers. We mogen zelfs het keurmerk van de Europese Vegetarische Unie (EVU) dragen.

Dat is het enige verschil met onze andere producten. Zelfs qua smaak komen ze verrassend goed overeen. Het kan natuurlijk zijn dat u daar anders over denkt. Merkt u het verschil? Proef zelf maar.

historie

tekst: dirk-jan verdonk

Kun je vegetarisch zingen, zing dan mee!

Muziek mobiliseert emotie. Samen zingen schept verbondenheid.

Waar de arbeidersbeweging de Internationale heeft, beschikt de vooroorlogse vegetarische beweging over Het vegetariërlied.

In 1912 is toenmalig voorzitter van de Vegetariërsbond, Hugo Nolthenius, aanwezig bij het tienjarig lustrum van een Zweedse zusterorganisatie.

Hij wordt er getroffen door het zingen van vegetarische liederen. Zoals in de Vegetarische Bode te lezen valt: ‘Telkens, bij vergaderingen en feestelijke samenkomsten, werd weder een lied aangeheven; en de invloed op de stemming was onmiskenbaar. Zooals de stralen van de zon de kille nevels verjagen, zoo kunnen de opgewekte klanken van een lied de stugheid en stroefheid, de ongezelligheid en onverschilligheid van een begonnen samenzijn veranderen in een gevoel van gemeenschapszin, van bijeen te behooren, als trouwe makkers naar eenzelfde doel.’

Kortom: het is een gemis dat de vegetariërs in Nederland – in tegenstelling tot de socialisten, de geheelonthouders en het Leger des Heils – geen lied hebben. Een oplossing wordt echter snel gevonden. Want Nolthenius (grootvader van schrijfster en musicologe Hélène) is behalve leraar klassieke talen ook componist.

Op tekst van Felix Ortt schrijft hij Het vegetariërlied dat begin 1913 wordt gepresenteerd.

In aanloop naar het Internationale Vegetarische Congres later dat jaar in Den Haag krijgt het ook een Engelse, Duitse en Franse vertaling.

‘De vruchten der aarde zijn hun tot spijze, en ‘t heldere water stilt hun dorst.

En schoonheid en kracht siert mannen en vrouwen, en ‘t bloeiende kind aan de moederborst.

Ter wille van hen zal geen schepsel lijden, wordt geen dier geslacht, wordt geen mens geknecht.

Zo trekken zij voort onder moedig strijden, voor liefde en vrijheid, voor vrede en recht!’

In de jaren die volgen komen er meer vegetarische liederen, waarvan een selectie in 1936 wordt gebundeld. Een daarvan is overigens niet in het Nederlands, maar in het Esperanto: de Internacia vegetara kanto, óók op muziek van Nolthenius.

De hooggestemde idealen, het verlangen naar een nieuwe tijd en de nadruk op de strijd die moet worden gevoerd (en de onvermijdelijke overwinning die in het verschiet ligt) zijn constante kenmerken.

In meegevoel wordt alle schepsel bewaard, erkend wordt zijn recht op leven.

Alleen de gewassen uit vruchtbare grond, zijn nodig voor de voeding van mensen.

Geen huiden van dieren, geen veren of bont, zal ’t mensdom tot opsmuk meer wensen.

Blij klinkt ons gezang over landen en zee, waar zonlicht en lucht ons omgeven.

Gezondheid en broederschap brengen wij mee, ’t heil van ’t vegetarische leven.’

(VERTALING INTERNACIA VEGETARA KANTO)

‘In ’t duister der wereld vol afgunst en haat, daagt lichtglans van betere tijden.

Wij streven naar leven van edele daad van deernis met allen die lijden.

Wat zweeft door de luchten, wat zweeft over d’aard, behoeft voor den mens niet te beven.

LEVEN

herfst 2012

43

voedsel van vroeger

tekst: kim van winsen

Rammenas Rammenas is een zeer oud gewas dat al in 4000 v.Chr. door de Egyptenaren werd geteeld. De plant stond bekend om zijn hoestdempende werking en werd gebruikt als geneesmiddel bij gal- en leverproblemen.

Rammenas komt oorspronkelijk uit Azië en is via het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied in Noordwest-Europa terechtgekomen.

De plant is te vinden op Egyptische wandschilderingen en graven en was ooit het basisvoedsel voor de boeren en slaven die de piramiden bouwden.

Ook bij de oude Grieken was rammenas al een bekende groente: zo zijn in de tempel van Apollo in Delphi een gouden rammenas, een zilveren biet en een loden koolraap afgebeeld.

In onze streken kennen we rammenas pas vanaf de vijftiende eeuw.

Rammenas (Raphanus sativus subsp. niger) is een plant uit de kruisbloemenfamilie en familie van de radijs.

Rammenas is echter een wortelknol, terwijl radijs een stengelknol is.

Hierdoor is rammenas groter, steviger en milder van smaak. Er bestaan verschillende soorten rammenas.

De verschijningsvorm varieert van rond via langwerpig tot wortelvormig.

Naast rammenas met een zwarte schil – die vooral in de herfst en winter ge-

oogst wordt – zijn er ook soorten met een witte, rode, blauwe, roze, paarse, bruinzwarte of gele schil. Deze laatste variëteit heeft een subtiele limoensmaak. In Nederland is de bekendste variant die met een witte schil, die onder de Duitse benaming rettich wordt verkocht. Er bestaat ook een witte variant, daikon (foto), die zeer frequent wordt gebruikt in de Japanse keuken. Tegenwoordig zijn de gekiemde zaden (daikonkers) erg in trek.

Zwarte rammenas en rettich worden vooral rauw gegeten: in schijfjes tussen de boterham met peper, zout of gomasio (een mengsel van gemalen sesam met zeezout), geraspt in salades in combinatie met appel, biet, wortel of ananas. Wanneer rammenas wordt gestoofd met knoflook, doet de smaak aan raapjes denken.

Om hoestdrank te maken moet geraspte rammenas gemengd worden met bruine suiker. Laat dit een nacht intrekken en gebruik het sap dat eruit komt de volgende ochtend als hoestdrank.