IJzerwerk, ontdekkingsreis langs de ijzerhistorie

LANGS DE IJZERHISTORIE

IJZERWERK

ONTDEKKINGSREIS LANGS DE IJZERHISTORIE

IJzerwerk, ontdekkingsreis langs de ijzerhistorie, vertelt je het verhaal van de historische ijzerindustrie. De reis gaat van Doesburg (Nederland) naar Bocholt (Duitsland) en volgt de bakermat van deze industrie die zoveel voor de regio betekend heeft. De route verbindt een grensoverschrijdend gebied met bijzonder industrieel erfgoed. Je komt door een zeer afwisselend landschap: landbouwgronden, stadjes, dorpen, bossen, langs kastelen, met ‘nijver in het groen’ ijzergieterijen! Met de auto is de route in één dag te doen, met de fiets adviseren we een overnachting bijvoorbeeld halverwege in de nabijheid van het DRU Industriepark in Ulft.

Geschiedenis

In het gebied van de Oude IJssel en de zijrivier de Aa in Gelderland en het aangrenzende Münsterland heeft zich vanaf eind 17de eeuw een bijzondere industrie ontwikkeld, die tot op de dag van vandaag een meer dan nationale betekenis heeft. De rivier de Oude IJssel en de zijrivier de Aa leverden waterkracht voor het waterrad en de bodem in de regio was rijk aan ijzeroer, waardoor er hoogovens annex ijzergieterijen gevestigd konden worden, als eerste gebied in Nederland. In totaal kende de streek 12 ijzergieterijen, van Doesburg tot in Bocholt, de jongste daterend van begin 20ste eeuw: het Gelderse deel wordt daarom ook wel de bakermat van de Nederlandse gietijzerindustrie genoemd. Uit deze ijzergieterijen heeft zich in de loop der tijd een uitgebreide high tech metaalindustrie ontwikkeld.

Groei ijzerindustrie

Aanvankelijk waren het vooral producten als (kanons)kogels, potten en ketels, (haard) platen, eenvoudige kachels en ‘kneppels’ of ‘gietelingen’, ofwel ruwijzeren staven als grondstof voor andere ijzersmelterijen, die gegoten werden. De verscheidenheid aan gietijzeren producten breidde zich later enorm uit: van inktpotjes en poterie tot grafmonumenten en pilaren, van ramen tot straatputten en allerlei onderdelen voor motoren en machines. Een aantal van de fabrieken verwerkte inmiddels ook plaatijzer (plaatstaal) en was daarnaast overgegaan tot het emailleren van producten.

In de vijftiger/zestiger jaren van de 20ste eeuw, op het hoogtepunt van de activiteiten,

De route

De richtpunten van de ca. 66 km lange route zijn de locaties van de 12 gieterijen. Onderweg, rijdend of fietsend door het afwisselende landschap, wordt gewezen op allerlei sporen die er te zien zijn van deze industrie: van directeursvilla’s tot arbeiderswoningen, bijzonder ijzerwerk enz. Met de QR-codes op de locaties beleef je het verhaal. De route zelf in gpx-bestand download je via de QR-code bij de route in deze folder. werkten er in totaal zo’n 5.000 mensen in deze ijzerindustrie! Daarna begon de teruggang, o.a. door opkomst van buitenlandse concurrentie. Nu zijn er nog drie gieterijen actief: IJzergieterij Doesburg, Vulcanus in Langerak bij Doetinchem en de Isselburger Hütte. Wel is er naast en deels uit de ‘oude’ gieterijen nieuwe veelvormige metaalindustrie ontstaan. Zo is Exerion (High Precision Technology) in Ulft een voortzetting van DRU-IP&S (Industrial Products & Services).

IJZERWERK

Route IJzerwerk, ontdekkingsreis langs de ijzerhistorie 6

Het verhaal van de 12 unieke ijzergieterijen 16

MEER WETEN

OVER DE IJZERGIETERIJEN?

Een beknopt overzicht van deze 12 ijzergieterijen, over de oprichting en producten, vind je vanaf pagina 16 in deze brochure. Op de website van industriewerk.eu, via het scannen van deze QR-code en die op locaties langs de route bij elke (voormalig) ijzergieterij, krijg je nog veel meer achtergrondinformatie: onder andere beeld- en geluidsfragmenten, over vroeger en nu.

DIGITALE ROUTE

ROUTE

ONTDEKKINGSREIS LANGS DE IJZERHISTORIE

TOERISTISCHE TIPS

A De Waag

Koepoortstraat 2-4 - Doesburg

B TOP Laag Keppel

Dorpsstraat 30 - Laag Keppel

C Restaurants in centrum Doetinchem

Simonsplein e.o. - Doetinchem

D TOP & Restaurant ’t Onland

Rekhemseweg 175 - Doetinchem

E Hotel-Restaurant De Roode Leeuw Sint Jorisplein 14 - Terborg

F DRU Industriepark, Ulft Hutteweg 24 - Ulft

G Natuur- en recreatiegebied Engbergen Bosweg/Engbergseweg - Gendringen

H Schloß Anholt Schloß 1 - Isselburg

I Bäckerei Lensing Eissenhütte

Sporker Ringstraße 2 - Bocholt

J Kubaai & Textielmuseum Industriestraße 1 - Bocholt

sla om voor meer informatie over deze route

JE ROUTE BEGINT HIER

Gieterij Doesburg

Barend Ubbinkweg 2 - Doesburg

Download het gpx-bestand van de fiets- en autoroute via deze QR-code.

IJZERWERK

OUDE IJSSELSTREEK

1 Gieterij Doesburg

Vanaf Gieterij Doesburg richting kerk en centrum. Op voorrangsweg rechtsaf, richting Laag Keppel/Doetinchem, Ooipoort gaat over in Rooseveltsingel. Doorgaande weg vervolgen, gaat over in Kraakselaan. Op rotonde rechtsaf, richting Doetinchem (fietsers: bij rotonde fietspad aanhouden).

Direct na kerk in Drempt linksaf, Kerkstraat.

Op het kerkhof bij de kerk staan nog enkele typische, gietijzeren graftekens en gietijzeren nummerpaaltjes, afkomstig van de Keppelsche IJzergieterij.

plein (kruising met Dubbeltjesweg) voor het voormalige gemeentehuis (nu apotheek) een standbeeld ter herinnering aan de Keppelsche IJzergieterij, twee ijzergieters met een schaarpan.

Weg rechtdoor vervolgen, Burgemeester Vrijlandweg. Op kruising rechtsaf, richting Laag Keppel, Monumentenweg. Op voorrangsweg linksaf richting Doetinchem, Rijksweg.

In Laag Keppel is het eerste huis rechts, het huis van de voormalig directeur van de Keppelsche IJzergieterij.

2 Keppelsche IJzergieterij

Rijksweg vervolgen, richting Doetinchem en vóór kruising met stoplichten linksaf, Oude Zutphenseweg. Eerste weg rechts, Jan de Jagerlaan. Einde weg linksaf, Hummeloseweg. Rotonde rechtdoor, tweede afslag, Keppelseweg. Aan het eind van de Keppelseweg aan de linkerkant staat de protestantse kerk, waarvoor een gietijzeren dorpspomp te zien is. Daarna rechtsaf de Dorpstraat in.

waar je weer dezelfde route als per auto oppakt).

Maak vanuit TOP Laag Keppel een wandelrondje van 3 km langs de Keppelse watermolen, het kasteel, de historische sluis en het stuwcomplex. De reis gaat van Doesburg (Nederland) naar Bocholt (Duitsland) en volgt de bakermat van deze industrie die zoveel voor de regio betekend heeft. De route verbindt een grensoverschrijdende gebied met bijzonder industrieel erfgoed. Je komt door een zeer afwisselend landschap: landbouwgronden, stadjes, dorpen, bossen, langs kastelen, met ‘nijver in het groen’ ijzergieterijen!

Bij verkeerslichten linksaf, Gaswal. Rechts zie je weer de Oude IJssel. De derde  weg na de molen linksaf, Melkweg. Bij voorrangskruising rechtsaf, Terborgseweg.

Het spoor over, de Oostelijke Randweg over en dan direct linksaf (10 m), Lijsterbeslaan. Weg volgen Doetinchem uit, wordt Rekhemseweg.

Ga vervolgens op de rotonde rechtdoor, tweede afslag, Sliekstraat. Vlak na de rotonde, aan je linkerhand, staat Villa Johanna. Dit is een kopie van Villa Zeno bij de DRU, die er nu niet meer is.

Blijf de Sliekstraat aanhouden tot aan de rotonde, waar je linksaf slaat. Weg aanhouden, je rijdt Langerak in; aan je rechterhand zie je IJzergieterij Vulcanus.

3 IJzergieterij Vulcanus

Kerkstraat steeds aanhouden, Drempt uitrijden. Buiten bebouwde kom rechtsaf, richting Hoog Keppel, Dubbeltjesweg.

Direct in Hoog Keppel zie je links op het

Directna dit huis rechtsaf de parallelweg vervolgen, eerste weg rechts, de Olmiuslaan, met gedenkteken, deel van een schoepenrad. Op deze plaats stond de Keppelsche IJzergieterij.

Weg steeds aanhouden tot in Doetinchem, met bocht naar rechts, N316 (n.b.: fietsers moeten hier niet rechtsaf, maar rechtdoor door Grutstraat, bij kerk linksaf en rechtsaf, Hamburgerstraat, gaat over in Terborgseweg,

Na het bosgebied, voorbij Herberg  Het Onland links zie je aan de linkerhand op het bruggetje een monument ter herinnering aan de hier opgerichte Gaanderense IJzermolen.

Ontdekkingsreis langs de IJzerhistorie

4 Gaanderense IJzermolen

Weg over brug over de Bielheimerbeek vervolgen, gaat in Gaanderen over in Kerkstraat. Direct na kerk rechtsaf, Hoofdstraat. Op voorrangsweg rechtsaf, Hoofdstraat steeds aanhouden.

Direct na de spoorwegovergang aan je linkerhand is een wijk waar de bedrijven Pelgrim en Neerlandia stonden, bekend van keukenemail, kachels en fornuizen. De straten in deze wijk dragen namen van afdelingen van de fabrieken of van populaire kachels/haarden.

Hoofdstraat blijven aanhouden, bij de voorrangskruising rechtdoor, Vulcaanstraat. Eerste weg rechtsaf wijk in, Gieterijstraat. Bochtige Gieterijstraat steeds aanhouden. De straten in deze wijk zijn genoemd naar afdelingen/werkzaamheden in de voormalige ijzergieterij, m.n. Vulcaansoord; ze geven er een aardig compleet overzicht van.

Na deze wijk linksaf, Slakweg. De naam Slakweg is ontstaan doordat deze toegangsweg naar Vulcaansoord altijd werd verhard met ‘slakken’, een afvalproduct van ijzergieterijen na het smelten van ijzeroer of ruwijzer.

Bocht naar links volgen. Hier aan je rechterhand bevindt zich het terrein van de voormalige IJzergieterij Vulcaansoord.

Aan het eind van de Slakweg links voor het bruggetje, staat een gedenkteken ter herinnering aan Vulcaansoord.

Weg vervolgen, gaat in Terborg over in IJsselweg. Einde weg linksaf, richting centrum Ettensestraat. Doorgaande weg steeds volgen, gaat over in Walstraat. Einde weg (t-splitsing voor De Roode Leeuw) rechtsaf en meteen linksaf parkeerplaats Roode Leeuw op.

Op het plein rechts naast hotel De Roode Leeuw zie je een monument, bestaande uit gietpannen van de voormalige ijzergieterij Vulcaansoord.

6 IJzergieterij De Lovink

Terug naar de doorgaande weg en linksaf, richting Silvolde vervolgen. In Silvolde bij de kerk kom je op het marktplein.

Op het marktplein staat een straatlantaarn/ kunstwerk van Alexander Schabracq, geheel van gietijzer. Dit straatmeubilair stond enkele decennia geleden op het Damrak in Amsterdam. Het is geschonken aan de gemeente Oude IJsselstreek en is nu verspreid door de gemeente geplaatst.

Vlak voordat je de grens oversteekt kun je rechtsaf naar Huis Landfort. In het park rondom dit prachtige landhuis is een fraaie gietijzeren brug te zien, gegoten bij de Isselburgse Hut.

Op rotonde linksaf, richting Ulft, blijft Ulftseweg.

Rechts over de weilanden zie je het voormalige DRU-complex met de watertoren. Verderop, op de rotonde, zie je aan je linkerhand de nu grotendeels gerenoveerde wijk, destijds gebouwd voor arbeiders van de ‘Olde’ en de ‘Ni-je Hut’ in Ulft.

5

IJzergieterij Vulcaansoord

Op een deel van het vroegere fabrieksterrein is nu metaalbedrijf Forga gevestigd, Forceerbedrijf Gaanderen.

De parkeerplaats linksaf verlaten richting Silvolde, Silvoldseweg. Derde weg linksaf, tegenover kerkhof, Lovinkweg. Aan het einde weg van de weg staat IJzergieterij De Lovink.

Weg vervolgen richting Ulft, langs Brasserie Bij Ons. Direct rechts na Brasserie Bij Ons, Kerkenstraat, zie je de oude (N.H.) kerk van Silvolde; de zijgevels van dit middeleeuwse kerkje zijn voor een groot deel opgetrokken uit brokken ijzeroer.

Terug naar de hoofdweg en weg vervolgen door rechtsaf te slaan, Silvolde uit, Terborgseweg, Ulftseweg, richting Ulft.

Rotonde eerste afslag nemen, weg gaat over in Oversluis. Na brug direct rechtsaf, richting centrum, F.B. Deurvorststraat. Bij plein F.B. Deurvorstraat vervolgen. Weg gaat over in Ingenieur Sassenstraat. Op t-splitsing met Debbeshoek/Frank Daamenstraat rechtsaf.

Deurvorst, Sassen en Daamen waren directeuren van DRU in de vorige eeuw.

Direct eerste weg rechtsaf, DRU-laan. Einde weg linksaf, Hutteweg. Je bent hier op het Voormalig DRU-complex.

Ontdekkingsreis langs de IJzerhistorie

TIP!

In Anholt vind je Wasserburg Anholt met een prachtige kasteeltuin. In het uitgebreide archief bevindt zich een gedetailleerde schets met plattegrond van de Sankt Michaelis-Hütte.

7

Voormalig

DRU-complex (Diepenbrock en Reigers Ulft; ‘De Olde Hut’)

Nu een bijzonder complex industrieel erfgoed, herbestemd met vele functies: het DRU Industriepark. Cultuur, innovatie, toeristisch informatiepunt, ijzermuseum, horeca, wonen, kantoren en een fluisterboot komen hier bij elkaar. Ook is het DRU-terrein een ankerpunt op het Euregio Netwerk Industriecultuur.

Je ziet op het plein voor het Portiersgebouw het standbeeld van De IJzergieter, een beeld aangeboden door de arbeiders bij het 200-jarig bestaan van de DRU.

Hutteweg vervolgen, buigt 90 graden linksaf. Op t-splitsing Frank Daamenstraat rechtsaf, gaat over in Dr. Ariënsstraat, gaat over in Ettenseweg.

LET OP: Auto’s vervolgen Ettenseweg tot rotonde buiten Ulft, waar je rechtsaf richting Silvolde gaat. Verderop zie je rechts langs de Oude IJssel ijzeren objecten - landschapskunst, geïnspireerd op de ijzerhistorie van de rivier.

Op volgende rotonde rechtdoor richting Ulft, volgende rotonde eerste afslag nemen, weg gaat over in Oversluis. Je rijdt de brug over.

Fietsers en auto’s vervolgen vanaf hier dezelfde route. Na de brug weg richting Gendringen vervolgen, Bongersstraat. Links staat een nieuwe woonwijk op het terrein van de voormalige N.V. Ulftsche IJzergieterij Becking en Bongers (De Ni-je Hut).

LET OP: Fietsers gaan vóór de kerk rechtsaf, het Speeltuinpad omhoog, de hoge brug over: over de brug zie je aan je linkerhand naast de Oude IJssel ijzeren objecten - landschapskunst, geïnspireerd op de ijzerhistorie van de rivier.

Na brug direct rechtsaf het voormalig jaagpad langs Oude IJssel volgen, je passeert het DRU Industriepark. Op verkeersweg (Oversluis) rechtsaf brug over.

8 N.V. Ulftsche IJzergieterij Becking en Bongers (De Ni-je Hut)

Direct aan de rechterkant van de Bongersstraat was ATAG gevestigd, producent van verwarming en kookapparatuur, ontstaan is vanuit de DRU.

Na een paar honderd meter aan je rechterhand vindt je de huisnummers 60 en 62: dit zijn de voormalige directeurswoningen van Becking en Bongers uit de jaren 1920-1930.

jaren dertig van de vorige eeuw door de gemeente aangelegd om het toenemend aantal arbeiders met hun gezinnen een plek te geven om te ontspannen, Tegenwoordig kun je er wandelen, fietsen, een blotevoetenpad lopen, een kinderboerderij en imkervereniging bezoeken; op de Oude IJssel kun je kanoën, suppen, met een fluisterboot varen en in de nabije omgeving golfen en wandelen met alpaca’s.

Op rotonde rechtdoor, tweede afslag. In Gendringen Anholt aanhouden, de Ulftseweg buigt linksaf en wordt Anholtseweg, die aanhouden.

Je steekt de grens over, brug over de Issel (de Oude IJssel) aanhouden, Anholtseweg wordt Dwarsefeld en Gendringerstrasse. Rechts zie je Huis Landfort met koetshuis.

Aan het eind van de wijk links, bij nummer 192, staat in de voortuin een treffend kunstwerk ter herinnering aan de ijzergieterij.

Bongersstraat vervolgen, gaat over in Ulftseweg. Een paar honderd meter buiten Ulft zie je aan je rechterhand een oud Joods kerkhof met enkele gietijzeren grafmonumenten. LET OP: parkeren is lastig en kan alleen in de berm of bij uitkijkpunt Engbergen, vanwaar je een stukje moet lopen.

Natuur- en recreatiegebied Engbergen is eveneens de moeite waard. Ook te bereiken via de rotonde iets verderop, linksaf via de ‘Witte Päöl’, gietijzeren toegangspalen.

Het bos met recreatiepark, speeltuin en theetuin op de stuifduinen werd in de

In Anholt, in de bebouwde kom direct rechts, bevindt zich TROX, een metaalbedrijf voor m.n. ventilatoren en toelevering voor windturbines ‘The art of handling air’. Een bedrijf dat zich hier vestigde o.a. omdat er gekwalificeerde metaalarbeiders beschikbaar waren.

In Anholt bij de gracht linksaf, Anholt inrijden, Niederstrasse, wordt Isselburger Strasse.

Buiten Anholt de Isselburger Strasse aanhouden. Op rotonde rechtsaf richting Isselburg. Eerste weg links, Stromberg, richting Isselburg. Op rotonde rechtdoor. In Isselburg, op de brug over de Issel en direct erna zie je links de Isselburger Hütte.

9 De Isselburger Hütte

Schuin tegenover de ingang van de fabriek zie je rechts de voormalige directeurswoning met fraai siergietwerk. Op het pleintje iets verderop staat een grote gietpan als gedenkteken. Onder de overkapping van het stadhuis staat een grote gietijzeren brievenbus, een oud erg bekend product van de Isselburger Hütte. De Isselburger Hütte is de enige hoogoven van vroeger met ijzeroer die ook nu nog als ijzergieterij dienst doet.

Direct voorbij de fabriek vóór gietpan eerste weg links, Bleichstrasse, pal langs de fabriek. Op voorrangsweg linksaf, brug over de Issel over, Münsterdeich. Buiten Isselburg rechtsaf, richting Werth aanhouden, Schüttensteinerstrasse. Bij Werth weg vervolgen richting Bocholt. Einde weg linksaf, richting Bocholt. (Fietsers op fietspad onderlangs weg vervolgen.) Na waterzuivering ‘BEW’ bij hagelkruis, een gietijzeren kruis aan de linkerkant van de weg, linksaf, Am Hagelkreuz.

Een smeedijzeren kruis met weerhaan op een hoge paal. Het is een afweerteken tegen noodweer.

Einde weg rechtsaf en direct weer linksaf, Schlackenweg. Op kruising rechtdoor Schlackenweg vervolgen.

In de buurt van de oude ijzerhutten zijn veel wegen destijds verhard met slakken, een afvalproduct van ijzergieterijen na het smelten van ijzeroer of ruwijzer; sommige wegen hebben daaraan hun naam overgehouden.

Einde weg rechtsaf, Liedener Höfgraben. Einde weg linksaf, richting Bocholt, Liedener Ringstrass. Direct voor de brug over de Bocholter Aa staat links een houtzagerij. Op die plek stond de Sankt Michaelis-Hütte.

10 De Sankt Michaelis-Hütte

De buurtschap heet nog in het dialect ‘Iserhut’, in het Hoogduits ‘Eisenhütte’ zoals staat boven de bakkerij aan de overzijde van de Bocholter Aa.

Brug over, links en direct weer links parkeerruimte met infobord over de rivier. Vervolg: van parkeerplaats rechts en direct weer rechts de brug over, richting Dingden. Bij verkeerslichten rechtdoor, Liederner Ringstrasse vervolgen.

Gaat over in Mussumer Ringstrasse. Bij volgende verkeerslichten linksaf, Alfred Flenderstrasse. Op rotonde rechtdoor, Alfred Flenderstrasse vervolgen. Bebouwde kom Bocholt in. Op rotonde linksom, Alfred Flenderstrasse vervolgen en oude spoor over. Na paar honderd meter aan de rechterkant kom je bij Flender.

11 Flender

De panden langs de weg vormen een bijna kilometer lange strook. Flender is een voormalige ijzergieterij, opgericht in 1898, nu metaaltechniek.

Einde weg rechts Kaiser Wilhelmstrasse, kort langs spoor. Einde weg links Mühlenweg.

Aan de linkerhand: Elsinghorst, Stahl und Technik, een toeleverancier voor veel metaalbedrijven in de verre omgeving, ook in Nederland.

Bij verkeerslichten op kruising voor tankstation rechtsaf, Franzstrasse. Na 400 m aan de linkerhand stond Hulvershorn Eissengiesserei.

12 Hulvershorn Eissengiesserei

TIP!

Bezoek het textielmuseum Bocholt. Bocholt staat met name bekend om zijn textiel; zonder ijzerindustrie was er geen grootschalige textielindustrie mogelijk geweest.

Franzstrasse vervolgen. Op rotonde linksom Im Königsesch. Bij verkeerslichten rechtsaf, Uhlandstrasse. Na brug over de Aa, direct links: parkeerplaats Industriemuseum Textilwerk Weberei. Dit is het Textilmuseum Bocholt/Kubaai, eindpunt van de route.

Textilmuseum Bocholt/Kubaai

Het terrein is vrij toegankelijk. Loop je over het terrein en dan de brug over de Bocholtse Aa (in Nederland de Aa-Strang) over, dan kom je bij het Textilwerk Spinnerei, de voormalige spinnerij Herding. Onder de titel Kubaai

heeft Bocholt het oude industriegebied ontwikkeld tot een hoogstaand gebied voor (industrie)cultuur en zich daarbij laten inspireren door het DRU Industriepark.

ROUTE ONLINE

Bekijk deze route in de Achterhoek Routes app of ga naar achterhoek.nl/ ijzerroute voor meer informatie over deze route.

Ontdekkingsreis langs de IJzerhistorie

HET VERHAAL VAN DE 12

UNIEKE IJZERGIETERIJEN

De ijzerhistorie heeft zijn sporen nagelaten. Tegenwoordig is er in de omgeving van de gemeente Oude IJsselstreek een bloeiende smart industrie. Deze was er niet geweest zonder de ijzergeschiedenis. Wij geven je graag een beknopt overzicht van de 12 unieke ijzergieterijen die opgenomen zijn in de route, over de oprichting en producten, vroeger en nu.

Het DRU Industriepark in Ulft is een bijzondere locatie met industrieel erfgoed, vrij te bezoeken. Gespreid over het terrein is extra informatie te vinden over de ijzerhistorie, ook in enkele gebouwen.

1 IJzergieterij in Doesburg in 1896 richtte Barend Ubbink een ijzergieterij op bij Doesburg: Gieterij Ubbink b.v. Hij koos een handige plek voor aan- en afvoer, nl. aan de monding van de Oude IJssel in de Gelderse IJssel. Producten in het verleden o.a. oostpannen, ramen, kachels, lantaarnpalen, grafkruisen. Later werden ook onderdelen voor de automotieve industrie geproduceerd, o.a. remtrommels en andere onderdelen voor de auto- en tractorindustrie.

2 Keppelsche IJzergieterij Opgericht aan de Oude IJssel in 1794. De Keppelsche IJzergieterij is altijd een grotendeels handmatige, ambachtelijke ijzergieterij gebleven. De gieterij begon als houtskool gestookte hoogoven met waterrad waar ijzeroer werd gesmolten. Het produceerde allerlei gebruiks-gietwerk

en ontwikkelde zich tot een specialist in gietijzeren ramen, tot aan enorme kerkramen toe.

3

Vulcanus

In 1894 gebouwd. De gieterij produceerde vroeger al veel van het grotere gietwerk, bijv. lantaarnpalen, rioolpijpen die tot in Azië geleverd werden, maar ook remblokken en veel straatgietwerk. De productie bestaat de laatste decennia vooral uit onderdelen voor bijv. landbouwwerktuigen, heftrucks, machinebouw, vaak complexe gietstukken.

4 Gaanderense IJzermolen

Dit is een historische locatie voor de industriële ontwikkeling van Nederland. Hier werd in 1689 de eerste Nederlandse hoogoven/ijzergieterij opgericht. Josias Olmius kreeg toestemming om hier aan de Bielheimerbeek een

ijzermolen (hoogoven/ijzergieterij met waterrad) te bouwen om plaatselijk gewonnen oer om te smelten tot gietijzer en daarmee bijvoorbeeld kanonskogels en ‘bomben’ te gieten.

5 Vulcaansoord

Dit bedrijf is opgericht in 1821. Het was de laatst opgerichte ijzergieterij in deze streek die nog ijzeroer smolt, dus met een hoogoven, gestookt met houtskool, en waterrad. Productie van allerlei gietwerk, o.a. straatkolken, roosters, pannen, kachels. Later uitgebreid met een emailleerafdeling en een plaatwerkerij. Na de Tweede Wereldoorlog legde het bedrijf zich toe op de productie van kachels en haarden.

6

IJzergieterij De Lovink

De Lovink is in 1911 opgericht. Het is de jongste van de reeks van 12 ijzergieterijen

in het gebied. Ze legden zicht toe op zowel machinaal als handmatig gietwerk: vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw werd een moderne productielijn opgezet. De producten waren erg gevarieerd: o.a. voor auto-industrie, kabelmoffen, gashaarden, onderdelen gaskomforen, bijv. pandragers, maar ook straatdeksels

7

DRU - Diepenbrock en Reigers, Ulft

In 1754 werd de bestaande watermolen aan de Meulenbeek / Oude IJssel bij Huis Ulft omgebouwd tot ‘ijsermolen’ als ‘Ulftsche IJserhut’. Producten waren toen vooral kanonskogels en bommen, haardplaten, potten en ‘kneppels’. In de 19de eeuw breidde de productie zich gestaag uit tot een grote diversiteit aan gietwerk: vooral het kleinere werk, maar ook bijv. kolommen, haarden, potten, pannen, badkuipen, emaillewerk.

Ontdekkingsreis langs de IJzerhistorie

Het oranje-rode, zgn. terracotta, keukenemail verwierf grote bekendheid; wie kent het niet? In de decennia erna werd de fabriek uitgebreid met een badkuipengieterij en een plaatwerkerij. Bij het 200-jarig bestaan verwierf DRU het predicaat ‘koninklijk’. Er werd toen sterk ingezet op de productie van gaskachels en -haarden.

8 Ulftsche IJzergieterij Becking en Bongers

Ulft kreeg in 1895 een tweede ijzergieterij, in de volksmond ‘De Ni-je Hut’ genoemd. De fabriek leverde allerlei gietijzeren producten, werd vooral bekend door kolenhaarden en -kachels. Maar ook fraaie spiltrappen en ander sierwerk van gietijzer behoorden tot het repertoire. Naast een gieterij was er een plaatwerkerij, een vernikkel- en galvaniseerinrichting en een emailleerderij.

9 Isselburger

Hütte

Deze ijzergieterij is de enige van de zes oude hoogovenbedrijven in het gebied van de Oude IJssel die nog in bedrijf is.

De fabriek werd 1794 opgericht als Eisenhütte, hoogoven dus, onder de naam ‘Minerva-Hütte’. Aanvankelijk werd vooral voor de huishoudelijke sector (potten, haardplaten enz.) geproduceerd, maar ook leverde de fabriek munitie, gietijzeren kogels. Bekend werd de gieterij door heel Duitsland toen het bedrijf een monopolie verwierf voor het produceren van gietijzeren brievenbussen voor de Kaiserliche Post. Maar het meest opvallende product was een tiental vuurtorens voor de Noord- en Oostzeekust.

10 St. Michaelis-Eisenhütte

Al in 1729 werd aan de Bocholter Aa een hoogoven/ijzergieterij opgericht, een van de eerste in Westfalen: de Michaelis Hütte. Zoals de andere 18de eeuwse gieterijen vormden ook hier kanonskogels, soorten haardplaten (’Herdplatten, Ofenplatten, Takenplatten’), potten e.d. het grootste deel van de eerste producten. Deze gieterij was in 1754 het voorbeeld voor de Ulftsche Yserhut (nu DRU).

11 Flender International

In 1898 richtten 2 Bocholtenaren een ijzergieterij en machinefabriek op, waar ze gietijzeren i.p.v. houten riemschijven produceerden. Innovatie dus. Dit bedrijf werd in 1910 overgenomen door Alfred Flender een fabrikant uit Düsseldorf. De fabricage van gietijzeren riemschijven werd uitgebreid met allerlei draaiwerk, tandwielen, koppelingen e.d. Alfred Flender bleek een sterk ondernemer. De fabriek in Bocholt breidde zich uit maar ook via overnames,

ook in het buitenland, wist hij het bedrijf voortdurend te vergroten. Eind vorige eeuw werd de gieterij in Bocholt ontmanteld en er volgde een totale renovate van de vestiging Bocholt. Een nieuwe tak kreeg steeds meer belang: de bouw van systemen voor de windenergie, voor windturbines.

12 Hulvershorn Eisengiesserei

In 1886 richtte Ernst Hulvershorn in Bocholt een ijzergieterij op die gietstukken maakte vooral als toelevering voor machinefabrieken. Het was een traditionele ijzergieterij, met koepeloven, gestookt met cokes. In de Tweede Wereldoorlog werd het bedrijf totaal verwoest. Pas in in 1949 kon een nieuwe gieterij gebouwd worden.

Het bedrijf innoveerde in de soorten gietijzer die het produceerde en er werd een elektrische smeltoven geïnstalleerd. Het leverde vanaf toen gekwalificeerd hoogwaardig gietijzer.

Er is nog veel meer industrieel erfgoed te zien in deze regio. Laat je inspireren op industriewerk.eu.

ROUTE ONLINE

Bekijk deze route in de Achterhoek Routes app of ga naar achterhoek.nl/ ijzerroute voor meer informatie over deze route.

Ontdekkingsreis langs de IJzerhistorie

FIETS- & AUTOROUTE IJZERWERK, ONTDEKKINGSREIS LANGS DE IJZERHISTORIE

De route vertelt het verhaal van de oude ijzerindustrie. De reis gaat van Doesburg (Nederland) naar Bocholt (Duitsland) en volgt de bakermat van deze industrie die zoveel voor de regio betekend heeft. De route verbindt een grensoverschrijdende gebied met bijzonder industrieel erfgoed. Je komt door een zeer afwisselend landschap: landbouwgronden, stadjes, dorpen, bossen, langs kastelen, met ‘nijver in het groen’ ijzergieterijen! Met de auto is de route in één dag te doen, met de fiets adviseren we een overnachting bijvoorbeeld halverwege in de nabijheid van het DRU Industriepark in Ulft.

Dit is een uitgave van Stichting Achterhoek Toerisme 2021, het Nederlands IJzermuseum en ERIH Nederland. Redactie Stichting Achterhoek Toerisme en Nederlands IJzermuseum©, fotografie door Stan Bouman, Helga Oldenhave en Marieke Eijsink. Kaart EMK Deventer. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade, die het mogelijk gevolg zouden kunnen zijn van verkeerde gegevens. Overname van vermelde gegevens alleen met schriftelijke toestemming van de uitgever en bronvermelding. Onder voorbehoud van druk-, type- en zetfouten. Kijk voor meer informatie op achterhoek.nl en nederlandsijzermuseum.nl