ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
Μάθημα: ΠΡΑΣΙΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ / 6ο Εξάμηνο Ειδικός Εισηγητής: Δημήτρης Πρίφτης Ακαδ. Έτος: 2010 – 2011
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή στην «Πράσινη Επιχειρηματικότητα»
4
2. Η Πράσινη Επιχειρηματικότητα
6
3. Το πρόβλημα του Περιβάλλοντος
9
3.1. Τι είναι το οικολογικό πρόβλημα και πως δημιουργήθηκε;
10
3.2. Η «τρύπα» του όζοντος
10
3.3. Το φαινόμενο του «θερμοκηπίου»
12
3.4. Μείωση της βιοποικιλότητας
13
3.5. Η Ρύπανση
14
3.6. Προβλέψεις για το μέλλον
16
4. Η αλληλεπίδραση της επιχείρησης με το οικολογικό πρόβλημα
18
4.1. Πως η λειτουργία της επιχείρησης επηρεάζει το πρόβλημα
18
4.2. Πως το πρόβλημα επηρεάζει την επιχείρηση
22
5. Πως μία επιχείρηση γίνεται πιο «πράσινη»
23
5.1. Η πρόληψη της ρύπανσης
24
5.2. Η αποτελεσματικότερη διαχείριση της ενέργειας και των πρώτων υλών
25
5.3. Η συστηματική παρακολούθηση
26
5.4. Υιοθέτηση προτύπων διαχείρισης του περιβάλλοντος
28
Βιβλιογραφία
35
Παράρτημα: Μελέτες Περιπτώσεων
36
2
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στο πλαίσιο της Μονάδας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας του Πανεπιστημίου Πειραιώς (ΜοΚΕΠ), προσφέρονται πλέον στο Πανεπιστήμιο τα Μαθήματα Επιχειρηματικότητας. Στα μαθήματα αυτά, και ειδικότερα στο Μάθημα «Επιχειρηματικότητα ΙΙ» που περιλαμβάνεται στο Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης (επιλογή, 6ο εξάμηνο), κρίθηκε σκόπιμο
να
ενταχθούν
προς
διδασκαλία,
εκτός
από
τα
γενικά
αντικείμενα
της
επιχειρηματικότητας και ορισμένες «κατευθύνσεις» της. Μία από αυτές είναι και η Πράσινη Επιχειρηματικότητα (Green Business), η διδασκαλία της οποία πλαισιώνεται και από τις Σημειώσεις αυτές, από το «Εγχειρίδιο Πράσινης Επιχειρηματικότητας για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις» του ΕΟΜΜΕΧ και από άλλη συμπληρωματική βιβλιογραφία. Αναφορικά με τις σημειώσεις, σε αυτές θα αναπτυχθεί η έννοια της «Πράσινης Επιχειρηματικότητας», για την η οποία θα γίνει προσπάθεια να προσεγγιστεί από θεωρητική και πρακτική σκοπιά. Εκτιμάται ότι η εν λόγω κατεύθυνση χαρακτηρίζεται από διαρκώς εντεινόμενη δυναμική στο επιχειρηματικό γίγνεσθαι με τις σημαντικότερες αλληλεπιδράσεις της να τοποθετούνται στις σφαίρες της οικονομίας, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος.
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
3
1. Εισαγωγή στην «Πράσινη Επιχειρηματικότητα» Σε αυτήν την ενότητα θα μάθεις: Τι είναι η Πράσινη Επιχειρηματικότητα Ποιοι παράγοντες ανέδειξαν την ανάγκη για Πράσινη Επιχειρηματικότητα Ποια είναι τα κύρια συστατικά του οικολογικού προβλήματος Τι σχέση έχει η επιχείρηση με το περιβαλλοντικό πρόβλημα Με ποιους τρόπους μπορεί μία επιχείρηση να γίνει πιο «πράσινη» Ποιες είναι οι νέες ευκαιρίες και απειλές για τις επιχειρήσεις από το νέο οικονομικό περιβάλλον Τι είναι τα Συστήματα Διαχείρισης του Περιβάλλοντος, τι είναι το ISO 14000 και το EMAS Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από πολλούς ως εποχή μεγάλων αλλαγών, καθώς
πολλά
γεγονότα καταδεικνύουν αυτή τη μετάβαση. Δεδομένου ότι τα ζητήματα που προκύπτουν καθημερινά είναι σημαντικά και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την μελλοντική πορεία τόσο της ελληνικής, όσο της παγκόσμιας οικονομίας, θα μπορούσε εύλογα κάποιος να αναρωτηθεί ποια είναι
η
θέση
του
ζητήματος
του
περιβάλλοντος
στον
χάρτη
του
γενικότερου
προβληματισμού. Ο
προβληματισμός
αυτός,
αν
αξιολογηθεί
με
την
έννοια
του
βραχυπρόθεσμου
αποτελέσματος, τοποθετεί το θέμα του περιβάλλοντος και της πράσινης επιχειρηματικότητας στο περιθώριο του προβληματισμού, καθώς τα οφέλη που προκύπτουν εμφανίζονται σε μεσο–μακροπρόθεσμο ορίζοντα και όχι σε βραχυχρόνιο. Όμως, αν αναλογιστεί κάποιος ότι η τρέχουσα οικονομική συγκυρία οφείλεται μερικώς στην έλλειψη βιωσιμότητας του οικονομικού και επιχειρηματικού μοντέλου λειτουργίας, η αξιολόγηση κατευθύνεται προς το συμπέρασμα ότι η «υγιής» επιχειρηματικότητα θα πρέπει να περιέχει και την έννοια της βιωσιμότητας. Αυτό πρεσβεύει η πράσινη επιχειρηματικότητα και εκτιμάται ότι την τοποθετεί στην αιχμή των εξελίξεων. Από την πρακτική σκοπιά, ως νέος επιχειρηματίας ή ως υποψήφιος επιχειρηματίας, ενδεχομένως κάποιος να αναρωτηθεί «Και τι σχέση έχω εγώ με το περιβάλλον ως επιχειρηματίας;» ή «Τι περισσότερο μπορώ να κάνω εγώ;» ή «Σε τι θα ωφελήσει την 4
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
επιχείρησή μου αν κάνω κάτι για το περιβάλλον;». Η ενότητα αυτή θα σε βοηθήσει να κατατοπιστείς σχετικά με ερωτήματα παρεμφερή με τα παραπάνω, καθώς και να σχεδιάσεις και να υλοποιήσεις ορισμένα σχετικά μέτρα στην επιχείρησή σου. Σε πολλές περιπτώσεις, ίσως χρειαστεί να ανατρέξεις σε πρόσθετες πηγές προκειμένου να επιτύχεις τον στόχο σου. Η ενότητα αυτή θα φροντίσει να σε προσανατολίσει σε πρόσθετη βιβλιογραφία, καθώς και στο πως θα διακρίνεις πότε χρειάζεσαι την βοήθεια κάποιου ειδικού, ανάλογα με την περίπτωση.
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
5
2. Η Πράσινη Επιχειρηματικότητα Πριν δούμε την έννοια της Πράσινης Επιχειρηματικότητας ή του Πράσινου Επιχειρείν, έχει ίσως ενδιαφέρον να αναλύσουμε τα χαρακτηριστικά της σημερινής κατάστασης:
Τα χαρακτηριστικά της σημερινής κατάστασης 1) Βαθμιαία τα περιβαλλοντικά αγαθά γίνονται «οικονομικά αγαθά» και αποτελούν πεδίο δράσης των επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, το εμπόριο δικαιωμάτων ρύπανσης ή η ηλιοφάνεια (φωτοβολταϊκά), μεταφράζονται πλέον σε οικονομικά μεγέθη, καθώς μπορούν να αποτελούν δείκτες εκτίμησης αποδοτικότητας για διάφορες επενδύσεις. 2) Το περιβάλλον δεν θεωρείται πια για την οικονομία ως άπειρος και ανεξάντλητος πόρος, ως διαρκώς ανανεώσιμος και αυτοαειφορικός συντελεστής παραγωγής. Είναι πλέον κατανοητό ότι το περιβάλλον έχει πλησιάσει τα όριά του όσον αφορά τις βασικές του λειτουργίες (βλ. ενότητα
3. Το πρόβλημα του Περιβάλλοντος). Κατά συνέπεια, η
κοινωνία βιώνει πλέον, μαζί με την οικονομική στενότητα, και την περιβαλλοντική – φυσική στενότητα. Απόρροια των παραπάνω αποτελεί το γεγονός ότι στο παραγωγικό κόστος προστίθεται και το περιβαλλοντικό κόστος, καθώς το κόστος αυτό αρχίζει να αποτιμάται, όχι μόνον με τις επιταγές των νόμων, αλλά και ως αμιγώς οικονομικό κόστος, άμεσα ή έμμεσα ποσοτικοποιημένο. 3) Η περιβαλλοντική παράμετρος υπολογίζεται τόσο ως ευκαιρία μείωσης του παραγωγικού κόστους, όσο και ως θετική αξία τελικού προϊόντος. Δεν είναι τυχαίο ότι προϊόντα που ενσωματώνουν την οικολογική προσέγγιση με διάφορους τρόπους, αρχίζουν να προτιμώνται από τους καταναλωτές. 4) Η αγορά και η παραγωγική μεθοδολογία προοδεύουν, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πλέον τεχνικές οι οποίες επιτρέπουν την αξιοποίηση φυσικών πόρων με μεγαλύτερη αποδοτικότητα, καθιστώντας τους πεδίο προσοδοφόρων εκμεταλλεύσεων. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα, μέσα από τις ευκαιρίες της αγοράς να επανεγγράφονται με
νέους
όρους
παραδοσιακές
μορφές
επιχειρηματικών
δράσεων.
Η
πράσινη
επιχειρηματικότητα ανταποκρίνεται έτσι στα αιτήματα για ανάπτυξη με «τοπικό χρώμα». 6
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
Άλλωστε, ένα από τα πλέον διαδεδομένα συνθήματα για το περιβάλλον, αποτελεί και το «σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά»! Η πράσινη επιχειρηματικότητα έχει τη δυνατότητα να προσαρμόζεται σε όλες τις κλίμακες και τις διαβαθμίσεις της σύγχρονης οικονομίας. Από πλευράς μεγέθους, στον τομέα του περιβάλλοντος μπορούν και δραστηριοποιούνται, τόσο μικρής, όσο και μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις. Αυτές αποτελούν τον τομέα της πράσινης βιομηχανίας και της παροχής «πράσινων» υπηρεσιών. Παράλληλα όμως οι αναλογίες του «μικρού που είναι όμορφο» βρίσκουν εδώ την κύρια έκφρασή τους, μέσα στην μικρή κλίμακα της πράσινης επιχειρηματικότητας. Η μικρή κλίμακα είναι αυτή που αναδεικνύει την τοπικότητα, την παραδοσιακότητα και την ηπιότητα με όρους ποιότητας και προστασίας του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι υλοποιήσεις της πράσινης της πράσινης επιχειρηματικότητας (τόσο οι μικρές, όσο και οι μεγάλες – από πλευράς μεγέθους), εκπληρώνουν την ανάγκη της συνέχειας και την ανάγκη του καινούργιου. Έτσι η περιβαλλοντική προσαρμογή των συμβατικών παραγωγικών δράσεων και μεθόδων συνδέεται με τη συνέχεια, τη σταδιακή εξέλιξη και τη μετάβαση, ενώ οι αμιγώς πράσινες οικονομικές δράσεις αποτελούν τον πυρήνα του νέου κόσμου της οικονομίας. Η πράσινη επιχειρηματικότητα δεν ικανοποιεί μόνον την προσαρμογή της οικονομίας στις νέες ανάγκες, αλλά έρχεται να γεφυρώσει και το χάσμα μεταξύ οικονομίας και πολιτισμού, στοχεύει στην κάλυψη του πολιτιστικού ελλείμματος της αγοράς. Αντιπροσωπεύει άλλες αξίες, αξίες ενός λιγότερο υλιστικού πολιτισμού, με περισσότερο εθελοντισμό και δημιουργική έκφραση χωρίς υπερκαταναλωτισμό. Αυτή η αλλαγή μακροχρόνια διαμορφώνει και για την ίδια την οικονομία μια υγιέστερη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών. Ανακεφαλαιώνοντας, μπορούμε να πούμε ότι η επιχειρηματικότητα μετατρέπεται σε «πράσινη» μέσω της τροποποίησης δύο βασικών συνιστωσών της, του «αποτελέσματος» και των «μέσων» παραγωγής. Ως «αποτέλεσμα», για τις ανάγκες της παρούσας ανάλυσης θεωρούμε το προϊόν/υπηρεσία και τα σύμφυτα χαρακτηριστικά του. Για παράδειγμα, μία επιχειρηματική δραστηριότητα μπορεί να γίνει «πράσινη» με αυτόν τον τρόπο, υιοθετώντας την παραγωγή ενός προϊόντος το οποίο Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
7
έχει εκ των προτέρων ορισμένα οικολογικά χαρακτηριστικά (π.χ. πράσινη ενέργεια μέσω φωτοβολταϊκών). Ως «μέσο» παραγωγής, θεωρούμε τις διεργασίες παραγωγής και τις πρώτες ύλες. Για παράδειγμα, μία οποιαδήποτε επιχείρηση μπορεί να γίνει πιο «πράσινη» υιοθετώντας πρακτικές εξοικονόμησης ενέργειας, πρώτων υλών κλπ, καθώς οι πρακτικές αυτές έχουν περιβαλλοντικό αποτέλεσμα. Έτσι προσπαθώντας να οριοθετήσουμε την έννοιας της «Πράσινης Επιχειρηματικότητας», για λειτουργικούς
λόγους
υιοθετείται
ο
ορισμός
που
την
περιγράφει
ως
την
«επιχειρηματικότητα η οποία συνδέεται σε ικανό βαθμό με πρωτοβουλίες οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την άμβλυνση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος». Από πλευράς κοινού – στόχου, γίνεται κατανοητό ότι η «Πράσινη Επιχειρηματικότητα», δεν αφορά μόνο επαγγέλματα και δραστηριότητες οι οποίες έχουν ως βασικό στόχο τους την προστασία του περιβάλλοντος (τα λεγόμενα «Πράσινα Επαγγέλματα»), αλλά το σύνολο της υφιστάμενης επιχειρηματικής δραστηριότητας, μέσω περιφερειακών δραστηριοτήτων οι οποίες αξιοποιούν την αρχή της πρόληψης της ρύπανσης. Αναφορικά με τους παράγοντες που ανέδειξαν την ανάγκη της κοινωνίας για την φιλική προς το περιβάλλον επιχειρηματικότητα, σε αυτούς δεσπόζει το οικολογικό πρόβλημα, σε όλες τις εκφάνσεις του.
8
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
3. Το πρόβλημα του Περιβάλλοντος Όμως, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Το πρώτο πράγμα το οποίο πρέπει να αποσαφηνίσουμε, είναι το τι είναι το περιβάλλον. Αν ανατρέξουμε σε κάποιο λεξικό, θα βρούμε τον παρακάτω ορισμό:
Περιβάλλον: Το σύνολο των συνθηκών στις οποίες ζει και αναπτύσσεται ένας οργανισμός // η κοινωνία όπου ζει κανείς // ο χώρος διαβίωσης Πολλοί, όταν προσπαθούν να ορίσουν το «περιβάλλον» σκέφτονται παρθένες εκτάσεις, δάση, θάλασσες κτλ, χωρίς την ανθρώπινη επίδραση. Όμως ο δεσμός μεταξύ περιβάλλοντος και ανθρώπου είναι τόσο στενός, που τα όρια διάκρισης είναι ασαφή. Για παράδειγμα, ο αέρας που αναπνέουμε, ενώ είναι μέρος του περιβάλλοντος, γίνεται ένα με εμάς, οι τροφές που τρώμε γίνονται μέρος της σάρκας και του αίματός μας. Ο άνθρωπος εξαρτάται από το περιβάλλον με πολλούς και διάφορους τρόπους. Οι βασικές υπηρεσίες που παρέχει το περιβάλλον στον άνθρωπο, είναι οι εξής:
ß
Υποστηρίζει την ζωή
à
Αφομοιώνει τα ανθρωπογενή απόβλητα
ß
Παρέχει πρώτες ύλες για τις παραγωγικές διεργασίες
à
Παρέχει φυσικές υπηρεσίες (για παράδειγμα ένα φυσικό πάρκο)
Θα πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη μας πως, στην ουσία, ο άνθρωπος και το περιβάλλον του είναι ένα ! Έτσι, ως «περιβάλλον», με την ευρεία έννοια, εννοούμε το σύνολο των βιοτικών (ζωντανών) και αβιοτικών στοιχείων, καθώς και των πολιτισμικών σχέσεων που πλαισιώνουν έναν οργανισμό (στην συγκεκριμένη περίπτωση τον άνθρωπο).
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
9
3.1 Τι είναι το οικολογικό πρόβλημα και πως δημιουργήθηκε; Το πρόβλημα της υποβάθμισης του περιβάλλοντος (ή οικολογικό πρόβλημα), αφορά το σύνολο των αλλαγών σε ορισμένα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής σήμερα ή υποθηκεύουν τις δυνατότητες των μελλοντικών
γενεών.
Η
αιτία
δημιουργίας
του
προβλήματος,
είναι
η
ανθρώπινη
δραστηριότητα η οποία πραγματοποιούνταν μέχρι πρόσφατα χωρίς καμία πρόνοια για τις περιβαλλοντικές της επιπτώσεις. Ιστορικά, η αρχή της υποβάθμισης της ποιότητας του περιβάλλοντος, άρχισε με την βιομηχανική επανάσταση. Υπάρχουν μαρτυρίες για τις επιπτώσεις των βιομηχανιών στα συναφή αστικά περιβάλλοντα, κυρίως για την πνιγηρή ατμόσφαιρα που δημιουργούνταν από τις καμινάδες των εργοστασίων. Σημειώνουμε ότι η αύξηση της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα, άρχισε να παρατηρείται σχεδόν από τότε. Η ολοένα και αυξανόμενη βιομηχανική δραστηριότητα, χωρίς την παράλληλη λήψη κατάλληλων μέτρων, δεν άργησε να οδηγήσει τον πλανήτη στην σημερινή κατάσταση. Όμως, ας ρίξουμε μία ματιά στην σημερινή κατάσταση και στα κυριότερα στοιχεία του οικολογικού προβλήματος.
3.2 Η «τρύπα» του όζοντος Η ατμόσφαιρα της γης, σε ύψος 20 ως 40 km από την επιφάνεια της θάλασσας, στο στρώμα της ατμόσφαιρας που λέγεται στρατόσφαιρα, περιέχει όζον (Ο3). Το στρώμα αυτό της ατμόσφαιρας παίζει τον ρόλο φίλτρου και προστατεύει την επιφάνεια της γης (και φυσικά εμάς) από τις επικίνδυνες υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου. Εδώ και αρκετά χρόνια, οι επιστήμονες παρατηρούν ότι η συγκέντρωση του όζοντος στο στρώμα αυτό, μειώνεται συνεχώς, κυρίως επάνω από την Ανταρκτική. Το φαινόμενο αυτό, της μείωσης της συγκέντρωσης του όζοντος, ονομάστηκε «τρύπα του όζοντος». Η «τρύπα του όζοντος» (η οποία στην ουσία είναι αραίωση), οφείλεται σε χημικές ουσίες οι οποίες λέγονται χλωροφθοράνθρακες (CFCs). Οι ουσίες αυτές δεν υπάρχουν στη φύση, είναι δηλαδή ανθρώπινη επινόηση, αποτελούνται από άτομα φθορίου, χλωρίου και άνθρακα και δεν είναι τοξικές ούτε εύφλεκτες, για αυτό τον λόγο χρησιμοποιούνται σε πολλές 10
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
βιομηχανικές εφαρμογές. Ενδεικτικά, χρησιμοποιούνται ως προωθητικά αέρια σε σπρέι, ως ψυκτικά μέσα σε ψυγεία και συστήματα κλιματισμού κ.ά.. Η πρώτη υπόθεση ότι το ατμοσφαιρικό όζον καταστρέφεται από τους χλωροφθοράνθρακες, έγινε το 1974 από τους Mario Molina (βραβείο Nobel Χημείας) και S. Rowland. Το 1982 πρωτοπαρατηρήθηκε η μείωση του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική και το 1987 υπεγράφη το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ από 46 χώρες που συμφώνησαν να μειώσουν την παραγωγή χλωροφθορανθράκων κατά 50% μέχρι το έτος 2000. Από έρευνα της NASA των ΗΠΑ, προέκυψε ότι η «τρύπα» είχε το μέγεθος των ΗΠΑ και ότι στο κέντρο της, η καταστροφή του όζοντος έφτανε το 97,5%. Έπειτα από αυτή την έρευνα αναθεωρήθηκε το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ και θεσπίστηκαν άλλα αυστηρότερα (Λονδίνο 1990, Κοπεγχάγη 1992) που προέβλεπαν την κατάργηση της παραγωγής χλωροφθορανθράκων μέχρι το 1996. Η Γερμανία ήταν το πρώτο κράτος στον κόσμο που σταμάτησε να παράγει χλωροφθοράνθρακες το 1993. Παρά την μείωση της παραγωγής τους, σύμφωνα με την Υπηρεσία Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών, υπάρχουν ακόμα εκατομμύρια τόνοι χλωροφθορανθράκων οι οποίοι έχουν ανέβει στην στρατόσφαιρα και συνεχίζουν να καταστρέφουν το ατμοσφαιρικό όζον. Εκτιμάται ότι η πυκνότητα του όζοντος θα δεν θα επανέλθει στην «προ τρύπας κατάσταση», πριν τα τέλη του 21ου αιώνα. Οι επιπτώσεις της τρύπας του όζοντος είναι πολύ σοβαρές για τον άνθρωπο, γιατί αφήνει την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου να περνάει προς την επιφάνεια της γης χωρίς να την φιλτράρει. Οι επιπτώσεις της αύξησης της υπεριώδους ακτινοβολίας στην ανθρώπινη υγεία, συμπεριλαμβάνουν μεγάλη συχνότητα εμφάνισης καταρράκτη και καρκίνου του δέρματος και εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος, πράγμα που συνεπάγεται την ταχεία διάδοση κάθε μεταδοτικής ασθένειας. Οι επιπτώσεις στα φυτά είναι παρεμπόδιση της φωτοσύνθεσης, δηλαδή τα φυτά δεν μπορούν να αναπτυχθούν με ολέθριες συνέπειες στις αγροτικές καλλιέργειες, και καταστροφή του DNA, δηλαδή μετάλλαξη. Στα θαλάσσια οικοσυστήματα, έχουμε τις ίδιες ακριβώς συνέπειες για το πλαγκτόν, το οποίο αποτελεί την βασική τροφή πολλών ειδών ψαριών.
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
11
Οι συνέπειες στην οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα είναι ιδιαίτερα σημαντικές και αφορούν: •
Τον τουρισμό
•
Τον πρωτογενή τομέα
•
Τον τριτογενή τομέα
3.3 Το φαινόμενο του «θερμοκηπίου» Είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι η Γη περνάει από μία περίοδο σταθερού κλιματικού καθεστώτος, με σταθερές εποχές και τα αντίστοιχα κλιματικά φαινόμενα, σε μία άλλη που θα έχει χαρακτηριστικά γνωρίσματα τις γρήγορες, συνεχείς και απρόβλεπτες κλιματικές αλλαγές, με σημαντικότερη από αυτές, την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας. Στοιχεία από συνεχείς μετρήσεις θερμοκρασιών με αρχή το 1880, δείχνουν ότι η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας αυξήθηκε κατά 0,6ο C. Η αύξηση αυτή, αποδόθηκε στην ολοένα και μεγαλύτερη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα. Το διοξείδιο του άνθρακα, καθώς και ορισμένες άλλες ουσίες, ενεργούν στην ατμόσφαιρα βάσει του ακόλουθου μηχανισμού: Η ηλιακή ορατή ακτινοβολία, η οποία έχει μικρό μήκος κύματος, φτάνει στην επιφάνεια της γης και αντανακλάται προς το διάστημα με την μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας, η οποία έχει μεγάλο μήκος κύματος. Με αυτόν τον τρόπο, η θερμοκρασία της γης κρατιέται σε σταθερά επίπεδα. Όταν όμως υπάρχουν στην ατμόσφαιρα αυξημένες συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα, ο οποίος έχει την ιδιότητα να απορροφά ακτινοβολίες με μεγάλα μήκη κύματος (υπέρυθρη ακτινοβολία), η ακτινοβολία που αντανακλάται από την γη προς το διάστημα, παγιδεύεται από αυτόν, με αποτέλεσμα να μην ψύχεται σωστά ο πλανήτης και να αυξάνεται σταδιακά η θερμοκρασία του. Εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα, υπάρχουν και άλλα αέρια τα οποία παρουσιάζουν παρόμοια συμπεριφορά και συντελούν στην υπερθέρμανση του πλανήτη, μερικά από αυτά με μεγαλύτερη ένταση. Αυτά είναι το μεθάνιο (CH4) , το νιτρώδες οξείδιο (N2O), καθώς και οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs). Τα αέρια αυτά, μαζί με το διοξείδιο του άνθρακα, λέγονται και «αέρια του θερμοκηπίου».
12
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει επιπτώσεις στο ύψος της στάθμης της θάλασσας, και γενικότερα στο κλίμα, με τις όποιες επιπτώσεις συνεπάγεται στην οικονομική δραστηριότητα.
3.4 Μείωση της βιοποικιλότητας Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα, είναι η μείωση της βιοποικιλότητας και η εξαφάνιση ειδών πανίδας και χλωρίδας. Τι είναι όμως βιοποικιλότητα και γιατί είναι τόσο σημαντική η διατήρησή της; Όλα τα οικολογικά συστήματα, απαρτίζονται από πολλά είδη φυτικών και ζωικών οργανισμών, το καθένα από τα οποία επιτελεί μία συγκεκριμένη λειτουργία και αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις τροφή για κάποιο άλλο. Ο τρόπος που συνδέονται τα είδη μεταξύ τους, μοιάζει με μία αλυσίδα. Αν ένας κρίκος από την αλυσίδα σπάσει, τότε όλη η αλυσίδα δεν μπορεί να λειτουργήσει. Βιοποικιλότητα, είναι αυτή η μεγάλη ποικιλία οργανισμών και πολύπλοκων οικολογικών αλληλεξαρτήσεων, που δίνουν στην βιόσφαιρα τα μοναδικά της παραγωγικά χαρακτηριστικά. Είναι ένας από τους βασικότερους παράγοντες που κάνουν την φύση να λειτουργεί. Ό άνθρωπος ωφελείται από τα διάφορα είδη βιοποικιλότητας με διάφορους τρόπους: ß Αντλεί από τα διάφορα είδη, τροφή και διάφορες φαρμακευτικές ουσίες ß Η ύπαρξη πολλών ειδών κρατά τα οικοσυστήματα σε λειτουργία και τα προστατεύει από καταστροφή ß Πολλά από τα είδη έχουν αποτελέσει πολιτισμικά σύμβολα και αισθητικά πρότυπα Παρόλα αυτά, πάνω από δύο εκατοντάδες είδη ζώων έχουν εξαφανιστεί από την γη. Ορισμένοι παράγοντες που επηρεάζουν την εξαφάνιση των ειδών είναι ενδεικτικά:
ßΠεριορισμός προσφοράς βασικού πόρου (π.χ. εξαφάνιση άλλου είδους χλωρίδας ή πανίδας που αποτελεί το κύριο συστατικό διατροφής)
ß Γεωγραφική
απομόνωση (π.χ. σε είδη με μικρή πυκνότητα πληθυσμού, όπως διάφορα
είδη αρκούδας, ένας περιφερειακός αυτοκινητόδρομος μπορεί να αποτρέψει την συνεύρεση θηλυκού και αρσενικού)
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
13
ß Εισαγωγή ειδών από άλλες περιοχές (εισαγόμενα είδη, μπορεί να διαθέτουν ιδιότητες ή μικροοργανισμούς στους οποίους δεν είναι προσαρμοσμένα τα γηγενή είδη, με συνέπεια τα τελευταία να παθαίνουν διάφορες αρρώστιες στις οποίες το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν μπορεί να αντιδράσει)
ßΑκραία περιβάλλοντα και περιβαλλοντική πίεση (συνθήκες κοντά στα όρια που μπορεί να αντέξει κάθε είδος). Εδώ συμπεριλαμβάνονται και αλλαγές στην θερμοκρασία, αλλά και μεταβολές στην ποιότητα της ατμόσφαιρας, του νερού και του εδάφους που προκαλούνται από την ανθρωπογενή ρύπανση και μόλυνση του περιβάλλοντος.
3.5 Η Ρύπανση Η ρύπανση, αποτελεί ίσως την γενικότερη αιτία δημιουργίας του οικολογικού προβλήματος. Λέγοντας ρύπανση, εννοούμε την απόρριψη
ουσιών στο περιβάλλον, τις οποίες το
περιβάλλον δεν μπορεί να απορροφήσει ομαλά, είτε επειδή απορρίπτονται σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από όσο μπορεί να απορροφήσει, είτε επειδή αυτές οι ουσίες δεν υπάρχουν στη φύση και κατά συνέπεια το περιβάλλον δεν έχει αναπτύξει σχετικούς μηχανισμούς. Λέγοντας μόλυνση, εννοούμε την απορρόφηση ουσιών από το περιβάλλον, με τρόπο ο οποίος δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα, όπως δηλητηρίαση, ασθένειες κ.ά. Οι ουσίες που ρυπαίνουν το περιβάλλον, ονομάζονται ρύποι ή ρυπαντές. Υπάρχει μία σειρά ουσιών που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Εδώ θα δούμε πολύ συνοπτικά ορισμένους από αυτούς, ταξινομημένους με βάση την κύρια κατηγορία ρύπανσης που προκαλούν, δηλαδή αέρια ρύπανση, ρύπανση του εδάφους ή ρύπανση του νερού. Σημειώνουμε ότι σχετικά με την ρύπανση του εδάφους, δεδομένου ότι οι ρύποι που απορρίπτονται σε αυτό καταλήγουν τις περισσότερες περιπτώσεις είτε σε υπόγεια νερά είτε σε ποτάμια και στην συνέχεια στην θάλασσα, ισχύει για τους σχετικούς ρυπαντές, ότι ισχύει και στις άλλες δύο κατηγορίες, ιδιαίτερα σε αυτή της Ρύπανσης της υδρόσφαιρας και δεν εξετάζεται χωριστά. Α) Αέρια ρύπανση: Εδώ ανήκουν μία σειρά από ρύπους, οι οποίοι χωρίζονται σε δύο ομάδες, τους πρωτογενείς και τους δευτερογενείς.
14
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
Πρωτογενείς είναι αυτοί που εκπέμπονται κατευθείαν στον αέρα από τις πηγές ρύπανσης, όπως τα αιωρούμενα σωματίδια, τα οξείδια του θείου, το μονοξείδιο και το διοξείδιο του άνθρακα, το μονοξείδιο του άνθρακα και οι υδρογονάνθρακες. Δευτερογενείς ρύποι είναι αυτοί που παράγονται μέσω χημικών αντιδράσεων που διενεργούνται μεταξύ ορισμένων πρωτογενών ρύπων και φυσικών συστατικών της ατμόσφαιρας, με την καταλυτική επίδραση διαφόρων χαρακτηριστικών της όπως η θερμοκρασία, το ηλιακό φως κ.ά. Της δευτερογενείς ρύπους ανήκει το διοξείδιο του αζώτου και το όζον (το οποίο όταν βρίσκεται κοντά στην Γη, θεωρείται ρύπος ενώ όταν είναι στην στρατόσφαιρα όχι, βλέπε υποενότητα «3.2 Η τρύπα του όζοντος»). Οι παραπάνω ρύποι παράγονται κατά την διάρκεια ημερών με ηλιοφάνεια και υψηλή συγκέντρωση πρωτογενών ατμοσφαιρικών ρύπων. Το
φαινόμενο
αυτό,
ονομάζεται
φωτοχημική
ρύπανση
και
ταλαιπωρεί
αρκετές
μεγαλουπόλεις όπως η Αθήνα, η Κωνσταντινούπολη και τι Λος Άντζελες, όπου και πρωτοεμφανίστηκε, γι’ αυτό και το νέφος που δημιουργείται από αυτή την μορφή ρύπανσης, ονομάζεται και «νέφος τύπου Λος Άντζελες. Οι επιπτώσεις της αέριας ρύπανσης είναι σημαντικές και όλοι όσοι έχουμε ζήσει σε μεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα μπορούμε να πούμε πολλά γι’ αυτές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένες από αυτές:
ß
Έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία (αναπνευστικά προβλήματα, μείωση της απόδοσης του ανοσοποιητικού συστήματος κ.ά.)
ß
Μειώνει την δυνατότητα ανάπτυξης φυτικών και ζωικών οργανισμών
ß
Διαβρώνει το έδαφος
ß
Καταστρέφει τα πολιτιστικά μνημεία, αλλά και όλα τα οικοδομήματα (π.χ. η διάβρωση του Παρθενώνα, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη ατμοσφαιρική ρύπανση)
ß
Έχει άσχημα αισθητικά αποτελέσματα
Β) Ρύπανση της υδρόσφαιρας: Εδώ ανήκουν μια σειρά από ουσίες, όπως τα βαρέα μέταλλα, ο υδράργυρος (Hg), ο μόλυβδος (Pb), τα πετρελαιοειδή, οι οργανοχλωριωμένες ενώσεις, τα λιπάσματα, τα απορρυπαντικά κ.ά. Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
15
Οι ουσίες αυτές, μέσω της βροχής και των χειμάρρων καταλήγουν στην θάλασσα, στις λίμνες και τα ποτάμια, είτε απορρίπτονται κατευθείαν εκεί, όπως στην περίπτωση των πετρελαιοκηλίδων. Η καθεμία από τις παραπάνω ουσίες, δρα με ξεχωριστό τρόπο και έχει τα δικά της ιδιαίτερα δυσμενή αποτελέσματα. Δεδομένου της φύσης του μαθήματος, δεν θα επεκταθούμε στην επακριβή ανάλυση της καθεμίας, αλλά θα αναφέρουμε ομαδικά τις επιπτώσεις τους στην υποβάθμιση της ποιότητας της υδρόσφαιρας. Οι επιπτώσεις αυτές, είναι ενδεικτικά:
ß
Καρκινογένεση και μεταλλάξεις στο γενετικό υλικό
ß
Μείωση έως και εξαφάνιση της υδρόβιας πανίδας και χλωρίδας (σε θάλασσα, λίμνες και
ποτάμια, ανάλογα με την συγκέντρωση των ρύπων)
ß
Πληθώρα ειδικών ασθενειών στα ζώα, τα φυτά και στον άνθρωπο
Και ας μην ξεχνάμε πως ίχνη των ουσιών αυτών, φτάνουν σχεδόν καθημερινά στο πιάτο μας!
3.6 Προβλέψεις για το μέλλον Οι προβλέψεις για το μέλλον του πλανήτη και για το οικολογικό πρόβλημα, άρχισαν να απασχολούν την ανθρωπότητα από την δεκαετία του 1970, όταν δηλαδή άρχισε να γίνεται φανερή η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και η ανεπάρκεια των ενεργειακών πόρων. Σχετικά με τους προβληματισμούς αυτούς, έχουν εκπονηθεί πλήθος μελετών. Από τις πιο γνωστές μελέτες στο είδος, είναι το βιβλίο «Τα όρια της ανάπτυξης» (1972)1, στο οποίο περιέχονται τα αποτελέσματα έρευνας που έγινε με πρωτοβουλία της Λέσχης της Ρώμης – μιας ένωσης πολιτικών, επιχειρηματιών και επιστημόνων – σχετικά με το μέλλον του πλανήτη. Η μελέτη αυτή, που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, διερευνούσε την εξέλιξη και τις επιπτώσεις πέντε παραμέτρων, δηλαδή του υπερπληθυσμού, της εκβιομηχάνισης, της παραγωγής τροφής, της κατανάλωσης, των φυσικών πόρων και της ρύπανσης. 1
Meadows, Donella H.; And Others, The Limits of Growth. A Report for The Club of Rome's Project on the Predicament of Mankind, Universe Books, 1972 16
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
Τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε, είναι τα εξής: 1) Αν οι τάσεις που αφορούν την αύξηση του πληθυσμού, την εκβιομηχάνιση, την παραγωγή τροφών και τη μείωση των αποθεμάτων των φυσικών πόρων δεν αλλάξουν, θα υπάρξει πρόβλημα μέσα στα επόμενα 100 χρόνια. Πιθανά αποτελέσματα θα είναι μία βεβιασμένη και ανεξέλεγκτη μείωση του πληθυσμού και της βιομηχανικής ανάπτυξης. 2) Είναι εφικτό να αλλάξουν αυτές οι τάσεις και να υιοθετηθούν θέσεις οικονομικής και οικολογικής σταθερότητας που να είναι βιώσιμη. Θα μπορούσε η παγκόσμια ισορροπία να σχεδιαστεί έτσι ώστε να ικανοποιούνται οι βασικές υλικές ανάγκες του κάθε ανθρώπου και παράλληλα να έχουν όλοι ίσες ευκαιρίες αξιοποίησης της προσωπικότητάς τους. 3) Εφόσον ο κόσμος αποφασίσει να αγωνιστεί για την δεύτερη δυνατότητα, τότε όσο γρηγορότερα δραστηριοποιηθεί, τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας θα έχει. Αυτά είναι σε γενικές γραμμές και συνοπτικά τα ευρήματα της μελέτης που εκπονήθηκε το 1972. Μεταγενέστερα, εκπονήθηκε από μία ειδική επιτροπή του ΟΗΕ, την Επιτροπή Brundtland 2, άλλο ένα σχέδιο το οποίο, και υποδεικνύει τον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης, ο οποίος έχει πολλές ομοιότητες με τo δεύτερο συμπέρασμα που μόλις παρουσιάστηκε. Όπως γίνεται φανερό το γενικό συμπέρασμα είναι ότι: Αν ο κόσμος δεν κινηθεί γρήγορα προς μία βιώσιμη πορεία, τότε θα υπάρξει πολύ γρήγορα πρόβλημα και δεν θα μπορεί να γίνει τίποτα γι’ αυτό! Επίσης, πλέον είμαστε σε θέση να ξέρουμε γιατί: o Δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε βλαβερά για το περιβάλλον υλικά, ακόμα και αν η χρήση τους υπόσχεται μεγάλο βραχυχρόνιο κέρδος o Πρέπει
να
βρίσκουμε
τρόπους
έτσι
ώστε
να
έχουμε
το
ίδιο
αποτέλεσμα
χρησιμοποιώντας λιγότερους πόρους.
2
Brundtland Commission, Our Common Future, Oxford University Press, 1987 Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
17
4. Η αλληλεπίδραση της επιχείρησης με το οικολογικό πρόβλημα 4.1 Πως η λειτουργία της επιχείρησης επηρεάζει το πρόβλημα Παραπάνω, είδαμε τα βασικά στοιχεία του οικολογικού προβλήματος και ορισμένες προγνώσεις για το μέλλον. Είναι εύλογη η απορία που ενδέχεται να σου δημιουργηθεί: «Τι
σχέση έχω εγώ και η επιχείρησή μου με τα προβλήματα αυτά;» Την απορία αυτή θα προσπαθήσει να λύσει η υποενότητα αυτή. Καταρχήν, ας δούμε ποιος είναι ο κυριότερος λόγος δημιουργίας των επιμέρους περιβαλλοντικών προβλημάτων και της συνισταμένης τους, του συνολικού οικολογικού προβλήματος.
Αν
μελετήσουμε
προσεκτικά
την
φύση
των
προβλημάτων
που
προαναφέρθηκαν, θα δούμε ότι η κυριότερη αιτία δημιουργίας τους, είναι η αχαλίνωτη οικονομική δραστηριότητα, χωρίς μέριμνα για το περιβάλλον! Πως βγαίνει όμως το παραπάνω συμπέρασμα; Αν ανατρέξουμε σε καθένα από τα προβλήματα που αναφέρθηκαν, θα δούμε ότι: •
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου φαίνεται να δημιουργήθηκε από την υπερβολική αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα, το οποίο παράγεται από την καύση φτηνών πρώτων υλών (κυρίως λιγνίτη) ως πηγή ενέργειας, από την βιομηχανία.
•
Η
τρύπα
του
όζοντος
δημιουργήθηκε
από
την
παρατεταμένη
χρήση
χλωροφθορανθράκων, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν σε βιομηχανικές εφαρμογές λόγω του ότι δεν είναι τοξικοί και εύφλεκτοι. •
Για την μείωση της βιοποικιλότητας, ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό τα φυτοφάρμακα, τα οποία προσφέρουν μεγάλες αποδόσεις στις καλλιέργειες, αλλά και νέα είδη τα οποία δεν υπήρχαν στην φύση (μεταλλαγμένα).
Στις περισσότερες από τις παραπάνω διεργασίες (αν όχι σε όλες), και σε άλλες με αντίστοιχα αποτελέσματα, έχουν εμπλακεί και επιχειρήσεις στο πλαίσιο της καθημερινής τους λειτουργίας, όπως και καταναλωτές, στην προσπάθειά τους να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους με όσο το δυνατόν μικρότερο οικονομικό κόστος. Οι επιδιώξεις όμως, πιέζουν την κατάσταση προς μία ορισμένη κατεύθυνση, καθώς λαμβάνουν υπόψη μόνο το άμεσο οικονομικό κόστος και όχι το έμμεσο (για την κάθε οικονομική μονάδα) κόστος, στο οποίο 18
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
κατατάσσεται και το περιβαλλοντικό κόστος. Γίνεται φανερό λοιπόν, ότι σε κάθε απόφαση υλοποίησης κάποιας οικονομικής βιομηχανικής δραστηριότητας, δεν λαμβανόταν υπόψη η παράμετρος του περιβάλλοντος, αλλά μόνο το περιορισμένο βραχυχρόνιο κέρδος. Αυτό το στοιχείο τείνει να αλλάξει, και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι η αλλοίωση που έχει υποστεί ο πλανήτης, κατευθύνεται στον δημιουργό της, τον άνθρωπο. Η νέα οπτική γωνία που αναπτύσσεται στις μέρες μας, είναι αυτή της ολοκληρωμένης
προσέγγισης της οικονομικής δραστηριότητας. Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε απόφαση, πρέπει να συνυπολογίζονται όλοι οι παράγοντες που θα επηρεάσει, δηλαδή οι οικονομικοί παράγοντες, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες και οι κοινωνικοί παράγοντες. Μόνο αν ζυγιστούν σωστά και τα τρία παραπάνω στοιχεία μπορεί να εξασφαλιστεί η επιτυχία και η μακροχρόνια συνέχεια κάθε δραστηριότητας, πράγμα που συνεπάγεται μακροχρόνιο κέρδος, το οποίο είναι το ζητούμενο από κάθε υποψήφιο επιχειρηματία, αλλά και από την κοινωνία στο σύνολό της. Να δούμε όμως τώρα, με ποιους τρόπους είναι δυνατόν να επηρεάζει το περιβάλλον η επιχειρηματική δραστηριότητα. Α) Κατανάλωση ενέργειας: Κατά την λειτουργία της επιχείρησής σου, σίγουρα χρειάζεται να καταναλώνεις ενέργεια με διάφορους τρόπους, όπως ηλεκτρικό ρεύμα, και διαφόρων ειδών καύσιμα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο κτλ). Έχεις αναρωτηθεί ποτέ για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κατανάλωσης αυτής; Η ηλεκτρική ενέργεια στην Ελλάδα, παράγεται κατά 80% από την καύση λιγνίτη, ο οποίος είναι από τα πιο ρυπογόνα καύσιμα. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε κιλοβατώρα ηλεκτρικού ρεύματος που καταναλώνεις, απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα ΧΧ γραμμάρια διοξειδίου του άνθρακα, ΧΧ γραμμάρια τοξικών ρύπων (διοξείδιο του θείου, διοξείδιο του αζώτου κτλ). Αντίστοιχα, για κάθε κιλοβατώρα ηλεκτρικού ρεύματος που αποφεύγεις να καταναλώσεις με διάφορους τρόπους, σημαίνει ότι γλιτώνεις την ατμόσφαιρα από επιπλέον ρύπανση. Αντίστοιχα, για κάθε λίτρο πετρέλαιο που καταναλώνεις, απελευθερώνεις στην ατμόσφαιρα ΧΧ γραμμάρια διοξειδίου του άνθρακα, ΧΧ γραμμάρια τοξικών ρύπων (διοξείδιο του θείου, διοξείδιο του αζώτου κτλ). Επιπλέον, για να παραχθεί ένα λίτρο πετρελαίου από ένα Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
19
διυλιστήριο, έχει ήδη δαπανηθεί ενέργεια η οποία ισοδυναμεί με 0,χ λίτρα πετρελαίου. Άρα, από το κάθε λίτρο πετρέλαιο που παράγεται, έχει ήδη δαπανηθεί το 1/χ για την παραγωγή του από αργό πετρέλαιο. Σε περίπτωση που για τις ενεργειακές ανάγκες της επιχείρησής σου, χρησιμοποιείς φυσικό αέριο, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι σίγουρα μικρότερες για δύο λόγους: Πρώτον, το φυσικό αέριο δεν χρειάζεται τόσο πολύ ενέργεια για να παραχθεί (όπως π.χ. το πετρέλαιο), όμως ας σημειώσουμε ότι κατά την παραγωγή και την μεταφορά του εκλύεται μεθάνιο (βλέπε υποενότητα 3.3 Το φαινόμενο του «θερμοκηπίου»)· δεύτερον, τα κατάλοιπα της καύσης του είναι πολύ λιγότερα, καθώς εκλύει λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα, ενώ δεν εκλύει καθόλου διοξείδιο του θείου και αιωρούμενα σωματίδια. Η πλέον φιλική προς το περιβάλλον πηγή ενέργειας, είναι οι λεγόμενες ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Σε αυτές περιλαμβάνονται η ηλιακή ενέργεια, η αιολική και η γεωθερμική. Οι επιχειρήσεις που υιοθετούν την χρήση αυτών των μορφών ενέργειας, θεωρούνται οι πλέον πρωτοπόρες. Ακόμα όμως και αν χρησιμοποιείς την πιο περιβαλλοντικά φιλική μορφή ενέργειας στην επιχείρησή σου, θα πρέπει να φροντίζεις για την αποτελεσματικότερη χρήση της. Αποτελεσματικότερη χρήση ενέργειας σημαίνει να ικανοποιούνται οι ίδιες ανάγκες –ψύξη, θέρμανση, φωτισμός, μεταφορές κ.ά.– με την χρήση λιγότερης ενέργειας. Η λύση αυτή συνεπάγεται μειωμένο κόστος, καλύτερη ποιότητα ζωής, λιγότερη ρύπανση, εξοικονόμηση μη ανανεώσιμων πόρων και λιγότερες κοινωνικές συγκρούσεις για την επιλογή θέσης οικοδόμησης ανθρακικών, πετρελαϊκών, υδροηλεκτρικών και πυρηνικών σταθμών. Β) Κατανάλωση πρώτων υλών: Σε αντιστοιχία με την ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες της επιχείρησής σου, ενδέχεται να χρησιμοποιείς ορισμένες ποσότητες πρώτων υλών. Αυτές, μπορεί να τις χρησιμοποιείς ως εξής: •
Ως πρώτες ύλες στην παραγωγή: Εδώ ανήκουν όλα αυτά τα υλικά, μέρος των οποίων ενσωματώνεται στα προϊόντα που ενδέχεται να παράγει η επιχείρησή σου. Εδώ επίσης συμπεριλαμβάνονται και τα υλικά της συσκευασίας.
•
Ως αναγκαία υλικά των υποστηρικτικών - επιτελικών λειτουργιών της επιχείρησής σου: Εδώ περιλαμβάνονται πολλά και διάφορα υλικά, όπως χαρτί 20
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
γραφική και γραφική ύλη, μελάνια και διάφορα αναλώσιμα ηλεκτρονικών υπολογιστών, καθαριστικά κ.ά. Έχεις αναρωτηθεί ποτέ για την κατάληξη των υλικών αυτών, όταν πλέον σταματήσουν να χρησιμοποιούνται; Όλα τα υλικά αυτά, επιστρέφουν στο περιβάλλον, από όπου και έχουν έρθει, με μία διαφορά όμως: Επιστρέφουν ως σκουπίδια, γιατί τα περισσότερα από αυτά έχουν δεχθεί τέτοιου είδους χημική επεξεργασία έτσι ώστε να είναι χρήσιμα στον άνθρωπο, που το περιβάλλον δεν έχει την δυνατότητα να τα αφομοιώσει, δεν είναι δηλαδή βιοδιασπώμενα και, κατά συνέπεια, είναι άχρηστα για το περιβάλλον. Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα κομμάτι χαρτί, το οποίο προέρχεται, όπως όλοι ξέρουμε, από έναν κορμό δένδρου. Κατά την διάρκεια της επεξεργασίας του όμως η πρώτη ύλη, υπόκειται στην προσθήκη διαφόρων λευκαντικών χημικών ουσιών (κυρίως χλώριο), έτσι ώστε να αποκτήσει το επιθυμητό χρώμα. Μετά γίνεται χρήση του χαρτιού αυτού και εμποτίζεται από διαφόρων ειδών μελάνια (τα οποία δεν είναι συνήθως ούτε βιοδιασπώμενα αλλά ούτε και στις περισσότερες περιπτώσεις ανακυκλώνονται), έως ότου δεν μας είναι πλέον χρήσιμο. Μετά, συνήθως το χαρτί αυτό πετιέται στα σκουπίδια και από εκεί φτάνει τελικά στο περιβάλλον, όπου αρχίζει να αποσυντίθεται από διάφορους μικροοργανισμούς. Η οργανική ύλη που περιέχει το χαρτί, αφομοιώνεται από αυτούς, αλλά τα διάφορα χημικά τοξικά στοιχεία (χλώριο, τα στοιχεία από τα μελάνια κ.ά.), περνάνε μετά με την σειρά τους στο νερό, στα φυτά και με την σειρά τους ξανά στον άνθρωπο, προκαλώντας μία σειρά από παθήσεις. Η απλοποιημένη εξέταση που κάναμε στην προηγούμενη παράγραφο, παρακολουθώντας δηλαδή το κάθε υλικό από την στιγμή που το πήραμε από την φύση μέχρι την στιγμή που το επιστρέψαμε – ενδεχομένως για να το ξαναπάρουμε κάποια στιγμή με διαφορετική μορφή – ονομάζεται Ανάλυση Κύκλου Ζωής, και αποτελεί ένα από τα κυριότερα εργαλεία για τις Επιστήμες του Περιβάλλοντος, για η πλήρης εφαρμογή του όμως χαρακτηρίζεται όμως από ιδιαίτερη πολυπλοκότητα.
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
21
4.2 Πως το πρόβλημα επηρεάζει την επιχείρηση Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως (Ενότητα 2. Η Πράσινη Επιχειρηματικότητα), το πρόβλημα του περιβάλλοντος και οι επιδράσεις τους αποτέλεσαν μοχλό για την ανάπτυξη θεωρητικών και πρακτικών προσεγγίσεων με εφαρμογή στην κοινωνία και την οικονομία. Είναι φανερό ότι η Πράσινη επιχειρηματικότητα αποτελεί μία από τις απαντήσεις της επιχειρηματικής θεωρίας και πρακτικής στην ανάγκη περιορισμού του προβλήματος του περιβάλλοντος. Η κατάσταση που διαμορφώνεται, είναι λογικό να δημιουργεί νέες ευκαιρίες αλλά και απειλές για τις επιχειρήσεις, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλες τις σημαντικές αλλαγές του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ας αρχίσουμε από τη θετική πλευρά του ζητήματος, δηλαδή τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται για μία επιχείρηση. Ευκαιρίες: -
Δυνατότητα επέκτασης σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες
-
Μείωση κόστους μέσω εξορθολογισμού και χρήσης νέων τεχνολογιών
-
Δυνατότητα αύξησης μεριδίου αγοράς
Σε κάθε περίπτωση όμως, πρέπει να ξέρουμε και την άλλη πλευρά του νομίσματος… Απειλές: -
Καθήλωση πελατειακού κοινού (σε περίπτωση αδράνειας)
-
Αύξηση κόστους (μέσω περιβαλλοντικών και άλλων τελών, σε περίπτωση αδράνειας)
-
Συγκεκριμένες οικονομικές δραστηριότητες πλήττονται σε μεγαλύτερο βαθμό (π.χ. τουρισμός)
22
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
5. Πως μία επιχείρηση γίνεται πιο «πράσινη» Μέσω της Πράσινης Επιχειρηματικότητας, η επιχείρηση μπορεί να αποκτήσει ορισμένα οφέλη, αλλά γι’ αυτό υπάρχουν και ορισμένες απαιτήσεις. Ιδεατά, θα πρέπει σταδιακά να φτάσει η επιχείρηση να καλύπτει τις παρακάτω απαιτήσεις: Όλες τις απαιτήσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Τις ρυθμίσεις και τους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EMAS) ή και του ISO 14000 Να προσπαθεί συνέχεια για την εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας Να προσπαθεί συνέχεια για τη μείωση των ρυπαντών του αέρα, του νερού και του εδάφους μέσω δραστηριοτήτων γενικότερης πρόληψης της ρύπανσης Και βέβαια, θα εξοικονομεί κόστος από: ß Τη μείωση του κόστους των πρώτων υλών, της ενέργειας και συνολικά των διεργασιών της παραγωγής ß Την αύξηση του μεριδίου αγοράς, προσελκύοντας πελάτες οι οποίοι αναγνωρίζουν την περιβαλλοντική δράση ß Τη μείωση του κόστους για την διάθεση λυμάτων και απορριμμάτων ß Τη μείωση των φόρων ρυπάνσεως ß Την αποφυγή προστίμων και κυρώσεων Μεγάλη σημασία για τη σταδιακή μεταστροφή μίας επιχείρησης προς την πράσινη επιχειρηματικότητα (και όχι μόνο), έχει η συστηματικότητα. Συστηματικότητα, σημαίνει να γίνονται εργασίες πάντα με τον ίδιο τρόπο και όχι κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο. Με τους τρόπους με τους οποίους θα μπορέσουν να επιτευχθούν τα παραπάνω, ασχολούνται οι επόμενες υποενότητες.
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
23
5.1 Η πρόληψη της ρύπανσης Η βασική αρχή στην αποτελεσματική διαχείριση του περιβάλλοντος είναι η πρόληψη της
ρύπανσης και στηρίζεται στο ότι από το να ρυπαίνουμε το περιβάλλον και μετά να προσπαθούμε να το καθαρίσουμε, είναι προτιμότερο να μην το ρυπαίνουμε τόσο. Σε γενικές γραμμές ισχύει και για την ρύπανση του περιβάλλοντος ότι: 1 κιλό πρόληψης ισοδυναμεί με ….. 100 κιλά θεραπείας! Τον τρόπο και τα στάδια έτσι ώστε να εφαρμόσεις την πρόληψη της ρύπανσης στην επιχείρησή σου, επεξηγεί το παρακάτω διάγραμμα: Προσέγγιση στην Πρόληψη της ρύπανσης
Αξιολόγηση
Ανακύκλωση
Ανακύκλωση βλαβερών χημικών προϊόντων μέσα στις παραγωγικές διεργασίες, προκειμένου να μην διαρρεύσουν στο περιβάλλον.
Ανασχεδιασμός
Ανασχεδιασμός τεχνολογιών και διεργασιών, έτσι ώστε οι πιθανοί ρυπαντές να μην χρησιμοποιούνται καθόλου ή και να μην παράγονται
Μείωση
Μείωση της μη αναγκαίας, ή της σπατάλης χρήσης υλικών και ενεργειακών πόρων
Στροφή
Από την χρήση μη ανανεώσιμων και ρυπογόνων καυσίμων, στην χρήση ανανεώσιμων πηγών, όπου αυτό είναι δυνατό
Παραγωγή
24
Εκτίμηση για το αν μπορεί να βλάψει το περιβάλλον κάποια ουσία ή τεχνολογία, πριν χρησιμοποιηθεί ευρέως, με την υπόθεση ότι είναι βλαβερή μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο.
Παραγωγή προϊόντων που να ανακυκλώνονται, να επαναχρησιμοποιούνται, να έχουν μακρά ωφέλιμη ζωή, να επιδιορθώνονται εύκολα και να βιοδιασπώνται, όπου αυτό είναι δυνατό
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
5.2 Η αποτελεσματικότερη διαχείριση της ενέργειας και των πρώτων υλών Μέρος της ολοκληρωμένης διαχείρισης του περιβάλλοντος, αλλά και της πρόληψης της ρύπανσης, είναι και η αποτελεσματικότερη χρήση της ενέργειας και των πρώτων υλών. Ήδη, στην υποενότητα «4.1 Πως η λειτουργία της επιχείρησης επηρεάζει το πρόβλημα», αναφερθήκαμε συνοπτικά στους τρόπους με τους οποίους μπορεί κάποιος να διαχειρίζεται την ενέργεια και τις πρώτες ύλες στην επιχείρησή του. Εδώ, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε ορισμένους πρακτικούς και εφαρμόσιμους τρόπους διαχείρισης, έτσι ώστε να μπορέσεις να τους εφαρμόσεις στην επιχείρησή σου. Α) Ανασχεδιασμός των παραγωγικών διεργασιών. Ο τρόπος που λειτουργεί μία παραγωγική διεργασία, δεν είναι πάντα ο καλύτερος, γι’ αυτό θα πρέπει συνεχώς να ελέγχεις τις παραγωγικές διεργασίες της επιχείρησής σου, έτσι ώστε να διασφαλίζεις ότι λειτουργούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αφού λοιπόν καταγράψεις την διεργασία, θα πρέπει να βρεις σε κάθε στάδιό της:
Τι είδους και πόσο ενέργεια καταναλώνεται;
Τι απόβλητα δημιουργεί ;
Τι ποσοστό πρώτης ύλης μένει άχρηστο, χωρίς την δυνατότητα άμεσης επανακατεργασίας του;
Πόσο κοστίζει σε πόρους (οικονομικούς, ανθρώπινους, υλικούς κλπ);
Υπάρχουν οι κατάλληλοι πόροι;
Έπειτα, θα πρέπει, να εξετάσεις τους εναλλακτικούς τρόπους που μπορεί να πραγματοποιηθεί η διεργασία και για κάθε έναν από αυτούς να κάνεις την ανάλυση που προηγήθηκε. Τα τελικά αποτελέσματα θα πρέπει να τα συγκρίνεις και με βάση τη σύγκριση αυτή, θα πρέπει να προχωρήσεις στην υλοποίηση της πιο ολικά συμφέρουσας από τις διεργασίες που εξέτασες. Ενδέχεται, σε μελέτη πολύπλοκων διεργασιών οι οποίες αλληλεξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό, να χρειαστείς την ανάγκη ειδικού. Β) Μελέτη και Αντικατάσταση/Αναβάθμιση εξοπλισμού. Σε πολλές περιπτώσεις, η λειτουργία της επιχείρησης μπορεί να απαλλαχθεί από μεγάλα κόστη και περιβαλλοντικές επιπτώσεις, με αντικατάσταση εξοπλισμού. Πριν από κάθε Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
25
αντικατάσταση, θα πρέπει να διερευνήσεις μερικά σχετικά θέματα: - Κόστος Αγοράς νέου μηχανήματος - Σύγκριση κόστους λειτουργίας μεταξύ του παλιού μηχανήματος και του νέου - Σύγκριση ποιότητας προϊόντων που παράγει το κάθε μηχάνημα - Σύγκριση κατανάλωσης ενέργειας, καθώς και τη μορφή ενέργειας που καταναλώνει το κάθε μηχάνημα - Συμμόρφωση με τη σχετική νομοθεσία Θα πρέπει να προσέξεις έτσι ώστε τα μεγέθη να είναι συγκρίσιμα, δηλαδή: όταν θα υπολογίζεις το κόστος λειτουργίας, θα το υπολογίσεις με τον ίδιο τρόπο και για τα δύο μηχανήματα (π.χ. ανά ώρα, ανά μονάδα προϊόντος) Γενικά, υπάρχουν ορισμένες πρακτικές συμβουλές που μπορείς να εφαρμόσεις εύκολα στην επιχείρησή σου για την μείωση κατανάλωσης της ενέργειας και των πρώτων υλών, τις οποίες παραθέτουμε στην ακριβώς επόμενη υποενότητα. 5.3 Η συστηματική παρακολούθηση Κάθε επιχείρηση που λειτουργεί σωστά, θα πρέπει να παίρνει αποφάσεις βασισμένες σε γεγονότα και στοιχεία. Έτσι, αν θέλεις να διαχειριστείς τις επιπτώσεις της επιχείρησής σου στο περιβάλλον, θα πρέπει να ξέρεις ποιες είναι αυτές. Για να ξέρεις ποιες είναι αυτές, θα πρέπει να τις καταγράφεις. Η καταγραφή, δεν είναι κάτι δύσκολο (εκτός από εξειδικευμένες περιπτώσεις που χρειάζονται ανάλυση αυξημένου βαθμού), αλλά χρειάζεται συστηματική ενασχόληση. Θα πρέπει δηλαδή κάθε μήνα (ή κάθε εβδομάδα) να καταγράφεις: 1) Πόση ενέργεια καταναλώθηκε από την επιχείρησή σου: Αυτό μπορείς εύκολα να το μάθεις από έλεγχο στους λογαριασμούς της ΔΕΗ και σε διάφορα τιμολόγια (π.χ. πετρέλαιο, φυσικό αέριο) 2) Πόση ενέργεια καταναλώθηκε για τις μετακινήσεις που χρειάζονται από την επιχείρηση όπως μεταφορές προσωπικού, παραδόσεις εμπορευμάτων: Αυτό μπορείς να το μάθεις ελέγχοντας τις αποδείξεις από πρατήρια καυσίμων για τα αυτοκίνητα της επιχείρησής 26
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
σου, αλλά και άλλων αυτοκινήτων που εκτελούν εργασίες της επιχείρησής σου. 3) Πόση κατανάλωση νερού έχεις: Αυτό μπορείς να το βρεις από τον λογαριασμό της Εταιρείας Ύδρευσης 4) Πόσα απορρίμματα παρήγαγε η επιχείρηση και τι είδους. Ανακυκλώθηκε ποσοστό από αυτά; Τα παραπάνω στοιχεία μπορείς να τα οργανώσεις σε ένα λογιστικό φύλλο Η/Υ ή αν δεν έχεις αυτή την δυνατότητα, απλά να τα καταγράφεις σε έναν πίνακα. Προσοχή, να κρατάς πάντα αρχείο με τις αποδείξεις που χρησιμοποιείς για την συμπλήρωση του πίνακα, έτσι ώστε αν θέλεις αργότερα να βρεις κάτι, να μπορείς να το κάνεις εύκολα. Όταν θα έχεις τηρήσει για μερικούς μήνες τα στοιχεία αυτά, θα είσαι σε θέση να παρακολουθείς την πορεία της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από την επιχείρησή σου. Όταν θα γίνει αυτό, το επόμενο βήμα είναι να θέτεις στόχους και να προσπαθείς για την επίτευξή τους. Ένα παράδειγμα στόχου θα μπορούσε να είναι:
Στόχος 1: Το επόμενο έτος στοχεύουμε στην μείωση κατά 5% της κατανάλωσης ενέργειας στην επιχείρηση. Προσοχή! Η επίτευξη του στόχου δεν θα συμβεί από μόνη της με μαγικό τρόπο, αλλά θα πρέπει να δημιουργήσεις και τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Στο παράδειγμα του Στόχου 1, αυτές θα μπορούσαν να είναι: - Αντικατάσταση συμβατικών λαμπτήρων με λαμπτήρες φθορισμού - Αντικατάσταση εξοπλισμού - Ρύθμιση εξοικονόμησης ενέργειας σε Η/Υ (π.χ. αυτόματη ενεργοποίηση νάρκης στα 5 λεπτά αδράνειας κ.ά.) - Στεγανοποίηση χώρου έτσι ώστε να μην υπάρχουν απώλειες από το σύστημα θέρμανσης / ψύξης των χώρων εργασίας. Σε θερινούς μήνες για ελαχιστοποίηση απωλειών ψύξεις, ενδείκνυται η χρήση σκιάστρων - Ανασχεδιασμός παραγωγικών διεργασιών
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
27
Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ρυθμίσεις αυτές συνεπάγονται μακροχρόνια (ακόμα και βραχυχρόνια) και μείωση κόστους. Επιπλέον, σε σχέση με την παραγωγή απορριμμάτων, θα πρέπει να εισάγεις την ανακύκλωση στην επιχείρησή σου. Σαν πρώτο βήμα για την ανακύκλωση, θα πρέπει να διαχωρίζεις τα απορρίμματά σου χρησιμοποιώντας διαφορετικούς κάδους για μέταλλα – γυαλί – χαρτί, και σε συνεργασία με τις Δημοτικές Αρχές ή εξειδικευμένη εταιρεία στον χώρο της ανακύκλωσης, να τα προωθήσεις προς ανακύκλωση, εξοικονομώντας πόρους για την επιχείρησή σου και παράλληλα φροντίζοντας το περιβάλλον.
5.4 Υιοθέτηση προτύπων διαχείρισης του περιβάλλοντος Τα συστήματα διαχείρισης του περιβάλλοντος, είναι σύνολα ενεργειών, κατευθύνσεων και στόχων, τα οποία, έχουν ως αντικείμενο τον συνολικό σχεδιασμό και έλεγχο της περιβαλλοντικής δραστηριότητας της επιχείρησης. Σε παγκόσμιο επίπεδο, δύο είναι τα κύρια πρότυπα – οδηγοί για την δημιουργία ενός Συστήματος Διαχείρισης του Περιβάλλοντος (ΣΔΠ). Αυτά είναι το ISO 14000 και το EMAS. Το ISO 14000, δημιουργήθηκε από τον Οργανισμό ISO, ενώ το EMAS δημιουργήθηκε από τον σχετικό κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε γενικές γραμμές, τα δύο πρότυπα, παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες, με το EMAS να είναι πιο αυστηρό. Ένα σημείο διαφοροποίησης, είναι η απαίτηση του EMAS για δημοσιοποίηση των περιβαλλοντικών αποτελεσμάτων της επιχείρησης, πράγμα που δεν περιλαμβάνεται στο ISO 14000. Η διαδικασία με την οποία πιστοποιείται ένα σύστημα, σύμφωνα με ένα από τα δύο πρότυπα που προαναφέραμε, φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.
28
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
Αρχή εφαρμογής
ΦΑΣΗ Α Γίνονται από την επιχείρηση όλες οι απαιτούμενες από το εκάστοτε πρότυπο ενέργειες
Δοκιμαστική Λειτουργία / εσωτερικές επιθεωρήσεις
ΦΑΣΗ Β Το σύστημα αρχίζει να λειτουργεί, γίνονται εσωτερικές επιθεωρήσεις και διορθώνεται συνεχώς
Επιθεώρηση από διαπιστευμένο οργανισμό/ πιστοποίηση
ΦΑΣΗ Γ Γίνεται επιθεώρηση από διαπιστευμένο οργανισμό και αν η επιθεώρηση εξελιχθεί θετικά, το σύστημα πιστοποιείται
Παρακάτω, θα δοθούν ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές για το τι πρέπει να κάνει μία επιχείρηση για να εφαρμόσει ένα ΣΔΠ. Οδηγίες για την υιοθέτηση των προτύπων EMAS και ISO 14000 από τις ΜΜΕ Για την εφαρμογή των προτύπων αυτών από μία επιχείρηση, απαιτείται η δραστηριοποίηση σε ορισμένους τομείς. Οι τομείς αυτοί αποτελούν, σε κάθε περίπτωση πεδία που πρέπει να λαμβάνει υπόψη ο κάθε επιχειρηματίας, προκειμένου να επιτευχθούν στόχοι κάθε είδους. Έτσι, για να κάνει κάτι η επιχείρηση, το προσωπικό θα πρέπει να γνωρίζει τον τρόπο. Αυτό γίνεται μόνο με την Εκπαίδευση (1). Το προσωπικό της επιχείρησης, θα πρέπει να εκπαιδευτεί και να καταρτιστεί σε θέματα που αφορούν την Κατανόηση των περιβαλλοντικών παγκόσμιων και τοπικών προβλημάτων, γνώση των Κανονισμών της ΕΕ, Βιώσιμη Ανάπτυξη και Agenda 21, Εθνικά και κοινοτικά πρότυπα, αρχές και διαδικασίες ολοκληρωμένης διαχείρισης του περιβάλλοντος, όπως και για ουσίες που χρήζουν ειδικού χειρισμού. Για να γίνει κάτι, θα πρέπει να το θέλει πραγματικά η διοίκηση της επιχείρησης και να πείσει για αυτό τους διάφορους εμπλεκόμενους (προσωπικό, προμηθευτές κλπ). Αυτή είναι η Δέσμευση της διοίκησης(2). Ο τρόπος που υλοποιείται συνήθως είναι μέσω γραπτής υπεύθυνης δήλωσης δέσμευσης της διοίκησης και όλης της επιχείρησης που να σκοπεύει στην συνεχής βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης, με θεώρηση μείωσης των περιβαλλοντικών επιδράσεων σε αποδεκτά επίπεδα. Η δήλωση αυτή πρέπει να αφορά όλο το προσωπικό και Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
29
κυρίως την διοίκηση και να κοινοποιείται σε κάθε εμπλεκόμενο. Για να προχωρήσουμε προς την επίτευξη κάποιου στόχου (βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης στην περίπτωσή μας), θα πρέπει να ξέρουμε το σημείο που βρισκόμαστε τώρα. Αυτή είναι η Αρχική Θεώρηση (3). Θα πρέπει να δημιουργηθεί μία αρχική θεώρηση, η οποία να περιγράφει την παρούσα κατάσταση της επιχείρησης σχετικά με το περιβάλλον και ειδικότερα: - Τις διαδικασίες αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων - Τις σημαντικές περιβαλλοντικές επιδράσεις της επιχείρησης - Τις απαιτήσεις της νομοθεσίας σχετικά με το περιβάλλον - Τους κανονισμούς για την υγεία και την ασφάλεια κ.ά. Τα πάντα σε μία επιχείρηση θα πρέπει να συνάδουν με την Πολιτική της επιχείρησης (4). Τα πρότυπα ISO 14000 και EMAS, απαιτούν από τις επιχειρήσεις να εφαρμόζουν πολιτικές, στόχους, προγράμματα και συστήματα διαχείρισης του περιβάλλοντος, προκειμένου να βελτιώσουν την περιβαλλοντική τους απόδοση. Επίσης, οι επιχειρήσεις, θα πρέπει να υποβάλλον περιοδικές περιβαλλοντικές δηλώσεις, πιστοποιημένες από εξωτερικό ελεγκτή. Η πολιτική της επιχείρησης θα πρέπει: - Να σχετίζεται με τα προϊόντα, τις υπηρεσίες και τις δραστηριότητες της επιχείρησης και τις περιβαλλοντικές τους επιδράσεις - Να αρχίζει και να υποστηρίζεται από τα υψηλόβαθμα στελέχη της επιχείρησης - Να είναι κατανοητή, εφαρμόσιμη και συντηρήσιμη σε όλα τα επίπεδα της επιχείρησης - Να καλύπτει και αν είναι δυνατόν, να υπερκαλύπτει τις νομικές απαιτήσεις, καθώς και να είναι σύμφωνη με τους κανονισμούς υγιεινής και ασφάλειας - Να είναι διαθέσιμη στο κοινό Για να πετύχεις στόχους, δεν βασίζεσαι ποτέ στην τύχη, χρειάζεσαι Οργάνωση (5). Θα πρέπει να οργανώνεται αποτελεσματικά η λειτουργία του συστήματος και την δημιουργία αρμόδιας ομάδας. Αυτό μπορεί να σημαίνει: - Εξασφάλιση αναγκαίων πόρων (στελέχη, οικονομικοί πόροι κ.ά.) 30
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
- Αναγνώριση περιβαλλοντικών προβλημάτων - Να ελέγχεται η εφαρμογή - Να προτείνονται και να εφαρμόζονται λύσεις - Η ομάδα θα πρέπει να έχει ελευθερία δράσεως, κατάλληλη εκπαίδευση και επαρκή επιστημονική γνώση του αντικειμένου συνολικά Κάθε επιχείρηση θα πρέπει να αποδεικνύει Συμμόρφωση (6) με τις νομικές της υποχρεώσεις. Η επιχείρηση θα πρέπει να έχει εγκαταστήσει σύστημα καταχωρήσεως όλων των νομικών υποχρεώσεων, οι οποίες σχετίζονται με περιβαλλοντικά θέματα. Τέτοιες νομικές υποχρεώσεις θα μπορούσαν να είναι: - Η ανάγκη λήψεως άδειας λειτουργίας - Η ανάγκη λήψεως άδειας λειτουργίας και χρήσεως συγκεκριμένων ουσιών και διεργασιών - Η κατάθεση μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Θα πρέπει ακόμα να γίνονται Μελέτες αντικειμενικών σκοπών (7). Η επιχείρηση θα πρέπει να ορίζει τους αντικειμενικούς της σκοπούς σχετικά με το περιβάλλον, να θέτει στόχους, να τους συγκεκριμενοποιεί σε όλο το μήκος και το πλάτος της επιχείρησης και να τους ποσοτικοποιεί, όπου αυτό είναι δυνατόν. Θα πρέπει επίσης να σχεδιάζει στρατηγικές και να πλάνα εφαρμογής και να ελέγχει την εφαρμογή τους με εσωτερικές επιθεωρήσεις. Τίποτα δεν γίνεται χωρίς σωστή Διαχείριση (8). Το σύστημα διαχείρισης του περιβάλλοντος, θα πρέπει να σχεδιάζεται, να εφαρμόζεται και να συντηρείται με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να καλύπτονται οι απαιτήσεις: - Της περιβαλλοντικής πολιτικής, των στόχων και των προγραμμάτων - Της περιβαλλοντικής ενημέρωσης του προσωπικού σε όλα τα επίπεδα - Του καθορισμού της οργανώσεως, των υπευθυνοτήτων και των δικαιωμάτων του προσωπικού και του αρχηγού της ομάδας περιβαλλοντικής διαχείρισης Για την όποια απόφαση που πρέπει να ληφθεί, χρειάζεται Τεκμηρίωση (9). Θα πρέπει να λειτουργεί στην επιχείρηση σύστημα τεκμηρίωσης (δηλαδή ένα σύνολο τηρούμενων τυποποιημένων
εντύπων),
όπου
θα
επιβλέπεται
από
την
ομάδα
διαχείρισης
περιβάλλοντος και θα καταγράφει εκτός άλλων και: Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
31
του
- Αποθέματα - Κατανάλωση ενέργειας και υλικών - Τις ελεγχόμενες και μη ελεγχόμενες εκπομπές στον αέρα και το νερό και τις περιβαλλοντικές τους επιδράσεις - Τις επικίνδυνες ουσίες και τις περιβαλλοντικές τους επιδράσεις - Τον θόρυβο τις οσμές και τη σκόνη - Τα προϊόντα και τα αποθέματα, καθώς και εκτίμηση του κύκλου ζωής τους Για να βλέπει η επιχείρηση την κατάστασή της, θα πρέπει ανά τακτά χρονικά διαστήματα να διενεργεί στις εγκαταστάσεις της περιβαλλοντικές επιθεωρήσεις. Αυτό είναι η Θεώρηση (10). Η επιθεώρηση βοηθάει την επιχείρηση να καταρτίσει έπειτα τους στόχους της και την πολιτική της απέναντι στο περιβάλλον. Περιλαμβάνει έλεγχο στα εξής στοιχεία: - Υγιεινή και ασφάλεια - Νομικές διατάξεις και κανονισμοί - Περιβαλλοντική λογιστική - Εισροές και εκροές - Περιβαλλοντικές επιδράσεις κατά το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον - Διερχόμενα - Συνολικό ισοζύγιο Κάθε επιχείρηση, θα πρέπει να φροντίζει να γίνεται ολοένα και καλύτερη, στους τομείς που επιλέγει. Αυτό επιτυγχάνεται με Προτάσεις για βελτιώσεις (11). Εφόσον λοιπόν έχουν δημιουργηθεί περιβαλλοντικά ισοζύγια, μπορούν να εξαχθούν χρήσιμες προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας και πρώτων υλών και διάθεση αποβλήτων. Οι επιλογές, μπορεί να είναι: - Εξοικονόμηση χρημάτων με μείωση κατανάλωσης καυσίμων - Εξοικονόμηση χρημάτων με μείωση κατανάλωσης νερού 32
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
- Εξοικονόμηση χρημάτων με μείωση κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος - Εξοικονόμηση χρημάτων με μείωση κατανάλωσης υλικών - Εξοικονόμηση χρημάτων με μείωση αποβλήτων - Εξοικονόμηση χρημάτων με μείωση των ποινών από εκπομπές ρύπων - Εξοικονόμηση χρημάτων με μείωση φόρων ρυπάνσεως - Κέρδη από καλές δημόσιες σχέσεις - Κέρδη από αυξημένη προσέλευση επενδυτών και πελατών - Κέρδη από προσέλευση και παραμονή υψηλής ποιότητας προσωπικού Έλεγχος
–
Αναφορά
(12).
Η
επιχείρηση
θα
πρέπει
να
εκτελεί
περιοδικούς
περιβαλλοντικούς ελέγχους στις εγκαταστάσεις της. Οι έλεγχοι αυτοί θα πρέπει να αφορούν: - Αξιολόγηση της οργανώσεως και του εξοπλισμού - Θεώρηση των πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος από τις επιχειρήσεις - Συγκέντρωση των σχετικών στοιχείων - Αξιολόγηση της συνολικής απόδοσης - Εντοπισμός των σημείων προς βελτίωση - Λεπτομερή εσωτερική έκθεση αποτελεσμάτων προς την διοίκηση της επιχείρησης Τα 12 στοιχεία που παρουσιάστηκαν, αποτελούν στην ουσία τα περιεχόμενα ενός Συστήματος Διαχείρισης του περιβάλλοντος. Θα πρέπει όμως να γίνει κατανοητό ότι παρόλο που δύο Συστήματα Διαχείρισης του Περιβάλλοντος σε δύο διαφορετικές επιχειρήσεις μπορεί να στηρίζονται σε ένα πρότυπο, η εφαρμογή τους σε μπορεί να έχει σημαντικές διαφορές. Αυτές, μπορεί να οφείλονται: - Σε διαφορετικούς τομείς δραστηριότητας των επιχειρήσεων (διαφορετικά προϊόντα, διεργασίες κ.ά.) - Σε διαφοροποίηση εμπλοκής των εργαζομένων και της διοίκησης - Σε διαφορετικές προτεραιότητες και στόχους που μπορεί να έχουν οι επιχειρήσεις αυτές - Σε διαφορετική διαθεσιμότητα στελεχών και πόρων Σημειώνουμε ότι, σε περίπτωση που κάποιος αποφασίσει να εφαρμόσει ένα Σύστημα Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
33
Διαχείρισης του Περιβάλλοντος στην επιχείρησή του, καλό θα είναι είτε να προσλάβει έναν εξειδικευμένο υπάλληλο, ή να εγκαθιδρύσει μία συνεργασία με κάποιον εξωτερικό συνεργάτη, δεδομένου ότι το αντικείμενο σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αποδειχθεί αρκετά πολύπλοκο. Πάντως, θα πρέπει να ξέρει ότι το σύστημα αυτό θα έχει απαιτήσεις σε χρόνο και χρήμα, τις οποίες όμως εφόσον λειτουργεί σωστά, θα αποσβέσει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
34
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ •
Meadows, Donella H.; And Others, The Limits of Growth. A Report for The Club of Rome's
Project on the Predicament of Mankind, Universe Books, 1972 •
Brundtland Commission, Our Common Future, Oxford University Press, 1987
•
Graedel T.E. & Allenby B.R., Industrial Ecology, Prentice Hall, 1995
•
John C. Allen & Stephanie Malin, Green Entrepreneurship: A Method for Managing Natural Resources?, Society and Natural Resources, 21:828–844, 2007
•
Γεωργόπουλος Αλέξανδρος, Γη, Ένας Μικρός και Εύθραυστος Πλανήτης, Gutenberg, 1998
•
Tietenberg T., Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, Gutenberg, 1997
•
Καρβούνης Σ. & Γεωργακέλλος Δ., Διαχείριση του Περιβάλλοντος, Σταμούλης, 2003
•
Ζήσης Ι., Πράσινο Επιχειρείν, ΠΑΝ.Δ.ΟΙΚ.Ο, 2003
•
ΕΟΜΜΕΧ, Εγχειρίδιο Πράσινης Επιχειρηματικότητας για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ΕΟΜΜΕΧ, 2008
•
Κοδοσάκης Ε. Δημήτριος, Διαχείριση Φυσικών Πόρων και Ενέργειας, Σταμούλης,1994
•
Βλάχου Ανδριάνα, Περιβάλλον και φυσικοί πόροι: Οικονομική θεωρία και πολιτική, Κριτική,2001
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ Σημείωση: Τα παραδείγματα (μελέτες περιπτώσεων) πράσινου επιχειρείν θα συμπληρώνονται με νέα στην ιστοσελίδα της ΜοΚΕΠ. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ «ΠΡΑΣΙΝΩΝ» ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 1. Πράσινες στέγες (Πηγή: ο διαδικτυακός τόπος της Greenpeace: http://www.greenpeace.org/greece/137368/137396/138769) Η ιδέα φύτευσης των ταρατσών ώστε να λειτουργούν ως φυσικά φίλτρα και ως πνεύμονες πρασίνου μέσα στον αστικό ιστό, κερδίζει συνεχώς έδαφος σε πολλές χώρες του κόσμου. Σε κάποιες πόλεις μάλιστα, οι πράσινες στέγες επιβάλλονται και από τη νομοθεσία. Το συνολικό κόστος δεν είναι απαγορευτικό, αντίθετα τα οφέλη είναι αναμφισβήτητα. Περιβαλλοντικά οφέλη Οι πράσινες στέγες βελτιώνουν την ποιότητα του εισπνεόμενου αέρα (παράγουν οξυγόνο, φιλτράρουν τη σκόνη), συμβάλλουν στην άμβλυνση του φαινομένου της αστικής νησίδας θερμότητας (το φαινόμενο της αύξησης της θερμοκρασίας στο κέντρο της πόλης σε σχέση με τα προάστια λόγω απουσίας πράσινου και υπερβολικής παρουσίας τσιμέντου και ασφάλτου), συμβάλλουν στην ορθολογική διαχείριση του νερού και παρέχουν χρήσιμο χώρο στην εκτοπισμένη από τις πόλεις άγρια ζωή. Ενεργειακά-οικονομικά οφέλη Οι πράσινες στέγες προσφέρουν εξαιρετική θερμομόνωση, υγρομόνωση και ηχομόνωση. Σε ένα καλά μονωμένο κτίριο η χρήση του κλιματιστικού και του καλοριφέρ μειώνεται. Μια πράσινη στέγη προστατεύει επίσης την ταράτσα από εξωτερικούς φθοροποιούς παράγοντες και επιμηκύνει τη διάρκεια ζωής της. Κοινωνικά οφέλη Οι πράσινες στέγες, αξιοποιώντας αχρησιμοποίητους χώρους, παρέχουν μέρη για ψυχαγωγία, χαλάρωση ή/και κοινωνικοποίηση.
36
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
Αισθητικά Οφέλη Οι πράσινες στέγες ομορφαίνουν κτίρια και γειτονιές. Ιδέα για «πράσινη» επιχειρηματική δραστηριότητα (στο πλαίσιο του προγράμματος Μάθηση και Επιχειρείν):
Διερευνείστε τη δημιουργία μιας εταιρίας που να συμβουλεύει ή/και να φτιάχνει πράσινες ταράτσες. Τι προϊόν/υπηρεσία θα προσφέρετε; Σε ποιούς; Ποιά εκτιμάτε πως θα είναι τα έσοδά σας αλλά και τα έξοδά σας; (μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τις Φόρμες Επιχειρηματικών Σχεδίων που είναι προσβάσιμες στο website του προγράμματος Μάθηση και Επιχειρείν).
2. Δημιουργία κοσμημάτων και οικιακών ειδών με ανακύκλωση υλικών. Πολλοί νέοι καλλιτέχνες δημιουργούν κοσμήματα, οικιακά είδη κ.ά. ανακυκλώνοντας υλικά όπως πληκτρολόγια υπολογιστών, καροτσάκια κλπ. Ο καλλιτέχνης Joao Sabino ανακυκλώνει και αυτός τα πλήκτρα των πληκτρολογίων των υπολογιστών, φτιάχνοντας τσάντες, καθώς επίσης και καθίσματα από πλαστικά μπουκάλια, τα οποία πουλά από τον διαδικτυακό του τόπο http://www.joaosabino.com/
Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Πρίφτης Δημήτρης ● 2011
37