Gwidal

Yezh ha langaj Ur bobl, kaer ‘to gwaskañ anezhi gant chadennoù preizhañ anezhi serriñ he genoù dezhi e chomo dieub.

Kaer ‘to tennañ he labour diganti he faperoù an daol ma vez o tebriñ ar gwele ma vez o kousket e chomo pinvidik.

Ur bobl a zeu paour ha mevel pa vez laeret diganti ar yezh roet dezhi gant he zud : kollet eo da viken.

Dont a ra paour ha mevel pa n’hall ger ebet genel eus ar gerioù ha p’en em zebront an eil re gant ar re all.

Merzout a ran bremañ, p’emaon o toniañ gitar al langaj e koll ur gordenn bemdez. [...]

Lingua e dialettu

a

tt utti io B

az

Ign

UR C’HI A WILIOUDIN

ZAKUR BAT ERDITUKO DUT

Douger.ez on ur c’hi a wilioudin hag a-benn nebeut ‘h imp d’ober un dro da gregiñ a-vegad en deizioù eil dorn bet dilezet ganeoc’h er c’hontenerioù

Haurdun nago zakur bat erdituko dut eta laster aterako gara paseoan kontainerretan abandonatzen dituzuen bigarren eskuko egunak horzkaka batera.

Kenkas kez kuit diwar e dro ma c’hwezha da velkonioù e lammo d’az dremm da lemel da lunedoù

Badaezpada kendu zaitez paretik zure malenkoniak usaintzen baditu aurpegira egingo baitizu jauzi betaurrekoak erauztera.

Ha chom hep klask touellañ anezhañ gant flouradennoù gaou ha gerioù dous rak kigennoù an difrealzus a bed an dent-lagad

Eta ez zaitez gezurrezko laztan eta hitz gozoegiz limurtzen saia deskontsolatuen izterrek letaginak erregutzen dituztelako.

Dihan da zebriñ klineksoù implijet ‘daol ket da benn ouzh ar voger ken Hent-all e wilioudi ur c’hi te ivez ha da ziabarzh a zebro diganit betek ar c’hourailhoù, a-vegad hep dresañ ar pezh a c’houzañvez

Un populu mittitilu a catina spughiatilu attuppatici a vucca è ancora libiru.

Livatici u travagghiu u passaportu a tavula unnu mancia u lettu unnu dormi, è ancora riccu.

Un populu diventa poviru e servu quannu ci arrubbanu a lingua addutata di patri : è persu pi sempri.

Diventa poviru e servu quannu i paroli non figghianu paroli e si mancianu tra d’iddi.

Mi nn’addugnu ora, mentri accordu la chitarra du dialettu ca perdi na corda lu jornu. […]

Utzi erabilitako klinexak jateari ez ezazu paretarik buruarekin kolpatu gehiago e

peld

Im

lE ano

Zuk ere txakur bat erdituko duzu bestela eta barruak jango dizkizu erraietaraino, horzkaka zenbat sufritzen duzun erreparatu gabe.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// automne 2016

GWIDAL

Diskar amzer 2016 /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// niverenn 13 — numéro 13

STOURM AR BREZHONEG HAG AR STOURM EVIT UR PANELLEREZH BREZHONEK (1984-1999) Lodenn gentañ Ur pennad zo bremañ e oan bet o toullañ kaoz gant Martial Ménard en e di e Kemper abalamour ma oan krog da labourat war un tamm studiadenn diwar-benn istor Stourm ar Brezhoneg (SAB). Un tañva anezhi a ginnigan deoc’h aze.

N’eo ket diboell ober kemend-all da goulz Gouel Levrioù Karaez peogwir e oa diwanet mennozh ar gouel-se, just a-walc’h, e-kerzh un emvod etre tud an D.D.E. (Direction Départementale de l’Équipement), un dornad dilennidi ha tud deus Stourm ar Brezhoneg. Goude kantadoù ha kantadoù a banelloù louzet e oa deuet lod dilennidi da zifretañ a-benn ar fin ha renket e oa bet un emgav gant nozikerien SAB evit klask en em glevet gante. Eno tro-dro d’an daol e oa deuet ar soñj da lañsañ saloñs levrioù kêr Garaez, diwar intrudu Charlie Grall ha Martial Ménard, asambles gant Jean-Yves Cozan, besprezidant kuzul-departamant Penn-ar-Bed, ha Daniel Cotten, e karg eus ar sevenadur e ti-kêr Karaez.

A-raok kregiñ da blediñ gant Stourm ar Brezhoneg e oan bet dedennet da gentañ gant istor ar gevredigezh Skol an Emsav, ha pelloc’h, gant istor ar stourmoù evit ar brezhoneg er bloavezhioù 1970.

Skol an Emsav, a zo hirie ur greizenn stummañ evit an dud deuet, a oa da vat er bloavezhioù 1970 un aozadur stourm sevenadurel birvidik-birvidik war meur a zachenn. Diwar labour ar gevredigezh-mañ ez eus diwanet forzh traoù a zo bremañ sichennet mat e bed ar brezhoneg. Daoust ha n’eo ket div vaouez eus Skol an Emsav, da skouer, a voe kaset da Vro-Euskal e miz C’hwevrer 1977 evit studiañ mont-en-dro ar skolioù euskarek ? Ha daoust ha n’eo ket asambles gant tud Skol an Emsav e voe savet ar skolioù Diwan, ur frapadig goude ?

Evit a-sell Stourm ar Brezhoneg e oan deuet da gompren buan a-walc’h pegen pouezus e oa bet e obererezh er bloavezhioù 1980, war dachenn ar stourm evit ar panelloùhent e brezhoneg paneveken. Ne gav ket din e oa moaien e Breizh, etre 1984 ha 1990 bepred, da chom hep gouzout e oa eus « SAB » gant ar miliadoù a banelloù bet mastaret gant e stourmerien hag e stourmerezed.

Penn kentañ ar stourm evit ar panelloù brezhonek Intrudu un dilennad bennak, oberoù kaset war-raok amañhag-ahont gant un nebeudig tud, sell aze diwar betra e komañs ar stourm evit ar panelloù brezhonek er bloavezhioù 1970.

E 1973 an hini eo moarvat e voe graet abadennoù brezhonekaat ar panelloù-lec’h evit ar wech kentañ, diwar atiz ur strolladig anvet « Brezhoneg Bev ». E miz Genver 1978 en em vod dileuridi ar strolladoù unanet e Talbenn Sevenadurel Araokour Breizh (Skol an Emsav, Ar Falz, PS, PSU, UDB) evit goulenn panelloù divyezhek « e kêrioù Breiz-

Izel ». Ur « vanifestadeg arouezius » zo aozet e Kemper e miz C’hwevrer 1978 hag ur banell « Kemper » zo pozet war an hent da vont da Vrest.

E fin ar bloavezhioù 1970 n’eo ket aet ar stourm-se war-raok un disterañ hag evel ma lavar stourmerien Skol an Emsav e 1979 : « Beteg-henn eo bet graet war-dro ar panelloù-lec’h pa oa amzer, ha n’eo ket en un doare urzhiet […] n’eus ket e gwirionez ur politikerezh evid termeniñ an oberoù dre vras ha dibab an oberoù pouezusañ evid ur mare resis pe beteg ma vo tizhet ar pal ».

Lañset ar stourm da vat gant Skol an Emsav Dav eo gortoz ar bloaz 1982 evit gwelet adlañset ar stourm evit ar panelloù e brezhoneg. E miz C’hwevrer 1982 e krog stourmerien ha stourmerezed Skol an Emsav da vont da begañ lizherennoù ouzh ar panelloù, evit « reizhañ » anezhe.

Da goulz emvod-meur Skol an Emsav Mezheven 1982 ez eus savet ur « rann » nevez e diabarzh ar gevredigezh, « Rann ar stourmoù », a vo e roll « dibab ar stourmoù ha studiañ an doareoù stourm araok o c’hinnig d’ar strollad a-bezh ».

Charlie Grall ha Martial Ménard, bet toullbac’het o-daou evit an FLB etre 1979 ha 1981 en em gav e penn ar rann-se.

Ur vanifestadeg zo aozet d’ar Sadorn 18 a viz Kerzu 1982 e Kemper. Diframmet ‘z eus un toullad panelloù-hent un tammig e pep lec’h er vro ha degaset anezhe dirak ar prefeti.

E miz Mezheven 1983 e tibab tud Skol an Emsav ober « ur c’hammed ouzhpenn war dachenn ar stourm evit ar panelloù » ha sell aze penaos eo kinniget an doare gant Herve ar Bihan e niverenn hañv ar gelaouenn Bremañ : « Goude bezañ bet o c’houlenn, o c’hortoz, goude bezañ aozet ur begadeg vras e deroù 1982, manifestet gant panelloù diviñset e Kemper e miz Kerzu (en aner evel-just), e kave dimp, tud Skol an Emsav, e rankemp kreñvaat ar stourm.

Setu m’hon eus votet e-kerz hon Dael diwezhañ […] mont da goltariñ panelloù-hent pennañ hon bro hag ar panelloù foran a vez kavet er c’hêrioù […]. Pep hini gant e wispon hag e bodad koltar neuze ! » Ha tud Skol an Emsav da zegas soñj en-dro e oa bet graet kemend-all en tu all da vor Breizh un nebeud bloavezhioù kent : « Kembre a vez kemeret da skouer gant Breizhiz, alies. Ha gouzout a rit ez eus tremenet un 200 den bennak el lezioù-barn e-kerz stourmadeg ar panelloù-hent, etre 1969 ha 1973 ? […] Ar pezh int deut a-benn da gaout en o bro n’eo ket bet profet dezho. Diframmet eo bet gant Kembreiz, ur youl dibleg ganto. Deomp da vezañ mennet ken start, hag ez imp war-raok ivez ».

E miz Gwengolo 1983 ez eo lañset mat an traoù evit neuze ha n’eus ket anv a baouez ganti : « Livet ez eus bet panelloùhent e Kerne, e Bro Leon hag e lec’hioù all […]. Koltaret e vo eta, e-doug ar goañv, evit ma teuio nevez-amzer ar brezhoneg war ribl an hentoù hag e kêrioù Breizh ».

E fin ar bloaz 1983 n’eus disoc’h ebet o tont war wel avat, hag un tamm dizemglev a grog da sevel e-touesk ar stourmerien.

Ar peurrest en niverenn all...

STOURM A-ENEP AR GLOTTOFOBIEZH...

E penn kentañ ar bloaz 2016 e oa deuet er-maez eus ar wask ul levr anvet Discriminations : combattre la glottophobie skrivet gant Philippe Blanchet, kelenner sokioyezhoniezh e skol-veur Roazhon 2. Goude bezañ lennet e levr omp bet o welet anezhañ kostez skol-veur Gêryann evit ober un toullad goulennoù outañ. Sell aze un tamm eus ar gaozeadenn...

Gwidal : Dalc’hmat emañ an tu-kreñv gant ar yezhoù a wask.

Beuzet eo ar yezhoù evel ar brezhoneg. Penaos (stourm) evit ober ur plas dezhe ‘ta ?

Philippe Blanchet : Bez’ zo ur studiadenn dedennus a zo bet graet a-zivout an implijoù a vez graet eus ar c’horseg er gevredigezh, gant Romain Colonna, ur c’heneil din a zo kelenner e skol-veur Corte bremañ. Embannet en deus ul levr anvet Les figures de la domination linguistique pe un dra bennak evel-se.

Bep tro ma vez divyezhegezh, emezañ, e soñj d’an dud eo un dra vat. Ouzhpenn galleg zo, bez’ zo galleg ha korseg... Met pa vez sellet a-dost ouzh ar mod ma ‘z a an divyezhegezh-se en-dro e vez gwelet pegen dister eo ar c’horseg, ha penaos ne vez graet gantañ nemet evit gwiskañ ur prezeg a zo gallek ar braz eus outañ.

Ha neuze, emezañ, e vefe reizh krouiñ spasoù a vefe e korseg nemetken evit reiñ plas ha frankiz d’ar yezh e-keit ma n’eo ket kevatal ar yezhoù.

An divyezhegezh etre ur yezh hollveliek, hollc’halloudek, hag ur yezh suj ha gwan-gwan e-keñver eben a zo un divyezhegezh ma vo an tu-kreñv gant ar yezh hollveliek dalc’hmat. N’eo ket abalamour ma vo graet gant an div yezh e vefont troad-ouzh-troad. Dre-se e ra Romain Colonna ur c’hinnig a gavan dedennus-kaer.

Ezhomm zo da gaout spasoù unyezhek korsek (« da c’hortoz »), evit ma vo roet lañs ha lusk da adperc’hennañ ar c’horseg. Er vuhez pemdez koulz hag er vuhez « ensavadurel », evit diskouez e-giz-se e c’heller komz, ober an traoù e korseg nemetken. Ha ma vez tapet un deiz (ar pezh n’eo ket gounezet) kaout mui-pe-vui un ingalded etre

ar yezhoù evit a sell ar statud sokial, lorc’h ar yezherien, hag o gwir d’ober an holl draoù koulz e korseg evel e galleg... Da neuze e c’hellimp lâret penaos eo gwelloc’h ar jeu pa vez meur a yezh evit na vez pa n’eus nemet unan, an dra-se zo sklaer.

Studiet en deus [Romain Colonna] traktoù politikel ha traoù e-giz-se ha farsus eo, emezañ, e penn kentañ an traktoù e vez lâret « boñjour deoc’h » ha me oar me e korseg, er fin e vez lâret « kenavo deoc’h tout » e korseg ivez hag ar peurrest, da lâret eo pep tra nemet ar pezh a denn d’al « lidoù », ar boued gwir, zo gallek-tout. An dra-se zo ur gwall gudenn memes tra...

Gwidal : Ya, an dra-se a vez bevet ganimp evit ar brezhoneg ivez...

Philippe Blanchet : Ha kemend-all a c’hellan lâret evit ar provañseg, graet e vez gantañ evel pa vefe un dra dister, un dra arouezel.

Gwidal : Lakaomp ar gaoz war ar brezhoneg un tamm. Daoust d’ar pezh emaoc’h o paouez lâret e kav d’an dud dre vras ez a ar yezh war-raok. Ur sell pozitivel zo ha koulskoude...

Philippe Blanchet : Ma, din-me eo sklaer an traoù. Div gefridi zo d’ar yezhoù dre vras. Evit bezañ simpl : ur gefridi kehentiñ ha kelaouiñ hag ur gefridi arouezel, da lâret eo ur gefridi merkañ an identelezh. Hag ar pezh a zo bet gounezet en-dro gant ar brezhoneg abaoe tregont pe daou-ugent vloaz eo lorc’h an identelezh, se zo sklaer.

Gwidal : Ar pezh a ra un diforc’h e-keñver yezhoù an dud enbroet da skouer...

Philippe Blanchet : Ya, moarvat, añfin se a depand peogwir evit Saozon Kreiz-Breizh se n’eo ket ur gwall afer. Bez’ zo traoù e saozneg hag ur radio saoznek zo evite memes.

Sell aze, ar pezh a zo bet gounezet gant ar brezhoneg eo ar gefridi arouezel o tont war he c’hiz. Ar pezh n’eo ket mann ebet peogwir ar gefridi arouezel eo keflusker pennañ al luskad broudañ ar yezh.

An dalvoudegezh a vez roet d’ar yezhoù zo arouezel. N’eus ket yezhoù a zo gwelloc’h evit re all evel-just, met kentoc’h yezhoù a vez roet un dalvoudegezh sokial disheñvel dezhe.

Hirie bepred eo kazi dibosubl embann ar seurt komzoù glottofob a veze embannet diwar-benn ar brezhoneg hanter kant vloaz zo, da lâret eo ur yezh plouked, n’eo ket ur yezh eo met ur baragwin. Ma klask unan bennak ober kemend-all bremañ en devo trouz.

Ur seurt doujañs ha lorc’h zo bet adtapet gant ar yezh hag he c’homzerien. Ha brav eo se peogwir ne oa ket gounezet tamm ebet. Met siwazh n’eus bet adtapet nemet un anaoudegezh arouezel eus ar yezh, dre ar panellerezh divyezhek da skouer.

N’eo ket bet tapet ma vefe lakaet e pleustr gwir an dud d’ober gant o yezh war ar pemdez, ar gwir da gas kement tra o devez ezhomm d’ober e brezhoneg e Breizh. Ha forzh penaos eo difennet kement-mañ gant al lezenn c’hall evit ar poent. Daoust m’eo ur gwir gwarezet a-live etrevroadel ne vez ket doujet gant ar Frañs hag ouzhpenn-se e vez stourmet outañ hardizh. Gant-se n’hallit ket kas ul lizher e brezhoneg evit goulenn ur paper-ganedigezh digant ar gumun oc’h bet ganet enni da skouer.

Ar peurrest en niverenn all...