Verschillen Paulus als ambachtsman Een saillant detail dat Lukas over Paulus meldt, is dat hij naast zijn missionaire activiteiten een ambacht uitoefende om in zijn eigen onderhoud te voorzien: hij was tentenmaker.113 Nu komen we deze combinatie van werkzaamheden bij de sofisten niet tegen. Ze hadden het veelal ook niet nodig om hun brood te verdienen met ambachtswerk, ze verdienden genoeg met hun onderwijs en declamaties. Bovendien keken ze zelfs met een zekere minachting op handwerk neer, zoals dat in de oudheid algemeen was.114 Dit gegeven zegt veel over het imago van de apostel. De mensen die Paulus ontmoetten, zullen hem ook gekend hebben als ambachtsman, wat moeilijk te combineren is met het imago van een sofist.115 Maar het zegt ook iets over zijn status en dientengevolge over zijn publieke optreden.116 Publieke declamaties Om in het openbaar te mogen spreken en gehoord te worden, moest je immers een bepaalde status hebben. De sofisten behoorden tot de elite, waren rijk en hadden die status.117 Zij zochten het publiek ook op om te meer reputatie op te bouwen. We krijgen echter de indruk dat Paulus vooral in besloten sfeer sprak en onderwees. Het zijn de synagogen die hij gebruikte,118 de woningen van christenen119 of zelfs een school.120 En als 113 114
Hand. 18:3. In zijn beschrijving van Isocrates probeert Philostratus hem te ontsmetten van de blaam ambachtsman
(fluitenmaker) te zijn geweest; zie Philostratus 506 (LOEB, p. 54/55): aujto;~ de; ou[te aujlou;~ ejgivgnwsken ou[te a[llo ti tw`n ejn banausivoi~. Philostratus gebruikt hier een van het adjectief bavnauso~ afgeleid substantief, dat een pejoratieve betekenis in zich heeft en daarom in de LOEB-editie terecht is vertaald met sordid trade. Dit wordt bevestigd door wat Philostratus direct hierna vermeldt, namelijk dat hij nooit met een beeld te Olympia vereerd zou zijn, als hij zich bezig had gehouden met enig minderwaardig werk (ei[ ti tw`n eujtelw`n eijrgavzeto). Vergelijk ook Plutarchus, die subtiel opmerkt: ‘while we delight in the work [of craftsmen artisans], we despise the workman’; geciteerd in: B.W. Winter, a.w., 162. 115
Vgl. 1 Thess. 2:9, waar Paulus zijn lezers eraan herinnert hoe ze hem ‘dag en nacht’ hebben zien werken voor zijn
eigen onderhoud. S.K. Stowers, ‘Social Status, Public Speaking and Private Teaching: the Circumstances of Paul’s Preaching Activity’, Novum Testamentum 26 (1984), 80-81 suggereert zelfs dat Paulus sprak en onderwees, terwijl hij werkte. B.W. Winter, a.w., 169 bestrijdt dit, maar geeft eveneens aan dat het feit dat Paulus werkte, zijn antisofistische imago onderstreepte (idem, 162-163). 116
S.K. Stowers, a.w., 75.
117
Idem, 75.
118
Hand. 13:5, 17:17.
119
Hand. 18:7, 20:20.
120
Hand. 19:9. 22