ΚΩΔΙΚΟΣ 016128
ΕΝΤΥΠΟ ΚΛΕΙΣΤΟ ΑΡ. ΑΔΕΙΑΣ 1611/01 ΚΕΜΠΑ
3232
ΚΕΜΠΑ
w w w. m e l i s s o u r g i o t e s . g r
ISSN 2459-3605
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΙΩΤΩΝ ΑΘΗΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ 28ος - ΑΡ. ΤΕΥΧΟΥΣ 104 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2021 Μ. ΑΣΙΑΣ 76, 115 27 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210 82 33 830
1821-2021:
200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. 200 χρόνια ελεύθερης ζωής. Τιμούμε τους ήρωες που μας χάρισαν τη λευτεριά. Η Ήπειρος, τα Τζουμέρκα, οι Μελισσουργοί είχαν το δικό τους μερίδιο στον Αγώνα. Με τον Κατσαντώνη, τον Καραϊσκάκη, τον Μακρυγιάννη, τον Μπακόλα και τόσους άλλους αφανείς, που δεν δείλιασαν ούτε στιγμή για τη λευτεριά της πατρίδας.
Στην επετειακή φωτογραφία ο εύζωνας της Προεδρικής Φρουράς Αντώνης Αν. Σούλης, εγγονός του επιτίμου προέδρου της Αδελφότητας Δημητρίου Ψηλού.
2
Μάρτιος 2021
1821: Ο αγώνας για τη λευτεριά μάς διδάσκει και σήμερα!
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΙΩΤΩΝ “Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ”
ΕΚΔΟΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Πρόεδρος Δ.Σ. Αδελφότητας Μ. Ασίας 76, 115 27 Αθήνα, τηλ.: 6974484100
ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Εσωτερικού 15 ευρώ Eξωτερικού 50 ευρώ Δήμοι-Οργανισμοί 100 ευρώ
Άρθρα
Σημείωμα της έκδοσης
ΠΛΗΡΩΜΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ/ΔΩΡΕΕΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Μ.Ασίας 76, 6974484100 gmastro@otenet.gr
Τ
ο 2021 συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Εθνική Πανικό μας πολιτισμό. Οι πληροφορίες όμως για την ιδιωλιγγενησία μας. Άνθρωποι καθημερινοί, φτωχοί, πεινατική κατοικία κατά την κλασική εποχή είναι ελάχιστες. Ο σμένοι, με πίστη όμως για την ελευθερία τους, καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στο Ιόνιο ξεκίνησαν έναν αγώνα που φαίνονταν στην αρχή καταΠανεπιστήμιο και συγχωριανός μας Θεόδωρος Γ. Παπδικασμένος απέναντι σ’ έναν γίγαντα, ο οποίος αποδείχπάς μάς δίνει χρήσιμα στοιχεία για τον τρόπο των καθηκε νάνος. Ο αγώνας των προγόνων μας στέφθηκε με τοικήσιμων χώρων. Τα περιορισμένα αρχαιολογικά απόλυτα επιτυχία με τη συμπαράσταση και των μεευρήματα για την αρχιτεκτονική των εσωτεγάλων δυνάμεων της εποχής που σκοπός τους, πέρα ρικών χώρων των κατοικιών έρχεται να κααπό τη βοήθεια, ήταν και ο έλεγχος του νεοσύστατου λύψει κατά ένα τρόπο το κείμενο του ρήτορα κράτους. Επετεύχθη εν μέρει με τη βοήθεια και των Λυσία. πρόθυμων Ελλήνων. Ας γίνει ο αγώνας τους μάθημά - Μεγάλωσε πολλές γενιές. Ήταν από τις βαμας και να έχουμε πάντα βαθιά ριζωμένο στο μυαλό σικές διατροφικές συνήθειες περασμένων μας τους στίχους του Εθνικού μας ποιητή Διονυσίου χρόνων. Τώρα τείνει να γίνει ένα γκουρμέ Σολωμού: «Μην ειπούν στο στοχασμό τους/ τα ξένη πιάτο σε εστιατόρια από σεφ με αστέρια έθνη αληθινά/εάν μισούνται ανάμεσά τους/ δεν τους Μισελέν. Αναφερόμαστε στον τραχανά. Η Γράφει ο πρέπει ελευθεριά». Αλεξάνδρα Πάντζου μάς διδάσκει τον παΓιώργος Κ. - Θέλοντας και εμείς με τη σειρά μας να τιμήσουμε ραδοσιακό τρόπο της παρασκευής του. τους αγώνες των προγόνων μας, που μας χάρισαν Μαστρογιάννης - Ποιος άλλος θα ήταν περισσότερο αρμόΠρόεδρος την ελευθερία, στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια διος να μας μιλήσει για την πανδημία που σας θα διαβάσετε για τον ρόλο της Φιλικής Εταιρείας της Αδελφότητας μας συνοδεύει ένα χρόνο τώρα, πέρα από στην Εθνεγερσία του 1821 από τον Αποστόλη Μελισσουργιωτών έναν επαγγελματία της Υγείας και άνΤρομπούκη και στα επόμενα τεύχη του περιοδικού θρωπο που την υπηρέτησε από τη θέση μας θα σας παρουσιάσουμε αυθεντικά στοιχεία και αυτου Διοικητή του Νοσοκομείου Άρτας; Ο συγχωριανός θεντικές ιστορικές πηγές, όπως μας τις εγχείρησε ο συνμας Βασίλης Γρ. Μπαλάσκας και η αλλεργιολόγος Ζωή τάκτης του κειμένου. Ι. Δεμέστιχα μάς ενημερώνουν για τη νόσο του COVID - Συνεχίζουμε με το δεύτερο μέρος των επαγγελμάτων 19 και για τον εμβολιασμό μας, προκειμένου να επανέλπου έσβησαν με το πέρασμα των χρόνων όπως τα θουμε στις πρότερες κανονικές μας δραστηριότητες. πραγματεύεται η Λέκτορας Αγγλικής Γλώσσας του Πα- Μεγάλη λύπη μάς προξένησε ο θάνατος του Δημήτρη νεπιστήμιο Ιωαννίνων Αναστασία Καρρά. Μαθαίνουμε Ν. Παπαγιάννη. Ένας άνθρωπος που από το μηδέν οι νεότεροι για τον τρόπο της ζωής τους κατά τη μεταέστησε και ανέδειξε τη ΒΙ.Κ.Η. και άλλες εταιρείες. Ας φορά των προϊόντων τους. Τα χάνια που ήταν το φιλόείναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει. ξενο μέρος για τους κιρατζήδες και τα ζώα τους. - Ο ιστοριοδίφης Ανδρέας Ρίζος ανακάλυψε και παρουΠλούσια η βιβλιογραφία που παρατίθεται προκειμένου σιάζει στη στήλη του το βιβλίο “Πάρεργα Φύλλα” του να ανατρέξουμε, όσοι επιθυμούμε, να μάθουμε περισΣπυρίδωνα Παγανέλη, που αναφέρεται και στο χωριό σότερα. μας τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα - Οι Έλληνες είμαστε περήφανοι για τον αρχαίο - ελληΣας εύχομαι Καλό Πάσχα και καλή ανάγνωση!
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ “Πέτρα” ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ 32 106 83 Αθήνα Τηλ.: 210 8233830 ekdoseispetra@hotmail.com ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ Χρήστος Χασιάκος (Δήμαρχος Κεντρικών Τζουμέρκων) Αποστόλης Λ. Τρομπούκης Θεόδωρος Γ. Παππάς Αναστασία Καρρά Αικατερίνη Κάτσινου Δημήτριος Ψηλός Άρης Ραβανός Γιώργος Κ. Μαστρογιάννης Φώτης Κατσαράμπης Κώστας Μπανιάς Αλεξάνδρα Πάντζιου Αναστάσιος Μέλλιος Βασίλης Γρηγ. Μπαλάσκας Ζωή Ι. Δεμέστιχα Ανδρέας Σπ. Ρίζος
Οι ενυπόγραφες συνεργασίες δεν σημαίνει ότι εκφράζουν κατ’ ανάγκη και τις απόψεις του Διοικητικού Συμβουλίου της Αδελφότητας
ΟΙ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΣΑΣ ΣΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΨΗΛΟ Με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Αδελφότητας ορίσθηκε υπεύθυνος για την είσπραξη των συνδρομών και των άλλων οικονομικών ενισχύσεων, για την Άρτα και το χωριό, ο επίτιμος πρόεδρος της Αδελφότητας Δημήτριος Ψηλός, τηλ. 6977351352, ο οποίος τους περισσότερους μήνες του χρόνου βρίσκεται εκεί.
Δ
Ιστορία και μνήμη στους Μελισσουργούς για το 1821
εν υπάρχει μόνο ατομική μνήμη φώτα πέφτουν σε διάφορες εκδηαλλά και συλλογική μνήμη. Οι λώσεις. Όμως και εμείς εδώ στον κοινωνίες «θυμούνται», όπως και οι τόπο μας -και στο χωριό μας- μποάνθρωποι, έστω και αν θυρούμε και πρέπει, σε αυτή μούνται με διαφορετικό τη χαμηλή-τοπική κλίμακα τρόπο. Αυτό βέβαια είναι μια να κάνουμε εκδηλώσεις υπερβολή, διότι οι κοινωνίες συλλογικής μνήμης. Για είναι κάτι απρόσωπο και δεν εμάς, τους πολίτες που δεν μπορούν να θυμούνται μπορούν παρά να ενδιαφέόπως τα άτομα. Όμως ρονται για την ιστορία της υπάρχουν κοινωνικοί-πολιτιπατρίδας τους, η Ελληνική σμικοί μηχανισμοί που δημιΕπανάσταση του 1821 είναι Του Άρη ουργούν μνήμες που τις ένα μεγάλο επιμέρους κεφάΡαβανού μοιράζονται περισσότεροι λαιο της μακραίωνης ποτου ενός, μνήμες που δεν ρείας του ελληνικού έθνους, αφορούν απαραίτητα τη βιωμένη στο οποίο έχει πάντα ενδιαφέρον εμπειρία των ανθρώπων που τις να επιστρέφουμε μέσα από τα δεμοιράζονται. κάδες βιβλία που έχουν γραφεί και Επομένως, η συλλογική μνήμη εξακολουθούν να γράφονται − και παραπέμπει σε ένα ερμηνευτικό δεν αναφερόμαστε βεβαίως στα όχι πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται επαρκή σχολικά εγχειρίδια, αλλά συγκεκριμένα συμβάντα, τα οποία στις μελέτες των ιστορικών. Πέρα αποκτούν εμβληματικό χαρακτήρα από αυτά όμως που διαβάζουμε για για την ταυτότητα συγκεκριμένων τη δράση των ηρώων της Επανάστασης (του Κολοκοτρώνη, του Καομάδων και των μελών τους και τα ραϊσκάκη, του Βελεστινλή, του οποία μπορεί να εγγράφονται σε μια χαμηλή-τοπική ή ευρύτερη κλίΠαπαφλέσσα, του Κανάρη, του Μιαούλη, του Ανδρούτσου, του Μαμακας. Αυτή την περίοδο εορτάζουμε τα κρυγιάννη και τόσων άλλων), το παγκόσμιο κίνημα του φιλελληνι200 χρόνια από την έναρξη της σμού, την καθοριστική συμβολή της Επανάστασης του 1821 και όλα τα
Φιλικής Εταιρείας με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Υψηλάντη κ.λπ. δεν είναι απλώς ιστορίες που προκαλούν εύκολα εθνική ανάταση και που ενισχύουν το εθνικό φρόνημα. Είναι μία δεξαμενή γνώσης από την οποία, αν τη χρησιμοποιήσουμε σωστά, ερευνώντας και αναζητώντας την αλήθεια (ακόμα και αν ορισμένες φορές έχει γεύση πικρή), απαλλαγμένοι από ιδεοληψίες, θα αντλήσουμε το υλικό για τον απαραίτητο αναστοχασμό για την Ελλάδα τού σήμερα. Αυτό τον αναστοχασμό πρέπει να κάνουμε και εμείς εδώ στην περιοχή μας. Εχουμε την τύχη να έχουμε εξαιρετικούς πανεπιστημιακούς καθηγητές, αλλά και πρόσωπα που ασχολούνται με την ιστορική έρευνα. Η πρόταση είναι να κάνουμε το προσεχές καλοκαίρι μια μεγάλη εκδήλωση στο χωριό για την Ελληνική Επανάσταση και την συνεισφορά των Μελισσουργών και των Μελισσουργιωτών στον αγώνα για λευτεριά. Θα είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε, ρίχνοντας λάδι στο καντήλι της συλλογικής μνήμης. Γιατί και εμείς προσφέραμε!
Μάρτιος 2021
ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΑΣ
Εργαλεία και μυστικά της υφαντικής
Σαΐτα: Ήταν μια ξύλινη θήκη - εργαλείο της υφαντικής τέχνης. Μέσα είχε ξυλάκι που έμπαινε το μασούρι του υφαδιού. Η σαΐτα έκλεινε από το πλάι από την άκρη της σαΐτας με φτερό άκρη φτερού. Όταν η υφάντρα ύφαινε το ξυλάκι της σαΐτας έφερνε γύρω και ξετυλίγονταν το υφάδι Τις σαΐτες τις έφτιαχναν στο Χωριό.
Μυτάρια: Ήταν εργαλείο της υφαντικής τέχνης του Αργαλειού. Τα μυτάρια τα έφτιαχναν μόνες τους με τα χεράκια τους όπως έμαθαν από τις προηγούμενες γενιές. Πώς έφτιαχναν τα μυτάρια. Έγνεθαν στην ρόκα καλογνεσμένο γνέμα (νήμα) καλά στριμμένο όταν το έγνεθαν. Το ζεμάταγαν για να γίνει ανθεκτικό νήμα. Το τύλιγαν γύρω από τον κόπανο κόπανο για λίγες ημέρες να τεντώσει. Έκοβαν δυο (2) κρανίσιες δυνατές βέργες (ανθεκτικό ξύλο) ίσιες χωρίς κόμπους. Γύρω από την κάθε βέργα τύλιγαν χοντρό μαλακό σπάγκο. Ανάμεσα από τον σπάγκο που τύλιγαν στην βέργα έφτιαχναν κόμπους από τον ίδιο σπάγκο για να γίνει πιο ανθεκτικός – δυνατός ο σπάγκος (δυνατά μυτάρια). Από τον σπάγκο της βέργας κρεμούσαν - έφτιαχναν θηλιές κατά μήκος της βέργας (από το καλογνεσμένο γνέμα-νήμα). Περνούσαν το καλογνεσμένο νήμα μέσα από τον σπάγκο της βέργας και στερέωναν -έφτιαχναν κόμπο. Έφτιαχναν την θηλιά και περνώντας πάλι μέσα από τον σπάγκο στερέωναν με κόμπο. Οι θηλιές ήταν σε ίση απόσταση μεταξύ τους και απέναντι από τις δυο (2) πλευρές. Οι δυο (2) βέργες ήταν οι δυο (2) πλευρές των μυταριών. Στο μέσον των μυταριών οι θηλιές ήταν περασμένες η μια μέσα στην άλλη. Ήταν το σημείο που πέρναγαν τα κλωνιά του στημονιού όταν μύτωναν τα υφαντά τους. Πρώτα έφτιαχναν τις θηλιές της πρώτης βέργας (1ηςπλευρας). Μετά ξεκινούσαν από την δεύτερη βέργα (πλευρά). Περνούσαν το καλογνεσμένο γνέμα μέσα από τον σπάγκο της δεύτερης βέργας (πλευράς) και στερέωναν έφτιαχναν κόμπο. Περνούσαν το γνέμα (νήμα) μέσα από την θηλιά της απέναντι πλευράς (βέργας) και επιστρέφοντας το νήμα στην δεύτερη βέργα περνούσαν μέσα από τον σπάγκο και έφτιαχναν - στερέωναν με κόμπο. Με τον ίδιο τρόπο γίνονταν όλες οι θηλιές της δεύτερης βέργας - πλευράς των μυταριών. Ήταν τα μυτάρια που ύφαιναν τα υφαντά τους. Το μήκος των μυταριών ήταν ανάλογα το φάρδος των υφαντών που θα ύφαιναν Υπήρχαν στενά μυτάρια για στενά υφαντά (λίγα κλωνιά στημονιού) φαρδύτερα και φαρδιά μυτάρια για φαρδιά υφαντά Τα μυτάρια που ύφαιναν παραδοσιακές στολές ήταν στενά συγκεκριμένου πλάτος (φάρδος) υφάσματος. Όταν ύφαιναν στον Αργαλειό τα μυτάρια ήταν συνδεδεμένα με τις πατήθρες (είχαν θηλιά που έδεναν). Πατήθρες ήταν στενές υφαντές λουρίδες που πάταγε η υφάντρα όταν ύφαινε. Τα περισσότερα υφαντά υφαίνονταν με δυο μυτάρια - δυο πατήθρες. Εδώ τα κλωνιά του στημονιού μυτώνονταν ένα κλωνί στο ένα μυτάρι - ένα κλωνί στημονιού στο άλλο μυτάρι και πάλι από το πρώτο μυτάρι με την σειρά τα κλωνιά. Με δυο μυταρια - δυο πατήθρες μυτώνονταν και υφαίνονταν το ύφασμα. Απολυτό και το Σκάλτσινο (υφάσματα που γίνονταν παραδοσιακές στολές. Υπήρχαν όμως και δύσκολα υφάσματα και υφαντά που μυτώνονταν και υφαίνονταν με τέσσερα μυτάρια τέσσερες πατήθρες. Εδώ τα κλωνιά του στημονιού μυτώνονταν σε τέσσερα μυτάρια (ένα κλωνί στημονιού στο κάθε μυτάρι με την σειρά τα κλωνιά και πάλι από το πρώτο μυτάρι. Με τέσσερα μυτάρια τέσσερες πατήθρες μυτώνονταν και υφαίνονταν το ύφασμα Δίμτο. Το Δίμτο ήταν το δυσκολότερο το πιο κοπιαστικό ύφασμα. Ένα λεπτό μάλλινο - πυκνό - κρουστό ύφασμα που γίνονταν παραδοσιακές στολές, ράβονταν τα καλά τους ρούχα, (παραδοσιακές στολές παντελόνια, σακάκια, γιλέκο, κουστούμια). Υφαίνονταν και Δίμτο με σχέ-
www. melissourgiotes.gr
3
διο λοξή γραμμή. Το Δίμτο υφαίνονταν με την σειρά οι πατήθρες. Η υφάντρα ξεκινώντας πάταγε την πρώτη πατήθρα - περνούσε υφάδι χτυπούσε το ξυλόχτενο για να γίνει κρουστό το ύφασμα. Μετά πάταγε την δεύτερη πατήθρα περνούσε υφάδι κάθε φορά που περνούσε υφάδι χτύπαγε δυνατά το ξυλόχτενο, Τρίτη πατήθρα - υφάδι, τέταρτη πατήθρα υφάδι και πάλι από την (πρώτη πατήθρα με την σειρά . Με τον τρόπο αυτόν γίνονταν ομοιόμορφο - πυκνό -λεπτό ύφασμα το ίδιο και από τις δυο μεριές και δεν φαινόταν καθόλου το στημόνι. Με τέσσερα μυτάρια τέσσερες πατήθρες υφαίνονταν και διάφορα κεντητά υφαντά όπως οι καραμελωτές μαντανίες - ολοκέντητες με σχέδιο επαναλαμβανόμενο. Εδώ η υφάντρα πάταγε την πατήθρα ανάλογα το κέντημα και περνούσε το υφάδι που έπρεπε. Υφαίνονταν με δυο χρώματα υφαδιού. Ένα άσπρο βαμβακερό και ένα μάλλινο μονόχρωμο. Υπήρχαν καραμελωτές πολύχρωμες. Το στημόνι από τις καραμελωτές ήταν βαμβακερό. Τα σχέδια βγαλμένα από την φύση (λουλούδια-ζώα-πουλιά) βυζαντινά σχέδια και σχέδια βγαλμένα από παραμύθια όπως οι γοργόνες. Ξυλόχτενο. Χοντρό πελεκημένο ξύλο από τους μαραγκούς του Χωριού μας Ήταν η θήκη του χτενιού. Ανάλογα πόσο δυνατά χτυπούσε το ξυλόχτενο γινόταν Κρουστό- Μέτριο ή Αραιό το ύφασμα. Στο ύφασμα για παραδοσιακές στολές το ξυλόχτενο χτυπούσε δυνατά το ίδιο και στους τρουβάδες. Στα περισσότερα υφαντά μέτρια. Στις Τσαντήλες και όλα τα αραιά υφάσματα το ξυλόχτενο χτυπούσε απαλά.
Χτένι: Το χτένι του Αργαλειού το αγόραζαν. Υπήρχε επάγγελμα που έφτιαχνε χτένια Αργαλειού. Γίνονταν από καλάμι. Είχε κάθετες λεπτές καλαμένιες θύρες που περνούσαν τα κλωνιά του στημονιού. Υπήρχε λεπτό χτένι που λέγονταν Απολυτόχτενο και λεπτό χτένι που λέγονταν Διμτόχτενο. Με το Απολυτόχτενο υφαίνονταν ύφασμα Απολυτό και Σκάλτσινο (υφάσματα που γίνονταν παραδοσιακές στολές). Με το Διμτόχτενο υφαίνονταν ύφασμα Δίμτο (ύφασμα για παραδοσιακές στολές). Με τα λεπτά χτένια υφαίνονταν λεπτά και πυκνά υφάσματα. Υφαίνονταν λεπτοί τρουβάδες ποδιές κ.α.. Υπήρχε Μέτριο χτένι. Με το χτένι αυτό υφαίνονταν τα περισσότερα υφαντά. Υφαίνονταν χοντρότερα υφάσματα για καθημερινά ρούχα αντοχής. Ρούχα δουλειάς ανθεκτικά. Υφαίνονταν χοντρότεροι τρουβάδες, Σακκιά, κουβέρτες σαμαρόσκουτο, Φλωκάτες. Υπήρχε χτένι που λέγονταν Καπόχτενο. Ήταν το πιο αντοχής χτένι, το πιο Χοντρό το πιο Αραιό χτένι. Με το χτένι αυτό υφαίνονταν Καπόσκουτο Τσόλυ για άλογα, Τσόλυ Σάσμα που έστρωναν σαν υπόστρωμα - Καπόσκουτο που γίνονταν Κάπες. Υφαίνονταν χοντρές κουβέρτες του νερού, μαντανίες βέλεντζες φλωκάτες και όλα τα χοντρά υφαντά. Με το Καπόχτενο υφαίνονταν όλα τα αραιά υφάσματα όπως οι Τσαντήλες. Υφαίνονταν λεπτό σαμαρόσκουτο από απαλό μαλλί αρνιού που γίνονταν ύφασμα για σαμάρια, σπάργανα, κουβερτούλες, λεπτές κουβέρτες, φανέλες, φούστες. Υφαίνονταν μαλλινοσέντονα. Υφαίνονταν λεπτό ύφασμα από φυσικό χρώμα μαλλιού, ή βαμμένο με κέντημα ή ρίγες γίνονταν ύφασμα για ποδιές η μαξιλάρια διακοσμητικά. Με το Καπόχτενο υφαίνονταν βαμβακερά υφάσματα που γίνονταν πετσέτες, σεντόνια, τραπεζομάντηλα. Τα βαμβακερά τα ύφαιναν πριν βγουν οι μηχανές Ύφαιναν σακούλες που έβαζαν το αλεύρι όταν το έφερναν από τον Μύλο, σακούλες που έβαζαν και φύλαγαν τον τραχανά και ταϊστάρια για τα άλογα . Επίσης έκαναν επεξεργασία λιναριού το έγνεθαν στην ρόκα και το ύφαιναν. Έχω μια όμορφη υφαντή βαμβακερή πετσέτα χρώματος μπεζ εκρού δώρο από την γιαγιά μου (όταν παντρεύτηκα). Η γιαγιά μου ήταν ηλικιωμένη τότε. Άνοιξε την κασέλα που την φύλαγε ίσως ήταν από την δική της γιαγιά. Είναι πολύτιμο για μένα ενθύμιο από την γιαγιά μου και το μοναδικό βαμβακερό υφαντό εκείνης της εποχής. Μεγαλώνοντας κατάλαβα την αξία, τον κόπο, την ομορφιά των υφαντών και την τέχνη τους. Είχαν σπουδαία υφαντική τέχνη οι Χωριανοί μας. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΤΣΙΝΟΥ
Α Ρ Ι Θ Μ Ο Σ ΛΟ ΓΑ Ρ Ι Α Σ Μ ΟΥ Δ Ι Κ Τ ΥΟΥ Ν Ε ΟΥ ΤΑ Χ ΥΔ Ρ Ο Μ Ι ΚΟΥ ΤΑ Μ Ι Ε Υ Τ Η Ρ Ι ΟΥ Γ Ι Α Τ Η Ν Ο Ι ΚΟ Ν Ο Μ Ι Κ Η Ε Ν Ι Σ Χ Υ Σ Η Τ Η Σ Α Δ Ε Λ Φ Ο Τ Η ΤΑ Σ 0 0 2 6 - 0 6 11 - 0 5 - 0 1 0 1 7 9 9 2 3 7 - I B A N : G R 6 0 0 2 6 0 6 11 0 0 0 0 0 5 0 1 0 1 7 9 9 2 3 7
4
1821 - 2021: 200 ΧΡΟΝΙΑ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ
Κάθε χρόνο κατά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου, στους επετειακούς λόγους των εκδηλώσεων και στις αναφορές των πρωταγωνιστών της εθνικής αυτής Παλιγγενεσίας, σπανίως αναφέρονται τα ονόματα εκείνων που εμπνεύστηκαν και δρομολόγησαν αυτόν τον μεγάλο ξεσηκωμό, ο οποίος είναι γεγονός ότι λάμπρυνε το ελληνικό γένος και γενικώς την ανθρώπινη ύπαρξη. Το ίδιο θα λέγαμε ότι έγινε και φέτος, όπου γιορτάσαμε τα διακόσια χρόνια αυτής της μεγάλης εθνεγερσίας, την οποία θαύμαζε και θαυμάζει όντως ολόκληρη η ανθρωπότητα, αλλά όμως δεν ακούστηκαν τα ονόματα των ιδρυτών, έστω, της Φιλικής Εταιρείας, ήτοι: του Νικολάου Σκουφά, του Αθανασίου Τσακάλωφ και του Εμμανουήλ Ξάνθου. Φαίνεται, δυστυχώς, ότι δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί σε όλες τις λεπτομέρειες η ιστορική αλήθεια περί της οργάνωσης της Φιλικής Εταιρείας και των δράσεων των πρωταγωνιστών και των εταίρων της, παρά τις επίπονες προσπάθειες των ιστορικών, οι οποίοι ευθύς μετά την απελευθέρωση άρχισαν να διερευνούν το μέγα αυτό εθνικό θέμα. Ίσως λείπουν ή λανθάνουν οι επαρκείς πηγές, οι δε υπάρχουσες δεν μπορούν να διαφωτίσουν σπουδαία ιστορικά θέματα, όπως η σχέση της Φιλικής Εταιρείας με τις άλλες μυστικές ελληνικές εταιρείες και ο ακριβής ρόλος που διεδραμάτισαν πολλά από τα μέλη
Ο ρόλος της Φιλικής Εταιρείας στην Εθνεγερσία του 1821 Του Αποστόλη Τρομπούκη
Μάρτιος 2021
των επιφανών Φιλικών. Έχουμε την πεποίθηση ότι μπορεί η έλλειψη πηγών για τη Φιλική Εταιρεία να οφείλεται: • Στο μυστικό και συνωμοτικό χαρακτήρα της πατριωτικής αυτής οργάνωσης και ένεκα αυτού καταστράφηκαν τα αρχεία. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι και πριν από την κήρυξη του μεγάλου ξεσηκωμού του 1821, ορισμένοι Φιλικοί κατέστρεφαν την αλληλογραφία τους από τον φόβο των Τούρκων. Κατά την έναρξη δε του Αγώνα όσοι κατείχαν τέτοια είδους αλληλογραφία, και μάλιστα στην Κωνσταντινούπολη και στις Ηγεμονίες, παρέδιδαν αυτή στη φωτιά ή την εγκατέλειπαν και έφευγαν για τη Ρωσία ή την Αυστρία. • Εκτός αυτών, ίσως η έλλειψη πηγών να οφείλεται και στον πρόωρο θάνατο ορισμένων Φιλικών και μάλιστα αυτών οι οποίοι ήταν οι δραστηριότεροι πρωταγωνιστές, όπως ο Νικόλαος Σκουφάς, ο οποίος πέθανε στην Κωνσταντινούπολη στις 31 Ιουλίου 1818 σε ηλικία μόνο 40 ετών και λέγεται ότι ετάφη στην εκκλησία του Αρναούτκιοϊ. Όμως ο αιφνίδιος θάνατος του Ν. Σκουφά και το γεγονός ότι δεν υπάρχει στο νεκροταφείο του Αρναούτκιοϊ ο τάφος του, μας βάζουν σε σκέψεις ανησυχητικές, που ίσως θα χρειασθεί, έστω και τώρα, να προβούμε σε εμπεριστατωμένες επιστημονικές
Μάρτιος 2021
www. melissourgiotes.gr
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΚΟΥΦΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΞΑΝΘΟΣ (Από το Κομπότι Άρτας) (Από την Πάτμο)
έρευνες και γιατί όχι και σε ένα διεθνές επιστημονικό συνέδριο στην Άρτα, το οποίο να έχει ως θέμα τον αιφνίδιο θάνατο του Νικολάου Σκουφά. • Επίσης ένας άλλος πολύ σοβαρός λόγος, ο οποίος λειτούργησε ανασταλτικά στο να έχουμε σήμερα όχι πολλά στοιχεία για τη Φιλική Εταιρεία, είναι το γεγονός ότι μειώθηκε η αξία του ρόλου της, αν μη και η δυσφήμηση την οποία υπέστη η μέγιστη αυτή επαναστατική κίνηση μετά την αποτυχία στη Μολδοβλαχία, τόσο από πολλούς Έλληνες, οι οποίοι επιθυμούσαν να δυσωπήσουν το αντεπαναστατικό και συντηρητικό πνεύμα των ευρωπαϊκών ανακτοβουλίων. Φρονούμε ότι ένεκα αυτής της μείωσης ατόνησε και η έρευνα για τα πρόσωπα και τα έργα της Φιλικής Εταιρείας σαν να επρόκειτο περί προσώπων ανυπόληπτων και περί οργάνωσης η οποία ήταν επιβλαβής για το έθνος. • Είναι γεγονός ότι ενώπιον του ίδιου προβλήματος βρέθηκε και ο Ιωάννης Φιλήμων, ο οποίος όταν επιχείρησε το 1834 να γράψει συστηματικό δοκίμιο «Περί της Φιλικής Εταιρείας», μολονότι ήταν πολύ κοντά στα γεγονότα και μάλιστα ορισμένα απ’ αυτά τα έζησε αυτοπροσώπως, ωστόσο έγραψε: «Η φιλαυτία τα πάθη (όσα εγεννήθησαν επί της διαρκείας του Συστήματος και μετά την ρήξιν του πολέμου), αι μεταβολαί και η άκριτος εκ μέρους τινών αποδοχή πολλών παραδόσεων, εις τοιούτου περιέπλεξαν λαβύρινθον απορίας την ιστορικήν αλήθειαν της Εταιρείας, ώστε δεν ήθελε κριθεί νομίζομεν, περιττολόγος τις, αν παρατηρήση την βάσιμον εξιστόρισήν της τόσο δύσκολον σχεδόν, όσο θα είναι εύκολον το να γράψεις τις καταφατικώς περί πραγμάτων συμβάντων προ των ιστορικών αιώνων». • Επιπλέον θεωρώ ότι θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφερθούμε και σε μια άλλη αιτία, η οποία συντελεί τα μέγιστα προκειμένου να μην προβληθεί ο σημαντικός ρόλος της Φιλικής Εταιρείας στον μεγάλο αυτόν ξεσηκωμό του 1821, και αυτή είναι η άποψη που είχαν ορισμένοι οι οποίοι παραλλήλιζαν την πατριωτική αυτή οργάνωση με τον Τεκτονισμό. Αυτή η ταύτιση είναι αλήθεια ότι απαξιώνει
ΤΟ ΜΕΛΙΣΣΟΛΟΪ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΑΝΑΒΑΛΛΕΤΑΙ. ΥΛΗΣ ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΣΗΣ ΘΑ ΕΠΑΝΕΛΘΕΙ
πλήρως τους αγώνες, τις αγωνίες και το έργο της Φιλικής Εταιρείας. Είναι αλήθεια ότι οι μυστικές πατριωτικές οργανώσεις της Ευρώπης είχαν επίδραση στους ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΣΑΚΑΛΩΦ Έλληνες Επα(Από τα Γιάννενα) ναστάτες. Από τις αρχές ιδίως του 19ου αιώνα όπου το φιλελεύθερο πνεύμα κυριαρχεί μεταξύ των προηγμένων στρωμάτων των ευρωπαϊκών λαών, οι πατριωτικές εταιρείες κυρίως της Ιταλίας και της Ισπανίας, προβάλλονται στη συνείδηση των πεπαιδευμένων Ελλήνων ως φωτεινά παραδείγματα άξια μίμησης. Από αυτές πήραν ασφαλώς αφορμή οι ιδρυτές των τελευταίων μυστικών ελληνικών εταιρειών. Γι’ αυτό ας έχουμε υπόψη μας ότι˙ ως προς τον τρόπο της οργάνωσης είναι βέβαιο ότι επηρεάστηκαν οι Έλληνες Φιλικοί από την οργάνωση των τεκτονικών στοών, οι οποίες λειτουργούσαν αθρόες σε όλη την Ευρώπη μέχρι και στα Ιόνια νησιά. Ο Εμμανουήλ Ξάνθος έγραψε στην αρχή των απομνημονευμάτων του ότι˙ «ευρισκόμενος εις την Λευκάδαν το χειμώνα του 1813, εισήχθη εις την εταιρείαν των Ελευθέρων Τεκτόνων (Μασόνων), ων δε ιδεών ελευθέρων και πνέων πάν-
τοτε μίσος κατά της τουρκικής τυρανίας, συνέλαβεν αμέσως την ιδέαν, ότι ηδύνατο να ενεργηθεί μία μυστική εταιρεία κατά τους κανόνας ταύτης της των Ελευθέρων Τεκτόνων, βάσιν έχουσα την ένωσιν όλων
5
των εν Ελλάδι και εις άλλα μέρη ευρισκομένων διαφόρων καπιτάνων, αρματολών και άλλην επισήμως πάσης τάξεως ομογενών, δια να ενεργήσωσιν εν καιρώ την ελευθερίαν της πατρίδος». Από την περικοπή αυτή των απομνημονευμάτων του Ξάνθου συνάγεται ότι η Φιλική Εταιρεία δανείσθηκε, πράγματι, από τον Τεκτονισμό πολλούς κανόνες της εσωτερικής οργάνωσής της (βαθμούς, σύμβολα και τυπικό των τελετών, της μύησης των μελών της, όπως θα δούμε στη συνέχεια), τους οποίους κανόνες προσάρμοσε επιτηδείως στο πνεύμα και στους πόθους των σκλαβωμένων Ελλήνων. Όμως η Φιλική Εταιρεία δεν μπορεί να πει κανείς ότι ήταν κλάδος της τεκτονικής με την έννοια των τεκτονικών στοών, όπως δυστυχώς ισχυρίζονται ορισμένοι δικοί μας, αλλά και ξένοι ιστορικοί, προκειμένου να φαίνονται σύγχρονοι ιστορικοί ερευνητές ή οτιδήποτε άλλο επιδιώκουν. Άλλοι δε ερευνητές «χωρίς περίσκεψη και χωρίς αιδώ», επειδή ο Ξάνθος, ο Αθανάσιος Σέκερης, οι Υψηλάντηδες και ίσως και άλλοι Φιλικοί ήταν τέκτονες˙ ένεκα αυτού χαρακτηρίζουν τη Φιλική Εταιρεία κομμάτι του τεκτονισμού. Τούτο όμως είναι μέγα λάθος. Η δε διάψευση ας αρχίσει από αυτό εδώ το περιοδικό «ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΙ» και μάλιστα με αυθεντικά στοιχεία και αυθεντικές ιστορικές πηγές. Κατ’ αρχήν η μεγαλύτερη απόδειξη διάψευσης αποτελεί ο μέγας όρκος των Φιλικών, ο οποίος δεν επέτρεπε στα μέλη της Φιλικής Εταιρείας να ανήκουν σε καμία άλλη εταιρεία, όποια κι αν ήταν αυτή, ούτε σε κανέναν άλλον δεσμό υποχρεωτικό. Μάλιστα στον όρκο αυτόν αναφέρεται ότι όχι μόνο απαγορευόταν στους Φιλικούς να ανήκουν σε άλλες φανερές ή μυστικές οργανώσεις, αλλά και όσοι απ’ αυτούς ανήκαν προ της κατήχησης σε οποιαδήποτε άλλη εταιρεία ώφειλαν να τηρούν τον όρκο τους και να διακόψουν κάθε δεσμό με αυτή. Πεποίθησή μου είναι ότι η Φιλική Εταιρεία ήταν ιδιόμορφη μυστική πατριωτική εταιρεία που είχε τους δικούς της σκοπούς και στόχους. (Τα αυθεντικά χειρόγραφα που θα παρουσιάσουμε στο επόμενο τεύχος, θα επικυρώσουν όσα ισχυριζόμαστε. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ιστορία είναι το ιδιόρρυθμο δράμα που πρώτα παίζεται και μετά γράφεται. Πρέπει να στηρίζεται σε πρωτόκολλα, σε χειρόγραφα και σε ανασκαφές).
6
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ Γράφει η ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Γ. ΚΑΡΡΑ-
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ
ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΑΓΓΛΙΚήΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Αγωγιάτης ή Κιρατζής
Μέχρι το 1912 η συγκοινωνία με την πέρα του Αράχθου τουρκοκρατούμενη Ήπειρο γινόταν κυρίως μέσω του Σκλούπου (σημερινό Αμπελοχώρι), της Πλάκας ή των Καλαρρυτών όπου υπήρχαν και αντίστοιχα τελωνεία. Κυρίως όμως τα Τζουμερκοχώρια συναλλάσσονταν με την αγορά της Άρτας λόγω της έφορης πεδιάδας της. Η μετάβαση προς την Άρτα γίνονταν «...των μεν Ν.Α. χωρίων (Θεοδωρίας) μέσω Καλεντίνης διά πυκνών δασών, δυσκόλου και στερουμένης ασφαλείας ατραπού μάλλον ή οδού, των δε λοιπών διά της μέσω γεφύρας Πλάκας βατής, διατρεχούσης την δεξιά του Αράχθου παραποτάμιον πλευράν των Ξηροβουνίων... Ως συντομωτέρα δε επί στερεού εδάφους, και μη έχουσα ανάγκην συχνών επισκευών, ήτο η μοναδική – ούτως ειπείν- προσπελάσεως εις Άρταν, μέχρι του 1881. Τότε δε ηλευθερώθησαν μεν από του ζυγού των Τούρκων, δια της νέας όμως οροθετικής γραμμής απεκλείσθησαν της ευώνου προμηθείας αγαθών. Έκτοτε κατ’ ανάγκην εχρησιμοποίησαν την αριστερά του Αράχθου λασπώδη και πολλαχού – συνήθως εν χειμώνι- διά το ολισθηρόν του εδάφους διακοπτομένην και εσαεί χρήζουσαν επισκευών. (Ν. Παπακώστα, Ηπειρωτικά σελ. 208).
Τα Χάνια
Τα χάνια που ήταν διασκορπισμένα κατά μήκος του οδικού δικτύου, διαδραμάτισαν κοινωνικό και οικονομικό ρόλο την εποχή εκείνη. Ταξιδιώτες, αγωγιάτες και μεταγωγικά ζώα έβρισκαν στο χάνι το φιλόξενο μέρος όπου εξασφάλιζαν εύκολα ξεκούραση, τροφή και διανυκτέρευση. Σε μερικά χάνια υπήρχε δίπλα τους ο πεταλωτής, ο σαμαράς και ο ταβερνιάρης. Συνήθως οι αγωγιάτες των ορεινών χωριών, λόγω των μεγάλων διαδρομών, διανυκτέρευαν στα χάνια της πόλης και την επομένη ή μεθεπομένη επέστρεφαν στα χωριά τους με φορτωμένα ζώα.Τα τεράστια ριγωτά σακιά τα φόρτωναν στο σαμάρι, τα ισοζύγιαζαν στις πλάτες των μουλαριών και τα έδεναν με τριχιά από γίδινο μαλλί. Γράφει ο Κ.Τσιλιγιάννης στο βιβλίο του «Σεργιάνι στην παλιά Άρτα».....Το «σουρτάρι», το καλύ-
τερο και το πιο περήφανο ζώο, στολισμένο με χάντρες και κύπρο μεγάλο στο λαιμό, λαιμαριές πλουμιστές και με πούλιες στα καπίστρια, όλα αγορασμένα από τους τσαρουχάδες της Άρτας Γιώργο Κουτσούμπα και Τάχο Στάμο, έμπαινε μπροστά. Όλα τα μουλάρια και τα άλογα είχαν μικρά τσουξανάκια με διάφορους, ξεχωριστούς ήχους το καθένα, που μαζί με τα σουρτάρια και τα κυπριά έδιναν έναν επιβλητικό αλλά γλυκό ήχο, έτσι που να αχολογούν τα ρέματα και τα λαγκάδια». Οι χανιάτες ή χατζήδες έφτιαχναν διάφορα φαγητά για όσους έρχονταν από τα χωριά. Όσοι από τους ταξιδιώτες είχαν χρήματα κοιμόντουσαν σε απλά δωμάτια με δύο ή τρία μονά κρεββάτια που οι παλιοί σουμιέδες τους έκρυβαν αποικίες ολόκληρες από κοριούς. Όσοι δεν είχαν χρήματα ξημέρωναν όπως ήταν ντυμένοι στρωματσάδα ή σε παγκάκια. Στα χάνια, εκτός από ξεκούραση και ανεφοδιασμό, οι κιρατζήδες αντάμωναν ανθρώπους με διαφορετική προέλευση και κουλτούρα. Η
Μάρτιος 2021
πανδοχεία, τις άτυπες ακαδημίες της εποχής, καθώς και από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης στα οποία έφταναν. Σύμφωνα με τον Κ. Τσιλιγιάννη η Άρτα είχε πολλά χάνια.Τα παλαιότερα ήταν στην ανατολική πλευρά της πόλης όπου συναντούσες το μεγάλο χάνι του Καπούτση και στη δυτική πλευρα το χάνι της Ι. Μονής Κάτω Παναγιάς. Το χάνι του Καπούτση, πλούσιου αρχοντα, ήταν πριν το σπίτι του Ζορμπά και εξυπηρετούσε συνήθως αγωγιάτες και ταξιδιώτες από τα Τζουμέρκα και τα Ραδοβύζια. Το χάνι της Ι. Μονής Κάτω Παναγιάς ήταν το παλαιότερο και μεγαλύτερο . Ήταν εκεί που είναι σήμερα το προαύλιο του Α’ Γυμνασίου Άρτας. Άλλα χάνια ήταν του Κοντογιάννη, του Καρατζένη,του Μιχάλη στη Γέφυρα, του Πάνου Παπακώστα, του Χουλιάρα, του Καραβασίλη και άλλα. Οι αγωγιάτες συνήθως έφευγαν απο την Άρτα στις 4 το απόγευμα παρέα με άλλους 20-30 και με ένα καραβάνι 60-90 ζώα... .
Τα εμπορεύματα
Ο ορεινός χώρος, και ειδικότερα της Ηπείρου, είχε συγκεκριμένους τομείς παραγωγής. Για τον 16ο-17ο αι. έχουμε τις εξής εξαγωγές προς τη Βενετία από την Ήπειρο : Ενότητα βόρειας Ηπείρου, κέντρο εξαγωγής Αυλώνα: κερί, μέλι, δέρματα, μετάξι, βαφικές ύλες, ναυτικές κουβέρτες. Ενότητα κεντρικής Ηπείρου, κέντρο εξαγωγής Κέρκυρα: Δέρματα, κερί, μέλι, βαφικές ύλες, ναυτικές κουβέρτες, βελανίδια, μετάξι, μπαμπάκι, ελιές, λάδι, αλίπαστα, σταφίδα. Ενότητα νότιας Ηπείρου, κέντρο εξαγωγής Άρτα: κερί, μέλι, ναυτικές κουβέρτες, βαφικές ύλες, μπαμπάκι, αλίπαστα, καπνά.
1926 : Ο αγωγιάτης Ιωάννης Καραδήμας στην πλατεία Κιλκίς της Άρτας. (Από το βιβλίο του Κ. Τσιλιγιάννη «Σεργιάνι στην παλιά Άρτα», 2013).
επικοινωνία μεταξύ τους έφερνε πληροφορίες ποικίλου ενδιαφέροντος, γνώσεις και γνωριμίες που διεύρυναν τον επαγγελματικό τους ορίζοντα. Έφερναν χαιρετίσματα από συγγενείς και φίλους, αντάλλασσαν κοινωνικές πληροφορίες για ό,τι είχε συμβεί στα μέρη τους, έκλειναν συμφωνίες για αγοραπωλησίες ζώων ή χωραφιών και αρκετές φορές συζητούσαν ακόμη και για προξενιά. Όσοι ταξίδευαν στις χώρες έξω από την Έλλάδα γίνονταν κοινωνοί ενός καινούργιου ή διαφορετικού τρόπου ζωής και κυρίως νέων ιδεών και γνώσεων. Έτσι, οι έμποροι και οι αγωγιάτες, ως μεσαία κοινωνικά στελέχη, που είχαν άμεση επαφή με τις λαϊκές - και όχι μόνο - τάξεις, μετάγγιζαν στον χώρο της υπόδουλης ρωμιοσύνης και όχι μόνο, τις γνώσεις και τις νεωτερικές ιδέες, όπως αυτές του διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, που τις αντλούσαν από τα πολυσύχναστα
Το χάνι του Μιχάλη στην Άρτα. (Από το Αρχείο του Αριστοτέλη Ζάχου).
Όπως βλέπουμε, κυριαρχούν οι βιομηχανικές πρώτες ύλες, ακατέργαστα δέρματα, βελανίδια, κερί, που χρησιμεύουν στη ναυπηγική, έπονται οι ναυτικές κουβέρτες (ονομαστές, όπως και οι κάπες), τυπικά προϊόντα κτηνοτροφίας, αλίπαστα, απαραίτητα στη ναυτιλία, και βαφικές ύλες. Η Άρτα συγκεκριμένα κατείχε στην Ήπειρο τη δεύτερη θέση σε εμπορική κίνηση. Στους πίνακες του Σικελού οικονομολόγου X. Scrofani βλέπουμε πρώτο στις εξαγωγές της Άρτας το σιτάρι και έπονται στην έβδομη θέση τα χοντρά υφάσματα από μαλλί για κάπες, στην ενδέκατη θέση το ακαθάριστο μαλλί σε μπάλες και στη δέκατη έκτη θέση η οικοδομική ξυλεία απο την περιοχή της Πίνδου. Τα βλαχοχώρια Συρράκο και Καλαρρύτες είχαν
Μάρτιος 2021
ΠΟΛΛΟΙ ΟΙ ΑΓΩΓΙΑΤΕΣ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΙΩΤΕΣ
ιδιαίτερη ανάπτυξη σε χειροτεχνία και χρυσοEπίσης, δυο φορές το χρόνο, άνοιξη και φθινόπωρο, καραβάνια των τριών μέχρι πέντε χοΐα και το εμπόριο ναυτικών καπών. Κύρια μουλαριών μετέφεραν -πηγαινοέρχονταςεξαγώγιμα προϊόντα από τα Τζουμέρκα, λόγω από τα χειμαδιά στο βουνό και αντίστροφατης κτηνοτροφίας «...ήσαν βούτυρον, τυρός τις κτηνοτροφικές οικογένειες και τους τότε εις ασκούς (τουλουμοτύρι) εύγευστος, ευφηπαραθεριστές και περιηγητές. Ξένοι περιηγημισμένος, βραβευθείς εις την Διεθνή Έκθεση τές του περασμένου αιώνα, όπως ο Σπύρος των Παρισίων (1889), τυρός λευκός (φέτα εις Παγανέλης που αναφέραμε πιο πάνω, επαιβαρέλια και εις άλλα δοχεία) ολόπαχος, κενούν την ικανότητα των ντόπιων αγωγιατών, φαλοτύρι εις κυλίνδρους βάρους 6-10 κιλών, στο να αναλαμβάνουν και να φέρουν σε κασέρι, λιπαρός, μαλακώτερος εις κεφάλια πέρας την μεταφορά ανθρώπων και εμποτου αυτού, ως έγγιστα, βάρους, μυζήθρα, ρευμάτων μέσα σε πολύ δύσκολα και επικίντυρός μάλλον σκληρός, εις σφαιρικά κεφάλια δυνα περάσματα, με δυσμενέστατες καιρικές βάρους 2-4 κιλών, τυρός «Αγράφων-Τζουμέρκων» παρεμφερής προς γραβιέραν, εις κεφάλια κυλινδρικά βάρους 8-18 κιλών, ίδιος τύπος τυρού πολυτελείας, το πρώτον κατασκευασθείς εις στάνην « Πέτρας-ΣέλλωμαΜελισσουργών» υπό του τυροκόμου Βασιλείου Ευαγ. Γκονέζου κατά το 1909 και κατά το αυτό έτος τυχών του Α’ Βραβείου εις την εν Αθήναις Έκθεσιν της Ελληνικής Γεωργικής Εταιρείας και άλλα είδη» (Ν. Παπακώστα, ΗπειρωΕσωτερικό χανιού από γερμανική καρτ ποστάλ στις αρχές τικά σελ. 440). Τα προϊόντα που μεταφέ- του 1900 όπως ήταν την εποχή που ταξίδευε στην περιοχή ο περιηγητής William M. Leake ρονταν σε κοντινές αποστάσεις ήταν συνήθως αλάτι, σιτηρά, τυροκομικά, συνθήκες. ξυλεία, κατράμι, ασβέστη κ.ά. Το αλάτι όσο Πολλοί ήταν οι αγωγιάτες από τους Μελισκαι ο ασβέστης έβαζε τους κιρατζήδες σε μεσουργούς και τη γύρω περιοχή «....λόγω της γάλη έγνοια από τον φόβο της βροχής. Το μεν δις του έτους μετακινήσεως του πλείστου αλάτι η βροχή το λυώνει, ενώ ο ασβέστης πληθυσμού των κατοίκων των ορεινών χωανάβει με το νερό, κινδυνεύοντας να κάψει και ριών και της ελλείψεως παντός άλλου είδους το ζώο, που το μεταφέρει. Γι’ αυτό είχαν χονσυγκοινωνίας», όπως ο Κολιό Ξηροπόταμος, τρά και αδιάβροχα από γιδόμαλλο σαΐσματα οι αδελφοί Δημήτριος και Γεώργιος Παπακώκαι κάπες με τα οποία σκέπαζαν το φορτίο. στας, ο Λάμπρος Γκολομάζος, ο Γιάννης Στα χωριά των Τζουμέρκων χρειάζονταν μεΜπαλάσκας (αδελφός του παππού μου), ο γάλες ποσότητες αλατιού, λόγω της μεγάλης Νικόλας Γεωργάρας, o Γεώργιος Νασιούλας, παραγωγής τυροκομικών προιόντων, καθώς ήταν το μόνο μέσο για τη συντήρησή τους. ο Απόστολος Γκολομάζος, οι Γιάννης και Άλλες φορές η ρουτίνα της εργασίας τους Νίκος Κούτσικος, ο Σπύρος Ρίζος, ο Γεώργιος ήταν η μεταφορά ξυλείας, (γρεντιές, καυσόΡίζος, ο Κώστας Ρίζος, ο Κώστας Καραδήξυλα και ξυλοκάρβουνα) από το βουνό στον μας, ο Θανάσης Θεόδωρος, ο Τσιμπλής Θεκάμπο. Κατά το φθινόπωρο συνήθιζαν να μεόδωρος, οι Κωνσταντίνος και Γεώργιος Ρίζος ταφέρουν τα γαλακτοκομικά προϊόντα (κασέκαι ο Γιάννης Ραβανός. ρια, βούτυρα, τυριά από τα υπαίθρια Η λαική μούσα τραγουδώντας τον Ρόβα, τυροκομεία- μπατζαριά τα έλεγαν) στις πόλεις στο όνομά του απέδωσε φόρο τιμής σε όλους και αλλού όπου υπήρχε ζήτηση. Από την τους ανώνυμους αγωγιάτες. Ο Ρόβας ήταν Άρτα συνήθως μετέφεραν προς τα χωριά από τα Γιάννενα και τον περασμένο αιώνα τους εμπορεύματα για τα καταστήματα και ταξίδευε με τα αγώγια του στις Παραδουνάείδη μονοπωλίου, δηλαδή πετρέλαιο, αλάτι βιες περιοχές. Το καραβάνι του άγγιζε τα 200 και σπίρτα. Κατά τον Μεσοπόλεμο Τζουμεραλογομούλαρα. Ξεκινούσε από τα βουνά της κιώτες κιρατζήδες κατόρθωσαν να μεταφέΗπείρου, τα σκαλοπάτια που πατάει ο Θεός ρουν από την Άρτα στα Άγναντα, απόσταση για να ανέβει στον Θρόνο Του, κι έφτανε στα 80 περίπου χιλιομέτρων, μία βαρειά ηλεκτροΠριγκηπάτα, στη Βλαχιά με ένα καραβάνι γεννήτρια, ισορροπώντας την σε 4 μουλάρια, από “μουλάρια δεκαοχτώ και μούλες δεκαπου είχαν συγχρονικό βηματισμό! Και μέχρι πέντε” φορτωμένες με εμπορεύματα για να πολύ πρόσφατα, στη δεκαετία του ‘60, όταν εμπορευθεί και να γυρίσει στον τόπο του. Ένα το λεωφορείο έφτανε μέχρι την Άγναντα, οι τέτοιο ταξίδι “όλο στεργιά”, στα χρόνια της αγωγιάτες μετέφεραν ταξιδιώτες και εμποτουρκοκρατίας, ήταν μια επικίνδυνη περιπέρεύματα στην Πράμαντα και τους Μελιστεια με διακύβευμα όχι μόνο τα εμπορεύματα σουργούς με τα ζώα τους...
www. melissourgiotes.gr 7 και τα χρήματα αλλά και την ίδια τη ζωή του κιρατζή. Έτσι ο ριψοκίνδυνος Ρόβας ταυτίστηκε με την αρχετυπική μορφή του Ηπειρώτη αγωγιάτη που οι ανάγκες του βίου τον οδηγούν στην ξενιτιά για να ζήσει, αλλά που η σκέψη του είναι πάντα πίσω στον τόπο του.
Βιβλιογραφία 1. Κρυστάλλης 1891: Κώστα Δ. Κρυστάλλη, Άπαντα, τόμος Γ', Οι Βλάχοι της Πίνδου, εκδιδόμενα υπό του αδελφού του Βασιλείου Δ. Κρυστάλλη αντιστρατήγου Ε. Α., τυπογραφείον ΝΕΑ ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήναι, 1952. 2.Κωσταντίνος Α. Τσιλιγιάννης «Σεργιάνι στην παλιά Άρτα», Αθήνα, 2013. 3.Αλέξανδρος Χ. Μαμμόπουλος «Του τόπου μου και του καιρού μου», Αθήνα, 1968. 4. Μεσαιωνικές μορφές οικονομίας και παραγωγής στον ορεινο χώρο, Γ. Σαρηγιάννης, 22.4.2020 https://www.archetype.gr/blog/arthro/mesaionikes-morfes-ikonomias-kai-paragogisston-orino-choro-kai-didagmata-gia-to-mellon 5. Ημερολόγιο του Πολιτιστικού Συλλόγου Ξηρολιβαδίου, 2014 https://www.xirolivado.gr/?m=201312 6. Η ημινομαδική κτηνοτροφία ως κύρια οικονομική δραστηριότητα των Βλάχων της Β. Πίνδου, Β. Τσακανίκα και Ι. Ισπικούδης http://www.elet.gr/pages/wp-content/uploads/75-Pages-from-4o-praktika.pdf 7. Βλάχοι-Αρμάνοι κιρατζίδες αγωγιάτες, 29.12.2016 https://mariolapz.blogspot.com/2016/12/blog -post_29.html 8.Οι Ηπειρώτες Αγωγιάτες, Οκτώβριος 2015 http://www.margaritigr.de/index.php/el/2012-11-21-00-1009/187-2015-10-29-01-23-41 9. Η ξενιτειά, τα χάνια και τα δημοτικά τους τραγούδια, 26.7.2015 https://romiazirou.blogspot.com/2015/06/blo g-post_700.html 10.Από του Σαρωνικού εις τον Αμπρακικόν, Σπυρίδων Παγανέλης , Αθήνα, 1905 11.Ο Ρόβας, ή αλλιώς η ιστορία των Ηπειρωτών στη Βλαχία,27.2.2019 https://www.marko.gr/o-rovas-h-alios-h-istoria-ton-hpeiroton-sth-vlaxia/ 12. Αρμάνοι - Βλάχοι Κιρατζήδες/αγωγιάτες, 27.11.2013 https://opolitis.gr/index.php/politismos/item/2 247-dialeksi-tou-kath-glossologias-k-antonibousmpoyki-me-thema-armanoi-vlaxoi-kiratzides-agogiate 13. Οι κυρατζήδες, 12.3.2017 http://www.toarthro.com/%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1%CF %84%CE%B6%CE%AE%CE%B4%CE%B 5%CF%82/ 14. Οδοιπορικόν Ηπείρου, Νικόλαος Σχινάς, Αθήνα 1897 15. “Οι οικονομικοκοινωνικές σχέσεις στην Ήπειρο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας “ άρθρο του Ν. Ζιάγκα στην ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, τ. 198-201, 1993 16. Christoph Martin Wieland, Των Αβδηριτών η ιστορία Μεταφρασθείσα από την Γερμανικήν Γλώσσαν, Αυστρία, 1827
8
Μελισσουργιώτικα Φωτο - Γραφήματα
Μάρτιος 2021
Άνοιξη 1950: Βούλα Γκούντα- Κεφάλα, Χρήστος Κατσαράμπης, Ρήνα Γκούντα – Κατσαράμπη και πίσω η καλύβα του Τόλη Φώτη.
1970: Πανηγύρι στους Μελισσουργούς. Τον χορό σέρνει ο μπάρμπα Γιάννης Θεοδώρου και ακολουθούν ο Δημήτριος Ρίζος, δικαστικός και ο Δημήτριος Τσοβόλας, δικηγόρος και μετέπειτα βουλευτής ΠΑΣΟΚ και υπουργός.
Σε κάποιο διπλοκάγκελο. Από αριστερά πρώτος άγνωστος, μετά Νίκος Σουραβλιάς, Τάσος Μέλλιος, Βαγγέλης Σουραβλιάς, +Ηλίας Γκεσούλης, Χρήστος Κωστής.
Κάπου το 1962. Από αριστερά, Τάσος Μέλλιος του Αθαν., Ελένη Μέλλιου του Αθαν., Ευαγγελή Μέλλιου του Γεωργ., Ελένη Μέλλιου του Γεωργ., Τάσος Μέλλιος του Σπυρ. 1939 : Οικογένεια Τρομπούκη στους Μελισσουργούς. Αριστερά ο Δημήτριος Τρομπούκης, δίπλα ο γιος του Χαράλαμπος, η σύζυγός του Κωσταντίνα Σταμάτη από τα Θεοδώριανα και τα παιδιά τους, ο Ιωάννης, που πέθανε βρέφος και ο Δημήτριος, μετέπειτα Αντιδήμαρχος Αρταίων και Πρόεδρος και Γραμματέας του Ε. Κ. Άρτας. (Φωτο από το Αρχείο του Σπυρίδωνα Αθαν. Τρομπούκη. Έρευνα Κώστα Χρ. Μπανιά).
Μάρτιος 2021
www. melissourgiotes.gr
Μελισσουργιώτικα Φωτο - Γραφήματα Στείλτε στο περιοδικό μας φωτογραφίες από τη ζωή του χωριού και των συγχωριανών Έτσι προβάλλουμε ένα κομμάτι της ιστορίας, της παράδοσης και του πολιτισμού μας.
1
2
1. 1936-37 : ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΙ. Ο Θανάσης Σ. Τρομπούκης φωτογραφίζεται στην Παναγιά, μπροστά στο Κατσινέικο. Αριστερά διακρίνεται η εκκλησιά της Παναγιάς.
2. Διπλοκάγκελο στον Κάμπο, δεκαετία του 1950. Πρώτος από δεξιά ο Δημήτριος Ευαγγέλου Γκούντας. (Αρχείο Κώστα Δημ. Γκούντα).
3
3. Ο επίτιμος πρόεδρος της Αδελφότητας Δημήτριος Ψηλός, καμαρώνει δίπλα από τον έγγονό του Αντώνη Αν. Σούλη, εύζωνα της Προεδρικής Φρουράς.
Το περιοδικό μας καταγράφει την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό του χωριού μας και των Μελισσουργιωτών. Βοηθείστε το να συνεχίσει. Είναι από τα λίγα έντυπα των Αδελφοτήτων που άντεξε στον χρόνο και με ποιότητα στη θεματογραφία του. Εάν σταματήσει την έκδοσή του θα “τραυματίσει” την Αδελφότητα και κατ’ επέκταση και το χωριό μας. Στείλτε τη μικρή, των 15 ευρώ, συνδρομή σας.
Η παράδοσή μας δεν είναι νεκρό παρελθόν. Είναι οι ζωντανές και χειμώδεις ρίζες του λαού μας, από όπου βλασταίνει και αναπτύσσεται ο σύγχρονος λαϊκός μας πολιτισμός.
9
10
Η αθηναϊκή κατοικία στην κλασική εποχή
Γράφει ο Θεόδωρος Γ. Παππάς Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Οι γνώσεις μας για την αρχαία ελληνική κατοικία και τον εξοπλισμό της είναι λιγοστές γιατί τόσο οι πηγές όσο και οι αρχαιολογικές μαρτυρίες επικεντρώνονται κυρίως στα δημόσια κτήρια. Ο πιο συνηθισμένος τύπος αρχαίου σπιτιού αποτελείται από μία ανοιχτή αυλή, στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονται οι κατοικήσιμοι χώροι, ενώ στο νότιο τμήμα χτίζονται αποθήκες και οι στάβλοι. Ο τύπος αυτός υιοθετείται από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του Πειραιά (αρχές του 5ου π.Χ.). Εδώ εμφανίζονται για πρώτη φορά οικοδομικά τετράγωνα με ομοιόμορφα, μακρόστενα σπίτια. Νεότερος είναι ο τύπος του σπιτιού που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο. Τα δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μία υπαίθρια αυλή. Μερικά από τα καλύτερα δείγματα του τύπου αυτού προέρχονται από την Όλυνθο, τα σπίτια της οποίας χτίζονται στο τέλος του 5ου και στις αρχές του 4ου π.Χ. Τα κυριότερα δωμάτια του σπιτιού που βλέπουν στην αυλή είναι ο «οίκος» και ο «ανδρών». Ο οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του, όπως δείχνει και το όνομά του. Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η οικογένεια. Στο δωμάτιο αυτό, κοντά στον οποίο βρισκόταν το λουτρό, όχι μόνο έτρωγαν αλλά και μαγείρευαν. Το μαγείρεμα ήταν μία τελετουργική πράξη που γινόταν στη φωτιά της εστίας, η οποία ταυτίζεται συνήθως με το τζάκι. Η εστία ήταν χτιστή, χαμηλή, σχεδόν τετράγωνη, όχι πολύ μεγαλύτερη από ένα μέτρο. Το κυριότερο γνώρισμά της ήταν ότι βρισκόταν ακριβώς στο μέσο του δωματίου: δεν ακουμπούσε, δηλαδή, στον τοίχο ή μία γωνία, όπως συμβαίνει στα νεότερα ελληνικά σπίτια. Ο ανδρών ήταν το πιο επίσημο δωμάτιο του σπιτιού. Είχε συνήθως κλίνες κατά μήκος των τοίχων και πολυτελές δάπεδο. Στον ανδρώνα έτρωγαν, διασκέδαζαν και έκαναν πολιτικές ή φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης και οι φιλοξενούμενοί του. Συχνά το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης, μέσα στον οποίο μεγάλωναν τα παιδιά ως τα επτά τους χρόνια, βρίσκονταν στον δεύτερο όροφο. Το ισόγειο και ο όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή στο εσωτερικό του οίκου. Αφού τα αρχαιολογικά ευρήματα για την αρχιτεκτονική και το εσωτερικό της ελληνικής κατοικίας της εποχής είναι περιορισμένα, αποτελούν πολύτιμα συμπληρωματικά στοιχεία οι λιγοστές φιλολογικές αναφορές, όπως αυτές του Ξενοφώντα (Απομν. 3.8. 8-10 και Οικον. 9.2-10) και του Λυσία. Με αυτά τα δεδομένα αποκτά ιδιαίτερη αξία το κείμενο του ρήτορα Λυσία (445-380 π.Χ.), που εκφωνήθηκε στο δικαστήριο και αποτελεί βασική πηγή για τη θέση της γυναίκας στην Αθήνα της κλασικής εποχής. Ο λόγος αυτός είναι η απολογία ενός απλού Αθηναίου γεωργού, για τον φόνο του νεαρού Ερατοσθένη, που τον συνέλαβε να διαπράττει μοιχεία με την γυναίκα του μέσα στο σπίτι του. Στην περίπτωση της μοιχείας ο νόμος επέτρεπε στον θιγόμενο να σκοτώσει ατιμωρητί τον μοιχό που συλλαμβανόταν επ’ αυτοφώρω. Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι μέρος της απολογίας του Ευφίλητου, του εξαπατημένου συζύγου και δολοφόνου του εραστή.
…Εγώ, που λέτε, Αθηναίοι, αφού πήρα την απόφαση να παντρευτώ και τελικά παντρεύτηκα, τον πρώτο καιρό τηρούσα τέτοια στάση απέναντι στη γυναίκα μου, ώστε μήτε να την δυσαρεστώ μήτε όμως και να παραείναι ελεύθερη να κάνει ό,τι θέλει· την παρακολουθούσα, όσο ήταν δυνατό, και επαγρυπνούσα, όπως ήταν φυσικό. Από τότε όμως που γεννήθηκε το παιδί, της είχα πλέον εμπιστοσύνη και της παρέδωσα ό,τι είχα και δεν είχα, επειδή πίστευα ότι το παιδί αποτελεί τον πιο ισχυρό δεσμό. Τον πρώτο καιρό λοιπόν, Αθηναίοι, ήταν όντως η καλύτερη απ’ όλες· νοικοκυρά φοβερή και μετρημένη στα έξοδα, διαχειριζόταν τα πάντα με μέτρο. Όταν όμως είχα την ατυχία να χάσω τη μητέρα μου –ο θάνατός της στάθηκε η αιτία για όλα τα δεινά που με βρήκαν. Συγκεκριμένα στην κηδεία της συνόδεψε και η γυναίκα μου τη νεκρή· εκεί την είδε ο άνθρωπος αυτός και με τον καιρό την παρέσυρε.
Μάρτιος 2021
Κόρη βγάζει από κασέλα ρούχα. Περίπου 460-450 π.Χ.
Παρακολουθούσε δηλ. έκτοτε την υπηρέτρια που πηγαίνει στην αγορά, έκανε μέσω αυτής προτάσεις στη γυναίκα μου και τελικά την κατέστρεψε. Κατ’ αρχήν, συμπολίτες, –είμαι, βλέπετε, υποχρεωμένος να σας διηγηθώ και αυτά– έχω ένα σπιτάκι δίπατο, πάνω και κάτω όμοιο ως προς τον γυναικωνίτη και τον ανδρωνίτη. Όταν αποχτήσαμε το παιδί, η μητέρα του το θήλαζε· για να μην κινδυνεύει λοιπόν κατεβαίνοντας τη σκάλα, όποτε χρειαζόταν να το πλύνει, έμενα εγώ πάνω και οι γυναίκες κάτω. Και είχαμε ήδη συνηθίσει τόσο, ώστε πολλές φορές η γυναίκα μου έφευγε και πήγαινε να κοιμηθεί κάτω με το παιδί, για να του δίνει το στήθος και να μην κλαίει. Αυτά γίνονταν όπως σας τα λέω πολύν καιρό· και εγώ ποτέ δεν έβαλα κακό με τον νου μου, αλλά με έδερνε τέτοια αφέλεια, ώστε νόμιζα πως η γυναίκα μου ήταν υπόδειγμα ηθικής στην πόλη. Ο καιρός περνούσε, συμπολίτες ώσπου κάποτε γύρισα από τα χτήματα χωρίς να με περιμένουν. Μετά το δείπνο το παιδί έκλαιγε και είχε γκρίνια –το ενοχλούσε επίτηδες η υπηρέτρια, για να αντιδρά όπως αντιδρούσε· ο λόγος ήταν ότι βρισκόταν μέσα το συγκεκριμένο πρόσωπο· αργότερα έμαθα τα πάντα. Εγώ τότε έλεγα στη γυναίκα μου να κατεβεί κάτω και να δώσει το στήθος στο παιδί, για να σταματήσει να κλαίει. Εκείνη στην αρχή δεν ήθελε –περιχαρής, υποτίθεται, που μ’ έβλεπε στο σπίτι έπειτα από τόσον καιρό. Όταν όμως εγώ άρχισα να εκνευρίζομαι και επέμενα να πάει, «για να ερωτοτροπείς», είπε, «του λόγου σου εδώ με τη μικρή· και την άλλη φορά, όταν είχες μεθύσει, της επιτέθηκες». Εγώ τότε γελούσα· εκείνη σηκώνεται, κλείνει βγαίνοντας την πόρτα –αστειευόμενη δήθεν– και κατεβάζει τον μοχλό. Εγώ, χωρίς να με προβληματίσει κάτι απ’ αυτά και χωρίς να βάλω κακό με τον νου μου, κοιμήθηκα με ευχαρίστηση –είχα έρθει, είπα, από τα χτήματα. Την ώρα που έπαιρνε να ξημερώσει, ήρθε εκείνη και άνοιξε την πόρτα. Όταν τη ρώτησα γιατί χτυπούσαν νυχτιάτικα οι πόρτες, έλεγε ότι έσβησε το λυχνάρι του παιδιού και έπειτα έστειλε και πήρε φωτιά από τους γείτονες. Εγώ δεν μίλησα και πίστευα ότι έτσι είχαν τα πράγματα. Μου φάνηκε όμως, συμπολίτες, ότι είχε βάλει ψιμύθιο στο πρόσωπό
1. Η μαρτυρία του Ρωμαίου αρχιτέκτονα Βιτρουβίου αφορά την μεταγενέστερη κατοικία της ελληνιστικής εποχής (Βιτρούβιου, Περί Αρχιτεκτονικής, μετάφραση Παύλος Λέφας, εκδ. Πλέθρον, 2000).
www. melissourgiotes.gr
Μάρτιος 2021
της, ενώ ο αδερφός της δεν είχε καλά καλά τριάντα ημέρες πεθαμένος. Ωστόσο, ακόμα και τότε, χωρίς να πω τίποτα για το θέμα, βγήκε και έφυγα αμίλητος. Πέρασε από τότε καιρός συμπολίτες, και εγώ είχα βαθιά μεσάνυχτα για το κακό που με είχε βρει, ώσπου έρχεται και με συναντάει μια γριά υπηρέτρια· όπως έμαθα εκ των υστέρων, την είχε στείλει κρυφά κάποια παντρεμένη με την οποία εκείνος διατηρούσε σχέσεις· η γυναίκα αυτή πίστευε ότι την παραμελούσε, επειδή δεν πήγαινε πλέον μαζί της όπως πρώτα, και έπνεε μένεα εναντίον του· έτσι, τον παρακολούθησε, έως ότου ανακάλυψε ποιος ήταν ο λόγος. Αφού ήρθε λοιπόν και με συνάντησε η γερόντισσα, που παραφύλαγε κοντά στο σπίτι μου, «Ευφίλητε», είπε, «μη φανταστείς πως ήρθα να σε συναντήσω, επειδή μου αρέσει να αναμειγνύομαι στις υποθέσεις άλλων· ήρθα γιατί ο άντρας που ατιμάζει τη γυναίκα σου και εσένα συμβαίνει να είναι εχθρός μας. Εάν λοιπόν πιάσεις την υπηρέτριά που πάει στην αγορά και σας υπηρετεί και την ανακρίνεις υποβάλλοντάς την σε βασανιστήρια θα μάθεις τα πάντα. Ο δράστης», είπε, «είναι ο Ερατοσθένης από τον δήμο της Όης· και δεν έχει παρασύρει μόνο τη δική σου γυναίκα, παρέσυρε και άλλες πολλές· το έχεις βλέπεις επάγγελμα». Αφού είπε αυτά συμπολίτες, εκείνη απομακρύνθηκε, ενώ εγώ αμέσως συγκλονίστηκα. Ένα ένα περνούσαν τα πάντα από τη σκέψη μου και ήμουν εξαιρετικά καχύποπτος· από τη μια συνδύαζα το γεγονός ότι με κλείδωσε στον κοιτώνα, από την άλλη θυμόμουν ότι εκείνη τη νύχτα χτυπούσε η πόρτα του σπιτιού και της αυλής, κάτι που δεν είχε ξαναγίνει, και ότι μου φάνηκε πως η γυναίκα μου είχε βάλει ψιμύθιο. Όλα αυτά περνούσαν ένα ένα από τη σκέψη μου και ήμουν εξαιρετικά καχύποπτος. Πήγα έπειτα στο σπίτι μου και ζήτησα από την υπηρέτρια να με γνωστού μου και άρχισα να της λέω ότι εγώ τα είχα μάθει όλα όσα συνέβαιναν στο σπίτι μου· «εσύ λοιπόν», είπα, «έχεις να διαλέξεις ένα από τα δύο: ή να σε μαστιγώσω και έπειτα να σε κατεβάσω στο μύλο και να μην έχει τελειωμό το μαρτύριο σου αυτό, ή να πεις όλη την αλήθεια και όχι μόνο να μην μάθεις τίποτα απολύτως, αλλά και να σε συγχωρήσω από πάνω για ό,τι έχεις κάνει ως τώρα. Μην πεις ψέματα, λέγε όλη την αλήθεια». Εκείνη στην αρχή αρνιόταν· ας της έκανα, λέει, ό,τι ήθελα –δεν είχε, υποτίθεται ιδέα. Όταν όμως εγώ της ανέφερα το όνομα Ερατοσθένης και είπα ότι αυτός επισκεπτόταν τη γυναίκα μου, τα έχασε, επειδή νόμισε ότι εγώ γνώριζα λεπτομερώς τα πάντα. Τότε πλέον, αφού έπεσε στα γόνατά μου και έλαβε από εμένα τη διαβεβαίωση ότι δεν πρόκειται να πάθει απολύτως τίποτα, ομολόγησε αρχικά πώς την πλησίασε μετά την κηδεία, έπειτα πώς η ίδια με τα πολλά μετέφερε το μήνυμα και πώς η γυναίκα μου με τον καιρό ενέδωσε και με ποιους και ποιους τρόπους δεχόταν τις επισκέψεις και ότι στη γιορτή των Θεσμοφορίων, ενώ εγώ απουσίαζα στα χτήματα η γυναίκα μου σηκώθηκε και πήγε στο ιερό με τη μητέρα εκείνου. Τελικά διηγήθηκε λεπτομερώς και ό,τι άλλο είχε συμβεί. Αφού εκείνη είχε ομολογήσει τα πάντα, της λέω εγώ: «πρόσεξε τώρα να μην τα μάθει άνθρωπος· ειδάλλως, δεν ισχύει καμία από τις διαβεβαιώσεις μου. Απαιτώ μάλιστα να μου τα παρουσιάσεις επ’ αυτοφώρω· γιατί εμένα ποσώς με ενδιαφέρουν τα λόγια· θέλω γεγονότα αποδεδειγμένα, αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα». Με διαβεβαίωσε ότι θα κάνει ό,τι της ζήτησα. Πέρασαν από τότε τέσσερις ή πέντε ημέρες, όπως θα σας αποδείξω εγώ με στοιχεία αδιάσειστα. Προηγουμένως όμως θέλω να σας διηγηθώ τι έγινε την τελευταία ημέρα. Υπάρχει κάποιος Σώστρατος που είναι επιστήθιος φίλος μου· τον συνάντησα την ώρα που γύριζε από τα χτήματα, όταν ο ήλιος είχε ήδη δύσει. Επειδή γνώριζα εγώ ότι τόσο αργά που είχε έρθει δεν θα έβρισκε τίποτα για φαγητό στο σπίτι του, του πρότεινα να δειπνήσουμε μαζί. Πήγαμε λοιπόν στο σπίτι μου, ανεβήκαμε πάνω και καθίσαμε και τρώγαμε. Αφού έφαγε με την ευχαρίστησή του, εκείνος σηκώθηκε κι έφυγε, και εγώ έπεσα και κοιμήθηκα. Κάποια στιγμή, συμπολίτες, έρχεται ο Ερατοσθένης και μπαίνει μέσα· με ξυπνάει γρήγορα γρήγορα η υπηρέτρια και με ειδοποιεί ότι βρίσκεται μέσα. Της είπα να αναλάβει την πόρτα, κατεβαίνω αθόρυβα, βγαίνω έξω και πάω στους τάδε και τους τάδε· κάποιους δεν τους βρήκα στο σπίτι τους, και κάποιους άλλους ούτε καν στην πόλη· υπό τις περιστάσεις αυτές πήρα μαζί μου όσο πιο πολλούς μπορούσα και προχώρησα. Και αφού προμηθευτήκαμε δαδιά από το πλησιέστερο καπηλείο, μπαίνουμε μέσα-την πόρτα την είχε ανοίξει η υπηρέτρια που ήταν δασκαλεμένη. Σπρώξαμε την πόρτα του κοιτώνα και εμείς που μπήκαμε πρώτοι τον είδαμε ακόμη ξαπλωμένο με τη γυναίκα, ενώ εκείνοι που ακολούθησαν τον είδαν όρθιο επάνω στο κρεβάτι, γυμνό. Εγώ τότε, συμπολίτες, τον χτύπησα, τον ρίχνω κάτω και, αφού του γύρισα τα χέρια και του τα έδεσα πισθάγκωνα, τον ρωτούσα γιατί μπαίνει μέσα στο σπίτι μου και το ατιμάζει. Εκείνος παραδέχθηκε φυσικά την ενοχή του, και απλώς με εκλιπαρούσε και με ικέτευε να δεχθώ χρήματα και να μην τον σκοτώσω. Εγώ τότε του είπα: «δεν θα σε σκοτώσω εγώ, θα σε σκοτώσει ο νόμος της πόλης, που εσύ τον αγνόησες και τον έθεσες σε κατώτερη μοίρα από την ικανοποίηση των ορέξεών σου, αφού προτίμησες, αντί να είσαι νομοταγής και φιλήσυχος, να διαπράξεις ένα τέτοιο έγκλημα εις βάρος της γυναίκας μου και των παιδιών μου». Έτσι, συμπολίτες, εκείνος είχε την αντιμετώπιση που επιφυλάσσουν οι νόμοι σ’ αυτούς που κάνουν τέτοιες πράξεις. Λυσίας, Υπέρ του Ερατοσθένους φόνου απολογία §§ 6-27.
11
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ ΧΡ. ΧΑΣΙΑΚΟΥ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΜΑΣ Στο τεύχος 103 του Περιοδικού σας «Μελισσουργοί» δημοσιεύθηκε σχόλιο του κ. Γεωργίου Καραμάνη με τίτλο «Η αδιαφορία για το χωριό και τα Τζουμέρκα ...πάει σύννεφο». Πέραν των σχολίων τίθενται ερωτήματα για θέματα της ΤΚ Μελισσουργών και επί αυτών σας γνωρίζουμε τα εξής:
1. Εντός ολίγων ημερών μετά την σύσκεψη που έγινε στο Κοινοτικό Γραφείο Μελισσουργών με θέμα την πηγή «Κεφαλόβρυσο» μετέβηκα στην πηγή μαζί με τον Πρόεδρο της ΤΚ Μελισσουργών Δημοσθένη Ρίζο, τον Δημοτικό Σύμβουλο Κων/νο Γκίζα και τον πρώην Πρόεδρο της ΤΚ Μελισσουργών Νικόλαο Σκέντο. Διαπιστώσαμε ότι είχε τοποθετηθεί πρόχειρα αγωγός ύδρευσης για την υδροδότηση του Ορειβατικού Καταφυγίου Πραμάντων χωρίς να γίνεται υδροληψία, καθόσον η Δημοτική Αρχή του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων προχώρησε στην υδροδότηση του Ορειβατικού Καταφυγίου από άλλη πηγή στην περιοχή αυτή, που βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων. Επειδή στην αυτοψία που κάναμε διαπιστώσαμε επιπρόσθετα οτι τα φρεάτια και η δεξαμενή υδρομάστευσης κατάντη της ανωτέρω πηγής είχαν καλυφθεί από φερτά υλικά και χαμηλή βλάστηση ανέθεσα στον εργολάβο Κων/νο Μπόγδο, να προβεί στον καθαρισμό των φρεατίων, της δεξαμενής και του περιβάλλοντος χώρου.
2. Αν με τον όρο «Κοινοτικές Επιχειρήσεις» το δημοσίευμα αναφέρεται στο εμφιαλωτήριο του Γ. Κουτσούμπα «ΝΕΡΑ ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ», σας γνωρίζω ότι η εταιρεία εμφιάλωσης ζήτησε από τον Δήμο την ανανέωση της σύμβασης που είχε συναφθεί μεταξύ της Κοινότητας και της εταιρείας κατά τον χρόνο έναρξης της λειτουργίας της. Η έγκριση από το Δημοτικό Συμβούλιο εκκρεμεί επειδή απαιτούνται κάποια πρόσθετα δικαιολογητικά έγγραφα που πρέπει να προσκομίσει η εταιρεία. Με εκτίμηση Χρήστος Χασιάκος Δήμαρχος Κεντρικών Τζουμέρκων
12
ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΙΩΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΤΡΑΧΑΝΑΣ
Για να επιβιώσει ο άνθρωπος, απαραίτητη είναι η καθημερινή τροφή, όπως αποδεικνύεται βέβαια και από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Από τότε που ο άνθρωπος πάτησε το πόδι του επάνω στη γη, το πρώτο μέλημά του ήταν η εξεύρεση της τροφής με κάθε τρόπο και η ετοιμασία της. Κάθε χώρα του πλανήτη μας έχει την ξεχωριστή δική της παράδοση σχετικά με την ετοιμασία του φαγητού, γίνεται συναγωνισμός μεταξύ τους, ώστε να πετύχουν το φαγητό να είναι γκουρμέ. Τα ελληνικά παραδοσιακά φαγητά είναι πολλά και ποικίλα και όποιος τα τρώει μένει ευχαριστημένος και κατενθουσιασμένος, γιατί πραγματικά το φαγητό είναι ένα χαρούμενο, διασκεδαστικό γλέντι. Η ελληνική ντόπια κουζίνα είναι η πιο υγιεινή, η πιο νόστιμη και η πιο απλή, είναι επιστήμη δεν είναι μόνο τέχνη και το φαγητό πρέπει να ετοιμάζεται με μεγάλη υπομονή, μεράκι, αγάπη και θέληση, ώστε το αποτέλεσμα να είναι επιτυχές. Από μικρή θυμάμαι ότι η μάνα μου ετοίμαζε το πρωινό όπου κυριαρχούσε η κατσαρόλα με τον τραχανά και καθισμένη όλη η οικογένεια στο τραπέζι ευχαριστιόνταν τρώγοντας τον ζεστό αχνιστό τραχανά στο βαθύ πιάτο. Η Αγάπη είναι μια λέξη μοναδική, μαγική που εκδηλώνεται δυναμικά, κυριαρχικά, παρασύροντάς μας σε δημιουργικά θετικά και φωτεινά ανθρώπινα συναισθήματα όπως μας το δείχνει και η φράση: «Το μυστήριο της ζωής, η φύση της Αγάπης» (Πουαρό). Η αγαπημένη μου επιθυμία είναι να αφηγηθώ για τον παραδοσιακό τραχανά, όπως παρακολουθούσα και βοηθούσα τη γιαγιά μου Χρυσαυγή και τη μάνα μου Αγλαΐα, όταν το καλοκαίρι τον ετοίμαζαν στο χωριό μας, για να είναι έτοιμος για τον χειμώνα. Αγαπούσα τόσο πολύ αυτό το φαγητό που όταν ήμουν στο χωριό, γιατί ανελλιπώς πήγαινα κάθε καλοκαίρι, άρχισα να ετοιμάζω εγώ τον τραχανά, γιατί ήξερα πόσο μεγάλη σημασία έχει να γνωρίζεις και να χρησιμοποιείς τα κατάλληλα ποιοτικά υλικά, για να γίνει ένας τραχανάς που θα συναρπάζει με τη μοναδική γεύση του και τη χαρακτηριστική μυρωδιά του και χρειάζονταν όμως και μεγάλος κόπος και μερικές μέρες. Τα υλικά που χρειάζονται είναι τα εξής: 1. Σκληρό σιτάρι 2. Πρόβειο γάλα ή γίδινο και 3. Αλάτι χονδρούτσικο Ετοιμασία Το σιτάρι πρέπει να καθαριστεί, να πλυθεί και ύστερα να στεγνώσει για να είναι έτοιμο για τον μύλο. Παλαιά λειτουργούσε στο χωριό μας ο παραδοσιακός μύλος, που η κίνηση της μεγάλης στρογγυλής βαριάς μυλόπετρας πετυχαίνονταν με τη δύναμη του νερού που έρχονταν άφθονο και ορμητικό από το Αγκάθι κελαρύζοντας χαρακτηριστικά, καθώς κυλούσε μέσα στο αυλάκι. Φυσικά τη λειτουργία του μύλου φρόντιζε με τις γνώσεις του ο κατάλληλος άνθρωπος. Όταν για διάφορους λόγους δεν λειτουργούσε ο μύλος, οι Μελισσουργιώτες πήγαιναν στον μύλο των Αγνάντων, που απείχε λίγα χιλιόμετρα από το χωριό μας και εξυπηρετούσε όλον τον κόσμο από τα γύρω χωριά. Έχω επισκεφθεί και τους δυο παραδοσιακούς μύλους, για να αλέσει ο μυλωνάς το σιτάρι και του ζητούσα να χονδροαλεσθεί το αλεύρι, γιατί θα το χρησιμοποιούσα για να ετοιμάσω τραχανά. Το δεύτερο υλικό το πρόβειο γάλα το αγόραζα από τους ανθρώπους, που το καλοκαίρι είχαν μεταφέρει τα κοπάδια τους στα βουνά, όπου έβρισκαν το χορταράκι και τα ποικίλα θεραπευτικά βότανα που υπάρχουν στις πλαγιές και βουνοκορυφές της Πίνδου και των Τζουμέρκων. Με τα υλικά έτοιμα προχωρούσα στη φάση, που ήταν να βραστεί το γάλα, βέβαια ανάλογα με την ποσότητα που χρειαζόνταν, άλλοτε χρησιμοποιούνταν το μαλαματένιο καζανάκι και άλλοτε η μεγάλη κατσαρόλα. Όταν βράζουμε το γάλα, χρειάζεται μεγάλη προσοχή, πρέπει να ανακατεύουμε συνέχεια με τη μεγάλη κουτάλα, για να μην κάνει πέτσα και συνέχεια ρίχνουμε το αλάτι και όταν με το βράσιμο χονδρίνει το γάλα, προτού φουσκώσει σιγά – σιγά ρίχνουμε το αλεσμένο σιτάρι ανακατεύοντας μέχρι να γίνει μια παχύρευστη ζύμη και προσέχουμε να μην κωλύσει. Για ένα σιτάρι χρειάζεται μισό κιλό γάλα οπωσδήποτε και λίγο περισσότερο, γιατί στο γάλα είναι η επιτυχία του. Όταν κατεβάσουμε την κατσαρόλα από τη φωτιά, την αφήνουμε για λίγες ώρες να ξεκουραστεί η ζύμη και να κρυώσει σκεπάζοντας με μια πετσέτα την κατσαρόλα. Όταν κρυώσει η ζύμη με καθαρά χέρια παίρνουμε ένα μέρος και το κόβουμε σε μικρότερα και πιέζοντας λίγο το τοποθετούμε σε απλωμένο σεντόνι για να στεγνώσουν και κατά διαστήματα τα γυρίζουμε και από την άλλη πλευρά. Όταν είναι έτοιμα, μία ποσότητα απ’ αυτά τα τοποθετούμε επάνω σε αναποδογυρισμένο κόσκινο και πιέζοντας με την παλάμη τη ζύμη την τρίβουμε και ο τραχανάς έτοιμος αρχίζει να πέφτει από τις τρύπες του κόσκινου επάνω στο σεντόνι. Με αυτόν τον τρόπο τρίβουμε όλη τη ζύμη με υπομονή και φυσικά με κόπο και ύστερα την απλώνουμε επάνω στο σεντόνι για να στεγνώσει καλά. Όταν ύστερα από δυο ή τρεις μέρες είναι έτοιμος, δηλαδή έχει ξηραθεί η ζύμη καλά, αφού κατά διαστήματα την ανακατεύαμε, σε μια βαμβακερή σα-
Μάρτιος 2021
κούλα τον τοποθετούμε ύστερα στο ψυγείο και πρέπει να γνωρίζουμε ότι είναι φαγητό που γίνεται γρήγορα και εύκολα. Βέβαια χρειάζεται να διαθέσεις μερικές μέρες για να τον ετοιμάσεις, όμως όταν τρώγεται σε ευχαριστεί και σε ανακουφίζει. Είναι χαρακτηριστική η φράση «έχω απλωμένο τραχανά», όταν λέγεται από κάποιον συνάνθρωπό μας, που αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πρόβλημα και χρειάζεται μεγάλη υπομονή για να περάσει. Η αληθινή, η πραγματική συνταγή του Μελισσουργιώτικου τραχανά είναι όπως την περιέγραψα και είναι γνωστό ότι πολλές Μελισσουργιώτισσες εξακολουθούν το καλοκαίρι να ασχολούνται με την προετοιμασία του τραχανά και έχουν καθιερώσει εκτός από το πρωινό ακόμη και μερικά βράδια το φαγητό τους να είναι ένα απολαυστικό θρεπτικό πιάτο τραχανά. Τώρα η προμήθεια του τραχανά, που χρειάζομαι, γίνεται από το Μέτσοβο τηλεφωνικά στο παντοπωλείο του κ. Κατσιώρα, συνήθως στο τηλέφωνο απαντάει η πανέξυπνη Ελένη που παίρνει τις παραγγελίες. Το τηλέφωνο στο Μέτσοβο είναι 26560-42302 και τον στέλνουν ταχυδρομικά. Αυτό τον τραχανά τον προτιμώ από τις άλλες παραλλαγές που υπάρχουν και αγόραζαν από τα σούπερ – μάρκετ. Για αρκετούς μήνες αντιμετωπίζουμε τη δίνη της πανδημίας, αυτή η κατάσταση συνετέλεσε αρκετά ώστε οι άνθρωποι να ασχολούνται καθημερινά με το μαγείρεμα της τροφής, περνώντας έτσι την ώρα τους δημιουργικά, ξεχνώντας για λίγο όλη αυτή τη δυσβάσταχτη κατάσταση και ελπίζοντας να απαλλαχθούν το συντομότερο δυνατό. Θα μας ωφελήσει να φροντίζουμε τον εαυτό μας με καλή διατροφή, καλή ψυχολογία και άσκηση. Οι πεποιθήσεις, οι σκέψεις, οι επιλογές και η στάση που έχουμε απέναντι στη ζωή επηρεάζουν τη συνολική υγεία μας, αλλά και η σχέση με τον εαυτό μας και τους γύρω μας και να έχουμε υπόψη μας και να μην ξεχνάμε ότι η Αγάπη ενώνει τους ανθρώπους. Αλεξάνδρα Ιων. Πάντζου
Ο παππούς μου ήταν βλάμης
Ένα περίεργο σημάδι πάνω στο χέρι του παππού μου, ήταν η αφορμή για να μου αποκαλυφθεί ένας άλλος κόσμος, ξεχασμένος και πολύτιμος. Πάνω στην εξωτερική πλευρά της παλάμης του, ο παππούς, είχε έναν σταυρό, σχηματισμένο με τις φλέβες του. Στο σημείο εκείνο ήταν πιο φουσκωτές οι φλέβες του και μου άρεσε να τον αγγίζω. Όταν τον ρώτησα κάποτε τι ήταν αυτό, μου απάντησε: "Είμαι βλάμης, σταυραδελφός". Δεν είχα καταλάβει τίποτα, τότε. Πολύ αργότερα μίλησα με τον πατέρα μου γι' αυτό. Ο παππούς μου, ο Γιάννης Θεοδώρου, είχε φύγει το 1913 για να πολεμήσει στους Βαλκανικούς πολέμους και αμέσως μετά το 1914 για τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολέμησε στη Μικρά Ασία μέχρι το 1920. Τότε έγινε αδελφοποιτός με κάποιους ανθρώπους. Ήταν φίλοι κι αποφάσισαν να γίνουν αδέλφια. Έκαναν αμυχή στο χέρι τους, ένωσαν το αίμα τους και έκαναν τελετή στην εκκλησία, όπου ο ιερέας ευλόγησε αυτή τη φιλία. Οι βλάμηδες, ήταν έθιμο παλιό, που συναντάται σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο. Ένωνε τους ανθρώπους με ιερό δεσμό. Ήταν αδέλφια, όπως ακριβώς τα φυσικά, βιολογικά αδέλφια. Πολλές φορές ήταν ακόμη πιο δυνατή η σχέση τους. Έθιμα που χάθηκαν, όπως χάθηκε και το ηθικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν. Η αδελφοσύνη, οι δεσμοί φιλίας ανάμεσα σε άτομα που δεν ανήκαν στην ίδια οικογένεια, ήταν ένα τμήμα της παράδοσής μας. Οι άνθρωποι δυνάμωναν μέσα από την ισχυροποίηση των δεσμών τους. Υπόσχονταν αιώνια ένωση με τους αδελφοποιτούς τους. Ο πατέρας μου, βοηθήθηκε πολύ κατά το επαγγελματικό του ξεκίνημα από τις οικογένειες των βλάμηδων του παππού μου. Προσωπικά το βρίσκω υπέροχο αυτό. Δίκτυα ανθρώπινα, γνήσια. Επιλογές ψυχής βαθειάς. Πόσο διαφορετική ήταν αυτή η στάση ζωής, από τη μετέπειτα συμφεροντολογική οργάνωση της κοινωνίας; Σήμερα αναζητούμε τον βουλευτή, τον πολιτικό παράγοντα για να μας συντρέξει. Σίγουρα στην επόμενη επίσκεψη στον πατέρα μου, θα τον βάλω να μου μιλήσει για όλα αυτά. Θέλω να μάθω. Ελένη Χρήστου Θεοδώρου
Μάρτιος 2021
ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ ΝΑ ‘ΧΟΥΜΕ
Αγαπητοί συγχωριανοί μου,
χαίρομαι ιδιαίτερα που ξανασυναντιόμαστε, έστω και μέσα από τις φιλόξενες σελίδες του περιοδικού "Μελισσουργοί", αλλά, δυστυχώς, στην εποχή του κορωνοϊού δεν είναι και τόσο εύκολη, ούτε ασφαλής η δια ζώσης επικοινωνία. Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η πανδημία του κορωνοϊού άλλαξε δραστικά την καθημερινότητά μας. Έκοψε το νήμα του κοινωνικού ιστού, ύψωσε τείχη απομόνωσης και εγκατέστησε την αγωνία και την ανασφάλεια μέσα μας, στον περίγυρό μας, για τους φίλους, τους συγγενείς, τους αγαπημένους. Μια ανασφάλεια που επιτείνεται από τις αντικρουόμενες απόψεις των υπουργών, όπως αυτές εμφανίζονται από κανάλι σε κανάλι, ακόμη και μέσα στην ίδια ημέρα, αλλά και από τις αλλοπρόσαλλες αποφάσεις συνολικά της κυβέρνησης, που άλλα συστήνει τη μία εβδομάδα και άλλα την επόμενη, σε ένα ιδιόρρυθμο «ακορντεόν» με το άνοιξε-κλείσε της αγοράς, των σχολείων, των μετακινήσεων, της ζωής μας… Όλη αυτή η «ακροβασία», που βασίζεται περισσότερο στην ανάγκη για ισορροπία και επικοινωνιακή διαχείριση, εντείνει τη σύγχυση, παρά αποτελεί αχτίδα ελπίδας
για γρήγορη και ασφαλή διέξοδο από αυτόν τον εφιάλτη που ζούμε εδώ και πάνω από ένα χρόνο. Αποδέκτης αυτής της ανασφάλειας, αλλά και πολλών ερωτημάτων που αναζητούν απαντήσεις, υπήρξα κι εγώ, ίσως επειδή, ως επαγγελματίας της Υγείας και πρώην Διοικητής του Γενικού Νοσοκομείου Άρτας, να θεωρούμαι «ειδικός». Πραγματικά, όσον αφορά την πανδημία και τις επιπτώσεις της στην οδοντιατρική πρακτική έχω τις απαντήσεις, υπάρχουν, όμως, πολλά άλλα θέματα, που απασχολούν πολύ κόσμο, όπως αντιλαμβάνομαι από τις ερωτήσεις σας, στα οποία άλλοι είναι πολύ περισσότερο καταρτισμένοι και εξειδικευμένοι. Ένα τέτοιο ερώτημα, που είναι πολύ συχνό αυτή την εποχή, έχει να κάνει με τις αλλεργίες -μία κατάσταση ιδιαίτερα συνήθης την άνοιξη- και το πώς αλληλεπιδρούν με τον Covid-19. Απευθύνθηκα στη φίλη Ζωή Δεμέστιχα, γνωστή αλλεργιολόγο και Πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρίας Αλλεργιολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας και σας μεταφέρω την εμπεριστατωμένη γνώση της για ένα ζήτημα που απασχολεί πολλούς συμπολίτες μας. ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΡΗΓ. ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΝΟΣΟΣ COVID 19 ΚΑΙ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ
Η νόσος COVID-19, που πλήττει και τη χώρα μας και οφείλεται στον κορωνοϊό του αναπνευστικού συστήματος SARSCoV-2 , αφορά κυρίως σε κοινά όργανα στόχους με την αναπνευστική αλλεργία που αυτή την εποχή επίσης βρίσκεται σε έξαρση Είναι πλέον γνωστό πως ο κορωνοϊός στοχεύει σε ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό και όπως και οι άλλοι κορωνοϊοί αποτελούν συχνό αίτιο ασθματικών παροξυσμών. Αυτό επιβάλλει οι αλλεργικοί ασθενείς να τηρούν τις θεραπευτικές οδηγίες του αλλεργιολόγου τους ως προς τη ρύθμιση της αλλεργικής ρινίτιδας και του αλλεργικού άσθματος. Τα συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας που πλήττει περίπου το 25% του πληθυσμού είναι μπούκωμα, καταρροή, φτερνίσματα, κνησμός μύτης και μαλθακής υπερώας, ενώ συνυπάρχει και αλλεργική επιπεφυκίτιδα. Τα συμπτώματα της λοίμωξης από κορωνοϊό είναι πυρετός, κεφαλαλγία, καταβολή δυνάμεων, δύσπνοια, ξηρός βήχας, διάρροια, ανοσμία. Βασικό διαφοροδιαγνωστικό στοιχείο των δυο νοσημάτων είναι ο πυρετός που πρωταγωνιστεί στη λοίμωξη από κορωνοϊό, αφού η αλλεργική φλεγμονή
είναι άσηπτη φλεγμονή, γιατί το αίτιο δεν είναι ιός ή μικρόβιο, αλλά αλλεργιογόνος γύρη. Είναι παγκοσμίως αποδεκτό πως ο εμβολιασμός συνιστά την πιο αποτελεσματική παρέμβαση πρόληψης για τη δημόσια υγεία, καθώς η επιδημία covid 19 συνεχίζεται. Στη χώρα μας ο εμβολιασμός συνεχίζεται και ο προβληματισμός των πολιτών γύρω από τις παρενέργειες και τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις των εμβολίων είναι κατανοητός. Οι αλλεργικές αντιδράσεις στα εμβόλια, γενικά, είναι σπάνιες με τη συχνότητα εμφάνισης αναφυλαξίας να εκτιμάται σε 1,31 σε 1 εκατομμύριο δόσεις. Από την έναρξη των εμβολιασμών στη χώρα μας έχει καταγραφεί μικρός αριθμός αναφυλακτικών αντιδράσεων με το ποσοστό παγκοσμίως να είναι 5 στο 1εκατομυριο δόσεις (CDC 19/2/21). Το γεγονός αυτό καθιστά απαραίτητη την ενημέρωση του κοινού για τον ασφαλή εμβολιασμό του. Αντένδειξη για εμβολιασμο εχουν τα άτομα με ιστορικό αλλεργικών αντιδράσεων σε προηγούμενους εμβολιασμούς ή/και σύνδρομο ενεργοποίησης μαστοκυττάρων/ιδιοπαθή αναφυλαξία. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί
www. melissourgiotes.gr 13
στα άτομα με επιβεβαιωμένη αλλεργία στα έκδοχα των εμβολίων. Τα εμβόλια που κυκλοφορούν περιέχουν δυο έκδοχα την πολυαιθυλενογλυκόλη (PEG) και το πολυσορβικό 80, ουσίες που κατά τη διεθνή βιβλιογραφία προκαλούν αναφυλακτικές αντιδράσεις. Η έγκυρη επιβεβαίωση αλλεργίας ύποπτης για πρόκληση αναφυλακτικής αντίδρασης κατά τον εμβολιασμό συνιστά αυξημένη εγρήγορση και επικοινωνία των πολιτών με Αλλεργιολόγο πριν τον επικείμενο εμβολιασμό. Τα άτομα με συνήθεις αλλεργίες σε φάρμακα, τροφές, αεροαλλεργιογόνα (γύρεις, ακάρεα, μύκητες, επιθήλια οικόσιτων), δηλητήρια υμενοπτέρων (μέλισσα, σφήκα) δεν έχουν αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό να εμφανίσουν αλλεργική αντίδραση. Η επικαιροποίηση του ιστορικού τους όμως από Αλλεργιολόγο είναι απαραίτητη για τον ασφαλή εμβολιασμό τους. Το αναφυλακτικο shock είναι δυνητικά θανατηφόρος κατάσταση, που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση. Το κύριο παθογνωμονικό χαρακτηριστικό του αναφυλακτικού shock είναι η πτώση της αρτηριακής πίεσης-υπόταση και η απώλεια αισθήσεων . Προτείνουμε να γίνεται μέτρηση και καταγραφή της αρτηριακής πίεσης/σφύξεις πριν τον εμβολιασμό - τουλάχιστον σε άτομα που αναφέρουν στο ιστορικό τους σοβαρή αναφυλακτική αντίδραση. Στην πλειονότητα των επεισοδίων, αυτά συμβαίνουν άμεσα, δηλαδή μέσα στα πρώτα 15-30 λεπτά μετά τη χορήγηση. Η παραμονή στο χώρο είναι σημαντικός παράγοντας ελέγχου της κατάστασης του ατόμου, γι’ αυτό είναι σημαντική η παρακολούθηση – επιτήρησή του από ιατρό. Το φάρμακο εκλογής είναι η αδρεναλίνη, η οποία χορηγείται ενδομυϊκά. Η κορτιζόνη και τα αντιισταμινικά πρέπει να χορηγούνται σε δεύτερο χρόνο. Πρέπει να τονισθεί, ότι απόλυτη αντένδειξη για τη χορήγηση της 2ης δόσης του εμβολίου, αποτελεί η εμφάνιση αναφυλακτικής αντίδρασης κατά τη χορήγηση της 1ης δόσης. Με γνώμονα το κόστος όφελος και με τη γνώση και εμπειρία των επαγγελματιών Υγείας ευελπιστούμε στον ασφαλή εμβολιασμό του πληθυσμού. ΖΩΗ Ι. ΔΕΜΕΣΤΙΧΑ ΑΛΛΕΡΓΙΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΑΛΛΕΡΓΙΟΛΟΓΙΑΣ & ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ
14
Μάρτιος 2021
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ - ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ & ΤΗΝ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ
ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ
- Ο Δημήτριος Σπ. Μάρκου Δήμαρχος Σπάτων – Αρτέμιδος και η Ανδρομάχη Αναστασίου Μέλλιου απέκτησαν κορίτσι. - Ο Αλέξανδρος Μιζάρας και η Δήμητρα Λάππα απέκτησαν αγόρι. Να τους ζήσουν τα νεογέννητα!
ΘΑΝΑΤΟΙ
- Η Σωτηρία Ματσούκα απεβίωσε στο Αγρίνιο και ετάφη στους Μελισσουργούς. - Ο Δημήτριος Νικ. Παπαγιάννης απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Η Βασιλική Κατσαράμπη το γένος Κούση απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Ο Κώστας Βούλγαρης σύζυγος Ελευθερίας Καραδήμα απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Ο Βασίλης Σκέντος απεβίωσε και ετάφη στους Μελισσουργούς. - Η Μαρία Βασ. Καλοκαίρη απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Ο Γιώργος Μπανιάς απεβίωσε και ετάφη στην Αθήνα. - Η Παρασκευή Τσώρου απεβίωσε και ετάφη στην Άρτα. - Η Αικατερίνη Παππά απεβίωσε στην Άρτα και ετάφη στους Μελισσουργούς. - Ο Δημήτριος Μίχος απεβίωσε και ετάφη στην Αθήνα. - Ο Γεώργιος Νικ. Τρομπούκης απεβίωσε και ετάφη στην Αθήνα. Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους τους. ΚΑΘ’ όλα δραστήριος επιχειρηματίας, άνθρωπος που έβλεπε πολύ πιο μπροστά από την εποχή του, κατάφερε να κάνει την βιομηχανία του, ΒΙΚΗ, συνώνυμο των αλλαντικών. Ο Δημήτρης Παπαγιάννης, ο ιδρυτής της μεγάλης αυτής «αυτοκρατορίας», δεν υπάρχει πια
ανάμεσά μας. «Έφυγε» από τη ζωή σε ηλικία 87 ετών και τόσο η οικογένειά του, τα τρία του παιδιά, Μαρία, Νίκος και Σοφία, η σύζυγός του Μαρίνα, όσο οι συγγενείς αλλά και η τοπική κοινωνία, τον αποχαιρέτισαν για πάντα στην κηδεία που τελέστηκε την Κυριακή στον ιερό ναό Αγίου Δημητρίου. Απόφοιτος της Ανώτατης Γεωπονικής Σχολής Αθηνών, ο Δημήτρης Παπαγιάννης, εργάστηκε καταρχάς στον Εθνικό Οργανισμό Καπνού από το 1962 έως το 1965 και κατόπιν διορίστηκε (1965) στο υπουργείο Γεωργίας όπου προσέφερε τις υπηρεσίες του μέχρι το 1973, όταν και παραιτήθηκε. Το έπραξε γιατί θέλησε ένα μεγάλο όνειρό του να γίνει πραγματικότητα. Ήταν τότε που έβαλε μπροστά την ίδρυση της αλλαντοβιομηχανίας ΒΙΚΗ. Και τα κατάφερε. Έφτασε πάρα πολύ ψηλά. Πρωταγωνίστησε επί σειρά ετών στον συγκεκριμένο χώρο, δημιουργώντας μεγάλο όνομα. Άλλο αν μετά ήρθε η οικονομική κρίση με αποτέλεσμα η βιομηχανία να μπει σε περιπέτειες όπως και πολλές άλλες στη χώρα. Ο ίδιος, ωστόσο, δεν περιόρισε τις δραστηριότητές του στον χώρο της αλλαντοβιομηχανίας. Στον Όμιλο που δημιούργησε, συμπεριέλαβε την βιομηχανική μονάδα παραγωγής σκυλοτροφών και εξειδικευμένων ζωοτροφών LAKY, που μετά την καταστροφή από πυρκαγιά παραμένει όρθια και ζωντανή, καθώς και τη μονάδα παραγωγής χελιού και οξύρυγχου ΧΕΛΠΑ (Χέλια Παπαγιάννης) που επίσης «παίζει» δυνατά στην αγορά. Εκτός της ενασχόλησής του με τον Όμιλο που φέρει την σφραγίδα του, ο Δημήτρης Παπαγιάννης άφησε το αποτύπωμά του με την εκπροσώπησή του στον κλάδο των τροφίμων. Μετείχε για πολλά χρόνια στον Σύνδεσμο Βιομηχανιών Κρέ-
ατος και υπήρξε μέλος της επιτροπής, η οποία συνέταξε το νέο κώδικα τροφίμων που αφορά τα κρεατοσκευάσματα. Ήταν, επίσης, μέλος της Τράπεζας Πειραιώς, μέλος του ΣΕΒ, ενώ από 2001 έως το 2006 διετέλεσε με επιτυχία πρόεδρος του Επιμελητηρίου Άρτας. Στον Όμιλό του βρήκαν δουλειά χιλιάδες άνθρωποι, στην πλειοψηφία τους συμπατριώτες μας, οι οποίοι πάντα τον σέβονταν και τον εκτιμούσαν. Ήπιων τόνων ο ίδιος, προσιτός, οικείος και γήινος ποτέ δεν προκάλεσε και ποτέ δεν έδωσε δικαιώματα. Πορεύθηκε με ήθος και αξιοπρέπεια κι έτσι θα τον θυμόμαστε για πάντα. Στους δικούς του ανθρώπους μεταφέρουμε τα από καρδιάς συλλυπητήριά μας. Να ζήσουν και να τον θυμούνται. (Στοιχεία από τον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ Άρτας)
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ
Ο δαίμων του πληκτρολογίου μετονόμασε το όνομα του αποθανόντος Ιωάννη Καψάλα σε Νικόλαο. Ζητούμε ταπεινά συγνώμη και επαναλαμβάνουμε το κείμενο. - Ο Ευάγγελος Τσίγας προσφέρει 50 ευρώ για ενίσχυση της Αδελφότητας, στη μνήμη του εξαδέλφου του Ιωάννου Καψάλα. - Ο Ιωάννης Σωτ. Παπαχριστάκης προσφέρει 20 ευρώ για ενίσχυση της Αδελφότητας, στη μνήμη των γονέων του Άννας και Σωτηρίου. - Η Αθανασία Ταφίλη προσφέρει 20 ευρώ για ενίσχυση της Αδελφότητας. - Ο Αθανάσιος Τριανταφύλλου προσφέρει 50 ευρώ για ενίσχυση της Αδελφότητας. - Η Αλεξάνδρα Πάτζιου προσφέρει 20 ευρώ για ενίσχυση της Αδελφότητας. - Η Δήμητρα Γιαννακοπούλου προσφέρει 30 ευρώ για ενίσχυση της Αδελφότητας. - Ο Κώστας Βασ. Μπάφας προσφέρει 300 ευρώ για ενίσχυση της Αδελφότητας. - Η Δήμητρα Ξυθάλη προσφέρει 50 ευρώ στη μνήμη του συζύγου της Νικολάου.
Άρτα - Μαξ. Γραικού 1 - Τηλ.: 2681303073, 6982053022
Μάρτιος 2021
www. melissourgiotes.gr
πωνύμως
Με τον ΑΝΔΡΕΑ ΡΙΖΟ
Ηπειρωτικά θέματα, θέματα του Δήμου μας και του Χωριού μας, αλλά και ευρύτερα, σχόλια για όσα μας συγκινούν και φιλοξενία Ηπειρωτών, που έχουν κάτι να μας πουν, θα δημοσιεύουμε εδώ κάθε τρίμηνο...
“Το χάρμα της προσφιλούς εστίας...”
...Των Πραμάντων παράκειται το χωρίον οι Μελισσουργοί, αποτελούν μετ’ αυτών τον δήμον της Πραμάντης. Ο δρόμος προς το χωρίον είναι ευχάριστος, αλλ’ ενιαχού, τραχείαι εδαφικαί ανωμαλίαι, παρακωλύουσι την άνετον απόλαυσιν της φυσικής του δρόμου καλλονής. Το μονήδριον της Αγίας Παρασκευής κατά μέσον του δρόμου, εντός δάσους ωραίουελατών εγειρόμενον, αθροίζει περιοδικώςκαι εις λειτουργίαν, αλλά και εις εξοχικάς εκδρομάς, τους κατοίκους αμφοτέρων των χωρίων. Είναι ωραία η θέσις του μονηδρίου και αρίστη του ύδατός του η ποιότης. Μικρόν εκείθεν της ευφροσύνου ταύτης τοποθεσίας, η οδός κυλίεται ανωμαλωτέρα προς τα κάτω, διήκουσα στενή, και ενιαχού δυσχερώς βατή, προς το υποκείμενον επίμηκες χωρίον των Μελισσουργών. Εκτεινόμενον τούτο παρά το χείλος δυσβάτου ρεύματος, ορμητικώς πληρουμένου και ρέοντος κατά τας ώρας των υετών, στηρίζει τα νώτα αυτού προς τας αποτόμους κλίσεις των αντιθέτων κρημνών των Τσουμέρκων, αίρεται δε αντιμέτωπον των χαμηλοτέρων της Πίνδου δειράδων, τας βάσεις των οποίων βρέχει ο παραρρέων το χωρίον χείμαρρος. Μεταξύ των δυσβάτων κλιτύων της Πίνδου, και των εντεύθεν των Τσουμέρκων, ρέει, μετ’ ασυνήθους ορμής, το αείρυτον του χειμάρου τούτου ρεύμα, καταφερόμενον από των πέριξ κρημνωδών και υψηλών ορέων, και κινούν, κατά την κάθοδον αυτού, υδρομύλου, “μανδάνια” και “νεροτριβάς”, αρχέγονα δηλονότι βιομηχανοτεχνικά κατασκευάσματα, εν οις απαλύνουσι, διά εντός του ύδατος συστροφής, τα προς ενδυμασίαν επιτήδεια μάλλινα υφάσματά των οι χωρικοί. Γεφυρίδιον ξύλινον στενώτατον, επισφαλώς στηριζόμενον, ουδεμίαν δε εμπνέον εμπιστοσύνην, ζευγνύει τας δύο του ρεύματος όχθας, υπέρ την δεξιάν του οποίου, εν μέσω πυκνών αγρίων δένδρων, και αξιοσημειώτου, διά το μέγεθος, καρυάς, αίρονται τα ελεεινά τείχη πτωχής και τελείως παραμελημένης Μονής, επ’ ονόματι της Αγίας Παρασκευής τιμωμένης. Τας ευαρέστους ώρας, ας διήλθον εις Μελισσουργούς, έτερπε πλειότερον έτι η συνεχής εις το ερημητήριον τούτο μετάβασίς μου, διά του ετοιμορρόπου γεφυριδίου, και της χαλικοστρώτου του χειμάρου κοίτης, ην ρεύμα διαυγούςύδατος καταρδεύει, και υπέρ ην υψούνται της Πϊνδου εκείθεν, των Τσουμέρκων εντεύθεν οι απόκρημνοι πρόποδες, με ποικίλας και ωραίας τας απόψεις, και τας βάσεις, μετρίως δενδροσκεπείς το κατ’ αρχάς αποτόμως είτα ανατεινούσας προς τα νέφη τας γυμνάς κορυφάς των. [...] Εικόνες τόλμης και αποφάσεως καθίπτανται εις την θέαν, των εις τα ύψη πυργουμένων κρησφυγέτων. Η Φύσις επέρχεται επίκουρος των ρεμβασμών.[...] Ο πληθυσμός των Μελισσουργών αραιούται τον χειμώνα αισθητότατα.Οι κάτοικοι του χωρίου, τα πολυάριθμα αυτών ποίμνια άγοντες, τρέπονται προς νοτιωτέρας χώρας υπηνέμους, όπου συντηρούσιν εις λειμώνας τα πλούσια ποίμνιά των. Οι ολίγοι παραμένοντες εις Μελισσουργούς, καλούνται υπό των εγχωρίων “χειμωνιάτες”. Εις την πρώτην όμως της χελοδόνος εμφάνισιν, εις την πρώτην της χιόνος τήξιν, άνθρωποι και ποίμνια ανέρχονται πάλιν προς το χάρμα της προσφιλούς εστίας. [...]
Για τον Σπυρίδωνα Παγανέλη είχα διαβάσει σε διάφορα έντυπα της Ηπείρου και κυρίως για το βιβλίο του, στο οποίο εδώ γίνετια λόγος. Ώσπου, αγαθή τη τύχη, σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο των Εξαρχείων, το βρήκα και πήρε τη θέση του στη βιβλιοθήκη μου. Τα “ΠΑΡΕΡΓΑ ΦΥΛΛΑ, ΑΠΟ ΤΟΥ ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΜΠΡΑΚΙΚΟΝ, Η ΑΡΤΑ, ΤΑ ΤΣΟΥΜΕΡΚΑ”, είναι ο πλήρης τίτλος τού εξ 96 σελίδων πονήματος του περιηγητή. Πρόκειται για οδοιπορικό από τον Πειραιά στην Κόπραινα και από κει στην Άρτα και στα Τζουμέρκα. Εντυπώσεις και εικόνες για μια πόλη που ανέπνεε τον αέρα της ελευθερίας από το 1881 και για μια περιοχή (τα Τζουμέρκα ώς τους Καλαρρύτες) μοναδικής ομορφιάς. Στην ενότητα για τα Τζουμέρκα ο Παγανέλης αναφέρεται και στους Μελισσουργούς. Θεωρώ πως έχει αξία η αναφορά του, γιατί ίσως είναι ο μοναδικός περιηγητής που φθάνει εκείνη την περίοδο (1904) ώς εκεί. Παραθέτουμε, στη διπλανή στήλη, το σχετικό απόσπασμα:
15
Ο Σπυρίδων Παγανέλης (1852 – 28 Ιουνίου 1933) ήταν Έλληνας
λογοτέχνης και δημοσιογράφος του 19ου και του 20ού αιώνα.
Βιογραφία Η καταγωγή του ήταν από τη Μύκονο, όπου και γεννήθηκε. Ήταν ενθουσιώδης υμνητής των αρχαίων τόπων Δελφών, Δήλου, Ολυμπίας και όλων των άλλων. Χρημάτισε σύμβουλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, καθώς και Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στη Φιλιππούπολη και διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην Αθήνα. Είχε εκλεγεί επίσης βουλευτής Κυκλάδων στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Ακρόπολις», την «Εβδομάδα» που εξέδιδε ο Δημήτριος Καμπούρογλου, την «Κλειώ» που εκδιδόταν στη Λειψία, την «Εφημερίδα» του Κορομηλά, την «Εικονογραφημένη Εστία» του Γ. Δροσίνη και με άλλα έντυπα. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος αναφέρει στην «Νέα Εστία» (1 Αυγούστου 1933, τεύχος 159) ότι, όταν το 1894 αξιωματικοί που ανήκαν στην «Εθνική Εταιρεία» πήγαν και έσπασαν τα γραφεία της «Ακρόπολης» του Βλάση Γαβριηλίδη, επειδή τους ασκούσε κριτική, κανένας δημοσιογράφος άλλης εφημερίδας δεν τόλμησε να κατακρίνει την πράξη τους, επειδή φοβούνταν τις συνέπειες. Η μόνη που τους αποδοκίμασε ήταν η «Εστία» με άρθρο που είχε την υπογραφή του Παγανέλη. Στο έργο του ο ρομαντισμός συναντά την αρχαιολατρία. Υπάρχει μια μελαγχολική νοσταλγία για την αρχαιότητα, για την αρχαία ελληνική «αρετή», καθώς την εποχή του «την έβρισκε φτωχή σε γενναίες πράξεις, μίζερη σε πετάγματα υψηλά», όπως έγραψε ο Δ. Γιάκος στη «Νέα Εστία» (τεύχος 624). Η γλώσσα του είναι μια αρχαϊκή καθαρεύουσα, εξαιρετικά ζωντανή εντούτοις. Εξαιρετικά τον σκιαγράφησε ο Γεώργιος Σουρής: «Ο Παγανέλης, λείψανο της σμίλης του Φειδίου,
ευρίσκεται στα σύννεφα και στην οδό Σταδίου».
Θεόδωρου Π. Βρυζάκη: Η έξοδος του Μεσολογγίου, 1855, λάδι σε μουσαμά, 169 εκ. x 127 εκ., Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη.