PRACE POGLĄDOWE
Reaktywatory acetylocholinoesterazy w zatruciu środkami paralityczno‑drgawkowymi Acetylcholinesterase enzyme reactivators in nerve agent poisoning Oktawiusz Antkowiak, Marek Brytan, Robert Zdanowski, Radosław Kalinowski Zakład Farmakologii i Toksykologii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie; kierownik: mjr dr n. biol. Marek Brytan Streszczenie. Oksymy, wykazując zdolność do reaktywacji enzymu acetylocholinoesterazy (AChE), stanowią nadal podstawowy element standardowej terapii w zatruciu środkami paralityczno‑drgawkowymi, chociaż na podstawie dotychczas zgromadzonych danych klinicznych ich skuteczność w leczeniu zatruć pestycydami fosforoorganicznymi nie została w pełni potwierdzona. Ostatnio prowadzi się liczne prace badawcze ukierunkowane na odkrycie nowych reaktywatorów, które wykażą się większą skutecznością, uniwersalnością profilu działania oraz bezpieczeństwem stosowania i trwałością. Wysiłek naukowy ukierunkowany jest nie tylko na opracowanie nowego oksymu i dokładne określenie jego właściwości, ale także na ustalenie optymalnych schematów postępowania leczniczego uwzględniających podanie odtrutek natychmiast po zatruciu za pomocą nowo skonstruowanych autostrzykawek. Słowa kluczowe: oksymy, reaktywacja acetylocholinoesterazy, środki paralityczno‑drgawkowe Abstract. Oximes, capable of reactivating acetylcholinesterase enzyme (AChE), are still the basic element of standard therapy in nerve agent poisoning, although on the basis of now collected clinical data their efficacy in the treatment of organophosphate pesticides poisonings has not been fully confirmed. In recent years, a number of research studies have been conducted, aimed at the discovery of new reactivators that show higher effectiveness, universal activity profile, safety of use and persistence. Research effort is focused not only on the elaboration of new oxime and exact assessment of its properties but also on the determination of optimal treatment procedures including antidote administration immediately after poisoning using newly constructed auto‑injectors. Key words: oximes, acetylcholinesterase reactivation, nerve agents
Nadesłano: 03.01.2011. Przyjęto do druku: 07.02.2011 Nie zgłoszono sprzeczności interesów. Lek. Wojsk., 2011; 89 (2): 116–122
Wprowadzenie Środki paralityczno‑drgawkowe, czyli związki fosforo organiczne, tj. sarin, soman, tabun, czy związek VX są bojowymi środkami trującymi o potencjalnym działa niu śmiertelnym, które zakłócają przesyłanie impulsów w układzie nerwowym [1]. Podstawową rolą enzymu ace tylocholinoesterazy (AChE) jest szybka hydroliza acetylo choliny – neuroprzekaźnika w synapsach cholinergicz nych ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego [2,3]. Blokowanie AChE przez środki paralityczno‑drgaw kowe prowadzi do nagromadzenia acetylocholiny w neu ronalnych szczelinach synaptycznych i w zakończeniach nerwowo‑mięśniowych [4], co może powodować szereg 116
Adres do korespondencji: dr n. med. Oktawiusz Antkowiak Zakład Farmakologii i Toksykologii WIHiE ul. Kozielska 4, 01-163 Warszawa, tel.: +48 22 685 31 01, e‑mail: oantkowiak@wihe.waw.pl
groźnych dla życia objawów ośrodkowych (np. poraże nie ośrodka oddechowego, drgawki), muskarynowych (np. nadmierne wydzielanie i skurcz mięśniówki gład kiej w drogach oddechowych, bradykardia) i nikotyno wych (np. porażenie mięśni oddechowych). Blokowa nie aktywności AChE związane jest z tworzeniem ko walencyjnego wiązania pomiędzy atomem fosforu in hibitora a centrum esterazowym enzymu, a następnie fosforylacji znajdującej się tam grupy serynowej. Zablo kowany w ten sposób enzym może następnie ulec re aktywacji bądź starzeniu, czyli trwałemu zablokowaniu. Reaktywacja AChE jest możliwa w wyniku defosforyla cji samoistnej, zachodzącej powoli w środowisku wod nym lub wymuszonej przez reaktywatory nukleofilowe, LEKARZ WOJSKOWY 2/2011