PRACE ORYGINALNE
Tabela. Wyniki skal FCZ‑KT w staninach po zrekodowaniu PE i RE Table. Results of FCB‑TI scales in stanines, after re‑coding of PE and RE badany 1
RE
WT
AK
WS
ŻW
PE
8
6
7
9
1
4
badany 2
6
4
3
8
7
6
badany 3
4
6
2
5
4
7
badany 4
7
8
7
7
2
1
Skróty: AK –aktywność, FCZ-KT – Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu, PE – perseweratywność, RE – reaktywność emocjonalna, WS – wrażliwość sensoryczna, WT – wytrzymałość, ŻW – żwawość
U badanego 3 zrównoważone są RE i AK (jeśli chodzi o charakterystyki energetyczne) oraz PE i ŻW (charakterystyki czasowe). Brak natomiast zrównoważenia AK i WT, co wskazuje, że możliwości badanego w zakresie przetwarzania stymulacji są większe niż poziom poszukiwania stymulacji. Badany 4 charakteryzuje się najbardziej zrównoważoną strukturą temperamentu. Zrównoważone są zarówno właściwości energetyczne temperamentu, jak i czasowe. Wyniki ukazują układ cech świadczący o strukturze zharmonizowanej wskazującej na duże możliwości przetwarzania stymulacji. Analiza wyników uzyskanych w kwestionariuszu FCZ‑KT pozwala wnioskować, że struktura temperamentu badanych 1, 2 i 4 jest bardziej zrównoważona, niż struktura temperamentu badanego 3. Dodatkowo zauważono, że badani 1, 2 i 4 uzyskali wysokie wyniki w skali wrażliwości sensorycznej.
Zrównoważenie cech temperamentu a efektywność treningu Na podstawie analizy wykresów wskaźników LF i VLF stwierdzono poprawę wyników w zakresie redukcji pobudzenia u badanych 1, 2 i 4. Zauważono również, że cechy temperamentu tych badanych były bardziej zrównoważone, niż u badanego 3, który osiągnął najsłabsze wyniki w redukowaniu pobudzenia. Badanych, którzy osiągnęli lepsze wyniki treningu charakteryzuje ponadto wysoki poziom wrażliwości sensorycznej.
Na podstawie zgromadzonego materiału stwierdzono, że badani o bardziej zrównoważonej strukturze temperamentu osiągnęli lepsze efekty treningu. Można zatem wstępnie wnioskować, że uwarunkowania temperamentalne mogą ułatwiać nabywanie umiejętności redukowania pobudzenia w trakcie treningu VR SIT. Interesujący jest fakt wystąpienia wysokich wyników w skali wrażliwości sensorycznej u badanych, którzy nauczyli się bardziej efektywnie redukować pobudzenie. Wyniki badań nad temperamentem wskazują, że ta cecha może mieć inne znaczenie adaptacyjne niż pozostałe charakterystyki temperamentu. Określa się ją jako cechę z pogranicza temperamentu i zdolności, i może ona mieć odmienne podłoże fizjologiczne od pozostałych cech [17,20]. Cecha ta jest określana jako wskaźnik efektywności organizmu w zakresie regulowania stymulacji oraz stanu pobudzenia układu nerwowego, co zdaje się spójne z wynikami uzyskanymi przez badanych. Zgodnie z wynikami badań [8,14] uczenie się nowych umiejętności w sytuacji zaistnienia stresora wpływało na lepsze radzenie sobie z zastosowaniem tych umiejętności nowym środowisku. Przedstawione wyniki badań pozwalają przypuszczać, że również uczenie się umiejętności redukowania pobudzenia w sytuacji VR SIT, gdy badani żołnierze poddawani byli stresującym czynnikom, pozwoli im lepiej kontrolować stres w trakcie operacji wojskowych. Uzyskane rezultaty wymagają jednak weryfikacji w badaniach odroczonych w czasie (sprawdzenie efektywności treningu w realnej sytuacji stresowej, jak i po niej). Z uwagi na wstępny charakter badania oraz małą liczbę osób badanych istnieje potrzeba przeprowadzenia badań na większej grupie.
Wnioski 1. Żołnierze o bardziej zrównoważonej strukturze temperamentu uzyskali lepsze wyniki w treningu. 2. Żołnierzy, którzy osiągnęli lepsze rezultaty w treningu cechowała wysoka wrażliwość sensoryczna. 3. W związku ze wstępnym charakterem powyższych danych konieczna jest replikacja badania na większej grupie.
Piśmiennictwo Omówienie Metoda VR SIT okazała się skuteczna w nabywaniu umiejętności redukowania pobudzenia przez badanych żołnierzy. Trzech spośród czterech badanych osiągało zdecydowanie lepsze rezultaty w ostatniej sesji w porównaniu z początkiem treningu.
1. Sundin J., Fear N.T., Iversen A. i wsp.: PTSD after deployment to Iraq: conflicting rates, conflicting claims. Psychol. Med., 2010; 40: 367–382 2. Hoge C.W., Castro C.A., Messer S.C. i wsp.: Combat Duty in Iraq and Afghanistan, Mental Health Problems, and Barriers to Care. N. Engl. J. Med., 2004; 351: 13–22 3. Meichenbaum D.: Stress Inoculation Training: A preventative and treatment approach. [W:] Lehrer P.M., Woolfolk R.L., Sime W.S. (red.): Principles and Practice of Stress Management. Nowy Jork, Guildford Press, 2007: 497–518
Temperament a wyniki treningu zaszczepiania stresem na przykładzie polskich żołnierzy ISAF
39