U ujścia Noteci do Warty

U ujścia Noteci do Warty

Santok

Santok położony jest w województwie lubuskim, w powiecie gorzowskim. Jako ośrodek osadniczy jest wsią typu ulicówka i siedzibą gminy Santok. Nazwa miejscowości nawiązuje do jej nadrzecznego położenia. Staropolski (starosłowiański) sątok oznacza spływ rzek lub połączenie dwóch rzek (sątok Warty i Noteci).

Wieś zlokalizowana jest u ujścia Noteci do Warty, na wąskiej terasie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, na 66 km rzeki Warty i 225 km rzeki Noteci. Od południa miejscowość ograniczona jest korytami Warty i Noteci, a od północy wysoką krawędzią Równiny Gorzowskiej (por. ryc. 6.2.7).

Ryc. 6.2.7. Fragment mapy topograficznej okolic Santoka (1932 r.)

Źródło: http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/025K_TK25/3258_Zantoch_Planblatt_A_1932.jpg

Santok posiada długą i ciekawą historię związaną z przemianami przestrzennymi wczesnodziejowych struktur osadniczych. Kluczowe znaczenie w kontekście powstania i rozwoju struktur grodowych w odniesieniu do Santoka miało jego położenie. Historyczny ośrodek osadniczy, gród santocki powstał około połowy VIII wieku w miejscu atrakcyjnym osadniczo, o znaczących naturalnych walorach obronnych jakim były widły rzek Noteci i Warty. Lokalizacja grodu w tym miejscu nie była przypadkowa i wykazywała związek z kluczowym punktem i siecią połączeń (szlaków) wodnych. Gród założono w ważnym punkcie strategicznym obszaru pradoliny stanowiącym przejście przez nadwarciańskie i nadnoteckie bagna (Garbacz 2013). Oprócz funkcji obronnych pełnił również ważną rolę w organizacji państwa polskiego przez pierwszych Piastów i był, jak wskazywał Gall Anonim w „Kronice polskiej” „kluczem i strażnicą Królestwa Polskiego”.

Położenie grodu wiązało się z wieloma korzyściami m.in. z dostępem do zasobów wody i komunikacją lokalną oraz rozwojem szerszych kontaktów i wymiany handlowej. Gród santocki zlokalizowano na ważnym szlaku komunikacyjnym i handlowym prowadzącym z nadbałtyckich ośrodków rzemieślniczo - handlowych w głąb ziem w dorzeczu Odry i Warty (zaplecze rolnicze). W związku z tym ówczesny Santok był z pewnością ważnym punktem obsługi na szlaku wodnym, w którym naprawiano łodzie i zaopa-

Fot. 6.2.6. Santok na tle rzeki Noteci i Warty

Źródło: M. Szelest

Fot. 6.2.7. Nadrzeczna panorama Santoka

Źródło: M. Szelest

trywano żeglarzy w żywność. We wczesnym średniowieczu był to najważniejszy i najpotężniejszy gród polski na linii Warty i Noteci (Zamelska-Monczak 2011).

Gród znajdował się w innym miejscu niż dzisiejsza wieś, na lewym brzegu Warty. Wieś rozlokowała się na prawym brzegu rzeki. Mieszkańcy wsi trudnili się rolnictwem, ogrodnictwem i sadownictwem oraz hodowlą i rybołówstwem, kowalstwem, garncarstwem, rogownictwem.

Obecnie jest to węzeł dróg wodnych Warty oraz Noteci swobodnie płynącej. Do ważnych atrakcji turystycznych należy Muzeum Grodu Santok znajdujące się w pobliży przeprawy promowej. Na 225,6 km rzeki Noteć znajduje się przystań w pobliżu, której rozciąga się santocka promenada wraz z zapleczem rekreacyjno-kulturalnym i sportowym (por. fot. 6.2.7). Nad miejscowością w miejscu gródka pomorskiego z XI wieku i niewielkiego zamku rycerskiego z XV wieku góruje wieża widokowa z 1936 roku. Do dziś zachowały się zarysy wałów grodu i podgrodzia oraz fragmenty fosy. Na lewym brzegu Warty na terenie grodziska znajduje się rezerwat archeologiczny.