Airborne - Lingewaard

AIRBORNE KRANT

HERDENKEN | HISTORIE | INFORMATIE | VERHALEN

DE EVACUATIE

Project IK KOM TERUG verzamelde meer dan honderd persoonlijke verhalen over de evacuatie van Arnhem en omstreken in 1944-1945. Het zijn verhalen over leed, over moed, over hoop en over veerkracht. Twintig van deze verhalen zijn al te zien in een vijfdelige buitententoonstelling, verspreid door de Airborne regio. Met tekeningen, foto’s en citaten, maar ook in gesprekken met jongeren in de bijbehorende podcastserie, komen deze verhalen opnieuw tot leven.

ER OP UIT IN DE AIRBORNE REGION

Herdenken, beseffen en beleven van de Slag om Arnhem, dat doen we met elkaar. In deze krant vindt u de Airborne kalender vol herdenkingen, activiteiten, tentoonstellingen en tours voor jong en oud. Op de Airborne Region website vindt u nog meer tips voor een dagje uit in deze regio. Wandel bijvoorbeeld mee met een deskundige ‘battlefield guide’ of fiets langs de vele oorlogsmonumenten. Tips voor leuke activiteiten en de meest actuele informatie over de kalender vindt u op: www.airborne-region.nl.

DANK AAN VETERANEN! WE DENKEN AAN U.

DZIĘKUJEMY WAM, WETERANI! MYŚLIMY O WAS.

De Airborne krant is een uitgave van de Airborne Region en verschijnt in alle Airborne gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum en daarbuiten.

Een deel van de buitententoonstelling van IK KOM TERUG is te vinden in Park Hartenstein in Oosterbeek.

Wij staan stil bij Market Garden.

Jij toch ook?

Omroep Gelderland staat in september in het teken van Operatie Market Garden. Meer weten? Kijk dan op gld.nl/marketgarden.

Airborne Wandeltocht | 2 september Vanaf 15.00 uur live vanuit Oosterbeek op TV Gelderland.

Bridge to Liberation | 15 september Vanaf 17.15 uur live vanuit Arnhem op TV Gelderland. In combinatie met de herdenking op het Airborneplein.

Luchtlandingen Ginkelse Heide | 16 september Vanaf 11.00 live op TV Gelderland.

Herdenkingen (live)

• Herdenking Airborneplein Arnhem | 15 sept

• Herdenking Ginkelse Heide | 16 sept

• Herdenking Oosterbeek | 17 sept

Van alle markten thuis

| Tapenade bar met 30 soorten tapenades | Vers gegrilde kip |

| Slagerij met keurslager kwaliteit voor een eerlijke prijs (dagelijks vers vlees) | Baklava | Vers Turks brood

| Turkse pizza | Groente en fruit |

“1 miljoen mensen gelukkig oud laten worden”

Zorg moet weer over mensen gaan. Warmte, verwondering en aandacht staan daarin voor ons centraal.

Wij brengen op onze locaties zorg terug naar de oorsprong: zorgen voor elkaar.

Wil jij ons helpen onze missie te behalen laat het ons weten via onze website www.dezorgvantoen.nl of Whats-app 030-8993331.

Locatie

Residentie De Molen in Ede.

foto: Rene Knoop

ECHO’S UIT HET VERLEDEN

EEN REGIO VOL VERHALEN

In aanloop naar de vijftigste herdenking van de Slag om Arnhem vroegen gemeenten zich af hoe lang mensen nog zouden blijven herdenken. Er waren immers niet zoveel Arnhem-veteranen meer in leven: slechts 1.500. Nu, in 2023, weten we wel beter. In de jaren die volgden namen Arnhem-veteranen een steeds belangrijkere plek in tijdens de herdenkingen in de Airborne Region. Hun status rees naar ongekende hoogte. Ze waren net filmsterren uit een vervlogen tijdperk en genoten daar zichtbaar van.

Maar de afgelopen jaren zagen we ook hun aantal krimpen. Dit jaar hopen we nog op de aanwezigheid van 2 of 3 veteranen. In het kroonjaar 80 jaar Slag om Arnhem moeten we het waarschijnlijk doen zonder de markante aanwezigheid van de veteranen van toen. Wat overblijft zijn hun verhalen; de echo’s uit het verleden.

In de vier Airbornegemeenten, Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum, is de afgelopen jaren hard gewerkt om de verhalen van veteranen en ooggetuigen van de Slag om Arnhem te bewaren en door te geven aan volgende generaties. Door de verhalen te verwerken in o.a. wandelingen, tentoonstellingen en podcasts verbinden we hun verhalen aan het landschap van nu. Denk bijvoorbeeld aan de Ginkelse Heide, Dropzone Y, waar op 18 september bijna 2.000 parachutisten landden om deel te nemen aan de grootste luchtlandingsoperatie van de Tweede Wereldoorlog. De heide ligt er nog net zo bij als op die maandag 79 jaar geleden. Zelfs de stammen van de bomen achter het monument zijn er nog. Het Landmark ‘Vensters op het verleden’ verbeeldt die gebeurtenissen en vormt het startpunt van een wandeling.

Wanneer de wandelaar de route van de parachutisten vervolgt komt men in Oosterbeek. In het Airborne Museum zijn verhalen van ooggetuigen te beluisteren en veelal verbonden aan persoonlijke objecten die worden tentoongesteld in de vitrines. De perimeterroute rond het museum laat de wandelaar meemaken hoe klein het

STICHTING AIRBORNE REGION

gebied was van waaruit de Britten zich moesten verdedigen terwijl zij vanuit elke richting werden aangevallen door Duitse troepen.

Via de Airborne begraafplaats, waar bijna 1.700 Britse en Poolse militairen een laatste rustplaats vonden en nog altijd veteranen worden bijgezet bij hun kameraden van toen, gaat de route verder naar Arnhem. Hier vindt men informatiecentrum Airborne at the Bridge. Daar, met zicht op de wereldberoemde John Frostbrug, staan de persoonlijke verhalen centraal van een Britse, Nederlandse en Duitse militair die sneuvelden tijdens deze beroemde slag.

Aan de overkant van de rivier wordt in Overbetuwe de Poolse kant van de Slag om Arnhem belicht. Hier vindt men het verhaal van generaal-majoor Sosabowski die twijfelde aan de onfeilbaarheid van het plan van Operatie Market Garden en na de oorlog werd beledigd en achtergesteld ondanks het moedige optreden van zijn troepen.

Dit jaar staat in alle vier Airbornegemeenten de bijzondere tentoonstelling Ik Kom Terug over de evacuatie van inwoners van Arnhem en

De Airborne gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum werken met honderden partners in deze regio samen om het verhaal van de Slag om Arnhem krachtig uit te dragen en gedurende het hele jaar inwoners en bezoekers van de regio te betrekken bij deze geschiedenis. Vanuit deze intensieve samenwerking is de Airborne Region ontstaan. Dat is niet alleen een titel die we als hele regio trots uitdragen, maar het is ook een platform waarop alle initiatieven samen komen.

De Stichting Airborne Region (SAR) bundelt het netwerk, kennis en inspiratie tussen partners, en voor u, via deze Airborne Krant en de website www.airborne-region.nl. Meer weten en partner worden? Mail ons via coordinator@airborne-region.nl.

omstreken. Tijdens en na de verloren Slag om Arnhem moesten meer dan 150.000 mensen op last van de bezetter huis en haard verlaten om elders een onderkomen te zoeken. Ede en de Veluwe stroomden vol: boerderijen huisvestte soms wel 40 mensen en gezinnen woonden in kippenhokken bij wildvreemden. Pas na de bevrijding in april 1945 keerden zij terug naar kapotgeschoten en geplunderde huizen en probeerden zij hun levens weer op te bouwen. De tentoonstelling laat ooggetuigen aan het woord over

HANG DE AIRBORNE VLAG UIT!

Jaarlijks eren we de helden van toen door in september massaal de Airborne vlag uit te hangen. De Pegasus vlag en Airborne vlaggen (o.a. Arnhem, Oosterbeek, Renkum, Driel, Ede) vindt u bij verschillende verkooppunten in de Airborne regio waaronder het Airborne Museum.

Liever online uw vlag kopen? Ga dan naar www.airborneherdenking.nl.

COLOFON

De Airborne Krant 2023 verschijnt in de hele Airborne regio (gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum) en aangrenzende gemeenten. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum.

OPDRACHTGEVER: Stichting Airborne Region coordinator@airborne-region.nl

REDACTIE MEDEWERKERS: Lisa van Kessel, Roger Beets, Alexander Heusschen, Martine Heusden, Feike Klomp, Anita Hendricx, Marcel Spanier, Jory Brentjens, 11 Luchtmobiele Brigade, Rosalie Thomassen (hoofd redactie namens Stichting Airborne Region).

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, geluidsband, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De redactie doet er alles aan om de juiste informatie te verwerken, maar staat niet in voor onvolkomenheden of wijzigingen.

hun persoonlijke ervaringen van die chaotische evacuatie. In de gelijknamige podcast zijn hun verhalen te horen.

Verhalen van toen zijn echo’s uit het verleden, maar worden nooit vergeten!

Samen delen we één geschiedenis: onze unieke Slag om Arnhem. Samen geven we de verhalen door: Airborne op weg naar vrijheid.

Arnhem

Ede

Overbetuwe

Renkum

FOTO’S: 11 Luchtmobiele Brigade, Frank Annotee, Eva Broekema, FunckSterrShoots, Gelders Archief, Gemeente Renkum, Gemeente Ede, Gemeente Arnhem, Gemeente Overbetuwe, Glider Museum, Floris Heuer/B2L, Alexander Heusschen, Imperial War Museum, Joods Monument Arnhem, Maarten Nauw, Daan van Oort, Pathé Ede, Toerisme Arnhem Nijmegen, Ton Timmer, Arjan Vrieze

UITGEVER: MDH Uitgeverij

DRUKKER: Janssen Pers

LAY OUT: MDH Uitgeverij, Doetinchem

Praktijk voor Tandheelkunde

Implantologie en mondhygiëne

Gochsestraat 49

6851 JD HUISSEN

Tel: 026-3250816

Tandartspraktijk Wichers is gecertificeerd voor lachgassedatie voor angstige patiënten. Voor zowel volwassenen als kinderen.

Wichgers Tandartspraktijk staat geregistreerd in het Kwaliteitsregister

Tandartsen (KRT)

E-mail: info@tandartspraktijkwichgers.nl Website: www.tandartspraktijkwichgers.nl

EEN WERELDREIS VIA DRIEL

Bolesław ‘Bolek’ Ostrowski is 104 jaar oud en de laatste levende veteraan van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade. Hij legde een wereldreis af tussen zijn geboorteregio in de huidige Oekraïne en de gevechten bij Driel. Het verhaal van Bolek is typerend voor dat van veel Poolse veteranen. Via grote omwegen droegen zij bij aan de oorlogsinspanning en velen van hen keerden nooit meer terug naar hun vaderland.

DE OORLOG BEGINT

Bolek wordt op 4 juli 1919 geboren in de Dubno-regio die toen nog in Polen lag. Hij groeit op in een boerderij en heeft een gelukkige jeugd. Op 1 september 1939 valt nazi-Duitsland Polen binnen en begint de Tweede Wereldoorlog. Vanuit het westen komen vluchtelingen aan in Dubno. Nadat op 17 september ook de Sovjet-Unie Polen aanvalt, wordt Dubno door de Sovjets bezet. Tijdens de bezetting deporteren de Sovjets circa 300.000 krijgsgevangenen en Poolse intelligentsia naar het oosten van de Sovjet-Unie. Enkele tienduizenden worden vermoord en nog meer komen er om in (werk)kampen. Het leven is moeilijk en Bolek schoolt zich om tot onderwijzer. Hij gaat lesgeven, maar moet in maart 1941 in dienst van het Rode Leger. In goederenwagons reist hij met tientallen andere dienstplichtigen naar het oosten waar hij wordt opgeleid tot radio-operator.

In juni 1941 valt nazi-Duitsland de Sovjet-Unie aan. Grote delen van de Sovjet-Unie worden veroverd waaronder delen van Polen die in 1939 door de Sovjets waren ingenomen. Binnen het Rode Leger begon men te twijfelen aan de loyaliteit van de Poolse militairen en er werd daarom besloten ze naar werkkampen in Siberië te deporteren. De Poolse regering in ballingschap in Londen zet zich in voor de vrijlating van deze Polen en weet hen vrij te krijgen. Bolek wordt ook vrijgelaten en hij wil zich aansluiten bij het Poolse leger in ballingschap. In maart 1942 reist hij per trein naar Arys in Kazachstan.

DE WERELDREIS NAAR DRIEL

Boleks reis stopt niet in Kazachstan. Hij reist via Oezbekistan en Turkmenistan per stoomschip naar Pahlevi in Perzië. Daar worden de Poolse militairen uitgerust door de Britse troepen. Bolek vervolgt daarna zijn reis langs Bagdad, Tel Aviv en Egypte. Vanuit Port Suez Haven reist hij nog langs Pietermaritzburg in Zuid Afrika, Durban, Rio de Janeiro, New Jersey en Halifax voordat hij uiteindelijk op 6 oktober 1942 aankomt in Greenock in Schotland. Hier sluit Bolek zich aan bij de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade en kan hij opnieuw aan de slag als radio-operator.

DRIEL EN DAARNA

Met de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade landt Bolek op 21 september 1944 bij Driel onder zware beschietingen. Hij landt veilig en weet snel zijn radioset te vinden. De brigade verzamelt zich bij boerderij De Baarskamp. De radioset van Bolek en zijn team blijkt de enige betrouwbare verbinding met de Britse troepen in Oosterbeek.

’s Nachts trekt de brigade zich terug op de boerderij die het hoofdkwartier wordt tijdens het verblijf in Driel. Het lijkt er op dat het Duitse artillerievuur de radiozender volgt, waarschijnlijk door gebruik van radiopeilingen. De beschietingen stoppen alleen als de Duitsers lijken te schuilen tijdens door jachtvliegtuigen ondersteunde bevoorradingsvluchten van de geallieerden. Bolek overleeft alle beschietingen.

De inzet van de Poolse troepen bij Driel kon het tij van de Slag om Arnhem niet meer keren. Op 26 september kwam de Slag om Arnhem ten einde. De Poolse troepen keerden met de Britten terug naar Londen en werden later nog ingezet als onderdeel van het geallieerde bezettingsleger in Duitsland. Bolek keert niet terug naar Polen. Het land is na de oorlog onder de communistische invloedssfeer van de Sovjet-Unie en net als de meeste andere militairen uit zijn brigade is Bolek er niet meer welkom. In 1958 emigreert Bolek naar Canada.

75 JAAR TAXI CHARITY FOR MILITARY VETERANS

Toen in 2012 ruim 190 Britse WO2 veteranen naar Oosterbeek kwamen, kon niemand vermoeden dat de Taxi Charity organisatie die de veteranen in 80 Londense taxi’s overbracht tot op de dag van vandaag nog zo actief zou zijn. De organisatie bestaat dit jaar 75 jaar en ondanks het afnemend aantal veteranen zijn ze nog altijd toegewijd aan het welzijn van deze moedige strijders.

Tijdens de pandemie brachten de Londens cabbies regelmatig een bezoek aan ‘hun’ veteranen om te zien of alles nog goed met ze ging. Ze brachten eten of reden ze naar de dokter. Dit deden zij geheel belangeloos, in hun eigen vrije tijd en zonder vergoeding.

In alle jaren heeft de Taxi Charity duizenden veteranen geholpen. De organisatie werd daarvoor onderscheiden met de hoogste Britse onderscheiding voor vrijwilligersorganisaties, The Queen’s Award for Voluntary Services.

TCMV Ambassadeur Frans Ammerlaan: “In mei van dit jaar brachten de Black Cabs 17 Tweede Wereldoorlog veteranen naar Wageningen, waar ze mee reden in het Bevrijdingsdefilé. Evenals in september 2022 hopen ze weer enkele veteranen naar Oosterbeek te kunnen brengen voor de Airborne Wandeltocht en mogelijk later die maand weer voor de Airborne Herdenkingen.”

www.taxicharity.org/donations

Hou je van luxe chocolade en een gezellige, knusse sfeer? Kom dan eens naar

Alberdeco in Gendt!

Bolesław ‘Bolek’ Ostrowski voor de herdenking op het pondje bij Driel in 2014. Foto: Ton Timmer

ZWEMMEN 3 ZWEMLES 3

ZWEMDOPJES3

Voorkom oorontsteking met alle nare gevolgen door goed aangemeten zwemdopjes te gebruiken.

Bel snel voor een afspraak.

VACATURE: HAARSTYLIST

Wij zijn een salon met een gezellig team! Bij ons ben je 1x in de maand de zaterdag vrij. 1 koopavond in de week tot 20.00 uur.

• De zaterdag om 15.00 dicht.

• We hebben fruit op het werk.

• Aanwezigheidsbonus.

• Jaarbonus oplopend naar een extra maand.

• Haalbare provisies.

www.deoor-zaak.nl

Grote Molenstraat 3c 6661 DB Elst

T 0481 35 03 68

Rijksweg Zuid 2, Elst Tel. 0481-350552

• Vrijwillig cursussen onder werktijd.

• Doorgroeimogelijkheden (leidinggevende, trainer verantwoordelijke voor socialmedia )

• Salaris boven het CAO niveau.

Nieuwgierig geworden neem dan contact met ons op voor een gezellig praatje. 0481 350552 of 0628272011

OPENINGSTIJDEN:

Rensa Family daagt je uit om het beste uit jezelf te halen. In onze familie krijg je het vertrouwen en de ruimte om te excelleren in jouw vakgebied. Daarbij leren wij van jou en jij van ons. Samen groeien. Dát is de familiegedachte!

Bekijk alle vacatures: werkenbijrensafamily.nl

LEES VERDER EN BEKIJK ALLE GROEIFILMS

Obdam Financieel Advies

Klappenburgstraat 1A, 6681 XN Bemmel

T 0481 - 46 48 55

E info@obdamfa.nl I www.obdamfa.nl

De buurtzame bank.

Een buurtzame bank is een vertrouwd gezicht in de buurt. Al 100 jaar.

WIL JE MEER VRIJE TIJD EN MEER VERDIENEN DAN BEN JE BIJ ONS AAN HET GOEDE ADRES

Elst

OPERATIE MARKET GARDEN

Operatie Market Garden was de grootste luchtlandingsoperatie van de Tweede Wereldoorlog. Nog nooit waren er zo veel parachutisten en luchtlandingstroepen in één operatie ingezet. Het was dan ook een uitgebreid plan: in een korte tijd moesten meerdere bruggen over rivieren en kanalen in Nederland veroverd worden. Als de luchtlandingstroepen de bruggen in konden nemen en vast konden houden totdat ze door grondtroepen bereikt werden kon de oorlog misschien nog wel voor kerst worden beëindigd.

HET PLAN

Na de geallieerde successen in Normandië in augustus 1944 leek het Duitse leger zo goed als verslagen. De Britse veldmaarschalk Montgomery kwam met een gewaagd plan: Operatie Market Garden. De operatie bestond uit twee delen. Operatie Market was de dropping van ca. 35.000 luchtlandingstroepen. Zij moesten bruggen bij onder andere Eindhoven, Grave, Nijmegen en Arnhem innemen en vasthouden totdat ze de door grondtroepen bereikt werden. De opmars van grondtroepen van de Belgische grens tot over de Rijnbrug in Arnhem was Operatie Garden.

Drie luchtlandingsdivisies en een Poolse luchtlandingsbrigade namen deel aan het plan. De Amerikaanse 101e Luchtlandingsdivisie sprong bij Eindhoven, de Amerikaanse 82e Luchtlandingsdivisie werd gedropt bij Nijmegen en de Britse 1e Luchtlandingsdivisie en de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade werden bij Arnhem ingezet.

Liberation Garden

Vrijheidsmuseum

Oorlogsmuseum

Overloon

AIRBORNE MUSEUM AT HARTENSTEIN

Utrechtseweg 232, Oosterbeek, NL

In het Airborne Museum staat de geschiedenis van de Slag om Arnhem centraal. Leer hier over de strijd bij de Rijnbrug in Arnhem en in de perimeter in Oosterbeek door verhalen en objecten van Nederlandse burgers en Britse, Poolse en Duitse militairen en ervaar de gevechten in de Airborne Experience. www.airbornemuseum.nl

VRIJHEIDSMUSEUM

Wylerbaan 4, Groesbeek, NL

In het Vrijheidsmuseum wordt de bezoeker meegenomen in het thema vrijheid in de twintigste eeuw en in het nu. Er is speciale aandacht voor Operatie Market Garden en het Rijnlandoffensief en de beleving van oorlog vanuit meerdere perspectieven staat centraal. www.vrijheidsmuseum.nl

Operatie Market Garden begon op zondag 17 september 1944 en op de eerste dag werden de nodige successen behaald. De Duitse troepen waren totaal verrast door de luchtlandingen en veel van de bruggen vielen in geallieerde handen. Het liep echter niet overal volgens plan. De Waalbrug in Nijmegen werd niet ingenomen en slechts een kleine groep Britse militairen wist de Rijnbrug in Arnhem te bereiken.

In de dagen die volgden bleek de Duitse tegenstand groter dan verwacht. De route die de geallieerde grondtroepen volgden bleef door Duitse eenheden aangevallen worden en dit zorgde voor veel vertraging. De Duitse aanvallen waren zo zwaar dat de route van de Belgische grens naar Nijmegen bekend kwam te staan als Hell’s Highway.

Op 20 september staken bij Nijmegen troepen van de 82e Luchtlandingsbrigade in kleine canvas boten en onder zwaar vijandelijk vuur de Waal over. De Waalbrug werd vervolgens van beide kanten aangevallen en na een hevig gevecht viel de brug in geallieerde handen. De grondtroepen konden nu hun weg naar Arnhem vervolgen, maar de vertraging die was opgelopen bleek te groot.

De Britse troepen die onder John Frost het noordeinde van de Rijnbrug in Arnhem in handen hielden waren volledig ingesloten en moesten zich na drie dagen van zware strijd overgeven. De rest van de Britse 1e Luchtlandingsdivisie was ondertussen tot Oosterbeek teruggedrongen waar zij continu werden aangevallen door Duitse troepen. Aan de overkant van de Rijn hadden de Poolse luchtlandingstroepen Driel ingenomen en zij probeerden de Britten bij Oosterbeek te bereiken. Kleine groepjes Poolse militairen bereikten de Britten maar het was niet genoeg om de geallieerde positie te stabiliseren.

OORLOGSMUSEUM OVERLOON

Museumpark 1, Overloon, NL

In Oorlogsmuseum Overloon is er speciaal aandacht voor de Slag bij Overloon, maar wordt ook het bredere verhaal van de Tweede Wereldoorlog vertelt. Hier vind je verhalen over het verzet en de bevrijding en een enorme collectie authentiek militair materieel. www.oorlogsmuseum.nl

Na negen dagen was de situatie hopeloos geworden. Er werd besloten de restanten van de Britse divisie en de Poolse troepen die zich aan de noordzijde van de Rijn bevonden te evacueren. In de nacht van 25 op 26 september werden de troepen over de rivier teruggetrokken. Met de evacuatie kwam Operatie Market Garden ten einde.

LIBERATION GARDEN

Koningin Louisa-Marialaan 2, Leopoldsburg, BE

In Liberation Garden stapt de bezoeker in de schoenen van bezetters, verzetsmensen en bevrijders. In het museum leer je over de start van Operatie Market Garden, maar ga je als bezoeker ook interactief aan de slag met andere Tweede Wereldoorlog verhalen uit Vlaanderen. www.liberationgarden.be

HET RESULTAAT

De brug over de Rijn in Arnhem bleek een brug te ver en Operatie Market Garden mislukte. De operatie had grote gevolgen voor de Nederlandse bevolking. Grote delen van het zuiden van Nederland waren bevrijd. Het gebied rondom Nijmegen lag nu in de frontlinie en zou als startpunt dienen voor een nieuwe aanval op Duits grondgebied in februari 1945. Het noorden van Nederland bleef bezet. In Arnhem en omgeving moesten ruim 150.000 mensen verplicht hun huizen verlaten en veel mensen in het noorden en westen van Nederland kregen te maken met de Hongerwinter.

DE STRIJD

Britse tanks steken de Waalbrug in Nijmegen over.

Foto: Imperial War Museum B 10172

Verwoeste noordzijde van de Rijnbrug in Arnhem.

Foto: Imperial War Museum MH 2061

Wij zoeken

nieuwe collega’s voor beschermd en verzorgd wonen

Helpenden

Verzorgenden IG

Verpleegkundigen

BBL-leerlingen

Heb jij hart voor de zorg en oog voor de vegetarische leefstijl van onze bewoners? www.felixoord.nl

en ontdek wat Vegetarisch Zorgcentrum Felixoord jou kan bieden!

Felixoord is onderdeel van Icare

GEVLUCHT OM TE VECHTEN

Iets voor 13.00 uur op zondag 17 september 1944 landden de eerste Britse parachutisten ten westen van Arnhem. Operatie Market Garden was begonnen. De eerste troepen die aankwamen behoorden tot de 21st Independent Parachute Company die de drop- en landingszones voor de 1st Airborne Division moesten markeren. Wat weinig mensen weten is dat tien van de 180 leden van de 21st Company Joodse mannen uit Duitsland en Oostenrijk waren. Zo ontstond de opmerkelijke situatie dat er zich een aanzienlijke groep Duitsers en Oostenrijkers bevond onder de eerste geallieerde troepen die tijdens de Slag om Arnhem in actie kwamen. In de dagen die volgden zouden deze mannen de landingsvelden markeren voor de verdere Britse luchtlandingstroepen, waaronder zich nog eens elf Duitse en Oostenrijkse militairen bevonden.

In de tentoonstelling Gevlucht om te Vechten wordt het verhaal van deze 21 mannen verteld. Zij hadden nazi-Duitsland in de jaren ’30 moeten ontvluchten en hadden daarbij vrijwel al hun familie en bezittingen achter moeten laten. Hans Schwarz had zijn synagoge in vlammen op zien gaan:“Ik keek hulpeloos toe en zag hoe de leden van de SA voorkwamen dat de brandweer het vuur bluste.” Anderen zoals Louis Hagen hadden al in concentratiekampen gevangen gezeten.

In Groot-Brittannië werden hun pogingen een nieuw leven op te bouwen ruw onderbroken door de Duitse invasie van West-Europa. Naarmate de angst voor een Duitse invasie groeide onder de Britse bevolking nam ook het wantrouwen ten aanzien van Duitse en Oostenrijkse vluchtelingen toe. In juni 1940 voelde de Britse overheid zich gedwongen om in te grijpen en werd besloten alle Duitsers en Oostenrijkers in Groot-Brittannië, waaronder de Joodse vluchtelingen, te interneren. Sommigen, zoals Harold Schilling en Adolf Bleichröder, werden zelfs naar Canada en Australië gestuurd om daar geïnterneerd te worden. Om vrijgelaten te worden uit de interneringskampen meldde een groot aantal vluchtelingen zich aan bij het Britse leger.

De argwaan van de Britse overheid was echter nog niet geheel verdwenen waardoor in eerste instantie alleen ongewapende dienst bij het Britse Auxiliary Military Pioneer Corps mogelijk was. Dit korps verrichtte ondersteunende taken voor het Britse leger zoals het bewaken van depots en aanleggen van versterkingen. In 1943 werd echter besloten dat de Duitse en Oostenrijkse vluchtelingen ook voor dienst bij andere

onderdelen van het Britse leger in aanmerking konden komen. Veel van de mannen stonden te springen om een actievere bijdrage aan de strijd te leveren en ca. honderd van hen maakten de overstap naar de Britse luchtlandingsstrijdkrachten.

21 Joodse Duitse en Oostenrijkse vluchtelingen waren betrokken bij de Slag om Arnhem in september 1944. Deze mannen markeerden de landingsvelden, bestuurden zweefvliegtuigen of kwamen met parachutes neergedaald. Negen dagen lang vochten ze zij aan zij met hun Britse en Poolse collega’s tegen een alsmaar groeiende overmacht. Velen van hen raakten gewond en een aantal overleefde de strijd niet.

Ontdek hun persoonlijke verhalen in de tentoonstelling Gevlucht om te vechten, te zien t/m 25 februari 2024 in het Airborne Museum. Het verhaal van deze mannen is ook opgetekend in een boek met dezelfde titel. Gevlucht om te Vechten, geschreven door conservator Jory Brentjens, is onder andere online verkrijgbaar en in de museumwinkel van het Airborne Museum.

REN MEE VOOR VRIJHEID TIJDENS DE AIRBORNE FREEDOM RUN

Vrijheid is voor ons Nederlanders een kernwaarde. Maar hoever gaan we om deze vrijheid te beschermen? Woorden zijn makkelijk, maar soms zijn daden nodig om te laten zien dat we onze vrijheid waarderen. Om te blijven herdenken dat wij in Nederland alweer 78 jaar in vrijheid leven, maar ook om te beseffen dat vrijheid voor veel mensen in andere landen niet zo vanzelfsprekend is, organiseren we dit jaar een memorabel hardloopevenement: de Airborne Freedom Run.

Eucalypta.nl

Snoepgoed en Relatiegeschenken

Al 23 jaar specialist in zoetwaren. In onze webshop kan je snel, veilig en gemakkelijk je favoriete snoepgoed kopen, ook suikervrij, vegan, lactosevrij en glutenvrij.

Ook voor zakelijk, maatwerk, bedrukt snoep of gepersonaliseerde verpakking kan je bij ons terecht. Tel. 0481-769061 info@eucalypta.nl

www.eucalypta.nl

De 10 kilometer Airborne Freedom Run is de hoofdrun van dit evenement. Deze vindt plaats op zondag 10 september. Maar er is meer én belangrijker nog; toegankelijk voor iedereen. We organiseren namelijk op zaterdag 9 september de Night Edition, waarbij je er zelf voor kunt kiezen of je 5 kilometer rent, wandelt of meedoet met hulpmiddelen (zoals een rolstoel of rollator). Daarnaast kun je ook een trail lopen in verschillende afstanden en kunnen de kinderen een kidsrun lopen.

Maak kennis met de Airborne Freedom Run. Dé run waar woorden omgezet worden in daden. Doe mee en voel de kracht van je eigen inzet. Vergeet niet waar we vandaan komen en wat we hebben moeten doorstaan om hier te zijn. Sta stil bij het verleden en ren voor de toekomst.

Meer informatie of inschrijven? www.airbornefreedomrun.nl

Welkom, neem plaats!

Onze Bistro Gourmand in het centrum van Huissen laat je ontdekken hoe toegankelijk uitmuntende kwaliteit kan zijn.

Voel je thuis en ontdek onze verfrissende smaakcombinaties! Strijk neer in onze binnentuin of boek binnen een tafeltje.

Vierakkerstraat 30 Huissen Tel. 026 3257001 | www.barlekker.nl

Tentoonstelling Gevlucht om te Vechten in het Airborne Museum. Daan van Oort Fotografie

Foto: Frank Annotee

AIRBORNE REGIO AGENDA

AIRBORNE HERDENKINGEN

 Een aantal herdenkingen zijn besloten. Meer informatie vindt u op de website van de organisatie.

15 september 09.00 uur

Herdenking bij de Naald Oosterbeek www.renkum.nl/Bezoekers/Airborne

15 september 09.30 uur

Kranslegging Gelderland-monument bij Airborne Museum Oosterbeek www.renkum.nl/Bezoekers/Airborne

15 september 11.00 uur

Herdenking bombardement op Ede-Zuid 17 september 1944 Parkweg, Ede www.platformmhe.nl

15 september 11.00 uur

Herdenking Renkumse Heide t.h.v Telefoonweg 2, Renkum www.renkumleeft.nl

15 september 15.00 uur

Airborne-herdenking Nassauplein Arnhem-West (Lombok) www.airbornearnhemwest.nl

15 september 18.15 uur

Herdenkingsbijeenkomst Eusebius (besloten) www.arnhem.nl/airborne

15 september 18.45 uur

March over the Bridge John Frostbrug, Arnhem www.arnhem.nl/airborne

15 september 19.15 uur

Kransleggingsceremonie Airborneplein, Arnhem www.arnhem.nl

16 september 11.30 uur

Airborne Herdenking Ginkelse Heide, Ede www.ede.nl/airborne

16 september 14.00 uur

Aircrew Monument memorial service Utrechtseweg 232, Oosterbeek www.renkum.nl/Bezoekers/Airborne

16 september 15.00 uur

Herdenking Polenplein Driel www.driel-polen.nl

16 september 17.30 uur

Herdenking Royal Engineers Monument Drielse Rijndijk, Arnhem - Driel

16 september 19.00 uur

Airborne Herdenking Heelsum Bennekomseweg 2A, Heelsum www.oranjedagheelsum.nl

17 september 11.00 uur

Airborne Memorial Service, Arnhem- Oosterbeek War Cemetery Van Limburg Stirumweg, Oosterbeek www.airbornememorialservice.nl

17 september, 15.00 uur

Herdenking Airbornebank Dorpsplein, Wolfheze www.dorpsbelangwolfheze.nl

17 september, 16.00 uur

Herdenking Air Despatch Monument Limburg van Stirumweg, Oosterbeek www.renkum.nl/Bezoekers/Airborne

25 september, 21.00 uur

Stille tocht White Ribbon Mile Oude Kerk, Oosterbeek www.whiteribbonmile.nl

Alle vermeldingen zijn onder voorbehoud van wijzigingen en mogelijke restricties.

Volg de herdenkingen live Veel Airborne herdenkingen zijn thuis live te volgen via Omroep Gelderland en RTV Connect, via tv of online via hun websites: www.gld.nl/ marketgarden & www.rtvconnect.nl

AIRBORNE EVENEMENTEN

25 augustus 20.00 uur

Airborne Veteranenavond www.ede.nl/airborne

1-29 september

Airborne Filmmaand bij Pathé: Oorlogstijd op het doek www.Pathe.nl/airborne

1-29 september

Coventry-gebed Elke vrijdag, Remonstrantse kerk, Oosterbeek www.coventryberaad.nl

2 september 76ste Airborne Wandeltocht www.airbornewandeltocht.nl

10 september

Airborne Freedom Run

Met Kids Run, trails en 10 km loop www.airbornefreedomrun.nl

10 september 13.00 uur

De Kazerne (Be)Leeft

Open Monumentendag Frisokazerne Akoesticum, Ede www.akoesticum.org

12-17 september

Airborne International Youth Conference YOUCEE www.youcee.eu

13 september 20.00 uur

Historische lezing over Slag om Arnhem in Arnhem-West Buurthuis‚ t-Huukske, Mauritsstraat 22, Arnhem www.airbornearnhemwest.nl

14-16 september

3 september 20e Airborne Solextoertocht Start & finish Kasteel Doorwerth, Fonteinallee 2B, Doorwerth www.pegalex.nl

4-25 september White Ribbon Mile Start Oude Kerk, Benedendorpseweg 134, Oosterbeek www.whiteribbonmile.nl

9 september Polentocht Driel www.polentochtdriel.nl

Airborne - Field Hospital Concertzaal, Oosterbeek, Rozensteeg 3, Oosterbeek www.facebook.com/WarDepartmentLHG

15 & 16 september

Renkum Airborne 2023 Dropzone X, Renkumse Heide t.h.v Telefoonweg 2 Renkum www.renkumleeft.nl

15 september 13.30 uur

Rondvaart „A Bridge Too Far” Start bij de Oude Kerk, Oosterbeek www.deblauwebever.nl

15 september 14.00 uur

Bridge to the Future Conferentie‚ Strijders voor democratie’ Musis Arnhem, Velperbuitensingel 23, Arnhem www.bridgetothefuture.nl

9 september 16.00 uur

Wolfheze Airborne Xperience #WAX Plein van Mesdagweg Wolfheze www.dorpsbelangwolfheze.nl

9 september 20.00 uur

Airborne Freedom Run Night Edition www.airbornefreedomrun.nl

15 & 16 & 21 september

Rondleiding Slag om Arnhem collectie Erfgoedcentrum Rozet, Kortestraat 16, Arnhem www.rozet.nl/erfgoedcentrum

15 september 20.00 uur

Bridge to Liberation

John Frostbrug, Arnhem www.bridgetoliberation.nl

16 september 9.00 – 15.30 uur

Airborne Luchtlandingen

Ginkelse Heide, Ede www.ede.nl/airborne

16 & 17 september 14.00 uur

Airborne rondvaart

De Blauwe Bever, startpunt Airborne at the Bridge, Rijnkade Arnhem www.deblauwebever.nl

16 september 14.00 uur

Race to the Bridge

Start Renkum, via John Frostbrug naar Airborne Museum (opstelling circa 15.30 uur) www.airbornebattlewheels.nl

23 september

Pegasus Wandelfestival

De Hartenberg, Wekerom www.ede.nl/airborne

24 september 14.00 uur

Verhalen van Ooggetuigen, lezing Airborne Museum, Utrechtseweg 232 Oosterbeek

WANDELROUTES

Tip! Wandel eens op eigen gelegenheid door het verleden met deze vier Airborne routes:

> De Polen in Driel

> Perimeterroute Oosterbeek

> Dropzone Ede

> Oorlog in Arnhem Zie www.visitarnhem.com/airborne

WANDEL- EN FIETSTOURS

Wandel of fiets tijdens de Airborne maand mee met een van deze tours. Of kijk op www.airborne-region.nl/er-op-uit voor Airborne gidsen.

26 augustus 10.00 uur

9 september en 14 oktober 14.00 uur

Rondleiding Airborne Begraafplaats, Oosterbeek www.airbornemuseum.nl/activiteiten

10 september 13.00 uur

Begeleide Glider Natuurwandeling 10 km Start Dorpsplein, Wolfheze www.dorpsbelangwolfheze.nl

16 september 14.00 uur

Rondleiding John Frostbrug vanaf Airborne at the Bridge, Rijnkade Arnhem www.airbornemuseum.nl

23 september 14.00 uur

Perimeterwandeling met gids Start Airborne Museum, Oosterbeek. www.airbornemuseum.nl

Diverse data

Slag om Arnhem wandeling Startpunt, Airborne at the Bridge, Rijnkade 150, Arnhem www.wandeleninarnhem.nl

16 & 17 september 11.00 uur

Ontdek sporen van WOII op Veluwezoom Startpunt: Paviljoen Posbank, Rheden www.natuurmonumenten.nl

TENTOONSTELLINGEN

2 september Artborne

Kunst langs route Airborne Wandeltocht www.scarabee-art.nl

Tot eind september

Tot 23 oktober

Diverse buitententoonstellingen

‘Ik Kom Terug’ met podcastserie over evacuatieherinneringen. www.airbornemuseum.nl/ik-kom-terug

T/m 29 oktober

Market Garden en de strijd om de Betuwe Betuws Oorlogsmuseum Onze Lieve Vrouwestraat 36, Heteren www.betuwsoorlogsmuseum.nl

26 en 27 september, 13-17 september, 23 en 24 september, 28 en 29 oktober

Openingsdagen Glider Museum Wolfheze Wolfhezerweg 111-113, Wolfheze www.glidermuseum.nl

Tot 31 oktober

Buitententoonstelling Polenplein Driel www.driel-polen.nl

Tot eind december

Airborne Experience

Airborne Museum, Oosterbeek www.airbornemuseum.nl

Tot eind december

Missie Hartenstein, audiotour t/m 12 jaar Airborne Museum, Oosterbeek www.airbornemuseum.nl

Tot 25 februari 2024 Gevlucht om te Vechten Airborne Museum, Oosterbeek www.airbornemuseum.nl

16 september 18.45 uur

Airborne-wedstrijd: Vitesse vs RKC Waalwijk Gelredome, Arnhem www.vitesse.nl

16 september 19.00 uur

Airborne Taptoe Raadhuisplein, Oosterbeek www.taptoe-oosterbeek.com

16 september 20.00 uur

Muzikale vertelling

Persoonsbewijs zonder ‘J’ Erica Kerk, Ericalaan 1, Ede www.persoonsbewijszonderj.nl

17 september 13.00 uur

De Kazerne (Be)leeft Akoesticum, Ede www.akoesticum.org

Slag om Arnhem stadswandeling, duur 2 ½ uur

Start Arnhem CS, t.h.v McDonalds www.arnhemlife.nl

3 &17 september en 1 & 15 & 22 oktober 14.00 uur

September 44 wandeling kasteel Doorwerth www.glk.nl/doorwerth

6 september 18.30 uur

Begeleide Glider Natuurwandeling 6 km Start Dorpsplein, Wolfheze www.dorpsbelangwolfheze.nl

9 september 10.00 uur Slag om Arnhem stadswandeling, duur 3 uur

Start Arnhem CS, t.h.v, McDonalds www.arnhemlife.nl

Buitenexpositie: Missies van Toen en Nu Ginkelse Heide, Ede www.ede.nl/airborne

Tot eind september Van de ramp gered! Erfgoedcentrum Rozet, Kortestraat 16 Arnhem www.rozet.nl/erfgoedcentrum

T/m 23 september

Expositie Helmen Vol Verhalen Koningkapel, Koningsweg 31a Arnhem www.helmenvolverhalen.nl

T/m 15 oktober

Openlucht-tentoonstelling Arnhem Boys Kerkplein, Jacob Groenewoudplantsoen, Park Jansbuitensingel, Ooststraat, Arnhem www.arnhem.nl/airborne

Tot eind december Arnhems Oorlogsmuseum Kemperbergerweg 780, Arnhem www.arnhemsoorlogsmuseum.com

Tot eind december

Museum Vliegbasis Deelen Delenseweg 20, Deelen www.museumdeelen.nl

Tot eind december

Informatiecentrum Polen Driel Kerkstraat 27, Driel www.polen-driel.nl

Tot eind december Oorlogs- en Garnizoensmuseum De Smederij’ Verbindelaarsweg 100, Ede www.platformmhe.nl

Alle vermeldingen zijn onder voorbehoud van wijzigingen Controleer altijd vooraf op de website van de organisatie of de informatie nog actueel is.

Alle vermeldingen zijn onder voorbehoud van wijzigingen. De meest actuele Airborne kalender vindt u op www.airborne-region.nl

De Vrijheidsmarkt wordt mede mogelijk gemaakt in het kader van ‘Gelderland in Vrijheid’.

Openingstijden

Maandag t/m zaterdag: 10.00-17.00 uur

Zon- en feestdagen: 12.00-17.00 uur

Gesloten op 1 januari (Nieuwjaarsdag) en 25 december (Eerste Kerstdag).

WANDELEN, LUISTEREN, LEZEN EN VOELEN WAT

OORLOG MET JE DOET

BUITENEXPOSITIE MET PODCASTSERIE

DIE GENERATIES VERBINDT

“De oorlog overkwam ons. We waren aan de willekeur van vreemden overgeleverd. Dat is ingrijpend. We waren nooit onbekommerd. Maar daar sprak je niet over. „ Nu ik ouder ben, komen de herinneringen heftiger terug.”

- Louise Helmich, evacué

In april 2023 werd het project IK KOM TERUG - herinneringen aan de evacuatie van 1944-1945 gelanceerd in de gemeenten Arnhem, Ede, Renkum en Overbetuwe. Twintig tekeningen en belevingen van evacuees over de impact van de Slag om Arnhem en de evacuatie zie je in een buitenexpositie. Deze verhalen staan in het groen op vijf locaties in de Airborne Region. Ieder verhaal heeft een eigen podcast aflevering waarin de herinnering wordt verteld door de ogen van een tiener.

Hoe is het om te vluchten in oorlogstijd? Dat hoor je in de podcast serie waarin jongeren de evacuatieherinneringen van evacuees van de Slag om Arnhem (1944) doorgeven. Door hun ogen wordt de impact van de Slag bij Arnhem, de evacuatie en de terugkomst doorverteld. Zij hebben dit in illustraties en gedichten vereeuwigd. Met hen samen beleef je de spanning van hun ontmoetingen en voel je als luisteraar wat oorlog met je doet.

“Soms helpt het om aan iets goeds te denken, want tussen al die ellende wil je jezelf soms vrijheid schenken.” - Uit gedicht van Sophie de Haan (11)

HET GLIDER MUSEUM

Paul Hendriks is al zijn leven lang gefascineerd door de geschiedenis van de Britse luchtlandingen bij Wolfheze en met name de inzet van de Britse zweefvliegtuigen. In 2009 opende hij het Glider Museum in een loods op het terrein van Camping de Lindenhof en sindsdien ontvangt hij ieder jaar de nodige binnenlandse en buitenlandse bezoekers. Paul Hendriks, een van de drijvende krachten achter het museum, vertelt over zijn verzameling en de geschiedenis van zijn museum.

Sommigen konden elders in Nederland terecht bij familie, maar duizenden anderen werden ondergebracht bij wildvreemden of vonden onderdak in openbare gebouwen. Mensen trokken vaak van het ene naar het andere adres met dezelfde zorgen: zou er genoeg voedsel en brandstof zijn? Zou de bezetter de mannen komen oppakken voor tewerkstelling? Wanneer konden ze weer naar huis? Zou er nog wel iets zijn om naar terug te keren? Het duurde nog tot september 1945 voordat de meesten konden terugkeren naar wat over was van hun huizen. Veel tijd om stil te staan bij wat mensen hadden meegemaakt was er niet. Op de puinhopen bouwden zij hun leven weer op.

SCAN DE QR-CODE EN ONTDEK DE VERHALEN

De geschiedenis van Operatie Market Garden en de Slag om Arnhem werd Paul met de paplepel ingegoten.

Pauls grootouders woonden tijdens de oorlog in Wolfheze en maakten de bombardementen, de geallieerde luchtlandingen en de daaropvolgende evacuatie mee. Toen zijn grootouders naar Wolfheze terugkeerden, vonden ze spullen uit de oorlog. Paul vertelt dat zijn vader in de winter een Duitse legerjas droeg en regelmatig overblijfselen van Britse zweefvliegtuigen vond op het land. Als klein kind was Paul zelf ook vaak op de voormalige landingsvelden te vinden en daar trof hij de nodige brokstukken van gliders aan.

antitankkanonnen en nog veel meer. De bijzondere voorwerpen worden omgeven door historische foto’s van de landingsvelden.

VLUCHTEN

Ongeveer 150.000 inwoners uit Arnhem en omstreken moesten tijdens of na de Slag om Arnhem evacueren (1944-1945).

Lees via de QR-code alle persoonlijke herinneringen aan de Slag om Arnhem en de evacuatie van 1944-1945, luister naar de podcastserie met herinnering aan de evacuatie verteld door de jeugd van nu en bekijk de locaties van de buitenexpositie, verdeeld over Arnhem, Ede, Oosterbeek en Overbetuwe.

Van de vroege vondsten van Paul en zijn vader zijn maar weinig stukken in het museum te zien. Het grootste deel van de collectie, waaronder een originele romp en een replicacockpit van een Horsa Glider, komt uit GrootBrittannië. Overal waar je kijkt zijn kleinere of grotere onderdelen van de Britse zweefvliegtuigen te zien. Daarnaast zijn er ook de nodige voorbeelden van materieel dat de toestellen meebrachten: overgebleven rupsbanden van Bren Carriers, munitie voor 17 ponder

Paul en de andere vrijwilligers die het museum draaiende houden doen dit om de herinnering aan de Britse zweefvliegtuigtroepen in leven te houden en te laten zien hoe belangrijk de rol van de zweefvliegtuigen was. Paul laat zien hoe dit in de praktijk werkt. Een kleinzoon van een Britse artillerist die per zweefvliegtuig is geland knoopt een praatje aan. Binnen enkele tellen liggen de nodige boeken en luchtfoto’s op tafel en heeft Paul uitgewerkt waarvandaan de grootvader van de man moet zijn opgestegen in september ’44. De man schudt Paul dankbaar de hand en verlaat het museum opgetogen.

Het Glider Museum is van maart t/m oktober het laatste weekend van de maand geopend van 12.00 tot 17.00 uur. In september is het museum van woensdag 13 t/m zondag 17 september geopend. Toegang tot het Glider Museum is gratis.

Meer informatie op www.glidermuseum.nl.

voor al uw voeg- en renovatiewerkzaamheden

Telefoon: 06-50 525 347

www.ariehendriksenvoegbedrijf.nl

Foto van de opnames van de podcast. Jongeren gingen in gesprek met de evacués en maakten zelf tekeningen of gedichten over het verhaal.

HET MILITAIRE VERHAAL VAN EDE

NIEUWE FIETS- EN WANDELROUTES OVER LOKALE VERHALEN

Door Alexander Heusschen

De gemeente Ede opende in 2022 zeven nieuwe fiets- en wandelroutes die de bezoeker langs de militaire geschiedenis van de stad en de wijdere omgeving voeren. De sporen die de ruim honderd jaar aan militaire aanwezigheid heeft achtergelaten zijn het verkennen waard. Een berenconditie heb je er niet voor nodig, oog voor de omgeving en historische nieuwsgierigheid zijn voldoende. Bos, heide en voormalige kazernecomplexen als verrassende vensters op het verleden. Op 30 oktober 1944 steekt een patrouille van de Amerikaanse 101st Airborne Division vanuit de Betuwe ’s nachts de Rijn over om inlichtingen in te winnen over de sterkte van de Duitse aanwezigheid op de Veluwe. De zes mannen komen ’s ochtends aan bij een huisje in de buurt van de Ginkelse Heide. Wat volgt is een opeenstapeling van wonderlijke gebeurtenissen die uitmondt in de gevangenneming van een fiks aantal Duitse militairen, waaronder een aantal SS’ers. Inlichtingenofficier Hugo Sims, die de actie leidt, meldt zich na een dag met 32 krijgsgevangenen aan de zuidkant van de rivier. “Incredible!” luidt het commentaar.

Deze bijzondere en minder bekende anekdote uit de periode net na Operatie Market Garden is onderdeel van de 30 verhalen die te lezen (en te beluisteren) zijn op informatiepanelen in en rondom Ede. Samen vormen ze het militaire

verhaal van Ede. Een relaas dat in 1904 begon met de bouw van twee kazerneterreinen aan de oostkant van de stad en dat een onverwachte keer nam met de start van de geallieerde aanval op de Arnhemse verkeersbrug op 17 september 1944. Die dag werd namelijk ook Ede gebombardeerd, met een groot aantal burgerdoden tot gevolg. Op 18 september zouden een kleine 2.000 Britse parachutisten landen op de Ginkelse Heide. De verbeten strijd van het 7e bataljon van The King’s Own Scottish Borderers op en rond de open heide en de landingen zelf worden jaarlijks nog op indrukwekkende en grootse wijze herdacht.

Hoe bepalend de septemberdagen van 1944 waren voor het huidige karakter van de stad en zijn omgeving blijkt wel uit het grote aantal monumenten en andere landschappelijke verwijzingen naar deze korte, heftige periode. Voor de goede zoeker zijn zelfs de schuttersputten van

de Schotten nog te zien. Wat de nieuwe routes zo aantrekkelijk maakt is dat je als passant even een blik gegund krijgt op de bewogen, vaak persoonlijke geschiedenissen, op de plek waar deze zich hebben afgespeeld. Door zelf fietsen wandelknooppunten met elkaar te verbinden en deze te combineren met de locaties van ‘het verhaal van Ede’, baan je je eigen weg door de militaire geschiedenis van de streek. De ene keer onder oude beuken, een andere keer over een smal kronkelend fietspad tussen de jeneverbessen door; een steeds weer wisselend perspectief op de dingen die ooit waren en die er heel af en toe in gedachten nog zijn.

René Verhulst, burgemeester van de gemeente Ede: “Airborne is onderdeel van onze identiteit als Ede en is ons dierbaar. Jaarlijks herdenken we natuurlijk de landing van de parachutisten op de hei, maar er zijn zoveel meer plaatsen die van

waarde zijn en zoveel verhalen die verteld moeten worden. We proberen daar ook op verschillende manieren aandacht aan te geven, zoals via de fietsroutes, waarbij je op een natuurlijke manier met de verhalen in aanraking komt.”

Kom op 16 september op de fiets of te voet naar de Airborne Luchtlandingen en Herdenking op de Ginkelse Heide en maak onderweg ernaartoe kennis met het verhaal van Ede (en omgeving).

Kijk voor meer informatie en inspiratie op www.bezoek-ede.nl/militair-toerisme/ routes-langs-militaire-historie.

De routes en verhalen zijn ook gebundeld in een compact routeboekje dat te koop is bij de VVV-informatiepunten in het gebied, bij het Platform Militaire Historie in Ede en in het Airborne Museum in Oosterbeek.

‘IN DEZE STRAAT HEBBEN 14 JODEN DE OORLOG OVERLEEFD’

In Velp zijn opvallend veel Joden ondergedoken geweest. Veel van hen hebben de oorlog overleefd dankzij gewone mensen. De moed van deze mensen maakt diepe indruk op Gety Hengeveld uit Velp. Stukjes van de soms bloedstollend spannende verhalen zijn te horen in een Verborgen in Velp Ontdekkingstocht voor jongeren. ‘Velp voor Oranje’ stelde de route samen.

De ontdekkingstocht is de nieuwste herinneringsroute in Velp. Zet de gratis app Storytrails op je telefoon en ga naar het startpunt: het Monument van moedige mensen op de hoek van de Hoofdstraat en Hogeweg in Velp. Op papier waren er zeshonderd onderduikers, maar het moeten er veel meer geweest zijn. ‘Het aantal Yad Vashem onderscheidingen voor redders is hoog in Velp. Niet alleen Joden doken onder, ook verzetsmensen

of mannen die ontsnapten aan de Arbeitseinsatz.’

Gety speurt sinds 2017 intensief naar de verhalen. Ze belt met nabestaanden over de hele wereld. Gety Hengeveld bundelde de verhalen in het boek Verborgen in Velp. Als Gety eenmaal begint te vertellen over de onderduikers in Velp, hang je aan haar lippen. Neem het verhaal over de joodse baby die in

de onderduik geboren werd, nota bene op Jeruzalem in Velp. In deze straat hebben 14 joden de oorlog overleefd. Het geluid van de baby zou de jonge ouders verraden, dus moest het meisje meteen na de geboorte weg. De Velpse artsen, die in het verzet zaten, vonden een jong katholiek gezin waar regelmatig een baby geboren werd. De moeder van dat gezin droeg maanden een kussen onder haar rok, tot het meisje kwam. Het echtpaar Monsma heeft zelfs geboortekaartjes gemaakt. “Nu heb je eindelijk een dochter die op je lijkt”, zei iedereen tegen de adoptiemoeder. Op de dag van de bevrijding stonden de ouders op de stoep om hun dochter Evelyn op te

halen. Een enorme klap voor een van de zoontjes uit het gezin. Het lukte Gety om Evelyn te vinden en nu legt ze bijna jaarlijks bloemen tijdens de herdenking bij het Monument.

‘Oorlog is er ook nu en zal er altijd zijn.’ Ze wordt fel: ‘Maar wat nooit meer mag gebeuren is het systematisch uitroeien van een groep, zoals de Joden.’ Dus moet je de verhalen overdragen op jongeren.’

Meer informatie over de verhalen en de routes: www.verborgeninvelp.nl. Stichting Velp voor Oranje is ook al druk bezig met een nieuwe route over het leven van Audrey Hepburn in Velp.

- Voor al uw fotowerk

- Pasfoto’s

- Camera’s en ass.

- Fotolijsten, ook op maat

- Al uw inlijstwerk

- Telefoon abonnementen

Langestraat 8 • Huissen • t. 026 3259095 • www.fotovaneimeren.nl bezoek ons op facebook  facebook.com/fotovaneimen

Door Martine Hemstede

Foto: Alexander Heusschen

Sta op met Gemak in Duiven: Al jaren een begrip in de regio

De winkel is slechts geopend na het maken van een telefonische afspraak.

DE BETUWE, EEN DIJK VAN EEN LANDSCHAP

Betaalbare en goed onderhouden tweedehands sta-op-stoelen met garantie

Graag tot ziens bij STA OP MET GEMAK

(op industriegebied ‘t Holland vlakbij centraal Station Duiven)

www.staopmetgemak.nl

info@staopmetgemak.nl

T: 06-518 21 098

Waarom kopen bij Sta op met Gemak?

 eerlijke, transparante, vriendelijke werkwijze

 ruime keuze in kleur, materiaal & breedte

 gratis bezorging in Duiven e.o.

 vakkundige en snelle service

 door vaste kosten (huisvesting, transport, personeelsbezetting) laag te houden en scherpe inkoop kunnen we onze stoelen voor een lage prijs aanbieden

In de Betuwe is er volop ruimte om actief te ontspannen. Trek je wandelschoenen aan of spring op de fiets. De Betuwe is vooral bekend van de fleurige fruitgaarden in de zomer, maar ook in de herfst en winter is het een bezoekje waard. Geniet van de ruige uiterwaarden en kronkelende dijken langs de rivieren. Of bezoek een van de vele bezienswaardigheden zoals kasteel Doornenburg.

De Betuwe, een dijk van een landschap, een bezoekje waard!

www.bezoekdebetuwe.nl

DE RODE BARETTEN

VAN 11 LUCHTMOBIELE BRIGADE

DE NAOORLOGSE AIRBORNE AFSTAMMELINGEN

Praat je over Airborne, dan praat je over de luchtmobiele brigade uit Schaarsbergen. De rode baretten zijn sinds hun bestaan gespecialiseerd in luchtlandingen. Naast de helikopters van het Defensie Helikopter Commando (DHC), die gedurende het hele jaar veelvuldig in de omgeving van Ede overvliegen, zijn de transportvliegtuigen van de Koninklijke Luchtmacht essentieel in het optreden van de rode baret. De samenwerking is op meerdere manieren fundamenteel voor de inzetbaarheid van de brigade. Naast het vliegen van A naar B, kan door middel van para-inzet luchtmobiel over heel de wereld worden ingezet, ook waar de ‘kisten’ niet kunnen landen. Personeel en materieel kunnen snel, massaal en over grote afstanden worden ingezet, daarmee is het optreden van groot belang voor de Nederlandse krijgsmacht.

Nu er in het oosten van Europa een oorlog woedt, wordt de urgentie van een goed inzetbaar leger des te meer duidelijk; luchtmobiel is daarin een belangrijke schakel. Zo wordt er op dit moment onder andere hard getraind in Roemenië, waar een compagnie van de brigade met meer dan 130 man onderdeel uitmaakt van een multinationale battlegroup. Die zit daar ter afschrikking van Rusland en moet met de aanwezigheid bondgenoten in de regio geruststellen. Mocht het nodig zijn, kunnen zij snel reageren om het NAVO-grondgebied te beschermen.

RODE BARET

De rode baret is het internationaal herkenningsteken voor para- en

luchtlandingseenheden. Ieder jaar wordt in internationaal verband de inzetmethode getraind en gedemonstreerd, tijdens de Airborne-oefening Falcon Leap in de Airborne maand. Het hoogtepunt is elk jaar het laatste wapenfeit van de oefening: de herdenking van Operatie Market Garden. Ook dit jaar zullen weer honderden rode baretten van over de hele wereld de sprong maken die vele geallieerde militairen 79 jaar geleden maakten, in de hoop een vuist te kunnen maken tegen de bezetters. Op dat moment waren het er totaal ca 35.000 waarvan 11.000 in de omgeving van Arnhem. Het was een ongekende operatie en de grondlegger van het bestaansrecht van hedendaagse para-afstammelingen: de rode baretten.

De geschiedenis en het heden hebben duidelijk gemaakt dat een snelle verplaatsing van grote getale personeel een essentieel middel kan zijn in tijden van oorlog. Op geen enkele manier kunnen zo veel troepen worden ingezet, zo dicht bij het vuur. Daarom wordt dit nog veelvuldig geoefend, niet alleen tijdens Falcon Leap, maar gedurende het hele jaar in groot internationaal verband.

OPERATIONALISERING FALCON LEAP

Ook de jaarlijkse oefening Falcon Leap ontwikkelt zich continu door. Samen met buitenlandse partners wordt ieder jaar gebouwd aan een tactisch scenario, waarin de totale keten van een operationele para-inzet wordt getraind.

11 Luchtmobiele Brigade actief op de Ginkelse Heide.

Foto: 11 Luchtmobiele Brigade

Dat houdt in dat er personeel, materieel en bevoorrading d.m.v. para-inzet het oefengebied in wordt gevlogen en er een vervolgactie op een fictieve vijand wordt ontplooid. Dit allemaal zodat wanneer er nood aan de man is de luchtmobiele brigade en haar partners een front kunnen vormen om zich in te zetten voor vrijheid. Ook op de manier waar onze historische grondleggers toetertijd ons land zijn binnengevlogen; AIRBORNE!

“HET WAS ALSOF ER OP ENORME HOOGTE EEN DEKEN BOVEN ONZE STELLING UITGESPREID WERD, DIE LANGZAAM OP ONS NEERDAALDE”

De Duitse veteraan Fred Marré steekt zijn armen omhoog en laat zien hoe een deken van bommen naar beneden kwam: “Wir hatten Angst!”

Op 10 september 1944 kwam RAD-eenheid 4/216, onderdeel van de Flakbatterij 1/591 van majoor Majewski, via Oosterhout naar Meinerswijk aan de zuidzijde van de Arnhemse Rijnbrug. De stelling was al helemaal in gereedheid gebracht, ze hoefden alleen nog maar hun zware 7,5 cm Flakgeschut te positioneren. “Binnen een half uur waren we Feuerbereit,” vertelt Marré.

In de vroege ochtend van 17 september werd er groot alarm geslagen, er was een formatie vijandelijke

bommenwerpers gesignaleerd. Het waren zware B17 bommenwerpers. De RAD-eenheid discussieerde met elkaar over de bestemming van deze formatie. Welke Duitse stad werd nu weer aangevallen? Toen er opnieuw groot alarm klonk, stonden de mannen argeloos op de uitkijk. Ze waren ervan overtuigd dat de bommenwerpers leeg waren, maar niets was minder waar. De vuurleiding werd getroffen en er was geen stroom meer. Op 18 september volgden nieuwe aanvallen en een zwaar vuurgevecht met de geallieerden aan de noordzijde van de Rijn. Nieuwsgierig geworden door dit Duitse verhaal of benieuwd naar meer verhalen over de luchtoorlog? Bezoek Museum Deelen, een museum vol verhalen.

Museum Deelen is op zaterdagen en zondagen geopend van 11 tot 17 uur, in de zomer ook op woensdagen. Ga voor meer informatie naar www.museumdeelen.nl.

- Hoge kwaliteit materialen

- Gratis BTW-teruggave service

- Garantie op product en vermogen

- Altijd bij jou in de buurt

- Erkend installateur InstallQ

- Aangesloten bij SunNed

Voorinfoenofferte: JeroenButing info@weinstallsolar.nl 06-12787014

Battlefieldtour bij het luchtafweergeschut voor Museum Deelen. Foto: I. Maan

Omroep Gelderland staat stil bij Market Garden. Jij toch ook?

Vrijheidisnietvanzelfsprekend.Daarom staat september bij Omroep Gelderland ieder jaar in het teken van Operatie Market Garden. Presentator Erik van der Pol vertelt:

‘Indrukwekkende herdenkingen, spectaculaire luchtlandingen, waardevolle ontmoetingen en mooie uitzendingen die wij daarvan mogen maken. September in Gelderland is en blijft een bijzondere maand. Voor mij zijn de Airborne-weken een periode waar ik naar uitkijk.

Vanaf 2016 heeft Omroep Gelderland een aantal series gemaakt over Market Garden, de Slag om Arnhem en vooral over wat de oorlog voor de inwoners van onze provincie

Piet Hoefsloot

17 SEPTEMBER 1944

OPERATIE MARKET GARDEN

heeft betekend. Na jubileumjaar 2020 is de aandacht voor de oorlog niet verslapt. Ook na ruim 75 jaar vrijheid doen we elk jaar weer verslag van de herdenkingsactiviteiten. 2023 is daar geen uitzondering op.’

- Erik van der Pol, Omroep Gelderland

Omroep Gelderland herdenkt met een speciale programmering. Kijk op gld.nl/marketgarden voor een overzicht.

Engelse paratroopers nestelen zich rond de brug in Arnhem. Ze bereiden zich voor op de grootste operatie op Nederlands grondgebied tijdens de Tweede Wereldoorlog. Veel families bevinden zich drie dagen lang tussen Engels en Duits vuur. Zo ook de familieHoefsloot.

“Wij zien zondagavond 17 september Engelse soldaten de school, tegenover het huis, wat zij noemden‘defendable’maken.Dehelefamilie: grootmoeder,verpleegster,tante,moedermet ons 10 kinderen en vriend Karel in de kelder schuilendvoorhevigvurenrondom. Dinsdagmiddag zien wij buurhuizen branden met de wind in onze richting. Vluchten? Waarheen? De tuin heeft geen achteruitgang, dusikmeteenwitlakennaardeoverkantaan Engelse soldaat vragen waarheen. Hij wijst ons via het viaduct naar de andere kant van debrugoprit.Eengevaarlijketocht!”.

Indebinnenstadleiddedestrijdtotveelschade.OokdemeubelwinkelaandeBakkerstraat werdnietgespaard.Eenbrandverwoesttehet pand op 20 september. Tussen het puin heeft Piet Hoefsloot een bordje geplaatst met de verwijzingnaarhettijdelijkeprivéadres. Opdeplaatsvandeafgebrandewinkelstaatnu het Focus Filmtheater. Het familiebedrijf “HoefslootWonen”bestaatinmiddels142jaar enisgevestigdinElstaandePascalweg4.

Hetbordjemetdeverwijzingnaarhettijdelijkeprivéadres.

TE DOEN!

In deze krant staat een grote agenda, maar deze dingen zijn speciaal leuk voor kinderen!

HELE MAAND SEPTEMBER:

Missie Hartenstein in het Airborne Museum in Oosterbeek. Help soldaat Tommy in een spannende speurtocht door het museum. www.airbornemuseum.nl

Airborne Filmmaand bij Pathé Ede. Kijk met je klas films over de oorloog. www.pathe.nl/airborne

Airborne at the Bridge speurtocht bij Airborne at the Bridge in Arnhem. Ontdek de verhalen van een Britse, Duitse en Nederlandse soldaat tijdens de Slag om Arnhem. www.airbornemuseum.nl/airborneat-the-bridge

2 september:

Airborne Wandeltocht Loop een uitdagende tocht langs historische plekken. www.airbornewandeltocht.nl

4 - 25 september: White Ribbon Mile in Oosterbeek. Beleef de laatste tocht van de geallieerden tijdens de Slag om Arnhem. www.whiteribbonmile.nl

9 september: Polentocht in Driel. Leer al wandelend over de geschiedenis van de Poolse troepen. www.polentochtdriel.nl

14 - 17 september:

Airborne Field Hospital in Oosterbeek. Beleef hoe het er in een veldhospitaal aan toe ging. www.wardepartment.nl

15 september:

Bridge to Liberation in Arnhem.

Een groot muzikaal spektakel bij de John Frostbrug. www.bridgetoliberation.nl

KINDERBURGEMEESTERS AAN HET WOORD

Als er iemand weet wat er leuk is om te doen voor kinderen tijdens de Airborne maand, dan zijn het wel de kinderburgemeesters van Arnhem, Ede, Renkum en Overbetuwe. Zij vertegenwoordigen alle kinderen in hun gemeenten en weten precies waar je naar toe moet!

Naam: Dyla Uitdehaag Leeftijd: 12 jaar

Kinderburgemeester van: Gemeente Arnhem

15 - 16 september:

Renkum Airborne in Renkum. Zie de parachutisten landen en krijg een indruk van het soldatenleven. www.renkumleeft.nl

16 september:

Luchtlandingen op de Ginkelse Heide in Ede.

Hier zie je honderden parachutisten landen, net als toen. www.ede.nl/airborne

Naam: Levi van Ravensberg

Leeftijd: 12 jaar

Kinderburgemeester van: Gemeente Ede

De kinderburgemeesters zijn natuurlijk met heel veel verschillende dingen bezig zoals kinderlintjes of een schonere gemeente, maar in september krijgen zij een rol bij de herdenkingen en activiteiten die te maken hebben met Airborne.

Zijn onze kinderburgemeesters eigenlijk al wel eens eerder bij een Airborne activiteit geweest?

Dyla (12) heeft al meerdere herdenkingen bijgewoond: “Ik was bij de dodenherdenking en een herdenking bij het Joodse monument. Ik vind dat erg speciaal, want bij de dodenherdenking zie je ook echte soldaten die hebben gevochten voor dit land.” Levi (12) is in Ede al meerdere keren bij de luchtlandingen geweest: “Ik vond het best wel heftig om te weten dat daar mensen zijn gestorven voor onze vrijheid. Het was elke keer wel mooi om te zien dat alle parachutisten uit een vliegtuig sprongen.” Ook Simon (10) weet al het een en ander over de Slag om Arnhem: “We gaan vaak naar het Glider Museum in Wolfheze en de meester vertelt altijd veel verhalen over de Tweede Wereldoorlog.”

Zij weten er dus al een boel vanaf, maar wat voor tips hebben zij voor andere kinderen?

Naam: Simon van Hoving Leeftijd: 10 jaar

Kinderburgemeester van: Gemeente Renkum

Naam: Kate Janssen

Leeftijd: 10 jaar

Kinderburgemeester van: Gemeente Overbetuwe

Museum of veel teksten lezen over de oorlog.”

Wat hebben onze kinderburgemeesters al op de planning staan voor september?

Kate kijkt uit naar de Polenherdenking: “Samen met schoolkinderen uit Driel leg ik bloemen bij het monument aan het einde van de kranslegging van de Polenherdenking.” Dat is natuurlijk een hele eer! Simon gaat dit jaar allemaal nieuwe dingen doen: “Het lopen van de Airborne Wandeltocht staat op mijn lijstje, dat heb ik nog niet eerder gedaan en ik wil het Airborne Museum nog bezoeken.”

Waarom zijn de activiteiten in de Airborne maand ook leuk en interessant voor kinderen?

Leren van het verleden is belangrijk, vindt Kate: “Dan besef je dat zoiets als de Slag om Arnhem nooit meer mag gebeuren.” Levi vindt dat ook. Hij vindt dat kinderen ook een rol moeten spelen bij de herdenkingen: “Ik vind het ook belangrijk dat kinderen een deel zijn van waarvan je denkt dat het alleen maar volwassenen zijn.” Gelukkig is er genoeg spannends te doen tijdens de Airborne maand waar kinderen aan mee kunnen doen.

Waar ga jij naartoe?

17 september: De Kazerne (Be)Leeft in Ede.

Leer over de oorlog in de kazerne en luister naar het ACVA kinderkoor. www.akoesticum.org

23 september:

Pegasus Wandelfestival in Ede. Bij deze wandelingen is van alles te beleven rondom Operatie Pegasus. www.ede.nl/airborne

Kate (10) heeft een hele hoop tips om je te verdiepen in de geschiedenis van de Slag om Arnhem: “Het Airborne Museum bezoeken en met je ouders of opa en oma meedoen met de Airborne Wandeltocht. Een herdenking bijwonen is belangrijk maar door zelf het museum te bezoek of mee te wandelen leer je op een andere manier wat hier is gebeurd.” Ook Dyla vind het een goed idee om zelf op onderzoek te gaan: “Naar veel dingen gaan die er mee te maken hebben zoals het Airborne

LEESTIPS:

Toen het oorlog was: 1939-1945

Onder Vuur van Jeanette Molema

Nergens meer veilig van Jan Heerze

Soldaat Tommy vertelt in het Airborne Museum over de Slag om Arnhem en kan wel wat hulp gebruiken om de mysteries van Missie Hartenstein op te lossen. Foto: Daan van Oort Fotografie

Luchtlandingen op de Ginkelse Heide in Ede. Foto: 11 Luchtmobiele Brigade

Wonen in een vertrouwde omgeving, genieten van de dagelijkse dingen en uw leven leiden zoals u dat graag doet. Pleyade biedt liefdevolle ondersteuning en begeleiding wanneer:

• U thuis wat extra hulp kan gebruiken

• U tijdelijk wat meer ondersteuning nodig heeft

• U op zoek bent naar een nieuw thuis

Wij koesteren het contact met u, uw naasten en mantelzorgers. Samen zorgen wij ervoor dat u de regie over uw eigen leven behoudt.

Uw specialist in AGF, verse salades, noten, zuidvruchten, fruitmanden en bedrijfsfruit.

/fruitcompagniehuissen

FruitCompany Huissen, winkelcentrum de Zilverkamp, brink 10, tel. 026-3031522, fruitcompanyhuissen@gmail.com

www.fruitcompany.nl

“Het is hier fijn wonen. Ik zit helemaal op mijn plek.“