Airborne - Ede

AIRBORNE KRANT

VERHALEN OVER DE EVACUATIE

Project IK KOM TERUG verzamelde meer dan honderd persoonlijke verhalen over de evacuatie van Arnhem en omstreken in 1944-1945. Het zijn verhalen over leed, over moed, over hoop en over veerkracht. Twintig van deze verhalen zijn al te zien in een vijfdelige buitententoonstelling, verspreid door de Airborne regio. Met tekeningen, foto’s en citaten, maar ook in gesprekken met jongeren in de bijbehorende podcastserie, komen deze verhalen opnieuw tot leven.

Lees meer op pagina 29.

ER OP UIT IN DE AIRBORNE REGION

Herdenken, beseffen en beleven van de Slag om Arnhem, dat doen we met elkaar. In deze krant vindt u de Airborne kalender vol herdenkingen, activiteiten, tentoonstellingen en tours voor jong en oud. Op de Airborne Region website vindt u nog meer tips voor een dagje uit in deze regio. Wandel bijvoorbeeld mee met een deskundige ‘battlefield guide’ of fiets langs de vele oorlogsmonumenten. Tips voor leuke activiteiten en de meest actuele informatie over de kalender vindt u op: www.airborne-region.nl.

DANK AAN

DZIĘKUJEMY WAM, WETERANI! MYŚLIMY O WAS.

De Airborne krant is een uitgave van de Airborne Region en verschijnt in alle Airborne gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum en daarbuiten.

Een deel van de buitententoonstelling van IK KOM TERUG is te vinden in Park Hartenstein in Oosterbeek.

Wij staan stil bij Market Garden. Jij

toch ook?

Omroep Gelderland staat in september in het teken van Operatie Market Garden. Meer weten? Kijk dan op gld.nl/marketgarden.

Airborne Wandeltocht | 2 september Vanaf 15.00 uur live vanuit Oosterbeek op TV Gelderland.

Bridge to Liberation | 15 september Vanaf 17.15 uur live vanuit Arnhem op TV Gelderland. In combinatie met de herdenking op het Airborneplein.

Luchtlandingen Ginkelse Heide | 16 september Vanaf 11.00 live op TV Gelderland.

Herdenkingen (live)

• Herdenking Airborneplein Arnhem | 15 sept

• Herdenking Ginkelse Heide | 16 sept

• Herdenking Oosterbeek | 17 sept

15 september 2023 14.00 tot 17.00 uur

foto: Rene Knoop

ECHO’S UIT HET VERLEDEN

EEN REGIO VOL VERHALEN

In aanloop naar de vijftigste herdenking van de Slag om Arnhem vroegen gemeenten zich af hoe lang mensen nog zouden blijven herdenken. Er waren immers niet zoveel Arnhem-veteranen meer in leven: slechts 1.500. Nu, in 2023, weten we wel beter. In de jaren die volgden namen Arnhem-veteranen een steeds belangrijkere plek in tijdens de herdenkingen in de Airborne Region. Hun status rees naar ongekende hoogte. Ze waren net filmsterren uit een vervlogen tijdperk en genoten daar zichtbaar van.

Maar de afgelopen jaren zagen we ook hun aantal krimpen. Dit jaar hopen we nog op de aanwezigheid van 2 of 3 veteranen. In het kroonjaar 80 jaar Slag om Arnhem moeten we het waarschijnlijk doen zonder de markante aanwezigheid van de veteranen van toen. Wat overblijft zijn hun verhalen; de echo’s uit het verleden.

In de vier Airbornegemeenten, Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum, is de afgelopen jaren hard gewerkt om de verhalen van veteranen en ooggetuigen van de Slag om Arnhem te bewaren en door te geven aan volgende generaties. Door de verhalen te verwerken in o.a. wandelingen, tentoonstellingen en podcasts verbinden we hun verhalen aan het landschap van nu. Denk bijvoorbeeld aan de Ginkelse Heide, Dropzone Y, waar op 18 september bijna 2.000 parachutisten landden om deel te nemen aan de grootste luchtlandingsoperatie van de Tweede Wereldoorlog. De heide ligt er nog net zo bij als op die maandag 79 jaar geleden. Zelfs de stammen van de bomen achter het monument zijn er nog. Het Landmark ‘Vensters op het verleden’ verbeeldt die gebeurtenissen en vormt het startpunt van een wandeling.

Wanneer de wandelaar de route van de parachutisten vervolgt komt men in Oosterbeek. In het Airborne Museum zijn verhalen van ooggetuigen te beluisteren en veelal verbonden aan persoonlijke objecten die worden tentoongesteld in de vitrines. De perimeterroute rond het museum laat de wandelaar meemaken hoe klein het

STICHTING AIRBORNE REGION

gebied was van waaruit de Britten zich moesten verdedigen terwijl zij vanuit elke richting werden aangevallen door Duitse troepen.

Via de Airborne begraafplaats, waar bijna 1.700 Britse en Poolse militairen een laatste rustplaats vonden en nog altijd veteranen worden bijgezet bij hun kameraden van toen, gaat de route verder naar Arnhem. Hier vindt men informatiecentrum Airborne at the Bridge. Daar, met zicht op de wereldberoemde John Frostbrug, staan de persoonlijke verhalen centraal van een Britse, Nederlandse en Duitse militair die sneuvelden tijdens deze beroemde slag.

Aan de overkant van de rivier wordt in Overbetuwe de Poolse kant van de Slag om Arnhem belicht. Hier vindt men het verhaal van generaal-majoor Sosabowski die twijfelde aan de onfeilbaarheid van het plan van Operatie Market Garden en na de oorlog werd beledigd en achtergesteld ondanks het moedige optreden van zijn troepen.

Dit jaar staat in alle vier Airbornegemeenten de bijzondere tentoonstelling Ik Kom Terug over de evacuatie van inwoners van Arnhem en

De Airborne gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum werken met honderden partners in deze regio samen om het verhaal van de Slag om Arnhem krachtig uit te dragen en gedurende het hele jaar inwoners en bezoekers van de regio te betrekken bij deze geschiedenis. Vanuit deze intensieve samenwerking is de Airborne Region ontstaan. Dat is niet alleen een titel die we als hele regio trots uitdragen, maar het is ook een platform waarop alle initiatieven samen komen.

De Stichting Airborne Region (SAR) bundelt het netwerk, kennis en inspiratie tussen partners, en voor u, via deze Airborne Krant en de website www.airborne-region.nl. Meer weten en partner worden? Mail ons via coordinator@airborne-region.nl.

omstreken. Tijdens en na de verloren Slag om Arnhem moesten meer dan 150.000 mensen op last van de bezetter huis en haard verlaten om elders een onderkomen te zoeken. Ede en de Veluwe stroomden vol: boerderijen huisvestte soms wel 40 mensen en gezinnen woonden in kippenhokken bij wildvreemden. Pas na de bevrijding in april 1945 keerden zij terug naar kapotgeschoten en geplunderde huizen en probeerden zij hun levens weer op te bouwen. De tentoonstelling laat ooggetuigen aan het woord over

HANG DE AIRBORNE VLAG UIT!

Jaarlijks eren we de helden van toen door in september massaal de Airborne vlag uit te hangen. De Pegasus vlag en Airborne vlaggen (o.a. Arnhem, Oosterbeek, Renkum, Driel, Ede) vindt u bij verschillende verkooppunten in de Airborne regio waaronder het Airborne Museum.

Liever online uw vlag kopen? Ga dan naar www.airborneherdenking.nl.

COLOFON

De Airborne Krant 2023 verschijnt in de hele Airborne regio (gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum) en aangrenzende gemeenten. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum.

OPDRACHTGEVER: Stichting Airborne Region coordinator@airborne-region.nl

REDACTIE MEDEWERKERS: Lisa van Kessel, Roger Beets, Alexander Heusschen, Martine Heusden, Feike Klomp, Anita Hendricx, Marcel Spanier, Jory Brentjens, 11 Luchtmobiele Brigade, Rosalie Thomassen (hoofd redactie namens Stichting Airborne Region).

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, geluidsband, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De redactie doet er alles aan om de juiste informatie te verwerken, maar staat niet in voor onvolkomenheden of wijzigingen.

hun persoonlijke ervaringen van die chaotische evacuatie. In de gelijknamige podcast zijn hun verhalen te horen.

Verhalen van toen zijn echo’s uit het verleden, maar worden nooit vergeten!

Samen delen we één geschiedenis: onze unieke Slag om Arnhem. Samen geven we de verhalen door: Airborne op weg naar vrijheid.

Arnhem

Ede

Overbetuwe

Renkum

FOTO’S: 11 Luchtmobiele Brigade, Frank Annotee, Eva Broekema, FunckSterrShoots, Gelders Archief, Gemeente Renkum, Gemeente Ede, Gemeente Arnhem, Gemeente Overbetuwe, Glider Museum, Floris Heuer/B2L, Alexander Heusschen, Imperial War Museum, Joods Monument Arnhem, Maarten Nauw, Daan van Oort, Pathé Ede, Toerisme Arnhem Nijmegen, Ton Timmer, Arjan Vrieze

UITGEVER: MDH Uitgeverij

DRUKKER: Janssen Pers

LAY OUT: MDH Uitgeverij, Doetinchem

Wij zoeken nieuwe collega’s voor beschermd en verzorgd wonen

Helpenden

Verzorgenden IG

Verpleegkundigen BBL-leerlingen

Heb jij hart voor de zorg en oog voor de vegetarische leefstijl van onze bewoners?

www.felixoord.nl

en ontdek wat Vegetarisch Zorgcentrum Felixoord jou kan bieden!

Felixoord is onderdeel van Icare

Is zelf koken niet meer mogelijk of lastig?

Wat als er door ziekte, na en ziekenhuisopname of andere omstandigheden er een (tijdelijke) situatie ontstaat dat zelf koken of boodschappen doen niet meer goed mogelijk is?

Dan is het goed om te weten dat er alternatieven zijn.

De vrijwilligers van De Maaltijdservice bezorgen uw koelversmaaltijden

nagerechten en 75 maaltijden inclusief zoutarme, gemalen en gluten & lactosevrije maaltijden. U bereidt de maaltijden eenvoudig in de magnetron (gratis in bruikleen).

Maak direct kennis en bestel een proefpakket, u ontvangt dan 4 maaltijden voor € 18,95.

Bel: 0314 - 32 32 32

LEKKERE EN GEZONDE MAALTIJDEN AAN HUIS

WANDELEN: PERIMETERROUTE OOSTERBEEK

De perimeterwandeling gaat langs plekken van grote slagen, klein leed en moedige acties, langs oude landgoederen, voormalige noodhospitalen en nog steeds zichtbare sporen van de oorlog. Beleef de geschiedenis van de Slag om Arnhem met deze indrukwekkende wandelroute van 7,9 km.

De perimeter was een hoefijzervormige verdedigingslinie rondom Oosterbeek waarin de Britse en Poolse troepen waren teruggedrongen tijdens de Slag om Arnhem. In dit gebied hielden de geallieerden negen dagen stand onder voortdurende Duitse aanvallen. De militairen in de perimeter moesten zich zien te redden met maar weinig eten, medische voorzieningen en munitie en er waren veel gewonden en doden. De burgerbevolking van Oosterbeek bracht deze heftige dagen door in kelders in de hoop het gevaar te ontwijken, maar ook hier vielen tientallen slachtoffers.

De perimeterwandeling begint bij het Airborne Museum in Oosterbeek. Bij het Airborne Museum is een routeboekje verkrijgbaar met informatie over elk punt en persoonlijke verhalen van mensen uit de perimeter. Parkeren kan gratis achter restaurant Klein Hartenstein naast het museum.

MEER AIRBORNE WANDELROUTES

Wil je graag meer wandelroutes ontdekken in de Airborne Regio in het thema van Operatie Market Garden? Kijk voor meer informatie over de perimeterwandeling en andere Airborne routes in Ede, Arnhem en Driel op www.visitarnhem.com/airborne.

LAATSTE AIRBORNE EREBOOG GEPLAATST

De Duitse veteraan Fred Marré steekt zijn armen omhoog en laat zien hoe een deken van bommen naar beneden kwam: “Wir hatten Angst!”

Op 10 september 1944 kwam RAD-eenheid 4/216, onderdeel van de Flakbatterij 1/591 van majoor Majewski, via Oosterhout naar Meinerswijk aan de zuidzijde van de Arnhemse Rijnbrug. De stelling was al helemaal in gereedheid gebracht, ze hoefden alleen nog maar hun zware 7,5 cm Flakgeschut te positioneren. “Binnen een half uur waren we Feuerbereit,” vertelt Marré.

In de vroege ochtend van 17 september werd er groot alarm geslagen, er was een formatie vijandelijke bommenwerpers gesignaleerd. Het waren zware B17 bommenwerpers. De RAD-eenheid discussieerde met elkaar over de bestemming van deze formatie. Welke Duitse stad werd nu weer aangevallen? Toen er opnieuw groot alarm klonk, stonden de mannen argeloos op de uitkijk. Ze waren ervan overtuigd dat de bommenwerpers leeg waren, maar niets was

minder waar. De vuurleiding werd getroffen en er was geen stroom meer. Op 18 september volgden nieuwe aanvallen en een zwaar vuurgevecht met de geallieerden aan de noordzijde van de Rijn. Nieuwsgierig geworden door dit Duitse verhaal of benieuwd naar meer verhalen over de luchtoorlog? Bezoek Museum Deelen, een museum vol verhalen. Museum Deelen is op zaterdagen en zondagen geopend van 11 tot 17 uur, in de zomer ook op woensdagen. Ga voor meer informatie naar www.museumdeelen.nl.

Ieder jaar wordt op de eerste maandag in juli door de vrijwilligers van de Airborne Wandeltocht de Ereboog geplaatst op de Utrechtseweg in Oosterbeek. Het opbouwen op 3 juli was weer een ware happening, waarbij de organisatie (zoals ieder jaar) ondersteund wordt door burgemeester Agnes Schaap. Zij heeft samen met marsleider Hans van Kranenburg de Pegasus op de boog geplaatst. De plaatsing van deze boog was nu extra speciaal, omdat dit de laatste Ereboog is in deze vorm. De komst van de elektrische trolley 2.0, die een bovenleiding nodig heeft tot aan de rotonde bij De Oude Herbergh in Oosterbeek, maakt dat er een nieuwe boog ontworpen dient te worden. Het proces hiervan is al in volle gang.

KOMST VETERANEN

Het is uniek te noemen dat de Airborne Wandeltocht dit jaar nog steeds een klein aantal veteranen mag verwelkomen die voor onze vrijheid hebben gevochten tijdens Operatie Market Garden in 1944. De organisatie kijkt met grote vreugde uit naar hun aanwezigheid op 2 september aanstaande. Daarbij verwacht de organisatie ook dit jaar weer tussen de 30.000 en 35.000 wandelaars uit binnen- en buitenland te ontvangen die tijdens het defilé een groet kunnen brengen aan de veteranen.

Loop jij ook mee? Koop alvast je kaartje via www.airbornewandeltocht.nl.

Graag tot ziens bij de 76e Airborne Wandeltocht op 2 september!

“HET WAS ALSOF ER OP ENORME HOOGTE EEN DEKEN BOVEN ONZE STELLING UITGESPREID WERD, DIE LANGZAAM OP ONS NEERDAALDE”

Foto: Berry de Reus

Battlefieldtour bij het luchtafweergeschut voor Museum Deelen. Foto: I. Maan

Perimeterpaal met informatie over Villa Hartenstein voor het Airborne Museum.

Zorgeloos je huis verkopen of kopen?

Wij zorgen ervoor!

Een huis kopen of verkopen doe je niet iedere dag. Bij Domicilie Makelaars begrijpen we dat als geen ander. Elke situatie is uniek, dat vraagt om een unieke aanpak en een doordachte strategie.

Heb je verhuisplannen, twijfel je over je volgende stap of wil je weten wat jouw (financiële) mogelijkheden zijn?

Neem dan contact op voor een gratis waardebepaling of een vrijblijvende kennismaking!

GRATIS WAARDEBEPALING

Natuurbegraafplaats Heidepol een bijzondere plek op de Veluwe

ERVAAR DE NATUUR

Natuurbegraafplaats Heidepol is sinds 2012 een bijzondere plek waar mensen hun laatste rustplaats in de natuur kiezen. Waar je kunt wandelen van zonsopgang tot zonsondergang en de troostende kracht van de natuur ervaart.

ZELF EEN PLEK VASTLEGGEN?

In dit bijzondere gebied kun je nu al zelf of samen met je partner een plek vastleggen, voor later. Samen met Natuurmonumenten zorgen we ervoor dat dit natuurgebied voor altijd behouden blijft. In het westelijk deel van Heidepol zijn alle natuurgraven al gereserveerd, in het oostelijk deel is er nog keuze voldoende. Urnengraven zijn in het hele natuurgebied beschikbaar.

Een eeuwige plek in de natuur:

• Je bent vrij om een natuurgraf of urnengraf te kiezen dat bij jou past. Je kunt de plek nu al vastleggen.

• Je betaalt eenmalig. Grafrechten zijn voor eeuwig.

• De natuur zorgt voor het natuurgraf, de natuurbeheerders zorgen voor de natuur.

• Juridisch goed gewaarborgd voor nu en voor de toekomst.

WANDEL JE MEE?

Elke 2e dag van de maand is er een natuurwandeling. Een medewerker legt je alles uit over natuurbegraven en de natuur op Heidepol.

Meld je aan via www.heidepol.nl/zomer-wandeling

Scan mij met de camera van je smartphone

OPERATIE MARKET GARDEN

Operatie Market Garden was de grootste luchtlandingsoperatie van de Tweede Wereldoorlog. Nog nooit waren er zo veel parachutisten en luchtlandingstroepen in één operatie ingezet. Het was dan ook een uitgebreid plan: in een korte tijd moesten meerdere bruggen over rivieren en kanalen in Nederland veroverd worden. Als de luchtlandingstroepen de bruggen in konden nemen en vast konden houden totdat ze door grondtroepen bereikt werden kon de oorlog misschien nog wel voor kerst worden beëindigd.

HET PLAN

Na de geallieerde successen in Normandië in augustus 1944 leek het Duitse leger zo goed als verslagen. De Britse veldmaarschalk Montgomery kwam met een gewaagd plan: Operatie Market Garden. De operatie bestond uit twee delen. Operatie Market was de dropping van ca. 35.000 luchtlandingstroepen. Zij moesten bruggen bij onder andere Eindhoven, Grave, Nijmegen en Arnhem innemen en vasthouden totdat ze de door grondtroepen bereikt werden. De opmars van grondtroepen van de Belgische grens tot over de Rijnbrug in Arnhem was Operatie Garden.

Drie luchtlandingsdivisies en een Poolse luchtlandingsbrigade namen deel aan het plan. De Amerikaanse 101e Luchtlandingsdivisie sprong bij Eindhoven, de Amerikaanse 82e Luchtlandingsdivisie werd gedropt bij Nijmegen en de Britse 1e Luchtlandingsdivisie en de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade werden bij Arnhem ingezet.

Liberation Garden

Vrijheidsmuseum

Oorlogsmuseum

Overloon

AIRBORNE MUSEUM AT HARTENSTEIN

Utrechtseweg 232, Oosterbeek, NL

In het Airborne Museum staat de geschiedenis van de Slag om Arnhem centraal. Leer hier over de strijd bij de Rijnbrug in Arnhem en in de perimeter in Oosterbeek door verhalen en objecten van Nederlandse burgers en Britse, Poolse en Duitse militairen en ervaar de gevechten in de Airborne Experience. www.airbornemuseum.nl

VRIJHEIDSMUSEUM

Wylerbaan 4, Groesbeek, NL

In het Vrijheidsmuseum wordt de bezoeker meegenomen in het thema vrijheid in de twintigste eeuw en in het nu. Er is speciale aandacht voor Operatie Market Garden en het Rijnlandoffensief en de beleving van oorlog vanuit meerdere perspectieven staat centraal. www.vrijheidsmuseum.nl

Operatie Market Garden begon op zondag 17 september 1944 en op de eerste dag werden de nodige successen behaald. De Duitse troepen waren totaal verrast door de luchtlandingen en veel van de bruggen vielen in geallieerde handen. Het liep echter niet overal volgens plan. De Waalbrug in Nijmegen werd niet ingenomen en slechts een kleine groep Britse militairen wist de Rijnbrug in Arnhem te bereiken.

In de dagen die volgden bleek de Duitse tegenstand groter dan verwacht. De route die de geallieerde grondtroepen volgden bleef door Duitse eenheden aangevallen worden en dit zorgde voor veel vertraging. De Duitse aanvallen waren zo zwaar dat de route van de Belgische grens naar Nijmegen bekend kwam te staan als Hell’s Highway.

Op 20 september staken bij Nijmegen troepen van de 82e Luchtlandingsbrigade in kleine canvas boten en onder zwaar vijandelijk vuur de Waal over. De Waalbrug werd vervolgens van beide kanten aangevallen en na een hevig gevecht viel de brug in geallieerde handen. De grondtroepen konden nu hun weg naar Arnhem vervolgen, maar de vertraging die was opgelopen bleek te groot.

De Britse troepen die onder John Frost het noordeinde van de Rijnbrug in Arnhem in handen hielden waren volledig ingesloten en moesten zich na drie dagen van zware strijd overgeven. De rest van de Britse 1e Luchtlandingsdivisie was ondertussen tot Oosterbeek teruggedrongen waar zij continu werden aangevallen door Duitse troepen. Aan de overkant van de Rijn hadden de Poolse luchtlandingstroepen Driel ingenomen en zij probeerden de Britten bij Oosterbeek te bereiken. Kleine groepjes Poolse militairen bereikten de Britten maar het was niet genoeg om de geallieerde positie te stabiliseren.

OORLOGSMUSEUM OVERLOON

Museumpark 1, Overloon, NL

In Oorlogsmuseum Overloon is er speciaal aandacht voor de Slag bij Overloon, maar wordt ook het bredere verhaal van de Tweede Wereldoorlog vertelt. Hier vind je verhalen over het verzet en de bevrijding en een enorme collectie authentiek militair materieel. www.oorlogsmuseum.nl

Na negen dagen was de situatie hopeloos geworden. Er werd besloten de restanten van de Britse divisie en de Poolse troepen die zich aan de noordzijde van de Rijn bevonden te evacueren. In de nacht van 25 op 26 september werden de troepen over de rivier teruggetrokken. Met de evacuatie kwam Operatie Market Garden ten einde.

LIBERATION GARDEN

Koningin Louisa-Marialaan 2, Leopoldsburg, BE

In Liberation Garden stapt de bezoeker in de schoenen van bezetters, verzetsmensen en bevrijders. In het museum leer je over de start van Operatie Market Garden, maar ga je als bezoeker ook interactief aan de slag met andere Tweede Wereldoorlog verhalen uit Vlaanderen. www.liberationgarden.be

HET RESULTAAT

De brug over de Rijn in Arnhem bleek een brug te ver en Operatie Market Garden mislukte. De operatie had grote gevolgen voor de Nederlandse bevolking. Grote delen van het zuiden van Nederland waren bevrijd. Het gebied rondom Nijmegen lag nu in de frontlinie en zou als startpunt dienen voor een nieuwe aanval op Duits grondgebied in februari 1945. Het noorden van Nederland bleef bezet. In Arnhem en omgeving moesten ruim 150.000 mensen verplicht hun huizen verlaten en veel mensen in het noorden en westen van Nederland kregen te maken met de Hongerwinter.

DE STRIJD

Britse tanks steken de Waalbrug in Nijmegen over.

Foto: Imperial War Museum B 10172

Verwoeste noordzijde van de Rijnbrug in Arnhem.

Foto: Imperial War Museum MH 2061

EEN WERELDREIS VIA DRIEL

Bolesław ‘Bolek’ Ostrowski is 104 jaar oud en de laatste levende veteraan van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade. Hij legde een wereldreis af tussen zijn geboorteregio in de huidige Oekraïne en de gevechten bij Driel. Het verhaal van Bolek is typerend voor dat van veel Poolse veteranen. Via grote omwegen droegen zij bij aan de oorlogsinspanning en velen van hen keerden nooit meer terug naar hun vaderland.

DE OORLOG BEGINT

Bolek wordt op 4 juli 1919 geboren in de Dubno-regio die toen nog in Polen lag. Hij groeit op in een boerderij en heeft een gelukkige jeugd. Op 1 september 1939 valt nazi-Duitsland Polen binnen en begint de Tweede Wereldoorlog. Vanuit het westen komen vluchtelingen aan in Dubno. Nadat op 17 september ook de Sovjet-Unie Polen aanvalt, wordt Dubno door de Sovjets bezet. Tijdens de bezetting deporteren de Sovjets circa 300.000 krijgsgevangenen en Poolse intelligentsia naar het oosten van de Sovjet-Unie. Enkele tienduizenden worden vermoord en nog meer komen er om in (werk)kampen. Het leven is moeilijk en Bolek schoolt zich om tot onderwijzer. Hij gaat lesgeven, maar moet in maart 1941 in dienst van het Rode Leger. In goederenwagons reist hij met tientallen andere dienstplichtigen naar het oosten waar hij wordt opgeleid tot radio-operator.

In juni 1941 valt nazi-Duitsland de Sovjet-Unie aan. Grote delen van de Sovjet-Unie worden veroverd waaronder delen van Polen die in 1939 door de Sovjets waren ingenomen. Binnen het Rode Leger begon men te twijfelen aan de loyaliteit van de Poolse militairen en er werd daarom besloten ze naar werkkampen in Siberië te deporteren. De Poolse regering in ballingschap in Londen zet zich in voor de vrijlating van deze Polen en weet hen vrij te krijgen. Bolek wordt ook vrijgelaten en hij wil zich aansluiten bij het Poolse leger in ballingschap. In maart 1942 reist hij per trein naar Arys in Kazachstan.

DE WERELDREIS NAAR DRIEL

Boleks reis stopt niet in Kazachstan. Hij reist via Oezbekistan en Turkmenistan per stoomschip naar Pahlevi in Perzië. Daar worden de Poolse militairen uitgerust door de Britse troepen. Bolek vervolgt daarna zijn reis langs Bagdad, Tel Aviv en Egypte. Vanuit Port Suez Haven reist hij nog langs Pietermaritzburg in Zuid Afrika, Durban, Rio de Janeiro, New Jersey en Halifax voordat hij uiteindelijk op 6 oktober 1942 aankomt in Greenock in Schotland. Hier sluit Bolek zich aan bij de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade en kan hij opnieuw aan de slag als radio-operator.

DRIEL EN DAARNA

Met de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade landt Bolek op 21 september 1944 bij Driel onder zware beschietingen. Hij landt veilig en weet snel zijn radioset te vinden. De brigade verzamelt zich bij boerderij De Baarskamp. De radioset van Bolek en zijn team blijkt de enige betrouwbare verbinding met de Britse troepen in Oosterbeek.

’s Nachts trekt de brigade zich terug op de boerderij die het hoofdkwartier wordt tijdens het verblijf in Driel. Het lijkt er op dat het Duitse artillerievuur de radiozender volgt, waarschijnlijk door gebruik van radiopeilingen. De beschietingen stoppen alleen als de Duitsers lijken te schuilen tijdens door jachtvliegtuigen ondersteunde bevoorradingsvluchten van de geallieerden. Bolek overleeft alle beschietingen.

De inzet van de Poolse troepen bij Driel kon het tij van de Slag om Arnhem niet meer keren. Op 26 september kwam de Slag om Arnhem ten einde. De Poolse troepen keerden met de Britten terug naar Londen en werden later nog ingezet als onderdeel van het geallieerde bezettingsleger in Duitsland. Bolek keert niet terug naar Polen. Het land is na de oorlog onder de communistische invloedssfeer van de Sovjet-Unie en net als de meeste andere militairen uit zijn brigade is Bolek er niet meer welkom. In 1958 emigreert Bolek naar Canada.

OPERATIE MARKET GARDEN SCHATTEN IN ERFGOEDCENTRUM ROZET

Een belangrijk onderdeel van de bibliotheekcollectie van het Erfgoedcentrum in Rozet is de collectie Market Garden. Met meer dan 3.350 titels is het al een van de grootste collecties in Nederland en hij wordt voortdurend met nieuwe uitgaven aangevuld.

Naast boeken bestaat de collectie uit kranten, tijdschriften, rapporten, regimentsgeschiedenissen, herdenkingsprogramma’s en nog veel meer. Daarin vind je niet alleen titels over de gevechten, maar ook over de rol van het verzet en de evacuatie van Arnhem en de Veluwezoom. Daarnaast is er in het Erfgoedcentrum meer te zien dat met de Tweede Wereldoorlog te maken heeft, zoals een oud, rood poppenjasje, een gedeukte zilveren kan en een bankje van dansschool Wensink dat achterbleef in de dansschool tijdens plunderingen omdat het niet door de deur paste. Ontdek de indringende verhalen over deze objecten en hun eigenaars.

Het Erfgoedcentrum bevindt zich op de onderste verdieping van Rozet Centrum en is gratis te bezoeken. In de maand september zijn er speciale, gratis rondleidingen in het Erfgoedcentrum met als thema ‘De Slag om Arnhem’.

Ga voor meer informatie over het Erfgoedcentrum en de activiteiten naar www.rozet.nl/erfgoedcentrum/ activiteiten.

Bolesław ‘Bolek’ Ostrowski voor de herdenking op het pondje bij Driel in 2014. Foto: Ton Timmer

Foto: Eva Broekema

DANS

atis proefles in elke s

BEKIJKONSROOSTER OP BRANSZ.NL

NUDE 38 WAGENINGEN | WWW.BRANSZ.NL

GEVLUCHT OM TE VECHTEN

Iets voor 13.00 uur op zondag 17 september 1944 landden de eerste Britse parachutisten ten westen van Arnhem. Operatie Market Garden was begonnen. De eerste troepen die aankwamen behoorden tot de 21st Independent Parachute Company die de drop- en landingszones voor de 1st Airborne Division moesten markeren. Wat weinig mensen weten is dat tien van de 180 leden van de 21st Company Joodse mannen uit Duitsland en Oostenrijk waren. Zo ontstond de opmerkelijke situatie dat er zich een aanzienlijke groep Duitsers en Oostenrijkers bevond onder de eerste geallieerde troepen die tijdens de Slag om Arnhem in actie kwamen. In de dagen die volgden zouden deze mannen de landingsvelden markeren voor de verdere Britse luchtlandingstroepen, waaronder zich nog eens elf Duitse en Oostenrijkse militairen bevonden.

In de tentoonstelling Gevlucht om te Vechten wordt het verhaal van deze 21 mannen verteld. Zij hadden nazi-Duitsland in de jaren ’30 moeten ontvluchten en hadden daarbij vrijwel al hun familie en bezittingen achter moeten laten. Hans Schwarz had zijn synagoge in vlammen op zien gaan:“Ik keek hulpeloos toe en zag hoe de leden van de SA voorkwamen dat de brandweer het vuur bluste.” Anderen zoals Louis Hagen hadden al in concentratiekampen gevangen gezeten.

In Groot-Brittannië werden hun pogingen een nieuw leven op te bouwen ruw onderbroken door de Duitse invasie van West-Europa. Naarmate de angst voor een Duitse invasie groeide onder de Britse bevolking nam ook het wantrouwen ten aanzien van Duitse en Oostenrijkse vluchtelingen toe. In juni 1940 voelde de Britse overheid zich gedwongen om in te grijpen en werd besloten alle Duitsers en Oostenrijkers in Groot-Brittannië, waaronder de Joodse vluchtelingen, te interneren. Sommigen, zoals Harold Schilling en Adolf Bleichröder, werden zelfs naar Canada en Australië gestuurd om daar geïnterneerd te worden. Om vrijgelaten te worden uit de interneringskampen meldde een groot aantal vluchtelingen zich aan bij het Britse leger.

De argwaan van de Britse overheid was echter nog niet geheel verdwenen waardoor in eerste instantie alleen ongewapende dienst bij het Britse Auxiliary Military Pioneer Corps mogelijk was. Dit korps verrichtte ondersteunende taken voor het Britse leger zoals het bewaken van depots en aanleggen van versterkingen. In 1943 werd echter besloten dat de Duitse en Oostenrijkse vluchtelingen ook voor dienst bij andere

onderdelen van het Britse leger in aanmerking konden komen. Veel van de mannen stonden te springen om een actievere bijdrage aan de strijd te leveren en ca. honderd van hen maakten de overstap naar de Britse luchtlandingsstrijdkrachten.

21 Joodse Duitse en Oostenrijkse vluchtelingen waren betrokken bij de Slag om Arnhem in september 1944. Deze mannen markeerden de landingsvelden, bestuurden zweefvliegtuigen of kwamen met parachutes neergedaald. Negen dagen lang vochten ze zij aan zij met hun Britse en Poolse collega’s tegen een alsmaar groeiende overmacht. Velen van hen raakten gewond en een aantal overleefde de strijd niet.

Ontdek hun persoonlijke verhalen in de tentoonstelling Gevlucht om te vechten, te zien t/m 25 februari 2024 in het Airborne Museum. Het verhaal van deze mannen is ook opgetekend in een boek met dezelfde titel. Gevlucht om te Vechten, geschreven door conservator Jory Brentjens, is onder andere online verkrijgbaar en in de museumwinkel van het Airborne Museum.

REN MEE VOOR VRIJHEID TIJDENS DE AIRBORNE FREEDOM RUN

Vrijheid is voor ons Nederlanders een kernwaarde. Maar hoever gaan we om deze vrijheid te beschermen? Woorden zijn makkelijk, maar soms zijn daden nodig om te laten zien dat we onze vrijheid waarderen. Om te blijven herdenken dat wij in Nederland alweer 78 jaar in vrijheid leven, maar ook om te beseffen dat vrijheid voor veel mensen in andere landen niet zo vanzelfsprekend is, organiseren we dit jaar een memorabel hardloopevenement: de Airborne Freedom Run.

De 10 kilometer Airborne Freedom Run is de hoofdrun van dit evenement. Deze vindt plaats op zondag 10 september. Maar er is meer én belangrijker nog; toegankelijk voor iedereen. We organiseren namelijk op zaterdag 9 september de Night Edition, waarbij je er zelf voor kunt kiezen of je 5 kilometer rent, wandelt of meedoet met hulpmiddelen (zoals een rolstoel of rollator). Daarnaast kun je ook een trail lopen in verschillende afstanden en kunnen de kinderen een kidsrun lopen.

Maak kennis met de Airborne Freedom Run. Dé run waar woorden omgezet worden in daden. Doe mee en voel de kracht van je eigen inzet. Vergeet niet waar we vandaan komen en wat we hebben moeten doorstaan om hier te zijn. Sta stil bij het verleden en ren voor de toekomst.

Meer informatie of inschrijven?

www.airbornefreedomrun.nl

Tentoonstelling Gevlucht om te Vechten in het Airborne Museum. Daan van Oort Fotografie

Foto: Frank Annotee

Onze nieuwe collectie sieraden en horloges zijn nu binnen.

Zon & Woning:

buitengewoon genieten

WIJ KOPEN OUD GOUD IN

SCHOLIEREN HERDENKEN HOLOCAUSTSLACHTOFFERS ARNHEM

Door Anita Hendricx en Marcel Spanier, leden onderwijscommissie Joods Monument Arnhem

De zesjarige Emmy Menko loopt mee in die eindeloze stoet evacués op 25 september 1944 aan de hand van haar pleegouders. Ergens in de buurt van Doetinchem vinden ze onderdak bij een boer. Maar op de een of andere manier is de boer erachter gekomen dat Emmy Joods is. “Haar moet ik niet, die moet weg.” Diezelfde dag nog haalt het verzet Emmy daar op en wordt ze naar Gaanderen gebracht. Daar slaapt ze moederziel alleen in de lade van een kast. Ze overleeft de oorlog.

a Kempis een monument voor de slachtoffers van de Holocaust uit Arnhem. Aan de voet van de Eusebiuskerk, schuin tegenover grand-café Arnhems Meisje, staat nu een granieten reiskoffer naast een Joodse gebedsrol met daarop de woorden: “Vergeet nooit wat hen is aangedaan”. Drie maanden later lezen Arnhemse jongeren bij datzelfde monument de namen voor van alle omgekomen Joodse Arnhemmers. Circa 1.500 van de 2.100 Arnhemse Joden overleefde de oorlog niet. Het duurt uren. De kleine Arnhemse Joodse gemeenschap luistert en huivert. Na afloop komt een van hen naar een van de leerlingen toe en zegt: “Dank je wel. Nu zijn ze eindelijk weer thuis, met hun eigen naam”

voor de huizen waaruit Joodse Arnhemmers werden weggevoerd. Die concrete ontdekkingstocht raakt de leerlingen. Een van hen zei het zo: “Ik wist hier niks van. Ik fiets nu anders door de stad”.

Terwijl de andere Arnhemmers hun mouwen opstropen voor de wederopbouw en in 1945 al de Slag om Arnhem herdenken, weten de overlevenden van de Holocaust niet hoe ze het leven hier weer op moeten pakken. De feiten zijn te gruwelijk. Wat moeten ze met wederopbouw? Hun eigen huizen blijken regelmatig door anderen bewoond te worden. De Duitse bezetter heeft die panden vanaf 1943 voor een prikkie ‘te koop’ aangeboden. De mensen hebben ervoor in de rij gestaan. Hun synagoge in de Pastoorstraat heeft wonder boven wonder de bombardementen overleefd, maar de geloofsgemeenschap is weggeslagen.

Wat moeten zij herdenken? Dat ze door Arnhemse politieagenten tussen 1941 en 1943 op bevel van de Duitse bezetter uit hun huizen zijn gehaald? Dat hun familieleden naar Auschwitz of vernietigingskamp Sobibor zijn gedeporteerd? Dat hun geliefden zijn verraden door hun eigen stadsgenoten? Dat zij alleen zijn overgebleven? Wie heeft overleefd, kan niet herdenken. Verder leven is alleen mogelijk als het luik van de herinnering op slot gaat.

HOLOCAUSTMONUMENT 2019

Pas 75 jaar na de oorlog, op 17 november 2019, onthullen opperrabbijn Jacobs en burgemeester Marcouch samen met leerlingen van het Thomas

EEN OORLOGSKOFFER REIST LANGS

ARNHEMSE SCHOLEN

Vanaf 2019 zijn leerlingen bij de herdenking betrokken. Een oude koffer uit oorlogstijd reist om de twee jaar van de ene Arnhemse school naar de andere. Eerst stond de koffer in het Thomas a Kempis (2019-2021), nu in het Beekdal Lyceum (2022-2023), straks in het Olympus College. Daarin zit het lesboek: In de straten van Arnhem: Estafette-herdenking Holocaust.

Leerlingen leren over de razzia’s in hun stad en gaan op zoek naar Stolpersteine, gedenkstenen

Onder begeleiding van hun mentoren denken leerlingen na over de aantrekkingskracht van Hitlers idee van de superioriteit van het eigen volk; over de groepsdruk om daarbij te willen horen; over de moed en het grote gevaar om een Joodse onderduiker in huis te nemen, over andere genocides, over samen leven in de stad en goed burgerschap.

In aanloop naar de officiële Holocaustherdenking in november ontwerpen de leerlingen zelf iets speciaals voor een of meerdere van de 1.500 vermoorde stadsgenoten; denk aan een gedicht of lied. Afgelopen jaar maakte de sportklas van het Beekdal een indrukwekkende voetbalfilm om de 11-jarige Vitesse supporter Philip Hartog te herdenken. Hij werd op 11-jarige leeftijd omgebracht in Auschwitz. De video ‘Meer dan dagen geleden’ is te bekijken op YouTube.

Dit jaar vindt de officiële Holocaustherdenking in Arnhem plaats op 12 november 2023. U bent van harte welkom om deze herdenking bij te wonen.

Meer informatie over Joods Arnhem vindt u op www.joodsmonumentarnhem.nl.

Voor vragen over het scholenproject kunt u terecht bij Anita Hendricx via scholenproject@joodsmonumentarnhem.nl.

Onthulling Holocaustmonument Arnhem. Foto: Joods Monument Arnhem

Terug uit concentratiekamp Buchenwald. Foto: Gelders Archief: 1533 – 1113, P.J. de Booys sr. en jr., CC-BY-4.0 licentie.

Leerlingen van het Beekdal Lyceum namen in 2021 de herdenkingskoffer over van leerlingen van het Thomas a Kempis.

Wij feliciteren onze collega's van de Thuiszorg met het behalen van de gouden

Mensgerichte Zorg Certificering® van Planetree

Wil je ook bij dit gouden team horen?

Onze vacatures vind je op www.vilente.nl

mensen gelukkig oud laten worden”

Zorg moet weer over mensen gaan. Warmte, verwondering en aandacht staan daarin voor ons centraal.

Wij brengen op onze locaties zorg terug naar de oorsprong: zorgen voor elkaar.

Wil jij ons helpen onze missie te behalen laat het ons weten via onze website

of Whats-app 030-8993331.

in Ede.

Een container nodig? Bestel direct online op: www.containerdiensten.nl

Vragen?

Vragen?

T 0318 - 754640

T 0318 - 754640

E verkoop@acv-groep.nl

E verkoop@acv-groep.nl

W www.acv-groep.nl

W www.acv-groep.nl

Onze producten en diensten:

Onze producten en diensten:

Onze producten en diensten:

Onze producten en diensten:

ï Rolcontainers met een inhoud van 240 tot 1700 liter

ï Rolcontainers met een inhoud van 240 tot 1700 liter

ï Afzetcontainers van 3 t/m 40 m3

ï Afzetcontainers van 3 t/m 40 m3

ï Rolcontainers met een inhoud van 240 tot 1700 liter

ï (Half)ondergrondse containers

ï (Half)ondergrondse containers

ï Perscontainers

ï Afzetcontainers van 3 t/m 40 m3

ï Schoonhouden van uw bedrijfsterrein

ï (Half)ondergrondse containers

ï Perscontainers

ï Schoonhouden van uw bedrijfsterrein

Vanzelfsprekend in de buurt

HET MILITAIRE VERHAAL VAN EDE NIEUWE FIETS- EN WANDELROUTES

OVER LOKALE VERHALEN

De gemeente Ede opende in 2022 zeven nieuwe fiets- en wandelroutes die de bezoeker langs de militaire geschiedenis van de stad en de wijdere omgeving voeren. De sporen die de ruim honderd jaar aan militaire aanwezigheid heeft achtergelaten zijn het verkennen waard. Een berenconditie heb je er niet voor nodig, oog voor de omgeving en historische nieuwsgierigheid zijn voldoende. Bos, heide en voormalige kazernecomplexen als verrassende vensters op het verleden. Op 30 oktober 1944 steekt een patrouille van de Amerikaanse 101st Airborne Division vanuit de Betuwe ’s nachts de Rijn over om inlichtingen in te winnen over de sterkte van de Duitse aanwezigheid op de Veluwe. De zes mannen komen ’s ochtends aan bij een huisje in de buurt van de Ginkelse Heide. Wat volgt is een opeenstapeling van wonderlijke gebeurtenissen die uitmondt in de gevangenneming van een fiks aantal Duitse militairen, waaronder een aantal SS’ers. Inlichtingenofficier Hugo Sims, die de actie leidt, meldt zich na een dag met 32 krijgsgevangenen aan de zuidkant van de rivier. “Incredible!” luidt het commentaar.

Deze bijzondere en minder bekende anekdote uit de periode net na Operatie Market Garden is onderdeel van de 30 verhalen die te lezen (en te beluisteren) zijn op informatiepanelen in en rondom Ede. Samen vormen ze het militaire verhaal van Ede. Een relaas dat in 1904 begon met de bouw van twee kazerneterreinen aan de oostkant van

HISTORISCHE DROPZONE X

de stad en dat een onverwachte keer nam met de start van de geallieerde aanval op de Arnhemse verkeersbrug op 17 september 1944. Die dag werd namelijk ook Ede gebombardeerd, met een groot aantal burgerdoden tot gevolg. Op 18 september zouden een kleine 2.000 Britse parachutisten landen op de Ginkelse Heide. De verbeten strijd van het 7e bataljon van The King’s Own Scottish Borderers op en rond de open heide en de landingen zelf worden jaarlijks nog op indrukwekkende en grootse wijze herdacht.

Hoe bepalend de septemberdagen van 1944 waren voor het huidige karakter van de stad en zijn omgeving blijkt wel uit het grote aantal monumenten en andere landschappelijke verwijzingen naar deze korte, heftige periode. Voor de goede zoeker zijn zelfs de schuttersputten van de Schotten nog te zien.

Wat de nieuwe routes zo aantrekkelijk maakt is dat je als passant even een blik gegund krijgt op de bewogen, vaak

persoonlijke geschiedenissen, op de plek waar deze zich hebben afgespeeld. Door zelf fiets- en wandelknooppunten met elkaar te verbinden en deze te combineren met de locaties van ‘het verhaal van Ede’, baan je je eigen weg door de militaire geschiedenis van de streek. De ene keer onder oude beuken, een andere keer over een smal kronkelend fietspad tussen de jeneverbessen door; een steeds weer wisselend perspectief op de dingen die ooit waren en die er heel af en toe in gedachten nog zijn.

René Verhulst, burgemeester van de gemeente Ede: “Airborne is onderdeel van onze identiteit als Ede en is ons dierbaar. Jaarlijks herdenken we natuurlijk de landing van de parachutisten op de hei, maar er zijn zoveel meer plaatsen die van waarde zijn en zoveel verhalen die verteld

moeten worden. We proberen daar ook op verschillende manieren aandacht aan te geven, zoals via de fietsroutes, waarbij je op een natuurlijke manier met de verhalen in aanraking komt.”

Kom op 16 september op de fiets of te voet naar de Airborne Luchtlandingen en Herdenking op de Ginkelse Heide en maak onderweg ernaartoe kennis met het verhaal van Ede (en omgeving).

Kijk voor meer informatie en inspiratie op www.bezoek-ede.nl/militairtoerisme/routes-langs-militairehistorie.

De routes en verhalen zijn ook gebundeld in een compact routeboekje dat te koop is bij de VVV-informatiepunten in het gebied, bij het Platform Militaire Historie in Ede en in het Airborne Museum in Oosterbeek.

‘LEREN WE HET DAN NOOIT?’

U zult niet de enige zijn die zich dat weleens zuchtend afvraagt, als ergens ter wereld weer een gewapend conflict is losgebarsten. Het kan zo’n machteloos en hopeloos gevoel geven en het valt niet mee om lichtpuntjes te blijven zien.

“Op 17 en 18 september 1944 landden in de velden rond dit punt parachutisten en zweefvliegtuigen van de 1e Britse luchtlandingsdivisie. Vanaf hier begonnen ze met hun poging om de Rijnbruggen te veroveren als onderdeel van Operatie Market Garden.”

Dit is de tekst op de herdenkingszuil die sinds 2018 staat aan de rand van Dropzone X op de Renkumse Heide in Renkum. Sinds 2013 organiseert de organisatie Renkum Leeft hier een herdenkingsevenement: Renkum Airborne. De organisatie vindt het belangrijk om de helden die zorgen voor vrede en veiligheid te eren, zowel vroeger als nu. Naast een herdenkingsceremonie, luchtlandingen door Parachute Group Europe, militaire displays die het soldatenleven tijdens WOII laten zien, een militariamarkt en muziekoptredens, zijn er ook activiteiten te bezoeken die actueler zijn.

Op 15 en 16 september is de historische Dropzone X (Telefoonweg 2, Renkum) twee dagen lang het toneel van herdenken, droppings en living history. Entree is gratis. Kijk voor meer informatie op www.renkumleeft.nl.

Toch willen we dat blijven proberen in onze wekelijkse gebedssamenkomst voor vrede en verzoening. In deze weken waarin we speciaal de Slag om Arnhem herdenken, willen we u als gast van harte uitnodigen om met ons mee te doen.

Het wekelijks gebed maakt deel uit van de wereldwijde Community of the Cross of Nails, dat zijn oorsprong vindt in het Engelse Coventry. In 1940 werd die stad door de Duitsers gebombardeerd, waarbij de kathedraal grotendeels werd vernietigd. De volgende ochtend vond de Dean van de kathedraal in het puin

twee grote spijkers in de vorm van een kruis. Op een stuk muur had iemand geschreven ‘Father, forgive.’ Na de oorlog zocht de Dean contact met het eveneens platgebombardeerde Dresden, en gezamenlijk begonnen de beide gemeenten een verzoeningsbeweging die tot op vandaag actief is. Inmiddels hebben meer dan 200 steden en dorpen over de hele wereld, allemaal met een oorlogsverleden, zich bij de beweging aangesloten. We bidden tegen haat en geweld, om vrede en verzoening tussen volken en individuen, om hulp als we zelf met vallen en opstaan leren om vredestichters te zijn.

U bent van harte welkom om deel te nemen aan het gebed. Dit kan elke vrijdagmiddag in september van 12.00 tot 12.20 uur in de Remonstrantse kerk aan de Wilhelminaweg in Oosterbeek.

Foto: Alexander Heusschen

Autovakmeester Ottink en Autovakmeester Bennekom: twee hoogwaardige universele garagebedrijven, gericht op het onderhouden en repareren van personenauto’s, bedrijfswagens en campers in de regio Ede en Bennekom.

Bij ons bent u aan het juiste adres voor een onderhoudsbeurt, APK-keuring, uitlijnen, airco-service, motorrevisie of storingsdiagnose aan uw auto. Tevens zijn zowel uw lease-auto als oldtimer in goede handen.

’

BENNEKOM

Aandacht voor de klant staat bij ons hoog in het vaandel!

’

’

Onze vakkundige medewerkers staan klaar om u van dienst te zijn en de juiste service aan uw auto uit te voeren, of u van een eerlijk en betrouwbaar advies te voorzien.

AIRBORNE REGIO AGENDA

AIRBORNE HERDENKINGEN

 Een aantal herdenkingen zijn besloten. Meer informatie vindt u op de website van de organisatie.

15 september 09.00 uur

Herdenking bij de Naald Oosterbeek www.renkum.nl/Bezoekers/Airborne

15 september 09.30 uur

Kranslegging Gelderland-monument bij Airborne Museum Oosterbeek www.renkum.nl/Bezoekers/Airborne

15 september 11.00 uur

Herdenking bombardement op Ede-Zuid 17 september 1944 Parkweg, Ede www.platformmhe.nl

15 september 11.00 uur

Herdenking Renkumse Heide t.h.v Telefoonweg 2, Renkum www.renkumleeft.nl

15 september 15.00 uur

Airborne-herdenking Nassauplein Arnhem-West (Lombok) www.airbornearnhemwest.nl

15 september 18.15 uur

Herdenkingsbijeenkomst Eusebius (besloten) www.arnhem.nl/airborne

15 september 18.45 uur

March over the Bridge John Frostbrug, Arnhem www.arnhem.nl/airborne

15 september 19.15 uur

Kransleggingsceremonie Airborneplein, Arnhem www.arnhem.nl

16 september 11.30 uur

Airborne Herdenking Ginkelse Heide, Ede www.ede.nl/airborne

16 september 14.00 uur

Aircrew Monument memorial service Utrechtseweg 232, Oosterbeek www.renkum.nl/Bezoekers/Airborne

16 september 15.00 uur

Herdenking Polenplein Driel www.driel-polen.nl

16 september 17.30 uur

Herdenking Royal Engineers Monument Drielse Rijndijk, Arnhem - Driel

16 september 19.00 uur

Airborne Herdenking Heelsum Bennekomseweg 2A, Heelsum www.oranjedagheelsum.nl

17 september 11.00 uur

Airborne Memorial Service, Arnhem- Oosterbeek War Cemetery Van Limburg Stirumweg, Oosterbeek www.airbornememorialservice.nl

17 september, 15.00 uur

Herdenking Airbornebank Dorpsplein, Wolfheze www.dorpsbelangwolfheze.nl

17 september, 16.00 uur

Herdenking Air Despatch Monument Limburg van Stirumweg, Oosterbeek www.renkum.nl/Bezoekers/Airborne

25 september, 21.00 uur

Stille tocht White Ribbon Mile Oude Kerk, Oosterbeek www.whiteribbonmile.nl

Alle vermeldingen zijn onder voorbehoud van wijzigingen en mogelijke restricties.

Volg de herdenkingen live Veel Airborne herdenkingen zijn thuis live te volgen via Omroep Gelderland en RTV Connect, via tv of online via hun websites: www.gld.nl/ marketgarden & www.rtvconnect.nl

AIRBORNE EVENEMENTEN

25 augustus 20.00 uur

Airborne Veteranenavond www.ede.nl/airborne

1-29 september

Airborne Filmmaand bij Pathé: Oorlogstijd op het doek www.Pathe.nl/airborne

1-29 september

Coventry-gebed Elke vrijdag, Remonstrantse kerk, Oosterbeek www.coventryberaad.nl

2 september 76ste Airborne Wandeltocht www.airbornewandeltocht.nl

10 september

Airborne Freedom Run

Met Kids Run, trails en 10 km loop www.airbornefreedomrun.nl

10 september 13.00 uur

De Kazerne (Be)Leeft

Open Monumentendag Frisokazerne Akoesticum, Ede www.akoesticum.org

12-17 september

Airborne International Youth Conference YOUCEE www.youcee.eu

13 september 20.00 uur

Historische lezing over Slag om Arnhem in Arnhem-West Buurthuis‚ t-Huukske, Mauritsstraat 22, Arnhem www.airbornearnhemwest.nl

14-16 september

Airborne - Field Hospital

3 september 20e Airborne Solextoertocht Start & finish Kasteel Doorwerth, Fonteinallee 2B, Doorwerth www.pegalex.nl

4-25 september White Ribbon Mile Start Oude Kerk, Benedendorpseweg 134, Oosterbeek www.whiteribbonmile.nl

9 september Polentocht Driel www.polentochtdriel.nl

Concertzaal, Oosterbeek, Rozensteeg 3, Oosterbeek www.facebook.com/WarDepartmentLHG

15 & 16 september

Renkum Airborne 2023

Dropzone X, Renkumse Heide t.h.v Telefoonweg 2 Renkum www.renkumleeft.nl

15 september 13.30 uur

Rondvaart „A Bridge Too Far” Start bij de Oude Kerk, Oosterbeek www.deblauwebever.nl

15 september 14.00 uur

Bridge to the Future Conferentie‚ Strijders voor democratie’ Musis Arnhem, Velperbuitensingel 23, Arnhem www.bridgetothefuture.nl

9 september 16.00 uur

Wolfheze Airborne Xperience #WAX Plein van Mesdagweg Wolfheze www.dorpsbelangwolfheze.nl

9 september 20.00 uur

Airborne Freedom Run Night Edition www.airbornefreedomrun.nl

15 & 16 & 21 september

Rondleiding Slag om Arnhem collectie Erfgoedcentrum Rozet, Kortestraat 16, Arnhem www.rozet.nl/erfgoedcentrum

15 september 20.00 uur

Bridge to Liberation

John Frostbrug, Arnhem www.bridgetoliberation.nl

16 september 9.00 – 15.30 uur

Airborne Luchtlandingen

Ginkelse Heide, Ede www.ede.nl/airborne

16 & 17 september 14.00 uur

Airborne rondvaart

De Blauwe Bever, startpunt Airborne at the Bridge, Rijnkade Arnhem www.deblauwebever.nl

16 september 14.00 uur

Race to the Bridge

Start Renkum, via John Frostbrug naar Airborne Museum (opstelling circa 15.30 uur) www.airbornebattlewheels.nl

23 september

Pegasus Wandelfestival

De Hartenberg, Wekerom www.ede.nl/airborne

24 september 14.00 uur

Verhalen van Ooggetuigen, lezing Airborne Museum, Utrechtseweg 232 Oosterbeek

WANDELROUTES

Tip! Wandel eens op eigen gelegenheid door het verleden met deze vier Airborne routes:

> De Polen in Driel

> Perimeterroute Oosterbeek

> Dropzone Ede

> Oorlog in Arnhem Zie www.visitarnhem.com/airborne

WANDEL- EN FIETSTOURS

Wandel of fiets tijdens de Airborne maand mee met een van deze tours. Of kijk op www.airborne-region.nl/er-op-uit voor Airborne gidsen.

26 augustus 10.00 uur

9 september en 14 oktober 14.00 uur

Rondleiding Airborne Begraafplaats, Oosterbeek www.airbornemuseum.nl/activiteiten

10 september 13.00 uur

Begeleide Glider Natuurwandeling 10 km Start Dorpsplein, Wolfheze www.dorpsbelangwolfheze.nl

16 september 14.00 uur

Rondleiding John Frostbrug vanaf Airborne at the Bridge, Rijnkade Arnhem www.airbornemuseum.nl

23 september 14.00 uur

Perimeterwandeling met gids Start Airborne Museum, Oosterbeek. www.airbornemuseum.nl

Diverse data

Slag om Arnhem wandeling

Startpunt, Airborne at the Bridge, Rijnkade 150, Arnhem www.wandeleninarnhem.nl

16 & 17 september 11.00 uur

Ontdek sporen van WOII op Veluwezoom Startpunt: Paviljoen Posbank, Rheden www.natuurmonumenten.nl

TENTOONSTELLINGEN

2 september Artborne

Kunst langs route Airborne Wandeltocht www.scarabee-art.nl

Tot eind september

Tot 23 oktober

Diverse buitententoonstellingen

‘Ik Kom Terug’ met podcastserie over evacuatieherinneringen. www.airbornemuseum.nl/ik-kom-terug

T/m 29 oktober

Market Garden en de strijd om de Betuwe Betuws Oorlogsmuseum Onze Lieve Vrouwestraat 36, Heteren www.betuwsoorlogsmuseum.nl

26 en 27 september, 13-17 september, 23 en 24 september, 28 en 29 oktober

Openingsdagen Glider Museum Wolfheze Wolfhezerweg 111-113, Wolfheze www.glidermuseum.nl

Tot 31 oktober

Buitententoonstelling Polenplein Driel www.driel-polen.nl

Tot eind december

Airborne Experience

Airborne Museum, Oosterbeek www.airbornemuseum.nl

Tot eind december

Missie Hartenstein, audiotour t/m 12 jaar Airborne Museum, Oosterbeek www.airbornemuseum.nl

Tot 25 februari 2024

Gevlucht om te Vechten Airborne Museum, Oosterbeek www.airbornemuseum.nl

16 september 18.45 uur

Airborne-wedstrijd: Vitesse vs RKC Waalwijk Gelredome, Arnhem www.vitesse.nl

16 september 19.00 uur

Airborne Taptoe Raadhuisplein, Oosterbeek www.taptoe-oosterbeek.com

16 september 20.00 uur

Muzikale vertelling

Persoonsbewijs zonder ‘J’ Erica Kerk, Ericalaan 1, Ede www.persoonsbewijszonderj.nl

17 september 13.00 uur

De Kazerne (Be)leeft Akoesticum, Ede www.akoesticum.org

Slag om Arnhem stadswandeling, duur 2 ½ uur

Start Arnhem CS, t.h.v McDonalds www.arnhemlife.nl

3 &17 september en 1 & 15 & 22 oktober 14.00 uur

September 44 wandeling kasteel Doorwerth www.glk.nl/doorwerth

6 september 18.30 uur

Begeleide Glider Natuurwandeling 6 km Start Dorpsplein, Wolfheze www.dorpsbelangwolfheze.nl

9 september 10.00 uur Slag om Arnhem stadswandeling, duur 3 uur

Start Arnhem CS, t.h.v, McDonalds www.arnhemlife.nl

Buitenexpositie: Missies van Toen en Nu Ginkelse Heide, Ede www.ede.nl/airborne

Tot eind september Van de ramp gered! Erfgoedcentrum Rozet, Kortestraat 16 Arnhem www.rozet.nl/erfgoedcentrum

T/m 23 september

Expositie Helmen Vol Verhalen Koningkapel, Koningsweg 31a Arnhem www.helmenvolverhalen.nl

T/m 15 oktober

Openlucht-tentoonstelling Arnhem Boys Kerkplein, Jacob Groenewoudplantsoen, Park Jansbuitensingel, Ooststraat, Arnhem www.arnhem.nl/airborne

Tot eind december Arnhems Oorlogsmuseum Kemperbergerweg 780, Arnhem www.arnhemsoorlogsmuseum.com

Tot eind december

Museum Vliegbasis Deelen Delenseweg 20, Deelen www.museumdeelen.nl

Tot eind december

Informatiecentrum Polen Driel Kerkstraat 27, Driel www.polen-driel.nl

Tot eind december

Oorlogs- en Garnizoensmuseum De Smederij’ Verbindelaarsweg 100, Ede www.platformmhe.nl

Alle vermeldingen zijn onder voorbehoud van wijzigingen Controleer altijd vooraf op de website van de organisatie of de informatie nog actueel is.

Alle vermeldingen zijn onder voorbehoud van wijzigingen. De meest actuele Airborne kalender vindt u op www.airborne-region.nl

“

Wonen bij September Ede, Villa Bos en Heide voor ouderen met dementie

NIEUW appartementen direct beschikbaar

✓ Liefdevolle 24-uurs dementiezorg

Zorgindicatie VV4 of VV5

✓ Huurappartementen met privé badkamer

Op ZorgkaartNederland gewaardeerd met een 9.1

Nieuwe bewoners leven helemaal op door de fijne sfeer, het leefplezier en de persoonlijk aandacht in onze kleinschalige woonhuizen.”

Kom sfeerproeven!

✓ Huur- en servicekosten vanaf € 2.495,(nagenoeg alles inbegrepen) Geerweg

Ons huis is open! Komt u kennismaken? Ik maak graag een afspraak voor een persoonlijke rondleiding. Bel of mail mij: Greta Hovenkamp 06 - 401 719 38 of greta.hovenkamp@wonenbijseptember.nl.

‘IN

DEZE

Door Martine Hemstede

STRAAT HEBBEN 14 JODEN DE OORLOG OVERLEEFD’

In Velp zijn opvallend veel Joden ondergedoken geweest. Veel van hen, vaak jonge gezinnen, hebben de oorlog overleefd dankzij gewone mensen. De moed van deze mensen maakt diepe indruk op Gety Hengeveld uit Velp. Stukjes van de soms bloedstollend spannende verhalen zijn te horen in een Verborgen in Velp Ontdekkingstocht voor jongeren. ‘Velp voor Oranje’ stelde de route samen.

De ontdekkingstocht is de nieuwste herinneringsroute in Velp. Je zet de gratis app Storytrails op je telefoon en gaat naar het startpunt: het Monument van moedige mensen op de hoek van de Hoofdstraat en Hogeweg in Velp. Op papier waren er zeshonderd onderduikers, maar het moeten er veel meer geweest zijn. Gety Hengeveld bundelde de verhalen in het boek Verborgen in Velp. ‘Het aantal Yad Vashem onderscheidingen voor redders is hoog in Velp. Niet alleen Joden doken onder, ook verzetsmensen of mannen die ontsnapten aan de Arbeitseinsatz.’

Gety speurt sinds 2017 intensief naar de verhalen. Ze belt met nabestaanden over de hele wereld. Gety raakte betrokken bij 75 jaar vrijheid: ‘We wilden een krant met verhalen maken over de Tweede wereldoorlog in Velp. We hoorden zoveel bijzonders dat het een boekje werd. De presentatie was een ontroerende reünie. Onderduikers en Velpse families wilden contact houden en zo ontstond het idee voor een monument en een herdenking. Toen kwamen we op het idee voor een documentaire en een route voor jongeren, want die hebben geen zin in een boek.’

Gety lacht. De ontdekkingstocht wordt aangevuld met vragen en opdrachten om jongeren aan het denken te zetten.

‘Oorlog is er ook nu en zal er altijd zijn.’ Ze wordt fel: ‘Maar wat nooit meer mag gebeuren is het systematisch uitroeien van een groep, zoals de Joden.’ Dus moet je de verhalen overdragen op jongeren. Zelf was ze zich al heel jong bewust van oorlog: ‘Als kind

hoorde ik van mijn ouders hoe angstig het was om onderduikers te verstoppen. Dat maakte diepe indruk.’

Als Gety eenmaal begint te vertellen over de onderduikers in Velp, hang je aan haar lippen. Neem bijvoorbeeld het verhaal over de joodse baby die in de onderduik geboren werd, nota bene op Jeruzalem in Velp. In deze straat hebben 14 joden de oorlog overleefd. Het geluid van de baby zou de jonge ouders verraden, dus moest het meisje meteen na de geboorte weg. De Velpse artsen, die in het verzet zaten, vonden een jong katholiek gezin waar regelmatig een baby geboren werd. De moeder van dat gezin droeg maanden een kussen onder haar rok, tot het meisje kwam. Het echtpaar Monsma heeft zelfs geboortekaartjes gemaakt. “Nu heb je eindelijk een dochter die op je lijkt”, zei iedereen tegen de adoptiemoeder. Op de dag van de bevrijding stonden de ouders op de stoep om hun dochter Evelyn op te halen. Een enorme klap voor een van de zoontjes uit het gezin. Het lukte Gety om Evelyn te vinden en nu legt ze bijna jaarlijks bloemen tijdens de herdenking bij het Monument.

Meer informatie over de verhalen en de routes is te vinden op www.verborgeninvelp.nl. Stichting Velp voor Oranje is ook al druk bezig met een nieuwe route over het leven van Audrey Hepburn in Velp.

NABESTAANDEN EN FAMILIES VAN VETERANEN BLIJVEN AIRBORNE HERDENKING BEZOEKEN!

Voor de 79ste keer wordt op 17 september op de Airborne Begraafplaats de Airborne Herdenking gehouden. Ieder jaar bezoeken duizenden mensen deze herdenkingsplechtigheid in Oosterbeek. Onder hen zijn vele nabestaanden van gesneuvelde militairen van de 1st Airborne Division: kinderen, kleinkinderen, broers en zussen, (achter)neven en -nichten. Ze komen naar Oosterbeek om het graf van hun gesneuveld familielid te bezoeken. In verbondenheid met de inwoners uit de regio en ruim 800 kinderen die bloemen leggen op de graven, herdenken zij het offer dat in 1944 werd gebracht.

Ook de familieleden van inmiddels overleden veteranen blijven de herdenking trouw bezoeken. Het is voor hen een traditie geworden om met de familie naar Nederland te komen. Velen doen dat samen met de gastgezinnen waar veteranen in het verleden logeerden. De warme band tussen de families is blijven bestaan, ook nu er steeds minder Arnhemveteranen zijn.

De herdenkingsplechtigheid wordt georganiseerd door de Parachute Regiment and Airborne Forces Charity, een liefdadigheidsfonds uit het Verenigd Koninkrijk. Zij ondersteunen zowel jonge als oude veteranen van de Britse 1st Airborne Division en hun nabestaanden die (financiële) bijstand nodig hebben. Daarnaast bewaken zij ook de tradities van het Parachute Regiment en de

luchtlandingsstrijdkrachten binnen het Britse leger en zorgen voor het blijven herdenken van hun gesneuvelde kameraden, zoals tijdens de jaarlijkse herdenking in Oosterbeek.

De Airborne Herdenking vindt plaats op zondagochtend 17 september 2023 en start om 11:00 uur op de Arnhem Oosterbeek War Cemetery aan de Van Limburg Stirumweg in Oosterbeek.

Meer informatie over het bijwonen van de herdenkingsdienst vindt u op www.airbornememorialservice.nl.

Monument van moedige mensen in Velp.

Foto: Arjan Vrieze

De herdenking wordt dit jaar opnieuw afgesloten door een flypast van historische vliegtuigen. Foto: Arjan Vrieze

Word nu lid op natuurmonumenten.nl en ontvang 4 x per jaar het magazine

Financiële administratie en (fiscaal) advies op maat voor ondernemers van klein tot groot

Maandereind 19, 6711 AA Ede Tel: 0318-261855

UITVAARTWENSEN VASTLEGGEN?

Uw uitvaartwensen vooraf vastleggen geeft veel rust voor uw nabestaanden.

Vraag hiervoor kosteloos een wensenboekje aan: info@deruiteruitvaartzorg.nl of kijk op onze site:

www.deruiteruitvaartzorg.nl/uitvaartwensen-vastleggen

Drouwenerzand 15, 6718 MC Ede www.zacheoaa.nl

Email: info@zacheoaa.nl

Ede | Lunteren | Wageningen 0318 685 685 | vpvanotarissen.nl Als het einde komt, WIE gee u dan de rust dat alles wordt geregeld? dan de rust dat alles geregeld? Ede | Lunteren | Voorthuizen | Wageningen 0318 685 685 | vpvanotarissen.nl

Verkoop

en

www.elektrovanhoef.nl

Specialiteiten: installatiewerk bij verbouw en nieuwbouw | verhelpen van storingen | stal installaties | ventilatie | groepenkasten vervangen | tuinverlichting | wasmachines en wasdrogers | reparatie en onderhoud | verlichting

Service: Bezorgservice | Gratis offerte Geen voorrijkosten

HET GLIDER MUSEUM

Paul Hendriks is al zijn leven lang gefascineerd door de geschiedenis van de Britse luchtlandingen bij Wolfheze en met name de inzet van de Britse zweefvliegtuigen. In 2009 opende hij het Glider Museum in een loods op het terrein van Camping de Lindenhof en sindsdien ontvangt hij ieder jaar de nodige binnenlandse en buitenlandse bezoekers. Paul Hendriks, een van de drijvende krachten achter het museum, vertelt over zijn verzameling en de geschiedenis van zijn museum.

De geschiedenis van Operatie Market Garden en de Slag om Arnhem werd Paul met de paplepel ingegoten. Pauls grootouders woonden tijdens de oorlog in Wolfheze en maakten de bombardementen, de geallieerde luchtlandingen en de daaropvolgende evacuatie mee. Toen zijn grootouders naar Wolfheze terugkeerden, vonden ze spullen uit de oorlog. Paul vertelt dat zijn vader in de winter een Duitse

legerjas droeg en regelmatig overblijfselen van Britse zweefvliegtuigen vond op het land. Als klein kind was Paul zelf ook vaak op de voormalige landingsvelden te vinden en daar trof hij de nodige brokstukken van gliders aan.

voor 17 ponder antitankkanonnen en nog veel meer. De bijzondere voorwerpen worden omgeven door historische foto’s van de landingsvelden.

Van de vroege vondsten van Paul en zijn vader zijn maar weinig stukken in het museum te zien. Het grootste deel van de collectie, waaronder een originele romp en een replicacockpit van een Horsa Glider, komt uit Groot-Brittannië. Overal waar je kijkt zijn kleinere of grotere onderdelen van de Britse zweefvliegtuigen te zien. Daarnaast zijn er ook de nodige voorbeelden van materieel dat de toestellen meebrachten: overgebleven rupsbanden van Bren Carriers, munitie

Paul en de andere vrijwilligers die het museum draaiende houden doen dit om de herinnering aan de Britse zweefvliegtuigtroepen in leven te houden en te laten zien hoe belangrijk de rol van de zweefvliegtuigen was. Paul laat zien hoe dit in de praktijk werkt. Een kleinzoon van een Britse artillerist die per zweefvliegtuig is geland knoopt een praatje aan. Binnen enkele tellen liggen de nodige boeken en luchtfoto’s op tafel en heeft Paul uitgewerkt waarvandaan de grootvader van de man moet zijn opgestegen in september ’44. De man schudt Paul dankbaar de hand en verlaat het museum opgetogen.

Het Glider Museum is van maart t/m oktober het laatste weekend van de maand geopend van 12.00 tot 17.00 uur. In september is het museum van woensdag 13 t/m zondag 17 september geopend. Toegang tot het Glider Museum is gratis. Meer informatie op www.glidermuseum.nl.

OUDE KERK OOSTERBEEK IS MEER DAN EEN KERK SAMENWERKING MET DE STICHTING WHITE RIBBON MILE

De meer dan 1000 jaar Oude Kerk Oosterbeek en de White Ribbon Mile hebben veel gemeen. Juist in de Airborne maand. Aandacht voor historie en respect voor het verleden staan centraal. Diny Brouwer, voorzitter van de Stichting Vrienden Oude Kerk, en Fedde Makkinga, voorzitter van de Stichting White Ribbon Mile, vertellen erover.

De Oude Kerk Oosterbeek is op maandag 25 september het startpunt (21.00 uur) van de Stille Tocht, onderdeel van de White Ribbon Mile. Een herdenkingsmoment dat steeds meer voet aan de grond krijgt. Deze Stille Tocht in het donker door de uiterwaarden naar de Neder-Rijn is de officiële afsluiting van de herdenkingen rond de Slag om Arnhem.

De White Ribbon Mile is een korte symbolische wandeling door de uiterwaarden achter de Oude Kerk naar het herdenkingsmonument aan de Rijn. Het herinnert aan het terugtrekken van Britse en Poolse soldaten na het mislukken van de Slag om Arnhem.

Diny zet zich samen met het bestuur en vrijwilligers in om een bijdrage te leveren aan de instandhouding van de historische, religieuze, sociale en culturele waarde van het bij de Protestantse Gemeente te OosterbeekWolfheze in eigendom en beheer zijnde kerkgebouw: “De kerk is tijdens de oorlog flink beschadigd, maar daarna weer opgebouwd.

Nu kun je de kerk op bepaalde dagen bekijken en bewonderen, want er is veel historie bewaard gebleven. Kijk, hier zie je nog een kogelinslag in de grote bijbel bijvoorbeeld. Wij vinden het mooi en waardig dat de Stille Tocht juist hier bij en rond de Oude Kerk plaatsvindt.”

De Oude kerk is van 1 mei tot 1 oktober open voor bezichtiging op woensdag, donderdag en vrijdag van 13.00 - 16.00 uur (tijdens de septemberdagen elke middag open). Tijdens de openstelling zijn gidsen aanwezig om bezoekers rond te leiden. Diny: “Als je de Oude Kerk bezoekt, kun je in een aparte zaal zelf drie films opstarten. Die geven goed inzicht in zowel het verhaal en de geschiedenis achter de White Ribbon Mile als de Oude Kerk. Ook leuk voor kinderen. Groepen kunnen een afspraak maken buiten openingstijden.”

Fedde: “Wij nodigen iedereen uit om de Stille Tocht (maandag 25 september, 21.00 uur) mee te lopen, de Oude Kerk te bezoeken en zelf een deel van de White Ribbon Mile te lopen in september. Dat kan al vanaf maandag 4 september.”

Meer informatie is te vinden op de websites: www.whiteribbonmile.nl en www.oudekerkoosterbeek.nl.

Vrijwilligers van de White Ribbon Mile met in de achtergrond de Oude Kerk.

Foto: Daan van Oort fotografie

De HETA SL 8 is misschien wel de schoonst stokende productie kachel ooit. De SL8 heeft een uitstoot van minder dan 3mg fijnstof en dat is 13 (!) keer lager dan de nieuwe norm die in 2020 ingevoerd wordt.

De kachel is extreem zuinig in houtverbruik en zeer goed regelbaar tussen 2 en 7kW zodat de kachel ook in kleinere en/of zeer goed geïsoleerde woonruimtes goed inzetbaar is.

De luchttoevoer kan zo goed geregeld worden dat de kachel ook 2-3kW warmte kan afgeven en toch extreem schoon blijft branden.

De SL8 is hierdoor heel geschikt om op een kille voor- of najaarsdag even de kachel aan te steken en de kou uit het huis te verdrijven. U kunt hierdoor behoorlijk besparen op uw gasverbruik zonder overlast en met extreem lage uitstoot,

De SL8 kan zowel een klassieke als meer moderne uitstraling hebben. Door de grote ruit heeft u mooi zicht op prachtige vlammenspel. De uitvoering met zijruiten biedt nog meer zicht op de vlammen.

Welkom bij Speelboerderij 'De

Happyfarm'

Ben je jarig geweest? Of heb je zin om gewoon een middagje te spelen?

Kom dan samen met al je vriendjes en vriendinnetjes gezellig spelen in De Happyfarm! Wie durft er van de glijbaan en wie racet het hardst op de trekkertjes en skelters? Of houd je meer van konijntjes aaien?

Voor iedereen is er wel wat leuks te beleven! Voor de aller kleinsten is er een speciale softplay ruimte en de grotere kinderen kunnen klimmen en klauteren in de apenkooi of springen op het springkussen.

ONBEPERKT GENIETEN

KINDERBURGEMEESTERS AAN HET WOORD

Als er iemand weet wat er leuk is om te doen voor kinderen tijdens de Airborne maand, dan zijn het wel de kinderburgemeesters van Arnhem, Ede, Renkum en Overbetuwe. Zij vertegenwoordigen alle kinderen in hun gemeenten en weten precies waar je naar toe moet!

Wat hebben onze kinderburgemeesters al op de planning staan voor september?

Kate kijkt uit naar de Polenherdenking: “Samen met schoolkinderen uit Driel leg ik bloemen bij het monument aan het einde van de kranslegging van de Polenherdenking.” Dat is natuurlijk een hele eer! Simon gaat dit jaar allemaal nieuwe dingen doen: “Het lopen van de Airborne Wandeltocht staat op mijn lijstje, dat heb ik nog niet eerder gedaan en ik wil het Airborne Museum nog bezoeken.”

Waarom zijn de activiteiten in de Airborne maand ook leuk en interessant voor kinderen?

Naam: Dyla Uitdehaag

Leeftijd: 12 jaar

Kinderburgemeester van: Gemeente Arnhem

Naam: Levi van Ravensberg

Leeftijd: 12 jaar

Kinderburgemeester van: Gemeente Ede

De kinderburgemeesters zijn natuurlijk met heel veel verschillende dingen bezig zoals kinderlintjes of een schonere gemeente, maar in september krijgen zij een rol bij de herdenkingen en activiteiten die te maken hebben met Airborne.

Zijn onze kinderburgemeesters eigenlijk al wel eens eerder bij een Airborne activiteit geweest?

Dyla (12) heeft al meerdere herdenkingen bijgewoond: “Ik was bij de dodenherdenking en een herdenking bij het Joodse monument. Ik vind dat erg speciaal, want bij de dodenherdenking zie je ook echte soldaten die hebben gevochten voor dit land.” Levi (12) is in Ede al meerdere keren bij de luchtlandingen geweest: “Ik vond het best wel heftig om te weten dat daar mensen zijn gestorven voor onze vrijheid. Het was elke keer wel mooi om te zien dat alle parachutisten uit een

Naam: Simon van Hoving

Leeftijd: 10 jaar

Kinderburgemeester van: Gemeente Renkum

Naam: Kate Janssen Leeftijd: 10 jaar

Kinderburgemeester van: Gemeente Overbetuwe

vliegtuig sprongen.” Ook Simon (10) weet al het een en ander over de Slag om Arnhem: “We gaan vaak naar het Glider Museum in Wolfheze en de meester vertelt altijd veel verhalen over de Tweede Wereldoorlog.”

Zij weten er dus al een boel vanaf, maar wat voor tips hebben zij voor andere kinderen? Kate (10) heeft een hele hoop tips om je te verdiepen in de geschiedenis van de Slag om Arnhem: “Het Airborne Museum bezoeken en met je ouders of opa en oma meedoen met de Airborne Wandeltocht. Een herdenking bijwonen is belangrijk maar door zelf het museum te bezoek of mee te wandelen leer je op een andere manier wat hier is gebeurd.” Ook Dyla vind het een goed idee om zelf op onderzoek te gaan: “Naar veel dingen gaan die er mee te maken hebben zoals het Airborne Museum of veel teksten lezen over de oorlog.”

VERHALENDRAGER: WELKE VERHALEN VERTEL JIJ DOOR?

Er zijn veel verhalen over de Slag om Arnhem: verhalen van dappere soldaten die moesten vechten, moedige burgers die de soldaten hielpen en kinderen die probeerden veilig te blijven tijdens een oorlog. Al deze verhalen gaan over mensen van toen. Veel musea proberen deze verhalen te bewaren zodat ze jaren later nog verteld worden, maar ook jij kan hierbij helpen!

Leren van het verleden is belangrijk, vindt Kate: “Dan besef je dat zoiets als de Slag om Arnhem nooit meer mag gebeuren.” Levi vindt dat ook. Hij vindt dat kinderen ook een rol moeten spelen bij de herdenkingen: “Ik vind het ook belangrijk dat kinderen een deel zijn van waarvan je denkt dat het alleen maar volwassenen zijn.” Gelukkig is er genoeg spannends te doen tijdens de Airborne maand waar kinderen aan mee kunnen doen. Waar ga jij naartoe?

LEESTIPS:

Toen het oorlog was: 1939-1945

Onder Vuur van Jeanette Molema

Nergens meer veilig van Jan Heerze

Welke verhalen wil jij doorvertellen zodat we deze mensen niet vergeten? Misschien wel het verhaal van je opa of je buurvrouw, misschien wel het verhaal van iemand uit je dorp die

op een monument of een struikelsteen staat of misschien wel het verhaal van een soldaat die in jouw straat heeft gevochten. Ga op onderzoek en word zelf ook een verhalendrager!

zekerheden van Bert Munt Verhuur.

Wij houden van zekerheid. Jij ook, daarom hier de 7 zekerheden van Bert Munt Verhuur.

 Materiaal werkt altijd

 Goed onderhouden

 Altijd gekeurd

 Volle tank

 Directe service bij storing

 Huren met een glimlach

 Flexibel huren

- Schaarhoogwerkers

- Telescoophoogwerkers

- Graafmachines

- Wielladers shovel

- Aanhangers

bertmuntverhuur.nl

Installateurs

Installaties bevinden zich overal om ons heen. Overal waar je bent zijn er dingen geinstalleerd om het leven makkelijker en beter te maken. Om deze te installeren en te onderhouden moet je op de meest vreemde plekken kunnen werken.

Dak- en wandmontage

Als hallenbouwer ben je iedere dag in de weer met ruw materiaal in ruige omstandigheden. Je moet snel en hard werken om op tijd klaar te zijn voor de volgende ploeg op het project. Daarvoor is het juiste materieel een must.

De groenvoorziening

De natuur is adembenemend mooi als grillig tegelijk. Als groenvoorziener wil je deze elementen in balans houden. Daarvoor zijn machines waarop je kunt vertrouwen essentieel. Wij bieden deze machines.

Stratenmakers

Stratenmaken is een vak. Het draait om efficiëntie en precisie. In deze wereld is tijd geld. Dat weten wij maar al te goed. Daarvoor hebben wij de juiste machines die hierin ondersteunen.

'Elk seizoen volop groen'

Bert Munt Machine Verhuur Verhuurder van hoog- en grondwerk machines in de regio Kootwijkerbroek.

TE DOEN!

In deze krant staat een grote agenda, maar deze dingen zijn speciaal leuk voor kinderen!

HELE MAAND SEPTEMBER:

Missie Hartenstein in het Airborne Museum in Oosterbeek.

Help soldaat Tommy in een spannende speurtocht door het museum. www.airbornemuseum.nl

Airborne Filmmaand bij Pathé Ede. Kijk met je klas films over de oorloog. www.pathe.nl/airborne

Airborne at the Bridge speurtocht bij Airborne at the Bridge in Arnhem. Ontdek de verhalen van een Britse, Duitse en Nederlandse soldaat tijdens de Slag om Arnhem. www.airbornemuseum.nl/airborneat-the-bridge

2 september:

Airborne Wandeltocht Loop een uitdagende tocht langs historische plekken. www.airbornewandeltocht.nl

4 - 25 september: White Ribbon Mile in Oosterbeek. Beleef de laatste tocht van de geallieerden tijdens de Slag om Arnhem. www.whiteribbonmile.nl

9 september: Polentocht in Driel. Leer al wandelend over de geschiedenis van de Poolse troepen. www.polentochtdriel.nl

14 - 17 september:

Airborne Field Hospital in Oosterbeek. Beleef hoe het er in een veldhospitaal aan toe ging. www.wardepartment.nl

15 september:

Bridge to Liberation in Arnhem.

Een groot muzikaal spektakel bij de John Frostbrug. www.bridgetoliberation.nl

WOORDZOEKER

15 - 16 september:

Renkum Airborne in Renkum. Zie de parachutisten landen en krijg een indruk van het soldatenleven. www.renkumleeft.nl

16 september:

Luchtlandingen op de Ginkelse Heide in Ede.

Hier zie je honderden parachutisten landen, net als toen. www.ede.nl/airborne

17 september:

De Kazerne (Be)Leeft in Ede.

Leer over de oorlog in de kazerne en luister naar het ACVA kinderkoor. www.akoesticum.org

23 september:

Pegasus Wandelfestival in Ede. Bij deze wandelingen is van alles te beleven rondom Operatie Pegasus. www.ede.nl/airborne

AIRBORNE HERDENKEN LANDING LEREN

LEZEN MONUMENT MUSEUM OORLOG

TOCHT VERHALEN VERLEDEN VRIJHEID WANDELEN OPLOSSING

KLEURPLAAT

Dit is het symbool van de Britse Airborne troepen: Bellerophon en de pegasus, een held uit de Griekse mythologie op een vliegend paard. De Britten maakten hun symbool donkerrood en lichtblauw. Welke kleuren kies jij?

Soldaat Tommy vertelt in het Airborne Museum over de Slag om Arnhem en kan wel wat hulp gebruiken om de mysteries van Missie Hartenstein op te lossen. Foto: Daan van Oort Fotografie

Luchtlandingen op de Ginkelse Heide in Ede. Foto: 11 Luchtmobiele Brigade

REINIGINGSTECHNIEK

• Hogedrukreinigers

• Verkoop&verhuur

• Maatwerk

• Reparatie&service

RIJKVANDAMHOGEDRUKREINIGERS NL

INSTALLATIES

• Duurzameinstallaties

• Dak-&zinkwerk

• Sanitair&Riolering

STALINRICHTING

• Stalinrichtingen

• Silo’s&vijzels

• (Drink)watervoorziening

• Knip-&zetwerk

RIJKVANDAMSTALINRICHTING.NL

Kruisbeekweg 13aLunteren, Gelderland 6741 NENederland0318-573726

Autobedrijf Bloemendal is al meer dan 30 jaar actief in de verkoop van en het onderhoud aan nieuwe auto’s en occasions van alle merken.

Service en klantgerichtheid staan bij ons hoog in het vaandel.

Wij zijn op zoek naar een 1E OF 2E MONTEUR (met APK of bereidheid dit te leren)

Wat verwachten we van je:

ï Je hebt enige ervaring als 1e automonteur of 2e automonteur en APK Keurmeester;

ï Je hebt ervaring met meerdere merken personenauto;

ï Je beschikt over goede communicatieve vaardigheden;

ï Je bent zelfstandig maar kunt goed in teamverband werken;

ï Je bent service- en oplossingsgericht;

ï Je hebt geen 9-5 mentaliteit.

Intresse?

Wij bieden een veelzijdige, afwisselende baan in een jong gezellig team met een salaris passend bij de functie.

Meer informatie of solliciteren?

T. 0318-484066

E. info@autobedrijfbloemendal.nl

Autobedrijf Bloemendal - Klomperweg 91 - 6741 PE Lunteren www.autobedrijfbloemendal.nl

DAMINSTALL.NL

WANDELEN, LUISTEREN, LEZEN EN VOELEN WAT

OORLOG MET JE DOET

BUITENEXPOSITIE MET PODCASTSERIE

DIE GENERATIES VERBINDT

“De oorlog overkwam ons. We waren aan de willekeur van vreemden overgeleverd. Dat is ingrijpend. We waren nooit onbekommerd. Maar daar sprak je niet over. „ Nu ik ouder ben, komen de herinneringen heftiger terug.”

- Louise Helmich, evacué

In april 2023 werd het project IK KOM TERUG - herinneringen aan de evacuatie van 1944-1945 gelanceerd in de gemeenten Arnhem, Ede, Renkum en Overbetuwe. Twintig tekeningen en belevingen van evacuees over de impact van de Slag om Arnhem en de evacuatie zie je in een buitenexpositie. Deze verhalen staan in het groen op vijf locaties in de Airborne Region. Ieder verhaal heeft een eigen podcast aflevering waarin de herinnering wordt verteld door de ogen van een tiener.

Hoe is het om te vluchten in oorlogstijd? Dat hoor je in de podcast serie waarin jongeren de evacuatieherinneringen van evacuees van de Slag om Arnhem (1944) doorgeven. Door hun ogen wordt de impact van de Slag bij Arnhem, de evacuatie en de terugkomst doorverteld. Zij hebben dit in illustraties en gedichten vereeuwigd. Met hen samen beleef je de spanning van hun ontmoetingen en voel je als luisteraar wat oorlog met je doet.

“Soms helpt het om aan iets goeds te denken, want tussen al die ellende wil je jezelf soms vrijheid schenken.” - Uit gedicht van Sophie de Haan (11)

ORAL HISTORY MAAKT HET VERLEDEN PERSOONLIJKER

In de Airborne Regio zijn nu op vijf plekken evacuatieverhalen te lezen en te luisteren. Deze tentoonstelling en podcast van project IK KOM TERUG heeft veel bij mensen losgemaakt. IK KOM TERUG was een Oral History project, maar wat betekent dat precies? Lian van der Zon van Erfgoed Gelderland is expert op dit gebied en vertelt er meer over.

VLUCHTEN

Ongeveer 150.000 inwoners uit Arnhem en omstreken moesten tijdens of na de Slag om Arnhem evacueren (1944-1945).

Sommigen konden elders in Nederland terecht bij familie, maar duizenden anderen werden ondergebracht bij wildvreemden of vonden onderdak in openbare gebouwen. Mensen trokken vaak van het ene naar het andere adres met dezelfde zorgen: zou er genoeg voedsel en brandstof zijn? Zou de bezetter de mannen komen oppakken voor tewerkstelling? Wanneer konden ze weer naar huis? Zou er nog wel iets zijn om naar terug te keren? Het duurde nog tot september 1945 voordat de meesten konden terugkeren naar wat over was van hun huizen. Veel tijd om stil te staan bij wat mensen hadden meegemaakt was er niet. Op de puinhopen bouwden zij hun leven weer op.

SCAN DE QR-CODE EN ONTDEK DE VERHALEN

Lees via de QR-code alle persoonlijke herinneringen aan de Slag om Arnhem en de evacuatie van 1944-1945, luister naar de podcastserie met herinnering aan de evacuatie verteld door de jeugd van nu en bekijk de locaties van de buitenexpositie, verdeeld over Arnhem, Ede, Oosterbeek en Overbetuwe.

“Oral History is een onderzoeksmethode,” vertelt Van der Zon. “Het is een manier om persoonlijke verhalen uit eerste hand te vertellen en door te geven.” Met Oral History is het mogelijk om meer persoonlijke verhalen bij de geschiedenis te betrekken. Niet alleen grote leiders of militairen met rapporten, maar ook gewone mensen kunnen zo hun verhalen achterlaten.

Erfgoed Gelderland, met als motto ‘samen verleden toekomst geven’, was al vroeg bezig met het opzetten van Oral History projecten. Dat het erfgoedhuis expertise heeft wordt ook duidelijk nu de landelijke interesse in het thema toeneemt. Zo zijn de Oral History trainingen die worden aangeboden erg populair. Daar leren cursisten over het menselijk geheugen, hoe je als interviewer herinneringen naar boven haalt en hoe die herinneringen het best kunnen worden ontsloten en opgeslagen. Daarnaast leert men ook over hoe die verhalen naar het publiek gebracht kunnen worden. Deze cursussen zijn voor iedereen toegankelijk.

Van der Zon heeft in haar tijd bij

Erfgoed Gelderland al aan veel mooie projecten mee mogen werken. Zo werkte ze mee aan het ophalen van verhalen over de razzia van Putten. Van der Zon: “Het is interessant om te zien hoe veel verschil er zit tussen de herinneringen van mensen. Het is soms best heftig om zelf die verhalen van iemand te horen.” Naast trainingen geven en verhalen ophalen heeft

Van der Zon ook instructievideo’s ontwikkeld voor het onderwijs. “Het zijn laagdrempelige video’s over wat Oral History is en hoe je het kunt gebruiken.” Zo kunnen docenten ook met hun leerlingen in de les aan de slag met Oral History. De video’s zijn te vinden op de Oral History pagina van Erfgoed Gelderland.

Zelf geïnteresseerd in Oral History? Kijk voor meer informatie op de website van Erfgoed Gelderland en op www.sprekendegeschiedenis. nl Al helemaal overtuigd? Erfgoed Gelderland huisvest de Werkgroep Oral History Gelderland. Deze werkgroep bestaat uit vrijwilligers die bijdragen aan verschillende Oral History projecten in de provincie en zoekt nieuwe leden.

Wij zijn Optimum Clinics. Wij bieden u zorg op het gebied van:

•Dermatologie

•Flebologie (spataderen)

•KNO

•Gynaecologie

•Longgeneeskunde

Onze beloftes aan u:

•U krijgt goede en vergoede zorg*

•U wordt snel geholpen

•U wordt gehoord

•U krijgt ruim de tijd

* Met een verwijzing van uw huisarts wordt uw zorg volledig vergoed (m.u.v. het wettelijk verplichte eigen risico)

Lian van der Zon tijdens een Oral History training.

Foto: Maarten Nauw

Foto van de opnames van de podcast. Jongeren gingen in gesprek met de evacués en maakten zelf tekeningen of gedichten over het verhaal.

RoesinkBestratingenTuinen

Uw hovenier in Ede en omstreken

BentuopzoeknaareenhovenierinEdeenomstreken?

RoesinkBestratingenTuinenkanuvandienstzijnopalle aspectenvanaanlegenonderhoudvantuinenenbestrating.

Ukuntonsinschakelenvooronderanderetuinontwerp, tuinaanleg,tuinonderhouden(sier)bestrating.

Hetbiedtgrotevoordelenomonzetuinmanaanhetwerk tezettenbijtuinonderhoud,tuinaanlegoftuinrenovatie.

UkuntbijRoesinkBestratingenTuinenvoorallerlei verschillendetuinprojecten.

RoesinkBestratingenTuinen | Kerkhoflaan3,6718ZHEde (06)51630145 | info@roesinkbestrating-tuinen.nl www.roesinkbestrating-tuinen.nl

Chiropractie met een persoonlijke benadering in Ede

Uw gezondheid is niet alleen van groot belang, uw gezondheid is ook geheel uniek! Bij Chiropractie Robinson in Ede hanteren we daarom een persoonlijke aanpak. We kijken niet alleen naar de pijnklacht, maar naar de persoon mét de pijnklacht. We luisteren naar uw verhaal, proberen de behoeften zo goed mogelijk te begrijpen en werken zo samen aan een gepersonaliseerd behandelplan. Dit plan is specifiek afgestemd op uw unieke situatie. Dankzij jarenlange ervaring en beheersing van diverse behandeltechnieken kan Chiropractie Robinson iedereen helpen, van pasgeboren baby’s tot 80+-ers.

Beter en weer pijnloos bewegen?

Daar gaan we samen voor!

Hebt u rugpijn, nekklachten of andere klachten die te maken hebben met uw gewrichten dan bent u bij Chiropractie Robinson aan het juiste adres.

Wilt u een afspraak maken bij Chiropractie Robinson aan de Oude Bennekomseweg of heeft u een vraag?

Neem dan contact met ons op: info@chiropractierobinson.nl | bel: 0318 - 59 79 17.

DE RODE BARETTEN

VAN 11 LUCHTMOBIELE BRIGADE

DE NAOORLOGSE AIRBORNE AFSTAMMELINGEN

Praat je over Airborne, dan praat je over de luchtmobiele brigade uit Schaarsbergen. De rode baretten zijn sinds hun bestaan gespecialiseerd in luchtlandingen. Naast de helikopters van het Defensie Helikopter Commando (DHC), die gedurende het hele jaar veelvuldig in de omgeving van Ede overvliegen, zijn de transportvliegtuigen van de Koninklijke Luchtmacht essentieel in het optreden van de rode baret. De samenwerking is op meerdere manieren fundamenteel voor de inzetbaarheid van de brigade. Naast het vliegen van A naar B, kan door middel van para-inzet luchtmobiel over heel de wereld worden ingezet, ook waar de ‘kisten’ niet kunnen landen. Personeel en materieel kunnen snel, massaal en over grote afstanden worden ingezet, daarmee is het optreden van groot belang voor de Nederlandse krijgsmacht.

Nu er in het oosten van Europa een oorlog woedt, wordt de urgentie van een goed inzetbaar leger des te meer duidelijk; luchtmobiel is daarin een belangrijke schakel. Zo wordt er op dit moment onder andere hard getraind in Roemenië, waar een compagnie van de brigade met meer dan 130 man onderdeel uitmaakt van een multinationale battlegroup. Die zit daar ter afschrikking van Rusland en moet met de aanwezigheid bondgenoten in de regio geruststellen. Mocht het nodig zijn, kunnen zij snel reageren om het NAVO-grondgebied te beschermen.

RODE BARET

De rode baret is het internationaal herkenningsteken voor para- en luchtlandingseenheden. Ieder jaar wordt in internationaal verband de inzetmethode getraind en gedemonstreerd, tijdens de Airborne-oefening Falcon Leap in de Airborne maand. Het hoogtepunt is elk jaar het laatste wapenfeit van de oefening: de herdenking van Operatie Market Garden. Ook dit jaar zullen weer honderden rode baretten van over de hele wereld de

sprong maken die vele geallieerde militairen 79 jaar geleden maakten, in de hoop een vuist te kunnen maken tegen de bezetters. Op dat moment waren het er totaal ca 35.000 waarvan 11.000 in de omgeving van Arnhem. Het was een ongekende operatie en de grondlegger van het bestaansrecht van hedendaagse para-afstammelingen: de rode baretten.

De geschiedenis en het heden hebben duidelijk gemaakt dat een snelle verplaatsing van grote getale personeel een essentieel middel kan zijn in tijden van oorlog. Op geen enkele manier kunnen zo veel troepen worden ingezet, zo dicht bij het vuur. Daarom wordt dit nog veelvuldig geoefend, niet alleen tijdens Falcon Leap, maar gedurende het hele jaar in groot internationaal verband.

OPERATIONALISERING FALCON LEAP

Ook de jaarlijkse oefening Falcon Leap ontwikkelt zich continu door. Samen met buitenlandse partners wordt ieder jaar gebouwd aan een tactisch scenario, waarin

PERSOONSBEWIJS ZONDER ‘J’

Persoonsbewijs zonder ‘J’ is een muzikale vertelling van het waargebeurde verhaal van de Joodse verzetsvrouw Rachel ‘Didi’ Roos. Didi werkte als kleuterjuf in Amsterdam tot ze in 1942 met haar verloofde Marcel Hertz naar de Veluwe vluchtte. Ze doken onder om te ontkomen aan deportatie. Toen ze met behulp van het verzet een persoonsbewijs zonder de ‘J’ van Jood kregen, konden ze zich weer vrij bewegen en sloten ze zich aan bij het verzet.

Didi werkte als koerier en werd na verraad gearresteerd door de Sicherheitsdienst. Ze werd gemarteld en raakte zwaargewond, maar gaf geen informatie prijs en leidde de Duitsers om de tuin.

spel te zetten voor het recht op leven en het recht op vrijheid. Sinds 2017 is er ook een Didi Rooslaan in de verzetsheldenbuurt in Ede.

De voorstellingen van Persoonsbewijs zonder ‘J’ vinden plaats in de buurt van de historische locaties van het

de totale keten van een operationele para-inzet wordt getraind. Dat houdt in dat er personeel, materieel en bevoorrading d.m.v. para-inzet het oefengebied in wordt gevlogen en er een vervolgactie op een fictieve vijand wordt ontplooid. Dit allemaal zodat wanneer er nood aan de man is de luchtmobiele brigade en haar partners een front kunnen vormen om zich in te zetten voor vrijheid. Ook op de manier waar onze historische grondleggers toetertijd ons land zijn binnengevlogen; AIRBORNE!

verhaal. Het stuk is geschreven door Oscarwinnaar Ruud van Megen en wordt meeslepend verteld door acteur Sander de Heer met muzikale omlijsting van pianist Edgar van Asselt.

SPEELDATA:

16 september, 20.00 uur: Ericakerk in Ede

23 september, 20.00 uur:

Dorsphuis Otterlo

30 september, 20.00 uur: Museum Lunteren

Informatie en tickets: www.persoonsbewijszonderj.nl

Dinsdag t/m zondag - 11:00 - 20:00 uur

WWW.PANNENKOEKENAANDELINGE.NL

Molenstraat 18, Hemmen | 0488-725800 | info@pannenkoekenaandelinge.nl

11 Luchtmobiele Brigade actief op de Ginkelse Heide. Foto: 11 Luchtmobiele Brigade

Rachel ‘Didi’ Roos

OnzeMerken:

Batavus Sparta Cube BH Cortina RIH Loekie Alpina

2WielercentrumBennekom

Molenstraat 49 • 6721WK Bennekom • 0318-742023

METALEN OOGST

Door Alexander Heusschen

Hij haalt een hand door zijn haar en zet zijn mosgroene keppeltje met een routineuze beweging terug op het achterhoofd: “Goed, laten we hier beginnen.” Plaats van handeling is het spiksplinternieuwe archeologiedepot in Museum Arnhem, de thuisbasis van senior-archeoloog en depotbeheer Leo Smole.

We bevinden ons in wat Smole het ‘metaalhok’ noemt: een geconditioneerde ruimte met een lage luchtvochtigheid om metalen bodemvondsten te bewaren. Op een stellingschap liggen twee zwaarden. In de hoek ligt een Duits olievat dat afkomstig is van de het noorden van de stad. Het werd waarschijnlijk beschadigd bij de bevrijding van Arnhem in Heselberg, in april 1945. “Daar moeten we nog een geschikte plek voor zien te vinden”, zegt Smole terwijl hij mijn blik volgt. “Het meeste oorlogsspul dat we vinden is van metaal, allemaal machinaal gemaakt. Arnhem en omgeving liggen er nog steeds barstensvol mee. Je kunt vrijwel geen opgraving doen zonder iets uit die periode aan te treffen.” Om zijn woorden kracht bij te zetten haalt hij een bak met fors bemeten bomscherven tevoorschijn. Ze lijken op bastdelen van een plataan. “Uniek zijn dit soort vondsten niet. Wat het uniek maakt is het verhaal erachter, dat je ze kunt koppelen aan de wereldberoemde film A Bridge Too Far.”

Waren het eerst projecten zoals de opschoning van een bedrijventerrein bij de John Frostbrug en Ruimte voor de Rivier aan de zuidzijde, inmiddels is Vinex-wijk Schuytgraaf aan de Nederrijn dé hofleverancier van bodemvondsten uit de oorlogsjaren. Wat ook verschuift, weet Smole, is de gemeentelijke aandacht voor het verleden: “In feite is recente conflictarcheologie pas een jaar of vijftien interessant; daarvóór kwam het amper voor in het gemeentelijk beleid.” Het is wel een periode die, ondanks de relatief korte duur, nog steeds veel impact heeft, beaamt Leo. Zeker waar het om Duitse spullen gaat, is de

KUNST LANGS ROUTE AIRBORNE WANDELTOCHT

Stichting Scarabee organiseert ieder jaar twee kunstprojecten langs de routes van de Airborne Wandeltocht. Deze ArtBorne projecten gaan over vrijheid en herdenken. In 2023 worden de kunstprojecten gerealiseerd door Chris Adriaan en Maarten Bel.

Chris Adriaan tovert het bruggetje aan de Dunolaan om in ‘Folly Lemniscaat’. Hij legt een knalrood pad in de vorm van het symbool voor oneindigheid. Het pad loopt vanaf de brug linksom onder de brug door en dan rechtsom. De brug herinnert aan de mislukte Slag om Arnhem. Folly Lemniscaat symboliseert de uitzichtloosheid en oneindigheid van oorlog.

Maarten Bels ‘Takkenmuseum’ staat op landgoed Hoog Oorsprong. Het Takkenmuseum gaat over onze vrijheid om een heel museum te kunnen maken over takken en om verwondering en schoonheid bij het zien van het bijzondere in de wereld rondom. In het Takkenmuseum kan je vele soorten takken vinden zoals ‘De mooiste tak van het bos’ en ‘Hondentakken’. De korte

aantrekkingskracht van het publiek groot. Smole trekt z’n wenkbrauwen op: “Ik kreeg ooit een belletje dat er in Limburg bekend was dat we rupsbanden van een Duitse tank hadden gevonden. Ik heb ze maar snel weggehaald, anders zouden ze misschien van het opgravingsterrein zijn gejat. In een ander geval kreeg ik melding van een geëmailleerd bord van de NSDAP dat was gevonden. Ik wilde de context zien en de vondst komen ophalen. Ik was maar net op tijd, want een medewerker had het bord al in z’n auto liggen.”

Het is de onvoorspelbaarheid die het werk aantrekkelijk maakt, vindt Smole. “Je weet altijd wel een beetje wat je kunt verwachten in een bepaald gebied, maar de specifieke vondsten en structuren blijven je verbazen. En oorlogsvondsten geven een extra dimensie. Granaten dringen diep door in de bodem, en tref je aan tussen Romeinse resten. Dat vraagt om alertheid, maar kan ook hele andere resultaten opleveren. Een aantal jaren geleden vonden we aan de zuidkant van de brug een groot stuk gedraaid metaal van zo’n vier meter. Na wat onderzoek bleek dat de ophanging van het fiets-/ voetpad van de oude Rijnbrug te zijn. We wisten dat de brug bijna volledig gerecycled was, en hadden dus nooit verwacht zoiets aan te treffen.” Dat het ding als herinneringsteken is gerealiseerd en op Google Maps te boek staat als ‘Monument John Frostbrug / Memorial original Bridge Too Far’ is Smoles verdienste; een eerbiedwaardig knikje naar het verleden.

Ontdek hoe jouw idealen kunnen voortleven

verhalen die te lezen zijn, zijn soms geestig, soms ernstig en hebben soms een dubbele laag. Aandacht voor de Tweede Wereldoorlog is te vinden in het deel ‘Takken die de oorlog hebben

meegemaakt’. Wandelaars mogen de presentatie aanvullen.

Ga voor meer informatie naar www.scarabee-art.nl.

Oude Kerkplein 20, 6711 AZ Ede

Telefoonnummer: 0318-612191

Mail: info@stadscafeoscar.nl www.stadscafeoscar.nl

Impressie van het kunstproject ‘Takkenmuseum’ van Maarten Bel.

Impressie van het kunstprojet ‘Folly Lemniscaat’ van Chris Adriaan.

Leo Smole met bomscherven van het geallieerde bombardement op de Arnhemse Rijnbrug in oktober 1944. Foto: Alexander Heusschen

‘ Ik ben trots op de nalatenschap van mijn broer’

op toegi .nl

Een plek om te herinneren

Natuurbegraafplaats Heidepol is al meer dan 11 jaar een bijzondere plek waar mensen hun laatste rustplaats in de natuur kiezen. Maar wist je dat je hier ook voor een urnennatuurgraf kan kiezen? In een urnennatuurgrafishetmogelijkomdeasvan eenoverledenetestrooienofeenbiologisch afbreekbare urn te plaatsen. Nabestaanden nemen zelf de urn mee en mogen deze in het graf plaatsen. Als markering kan een onbehandelde houten gedenkschijf met inscriptie worden geplaatst.

Ook voor een urnengraf geldt eeuwige grafrust. Bij een boom of juist op het veld? Op Heidepol zijn nog plekken beschikbaar in het hele gebied. Wil je meer weten over de mogelijkheden?

Domicilie, al 25 jaar jouw actieve makelaar in Ede en omstreken!

Bezoek onze website www.heidepol.nl of bel of mail ons om een afspraak te maken voor een vrijblijvend informatief gesprek op 026 711 22 10 of contact@heidepol.nl

Je bent van harte welkom! Ons adres is Harderwijkerweg 37, Arnhem

Care & Health & Beauty By Kim

Kim creëert met speciale technieken de perfecte wenkbrauwen ook wel Powder brows genoemd. Bij Powder brows worden de wenkbrauwen ingeschaduwd met pigment.Powderbrowsisdenieuwstetrend op het gebied van permanente make-up (PMU) voor wenkbrauwen. Maar de naam zegt het al; ‘powder’. Met deze techniek van permanente make-up wordt met een PMU apparaat op een heel subtiele wijze pigment aangebracht. Hierdoor lijkt het alsof je je wenkbrauwen met wenkbrauwpoeder hebt ingekleurd. Alleen is het resultaat semi permanent. Dat houdt in dat je na ongeveer 1,5 jaar je wenkbrauwen een touch-up moet geven. Zo geniet je langer van je mooie wenkbrauwen.

Care & Health & Beauty By Kim blijft altijd op de hoogte van alle trends op wenkbrauw gebied. Zo volgt ze de nieuwste trainingen waardoor ze WOW brows maakt!

Hotel de Wereld

Hotel de Wereld in Wageningen ademt vrijheid, een belangrijk thema rondom Airborne en de Slag om Arnhem. Hier eindigde de Tweede Wereldoorlog voor Nederland in 1945 definitief met de onderhandelingen over de capitulatie. 78 jaar later is Hotel de Wereld een eigentijds hotel op de Veluwe met 14 themakamers waardiversevrijheidsstrijderscentraalstaan. Zo kun je kennismaken met Malala, Banksy, Nelson Mandela en Astrid Lindgren. Iedere kamer toont hun inzet voor de vrijheid op unieke wijze. Hapje eten? LEV @ de Wereld is the place to be voor lunch, borrel en diner; laat je verwennen! Bovendien heb je op het gezellige terras uitzicht op het 5 Mei Plein. Ten slotte zit je voor een unieke

De reden waarom Kim dit begonnen is: De wenkbrauw wordt steeds meer en meer belangrijk voor iedereen. De wenkbrauwen fascineren mij: als deze goed in shape zijn heeft dat zo’n impact op je uitstraling. Het maakt net dat beetje extra voor je gezicht! De kunst is ook om de wenkbrauwen toch in de natuurlijke vorm te behouden. Voor een afspraak met Kim stuur een email naar: info@carehealthbeautybykim.nl

Voor meer informatie over behandelingen kijk je op www.carehealthbeautybykim.nl

en volg op facebook en Instagram!!!

Beuty by Kim

vergaderlocatie met historische betekenis ook op de juiste plek. De lounge waar de capitulatie onderhandeld is, is bijvoorbeeld nog intact. De houten lambrisering is goed herkenbaar. Hotel de Wereld, waar de vrijheid te gast is!

Dicht bij de mensen staan, gemak en zekerheid bieden; dat is al 25 jaar de kern van Domicilie Makelaars, gevestigd in Ede en Nijkerk. Bij Domicilie kunnen particuliere en zakelijke opdrachtgevers terecht voor de verkoop, aankoop, huur, verhuur en taxaties van woningen en bedrijfspanden, maar ook voor hypotheekadvies en verzekeringen. Hierdoor kun je alle zaken rondom verkoop, aankoop en financiering bij één adres regelen. Dat is de kracht van Domicilie!

Makelaar Christiaan de Boer van Domicilie

Makelaars: “Ons doel is altijd hetzelfde: een zorgeloos verkoop- of aankooptraject voor

onze opdrachtgevers, zoals een perfecte presentatie, scherpe onderhandelingen en de volledige afwikkeling van het traject.”

Een waardebepaling van je woning is bij Domicilie altijd gratis en vrijblijvend.

Kijk op domicilie.nl/waardebepaling voor meer informatie.

0318-69 35 02 | ede@domicilie.nl

bestaande bouw | nieuwbouw | exclusief wonen bedrijfshuisvesting | taxaties | hypotheken | verzekeringen

Omroep Gelderland staat stil bij Market Garden. Jij toch ook?

Vrijheidisnietvanzelfsprekend.Daarom staat september bij Omroep Gelderland ieder jaar in het teken van Operatie Market Garden. Presentator Erik van der Pol vertelt:

‘Indrukwekkende herdenkingen, spectaculaire luchtlandingen, waardevolle ontmoetingen en mooie uitzendingen die wij daarvan mogen maken. September in Gelderlandisenblijfteenbijzonderemaand. VoormijzijndeAirborne-wekeneenperiode waar ik naar uitkijk.

Vanaf 2016 heeft Omroep Gelderland een aantal series gemaakt over Market Garden, de Slag om Arnhem en vooral over wat de oorlog voor de inwoners van onze provincie

heeft betekend. Na jubileumjaar 2020 is de aandacht voor de oorlog niet verslapt. Ook naruim75jaarvrijheiddoenweelkjaarweer verslagvandeherdenkingsactiviteiten.2023 is daar geen uitzondering op.’

- Erik van der Pol, Omroep Gelderland Omroep Gelderland herdenkt met een speciale programmering. Kijk op gld.nl/marketgarden voor een overzicht.

Spinderweg 39

6713 HR Ede

06 43 21 90 89

www.studiovoet.nl

‘WE WILLEN HEEL GRAAG HELPEN DE HERINNERING AAN DE OORLOG

LEVEND TE HOUDEN’

Door Martine Hemstede

Voor de tweede keer organiseert Pathé Ede in september gratis filmdagen voor scholieren van groep zeven en acht over de Tweede Wereldoorlog. Docenten kunnen kiezen uit drie mooie films die gemaakt zijn voor deze leeftijd. Er zit een lespakket bij waarmee docenten hun leerlingen kunnen voorbereiden op de film. Na de film houdt een medewerker van het theater een nagesprek. De vraag die leerlingen beantwoorden is de belangrijkste die je voorgelegd krijgt in een oorlog: wat zou jij doen?

Voormalig basisschooldocent Koen Breur, nu manager service van Pathé Ede, heeft de lesserie opgezet en de films gekozen. Dit jaar kunnen leerlingen kiezen uit de film Oorlogsgeheimen, de nieuwe animatiefilm Waar is Anne Frank en de Scandinavische film The Crossing. Koen: ‘Die is helemaal vanuit het perspectief van kinderen gefilmd. Een groep jongeren brengt Joodse kinderen naar het neutrale Zweden. Het zijn prachtige films.’

MUISSTIL

Bij Pathé zagen ze vorig jaar dat leerlingen de oorlog een boeiend onderwerp vinden. ‘Ze waren muisstil in de filmzaal en dat is soms wel anders’, lacht Koen Breur. Bart van Schouten, theatermanager bij Pathé Ede, vult aan: ‘De docenten vinden dit ook bijzonder. We zoeken naar verhalen die aansluiten op de gebeurtenissen in Ede tijdens Operatie Market Garden.’ Koen: ‘Straten zijn hier naar verzetshelden genoemd. Wat ze leren over bijvoorbeeld brigadier Hackett komen ze op straat weer tegen.’

Na de film bekijken de leerlingen een expositie in de foyer van het filmtheater. Ze mogen daar ook dingen vastpakken, zoals een knijpkat. Ze krijgen een pakketje met een ‘echte’ identiteitskaart uit de oorlog, voedselbonnen en een biljet van honderd gulden. Daar kon je toen net een brood van kopen. ‘Kinderen vinden dat geweldig, ze kunnen zich zo veel meer voorstellen bij die periode.’

ECHTE VERHALEN

Breur en Van Schooten zijn blij dat de filmdagen zo goed aanslaan. ‘We willen heel graag helpen de herinnering aan de oorlog levend te houden. We vinden het belangrijk de vrijheid te koesteren en jongeren mee te nemen in de verhalen over de oorlog’, zegt Van Schooten. ‘We hebben het idee dat dat goed lukt met mooie films en echte verhalen.’ De aanmeldingen komen al binnen. Vorig jaar hebben 2000 leerlingen uit de hele Airborne-regio het lesprogramma gevolgd, dit jaar verwacht Pathé nog meer aanmeldingen. ‘We kunnen nog een filmzaal inzetten als dat nodig is.’

75 JAAR TAXI CHARITY FOR MILITARY VETERANS

Toen in 2012 ruim 190 Britse WO2 veteranen naar Oosterbeek kwamen, kon niemand vermoeden dat de Taxi Charity organisatie die de veteranen in 80 Londense taxi’s overbracht tot op de dag van vandaag nog zo actief zou zijn. De organisatie bestaat dit jaar 75 jaar en ondanks het afnemend aantal veteranen zijn ze nog altijd toegewijd aan het welzijn van deze moedige strijders.

Tijdens de pandemie brachten de Londens cabbies regelmatig een bezoek aan ‘hun’ veteranen om te zien of alles nog goed met ze ging. Ze brachten eten of reden ze naar de dokter. Dit deden zij geheel belangeloos, in hun eigen vrije tijd en zonder vergoeding.

In alle jaren heeft de Taxi Charity duizenden veteranen geholpen, uit Arnhem en Normandië, maar ook uit de Eerste Wereldoorlog, de Falklands, Korea, NoordIerland, Afghanistan en Irak. De organisatie werd daarvoor onderscheiden met de hoogste Britse onderscheiding voor vrijwilligersorganisaties, The Queen’s Award for Voluntary Services.

TCMV Ambassadeur Frans Ammerlaan: “In mei van dit jaar brachten de Black Cabs 17 Tweede Wereldoorlog veteranen naar Wageningen, waar ze mee reden in het Bevrijdingsdefilé. Evenals in september 2022 hopen ze weer enkele veteranen naar Oosterbeek te kunnen brengen voor de Airborne Wandeltocht en mogelijk later die maand weer voor de Airborne Herdenkingen.”

TCMV Ambassadeur Roger Beets vult aan: “Alles valt of staat met voldoende funding door bedrijven, organisaties en particulieren. Iedereen kan een steentje bijdragen via www.taxicharity.org/donations. Bij voorbaat dank.”

06 21 61 33 77 | WWW.E-STER.BIZ

Tentoonstelling in de foyer van Pathé Ede.

Foto: Pathé Ede