Jaargang 4, april 2021 | Mariahoeve Onze Wijk is een uitgave van Wijkberaad Mariahoeve
OnzeWijk
& Marlot
D U U RD E E D I TZ A A M IE
Nr.10 2021
Bespaartips • Wijkupdate • Kleurplaat!
Nr.10
Inhoud
2021
Van de redactie: April 2021: Terug van weggeweest... Na lange tijd ligt het wijkblad van Mariahoeve
gebied van de energietransitie in de stad en in
Colofon
OnzeWijk
Mariahoeve Onze Wijk is een uitgave van Wijkberaad Mariahoeve bewonersorganisatie voor de belangen van Mariahoeve en verschijnt 4 keer per jaar.
Pagina 4+5
Wijkberaad Update
Pagina 6+7
Anneloes Groot,
waarden van de wijk
Pagina 8+9
Energiecoaches
Deadline kopij editie nr. 11 = 15 mei 2021
Pagina 10
Eerste zonnepanelen in Mariahoeve
Editie nr. 11 verschijnt rond eind juni 2021
Redactieadres en advertentie-exploitatie
4e jaargang, nummer 10 / April 2021 Oplage: 9500 exemplaren
weer voor u. Na het verschijnen van de vorige
Mariahoeve en Marlot. Zo kunt u bijvoorbeeld
editie die grotendeels gewijd was aan de
lezen over inductie koken, een duurzaam huis,
coronacrisis, werden wij overspoeld met positieve
energiecoaches en een uniek zonnepanelenpark in
reacties. Veel lezers lieten weten het blad erg
Mariahoeve. Daarnaast leest u ook updates over
Pagina 11
Collectief de Groene Smaragd
nuttig te hebben gevonden. Zowel in Mariahoeve
ontwikkelingen in Mariahoeve op het gebied van
Pagina 12
Inductiekoken
als Marlot werd het blad goed ontvangen.
nieuwbouwprojecten en de stand van zaken van
Pagina 13
Kijk op energie
Mariahoeve Knapt Op.
Pagina 14+15
Jesse Voerman over
de energietransitie
Pagina 16
VvE’s en Hou Van Je Huis
Pagina 17
Duurzame stad
Pagina 18
Stedelijk energieplan
Pagina 19
Ingezonden brief
Pagina 20
Corporatiewoningen
en duurzaamheid
Pagina 21
Marlot en de energietransitie,
Wouter Metz
Pagina 24
Corona-engeltjes in Mariahoeve
Pagina 25
Zet ‘m op 70
Pagina 26+27
Gebouwentransitie in Mariahoeve
Pagina 28+29
Mariahoeve Knapt Op update
Pagina 30
Zonnepark ‘t Oor
Pagina 31
Duurzaam huis,
Bestuur Wijkberaad Mariahoeve
Michael James Lucas
Carlos Martinez van Andel (voorzitter)
Pagina 34-37
Wethouder Robert van Asten
Leo van Luxemburg (secretaris + wnd. penningmeester),
Pagina 38
ANWB Kinderfietsenplan
Pagina 39
Voedselbos Mariahoeve
Pagina 40-41
International pages
Pagina 42
Stripverhaal
Ook deze nieuwe editie is weer verspreid in zowel heel Mariahoeve als Marlot. U zult merken
De volgende editie, die gepland staat voor half
dat deze editie een nauwe samenwerking
juni, zal weer zijn zoals u van ons gewend bent.
is met de gemeente Den Haag. De afdeling
Wij wensen iedereen veel leesplezier! Reacties,
energietransitie heeft een groot aantal
tips, suggesties en nieuwe redactieleden kunnen
bladzijdes van deze editie voor haar rekening
gemeld worden op redactie@mariahoeve.nl
genomen en hoopt daarmee u goed te kunnen informeren over de ontwikkelingen op het
De redactie van Mariahoeve Onze Wijk.
Wijkberaad Mariahoeve Ivoorhorst 155, 2592 TH Den Haag Tel. +31 (70) 3838224 E-mail: redactie@mariahoeve.nl
Advertentietarieven: www.mariahoeve.nl/adverteren
Medewerkers redactie Agatha van Dort (tekst, organisatie) Carlos Martinez van Andel (tekst, eindredactie), Patricia Dinkela (tekst, eindredactie, fotografie)
Aan dit nummer werkten verder mee: Gemeente Den Haag, Wijkvereniging Marlot, Hans Oerlemans, Henriëtte Guest, Martijn Beekman Peter Loonstra, Margaretha Korn, Dylan Voerman
Vormgeving Manolito Joosten - inurfacedesign.nl
Drukwerk Drukzo, Rotterdam
Jesse Voerman (bouwen, wonen, energietransitie) Patricia Dinkela (evenementen + vrijwilligers).
Secretariaat Wijkberaad Mariahoeve Agatha van Dort. Coverfoto: Pixabay
Mariahoeve Onze Wijk Jaargang 4 April 2021
2
De redactie behoudt zich het recht aangeboden kopij niet te plaatsen, in te korten of aan te passen. Anonieme brievenof berichten worden niet geplaatst en er wordt ook niet op gereageerd. In dit blad geplaatste opinies komen niet noodzakelijkerwijs overeen met die van het wijkberaad. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. Zonder toestemming van de redactie mag niets uit deze uitgave worden overgenomen.
3
Foto: Carlos Martinez van Andel
Nr.10
2021
Wijkberaad Update Toen de corona-editie van het wijkblad vorig jaar verscheen hadden we niet kunnen denken dat een jaar later corona ons leven nog steeds in
seren niet doorgaan. Wij hopen natuurlijk dat we op enig moment dit jaar weer groen licht krijgen.
zaamheden en is het fiets/oversteek pad
beginnen in juli van dit jaar. Verderop in het
op de kruising van de Hofzichtlaan en
blad leest u meer over de gebouwentransitie
Finnenburg verbeterd.
in Mariahoeve.
Winkelcentrum
Jaarvergadering
Winkelcentrum Mariahoeve is eind vorig jaar
Door de aangescherpte coronamaatregelen
verkocht. De nieuwe eigenaren stellen zich in
hebben wij onze jaarlijkse vergadering opnieuw
z’n greep zou houden. Dat winkels weken achter
Mariahoeve Knapt Op
elkaar dicht zouden zijn en daarna slechts nog op
Ondanks de coronacrisis gaan de ontwikke-
het volgende nummer aan u voor en zullen dan
moeten uitstellen. Als de situatie het toelaat
afspraak te bezoeken. Dat je zonder geldige
lingen in de wijk wel verder. Zo is de uitvoer
misschien ook al het één en ander vertellen over
zal deze alsnog (hopelijk) voor 1 juli van dit jaar
reden tussen 22.00 uur en 4.30 uur niet op straat
van het project Mariahoeve Knapt Op, waarbij
wat ze met het winkelcentrum van plan zijn.
gehouden worden. Houdt u daarvoor de website
mag zijn en dat je per dag maar 1 iemand op
er ruim 3 miljoen euro beschikbaar kwam om
bezoek mag hebben.
achterstallig onderhoud in de buitenruimte op
Sloop en nieuwbouw
Mariahoeve heeft zich de afgelopen maanden
te knappen, inmiddels van start gegaan. Sterker
Dan zijn er nog de 2 schoolgebouwen aan de
sterk en zorgzaam getoond.
nog, het eerste opknappunt, het winkelplein bij
Tarwekamp en de Waalse Louise de Coligny aan
Er zijn veel initiatieven opgezet om elkaar te
Ursulaland, werd vrijdag 5 maart al opgeleverd.
de Ametisthorst. De sloopwerkzaamheden aan
helpen. En nog steeds is er voor bewoners die
De werkzaamheden aan de andere opknappun-
beide gebouwen zijn begonnen. De nieuwbouw
het nodig hebben hulp beschikbaar.
ten die door de wijk werden gekozen gaan de
aan de Tarwekamp zal langer op zich laten
In het afgelopen jaar konden tot onze spijt de
komende maanden plaatsvinden. Zo is er aan de
wachten (u leest er verderop meer over). De
evenementen die we normaal gesproken organi-
Tarwekamp al begonnen met herbestratingswerk-
nieuwbouw van de Waalse zal naar verwachting
4
www.mariahoeve.nl in de gaten of abonneer u op de nieuwsbrief via dezelfde website.
Wij wensen u een mooi en gezond voorjaar. Het bestuur van Wijkberaad Mariahoeve Carlos Martinez van Andel, Jesse Voerman, Leo van Luxemburg, Patricia Dinkela, (en Agatha van Dort)
5
Nr.10
2021
“respectvol omgaan met architectuur, kunst en groen”
Behoud van cultuur-historisch erfgoed
groot onderhoud uitgevoerd.
Dezelfde aandacht is nodig voor balkonhekjes,
maar soms ook niet behouden gebleven.
Originele bouwelementen zijn soms wel,
kozijnen en portieken. Hekken met spijltjes
Anneloes Groot
werden vervangen door glas of kunststof
De routebeschrijving Waarden van
platen. Anneloes: ‘Vrolijk ogende blokken met
de Wijk is voor € 1.50 verkrijgbaar:
blauwe, rode en witte gevelpanelen hebben
a.groot16@kpnplanet.nl.
nu saaie gevels in bruin- en grijstinten, soms
Anneloes geeft op verzoek rondleidingen.
zelfs zwart. Laten we proberen dicht bij het origineel te blijven. Ook dat is duurzaamheid: behoud van cultuur-historisch erfgoed.’
Stationsgalerie Mariahoeve Haar nieuwste project is de metamorfose
Waarden van de Wijk
van de loketruimte op station Mariahoeve
Anneloes heeft samen met Jesse Voerman een
in een galerie. Na jaren leegstand krijgt het
wandel/fietsroute uitgezet in Catharinaland.
een culturele bestemming met exposities en
Dit gebied is een mooi voorbeeld van open
projecten op het grensvlak van duurzaamheid,
stedenbouw tussen het groen.
natuur en architectuur. Anneloes presenteert
De woningcorporaties hebben hier al veel
er binnenkort een Mariahoeve- bomenroute.
(Advertentie)
Fietsen langs wederopbouw van topkwaliteit Mariahoeve is een mooi voorbeeld van naoorlogse stedenbouw. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed zet de wijk zelfs in de top tien van wijken uit de jaren van de wederopbouw. Kunstenares Anneloes Groot is het daar helemaal mee eens en pleit voor respectvol omgaan met de architectuur, het groen en de kunstwerken in de wijk. Tekst: Gemeente Den Haag Foto: Martijn Beekman Ze geeft een voorbeeld: ‘Veel flats zijn
corporaties een betere oplossing: een
gebouwd met bakstenen gevels. Bij groot-
pleisterlaag met daarop steenstrips. Dan blijft
onderhoud is daar vaak een stuclaag overheen
het gevelbeeld intact. Maar je kunt ook muren
gekomen. Details verdwenen onder het stuc.
aan de binnenkant isoleren, zodat de gevels
Het ziet er heel anders uit. Soms kiezen
aan de buitenkant onaangetast blijven.’
6
7
Samenwerking Hou van je Huis en VvE balie met energiecoaches HEBA
Interview energiecoach Michael James Lucas: ‘Iedereen kan zijn energierekening verlagen’ Een keukentafelgesprek, zo noemt Michael James Lucas het bezoek van een energiecoach. ‘We luisteren naar de wensen van bewoners en kijken waar energie te besparen valt. Het is een eerste verkenning. Je krijgt een beeld van kleine en grote maatregelen die bij jou zinvol zijn.’ Michael James is de derde energiecoach in Mariahoeve.
gaat investeren. Maar iedereen kan zijn energierekening
Ze hebben eerst een opleiding gevolgd, zijn onafhankelijk
omlaag krijgen. Dat geldt voor huiseigenaren en
en bieden hun diensten gratis aan. Het is vrijwilligers-
huurders.’
werk: bewoners helpen bewoners. De coaches kennen de wijk en het type woningen. Ze weten hoe en waar te
Het gaat toch vooral ook om klimaatverandering?
besparen valt. Michael James is bovendien architect en
‘Zeker, maar het grijpt allemaal mooi in elkaar. Wat goed
heeft zijn eigen huis aan het Haverkamp grondig
is bij je thuis is ook goed voor het milieu. Als we de aarde
verbouwd en tegelijkertijd vergaand verduurzaamd.
leefbaar willen houden, dan moeten we nu minder fossiele brandstoffen als gas en olie gebruiken. We
Hoe ga jij bewoners overtuigen energie te besparen?
In verschillende wijken in de gemeente Den Haag zijn energiecoaches van duurzame wijkorganisaties actief. Een energiecoach helpt bij het proces om te komen tot het nemen van energiebesparende maatregelen. Een energiecoach werkt op vrijwillige basis voor bewoners.
‘activiteiten en aanbod van Hou van je Huis en de VvE-balie’. Hierdoor kunnen de coaches gericht doorverwijzen. Het plan is om de samenwerking te intensiveren en ook bijvoorbeeld acties samen op te pakken. Momenteel zijn de coaches van de volgende wijk-
Deze coaches werken onder de noemer Haagse energie-
initiatieven actief: De Groene Regentes, Duursaam
besparingsaanpak (HEBA). Ze zijn opgeleid door de
Benoordenhout, Gasvrij Scheveningen, Duurzame BLOB
Coöperatie Hoom en wonen in de wijk waar ze werk-
(Bomen- en Bloemenbuurt), Duurzaam Duinoord,
zaam zijn. Bij deze opleiding hoort ook een onderdeel
Mariahoeve en Groene Buurt Archipel/Willemspark.
kunnen ons daar nu alvast op voorbereiden.’
‘Het levert alleen maar voordelen op. Allereerst meer wooncomfort. Isoleren bijvoorbeeld zorgt dat je huis
‘Welke nieuwe energiebron je ook krijgt, zo weinig
overal behaaglijk warm is. Geen koude muren en ramen
mogelijk energie afnemen is nog altijd het beste en
meer en geen tochtige kieren. Denk ook aan ledlampen.
goedkoopst. Maatregelen hoeven ook niet allemaal
Ze geven prettiger licht en zijn veel zuiniger dan halogeen-
tegelijk uitgevoerd te worden. Je kunt verduurzamen
of gloeilampoen. Het betekent: meer comfort bij lagere
laten meelopen met plannen voor onderhoud of
kosten. Zelfs door alleen je gedrag aan te passen kun je
verbouwing. Zo’n keukentafelgesprek is een mooi
al veel besparen.
moment om daar hardop over na te denken.’
De vorige bewoners van ons huis hadden een energie-
Wie een afspraak wil met een energiecoach in
rekening van bijna 200 euro per maand. Wij betalen nog
Mariahoeve kan contact opnemen met Duurzaam
maar 65 euro. Zoveel besparen lukt alleen als je flink
Den Haag: info@duurzaamdenhaag.nl
Duurzame stad Den Haag
Duurzame stad Den Haag
duurzaam wonen en ondernemen met schone energie
duurzaam wonen en ondernemen met schone energie
duurzamestad.denhaag.nl
Meer weten: www.duurzaamdenhaag.nl/activiteiten/heba
Nr.10
2021
Eerste zonnepanelen Mariahoeve in Ursulaland
Energietransitie op de agenda van VvE’s
Tekst: Gemeente Den Haag Foto: Henriëtte Guest
Tekst: Gemeente Den Haag Foto: Henriëtte Guest
Bedrijfskundig ingenieur Fred Hofman (70) heeft van energie besparen een hobby gemaakt. Sinds 1985 woont hij met zijn vrouw in een tussenwoning in Ursulaland. Fred heeft het stroom- en gasverbruik van 35
vermogen van 1.500Wp. We wekken nu onge-
Mariahoeve telt zo’n honderd Verenigingen van Eigenaren (VvE’s). Ook zij moeten zich voorbereiden op de energietransitie en overschakelen op een schone warmtebron. De meeste VvE’s zijn er nog niet actief mee bezig. Een inhaalslag is nodig, zeker nu de beslissing over de aanleg van een warmtenet dichterbij komt.
jaar zorgvuldig bijgehouden. Het verbruik gaat op
veer net zoveel stroom op als we verbruiken.
(komst kinderen) en neer (kinderen het huis uit),
Het blijkt lastig om het verbruik verder terug te
maar over de hele periode is een scherpe daling
brengen. In de loop der jaren zijn er steeds meer
George Mulders. Hij woont aan de Smaragdhorst
te zien. ‘We wonen weer net als in het begin met
elektrische toestellen het huis ingekomen.
in een flatgebouw van vijf verdiepingen met
z’n tweeën, maar verbruiken nu tweederde
Wat we in ieder geval vermijden, is apparaten
130 appartementen. In de omgeving staan
Praktische tips
minder gas.’
stand-by te laten staan.’
vergelijkbare, maar ook drie veel grotere flats.
George Mulders roept VvE-leden op zich aan
Met enkele medebewoners heeft hij De Groene
te sluiten bij De Groene Smaragd. Op de onlangs
Smaragd opgericht. ‘VvE’s komen voor dezelfde
gelanceerde website staat veel praktische
‘We moeten de krachten bundelen,’ zegt
oprichting - GCWijk25 - die de energietransitie wil aansturen vanuit de bewoners.’
Isoleren
Nieuwe kozijnen met HR++-glas
‘Op de allereerste eindafrekening stond een
‘Sinds 2000 staat er een zonnecollector op
soort vragen te staan. Wij willen kennis op-
informatie voor VvE’s over onder meer
gasverbruik van 2.400 m³. Dat was schrikken. Al
het dak met binnen een groot warmwatervat.
bouwen en alternatieven onderzoeken. Aansluiten
energie besparen, subsidies en technische
snel hebben we de spouwmuren laten isoleren.
Dit systeem werkt nog steeds probleemloos.
op een warmtenet op 70 graden is het voor-
en juridische zaken.
En daarna om de zoveel jaar weer een volgende
De allerlaatste grote investering waren nieuwe
keursscenario van de gemeente. Maar zijn er in
stap: een HR-ketel, de kruipruimte isoleren en
kozijnen met HR++-glas, aan beide kanten van
onze situatie ook andere oplossingen mogelijk’.
later het dak isoleren, een zonnecollector,
de woonkamer. Om te zien waar er nu nog
nieuwe ramen. Nu schommelt het verbruik rond
warmte weglekt, heb ik infrarood foto’s laten
Meer wooncomfort
de 800 m³.’
maken van de voor- en achtergevel.
‘Laten we de energietransitie vooral slim
De voordeur kleurt het meest rood. Daar
aanpakken, bijvoorbeeld door een combinatie
moeten we nog eens goed naar kijken.’
met groot onderhoud. Het Warmtefonds
Zonnecollector ‘Wij hadden in 2003 hoogstwaarschijnlijk als
Stichting De Groene Smaragd www.degroenesmaragd.nl info@degroenesmaragd.nl
verstrekt hiervoor gunstige leningen. Dan kun je
eerste in Mariahoeve zonnepanelen: vier stuks
Meer weten?
met een vermogen van 300Wp. In 2016 zijn ze
Een uitgebreid interview met Fred Hofman staat
inzetten. De woonlasten hoeven niet veel te
vervangen door zes nieuwe panelen met een
op: www.duurzamestad.denhaag.nl
stijgen als gebruik wordt gemaakt van subsidies,
het reservefonds van de VvE voor andere zaken
gunstige financiering en schaalvoordelen bij
al 35 jaar succesvol met besparen op gas en elektra Fred Hofman
aanbestedingen. Je krijgt bovendien meer wooncomfort.
Samen maken we ons sterk Verder is het belangrijk dat ook huurders met lage inkomens profiteren, bijvoorbeeld als deelnemer aan een energiecoöperatie met collectieve zonnepanelen. Door samen op te trekken kunnen we ons sterk maken voor oplossingen die draagvlak hebben in de wijk. Zo is er ook al een gebiedscoöperatie in
10
11
Nr.10
Informatieblad | nummer 1 | jaargang 2014
2021
Kijk op Energie Samen met de gemeente Den Haag, Kijklab en studenten van de Haagse Hogeschool hebben
Titel
Inductie op het menu bij Wijkcentrum Mariahoeve
kinderen van de zondagschool Petje af Den Haag een boekje gemaakt over Kijk op Energie. In dit leuke en handzame boekje staan foto’s en vooral veel tips en suggesties om zuiniger om te gaan met energie. Op 9 maart hebben Adithya, Aloni, Alya en Fatima de eerste exemplaren in ontvangst genomen. De boekjes zijn in wijkpark De Horst overhandigd aan wijkmanager Dokie Claessens en projectleider energietransitie Mariahoeve Nynke Douma van de gemeente Den Haag. De boekjes zijn nu verkrijgbaar voor alle buurtbewoners in Mariahoeve. Graag zelf een boekje ontvangen? Stuur een e-mail naar: haagsehout@denhaag.nl
In veel keukens in Mariahoeve staat nu nog een gasfornuis. Over pakweg tien jaar zullen de meeste bewoners elektrisch koken. Het beste systeem daarvoor is inductie. Alle warmte gaat direct van de kookplaat naar de pan.
Bij een gaspit verdwijnt soms wel de helft van de
Kennis maken met inductiekoken
warmte naar de brander en de lucht. Ook komen er
De gemeente helpt buurthuizen en wijkcentra met nu
verbrandingsgassen in de keuken. Inductiekoken is
nog een verouderde kookinstallatie om over te schakelen
dan ook veiliger, zuiniger en gezonder. Wel is het zo
op inductie. Bij de wijkcentra in Mariahoeve en Bouwlust
dat alleen pannen met een ‘magnetische’ bodem
worden voor het eerst grote professionele keukens
geschikt zijn. Dat valt te testen. Als een magneetje
geplaatst. Bewoners die kennis willen maken met
aan de bodem blijft hangen, is de pan geschikt.
inductiekoken, krijgen ook de kans kookworkshops
Meer informatie
Meer informatie
over Petje af
over Kijklab
vindt je hier:
vindt je hier:
SCAN DEZE CODE!
SCAN DEZE CODE!
te volgen. Maar hoe gaat inductiekoken?
Overstappen op elektrisch koken
Waar moet je op letten? En smaakt het net zo lekker?
In Den Haag gebruiken 5.000 huishoudens hun gasaansluiting alleen voor het fornuis in de keuken. De gemeente heeft met netbeheerder Stedin
Binnenkort krijgen bewoners de kans het uit te
afgesproken deze Hagenaars te helpen overstappen
proberen en te proeven bij Wijkcentrum Mariahoeve.
op elektrisch koken. In 2021 zal bij minimaal
De oude apparatuur is vervangen door moderne
1.000 woningen het gasfornuis vervangen zijn
inductiekookplaten. Vrijwilligers koken hier wekelijks
door elektrische kookplaten.
maaltijden voor diverse groepen bewoners. Zij kunnen straks ervaren, zien en proeven hoe inductie werkt.
Duurzame stad Den Haag duurzaam wonen en ondernemen met schone energie
Meer weten: duurzamestad.denhaag.nl
13
Nr.10
2021
Jesse Voerman, bestuur Wijkberaad Mariahoeve:
‘Meer tijd nodig voor definitieve keuzes’ Tekst: Gemeente Den Haag Foto: Henriëtte Guest
Jesse Voerman is bestuurslid van Wijkberaad Mariahoeve en houdt zich onder meer bezig met gebiedsontwikkeling. Hij is architect/bouwkundige en eigenaar van JA - Jesse Architecture.
Wat is gezien vanuit de bewoners het belangrijkste bij de overgang van aardgas naar een nieuwe warmtebron?
maken en investeringen doen die later achter-
‘Dat het voor iedereen betaalbaar blijft. Ook
water aanvoeren uit de Rotterdamse haven om
voor de mensen met lage inkomens mogen de
woonwijken in Den Haag te verwarmen. Een
woonlasten niet nog verder stijgen. Als er een
andere vraag is of dit laatste wel een schone
warmtenet ligt is er nog maar één aanbieder.
oplossing is.’
Wat gaat die monopolist allemaal in rekening
haald blijken, is niet erg duurzaam. De vraag is ook of het technisch allemaal kan, zoals warm-
van het warmtenet of kunnen bewoners voor
Hebben bewoners voldoende stem bij de beslissingen?
een andere oplossing kiezen? Kosten en keuze-
‘Dat begint te komen. In september vorig jaar is
vrijheid, daar draait het om. Nu is daar nog geen
een Wijklab Mariahoeve gestart met vertegen-
enkel zicht op.’
woordigers van bewoners, ondernemers,
brengen? Moeten we meebetalen aan de aanleg
Is de aanleg van een warmtenet op hoge temperatuur de beste oplossing voor Mariahoeve?
woningcorporatie en gemeente. De opdracht is alle mogelijke scenario’s voor de energietransitie in kaart te brengen. Dit gebeurt onder begeleiding van de Haagse Hogeschool.
‘Het is te vroeg voor die conclusie. We willen beter inzicht in de afwegingen en de alternatie-
De gemeente moet de wijk meenemen in het
ven. Kijk bijvoorbeeld ook naar een warmtenet
hele verhaal van de energietransitie. Waarom is
op 70 graden in combinatie met betere isolatie.
het nodig? Wat zijn mogelijke oplossingen? Wat
Of misschien een warmtepomp per woning of
hebben bewoners te kiezen? Blijven de woon-
per woonblok? Wat zijn daarvan de voor- en
lasten vergelijkbaar met nu? Pas dan ontstaat er
nadelen? Om draagvlak van de bewoners te
draagvlak. Als Wijkberaad proberen wij de
krijgen moeten mensen ervan overtuigd zijn dat
belangen van de bewoners in Mariahoeve ook
de beste keuzes worden gemaakt. Nu haast
hierin zo goed mogelijk te behartigen.’
14
15
De gemeente Den Haag helpt VvE’s. Maak een afspraak
Duurzamestad.denhaag.nl
De gemeente helpt Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) graag om alle kansen voor energiebesparing te pakken. Bijvoorbeeld door dak, vloer, ramen en/of gevels te isoleren. Daarmee zijn de appartementen comfortabel, energiezuinig en klaar voor de toekomst zonder aardgas. Een vernieuwd dak leent zich bovendien goed voor vergroening en/of zonnepanelen.
De VvE-adviseurs van Hou van je Huis geven advies op maat over investeren, financieren en het activeren van de vereniging. Het begint met een degelijk Meerjaren Duurzaam Onderhoudsplan (MDOP). Kleine VvE’s kunnen met subsidie van de gemeente een professioneel onderhoudsplan laten opstellen. Voor de grotere VvE’s is er een ondersteuningstraject naar goed geïsoleerde en duurzamere woningen. Een VvE-adviseur steunt verenigingen bij het maken van afspraken over het opstellen en de uitvoering van het onderhoudsplan. Verder kunnen kleine VvE’s (tot acht leden) bij het duurzaamheidsfonds een
Meer weten over energiezuinig wonen, besparen, isoleren en energie opwekken in uw woning?
gunstige lening afsluiten. In 2021 is de gemeente met adviseurs aanwezig in de wijk. Maak alvast een afspraak.
Benieuwd naar de verhalen van Hagenaars die inmiddels genieten van duurzaam wonen? Laat u
www.denhaag.nl (zoekterm: vve)
inspireren door de Haagse aanpakkers Erwin Mulders,
E-mail: vvebalie@denhaag.nl
Oda Kok, Paul Buijtelaar en nog veel meer.
Telefoon: (070) 353 32 81 / (070) 353 99 31
Kijk op duurzamestad.denhaag.nl.
Duurzame stad Den Haag
Duurzame stad Den Haag
duurzaam wonen en ondernemen met schone energie
duurzaam wonen en ondernemen met schone energie
Meer weten: duurzamestad.denhaag.nl
Meer weten: duurzamestad.denhaag.nl
Nr.10
Informatieblad | nummer 1 | jaargang 2014
Titel
Wat is het Stedelijk Energieplan?
2021
Ingezonden geluid uit de wijk Landelijk energieplan: zorg dat Nederland zelfvoorzienend wordt in haar energiebehoefte. Sinds 9 november 2018 ben ik lid van de Koplopersgroep Energietransitie in de wijk Mariahoeve. Koplopersgroep Mariahoeve zou als taak moeten hebben om alternatieven te mogen aandragen in de situatie dat de gaskraan in het jaar 2030 wordt dicht gedraaid in de wijk. Dat laatste is het voornemen van de Gemeente Den Haag als gevolg van het Klimaatakkoord van Parijs (2016).
Als gemeente Den Haag hebben we ervoor gekozen vooraf aan de transitievisie warmte een stedelijk energieplan op te stellen. Het stedelijk energieplan is een ambitiedocument met een lange termijnvisie op de Haagse energietransitie.
De Koplopersgroep bestaat uit mensen die in de wijk wonen en partijen die bij de Energietransitie betrokken zijn. Sinds ik lid ben van die Koplopersgroep ben ik zo verstandig geweest om mij breed te oriënteren betreffende Energietransitie. Daardoor ben ik van mening voldoende kennis te hebben verkregen om
Het geeft richting aan de middellange termijn en
dat bewoners betrokken zijn bij de verschillende fases
bevat concrete acties voor de korte termijn.
in de energietransitie. En dat ze de kans krijgen mee te
Het stedelijk energieplan is op 16 december 2020 door
denken en mee te doen. De gemeente is daarom al lange
de raad aangenomen. Meer weten?
tijd in gesprek met verschillende personen/
Kijk op: https://duurzamestad.denhaag.nl/
vertegenwoordigers uit de wijk.
wat-doet-de-gemeente/hetstedelijkenergieplan/
In de afgelopen periode zijn er diverse onderzoeken
een eigen mening te kunnen vormen over de energietransitie, hoe Nederland kan blijven functioneren in het geval aardgas niet meer beschikbaar zou zijn. Daarnaast ben ik van mening dat alléén een landelijk energieplan realistisch is omdat Nederland een klein land is. Tijdens de Algemene Beschouwingen (september 2020) heeft de VVD en het CDA een motie ingediend met als opdracht aan het kabinet om de mogelijkheden te onderzoeken om eventueel méér kerncentrales in Nederland te laten bouwen. De motie werd aangenomen.
gedaan naar een alternatief voor aardgas in de wijk
Wat is de Transitievisie Warmte?
Mariahoeve. Daarnaast is er regelmatig in en met de wijk
Ook ik ben van mening dat kernenergie noodzakelijk zal zijn om de Energietransitie te kunnen com-
Elke gemeente moet voor eind 2021 een transitievisie
gesproken over onder andere welke stappen u nu al kunt
plementeren. Een kerncentrale levert “groene” stroom en moet altijd in bedrijf zijn waardoor altijd
warmte vaststellen. Met deze transitievisie warmte
doen om energie te besparen en uw woning en/of buurt
maken gemeenten het tijdspad inzichtelijk; wanneer
te verduurzamen. De gemeente kan daarbij actief
elektriciteit beschikbaar is. Dat kun je van wind- en zonne-energie niet zeggen omdat In Nederland
kunnen welke wijken of buurten van het aardgas
ondersteunen met bijvoorbeeld energiecoaches,
worden afgekoppeld.
isolatie- en besparingsmiddelen en andere expertise.
De gemeente voert weliswaar de regie bij het opstellen
Minder energie verbruiken
van de transitievisie warmte, maar kan daarbij niet
De gemeente helpt iedereen in de stad om minder
voldoende wind- en zonne-energie beschikbaar is, kan de elektriciteit van kerncentrales worden
zonder de andere belanghebbenden. De inbreng van
energie te verbruiken. Ook in Mariahoeve ondersteunt
gebruikt om waterstof te produceren. Het waterstof kan dan via het bestaande fijnmazig gasleidingnet
bewoners, ondernemers en overige betrokkenen is van
de gemeente zoveel mogelijk bewoners en ondernemers
(technisch aangepast) worden aangeboden voor verwarming van bestaande (oude) huizen en
groot belang. De energietransitie raakt ons allemaal.
met subsidies, advies en acties op het gebied van energie
De overgang naar schone energie is niet alleen een
besparen en isoleren. In een goed geïsoleerde woning is
gebouwen in geheel Nederland door verschillende leveranciers!
technische uitdaging; het is vooral een sociale opgave.
het prettig en comfortabel wonen. De energierekening
Draagvlak en vertrouwen van bewoners en onder-
gaat omlaag. En uw woning is klaar om in de toekomst
nemers in de wijk zijn daarbij cruciaal. Het is belangrijk
op een nieuw energiesysteem te worden aangesloten.
het niet altijd (voldoende) waait of de zon (voldoende) schijnt. Daarnaast is Nederland te klein voor voldoende wind- en zonne-energie en is het maatschappelijk draagvlak daarvoor minimaal, daardoor zijn kerncentrales noodzakelijk geworden. Ook kunnen kerncentrales in de nabije toekomst alle elektrische voertuigen laten rijden als de zon en de wind géén betekenis hebben. Op dagen dat er
Daarom hoop ik dat Nederland, en dus ook de wijk Mariahoeve, in de toekomst elektriciteit gaat ontvangen van windmolens, zonnepanelen en kerncentrales. En dat het aardgas wordt vervangen door waterstof als dat noodzakelijk zal zijn. Daardoor zal Nederland niet meer afhankelijk zijn, betreffende haar energiebehoefte, van het buitenland wat goed zal zijn voor de economie van Nederland. Wellicht
Duurzame stad Den Haag duurzaam wonen en ondernemen met schone energie
Meer weten: duurzamestad.denhaag.nl
kan dat laatste argument voor meer maatschappelijk draagvlak zorgen betreffende kernenergie. Ingezonden door Robert Brom (inwoner wijk Mariahoeve) (reacties graag via: redactie@mariahoeve.nl)
19
Nr.10
Nr.10
2021
2021
Wouter Metz is actief lid van de wijkvereniging Marlot:
Informatieblad | nummer 1 | jaargang 2014
Titel
Nu al wonen op schone energie in Mariahoeve De eerste bewoners zijn al verwelkomd in de 36 sociale huurwoningen aan de Boekweitkamp. Alle nieuwbouw is voortaan zonder aardgas. Zo biedt woningcorporatie Haag Wonen een warmtepomp, vloerverwarming en zonnepanelen. Koken gebeurt elektrisch.
Aan de Haverkamp is Staedion begonnen met de bouw
Ook voor Marlot collectieve oplossing beste optie Tekst: Gemeente Den Haag Foto: Henriëtte Guest
Mariahoeve en Marlot hebben een nogal verschillend karakter. Wat betekent dat voor duurzaamheid en energietransitie?
Wat zou je de wethouder adviseren in ieder geval te doen?
‘Marlot is een beschermd stadsgezicht en dat
maken voor versoepeling van de eisen voor
maakt de verduurzaming een stuk ingewikkel-
subsidies en de eisen van welstand. Ik kreeg
der. Zonnepanelen mogen hier niet in het zicht
geen subsidie voor dakisolatie, omdat deze net
liggen vanaf de straat. Dakisolatie, nieuwe
niet aan de minimale isolatiewaarde voldeed.
kozijnen en ramen moeten naadloos passen
Maar dikkere isolatie plaatsen mag niet, omdat
binnen het huidige gevelbeeld. Daarnaast
welstand eist dat de daklijn hetzelfde blijft. Dit
hebben we veel grote, vaak half-vrijstaande
speelt in meer wijken en zet een rem op ver-
woningen met soms nog eensteensmuren. De
duurzaming. Hoe isoleer je een beschermd
warmtevraag is hoog.’
stadsgezicht? Daar kan de gemeente ons prima
Hoe moet de energietransitie vorm krijgen: een collectieve oplossing of elke bewoner maakt een eigen plan?
van 34 sociale huurwoningen (appartementen) met het hoge energielabel A+. Een warmtepomp zorgt voor de verwarming en op het dak komen zonnepanelen.
versnellen zou de wethouder zich sterk moeten
bij adviseren en helpen.’
‘Ik zie het meest in een combinatie van beide.
Andere recente bouwprojecten op schone energie
comfort. De woningen zijn dan geschikt voor de overstap
Bewoners zullen zelf hun huis moeten isoleren.
zijn De Tuinen van Wils met zeventig koopwoningen
op schone warmte.
Dat is aantrekkelijk als daar subsidie tegenover staat en in het vooruitzicht van lagere stook-
in de Schenkzone en Haagse Houtzicht met 62 huurappartementen aan de Vlamenburg.
‘Om de energietransitie in ons type wijken te
Lagere woonlasten In Catharinaland en Isabelleland heeft Staedion huurders
Verduurzamen woonblokken
de mogelijkheid geboden om zonnepanelen te nemen.
Groot onderhoud is voor corporaties een goed moment
Staedion blijft eigenaar. Bewoners betalen extra service-
om flats en woonblokken te verduurzamen. Dankzij veel
kosten, maar halen hun stroom voortaan gratis van het
betere isolatie daalt het gasverbruik en stijgt het woon-
dak. Netto levert het dus een lagere woonlasten op.
kosten en een hogere woningwaarde. Maar een betaalbare schone warmtebron is voor ons type woningen nu helaas niet op de markt. De huidige warmtepompen hebben onvoldoende capaciteit. Gemeente, energiebedrijven en Stedin zouden met een betaalbare collectieve oplossing
Duurzame stad Den Haag duurzaam wonen en ondernemen met schone energie 20
moeten komen. Een warmtenet op voldoende hoge temperatuur of het gasnet ombouwen voor een nieuwe energiedrager, zoals waterstof of groengas.’
21
Meer weten: duurzamestad.denhaag.nl
(advertorial)
(advertorial)
Tandartspraktijk OneWorld Dental is geopend Ni t a n d a e u we rtspra aan d ktijk e TARW i n Ma E K A M P riaho e ve
ter wereld je ook vandaan komt, iedereen is wel-
met ‘angst voor de tandarts’ is dit ontzettend
kom! De praktijk is een plek waar je je snel thuis
belangrijk.”
voelt, warm en persoonlijk.” OneWorld Dental is gespecialiseerd in vele “Van jong tot oud, wij behandelen het hele
aspecten van tandheelkunde, inclusief implanto-
gezin’’, aldus Dr. Charmaine. “Iedereen krijgt
logie onder begeleiding van Dr. Ángel Puente
persoonlijke aandacht, want we nemen echt de
Sandoval (tandarts-implantoloog), orthodontie
tijd voor onze praktijkbezoekers.” De patiënten
met Invisalign beugels, tandvlees klachten
coördinator, Patricia Beijk vertelt, “We hebben
(parodontitis) met de steun van paro-preventie
een professioneel, rustig en geduldig team en
assistenten Samya Akoudad en Monika Kikyova,
zorgen ervoor dat patiënten zich op hun gemak
cosmetische tandheelkunde, protheses, kronen,
voelen. Zeker voor kinderen en volwassenen
bruggen, kindertandheelkunde en veel meer.
OneWorld Dental leidt ook vakmensen op. BBL/BOL stagiaire plekken beschikbaar. Op woensdag 1 juli 2020 gingen de deuren
Dr. Charmaine eindelijk in vervulling: een lokale
voor het eerst open bij de nieuwe tandartsprak-
tandartspraktijk met internationale sfeer waar
tijk van tandarts Dr. Charmaine Harris-Witting.
werelden samenkomen.
De praktijk is gevestigd op de Tarwekamp in Mariahoeve, Den Haag. Na maanden ver-
“De naam OneWorld Dental zegt het al”, legt
bouwen, ging de langgekoesterde wens van
praktijkeigenaar Dr. Charmaine trots uit, “waar
22
Kom de sfeer proeven Maak een kennismakingafspraak of direct inschrijven op www.oneworlddental.nl Tel: 0707640800 Email: denhaag@oneworlddental.nl Adres: Tarwekamp 79-81, 2592XH Den Haag. We speak: Nederlands, English, Bulgaars, Arabisch, Berbers, Deutsch, Español & Italiana.
23
Nr.10
2021
Corona-engeltjes uit Mariahoeve Iets langer dan een jaar geleden toen de coronacrisis begon kwam wijkbewoonster Annabella Verhaagen op het idee haar oude hobby op te pakken. Het maken van kleine sleutelhangertjes van kunststof kralen en Tibetaans zilver in de vorm van engeltjes. Inmiddels heeft ze er al honderden verkocht. De opbrengst gaat gedeeltelijk naar de Lichtpuntjes van Mariahoeve, die er weer iets moois mee kunnen doen.
Informatieblad | nummer 1 | jaargang 2014
Titel
Zet de cv-ketel op 70 °C. Wie doet er mee?
De sleutelhangertjes zijn er in verschillende vormen en maten. Naast engeltjes maakt Annabella ook sterretjes, theepotjes, vlindertjes, bloemetjes en zelfs oorbellen. Deze zijn van 925zilver. De hangertjes zijn allemaal tussen de 1,5 en 3 cm groot en kosten tussen de 35 en 90 cent per stuk. Als u een sleutelhangertje wilt kopen kunt u een mailtje sturen naar annabella.m@gmail.com
De cv-ketel op 70 °C zetten. Zeventig huishoudens uit de Vruchtenbuurt en Vogelwijk in Den Haag deden mee aan het project Zet ’m op 70. Ook inwoners uit de wijk Mariahoeve kunnen hieraan meedoen. De cv-ketel stond een winter lang 10 tot 20°C lager
Energieadviseur
afgesteld, maar in veruit de meeste huizen werd het net
Deze winter gaat een groot aantal cv-ketels in
zo behaaglijk warm. Wel duurde het opwarmen iets
Scheveningen en het Statenkwartier naar 70 °C.
langer, maar dat wende al snel. Het gasverbruik daalde
De bewonersgroepen Gasloos Scheveningen en
met soms wel 10 tot 20 procent, afhankelijk van het
Buurtenergie Statenkwartier werken samen met de
woningtype en stookgedrag.
gemeente. Deelnemers krijgen bezoek van een energieadviseur. Om het effect te meten, worden per woning gegevens verzameld over gasverbruik, branduren en binnen- en buitentemperaturen.
De gemeente steunt inwoners van Mariahoeve Zet ‘m op 70 is extra interessant voor wijken, zoals Mariahoeve. Door de keteltemperatuur te verlagen kan nu al worden getest of de woning ook met een warmtenet goed te verwarmen valt. De gemeente steunt bewoners in Mariahoeve die samen het project Zet ‘m op 70 willen starten.
Meedoen? Interesse om mee te doen? Stuur voor meer informatie een e-mail naar projectleider Arthur de Kruijff: arthur.dekruijff@denhaag.nl.
Duurzame stad Den Haag duurzaam wonen en ondernemen met schone energie 24
Meer weten: duurzamestad.denhaag.nl
Nr.10
2021
Gebouwentransitie in Mariahoeve
hoeve, vlak naast het spoor zijn vorig jaar de
Meer informatie over de renovatie is te vinden
70 herenhuizen van “De tuinen van Wils” in
op de website van Staedion www.staedion.nl/
gebruik genomen. Het buurtje hoort bij de
projecten/onderhoud/catharinaland-isabellaland
Kampen-buurt van Mariahoeve en daarom kregen de twee straten traditiegetrouw een
Haverkamp – Na ongeveer anderhalf jaar braak
straatnaam eindigend op “kamp” met een
te hebben gelegen is afgelopen september
graansoort ervoor. In dit geval werden dat
gestart met bouwen aan de Haverkamp. Staedion
leeg. Nadat de school naar het tijdelijke pand
Maïskamp en Rijstkamp. Welkom in de wijk
bouwt hier 43 sociale huurwoningen die allemaal
er her en der in de wijk werkzaamheden plaats aan
net over de rand van de wijk verhuisde, kwamen
aan al deze nieuwe Mariahoevenaren!
bijna energieneutraal zijn. Deze woningen
verschillende gebouwen. Zo worden er gebouwen
er anti-krakers in het gebouw wonen. Eind vorig
Meer informatie over de Tuinen van Wils is te
worden gebouwd zonder gasaansluitingen. Koken
gesloopt, nieuw gebouwd en gerenoveerd.
jaar zijn zij vertrokken en begon de ontmanteling
vinden op de website van de ontwikkelaar
gaat op inductieplaten. De appartementen krijgen
Hieronder een kort overzicht van wat er al is en
van het gebouw. Stapje voor stapje wordt het
www.jjpo.nl/projecten/de-tuinen-van-wils/
verder vloerverwarming en voor het opwekken
wat er nog gaat gebeuren de komende tijd.
gebouw gestript totdat het geraamte over is en
Tekst: Jesse Voerman, Foto’s: Carlos Martinez van Andel Zoals u waarschijnlijk wel is opgevallen vinden
van warmte en warmwater wordt gebruik geCatharinaland – Aan Catharinaland werd eind
maakt van een warmtepomp. Op het dak komen
vorig jaar de renovatie van 144 huurwoningen
zonnepanelen te liggen voor het opwekken van
van Staedion afgerond. De woningen kregen een
elektrische energie. De woningen zullen naar
flinke opknapbeurt. Zo werden de keukens, de
verwachting medio 2021 worden opgeleverd.
badkamers en de toiletten vernieuwd, kwam er dubbel glas en werden de balkons gemoderniseerd. Ook zijn er zonnepanelen geplaatst en kwam er mechanische ventilatie. Met name het dubbel glas zorgt voor een betere isolatie bij kou, regen en wind. Bij de entrees van de Tarwekamp - Aan de Tarwekamp 3 stond tot
dit gesloopt kan worden.
woningen werd ook het groen opgeknapt.
voor kort de vroegere fotovakschool. De laatste
Daarna kan er eindelijk begonnen worden aan
De volgende fase, 72 woningen aan Isabellaland
jaren huisden Kunstpost en het Koninklijk
de bouw van het nieuwe schoolgebouw.
die dezelfde renovatie zullen ondergaan, is
Conservatorium in het gebouw totdat afgelopen
De eerste paal gaat vermoedelijk in week
inmiddels in volle gang.
najaar de sloop van het gebouw begon.
27 (begin juli) de grond in. Men verwacht
Inmiddels is het nagenoeg helemaal gesloopt.
het nieuwe schoolgebouw rond de herfst
De eigenaar van het gebouw, The British School
van 2022 klaar te hebben.
in the Netherlands, is bezig met het ontwikkelen
Meer informatie is te vinden op de website van
van een nieuw gebouw op de locatie.
de school www.dewlc.nl/school/nieuwbouw-wlc
Maar de komende tijd zal dat nog niet gebeuren. Een vertegenwoordiger van de school legde ons uit dat het terrein na de sloop van het gebouw voor een poos onbebouwd zal blijven. De British
Maïskamp – Helemaal aan de rand van Maria-
WEBSITES MET INFORMATIE OVER DIT ARTIKEL Meer informatie
Meer informatie
Meer informatie
Meer informatie
over het
over het Maïskamp
over het
over het
Ametisthorst
artikel vindt
Catharinaland
Haverkamp
artikel vindt u
u op deze
artikel vindt u
artikel vindt u
op deze website:
website:
op deze website:
op deze website:
SCAN DEZE CODE!
SCAN DEZE CODE!
School is samen met de gemeente aan het kijken hoe het terrein in de tussentijd eruit kan komen te zien. De bedoeling is dat het terrein voor een deel gebruikt zal kunnen worden door de mensen in de wijk. Ametisthorst – Het oude schoolgebouw van de
SCAN DEZE CODE!
SCAN DEZE CODE!
Waalse Louise de Colignyschool staat al jaren
26
27
Nr.10
2021
Mariahoeve Knapt Op
Ook werd de kruising van de Hofzichtlaan /
Één van de meest opgegeven opknappunten door
Finnenburg / Margarethaland opnieuw inge-
bewoners was de staat van de bestrating van
richt. Tijdens de inloopdagen was dit kruispunt
straten en stoepen in de wijk. Ook hiermee is
Tekst: Carlos Martinez van Andel, Openingsfoto: Henriëtte Guest
een veel opgegeven opknappunt.
inmiddels een begin gemaakt. Zo zijn de herbe-
De kruising werd opnieuw geasfalteerd, de
stratingswerkzaamheden aan de Tarwekamp
zebra werd opnieuw aangebracht en voor
inmiddels in een vergevorderd stadium. In de rest
fietsers werd het fietspad duidelijker en veiliger
van de wijk zullen er de komende maanden/jaren
aangelegd. Met name het oversteken was
nog meer herbestratingswerkzaamheden gaan
voorheen voor fietsers niet goed geregeld.
plaatsvinden. De gemeente informeert direct
Ook de kruising iets verderop, die van de
omwonenden hier altijd vooraf over. Ook via onze
Bordewijklaan en het Aegonplein werd op
website www.mariahoeve.nl zullen wij proberen u
dezelfde manier aangelegd.
zo goed mogelijk op de hoogte te houden.
p is in De Coo m et verband van g in w u 0 verbo pril 16.0 a 6 g a d g a dins d s wo e n u u r t ot ur 16.00 u il r p a 28 . n ij z n geslote
Carlos Martinez van Andel
Jesse Voerman
Ruim 3 miljoen euro kwam er beschikbaar
De eerste opknappunten zijn inmiddels van
voor het opknappen van de buitenruimte in
start gegaan. Zo werd het plein aan Ursulaland
Mariahoeve in verband met achterstallig
op de schop genomen. Er kwam meer plaats
onderhoud.
voor groen, er kwamen zitbanken en beugels
Vanuit Wijkberaad Mariahoeve zat bestuurslid
voor fietsen. Ook werden de wat saaie grijze
Jesse Voerman, samen met nog 13 bewoners uit
tegels vervangen door een speelse samenstel-
de wijk in een speciaal hiervoor samengestelde bewonerscommissie. Samen met de gemeente ging
ling van klinkers. De parkeerstroVia deze link
ken werden opnieuw betegeld met
komt u op de
de typische blauwe klinkers die
deze commissie aan de slag een
website van het
kenmerkend zijn voor een weder-
plan te maken waarin het beschik-
artikel over
opbouwwijk als Mariahoeve. Een
bare geld zo goed mogelijk werd besteed. Vervolgens kreeg iedere bewoner
het Uruslaplein verscheen in de stadskrant van afgelopen maart.
artikel over het Ursulaland plein verscheen in de stadskrant van afgelopen maart.
van Mariahoeve vanaf 12 jaar de
Deze kunt u digitaal doorbladeren
gelegenheid via de website te
via deze link: https://www.den-
stemmen op de opknappunten die
haag.nl/nl/in-de-stad/nieuws/
hij of zij belangrijk vond.
stadskrant/stadskrant3-2021.htm
28
SCAN DEZE CODE!
29
Nr.10
2021
Zonnepark ’t Oor Tekst & Foto’s: Carlos Martinez van Andel Op het uiterste randje van Mariahoeve, nog voorbij de spoorlijn en in de richting van Voorburg
Duurzaam huis in Mariahoeve Tekst: Michael James Lucas
werd vorige jaar zomer een uniek zonnepanelenpark geopend, zonnepark ’t Oor. Maar liefst 4.708 panelen wekken hier elektrische stroom op. Wat het project zo uniek maakt is dat dit het eerste tractieproject ter wereld is. Kortgezegd komt dit erop neer dat deze zonnepanelen energie opwekken voor de HTM-trams 3 en 4 zonder dat die stroom eerst naar een leverancier
Energiebesparend stappenplan: 1. Isoleren 2. Warmte behouden 3. Energie duurzaam opwekken
zonnepanelen 7 x 330Wp
elektrisch koken (inductie)
mechanische ventilatie met warmte-terugwinning
voorbereid op warmtepomp tbv afkoppeling aardgas
gaat. De opgewekte stroom wordt rechtstreeks geleverd aan het net waarop deze trams rijden. Oud-wethouder duurzaamheid Joris Wijsmuller en huidig wethouder Liesbeth van Tongeren openden het park officieel.
duurzame hardhouten kozijnen met HR+++ tripelglas
hoogwaardige isolatie
Meer informatie over zonnepark ’t Oor vindt u via de QR code op deze pagina!
regenwater infiltratiebakken
overdekte fietsenstalling Verbouwing 2015: Energielabel G -> A Energierekening: ca. €50/maand Zonnepanelen: 2135kWh - 85% behoefte Energieverbruik van vijf bewoners vergeleken met Nederlandse gemiddelde (bron MilieuCentraal / Nibud) Gas: Elektra: Water:
665m2 - ca. 50% minder 2500kWh - ca. 40% minder 115m3 - ca. 35% minder
laagtemperatuur vloerverwarming bodemafsluiter
kruipruimte ventileren
michael james lucas architect
In 2015 werden we de trotse eigenaren van onze eerste woning, een jaren 60 rijtjeshuis in Mariahoeve. Mijn vrouw wilde graag een “echt” huis met een verdieping en een tuin en ik wilde SCAN DEZE CODE!
graag groots renoveren. We wilden allebei dichtbij het centrum wonen en werden verliefd op de groene omgeving. Ik ben architect gespecialiseerd in duurzaamheid en dit was voor mij de kans om te laten zien hoe ver je kan gaan met een bestaande woning. Alles moest toch vernieuwd worden dus zijn we opnieuw begonnen. Het beste wat je kunt doen is goed isoleren, zorg dat je de warmte niet kwijt raakt, en de energie die je nodig hebt duurzaam opwekken. We hebben nieuwe houten kozijnen met tripel glas, dak en vloer isolatie, vloerverwarming en zonnepanelen geplaatst. Ook hebben we een automatisch ventilatie systeem die meet hoeveel CO2 en vocht er in de lucht is en ventileert alleen waar het nodig is. Het heeft ook nog warmteterugwinning zodat we de warmte die we hebben niet kwijtraken. We hebben nu een prachtige, comfortabele woning die ook nog zuinig in gebruik is. Er is geen tocht, altijd voldoende verse lucht, het blijft warm in de winter en koel in de zomer.
30
31
(Advertentie)
Wat is s j i r p e t s de be ? s i u h n j i voor m
are.nl IS VERNIEUWD
Nr.10
2021
Nostalgisch podium Vorig jaar zomer heeft Wijkberaad Mariahoeve, na een lange zoektocht, een nostalgisch mobiel podium aangeschaft. Het idee van het podium is dat het dienst gaat doen als waar het in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw
Je wilt je woning verkopen. Maar voor welke prijs zet je hem te koop? Hoe zorg je voor een perfecte presentatie op bijvoorbeeld Funda? En op welk bod moet je straks ingaan? ARE Makelaars geeft je deskundig advies. Samen zorgen we dat je voor je woning de beste prijs krijgt. Wil je weten hoe we dat aanpakken? Maak een afspraak op een van onze kantoren. Of kijk op are.nl.
ARE Makelaars is jarig. Al tien jaar helpen
oorspronkelijk voor bedoeld was; het
we Hagenaars bij de koop of verkoop
brengen van vermaak, vooral op cultu-
van een woning. Een persoonlijke klik
reel gebied. Niet alleen in Mariahoeve,
vinden we daarbij net zo belangrijk als
maar in het hele stadsdeel Haagse Hout.
een deskundig advies. Daar kun je ook de komende tien jaar op rekenen!
wijkblad vertelt Maurice Kraanen van Cultuursaam, met wie er een intensieve samenwerking is aange-
Ieder zijn vak, wij zijn makelaars. De Eerensplein 8 2593 NA Den Haag
Thomsonlaan 113 2565 JA Den Haag
In de volgende editie van het
gaan, uitgebreid over de plannen die er met dit podium zijn…
T: 070 30 40 141 E: info@are.nl
(Advertentie)
(Advertentie)
De makelaar die bij u past!
SCHERPE TARIEVEN VERKOOP AANKOOP VERHUUR TAXATIES SHARP RATES SALES PURCHASE RENTAL VALUATIONS LAAN VAN NIEUW OOST-INDIË 1
2593 BH DEN HAAG
070 349 54 95
INFO@VANPAASCHEN.NL
Indonesiche Toko en afhaalcentrum
EXPATS EXPATS VANPAASCHEN.NL
Het Kleine Loo 216 • 2592 CK • Den Haag • 070-3833896
Nr.10
Wethouder
Robert van Asten Foto’s: Martijn Beekman
2021
De 42-jarige in Voorburg geboren Robert van Asten is sinds 2018 namens zijn partij D66 wethouder in het college van Burgemeester & Wethouders in Den Haag. Zijn portefeuille bevat Mobiliteit en Cultuur. In dit eerste deel van het interview spreken we over het wethouderschap en verkeer. Deel 2 gaat over cultuur en verschijnt in de volgende editie van het wijkblad. Interview: Patricia Dinkela, Carlos Martinez van Andel.
Wat maakt wethouder zijn zo leuk? Wethouder zijn in je eigen stad is natuurlijk geweldig. Want veel dingen waar je al jaren dagelijks mee in aanraking kwam daar ga je nu vaak zelf over. Maar het meest leuke is dat je met heel veel mensen in gesprek komt die zich voor de stad inzetten en dat je dan gaat kijken hoe je je kunt inzetten om wat zij doen te laten versterken.
En wat zijn de mindere kanten? Dat je soms ook helaas mensen moet teleurstellen door bestuurlijke keuzes. Neem cultuur. Daar loop je weleens tegen grenzen van een beschikbaar budget aan. Dan kan niet iedereen krijgen wat hij of zij zou willen.
Hoe ga je met kritiek om? Ik kijk dan altijd of ik bestuurlijk gezien de juiste beslissing heb genomen. Dus of het wat dat betreft voldoet aan de opdracht die er lag. Maar inderdaad een genomen beslissing kan soms vrij directe feedback opleveren om het zo maar even te zeggen. Kritiek gaat vaak over het proces of over de inhoud. Soms duurt iets heel lang en zijn mensen daar teleurgesteld over.
Waar ben je het meest trots op? Eigenlijk is dat het hele proces rondom de mobiliteitstransitie. Dus zeg maar onze
35
Nr.10
2021
huis waarmee ik samen die visie heb opgesteld.
Dat is een mooi bruggetje naar de vraag: hoe zit het met betaald parkeren in Mariahoeve?
Je kunt dat zien als de locomotief. Daarachter
Het huidige beleid is zo: is de parkeerdruk in
hangen alle wagentjes. En die wagentjes zijn
een wijk onder de 90%, dan doen we niks als
Een andere verkeersvraag: in onze wijk worden veel fietspaden die daar niet voor bedoeld zijn, door fietsers en brommers in beide richtingen gebruikt. Wat is hiertegen te doen?
bijvoorbeeld het parkeerbeleid en het fietsbe-
gemeente. Is de parkeerdruk boven de 90% dan
Dan is het zaak te kijken naar waarom mensen
We hebben nu 1 buslijn die volledig elektrisch
leid. Nu kan ik, door die opgestelde visie, de
gaan we een draagvlakonderzoek houden onder
dat doen. Het kan zijn dat het veel sneller is om
rijdt. Dat is bus 28 die van het Norfolk-terrein
juiste keuzes maken op al deze beleidsterreinen.
de bewoners van die wijk. Zit het boven de
te spookfietsen (tegen het verkeer in te fietsen)
op Scheveningen naar Voorburg rijdt. Vanaf
Dat vind ik erg mooi.
100% dan krijg je betaald parkeren. Wat we in
dan wanneer je de officiële fietsrichting aan-
2024 gaan we gefaseerd de omslag maken
Mariahoeve zien is dat in sommige straten de
houdt. De weg van de minste weerstand kiezen
zodat alle bussen elektrisch gaan rijden. We
parkeerdruk aan de hoge kant is, terwijl 2
als het ware. Maar het kan ook luiheid zijn. Wat
lopen daarin iets achter op bijvoorbeeld Rotter-
straten verderop de straat bijna leeg is. De 90%
kun je eraan doen? Een agent in de bosjes
dam. Het verschil is wel dat er in Rotterdam nog
Den Haag is een volle stad. Er komen flink wat
haalt Mariahoeve niet. Als de wijkvereniging,
zetten en iedereen op de bon slingeren? Kenne-
dieselbussen rijden en bij ons in Den Haag
woningen bij in de komende jaren. Als we niks
jullie dus, daarom vraagt kunnen we een draag-
lijk is dat de enige manier die werkt. Dat klinkt
rijden ze op aardgas. Dus dat is al schoner.
zouden doen dan zouden er ook heel veel meer
vlakonderzoek doen. Maar onder het huidige
vrij machteloos, maar dat is het eigenlijk ook.
Einde deel 1.
auto’s bijkomen. En dat kan het wegennet
beleid zal er in Mariahoeve niet snel betaald
Uiteindelijk heeft het toch met omgangsnormen
simpelweg niet aan. We moeten dus zorgen dat
parkeren komen.
te maken. Verkeersregels vallen daar ook onder.
visie op hoe we ons in de stad bewegen/ verplaatsen. Er zit een heel team op het stad-
Wat houdt de mobiliteitstransitie precies in?
mensen op een andere manier van A naar B vrij snel in de auto stappen om bijvoorbeeld even een pak melk in de supermarkt te gaan
In het voorjaar komt er een nieuw
kopen. En dat moet er echt uit. Den Haag
parkeerbeleid. Dat zal meer gaan kijken
gebruikt te veel ruimte voor wegen en parkeer-
naar hoe we de openbare ruimte het liefst
plaatsen. Die ruimte zou bijvoorbeeld veel beter
willen gebruiken. Vooral in wijken waar het
Jouw missie is om het fietsgebruik in de stad te vergroten. Gaat dat er ook toe leiden dat de fietspaden daarvoor anders of beter worden ingericht?
gebruikt kunnen worden voor meer groen,
wat minder groen is dan hier in Mariahoeve
Hopelijk wel. Maar… we lopen daar tegen een
speelruimte voor kinderen en degelijke plaatsen
zullen we gaan kijken naar manieren om meer
paar grote uitdagingen aan. Is er genoeg ruimte?
om fietsen neer te kunnen zetten.
groen te gaan plaatsen. Zo neem je ook in
In 9 van de 10 straten staan rijen bomen die
de zomer wat meer de hitte weg.
men ook wil behouden. Hierdoor is er nauwe-
Hoe denk je mensen uit de auto te krijgen?
lijks ruimte om fietspaden te verbreden. Ik heb
een dag stil. En neemt dus altijd ruimte in. We bouwen nu vooral rond de grote stations.
Op dagelijkse basis krijg ik meldingen in mijn
dan meteen weten. Dat is namelijk hét moment
Daar zijn veel minder parkeerplaatsen beschik-
mailbox van dat soort wegen. En daar waar wil
om zo’n fietspad te verbreden.
baar. Ja, voor deelauto’s. Mensen die daar
je als gemeente uiteraard iets aan doen. Het
werken kunnen vrij eenvoudig met het open-
punt is dat de hulpdiensten, brandweer, politie,
baar vervoer reizen. Je ziet dat dat in de andere
ambulance, ook snel ergens ter plaatse moeten
grote steden zoals Amsterdam en Rotterdam
kunnen zijn. Dat betekent dat je helaas niet
Een vraag van een bewoner: Komt er vanuit Mariahoeve een rechtstreekse verbinding naar station Laan van NOI?
ook steeds meer gebeurt.
altijd snelheidsbeperkende maatregelen kunt
Eigenlijk zou je dat aan de HTM moeten vragen.
In Amsterdam bijvoorbeeld betaal je iets van
nemen. Flitsers neerzetten is vaak ook niet
De afspraken die wij als gemeente met ze
9,50 euro per uur als je in het centrum wil
effectief, afgezien van het feit dat dat niet zo
hebben is dat ze wijken goed met elkaar verbin-
parkeren. Een alternatief daar is dat je je auto in
eenvoudig gaat. Mensen weten op een gegeven
den, we zijn daarover altijd veelvuldig in over-
de RAI parkeert en dan met het openbaar
moment waar zo’n ding staat, remmen daar af,
leg. Niemand wil dat alleen de heel drukke
vervoer verder gaat.
en verhogen daarna weer hun snelheid.
routes bediend worden, zodat mensen toch
36
Wanneer gaan onze bussen over op elektrisch rijden?
oproep. En blijf elkaar erop aanspreken.
Wat kan de gemeente doen aan wegen en straten waar te hard gereden wordt?
Een auto staat gemiddeld 23 van de 24 uur op
van de stad kunnen komen met het OV.
Houd je alsjeblieft aan de verkeersregels is mijn
Blijft het huidige parkeerbeleid bestaan zoals het nu is?
gaan. In Den Haag zie je dat mensen nog steeds
altijd goed vanuit hun wijk naar andere delen
binnen de gemeente wel al aangegeven dat wanneer zo’n rij bomen gekapt moet worden, in verband met ziekte bijvoorbeeld, laat het me
37
Nr.10
2021
ANWB Kinderfietsenplan De ANWB is op zoek naar 15.000 ongebruikte kinderfietsen. Omdat het niet voor ieder kind vanzelfsprekend is een goede fiets te hebben wil de ANWB kinderfietsen inzamelen. Van de ingezamelde fietsen gaan zij veilige fietsen maken die ze vervolgens kunnen doneren aan kinderen die er geen tot hun beschikking hebben. Het schijnt dat er in Nederland bijna 4 miljoen (!) fietsen ongebruikt in schuurtjes en beringen staan. 15.000 fietsen inzamelen zou dus prima moeten kunnen lukken.
Wat zoekt de ANWB precies?
Voedselbos Mariahoeve
Waar natuur en mensen kunnen groeien. Tekst en foto: Jan Morsch
Na maanden van voorbereiding en wachten was het in maart eindelijk zo ver. Het voedselbos kon aangeplant worden. Zaterdag 6 maart was een groep van 18 vrijwilligers aanwezig om
Het gaat om de volgende fietsen: jongens- en meisjesfietsen in redelijke tot goede staat, voor kinderen
voorbereidende werkzaamheden te verrichten.
van 8 tot -18 jaar. Oftewel, fietsen met 24, 26 of 28 inch wielmaat. Vanaf 8 jaar is omdat dat vaak de
Het pad werd schoongemaakt, er werd een
leeftijd is waarop kinderen wat meer zelfstandig in het verkeer gaan bewegen en hun wereld groter gaat
greppel gegraven voor de olijfwilgen en gaten
worden. Maar zeker belangrijk is ook de groep kinderen die de overstap naar de middelbare school gaat
gemaakt voor de takkenwal. De woensdag en
maken. Want met een fiets hoef je niet per sé naar een school bij je in de buurt, maar is er meer keuze.
donderdag daarop werden de bomen en struiken
Wil jij een fiets doneren? Ga dan naar de website via de link / QRcode.
gebracht en in de grond gezet. De aanwezige verwilderde rozenbottelstruiken werden gerooid en waar bomen en struiken komen te staan werd de grond gefreesd. Na afloop van de werkzaamheden stonden er 30 fruit- en notenbomen en ongeveer evenveel fruitstruiken. Hiermee was de hoofdstructuur van het voedselbos neergezet. De
bomen zijn drie boswilgen geplaatst. De katjes van
olijfwilgen, die vooral als windvang moeten gaan
deze bomen zijn in het vroege voorjaar een
dienen, worden eind van de maand geplaatst.
belangrijke voedselbron voor wilde bijen. Met al deze activiteiten is het geraamte van het
Op de plek van de rozenbottels komen een
voedselbos neergezet. Maar het is nog lang niet
heleboel nieuwe bessenstruiken te staan. Een
klaar. Er komen nog veel meer struiken, bomen en
paar rozenbottels, maar ook bramen, frambozen,
planten, en het zal nog wel een aantal jaar duren
aalbessen, kruisbessen en andere fruitstruiken.
voordat het voedselbos in grote lijnen klaar is.
Er is ook ruimte gemaakt voor vaste planten, zoals rozemarijn, tijm, salie en andere kruiden. Ook
Elke tweede zaterdag van de maand is er een
rabarber en aardbeien zijn planten die in een
werkdag in het voedselbos. Iedereen kan komen
voedselbos thuis horen, naast allerlei andere
helpen, ook mensen die niets van planten en
inheemse kruiden en planten die ook eetbaar zijn.
bomen weten. Verder zijn we op die dag aanwezig
In april en mei gaan we ook de bloemenbedden
om uitleg te geven en vragen te beantwoorden.
inzaaien.
Voorafgaand aan het werk is er een informatieve workshop. We eindigen de werkdag met een
SCAN DEZE CODE!
38
Om het voedselbos meer licht te geven, zijn er
gezamenlijke maaltijd met hapjes en drankjes uit
langs het water een klein aantal elzen, vlieren en
het voedselbos. Zaterdag 10 april is de eerstvol-
wilgen geknot. Hierdoor is een open plek gemaakt
gende werkdag. Kijk op onze website (www.
waardoor er meer zonlicht op de grond kan
voedselbosmariahoeve.nl) of facebookpagina
komen, wat de groei van allerlei planten zal
(facebook.com/voedselbosmariahoeve) voor de
bevorderen. Ter vervanging van de geknotte
tijden en het programma.
39
2021
Interview with Alderman Robert van Asten
Pag. 14 Jesse Voerman Informed Choices Need Time
Pag. 12 Induction on the Menu Around 5000 households in The Hague use
Jesse Voerman, an architect / structural
their gas supply only for their cooking stove.
engineer and owner of JA - Jesse Architecture,
Within 10 years most residents will be using
is a board member of Mariahoeve
electricity. Induction is the most efficient system
where parking pressure is above 100%. Maria-
Neighbourhood Council with responsibility
as all the heat generated goes directly to the pan.
born in Voorburg, has served as alderman on
hoeve is below 90%, so under current policy,
for area development. He provided the
Induction cooking is safer, more economical and
behalf of the D66 party in the municipal execu-
paid parking will not be introduced here any-
following perspectives on the future of
healthier. You do need your pans to be ferrous,
tive of The Hague. His portfolio includes Mobi-
time soon. That said, a new parking policy will
heating in the neighbourhood to stress
which you can easily test, just by checking if a
lity and Culture. In this edition, we summarise
be introduced in the spring, mainly looking at
the significance of diligent assessment and
magnet sticks to it.
Van Asten’s perspectives on Traffic and being a
use of public space, such as increasing greenery
community consultation.
Councillor, while those on Culture will be
and averting summer heat. “Excess speed is also
•
Affordability and Flexibility: will the
Finding out more about Induction
published in the next edition of this magazine.
a tricky issue, because traffic-calming fixtures
transition from gas heating to district
The kitchen at Wijkcentrum Mariahoeve is now
“Being a Councillor in your own city is of course
can’t be used where they would impede the
heating incur higher costs, lack of
equipped with induction hobs and residents will
great, dealing with things you are familiar with,
arrival of emergency services. Placing speed
choice, and/or significant up-front
be able to taste the food cooked using induction
talking with people committed to the city, and
cameras is often ineffective, and many drivers
investment?
and will also have the opportunity to attend
supporting what they do. But sometimes you
just slow down briefly and then resume their
•
Efficiency and sustainability: use of high
cooking workshops.
do end up disappointing people. Not everyone
speed after passing the camera. A similar
temperature district heating versus
can get what they want. When it comes to
thing happens with misuse of, and speeding on
lower temperature with better insulation,
criticism, I always check whether I have made
bike-paths. Riders will frequently choose their
or other heat sources altogether.
the right administrative decision. Criticism is
own convenience over public safety and ride in
Such investments need thorough
heating boiler to 70°C. It was found in previous
often about the process or the content, or that
the wrong direction if it suits them better. Ulti-
evaluation to avoid costly mistakes.
tests that lowering the boiler temperature still
it took too long.
mately, it has to do with standards of conduct,
•
Community consultation: A Wijklab
allowed the home to remain comfortably warm
including traffic rules. Please abide by the traffic
Mariahoeve was started with
and reduced gas use by 10-20%. It does take a
“What I am most proud of is the process of our
rules and encourage others to do the right
representatives of residents,
little longer to warm up, but that is easy to adjust
mobility transition. Our vision for travel in and
thing! It is my mission to increase cycling in the
entrepreneurs, the housing corporation
to. With the support of an energy adviser, a large
around the city consists of many interlinked
city, but even increasing the width of bike paths
and the municipality. The assignment
number of boilers in Scheveningen and the
policies. The Hague is very full already, but quite
is easier said than done, where there are street
is to map out all possible scenarios for
Statenkwartier will reduce to 70 °C this winter.
a few homes will be added in the coming years.
trees, for instance. But if trees need to be cut
the energy transition, the pros and cons.
Results will be carefully monitored with individual
If we do nothing, a lot more cars would also be
for disease reasons, I want to know about it, if it
This is done under the guidance of the
metrics such as gas usage, hours, indoor and
gives me the chance to widen the bike paths.
Hague University of Applied Sciences.
outdoor temperatures being collected.
Since 2018, 42-year-old Robert van Asten,
added, which the road network simply cannot handle. We need to lessen private car use in favour of other transport.
“We now have one bus line that runs completely electrically. That is bus 28 that
“The more easily people travel by public transport, and by lessening the
Pag. 30 ’t Oor Solar Farm
This initiative involves adjusting the central
The initiative is also open to Mariahoeve residents and can be extra interesting as the results will
The Oor Solar Farm, comprising some
help determine if the dwellings are suitable for
runs from the Norfolk stop in Scheve-
4,708 panels, was built last year on the edge
District Heating. To participate or to get more
ningen to Voorburg. From 2024 we will be
of Mariahoeve. It is uniquely the world’s first
information, send an email to project leader Arthur de Kruijff: arthur.dekruijff@denhaag.nl.
reliance on private cars, the
transitioning all our buses to electri-
traction project, as the energy generated goes
less our public spaces will be
cal power. We are slightly behind
straight to the HTM-trams, without going via
impacted. In Amsterdam, for
Rotterdam, for example, but the
a retailer. Former and current councillors Joris
example, you pay around
difference is that there are still
Wijsmuller and Liesbeth van Tongeren offici-
€9.50 per hour to park in
diesel buses in Rotterdam and
ally opened the solar farm on 18 July 2020.
the centre. Regarding paid
in The Hague they all run on
More information is available at:
parking in The Hague, our
natural gas. So that is
www.evhb.nl/projecten/t-oor-den-haag/?-
policy is only to institute it
already cleaner.”
cli_action=1616374241.838
40
Pag. 25 Setting the Boiler to 70°C
Foto: Martijn Beekman
41
Translations Margaret Korn April 2021 edition.
Nr.10
(Advertentie)
Probeer binnen 60 seconden hoe jouw tanden eruit kunnen zien na een Invisalign® behandeling J
Voor
Na
•
Scan de QR code
•
Neem een selfie met je telefoon
•
Zie wat er mogelijk is!
•
Stuur je gegevens aan onze praktijk en wij nemen contact met je op om de mogelijkheden te bespreken
OneWorld Dental - Tarwekamp 79-81, 2592 XH Den Haag
Ook besparen op energiekosten? Ga dan naar duurzamestad.denhaag.nl/woning/energiebespaaractie
T: 070 764 0800 - E: denhaag@oneworlddental.nl I: @oneworld.dental
AAN DE BEWONERS VAN DIT PAND