ΣΧΟΛΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ: Ένας οδηγός ορθής διαχείρισης απορριμμάτων

Ο παρών οδηγός αποτελεί το τελικό παραδοτέο της δράσης “WONDER Waste Management” που υλοποιεί η Περιβαλλοντική Οργάνωση Μαμαγαία με τη δωρεά του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη στο πλαίσιο του προγράμματος «Σημεία Στήριξης» που συγχρηματοδοτούν 8 κοινωφελείς οργανισμοί. Το σχολικό έτος 2022-2023, η δράση πραγματοποιήθηκε πιλοτικά στο 63ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης (διαπολιτισμικό) με την συνεργασία της Διεύθυνσης, των δασκάλων, όλων των παιδιών και του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων. Ο οδηγός παρουσιάστηκε

για πρώτη φορά στις 14 Μαρτίου του 2023, όπου τα παιδιά ως Ανακυκλωτές του Κόσμου διοργάνωσαν Γιορτή Σχολικής Ανακύκλωσης, μία γιορτή μάθησης και ευαισθητοποίησης για μικρούς/ες και μεγάλους/ες. Τους ευχαριστούμε και τους αφιερώνουμε τις επόμενες σελίδες.

H Περιβαλλοντική Οργάνωση Μαμαγαία αναβαθμίζει την καθημερινή ζωή στις πόλεις και τις γειτονιές. Οραματίζεται τις πόλεις μας πράσινες και βιώσιμες, τις γειτονιές μας δραστήριες και συμμετοχικές, με κατοίκους που νοιάζονται και φροντίζουν το περιβάλλον. Μέσα από καινοτόμες προσεγγίσεις σχεδιάζει και υλοποιεί δράσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, στην δημιουργία κοινοτήτων και ανθρώπινων δικτύων. Δραστηριοποιείται σε δύο πυλώνες: Α. Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική και Β. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση-Πολιτισμός.

Η εκπαιδευτική πρωτοβουλία WONDER καλλιεργεί και ενισχύει την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Αποτελεί το ακρωνύμιο “WOrkshops for Nurturing and Developing Environmental Resilience”. Απευθύνεται σε σχολικές κοινότητες και προάγει τη δημιουργική μάθηση, αξιοποιώντας τις τέχνες και τον πολιτισμό ως δίαυλους περιβαλλοντικής ενεργοποίησης.

Συγγραφή κειμένου / Έρευνα: Δομνίκη Βαγιάτη

Επιμέλεια κειμένου: Ιωάννα Λιούτσια, Περικλής Λ. Χατζηνάκος, Δανάη Τσιμπικάκη Γραφιστική επιμέλεια: ADDART ΜΚΟ - Φανουρία Αρβανίτη Εικονογράφηση: ADDART ΜΚΟ - Ελευθερία Μόσχα

Περιβαλλοντική Οργάνωση Μαμαγαία ΑΜΚΕ / Mamagea ΑΜΚΕ Έδρα: Αλεξάνδρου Σβώλου 9, 54622 Θεσσαλονίκη Τηλ. επικοινωνίας: 2310-226307 / 6947383485

Νόμιμος εκπρόσωπος - Διευθυντής: Περικλής Λ. Χατζηνάκος

Website: www.mamagea.gr

ISBN 978-618-85909-1-5

Εισαγωγή

Γειά σας! Είμαι η Γαία, το όνομα μου είναι μία αρχαία εκδοχή της λέξης Γη - “Γαῖα”. Στην μυθολογία μαζί με το Χάος

και τον Έρωτα δημιουργήσαμε τον κόσμο, γέννησα τα Όρη, δηλαδή τα βουνά, τους Τιτάνες και τις Τιτανίδες και θεωρούμαι η μητέρα του κόσμου. Για αυτό, το ολόκληρό μου όνομα είναι “Μαμαγαία” δηλαδή, Μητέρα Γη.

Ας γνωριστούμε καλύτερα λοιπόν. Ξέρετε πόσα φυσικά φαινόμενα, ιστορικά γεγονότα, επιστημονικά δεδομένα

και χρήσιμες πληροφορίες μπορείς να μάθεις σχετικά με εμένα; Για παράδειγμα το ξέρατε πως έχω περάσει περιόδους ξηρασίας, υψηλών θερμοκρασιών και παγετώνων; Πως στην επιφάνειά μου έχω λιθοσφαιρικές πλάκες, κομμάτια γης, η κίνηση των οποίων μπορεί να προκαλέσει σεισμούς; Πώς αποτελώ ένα μικρό κομμάτι, έναν μικρό πλανήτη του τεράστιου σύμπαντος μέσα στο οποίο ζούμε; Πως είμαι το σπίτι εκατομμυρίων ζώων, φυτών και μικροοργανισμών; Αμέτρητα όσα μπορείτε να μάθετε για εμένα! Όμως, αυτό στο οποίο θέλω να δώσετε προσοχή είναι πως ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΑΝΤΕΞΩ ΑΛΛΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ!!! Τα συνανταώ παντού, όπου και αν κοιτάξω, όπου και αν σταθώ!

Για αυτό, στις ενότητες αυτού του οδηγού, μοιράζομαι μαζί σας μερικές ιδέες για να αλλάξουμε την κατάσταση παρέα, συμμετοχικά, ξεκινώντας από το σχολείο! Μέσα από παιχνίδια, δραστηριότητες, κατασκευές και πρακτικές που μπορείτε να εφαρμόσετε στην τάξη, την αυλή και όλες τις αίθουσες του σχολείου, θα σας δείξω τρόπους ώστε να διαχειριστείτε ορθά τα απορρίμματα σας. Ταυτόχρονα, θα έχετε την ευκαιρία να γνωρίσετε καλύτερα τις αιτίες ρύπανσης και τις επιπτώσεις που προκαλεί η λανθασμένη διαχείριση των απορριμμάτων και να προσεγγίσετε το περιβάλλον δημιουργικά αξιοποιώντας τη φαντασία σας. Θα σας δώσω ιδέες για να επαναχρησιμοποιήσετε αντικείμενα, να πειραματιστείτε με φυσικά και μη ανακυκλώσιμα υλικά, να διαχειριστείτε τα απορρίμματα στο σχολείο και να ξεκινήσετε κομποστοποίηση. Τέλος, θα έχετε την ευκαιρία να λειτουργήσετε συνεργατικά και ομαδικά, να υιοθετήσετε ενεργητική στάση για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και να ενημερώνετε άλλους πολίτες, προτείνοντας λύσεις, να εμπνευστείτε για επόμενες δράσεις με περιβαλλοντικό πρόσημο ατομικά και συλλογικά.

Τι λέτε, θα τα καταφέρουμε; Είστε έτοιμοι και έτοιμες για δράση οικολογική; Θέλετε να βοηθήσουμε το περιβάλλον

παρέα; Να βελτιώσουμε τις ζωές μας στις πόλεις και να οργανώσουμε δημιουργικές δράσεις για το σχολείο και τη γειτονιά; Αν η απάντησή σας είναι ένα δυνατό ΝΑΙ τότε ας μη χάνουμε καιρό!

Γυρίστε τη σελίδα για να ταξιδέψουμε στον κόσμο της ορθής διαχείρισης των απορριμμάτων.

Η Γαία μας στέλνει σε αποστολή!

κλιματική αλλαγή και κρίση στερεών απορριμμάτων

Από τότε που δημιουργήθηκα ως πλανήτης, αλλάζω συνεχώς! Έχω περάσει αρκετές περιόδους γεωλογικών αλλαγών και μεταβολής των θερμοκρασιών, που επηρέασαν το περιβάλλον και τη ζωή που αναπτύσσεται πάνω μου. Οι αλλαγές αυτές είναι φυσιολογικές, συνέβαιναν, συμβαίνουν και θα συνεχίσουν να συμβαίνουν για όσο υπάρχω στο γαλαξία μας. Όμως, τα τελευταία εκατό χρόνια οι παρεμβάσεις του ανθρώπινου είδους μετά τη βιομηχανική επανάσταση, έχουν δημιουργήσει συνθήκες για τις οποίες καλείστε να λάβετε δράση! Οι αλλαγές προκαλούνται πλέον με τόσο γρήγορο ρυθμό και είναι βέβαιο ότι αν δεν δράσετε περιβαλλοντικά οι άνθρωποι, τα φυτά και τα ζώα θα αντιμετωπίσουν μεγάλους κινδύνους. Η εποχή όπου η κλιματική αλλαγή θα ορίζει και τις ζωές των ανθρώπων είναι εδώ, συμβαίνει ήδη!

Από τα πολλά αίτια της κλιματικής αλλαγής, αυτό που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια είναι οι καταστροφικές επιπτώσεις της λανθασμένης διαχείρισης των απορριμμάτων, δηλαδή, των υλικών όπως οι πλαστικές, οι χάρτινες, οι αλουμινένιες και οι γυάλινες συσκευασίες, οι φλούδες των φρούτων και των λαχανικών, οι ηλεκτρικές συσκευές, οι μπαταρίες και άλλα πολλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος των απορριμμάτων καταλήγουν σε μεγάλες χωματερές ή στις θάλασσες και στα δάση, χωρίς να ανακυκλώνονται. Δημιουργούν βλαβερές και επικίνδυνες συνθήκες για τη φύση, τα ζώα και σε πολλές περιπτώσεις απειλούν την ανθρώπινη ζωή. Το πρόβλημα που δημιουργείται είναι γνωστό και ως «η κρίση των στερεών απορριμμάτων». Πώς φαντάζεστε να νιώθουν τα ζώα όταν το σπίτι τους γεμίζει σκουπίδια; Όταν παγιδεύονται σε συσκευασίες ή τρώνε σκουπίδια μαζί με το φαγητό τους;

Τα απορρίμματα αυτά ανάλογα με το μέρος από το οποίο έρχονται και τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα, χωρίζονται σε κατηγορίες: στερεά, υγρά, αστικά, βιομηχανικά, οργανικά, νοσοκομειακά, γεωργικά και άλλα πολλά. Στις πόλεις συναντάμε κυρίως τα οικιακά απορρίμματα από τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Επίσης μεγάλο όγκο καταλαμβάνουν τα οργανικά απορρίμματα από τις τροφές που καταναλώνουμε, τα ογκώδη αντικείμενα όπως μεγάλα αχρηστευμένα έπιπλα και παλιός εξοπλισμός δημόσιων χώρων και κτιρίων. Ακόμη, παράγονται απορρίμματα από τα νοσοκομεία, από τον καθαρισμό των δρόμων και όσα άλλα προκύπτουν από τη ζωή μας στην πόλη.

Είναι, όμως, όλα τα απορρίμματα που παράγουμε άχρηστα; Απορρίμματα θεωρούμε τα αντικείμενα από τα οποία θέλουμε να απαλλαγούμε καθώς, έχουν ολοκληρώσει τον σκοπό για τον οποίο αρχικώς κατασκευάστηκαν ή αγοράστηκαν. Όπως για παράδειγμα ένα άδειο πλαστικό μπουκάλι νερού. Μήπως, όμως, το μπουκάλι αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως κάτι νέο; Μήπως δεν είναι ακόμα απόρριμμα και δεν χρειάζεται να το πετάξουμε στον κάδο της ανακύκλωσης;

Διαχείριση απορριμμάτων ονομάζουμε τη διαδικασία κατά την οποία τα απορρίμματα συλλέγονται, διαχωρίζονται

ανάλογα με το υλικό τους και επεξεργάζονται. Ο στόχος είναι να μειωθεί ο όγκος τους, να επαναχρησιμοποιηθούν

υλικά και σε αρκετές περιπτώσεις να παραχθεί ενέργεια από αυτά. Κάποιες μέθοδοι διαχείρισης απορριμμάτων είναι πιο οικονομικές και αποδοτικές αλλά βλαβερές για το περιβάλλον ενώ, κάποιες άλλες είναι πιο ακριβές αλλά φιλικές προς το περιβάλλον. Ο στόχος είναι να βρεθεί η χρυσή τομή, μία ισορροπία, ανάμεσα στο κόστος, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την ενεργειακή βιωσιμότητα. Για αυτό είναι σημαντικό κάθε λύση να φροντίζει για τη διατήρηση των φυσικών πόρων, την υγεία των πολιτών και τη διασφάλιση ισορροπίας των οικοσυστημάτων.

Το πρώτο βήμα προς την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων είναι η μείωσή τους! Για αυτό στην καθημερινή μας ζωή μπορούμε να αγοράζουμε και να χρησιμοποιούμε προϊόντα υιοθετώντας έναν πιο οικολογικό τρόπο ζωής. Έτσι που να:

1. Αρνούμαστε την αγορά προϊόντων που δεν χρειαζόμαστε ή είναι μίας χρήσης

2. Σκεφτόμαστε διπλά πριν την αγορά ενός νέου προϊόντος: το χρειαζόμαστε πραγματικά;

μπορούμε να το αντικαταστήσουμε με κάτι πιο φιλικό προς το περιβάλλον;

3. Μειώνουμε τα προϊόντα που αγοράζουμε.

4. Επαναχρησιμοποιούμε τα προϊόντα που ήδη έχουμε.

5. Επιδιορθώνουμε υλικά, συσκευές και προϊόντα πριν αγοράσουμε καινούργια.

6. Ανακυκλώνουμε όσα προϊόντα δεν διορθώνονται και μπορούν να ανακυκλωθούν.

7. Χαρίζουμε, δανείζουμε, μοιραζόμαστε προϊόντα που δεν χρειαζόμαστε/ θέλουμε.

8. Κομποστοποιούμε τα οικιακά μας απορρίμματα.

χρήσιμες πληροφορίες

για τα ανακυκλώσιμα υλικά

πλαστικό

Τα πλαστικά αποτελούν την κύρια πηγή ρύπανσης των θαλασσών και της στεριάς, με κύρια αιτία τις πλαστικές συσκευασίες, τα δίχτυα των ψαράδων και τη βιομηχανία της μόδας. Η παραγωγή των πλαστικών συσκευασιών παγκοσμίως είναι τεράστια. Η χρήση τους καθορίζεται από την παραγωγή τους από τα εργοστάσια και όχι βάσει της πραγματικής ανάγκης σε πλαστικό. Αυτό σημαίνει πως όσο περισσότερο πλαστικό παράγεται τόσο περισσότερο θα χρησιμοποιείται ακόμα και για την συσκευασία προϊόντων που δεν το χρειάζονται. Για παράδειγμα μία μπανάνα

στο πάγκο του σούπερ μάρκετ τυλίγεται με πλαστικό ενώ, στην πραγματικότητα, δεν το χρειάζεται.

Το ξέρατε πως κάθε πλαστικό μπουκάλι χρειάζεται 450 χρόνια για να διαλυθεί τελείως, και πως στο πέρασμα

των χρόνων διασπάται σε μικρότερα κομμάτια που ονομάζονται “μικροπλαστικά”; Τα μικροπλαστικά δεν είναι διακριτά με γυμνό μάτι και αυτό τα καθιστά πολύ επικίνδυνα. Έχουν εισέλθει στην τροφική μας αλυσίδα, δηλαδή, βρίσκονται στις τροφές που τρώμε. Φανταστείτε ότι τα μικροπλαστικά από ένα μπουκαλάκι νερό που πετάχτηκε στη θάλασσα γίνονται τροφή για τα ψάρια που τα τρώει μία οικογένεια στο μεσημεριανό της γεύμα. Έτσι τελικά, το πλαστικό καταλήγει μέσα στο ανθρώπινο σώμα!

Να θυμάστε! Όταν αγοράζετε πλαστικά προϊόντα δώστε προσοχή στα σύμβολα. Συχνά μπερδεύεται το σύμβολο της ανακύκλωσης με την πράσινη βούλα. Αυτή χρησιμοποιείται στις συσκευασίες και σημαίνει ότι ο παραγωγός συμμετέχει σε σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης και συνεισφέρει οικονομικά στην ανακύκλωση του προϊόντος.

Υπάρχουν 7 τύποι πλαστικού που περιγράφουν τις χημικές ουσίες από τις οποίες αποτελούνται τα διάφορα πλαστικά προϊόντα. Έτσι, παράγονται αντικείμενα διαφορετικής υφής, σκληρότητας και χρήσης. Σε κάθε πλαστική συσκευασία υπάρχει ένα τριγωνικό σχήμα με τον αριθμό που αντιστοιχεί στο υλικό παραγωγής (βλέπε παιχνίδι 1). Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι οι περισσότεροι τύποι πλαστικών ανακυκλώνονται δύσκολα και η ανακύκλωσή τους, εκτός από ρύπους, παράγει προϊόντα χαμηλότερης ποιότητας που μελλοντικά δεν θα μπορούν να ανακυκλωθούν ξανά.

Πιο συγκεκριμένα ανακυκλώνονται ικανοποιητικά οι πλαστικές συσκευασίες με τα νούμερα ένα (1) και δύο (2). Σε λίγες περιπτώσεις τα νούμερα τέσσερα (4) και πέντε (5). Ενώ, δεν ανακυκλώνονται οι πλαστικές συσκευασίες με τα νούμερα τρία (3), έξι (6) και επτά (7).

χαρτί

Το χαρτί αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και χρησιμοποιείται σε μεγάλες ποσότητες. Σε όλα τα

δωμάτια του σπιτιού, στα μαγαζιά της γειτονιάς, στις διαφημίσεις στους δρόμους της πόλης, στις μεταφορές προς

όλα τα μέρη του πλανήτη και σε όλες τις εκφάνσεις του σύγχρονου πολιτισμού συναντάμε χάρτινα προϊόντα.

Χαρτί υγείας, χαρτοπετσέτες, χαρτί κουζίνας, κόλλες Α4, τετράδια, βιβλία, χάρτινες σακούλες και κουτιά, σκηνικά παραστάσεων και χαρτιά περιτυλίγματος είναι μερικά από αυτά που χρησιμοποιούνται καθημερινά. Η παρασκευή του χαρτιού ξεκίνησε πριν από 2.200 χρόνια στην Κίνα από ίνες διάφορων φυτών. Τα τελευταία 100 χρόνια η βασική πρώτη ύλη παραγωγής του είναι το ξύλο. Υπάρχουν πολλά είδη χαρτιού ανάλογα με το βάρος τους, την πρώτη ύλη από την οποία παρήχθησαν, την υφή και τη χρήση τους (για φύλλο γραφής/εκτύπωσης, σκληρό χαρτί για συσκευασίες κ.α.). Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η αυξημένη ζήτησή του δημιούργησαν σταδιακά καλλιέργειες για την παραγωγή χαρτιού, με δέντρα που μεγαλώνουν γρήγορα και προσφέρουν φθηνό ξυλοπολτό. Όμως, η παραγωγή χαρτιού είναι επιβλαβής για το περιβάλλον καθώς, για τις καλλιέργειες αυτές ξεριζώνονται φυσικές εκτάσεις και στη θέση τους δημιουργούνται τεχνητά δάση μονοκαλλιέργειας, δηλαδή, καλλιέργειες με μόνο ένα είδος δέντρου. Επιπλέον, η φύτευση των δέντρων αυτών γίνεται πάρα πολύ πυκνή, με αποτέλεσμα τα ζώα και τα

φυτά της περιοχής να χάνουν το φυσικό τους περιβάλλον, το σπίτι τους. Έτσι, τελικά, η παραγωγή χαρτιού θέτει σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα των φυσικών οικοσυστημάτων.

άλουμίνιο

Το αλουμίνιο παράγεται από το ορυκτό βωξίτη, ένα πέτρωμα που υπάρχει σε αφθονία στην χώρα μας. Χρησιμοποιείται στις συσκευασίες φαγητών και αναψυκτικών, στους κινητήρες των αυτοκινήτων, σε θερμαντικά σώματα, σε έπιπλα και πολλά άλλα αντικείμενα. Παρόλο που η παραγωγή του απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας, είναι το υλικό που ανακυκλώνεται πιο αποτελεσματικά καθώς, αντίθετα με άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται σε συσκευασίες, διατηρεί μετά την ανακύκλωση πλήρως τα αρχικά χαρακτηριστικά του σε ποσοστό έως και 95%, χωρίς να υποβιβάζεται ποιοτικά.

Γυαλί

Το κοινό γυαλί παρασκευάζεται από σύνθεση υλικών με κύρια την χαλαζιακή άμμο (73,7%), τη σόδα (ανθρακικό νάτριο 16%) και τον ασβεστόλιθο (ανθρακικό ασβέστιο 5,2%). Είναι ένα υλικό που χρειάζεται μεγάλα ποσοστά ενέργειας

και πετρελαίου για να δημιουργηθεί και δεν αποσυντίθεται στη φύση, γι’ αυτό είναι απαραίτητη η ανακύκλωσή του. Στην Ελλάδα υπολογίζεται πως κάθε χρόνο περισσότεροι από 100.000 τόνοι γυαλιού καταλήγουν στις χωματερές

αποτελώντας το 3% των συνολικών απορριμμάτων. Το ποσοστό ανακύκλωσής του είναι 26%, ενώ, σε άλλες

Ευρωπαϊκές χώρες φτάνει έως 80%. Σκεφτείτε ό,τι με την ανακύκλωση ενός τόνου γυαλιού εξοικονομούνται 135 λίτρα πετρελαίου. Σε αντίθεση με άλλα υλικά, ανακυκλώνεται επανειλημμένα χωρίς να αλλοιώνεται. Ταυτόχρονα, με την ανακύκλωσή του εξοικονομούνται πρώτες ύλες, δηλαδή, ακατέργαστα υλικά που θα χρειάζονταν για την παραγωγή νέου γυαλιού. Μπορείτε να επιλέγετε περισσότερα γυάλινα προϊόντα, αντί για πλαστικά ή χάρτινα, και να φροντίζετε για την ανακύκλωσή τους.

οργανικά απορρίμματα

Τα απορρίμματα που δημιουργούνε οι φλούδες των φρούτων και των λαχανικών όπως τα κουκούτσια, τα

τσόφλια των αυγών, τα υπολείμματα του καφέ και ό,τι περισσεύει από τις τροφές που δεν έχουν υποστεί θερμική

επεξεργασία λέγονται “οργανικά”. Με την φυσική διαδικασία που ονομάζεται “κομποστοποίηση” η οργανική ύλη μπορεί να μετατραπεί σε ένα πλούσιο οργανικό λίπασμα που λέγεται “κομπόστ”. Αυτός είναι ο αμεσότερος τρόπος ανακύκλωσης καθώς μπορεί να γίνει ακόμα και στο σπίτι. Γνωρίζατε ότι με αυτό τον τρόπο περίπου το 35% των οικιακών απορριμμάτων μπορεί να αξιοποιηθεί ξανά; Η λέξη κομπόστ προέρχεται από την αγγλική λέξη compost (που βγαίνει από την λατινική λέξη compositus και το ρήμα componere: com - together, μαζί + ponere - to place, τοποθετώ = τοποθετώ μαζί). Η κομποστοποίηση γίνεται με την βοήθεια μικροσκοπικών οργανισμών που δεν είναι ορατοί με γυμνό μάτι. Βακτηρία, μύκητες & άλλα μικρόβια αποικοδομούν τα οργανικά απορρίμματα παράγοντας διοξείδιο του άνθρακα (CO2), θερμότητα και νερό. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα πλούσιο, θριφτό και άοσμο, τέλειο λίπασμα!

Σημείωμα προς τη διεύθυνση και το σύλλογο διδασκόντων του σχολείου

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να υλοποιήσετε ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα διαχείρισης απορριμμάτων στο σχολείο. Αυτός ο οδηγός προτείνει την συμμετοχική διαχείριση όπου ομαδοσυνεργατικά παιδιά, εκπαιδευτικοί και γονείς σχεδιάζουν, εφαρμόζουν και αξιολογούν την περιβαλλοντική τους δράση. Η διαχείριση αυτή περιλαμβάνει ομαδικές συναντήσεις, αναζήτηση και διαμοιρασμό γνώσης, δημιουργία κοινόχρηστων υποδομών, δραστηριότητες και παιχνίδια. Ακολουθούν 10 οδηγίες-προτεινόμενα βήματα που θα σας φανούν χρήσιμα στο ξεκίνημα. Η σειρά πραγματοποίησής τους μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τις εξατομικευμένες ανάγκες σας, το χρόνο και την συνθήκη κάτω από την οποία υλοποιείται το πρόγραμμα σας. Είναι σημαντικό να θυμάστε πως οι συγκεκριμένες κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές και άλλες συνθήκες της σχολικής σας κοινότητας αποτελούν τη βάση για κάθε σας βήμα.

Ήρθε η ώρα να διαχειριστείτε ορθά τα απορρίμματα ώστε να περιορίσετε την ρύπανση του πλανήτη!

Να θυμάστε πως Μικρές Σχολικές Κοινότητες μπορούν να φέρουν ΜΕΓΑΛΑ Αποτελέσματα!

ά. άναγνώριση του προβλήματος

Παιδιά και εκπαιδευτικοί, μαζί, εντοπίστε και καταγράψετε το πρόβλημα των απορριμμάτων στο σχολείο. Ανοίξτε τους κάδους των τάξεων και όλου του σχολείου (αίθουσα διδασκόντων, κοινόχρηστοι χώροι, τουαλέτες, αυλή κ.α). Χωρίστε τα απορρίμματα σε κατηγορίες ανάλογα με το υλικό τους, σημειώστε σε ένα χαρτί τι είδος και σε τι ποσότητα υπάρχουν. Τοποθετήστε μερικά στο κέντρο της τάξης, ή στο κέντρο της αυλής και μετρήστε το μέγεθός τους. Φτιάξτε πύργους και συγκρίνετέ τα με το ύψος σας. Αποτυπώστε όλες τις πληροφορίες σε ένα μεγάλο χαρτί μέτρου, μοιραστείτε και σημειώστε/ζωγραφίστε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σας προκαλούν. Τοποθετήστε το χαρτί σε ένα κεντρικό σημείο στο σχολείο.

ομάδα/περιβαλλοντικό πρόγραμμα

Κατά την έναρξη ενός περιβαλλοντικού προγράμματος η δημιουργία μιας περιβαλλοντικής ομάδας προσδίδει αυτομάτως διάθεση παιχνιδιού, ανακάλυψης και σας ενθαρρύνει να κάνετε τον απαραίτητο σχεδιασμό ώστε αυτό να υλοποιηθεί με επιτυχία. Κάντε μία προπαρασκευαστική συνάντηση μεταξύ της διεύθυνσης και του συλλόγου διδασκόντων του σχολείου. Καταγράψετε τυχόν περιορισμούς, γραφειοκρατικές και λειτουργικές διαδικασίες και συμφωνήστε για την χρονική σας δέσμευση στο πρόγραμμα.

Η περιβαλλοντική ομάδα αναλαμβάνει τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση της δράσης. Ταυτόχρονα, είναι υπεύθυνη για την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και την ενεργή εμπλοκή των μελών της σχολικής κοινότητας (παιδιά, εκπαιδευτικοί και γονείς). Μαζί με τα παιδιά ετοιμάστε χειροποίητες προσκλήσεις και ζωγραφίστε αφίσες σε ήδη χρησιμοποιημένο χαρτί, ενημερώστε όλες τις τάξεις του σχολείου -και τον σύλλογο γονέων και κηδεμόνων- για την έναρξη της περιβαλλοντική ομάδας και μαζέψτε τις δηλώσεις συμμετοχής. Ορίστε από πριν το μέρος και την ώρα της πρώτης συνάντησης. Φροντίστε το μέρος να γίνει γνωστό και προσβάσιμο σε όλα τα παιδια, τους δασκάλους και τους γονείς και η ώρα να είναι βολική με το πρόγραμμα του σχολείου. Οργανώστε την πρώτη συνάντηση της ομάδας. Συλλέξτε παιχνίδια γνωριμίας για να ξεκινήσετε με αυτά και φροντίστε να έχετε μαζί σας όλα τα απαραίτητα υλικά. Ελάτε νωρίτερα από την προγραμματισμένη ώρα της συνάντησης και διαμορφώστε κατάλληλα τον χώρο. Σε κάθε συνάντηση δοκιμάστε να κάθεστε σε κύκλο! Το σχήμα μου δεν είναι τυχαία στρογγυλό. Μου αρέσουν οι κύκλοι γιατί χωράνε μέσα τους εξίσου όλα τα παιδιά, τις δασκάλες και τους γονείς. Για να φτιάξετε ένα σωστό κύκλο αρκεί να κρατήσετε τα χέρια σας και να σταθείτε σε ένα σημείο ώστε να μπορείτε να κοιταχτείτε μεταξύ σας όπου και αν βρισκόσαστε, είτε καθιστοί είτε όρθιοι.

Ακούτε καλά ο ένας τον άλλον; Βλέπετε όλα τα μέλη του κύκλου; Αν ναι, τότε η συνάντηση μπορεί να ξεκινήσει!

Ορίστε ποιος θα συντονίσει την συνάντηση και ποιος θα κρατήσει σημειώσεις. Ενημερώστε την ομάδα πως στις πρώτες συναντήσεις θα συντονίζει κάποιος δάσκαλος αλλά στην πορεία θα μπορούν τα παιδιά και οι γονείς να αναλάβουν αυτό τον ρόλο. Οι συναντήσεις μπορούν να κρατάνε από μία έως δύο ώρες. Συμφωνήστε μαζί στην πρώτη συνάντηση πού, πότε, για πόσο χρόνο θα βρίσκεστε και κάποιους κανόνες λειτουργίας.

Β. Δημιουργήστε μία περιβαλλοντική

Γ. άναζητήστε και διαμοιράστε τη γνώση σας σχετικά με την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων

Ομαδικά διατυπώστε και καταγράψτε απορίες και ερωτήματα που σας απασχολούν, όπως και τις διαδικασίες που

θέλετε να μάθετε σχετικά με τα απορρίμματα και την ορθή διαχείρισή τους. Αναζητήστε παραδείγματα από άλλα

σχολεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αναζητήστε, επικοινωνήστε και προσκαλέστε ειδικούς ή επισκεφθείτε φορείς διαχείρισης απορριμμάτων, περιβαλλοντικά πάρκα ή κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (ΚΠΕ) για να ενημερωθείτε για τη δράση τους και να εκπαιδευτείτε από αυτούς. Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Κεντρικής Μακεδονίας (ΦοΔΣΑ ΚΜ) https://fodsakm.gr/ και ενημερωθείτε για τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις δράσεις που υλοποιεί.

Συλλέξτε, μοιραστείτε και συζητήστε ιδέες και σκέψεις για τις πρακτικές που θέλετε να εφαρμόσετε και εμβαθύνετε ακόμα περισσότερο τις γνώσεις σας. Οργανώστε παιχνίδια για την ανακύκλωση, το είδος των αντικειμένων που συλλέγετε, την αναγνώριση των σημάτων ανακύκλωσης που βρίσκονται στις συσκευασίες, το ταξίδι των υλικών από την παραγωγή στην κατανάλωση και την ανακύκλωση και ό,τι άλλο εξυπηρετεί τους στόχους που έθεσε η ομάδα σας (βλ. ενότητα παιχνιδιών παρακάτω).

Δ. άλλάξτε συνήθειες!

Σημειώστε ποια από τα προϊόντα που χρησιμοποιείτε στο σχολείο, μπορείτε να τα αντικαταστήσετε με άλλα, φιλικότερα προς το περιβάλλον. Για παράδειγμα τα πλαστικά μπουκάλια με παγούρια πολλών χρήσεων ή τις χάρτινες

και πλαστικές συσκευασίες φαγητού με ένα τάπερ. Αλλάζοντας καθημερινά μικρές συνήθειες μπορείτε σταδιακά να υιοθετήσετε έναν οικολογικό τρόπο ζωής, με αγάπη και σεβασμό στη φύση, τα ζώα και τους ανθρώπους. Επιπλέον ιδέες:

1. Χρησιμοποιήστε παλιούς φακέλους, ντοσιέ, υλικά γραφείου και τάξης όταν είναι δυνατόν αντί να αγοράζετε καινούργια. Ζητήστε από τους μαθητές/τριες που αποφοιτούν να αφήσουν ό,τι δεν χρειάζονται και είναι σε καλή κατάσταση στο σχολείο.

2. Δημιουργήστε ηλεκτρονικά σχολικά σημειωματάρια και περιορίστε τις εκτυπώσεις.

3. Δημοσιεύστε εργασίες και έγγραφα στο διαδίκτυο αντί να τα εκτυπώσετε.

4. Ελαχιστοποιήστε τον αριθμό των φυλλαδίων που χρησιμοποιούνται στις τάξεις και ανακυκλώστε μετά

τη χρήση.

5. Χρησιμοποιήστε το μπροστινό και το πίσω μέρος του χαρτιού για τις εργασίες της τάξης και, στη συνέχεια, επαναχρησιμοποιείστε το/ανακυκλώστε το.

6. Ενθαρρύνετε το κυλικείο του σχολείου να αγοράζει χύμα τρόφιμα.

7. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να αγοράζουν φαγητό χρησιμοποιώντας το δικό τους σκεύος.

8. Ενθαρρύνετε τους μαθητές να φέρουν το μεσημεριανό τους γεύμα από το σπίτι σε επαναχρησιμοποιούμενα δοχεία.

9. Συλλέξτε και δωρίστε το φαγητό που περισσεύει.

10. Χρησιμοποιήστε στεγνωτήρες αέρα στις τουαλέτες ή πετσέτες αντί για χαρτί υγείας.

11. Αδειάζετε τακτικά την ηλεκτρονική σας αλληλογραφία για να εξοικονομείται ενέργεια στον σέρβερ.

Ε. καταγράψτε τα υλικά και τους τρόπους που θα τα συλλέξετε Συμβουλευτείτε τις καταγραφές από το βήμα Α για τα απορρίμματα που παράγετε στην τάξη σας και στο σχολείο συνολικά. Οι συνήθεις κατηγορίες, απορριμμάτων στα σχολεία είναι πλαστικό, χαρτί, αλουμίνιο, γυαλί, μπαταρίες, cd, dvd, toner, μελάνι, καφές, ρούχα, παιχνίδια, βιβλία και τετράδια, μικροσυσκευές και οργανικά απορρίμματα. Δείτε τι επιπλέον υπάρχει στη δική σας σχολική μονάδα. Να θυμάστε πως όταν ανακυκλώνετε οι συσκευασίες

πρέπει να είναι καθαρές και αρτιμελής. Αποφύγετε να τις διπλώσετε ή να τις κόψετε σε μικρότερα κομμάτια.

Για το πλαστικό…

Δραστηριότητα 1

Σε ένα κεντρικό σημείο του σχολείου (στους διαδρόμους ή στην αυλή), τοποθετήστε δύο μεγάλους κάδους. Στον

1ο κάδο συλλέξτε όλα τα πλαστικά μπουκάλια νερού που χρησιμοποιείτε και στον 2ο όλα τα υπόλοιπα πλαστικά προϊόντα (π.χ. περιτυλίγματα από χαρτί υγείας, μικρά κουτιά φαγητού, απορρυπαντικά κ.α.). Ζωγραφίστε και τοποθετήστε μία ταμπέλα που να εξηγεί την χρήση των κάδων (π.χ. “Πλαστικά μπουκάλια μόνο”, “πλαστικές συσκευασίες”). Αναζητήστε πάρκα/σπιτάκια ανταποδοτικής ανακύκλωσης στην γειτονιά και τον Δήμο σας για να πάτε ό,τι συλλέξατε.

Δραστηριότητα 2

Σε ένα μικρότερο κάδο, κουτί ή μεγάλο μπουκάλι συλλέξτε τα καπάκια από τα μπουκάλια. Μπορείτε να βρείτε μια μεγάλη πλαστική μποτίλια νερού (αν έχετε ψύκτη στο σχολείο αλλιώς χρησιμοποιήστε ένα μεγάλο κουτί ή άλλη μεγάλη πλαστική συσκευασία) και με μια τανάλια και λίγο σύρμα δημιουργήστε ένα τσιγκελάκι σε σχήμα αγγλικού S. Ανοίξτε δύο μικρές τρύπες, μια στη μποτίλια και μια στον κάδο. Κρεμάστε το δοχείο συλλογής στον κάδο που συλλέγονται τα πλαστικά μπουκάλια ώστε να γίνεται γρήγορα και εύκολα ο διαχωρισμός των υλικών. Αναζητήστε φορείς και ομάδες που επαναχρησιμοποιούν καπάκια, είτε ανακυκλώνουν με στόχο την αγορά αναπηρικών αμαξιδίων (αναζητήστε προγράμματα Δήμων).

Για το χαρτί, το αλουμίνιο και το γυαλί…

Δραστηριότητα 3

Σε ένα μεγάλο κουτί ή συρτάρι σε κάθε τάξη/αίθουσα τοποθετήστε όλες τις κόλλες χαρτιού που είναι έτοιμες για ανακύκλωση. Βεβαιωθείτε πως το χαρτί έχει χρησιμοποιηθεί και από τις δύο πλευρές πριν τοποθετηθεί εκεί.

Κρατήστε το σκραπ χαρτιού για χειροτεχνίες.

Δραστηριότητα 4

Σε τρεις κάδους, κοντά στους κάδους των πλαστικών ή και όχι, τοποθετήστε την αντίστοιχη σήμανση για “συλλογή χάρτινων συσκευασιών”, “συλλογή αλουμινένιων συσκευασιών”, “συλλογή γυάλινων συσκευασιών”. Όπως και για τις πλαστικές συσκευασίες αναζητήστε τον φορέα που μπορεί να αξιοποιήσει τα συλλεχθέντα προϊόντα.

Για τις μπαταρίες…

Δραστηριότητα 5

Προμηθευτείτε ένα κυλινδρικό δοχείο (βλέπε βήμα Θ) για την συλλογή χαλασμένων μπαταριών ή χρησιμοποιήστε κάποιο κουτί. Τοποθετήστε το σε ένα κεντρικό σημείο του σχολείου, πιθανόν δίπλα στους υπόλοιπους κάδους ή σε κάποιο κλειστό χώρο και συλλέξτε όχι μόνο τις μπαταρίες του σχολείου αλλά, και όσες χρησιμοποιείτε στο σπίτι.

μερικές καλές πρακτικές

συλλογής απορριμμάτων

Για τα cd και τα dvd…

Δραστηριότητα 6

Αντίστοιχα με τους υπόλοιπους κάδους, βρείτε τον κατάλληλο σε μέγεθος και δημιουργήστε την αντίστοιχη

ταμπέλα “Συλλογή cd και dvd”. Ξεκινήστε να συλλέγεται σπασμένες ή/και παλιές συσκευασίες. Για την ανακύκλωση των δίσκων, μπορείτε να επικοινωνήσετε με το Γραφείο Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ).

Για τα toner και τα μελάνια του εκτυπωτή…

Δραστηριότητα 7

Στην αίθουσα των δασκάλων ή σε κάποιο κεντρικό σημείο τοποθετήστε τον αντίστοιχο κάδο/κουτί για την αποθήκευση των τελειωμένων toner και μελανιών. Μπορείτε να τα συλλέξετε και να τα παραδώσετε για χρήματα σε διάφορες επιχειρήσεις, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση σχολικών δραστηριοτήτων.

Για τα υπολείμματα του καφέ…

Δραστηριότητα 8

Σε ένα μεγάλο βάζο ή δοχείο στην κουζίνα του σχολείου (ή στην αίθουσα διδασκόντων αν δεν υπάρχει κουζίνα) τοποθετήστε την σήμανση “Συλλογή καφέ”. Εκεί αδειάστε τα υπολείμματα από τον ελληνικό, τον γαλλικό ή τον εσπρέσο και ενθαρρύνετε τα παιδιά να φέρνουνε σε τάπερ ή βάζο τα υπολείμματα του καφέ που καταναλώνουν οι γονείς τους στο σπίτι. Στη συνέχεια επικοινωνήστε με την InCommOn, την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία (ΑΜΚΕ) που προάγει την κυκλική οικονομία μέσω της ενεργοποίησης κοινοτήτων στις γειτονιές και υλοποιεί, μεταξύ άλλων, το έργο “κάΦσιμοσυμμετοχική ανακύκλωση καφέ”. Μαζί, θα βρείτε πώς να ΚΛΕΙΣΕΤΕ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΚΑΦΕ.

Για τα ρούχα που δεν φοράτε/σας κάνουν και τα παλιά σας παιχνίδια…

Δραστηριότητα 9

Σε κάποιο κλειστό, αποθηκευτικό χώρο του σχολείου (ντουλάπα, συρτάρι ή κουτί που κλείνει) μπορείτε να συλλέξετε ρούχα και παλιά παιχνίδια που δεν χρησιμοποιείτε πια. Δοκιμάστε να μεταποιήσετε ρούχα δίνοντάς τους νέα μόρφη (π.χ. τσάντες για τα ψώνια του σούπερ μάρκετ), διοργανώστε ένα ανταλλακτικό παζάρι για ρούχα και παιχνίδια, προσφέρετέ τα σε οικογένειες που γνωρίζετε ό,τι τα χρειάζονται ή τοποθετήστε τα στους αντίστοιχους κάδους του Δήμου σας.

Για τα βιβλία και τα τετράδια…

Δραστηριότητα 10

Σε μία βιβλιοθήκη συλλέξτε τετράδια και βιβλία που δεν χρειάζεστε πια. Αντίστοιχα με τη Δραστηριότητα 9 διοργανώστε ένα παζάρι ή δημιουργήστε μία γωνιά ανάγνωσης τοποθετώντας μαξιλάρια ή ένα χαλί και ξεκινήστε δανειστική βιβλιοθήκη. Αξιοποιήστε τα φύλλα των τετραδίων για χειροτεχνίες.

Για τα οργανικά σας απορρίμματα…

Δραστηριότητα 11

Σε ένα σκιερό μέρος της αυλής που έρχεται σε επαφή με τη γη ή καλύπτεται από χώμα τοποθετήστε έναν κάδο κομποστοποίησης. Μπορείτε να αγοράσετε έναν έτοιμο ή να φτιάξετε έναν δικό σας με 5 ξύλινες επιφάνειες που

θα σχηματίσουν ένα κουτί με καπάκι (αφήστε ανοιχτό το κάτω μέρος). Μπορείτε να βρείτε βίντεο κατασκευής κομποστοποιητή στο διαδίκτυο. Προετοιμάστε τον κάδο δημιουργώντας στρώσεις: για 1 μέρος από “πράσινα”

υλικά τοποθετήστε 3 μέρη από “καφέ” υλικά (βλ. Πίνακα υλικών). Κάθε φορά που προσθέτετε φρούτα, λαχανικά

κ.α. πράσινα υλικά, φροντίστε να καλύπτετε με μία στρώση χαρτί, χλόη και άλλα καφέ υλικά - εμποδίζουν την απελευθέρωση άσχημης μυρωδιάς & βοηθούν στην αποικοδόμηση τους. Για να προωθήσετε τη διαδικασία της κομποστοποίησης, φροντίστε να ανακατεύετε το περιεχόμενο του κάδου κάθε δύο εβδομάδες με τη χρήση ειδικού τιρμπουσόν ή κάποια αυτοσχέδια πιρούνα σε παρόμοιο σχήμα. Έτσι, το μείγμα γεμίζει οξυγόνο και οι μικροοργανισμοί που βρίσκονται μέσα στον κάδο αναπνέουν καλύτερα.

Εφαρμόστε το τεστ υγρασίας

Μετά από δύο εβδομάδες πάρτε μια χούφτα από το περιεχόμενο του κάδου και στύψε το. Αν το μείγμα βγάλει 2-3 σταγόνες υγρό τότε έχει την ιδανική υγρασία. Αν δεν βγάζει καθόλου υγρά, προσθέστε λίγο νερό. Αν πέφτουν

παραπάνω από 2-3 σταγόνες, προσθέστε λίγα “καφέ” υλικά για να ισορροπήσει η υγρασία.

Έλεγξε τη θερμοκρασία

Η διαδικασία της κομποστοποίησης αυξάνει τη θερμοκρασία στο εσωτερικό του κάδου. Αν μετά από 1-2 βδομάδες

το μείγμα είναι ζεστό, σημαίνει ότι η διαδικασία προχωράει κανονικά. Μπράβο! Αν το μείγμα είναι κρύο ανακατέψτε

καλά και περιμένετε μία εβδομάδα. Αν η θερμοκρασία παραμένη χαμηλή, ενδεχομένως να υπάρχει πρόβλημα με την υγρασία. Κάντε το τεστ υγρασίας και αξιολογήστε εκ νέου.

Ανά τακτά χρονικά διαστήματα ρίχνετε χώμα στον κάδο. Όσο πιο μικρά είναι τα κομμάτια των υλικών τόσο πιο γρήγορα θα κομποστοποιηθούν. Ανάλογα με το μέγεθος του κάδου συνήθως χρειάζονται 4-6 μήνες για να

ολοκληρωθεί η κομποστοποίηση.

→ Όταν το κομπόστ μυρίζει σαν φρέσκο χώμα και έχει σκούρο χρώμα, τότε είναι έτοιμο.

→ Μην ξεχάσετε να κρατήσετε λίγο κομπόστ για να ξεκινήσετε τον επόμενο κύκλο κομποστοποίησης.

→ Για να κρατήσετε μόνο το καθαρό μείγμα του κομπόστ θα χρειαστεί να κοσκινίσετε το μείγμα με τη χρήση πλέγματος ή ειδικού κοσκίνου.

μυρίζει ο κάδος του κομπόστ;

Αν φροντίζετε τη σωρό ή τον κάδο σας, το μείγμα δε θα μυρίζει. Το ανακάτεμα εξασφαλίζει την απουσία δυσάρεστων οσμών, παρέχει οξυγόνο σε όλο τον όγκο της σωρού και επιταχύνει τη διαδικασία της κομποστοποίησης. Οι μικροοργανισμοί που ζουν σε συνθήκες απουσίας οξυγόνου (αναερόβιοι) είναι αυτοί που παράγουν τις δυσάρεστες οσμές, ενώ αυτοί που ζουν μόνο παρουσία οξυγόνου (αερόβιοι) δεν μυρίζουν.

-

Στ. άποφασίστε τους τρόπους αξιοποίησης των συλλεχθέντων υλικών Αναζητήσετε και καταγράψετε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς/εταιρείες αξιοποίησης των προϊόντων που συλλέγετε. Σημειώστε ποιοι από αυτούς έχουν ανταποδοτικό ή/και χρηματικό χαρακτήρα ώστε να ενισχύσετε άλλες δράσεις του σχολείου. Μερικές ιδέες:

- Eπισκεφτείτε πάρκα ή σπιτάκια ανταποδοτικής ανακύκλωσης για την ανακύκλωση βρώσιμων συσκευασιών πλαστικού, αλουμινίου και γυαλιού.

- Αξιοποιήστε τις κόλλες χαρτιού που φυλάξατε σε κάθε τάξη για την δημιουργία χαρτοπολτού, νέου χαρτιού ή γλυπτών, πλέξτε καλάθια από λωρίδες χαρτιού και δημιουργήστε χρήσιμα αντικείμενα για την τάξη και το σχολείο.

Αξιοποιήστε για κατασκευές, χειροτεχνίες και άλλες ανάγκες του σχολείου τις υπόλοιπες πλαστικές, χάρτινες και αλουμινένιες συσκευασίες. Μπορείτε να φτιάξετε μολυβοθήκες, κουτιά αποθήκευσης υλικών, σκηνικά για τις σχολικές γιορτές και πολλά άλλα. Βάλτε την φαντασία σας να δουλέψει και δημιουργήστε γιορτινά στολίδια για το χριστουγεννιάτικο δέντρο, τους χώρους του σχολείου και ό,τι άλλο επιθυμείτε! Τέλος, αναζητήστε επιπλέον ιδέες στο διαδίκτυο ή σε σχετικά βιβλία κατασκευών.

- Σε συνεργασία με το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων οργανώστε ένα παζάρι με τα στολίδια και τις κατασκευές

που δημιουργήσατε, με τα ρούχα, τα παιχνίδια και τα βιβλία που έχετε μαζέψει και μοιράστε προσκλήσεις στη γειτονιά και σε άλλα σχολεία για να συμμετέχουν. Το παζάρι μπορεί να έχει ανταλλακτικό χαρακτήρα ή/και χρηματικό αντάλλαγμα ώστε, κάποια αντικείμενα να πουληθούν. Με τα έσοδα που θα μαζέψετε μπορείτε να καλύψετε άμεσες λειτουργικές ανάγκες του σχολείου ή ό,τι άλλο αποφασίσετε με την ομάδα σας. - Όσα υλικά περισσεύουν, τοποθετήστε τα στους κατάλληλους κάδους ανακύκλωσης. Κρατήστε μέρος από τα υπολείμματα καφέ για τον κομποστοποιητή και δώστε το υπόλοιπο που έχετε συλλέξει για κάΦσιμο!

Ζ. Διαμοιράστε ρόλους και συνδέστε το σχολείο με το σπίτι

Καταγράψτε και διαμοιράστε ρόλους: Για παράδειγμα τα παιδιά μπορούν να καταγράψουν το είδος των σκουπιδιών που παράγονται στο σχολείο, ο σύλλογος διδασκόντων να αναλάβει την προετοιμασία των συναντήσεων (υλικά, διαμόρφωση αίθουσας κ.α.), ο σύλλογος γονέων να επικοινωνήσει με φορείς διαχείρισης απορριμμάτων για την προμήθεια κάδων. Στην συνέχεια κάθε τάξη μπορεί να μεριμνά για τον έλεγχο, τη φροντίδα και την συντήρηση συγκεκριμένων κάδων. Ορίστε μία μέρα που εκπρόσωποι κάθε τάξης θα αξιολογούν και θα σημειώνουν σε ένα μεγάλο πίνακα ή χαρτόνι την πορεία της διαδικασίας.

Το σχολείο ανακυκλώνει παρόμοια πράγματα που μπορούν να ανακυκλωθούν και στο σπίτι. Η ενεργή εμπλοκή και συμμετοχή των γονέων στις παραπάνω διαδικασίες ενισχύουν τον αντίκτυπο των προσπαθειών σας και την ολιστικότητα του εγχειρήματος. Την ίδια στιγμή η ζωή στο σπίτι αποκτά μία νέα σύνδεση με τη ζωή στο σχολείο και οι γονείς γνωρίζουν, συμμετέχουν, εκπαιδεύονται και εφαρμόζουν το πρόγραμμα μαζί με τα παιδιά τους. Οι εμπειρίες, οι γνώσεις και οι ιδέες των γονέων είναι χρήσιμες και πολύτιμες για τον εμπλουτισμού του εγχειρήματος με τρόπους που θα βοηθήσουν όχι μόνο στο στήσιμο και τη λειτουργία της διαχείρισης των απορριμμάτων αλλά, συνολικά του τρόπου με τον οποίο γίνονται αντιληπτά τα σχολεία ως τόποι περιβαλλοντικής μάθησης.

Η. Δοκιμάστε το σχέδιο δράσης σας και αξιολογήστε το Προετοιμάστε κατάλληλα τις τάξεις, τους χώρους του σχολείου και της αυλής για την συλλογή των απορριμμάτων. Προμηθευτείτε τα απαραίτητα υλικά. Ενημερώστε όλο το σχολείο για την δράση σας και τον τρόπο που μπορούν να βοηθήσουν: μπορείτε να δημιουργήσετε αφίσες με οδηγίες χρήσης για τις υποδομές που θα δημιουργηθούν/ φιλοξενηθούν για το σκοπό αυτό, γενικό ενημερωτικό υλικό για την κλιματική αλλαγή και τη διαχείριση των απορριμμάτων. Ορίστε ένα χρονικό διάστημα δοκιμαστικής εφαρμογής και έπειτα αξιολογήστε τη δράση σας. Καταγράψτε τι πήγε καλά, τι χρειάζεται βελτίωση και ποια βήματα θα ακολουθήσετε για να πετύχετε το καλύτερο αποτέλεσμα. Αξιολογήστε πέρα από τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο του προγράμματος και τον κοινωνικό. Άλλαξε η

αλληλεπίδραση μεταξύ παιδιών και ενηλίκων; Φροντίζετε περισσότερο τους χώρους της αυλής; Συνεργαστήκατε καλά;

Θ. Επικοινωνήστε με τοπικούς φορείς αυτοδιοίκησης, δημόσιες και ιδιωτικές εταιρείες

διαχείρισης απορριμμάτων

Πολλές δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις ενδιαφέρονται να αγοράσουν ή να ανταλλάξουν τα υλικά που συλλέγετε.

Αναζητήστε και επικοινωνήστε με αυτές που σας ταιριάζουν.

Ενημερωθείτε για τη δυνατότητα ανακύκλωσης και ανταποδοτικής ανακύκλωσης της περιοχής σας, του Δήμου και των σχετικών Φορέων Διαχείρισης. Χαρτογραφίστε τα σημεία συλλογής στην πόλη ή τους τρόπους παραλαβής τους από το σχολείο. Αν είστε κοντά στην Θεσσαλονίκη επικοινωνήστε με το Γραφείο Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ) για την αξιοποίηση των cd, dvd, toner και μελανιών αλλά και για να σας καθοδηγήσουν σχετικά με δυνατότητες ανακύκλωσης άλλων υλικών.

ι. Γιορτάστε και επικοινωνήστε την προσπάθειά σας

Λίγο πριν το τέλος, έχω να σας πω πόσο σημαντικό είναι να μοιραστείτε τις γνώσεις, τις προτάσεις, τις ιδέες και τις εμπειρίες σας με άλλους πολίτες, παροτρύνοντάς τους να κάνουν το ίδιο με τον δικό τους τρόπο. Η έγκυρη και κατάλληλη ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η βιωματική εμπλοκή αποτελούν τα κύρια συστατικά για την συμμετοχική δράση που συζητήσαμε και δοκιμάσαμε στις προηγούμενες σελίδες.

Ήρθε η ώρα να γιορτάσετε τη μάθησή σας με τη γειτονιά και την πόλη! Διοργανώστε μία εκδήλωση στο σχολείο, παρουσιάστε τα έργα σας, μιλήστε για τις εμπειρίες σας, μοιραστείτε εικόνες και συναισθήματα, παίξτε και διασκεδάστε για όσα καταφέρατε μαζί. Οι καλεσμένοι μπορούν, αντί για εισιτήριο, να έρθουν με τα ανακυκλώσιμα και οργανικά τους απορρίμματα για να χρησιμοποιήσουν τους κάδους διαλογής που δημιουργήσατε και να μοιραστούν εξίσου τα συναισθήματα και την εμπειρία τους.

μ

μερικές ιδέες για παιχνίδι!

Παιχνίδι 1

Χωριστείτε σε δύο ή περισσότερες ομάδες. Ανακατέψτε διαφορετικές πλαστικές συσκευασίες και ξεκινήστε τη

διαλογή τους ανάλογα με το είδος πλαστικού από το οποίο είναι φτιαγμένα αναζητώντας τα νούμερά τους (ν.1-7).

Χωρίστε τα σε αυτά που ανακυκλώνονται σε αυτά που δεν ανακυκλώνονται. Σημειώστε ποια από αυτά μπορείτε να τα αντικαταστήσετε με φιλικότερο προς το περιβάλλον προϊόντα.

Παιχνίδι 2

Τοποθετήστε ένα βουνό από σκουπίδια στο κέντρο της τάξης/αίθουσας. Η αίθουσα μετατρέπεται σε ένα χωριό/ πόλη/ό,τι επιθυμείτε και καλείστε να βρείτε λύσεις για την αντιμετώπιση τους. Μία πρώτη ομάδα συμβουλάτορων χωρίζει τα απορρίμματα στα διαφορετικά υλικά από τα οποία αποτελούνται. Η δεύτερη ομάδα καταγράφει τα

είδη των υλικών που υπάρχουν (π.χ. πλαστικό, γυαλί). Η τρίτη καταγράφει όλα τα προϊόντα κάθε κατηγορίας (π.χ. πλαστικά μπουκάλια νερού, πλαστικά καπάκια, χάρτινο περιτύλιγμα κρουασάν). Η τελευταία σημειώνει την ποσότητα κάθε προϊόντος (π.χ. 12 πλαστικά μπουκάλια νερού, 4 πλαστικά καπάκια). Όλες μαζί αποφασίζουν πως

θα τα διαχειριστούν και σημειώνουν τις ιδέες τους (ρεαλιστικές και φανταστικές). Στο τέλος συζητήστε ποιες και με ποιο τρόπο μπορούν να εφαρμοστούν στο σχολείο.

Παιχνίδι 3

Σε συνέχεια του παιχνιδιού 2 τα παιδιά σε μικρές ομάδες ή/και ατομικά διαλέγουν 1-3 υλικά από αυτά που έχουν καταγραφεί. Δημιουργούν από ένα ποίημα/μικρή ιστορία/τραγούδι και στην συνέχεια καθισμένα σε κύκλο το μοιράζονται με την ομάδα ή ανταλλάσουν χαρτιά μεταξύ τους και διαβάζουν όποιο τους τύχει. Εναλλακτικά, τα παιδιά επιλέγουν ομαδικά 2-3 αντικείμενα και γράφουν μία ιστορία μαζί. Ένα παιδί ξεκινάει με μία πρόταση και κάθε ένα προσθέτει σε αυτήν. Ταυτόχρονα, κάποιος ενώνει στον πίνακα ή σε ένα χαρτί όλες τις φράσεις για να δημιουργηθεί η ιστορία. Φτιάξτε εικονογραφημένες ιστορίες για τα παραγόμενα κείμενα και εκθέστε τα στην γιορτή της μάθησης.

Παιχνίδι 4

Δημιουργήστε μία έκθεση φωτογραφιών από παγιδευμένα ζώα, τοπία γεμάτα σκουπίδια, σκουπιδοπόλεις, ανθρώπους που καθαρίζουν απορρίμματα και άλλες αληθινές φωτογραφίες σχετικά με την “κρίση των στερεών απορριμμάτων”. Κρεμάστε ότι συλλέξατε με σπάγκο και ξύλινα μανταλάκια στην τάξη ή στο διάδρομο του σχολείου και τοποθετήστε σε ένα καλάθι μαρκαδόρους, κομμένα χαρτόνια και έξτρα μανταλάκια. Ζητήστε από τους συμμετέχοντες να παρατηρήσουν τις εικόνες και να γράψουν ή/και ζωγραφίσουν αυτό που νιώθουν/σκέφτονται/ εύχονται για την Γη. π

Παιχνίδι

5

Δημιουργήστε μία γωνιά γνώσης για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον. Επιλέξτε ένα ήσυχο σημείο και διαμορφώστε το κατάλληλα ώστε να είναι άνετο (μαξιλάρες, χαλί για να είστε στο πάτωμα κ.α.). Τοποθετήστε βιβλία, περιοδικά, μικρά άρθρα, εικόνες, παζλ και ό,τι άλλο θέλετε γύρω από τις περιβαλλοντικές θεματικές που σας ενδιαφέρουν περισσότερο. Ανά τακτά διαστήματα ανανεώστε το υλικό. Μπορείτε, ακόμη, να δανείζεστε τα αντικείμενα της γωνιάς και σε ένα μεγάλο χαρτόνι να σημειώνετε το όνομα και τον τίτλο του δανεισμένου αντικειμένου.

π

Παιχνίδι

6

Οργανώστε ένα πικ-νικ μηδενικών απορριμμάτων (zero waste) στο πάρκο της γειτονιάς. Δώστε του έναν εφάνταστο τίτλο π.χ. “Ούτε κουκούτσι χαμένο”, σημειώστε τα φαγητά/ποτά που θέλετε να έχετε, τι θα φέρει κάθε παιδί και τι άλλες δραστηριότητες/παιχνίδια θα κάνετε. Στόχος είναι να παράξετε όσο το δυνατόν λιγότερα απορρίμματα γίνεται. Μοιραστείτε τις σκέψεις σας σχετικά με την διαδικασία. Ήταν εύκολο να βρείτε χύμα όλα τα φαγητά που θέλατε; Είχατε απορρίμματα που θα μπορούσαν να αποφευχθούν;

χρήσιμα βίντεο για την τάξη

“One earth”

https://www.youtube.com/watch?v=QQYgCxu988s&t=27s

“Το μέλλον με τα πλαστικά”

https://www.youtube.com/watch?v=xy7eZNao_eA&t=14s

“Το ταξίδι του πλαστικού”

https://www.youtube.com/watch?v=bDGXVx7sf3g

“What really happens to the plastic you throw away”

https://www.youtube.com/watch?v=_6xlNyWPpB8

“Ο Bozzetto για τον πλανήτη που συνεχίζουμε να καταστρέφουμε!”

https://www.youtube.com/watch?v=3zLfMblEALw

“The story of plastic”

https://www.youtube.com/watch?v=iO3SA4YyEYU&t=5s

“The Story of Water”

https://www.youtube.com/watch?v=04jTleV0gK0&list=PL77CE8943362CB9B0&index=12

“The Story of Change”

https://www.youtube.com/watch?v=oIQdYXCKUv0

Βιβλιογραφία/χρήσιμα sites

Bollier, D. & Helfrich, S. (2019). Free, Fair and Alive: The Insurgent Power of the Commons. Gabriola Island, BC: New Society Publishers.

Borunda, A. (2019). How your toothbrush became a part of the plastic crisis. Ανακτήθηκε στις 22/12/2022 από: https://www.nationalgeographic.com/environment/article/story- ofplastic-toothbrushes

Cook, J. (2021). H Κλιματική αλλαγή και το αγύριστο κεφάλι: Η άρνηση της κλιματικής επιστήμης: μύθοι, πλάνες και οι δέουσες απαντήσεις. Αθήνα: Εκδόσεις κάτοπτρο.

Douglas, L. (2017). Helpful Guide to Recycling Waste at School. Ανακτήθηκε στις 02/01/2023

απο https://www.reusethisbag.com/articles/guide-to-recycling-atschool?fbclid=IwAR2627Q-5mKIsYC6zfPMsnhiMr_Yoh7xdJLn_ k65JHdjc6ePaUM8pYFm9eU

ΕΣΔΑ-ΕΣΔΕΑ (2020). Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων και των επικίνδυνων αποβλήτων, 2020-2030. Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Ανακτήθηκε στις 02/12/2021 από: http://www.opengov.gr/minenv/wp-content/uploads/do wnloads/2020/08/%CE%95%CE%A3%CE%94%CE%91-%CE%94%CE%99%CE%91%CE%92 %CE%9F%CE%A5%CE%9B%CE%95%CE%A5%CE%A3%CE%97-6-8-2020.pdf

Harris-Helm J. & Katz, L. (2012). Η Μέθοδος Project στην Προσχολική και Πρωτοσχολική

Εκπαίδευση: Μικροί ερευνητές. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Heinrich-Böll-Stiftung (2021). Ο Άτλας του πλαστικού. Στοιχεία και δεδομένα για τον κόσμο των

συνθετικών πολυμερών. Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ.

Καρβούνης, Σ. et al, (2016). Διαχείριση του Περιβάλλοντος, Εκδόσεις Βαρβαρήγου, Πειραιάς, Ελλάδα

Κοκκίδου, Μ. (2014). Η εμψύχωση στην διδασκαλία-μάθηση: Το σχολείο της χαράς και της καρδιάς. Αθήνα: Fagotto

Nicolazzi, I. (2011). Η κατανάλωση: Ανακαλύπτω, καταλαβαίνω, ενεργώ. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Noblet, J.F. (2008). Τα απορρίμματα: Ανακαλύπτω, καταλαβαίνω, ενεργώ. Αθήνα: Εκδόσεις

Πατάκη

Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (2012). Οδηγός εφαρμογής

προγραμμάτων Διαλογή στη Πηγή & συστημάτων διαχείρισης των βιοαποβλήτων.

Ανακτήθηκε στις 13/11/2022 από https://web.archive.org/web/20160908070203/http:// www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=s4cpXe0WeIc%3D&tabid=367&language=el-GR/

Παπαδημητρίου, Φ. (1999). Ο ρόλος της ΠΕ στην ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης, Πρακτικά

5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ελληνικής Γεωγραφικής Εταιρείας, 1, 403-407, Αθήνα.

Πεχτελίδης, Γ. (2020). Για μια εκπαίδευση των κοινών εντός και εκτός των «τειχών». Αθήνα: Gutenberg. Pike, M. (2004). Aesthetic teaching. Journal of Aesthetic Education, 38(2), 20-37.

Πουρκός, Μ. (2008). Ενσώματος Νους, Πλαισιοθετημένη Γνώση και Εκπαίδευση: Προσεγγίζοντας

την ποιητική και τον πολιτισμό του σκεπτόμενου σώματος. Αθήνα: Gutenberg.

Sotiropoulou-Zormpala, M. (2012b). Reflections on aesthetic teaching. Art Education, 65(1), 6-10. Φλογαΐτη, Δ. (1998). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Χάρμαν, Α. Λοθάνο, Α. (2020). Κλιματική αλλαγή: θέλουμε λύσεις, δράση τώρα! (Β. Νίκα μτφρ.)

Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

What Do Your Recyclables Become? Ανακτήθηκε στις 10/01/2023 από https://www.maine.gov/dep/ waste/recycle/whatrecyclablesbecome.html

WWF (Ιούλιος 2022). Οδηγός αντικατάστασης και ανακύκλωσης πλαστικών. (3η έκδοση), Αθήνα. https://ecocycle.com.au/blog/can-schools-recycle/?fbclid=IwAR2wwSadf_

JWCb8VarzLbaLjfYMtAS3fFunM7jtT3STxNtuS21lYaa8I6Hs (ανακτήθηκε, 14/12/2022)