'Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens'

‘Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens’ Over Scratch als programmeertaal zijn boeken vol geschreven. Maar hoe kun je dit blokjessysteem nu inzetten bij niet ICT-vakken zoals biologie en aardrijkskunde? De mogelijkheden zijn eindeloos, blijkt uit een gesprek met Joek van Montfort en Cobie van de Ven. Door Malini Witlox We kletsen al 2,5 uur en we kunnen nog uren doorpraten. Het is zoals Joek van Montfort het zegt: ‘Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens.’ Om maar wat voorbeelden te noemen: een quiz met Franse woordjes (Scratch als oefen­ machine), een weergave van de hartslag door een sensor aan je vinger te koppelen, het uitleggen van de werking van een sluis, spelling of gedichten van Shakespeare, het laten tekenen van het oude Rome bij geschiedenis. Belangrijk is dat je als docent en leerling de basis van Scratch beheerst en dat je van tevoren een plan hebt, benadrukt Cobie van de Ven. ‘Met de honderd blokjes die samen Scratch vormen, kun je alles

Joek van Montfort

Cobie van de Ven

maken. Je bent niet meer afhankelijk van papier en potlood.

Maar wat je ook maakt, het is best een complex gebeuren. Je

wolken zijn namelijk ook acteurs. Het bootje krijgt het eerste

kunt niet zomaar met de pc aan de slag gaan. Doe van tevoren

commando na het startblokje van Scratch met de groene vlag.’

een brainstorm, maak een mindmap. Bedenk welke sprites je nodig hebt en welke blokken voor programmeren je gaat

VOOR IEDER VAK

gebruiken.’ Ze pakt er een animatie van een sluis bij, die ze

Scratch is veelzijdig en tamelijk onbegrensd. Van Montfort:

zelf heeft gemaakt. Door op bepaalde plekken te klikken,

‘Alle relevante dingen zijn al eens gebouwd.’ Hij gaat naar de

sluiten of openen de sluisdeuren en stijgt of daalt het water en

website van scratch.mit.edu en tikt ‘Teach me how French

kan het schip doorvaren. Zo kunnen leerlingen leren hoe een

verbs work’ in. Direct verschijnen allerlei animaties om Franse

sluis werkt. Een scheepshoorn klinkt, het schip begint te varen.

woordjes te leren. ‘Je kunt deze code ook als basis gebruiken

Ze toont via de ‘bekijk van binnen’-knop het achterliggende

en zelf woorden aanpassen of toevoegen. Dat kan handmatig,

Scratch-programma. ‘Er zitten 15 sprites in, de meeuwen en

20

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

maar je kunt ook een lijst importeren.’ Van de Ven toont een

Door op de spatiebalk te drukken, komen langzaam alle fruit-

plaatje van een meisje met een tekstballon boven haar hoofd.

soorten voorbij. ‘Handig voor op de kleuterschool. Maar je kunt

Het gaat om een quiz, waarbij steeds ja of nee geantwoord

hier iedere lijst inhangen natuurlijk, van Franse woordjes tot

moet worden. ‘Dit kun je voor ieder vak gebruiken.’ Via hard-

jaartallen.’

ware als de Makey Makey en Lego WeDo kan Scratch met de buitenwereld verbonden worden. Zo kun je het programmeer-

FLAPPY BIRD

programma koppelen aan bijvoorbeeld een hartslagmeter,

Er is waarschijnlijk geen leerling in Nederland die het spelletje

maar ook aan nabijheidssensoren, kantelsensoren, enz.

Flappy Bird niet kent. Van de Ven geeft aan dat die onder­

Mogelijkheden volop dus voor bijvoorbeeld natuurkunde- en

liggende code met twee balken ook heel bruikbaar is om

biologiedocenten, die leerlingen iets willen leren over wel of

bijvoorbeeld een hartslag na te bootsen, waarbij de sprong van

niet geleidende materialen of de werking van geluid of licht.

het vogeltje de piek in de hartslag is. ‘Als je die piek dan niet op tijd ontwijkt, ga je naar het volgende stuk waarin je uitleg

VRIJE KEUZE

krijgt over de hartslag.’ Nog een demonstratie. Ze maakt een

Tot nu toe gaat het gesprek over docenten als kennisbron en

compleet nieuw project aan en tekent – in het tekenvenster van

consumerende leerlingen. Van de Ven en Montfort pleiten

Scratch, een soort Paint - zelf twee nieuwe sprites. Een blauw

echter voor het omgekeerde. Laat de leerlingen zelf vrijuit

oog met de pupil wijd open en één met een kleine pupil. Het

gaan, geef ze een vrije keuze om met Scratch te verwerken wat

ene oog krijgt een donkere achtergrond, het andere een lichte.

ze bij een bepaald vak geleerd hebben. Stel, er is les gegeven

De instructies op code: vervang achtergrond van dag 1 naar

over de Romeinse geschiedenis. Dan kunnen de leerlingen een

nacht 1. Zeg ‘het is dag, mijn pupil wordt klein’, druk op de

Romeins badhuis namaken, een tekening van het oude Rome,

spatiebalk om verder te gaan. ‘Zo kun je de werking van het

maar ook geluid of beeld produceren. ‘Door zo bezig te zijn,

licht op het oog demonstreren. Maar je kunt ook je leerlingen

zijn leerlingen zich er ook van bewust wat ze nog niet geleerd

dit laten bouwen.’ Wat ze eigenlijk wil zeggen: door Scratch

hebben, is mijn ervaring’, aldus Van de Ven. ‘Ze hebben bij

wordt het uitingspalet vergroot met geluid, beweging en inter­

biologie iets geleerd over celdeling, laat ze bijvoorbeeld tekenen

activiteit. Het vergt wel een andere beoordelingsmethode van

hoe een cel eruitziet. Met Scratch kunnen zowel docenten als

docenten en scholen. Bij een regulier proefwerk (zeker meer-

leerlingen ook heel goed uitleggen hoe spieren werken, je kunt

keuze) is iets goed of fout, bij Scratch is het moeilijk te beoor-

de bewegingen nabootsen. Of laat je leerlingen ergens op

delen of iets een 6 of een 7 waard is. Van de Ven: ‘Dat hoeft

klikken en stel de vraag hoe dat lichaamsdeel heet.’

toch ook helemaal niet! Waarom willen we overal cijfertjes aan hangen. Het gaat erom dat de leerlingen vooruitgaan. Vroeger

SHAKESPEARE EN DE BÉZIERCURVE

hadden we de beitel en de steen en het kleitablet, daarna pen

Op de website van scratch.mit.edu staat bijvoorbeeld het al

en papier en de boekdrukkunst. Nu hebben we digitale middelen

bijna 12.000 keer bekeken Go Muscles Go, een schitterend

met beeld en geluid, maar we beoordelen nog steeds op de

visueel project over de werking van het menselijk lichaam.

oude manier.’ <<

Meer inspiratie nodig? Docenten Engels kunnen een figuurtje dat lijkt op Shakespeare gedichten laten opvoeren, muziek­ docenten kunnen Scratch gebruiken om een muziekband na te

Cobie van de Ven is iCoach van het Digitaal Laboratorium

bouwen. Wiskundedocent? Laat de leerlingen bijvoorbeeld de

en geeft cursussen Animeren, Programmeren en Mediawijsheid

Béziercurve namaken, een tekentechniek waarbij je een lijn die

voor leerlingen, leerkrachten en ouders. Joek van Montfort

recht is uit kunt trekken tot een kromme lijn. Van Montfort

is een wiskundige, begaan met Nederlands informatica

demonstreert hoe eenvoudig je een lijst met data kunt aan­

onderwijs. Eenvoudige middelen als Scratch en CSunplugged

maken en invoeren in Scratch. De welbekende kat (te vervangen

zijn zijn favoriete gereedschap.

door ieder figuur) vraagt aan kinderen wat hun favoriete fruit is.

COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016

21