HADİS Tedvinden sonra hicri ikinci asırdan itibaren hadislerin sistemli birer kitap hâline getirilmesi ve böylece aranan hadisleri kolayca bulmaya imkân verecek usullerin geliştirilmesi yönündeki çalışmalar ağırlık kazanmıştır. Mekke’de İbn Cüreyc (öl. 150/767), Basra’da Said b. Ebi Arube (öl. 156/773) ve Hammad b. Seleme (öl. 167/784), Kûfe’de Süfyan es-Sevrî (öl. 161/778), Horasan ve Merv’de Abdullah b. Mubarek (öl. 181/797), Rey’de Cerir b. Abdulhamid (öl. 188/804), Şam’da Velid b. Müslim (öl. 195/811) tasnif çalışmasını yapan ilk âlimler arasında sayılırlar.22 Tasnif yapan bazı âlimler hadisleri konularına göre tasnif etmeyi ve bu şekilde “cami”, “sünen” ve “musannef” adı verilen türde hadis eserleri yazarken bazıları da hadisleri ilk râvileri olan sahabilerin adlarına göre sıralayarak “müsned” türünde kitaplar telif etmiştir. HADİSLERİ TASNİF EDEN ESERLERİN YÖNTEMLERİ Konu Bablarına Göre Tasnif (Ale’l-Ebvâb) 1. Cami: İnanç, ibadet, ahlak, adab, tefsir, tarih, yerlerin ve kişilerin fazileti gibi konularda rivayetleri içeren en kapsamlı hadis eserleri.
Râvilerine Göre Tasnif (Ale’r-Rical)
3. Sünen: 2. Musannef: Peygamberi- Ahkâma dair sademiz, sahabe ce Peygamberimizden gelen rivayetleve tabiînden ri fıkıh konularına gelen ahkâmla göre tertip eden ilgili bütün eserler. Sünenler rivayetleri fı- çoğunlukla temizlik kıh konularına konusuyla başlar, göre sınıflan- sonra sırasıyla ibadet, muamelat ve dıran eserler. ukûbât konularına yer verirler.
1. Müsned:
2. Mu’cem:
Hadisleri râvileri-
Hadisleri râvi
ne göre sıralayan
adlarına, râvilerin
eserler. Sahabiler
yaşadığı şehirlere,
faziletlerine göre
râvilerin kabileleri-
sıralanarak rivayet ettikleri hadisler isimlerinin altına yazılır.
ne ya da müellifin hocalarının isimlerine göre tertip edilmiş eserlerdir.
Hadisleri konularına göre tertip eden eserlerde örneğin; imanla ilgili hadisler “Kitâbu’l-İman” adı altında, namazla ilgili hadisler de “Kitâbu’s-Salat” adı altında yazılmıştır. Tasnif döneminden günümüze ulaşan en eski hadis mecmuası, Yemenli Ma'mer b. Raşid (öl. 153/770)’in el‑Câmi’ isimli eseridir. Bu eserde; Peygamberimiz, sahabe ve tabiinden nakledilen bin altı yüz civarında rivayet, konularına göre düzenlenmiştir. İlk hadis mecmualarından biri de Rebi’ b. Habib el-Basrî (öl. 170/787)’nin bin kadar rivayeti konularına göre düzenlediği el-Câmiu’s-Sahih adlı eseridir. Maliki mezhebinin kurucusu İmam Malik (öl. 179/795)’in derlediği el-Muvatta adlı eseri de bu dönemde tasnif edilen eserlerdendir. İçinde Peygamberimiz, sahabe ve tabiînden nakledilen bin yedi yüz civarında rivayet bulunan bu eser, musannef türünün de ilk örneği sayılmaktadır. Ebu Hanife (öl. 150/767)’nin görüşlerinin kaynaklarını gösteren ve onun iki öğrencisi Ebu Yusuf (öl. 182/798) ve İmam Muhammed (öl. 189/805)’in derledikleri Kitâbu’l‑Âsâr şeklinde isimlendirilmiş iki eser de bu dönemde tasnif edilmişlerdir.23 22 İzmirli İsmail Hakkı, Hadis Tarihi, s. 64, 65; Talat Koçyiğit, Hadis Tarihi, s. 206. 23 İsmail Hakkı Ünal, İmam Hatip Liseleri Hadis Ders Kitabı, s. 31, 32.
56