3D Print magazine juni 2022

3DPRINT & Solutions M A G A Z I N E JU NI 2022

MET CURA 5 SORTEERT ULTIMAKER VOOR OP 3D METAALPRINTEN FIETSINNOVATIES DANKZIJ AM

SLEUTELROL 3D MODEL IN NIEUWE

PRODUCTIE- EN VERDIENMODELLEN

DUURZAAMHEID TRIGGER VOOR AM? 3D DELTA WEEK & 3D PRODUCTION DAYS

INHOUD

04

46

38

Model 04 3D leidend

46

Gepersonaliseerde zorg komt er, daarvan is professor Maurice Mommaerts van CADskills overtuigd

Siemens en Dassault Systèmes over waarom MBD belangrijk is voor alle jobbers

06

3D Production Days

CADskills helpt 200e patiënt

20

On-demand casting De combinatie van gieten en 3D printen opent een nieuw verdienmodel voor de gietindustrie

Hoe je het 3D model inzet in productontwikkeling, het maken en het onderhoud, wordt hier zichtbaar

28

Betere fietsen dankzij AM Renishaw toont met meerdere fietsfabrikanten hoe AM de fietsindustrie kan verbeteren

38 28 2

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Industrieel 3D foodprinten Gastronology wil15.000 porties groenten per dag printen. Is dit de doorbraak van 3D foodprinten?

DE EERSTE LAAG Het 3D model brengt 3D Print en Solutions Magazine samen Sommige lezers hadden rond deze tijd de tweede editie van Solutions Magazine verwacht. Wel, deze hebben we samengevoegd met 3D Print magazine. De praktische reden hiervoor is dat over twee maanden de TechniShow de deuren opent. Nu al over de beurs schrijven, is een beetje vroeg. De winnaars van de TechniShow Innovation Awards zijn nog niet eens bekend. En om over zes, zeven weken alweer een editie uit te brengen, is te veel van het goede.

Er is nog een inhoudelijk argument voor deze bijzondere editie: 3D Delta Week en 3D Production Days vinden deze maand plaats. Beide evenementen gaan over 3D manufacturing, waarbij 3D Delta Week het accent legt op 3D printen en 3D Production Days het breder trekt naar de inzet van het 3D model in productontwikkeling, het maken en het onderhouden. Het 3D model wordt de rode draad door de product levenscyclus. Daarom denk ik dat deze editie voor beide lezersgroepen interessant is.

Siemens en Dassault Systèmes schetsen de situatie rond MBD en hoe als kleinere

Colofon

toeleverancier mee te doen. Hoe gaan 3D printbedrijven hiermee om? Je leest ook hoe partijen het 3D model - soms op basis van scandata - gebruiken voor nieuwe

3D Print magazine is een uitgave

waardeketens en verdienmodellen. Koen Melis, oprichter van Castlab, heeft voor de

van Franc Coenen Publiciteit en

NS inmiddels 50 gietstukken gedigitaliseerd en gecertificeerd. Het 3D model staat in

verschijnt 4 keer per jaar zowel

een digitale library. De NS bestelt ze met één muisklik, in een oplage van 1 stuk want

digitaal als in print. Het primaire

Castlab partner Sanders 3D print de gietkern. Nieuwe technologie (digitalisering en

verspreidingsgebied is Nederland en

3D printen) in combinatie met de oudste metaalbewerkingstechnologie, gieten, opent

Vlaanderen. In het magazine vind je

nieuwe perspectieven. Shell liet onlangs PolyProducts afdekplaten van een meerboei

de kwartaalnieuwsbrief van Flam3D.

voor de kust van Nigeria 3D printen, omdat de leverancier deze niet meer kon leveren en een alternatief erg duur zou worden en te lang zou duren. Deze case bevestigt de

Redactie: hoofdredacteur Franc

visie van Shell om verder te gaan met de transitie naar digitale magazijnen: servers

Coenen - redactieadres

met 3D modellen ready to print bij een gecertificeerde toeleverancier, legt Angeline

redactie@3dprintmagazine.eu

Goh van Shell uit. De digitale 3D modellen gaan een sleutelrol vervullen in de

Schuttersdreef 72 6181 DS Elsloo

maakindustrie. Dat is de boodschap van deze editie.

Nederland T +31464333123

Veel leesplezier, Franc Coenen

Fotografie: Renishaw, Franc Coenen, Marble Moon, Siemens, Dassault

PS: in augustus publiceren we weer Solutions Magazine, met onder andere de

Systèmes, 3Dealise, Raylase,

resultaten van de Benchmark Verspanen.

Gastronology, Desktop Metal, 3D Lab AvL, CADskills e.a.

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

3

MEER DOEN MET HET 3D MODEL

Jobbers worstelen nogal eens met Model Based Definition. Hun werkprocessen zijn nog niet optimaal ingesteld voor produceren zonder de papieren 2D tekening. En hun klanten zitten in meerdere industrieën, waardoor ze met verschillende native CAD-formaten moeten werken. Toch kunnen ze de MBD-trend niet negeren. De nieuwste oplossingen helpen daarbij.

Mikrocentrum brengt het MBD Solutions Event dit jaar onder in een nieuw beursconcept: 3D Production Days, samen met RapidPro, Virtual (R)evolution en het Smart Maintenance Congres. Een terechte stap, vinden Bas Verschuren, consultant bij Siemens Digital Industries Software, en Ivo van Berkel, sales director Benelux bij Dassault Systèmes Nederland. Zowel Virtual en Augmented Reality als 3D printen gebruiken het 3D model als vertrekpunt. Als je over single source of truth in de productie praat, heb je het over het 3D model. “Als je dat in de hele keten integreert, kun je snel van engineering naar manufacturing en service komen”, zegt Ivo van Berkel, waarbij hij de cirkel van 3D

Waarom het voor jobbers belangrijk is aan te haken bij Model Based Definition

Production Days rond maakt.

Waarom machine-industrie zo laat is De uitrol van Model Based Definition en het 3D model verrijkt met PM-data (Product Manufacturing Information) heeft in de Benelux vaart gekregen sinds ASML enkele jaren geleden aankondigde de 2D tekening hiermee te vervangen. Dat is eigenlijk niks nieuws: in de defensie-, vliegtuig- en

4

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Het 3D model wordt steeds meer de rode draad door alle maakprocessen, niet alleen additive manufacturing

versie van NX viewer die meer functionaliteiten biedt. Hiermee kan men 2D aanzichten afleiden van het MBD-model. Met een meer uitgebreide NX licentie kan men sneller een 2D tekening afleiden, maar dit proces moet wel gezien worden als een ‘tussenoplossing’”, zegt hij hier wel bij. ASML onderzoekt momenteel of er een 3D model met annotaties kan worden aangeleverd waarbij het gemakkelijker wordt om daar 2D aanzichten van af te leiden.

automobielindustrie wordt al veel langer zo gewerkt. Vaak verplichten OEM’s hun toeleveranciers op hetzelfde platform te

Acceptatie op langere termijn

werken. Het moeilijke aan de manier waarop de waardeketens in de machinebouw zijn georganiseerd, is evenwel dat er veel kleinere

Zowel bij Siemens als Dassault Systèmes ziet men dit nadrukkelijk

spelers meedoen die vaak direct of indirect toeleveren aan

als een tussenoplossing. Op langere termijn zal de acceptatie van

meerdere OEM’s. En in tegenstelling tot de andere drie sectoren, is

MBD en PMI groter worden, zullen méér OEM’s hiermee gaan

de verscheidenheid aan CAD-software in de machinebouwindustrie

werken en zullen jobbers aanhaken. MBD en PMI bieden namelijk

groot. Dat maakt het lastig voor jobbers om het voordeel te

ook voor Tier 3 en 4 toeleveranciers voordelen. De digitale

maximaliseren. “De grootste voordelen behaal je namelijk als de

continuïteit is het belangrijkste voor alle partijen in de waardeketen.

hele keten met dezelfde applicatie werkt. Als een keten

Je hebt niet langer twee bestanden, een 3D model en de juridisch

gestandaardiseerde software gebruikt, kun je het 3D model

bindende 2D tekening, maar nog slechts één 3D model. “ASML is

downstream gebruiken voor CAM en het programmeren van CMM

bijvoorbeeld zeker dat de late wijzigingen in een model bij de

meetmachines. Dan is de businesscase snel rond. Is dat niet het

jobber terecht komen”, geeft Ivo van Berkel het voordeel hiervan

geval, dan is het voor toeleveranciers moeilijker om een harde

aan. Er bestaat - in principe althans - ook eenduidigheid over hoe

businesscase te maken”, zegt Bas Verschuren. Hij ziet wel

het onderdeel gemaakt moet worden. “De informatie is eenduidig

machinebouwers die veel productie in eigen huis hebben

en realtime”, aldus Van Berkel. Dit laatste vergt wel iets van de

overstappen naar MBD.

engineers: zij moeten een 100% eenduidige definitie van maakgegevens aan het model toevoegen. “Die mag niet

Conversie blijft lastig

interpreteerbaar zijn.” Nieuwe software, zoals automatische tolerantiecontrole, gaat eraan bijdragen dat er minder fouten in

Met de huidige software is een foutloze conversie van het ene

modellen zullen voorkomen, geeft Bas Verschuren een ander

native format naar het andere nog niet mogelijk. Ook bij de

voorbeeld hoe MBD toeleveranciers helpt. “MBD is een enabler om

conversie via STEP 242 gaan annotaties in het 3D model verloren.

de volgende stap te maken.” Hij verwacht dat OEM’s toe zullen gaan

Voor het programmeren van meetmachines is dit niet

naar regelgebaseerd engineeren, bijvoorbeeld door toleranties van

problematisch; deze software kan al deels geautomatiseerd

bepaalde features vast te leggen in regels. Dat zal de maakbaarheid

meetprogramma’s maken met deze data. Om met de PMI data en

van de componenten verbeteren. Ook een first article inspection

het 3D model productiemachines te programmeren, wordt dan

report kun je straks eenvoudiger afleiden uit het 3D model, wat

echter moeilijker. Bovendien dwingt MBD zowel de toeleverancier als de engineer vaak om werkwijzen aan te passen. Daarom vinden

Dassault Systèmes heeft begin dit jaar een LCA tool in de 3D design

jobbers het nog steeds lastig om MBD te gebruiken, meent Ivo van

software geïntegreerd.

Berkel. “Hoe dichter je tegen een of twee grote opdrachtgevers aan zit, des te meer toegevoegde waarde MBD biedt.”

Maak- en geometrie data scheiden Ivo van Berkel ziet de software-ontwikkelaars wel stappen maken om de uitwisselbaarheid te verbeteren. Een goede oplossing vindt hij het scheiden van de geometrie en MBD-data. “Als de MBD-data als externe data worden meegeleverd, dan is de uitwisselbaarheid al beter. Je ziet dat pakketten als Inventor en SolidWorks de info wel kunnen openen als de maakinfo los bij het model zit. Waar het fout gaat in de uitwisseling, is bij de feature tree, daar worden andere benamingen gebruikt.” Bij Siemens wijst Bas Verschuren op het gebruik van viewers, ofwel de gratis JT viewer ofwel de betaalde

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

5

lastiger is vanuit een 2D tekening.

Reviewprocessen zullen veranderen.

Kleinere toeleveranciers kunnen op termijn dus wel degelijk voordelen boeken met Model Based Definition. “Het heeft echter tijd nodig; ook omdat de man aan de machine misschien zijn proces anders moet inrichten”, meent Bas Verschuren. Daarom

3D PRODUCTION DAYS VERBINDT DE LOSSE EINDJES TOT EEN INTEGRALE VISIE

is het belangrijk dat jobbers voor wie MBD misschien nog niet direct grote voordelen oplevert, meegaan. Ga op zoek naar de voordelen die het kan bieden. Het automatiseren van programmeerwerk zou een voordeel moeten zijn. De Siemens consultant realiseert zich dat de switchkosten naar andere CAM software vaak hoog lijken te zijn. Maar begin ermee, ook omdat komende jaren een jonge generatie de maakindustrie instroomt die

Het 3D model gaat in steeds meer ketens de hoofdrol spelen. Van productontwikkeling tot productie tot service: voor elke stap kan men het 3D model gebruiken om tijd te winnen, handelingen te automatiseren, processen te stroomlijnen en uiteindelijk de kwaliteit te verhogen. Re-use your CAD-data. Precies dat laat 3D Production Days volgende maand zien.

wel gewend is met 3D modellen te werken.

Ontdek de oplossingen

Mikrocentrum bundelt in juni vier

Voskuil is keynote spreker op het MBD

evenementen onder de vlag van 3D

Solutions Event. Wat de container heeft

Tijdens 3D Production Days tonen Siemens

Production Days: RapidPro, MBD Solutions

gedaan in de transportindustrie, gaat

en Dassault Systèmes de oplossingen om

Event, Virtual (R)evolution en het Smart

volgens hem Model Based Definition doen

met MBD en PMI te werken, compleet

Maintenance Congres. “Het 3D model is

in de maakindustrie. Doordat partijen in de

geïntegreerd maar eveneens de tools

een gemeenschappelijk iets in het proces

waardeketen nu voortdurend data moeten

waarmee jobbers voor zichzelf een

van idee tot maken. Het 3D model wordt

converteren en weer interpreteren naar

tussenoplossing kunnen creëren. Siemens

steeds meer de single source of truth. Dat

eigen formaten, ontstaat er een stroperig

demonstreert hoe het met Augmented

brengen we voor bezoekers samen”, zegt

proces, met een grote foutkans. Als je al die

Reality digitaal werkinstructies voor een

Karin Mous, Eventmanager bij

datasets aan elkaar koppelt - de connected

assemblagewerkplek genereert. “Ook dat

Mikrocentrum, over de motivatie om de

approach - kan de keten veel sneller en

leiden we af van het 3D model”, zegt Bas

evenementen te bundelen.

efficiënter werken.

Model Based Definition

Vervangingsonderdelen on-demand

Verschuren, die verder het evenement aangrijpt om met bezoekers in gesprek te komen over wat zij missen in de

printen

oplossingen voor MBD. Bij Dassault

Voor maakbedrijven lijkt in eerste instantie

Systèmes ligt de nadruk op het 3D

vooral het MBD Solutions Event van belang.

Hoe je CAD-data kunt hergebruiken, tonen

Experience platform, waar alles - inclusief

Sinds ASML enkele jaren geleden de

de andere drie evenementen van 3D

simulatie op basis van het 3D model -

transitie van de 2D tekening naar Model

Production Days. Heel tastbaar is dit bij

samen komt. “Afhankelijk van je

Based Definition in gang heeft gezet,

RapidPro, door velen onterecht nog

ambitieniveau kan een partij hier meer of

schakelen meer OEM’s over op het

geassocieerd met uitsluitend 3D printen of

minder mee doen”, zegt Ivo van Berkel. Ook

toevoegen van PMI data aan het 3D CAD-

additive manufacturing. De technologie is

nieuwe engineering tools als generative

model als alternatief voor technische

al lang het stadium van prototyping voorbij.

design, topologie optimalisatie en zelfs het

tekeningen. Dat zal leiden tot een toename

3D printen wordt al ingezet voor

slicen van een CAD-model om te kunnen

van het gebruik van platformen, zegt Jos

eindproducten en kleine series. ASML laat

3D printen, komt aan bod. “We laten zien

Voskuil, PLM-coach en blogger. “Door alle

op RapidPro zien hoe het 3D printen inzet

hoe wij naar de wereld kijken en hoe we op

partijen met elkaar te verbinden, lopen

voor de huidige machinelijn.

het 3D Experience platform de hele keten

informatiestromen sneller en zonder

integreren, zodat iedereen vanuit een

vertaling door de ketens heen. En we

De digitale assets die engineers in de

single source of truth werkt”, zegt Ivo van

kunnen de ketens optimaliseren.” Hij

productontwikkelingsfase creëren, kun je

Berkel.

noemt dit zelf de connected approach. Jos

aan het einde van de levensfase van een

6

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

product nog eens gebruiken. Dat realiseert

men zowel de productontwikkelingsfase

Materialise oprichter en CEO Fried

men zich amper, betoogt Bart Van der

versnellen, in de productiefase efficiënter

Vancraen opent op 22 juni RapidPro,

Schueren, CTO van Materialise. De markt

werken alsook het onderhoud

onderdeel van 3D Production Days. Een van

voor onderhoud- en vervangstukken voor

vereenvoudigen. Steeds meer

de thema’s in zijn keynote lezing zal

end of life producten leent zich heel goed

machinebouwers zijn in de afgelopen twee

duurzaamheid zijn en de rol van AM hierin.

voor on-demand printen.” Hier ligt dus een

jaren gaan experimenteren met

link tussen het MBD Solutions Event - met

Augmented Reality in de

23 juni. De exposanten zullen beide dagen

PMI data als enabler - en RapidPro en het

onderhoudsdiensten om op afstand

aanwezig zijn.

Smart Maintenance congres. Zowel in het

monteurs te ondersteunen. ASML is daar

lezingenprogramma als bij de exposanten

slechts één voorbeeld van.

vind je in juni tal van praktische tools die

Productconfiguratoren bieden met deze

kunnen worden ingezet bij het digitaliseren

visualisatietechnologie een nieuwe

van voorraden, het produceren van

dimensie. Kijk je puur naar de

obsolete parts en het maken van

productietechnologie, zijn er ook al

enkelstuks. De gieterijen en een partij als

voorbeelden, bijvoorbeeld in de

Castlab laten zien dat de digitale

kwaliteitscontrole.

technologie - 3D model en 3D printen van tooling - naadloos aansluit op de oude,

Het 3D model loopt dus als een rode draad

vertrouwde productietechnologie. Maar wel

door de hele levenscyclus van een product

met veel korte doorlooptijden en kosten én

of onderdeel. Dat brengt 3D Production

minder handjes. Ook het gebruik van PMI

Days in beeld. Mikrocentrum organiseert

data in de kwaliteitscontrole komt aan bod.

het evenement op 22 en 23 juni in het

Smart Maintenance Congres gaat overigens

Klokgebouw in Eindhoven. RapidPro vindt

nog een stap verder door de inzet van

beide dagen plaats. Het Smart Maintenance

digitale middelen te gebruiken om te weten

Congres en Virtual (R)evolution staan op 22

wanneer onderhoud nodig is.

juni op de agenda; MBD Solutions Event op

VR en AR in de maakindustrie CAD-ontwikkelaars zijn al volop bezig met Virtual en Augmented Reality. Daarmee kan

HET 3D MODEL ALS RODE DRAAD DOOR DE HELE PRODUCT LEVENSCYCLUS 3D PRINT MAGAZINE 2-2022

7

WAARDE DIGITAL ASSETS VOOR PRODUCTIE ONDERSCHAT Bart Van der Schueren: te weinig bedrijven kijken naar on-demand printen van reserve-onderdelen 3D printen reikt al lang verder dan prototyping. De digitale assets die engineers in de productontwikkelingsfase creëren, kun je aan het einde van de levensfase van een product nog eens gebruiken. Dat realiseert men zich amper, betoogde Bart Van der Schueren, CTO van Materialise, op Advanced Engineering.

Op de beurs in Antwerpen werden meteen ook de hardware oplossingen getoond.

Advanced Engineering ging veel over smart industry oplossingen, Kunstmatige Intelligentie, 5G en 6G. Technologische ontwikkelingen die voor andere producten gaan zorgen.

Tegelijkertijd verandert de manier van productontwikkeling.

Dat moet tegenwoordig agile gebeuren: korte iteratieslagen; net als bij software moeten producten sneller naar de markt komen, zodat je feedback van de gebruikers kunt gebruiken om het product door te ontwikkelen. “Ontwikkeling en introductie worden steeds meer samengetrokken”, zegt Bart Van der Schueren, CTO van Materialise, in zijn inspiratie sessie op de beurs. “Al in een vroege fase producten verkopen om feedback van klanten te krijgen. Want als men betaalt, geven klanten pas echt feedback.”

8

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

3D printen breder inzetbaar

het product aan de end of life fase is

landbouwmechanisatieproducten CNH.

gekomen. Fabrikanten moeten dan dikwijls

Toen de fabrikant de productielijn voor

In deze manier van productontwikkeling is

nog langere tijd reserve onderdelen

maaidorsers zag vastlopen door gebrek

3D printen breder inzetbaar dan enkel het

aanhouden voor de installed base. “Het

aan onderdelen vanwege de eerste corona

printen van prototypes. De additive

aanhouden van de productietools is

lockdown, heeft CNH Materialise

manufacturing technologie is inmiddels

kostbaar; of bedrijven moeten grote

ingeschakeld om te onderzoeken of 3D

zover, dat er functionele prototypes mee

aantallen bestellen omdat leveranciers

printen een oplossing is. Later leveren is in

gemaakt kunnen worden en zelfs

minimale besteleenheden hanteren. De

deze sector geen optie, meent Bart Van der

aanloopseries. 3D printen kan dus helpen

markt voor onderhoud- en vervangstukken

Schueren. “Dan verlies je namelijk meteen

om sneller iteraties te maken en vlugger de

voor end of life producten leent zich heel

een heel seizoen.” Maaidorsers moeten

eerste producten naar de gebruikers te

goed voor on-demand printen.” Juist omdat

voor het oogstseizoen geleverd worden.

brengen. Bart Van der Schueren ziet 3D

3D printen aan het begin van

CNH gebruikt 3D printen om verstoringen

printen oftewel additive manufacturing

productontwikkeling wordt ingezet, tot en

in de supply chain op te vangen en gaat

alsmaar interessanter worden voor de

met eventueel de eerste producten voor

ook naar de enorme voorraad spare parts

productie van eindonderdelen doordat de

eindgebruikers, hoeft de stap naar on-

kijken.

technologie volwassen is geworden, er

demand printen niet groot te zijn, meent de

meer materialen beschikbaar zijn en de

CTO van Materialise. “Je hebt namelijk al je

kosten dalen. “We kunnen goedkoper

digital asset, dat maakt 3D printen

produceren dan enkele jaren geleden,

interessant.”

waardoor we dus ook grotere reeksen kunnen maken.” Voor aanloopseries kan 3D

CNH wil voorraden digitaliseren

printen een oplossing zijn. Dit betekent dat er digitale modellen zijn, digital assets,

Een voorbeeld hoe 3D printen de visie van

noemt Van der Schueren ze. Die worden

een maakbedrijf verandert, is te vinden bij

volgens hem vaak over het hoofd gezien als

de fabrikant van

DE MARKT VOOR ONDERHOUD- EN VERVANGSTUKKEN VOOR END OF LIFE PRODUCTEN LEENT ZICH HEEL GOED VOOR ONDEMAND PRINTEN

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

9

Geen investeringen in matrijzen Dat je soms door aan het begin van een product-levenscyclus onderdelen te 3D De titanium veiligheidsschacht: boven printen geld kunt besparen, laat een het traditionele onderdeel dat voorbeeld van Materialise zelf zien. Bij het samengesteld is uit meerdere begin van de corona pandemie heeft het componenten, onder het 3D geprinte team binnen een maand een gevalideerd onderdeel in één stuk geprint. (Foto’s: ontwerp voor een inhalator ontwikkeld Airbus) waarmee het tekort aan beademingssystemen opgelost kon worden. “Binnen een maand hebben we het dossier voor toestemming ingezien; een maand later nam Covid-19 af. De productie is bij enkele tientallen stuks gebleven. Met de klassieke route, het maken van spuitgietmatrijzen, zouden we veel geld

L A AG D RE MPE L I G E R 3 D M ETA A LPR I N T E N

hebben verloren.”

WE KUNNEN GOEDKOPER PRODUCEREN DAN ENKELE JAREN GELEDEN, WAARDOOR WE DUS OOK GROTERE REEKSEN KUNNEN MAKEN 10

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Advanced Engineering had zelfs een

past bij de elektronicabusiness”, aldus Nick

primeur op het gebied van 3D printen:

Janssens. “Hier zien we kleinere product

Smans toonde voor het eerst in de

aantallen. Wij zien 3D metaalprinten wel

Benelux de 3D metaalprinter van Kurtz

passen bij onze doelgroep.”

Ersa, de Alpha 140.

Makkelijker instappen Bijzonder aan de Alpha 140, waarvoor het concept ontwikkeld is bij het Fraunhofer ILT

Het idee achter de Alpha 140 is het 3D

in Aken, is dat deze niet met spiegels werkt

metaalprinten binnen handbereik van mkb-

maar de laserkop op een X-Y-assenstelsel

ondernemingen te brengen door de

zit. “Hierdoor is het systeem iets langzamer,

financiële instapdrempel te verlagen én het

wat bij dit bereik minder belangrijk is.

systeem te vereenvoudigen. Zo wordt de

Voordeel is wel dat de laserstraal altijd

metaalprinter geleverd inclusief

loodrecht op het poederbed staat”, legt

slicingsoftware; daarnaast kan men een

Nick Janssens van Smans uit. De grootste

interface naar Autodesk en Materialise

troef is echter dat hierdoor het prijskaartje

Magics krijgen. Het poedersysteem is open,

beter uitpakt.

dus elk poeder dat qua korrelgrootte geschikt is, kan men gebruiken. Kurtz Ersa

Kurtz Ersa is een Duitse onderneming die

levert zelf poeder dat uitgebreid is getest.

zowel actief is in soldeersystemen voor de

Als optie is er een stikstof generator die

industrie (Ersa) als in het precisiegieten

stikstof als beschermgas genereert. “Deze

(Kurtz). Deze laatste activiteit is de reden

wordt geïntegreerd in de machine, zodat je

om in additive manufacturing te stappen.

nooit zonder stikstof valt tijdens het 3D

Door de komst van elektrisch rijden, staan

printen”, legt Clemens Frenzel,

de gietactiviteiten voor met name de

Productmanager AM bij Kurtz Ersa uit. De

automobielindustrie onder druk. Daarom is

tweede optie is een poeder afzuigsysteem

de onderneming op zoek gegaan naar een

met zeef. Daarmee kan men tot 95% van

nieuwe technologie. “En 3D metaalprinten

het poeder hergebruiken.

3D printen van kleine series

Eigen onderdelen 3D printen

Duitsland staat momenteel een prototype van groot formaat metaalprinter, met een

De fabrikant gebruikt de Alpha 140 voor

bereik van 1000 bij 1000 bij 500 mm. Deze

het printen van onderdelen voor de

wordt ontwikkeld voor het 3D printen van

machine. Zo wordt onder andere de

machineframes. In het prototype past Kurtz

houder voor de laserkop geprint. Daardoor

Ersa 8 lasers van elk 400W toe. Deze staan

heeft men een koelkanaal kunnen

op beweegbare armen en bestrijken elk

integreren. Ook een onderdeel voor de

een deel van het bed, met zo’n 300 mm

afzuigunit wordt op de Alpha 140 geprint.

overlap. De machine is ontwikkeld op vraag

Inmiddels zijn er in Duitsland al 18

van een klant, maar zal waarschijnlijk eind

machines verkocht. In de fabriek in

dit jaar in het portfolio komen.

AMR Europe demonstreerde op Advanced Engineering 3D printen als productietechnologie voor enkelstuks en kleine series.

Daartoe liet AMR Europe zowel de Markforged printers zien als de vernieuwe lijn FFF printers van Cubicon die zeker voor behuizingen interessant is.

GS TECHNOLOGY VALUE A DDED PART NER MARKFORGED 3D PRINT ERS

GS Technology presenteerde zich op de stand van 3D Infinity als de nieuwe authorised reseller voor Markforged. Daags voor de beurs in

oplossing”, zegt Gianni Scoponi. Als voorbeeld laat hij een

Antwerpen was de overeenkomst met de Amerikaanse

onderdeel uit een machine zien waarvan de freeskosten

printerfabrikant officieel geworden. Gianni Scoponi, CEO &

(aluminium) al gauw € 175 per stuk bedragen (en je meerdere

Founder van GS Technology: “We verdelen de printers van

aantallen moet bestellen vanwege de instelkosten), terwijl met de

Markforged al langere tijd, nu zijn we officieel value added

Markforged het onderdeel geprint kan worden voor € 50. “Onze

reseller geworden. We leveren namelijk niet alleen de 3D

focus ligt echt op composieten. Daarvan willen we de mensen

printer maar doen ook consultancy samen met 3D Infinity.”

overtuigen.” GS Technology stond op de beurs samen met 3D Infinity. De twee bedrijven werken nauw samen, niet alleen bij het

Zeker de combinatie van nylon met daarin korte vezels en de lange

ondersteunen van maakbedrijven met kennis maar ook bij de

continue vezel die Marforged print, levert een ijzersterk materiaal

opstart van additieve productie.

op waarmee machinebouwers veel onderdelen die ze nu uit metaal maken, kunnen vervangen. “De machine-industrie ziet de aantallen teruglopen. Dan wordt 3D printen juist een interessante

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

11

CURA 5.0: 3D PRINTEN MET VARIABELE LIJNDIKTE Is Cura 5 de opmaat voor de industriële 3D (metaal)printer van Ultimaker en Makerbot?

Enkele weken voordat Ultimaker de fusie met Makerbot aankondigde, presenteerde de 3D printerfabrikant Cura 5.0. Het nieuwe algoritme in de slicer werkt met een variabele lijndikte, waardoor de vulling van complexe werkstukken verbetert. Dit levert met name bij 3D printen met metaalfilament betere resultaten. Is dat de richting die het nieuwe concern op wil?

12

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Miguel Calvo, CTO bij Ultimaker, bestempelt

wanden en fijne details meer sterkte

Cura 5 als de grootste sprong voorwaarts

oplevert.

ooit in de historie van de slicingsoftware als

De mogelijkheid om scherpe hoeken te printen en stabiele wanden zijn twee hoofdaspecten waar we ons tijdens de ontwikkeling van Cura 5 op hebben gericht

het om de kwaliteit van de geprinte

3D metaalprinten

onderdelen gaat. En dan doelt hij met name op het punt dat tot nog toe

Vooral als je met metaalgevuld filament 3D

ontwerpen moeten worden aangepast om

print, levert de nieuwe slicer een veel beter

ze te 3D printen. Cura 5 draait het om. “Van

eindresultaat. Ultimaker en BASF Forward

design voor 3D printen naar 3D printen

AM hebben hier uitvoerig onderzoek naar

voor design.” Daarmee bedoelt hij niet dat

gedaan, onder andere met het Ultrafuse

design for am niet meer belangrijk is. Het

316L en 74H (nog in ontwikkeling) filament.

gaat er met name om dat de algoritmes in

Andrea Gasperini, Business Development

Cura 5 beter weten om te gaan met dunne

Manager bij Ultimaker en verantwoordelijk

wanden en fijne details doordat de lijndikte

voor de metaalprintontwikkeling, zegt dat

waarmee je print niet langer bepaald wordt

hierdoor de stabiliteit van dunwandige

door de nozzle diameter en de ingestelde

producten verbetert en het risico op

lijndikte. Bij een ruimte van 2,5 lijnen breed,

delaminatie tijdens de post processing

worden in Cura 4.x slechts 2 lijnen geprint;

stappen, waaronder sinteren, verkleint.

de rest blijft leeg. In Cura 5.0 wordt de

Door nieuwe features speciaal voor het

breedte aangepast aan de ruimte die

metaalfilament aan Cura 5 toe te voegen,

gevuld moet worden. Hierdoor ontstaat

vereenvoudigt Ultimaker de workflow en

een betere vulling wat met name bij dunne

wordt het eindresultaat van 3D printen met

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

13

Twee iconische namen uit de recente geschiedenis van 3D printen gaan samen: Makerbot en Ultimaker. Samen willen ze de volgende stap zetten: licht industriële 3D printers op de markt brengen.

Prijskaartje tot 20K, maar met de mogelijkheden van printers die nu het dubbele kosten. metaalgevuld filament beter voorspelbaar.

de automatische compensatie voor

“De mogelijkheid om scherpe hoeken te

warping. Tijdens het printproces treden er

printen en stabiele wanden zijn twee

interne spanningen op. Deze worden in

De twee grootste spelers in de desktop

hoofdaspecten waar we ons tijdens de

eerste instantie opgevangen door de

printermarkt voor engineering denken

ontwikkeling van Cura 5 op hebben

bindermatrix. Daarom is het werkstuk na

samen de markt die nog braak ligt, sneller

gericht”, zei Gasperini in het online webinar

het printen geometrisch correct. Als tijdens

te kunnen ontginnen. “Als je naar het

van Ultimaker. Ultimaker merkt dat dit de

het debinden deze matrix wordt

potentieel van 3D printen kijkt, dan zijn we

grootste blokkades zijn in de applicatie-

verwijderd, gaat het werkstuk vervormen,

als industrie nog niet eens begonnen een

ontwikkeling voor 3D metaalprinten met

vooral bij dunne wanden. Hiervoor wordt in

deuk in een pakje boter te slaan”, zegt

een Ultimaker. De holle ruimte die tot nog

het printprofiel dat BASF en Ultimaker

Jürgen von Hollen, CEO van Ultimaker. “Er is

toe ontstaat, kan ook in het gebruik van het

hebben ontwikkeld gecompenseerd. BASF

nog zoveel meer mogelijk.” Precies

metalen onderdeel tot het falen ervan

Forward AM heeft dit uitgebreid getest en

hetzelfde denkt Nadav Goshen, CEO van

leiden, meent Tobias Rödlemeier, Business

onderdelen die tot nog toe niet goed

Makerbot. Hij wijst op het recente initiatief

Development manager bij BASF Forward

geprint konden worden, komen nu wel

van de Amerikaanse regering om het AM

AM. “De defecten zijn er ook na het

zonder vervorming uit het sinterproces.

Forward initiatief te lanceren. Dat heeft tot

debinden en sinteren in het eindonderdeel.” Dit wordt met de variabele

doel om 3D printen bij veel meer kleinere Hardware ontwikkelen

lijndikte vermeden.

maakbedrijven te laten landen. “Een van de problemen is gebrek aan opleiding voor de

Ultimaker en BASF Forward AM werken

AM-werkomgeving omdat de technologie te

nauw samen om het 3D metaalprinten met

inclusief is”, zegt Goshen. 3D printen vergt

de Ultrafuse filamenten door te

kennis en ervaring. Wil de markt voor

Een ander nieuw feature in Cura 5.0 is het

ontwikkelen tot een voorspelbaar en

desktop 3D printers echt van de grond

automatisch schalen. Tijdens het sinteren

betrouwbaar proces. Andrea Gasperini ziet

komen, dan zijn er betaalbare, makkelijk te

krimpt het onderdeel. De mate waarin is

vooral toepassingen in kleine series niet-

bedienen 3D printers nodig voor licht

mede afhankelijk van de geometrie van het

kritische onderdelen, obsolete onderdelen

industriële toepassingen, die betrouwbare

onderdeel maar komt in X- en Y-richting uit

en tooling voor in productieprocessen. Hier

resultaten leveren. Precies daarin hebben

op zo’n 119% en in de Z-richting op 125%.

kan de metaalprinttechnologie

de twee CEO’s en in het kielzog van hen de

In Cura 5.0 kan men hiervoor automatisch

doorlooptijden aanzienlijk verkorten, tot

beide aandeelhouders elkaar gevonden.

het ontwerp schalen; het wordt dus groter

70% voor kleine series. “De route naar de

geprint zodat na het sinteren de juiste

procesbetrouwbaarheid die hiervoor nodig

Nadav Goshen: schaalgrootte en funding

afmetingen overblijven. “Automatisch

is, vereist ontwikkelingen op alle fronten,

nodig en daar zorgt deze fusie voor.

schalen helpt om de eerste belemmering te

hardware, materialen en software.” De stap

vermijden als men gaat 3D metaalprinten”,

qua software zet Ultimaker met Cura 5.0;

aldus Rödlemeier.

BASF Forward AM doet dat met de

Automatisch schalen

materialen. Ontbreekt dus nog de Compenseren voor warping

hardware. Gaat het fusieconcern die stap zetten?

Het derde punt waarop de software het 3D metaalprinten met Ultrafuse verbetert, is

14

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

FUSIE MAKERBOT EN ULTIMAKER MOET VOOR DOORBRAAK VAN 3D PRINTEN IN DE INDUSTRIE ZORGEN

EEN OPLOSSING, GEEN 3D PRINTER

“Het gaat erom dat we de totale markt vergroten, méér gebruikers

de twee

naar de markt halen; niet de bestaande markt uitknijpen”, zegt

aandeelhouders

Nadav Goshen. Het fusiebedrijf zal nooit focussen op industriële

meegeven als

hoogvolume toepassingen, voegt Jürgen von Hollen toe. De markt

bruidsschat,

voor Ultimaker en Makerbot ligt juist daaronder: licht industriële

zorgen voor een

toepassingen. “Waar we het potentieel zien, is in toepassingen

goed gevulde pot

waarin we vandaag de dag nog niet actief zijn.” Eigenlijk de

voor het

toepassingen waarvoor nog amper 3D printers worden gebruikt.

ontwikkelen van de

Jürgen von Hollen: braak liggende markt voor licht industriële 3D printers

betaalbare 3D Oplossingen aanbieden

printoplossing van grofweg 10 tot 20.000 euro. Het fusieconcern wil in deze prijsrange een licht industriële 3D printer ontwikkelen, die

Om deze markt te ontwikkelen, moet er geïnvesteerd worden,

de capaciteiten heeft van systemen die vandaag de dag het dubbele

zowel in nieuwe hardware, vooral in software maar bovenal in

kosten. 3D printers voor kleine volumes. Voor Jürgen von Hollen is

applicatie-ontwikkeling. Jürgen von Hollen: “Als we geen

focus op de markt, klantengroep en toepassingen cruciaal. Hij denkt

oplossingen kunnen ontwikkelen waar onze klanten op kunnen

dat het daar mis is gegaan met de markt tot nog toe. Voor veel

vertrouwen en die flexibel is, zullen we nooit een stap hoger komen.

klanten is het lastig om uit te vinden welke technologie het meest

Dat is dan ook de eerste stap die we moeten zetten.” De fusie en

voor hen geschikt is vanwege de verwarring die de sector zelf

vooral de ruim 62 miljoen dollar die de beide aandeelhouders in het

veroorzaakt. “We zullen erg specifiek en gefocust moeten zijn op de

fusiebedrijf willen investeren, moeten deze ambitie vleugels geven.

manier waarop we naar onze markten gaan en hoe we ons portfolio

Gezamenlijk, zeggen de beide CEO’s, kunnen Ultimaker en

positioneren. Het moeten oplossingen zijn die klanten begrijpen. Ze

Makerbot dat beter en sneller doen dan elk afzonderlijk. Mede

moeten erop kunnen rekenen dat de machines leveren wat ze

omdat er nauwelijks overlap is, noch qua hardware, noch qua

beloven.” Licht industrieel, dat is het woord dat beiden regelmatig

software en al helemaal niet in de afzetmarkten en de

laten vallen in de toelichting op de fusieplannen en de nieuwe

salesbenadering. Makerbot verkoopt via een multi-channel aanpak

strategie. Nadav Goshen verwacht dat de huidige producten

vooral in de VS en Ultimaker enkel via resellers vooral in Europa. Ze

overeind blijven; er zullen nieuwe aan toegevoegd worden, met

kunnen dus van elkaars expertise profiteren en de go to market

meer mogelijkheden. Uiteindelijk gaat het echt om de oplossing, het

versnellen. Jürgen von Hollen gelooft daarbij nog steeds in een rol

totaalplaatje van hardware, software en de rest wat nodig is. Nadav

voor de resellers, meer misschien wel dan ooit. Om te kunnen

Goshen: “Onze klanten 3D printen niet. Ze hebben hun eigen

groeien in de nieuwe markten, moeten de bedrijven dichtbij de

applicaties, hun eigen behoeften. Ze moeten succesvol zijn in wat ze

klanten zijn. “Je moet ook local acteren.”

doen. Ons doel is om hen competenties voor in hun processen aan te reiken waarmee ze dat realiseren.”

Nieuw prijskaartje: tot 20 mille De uitdagingen die er liggen, zijn schaalvergroting en funding, meent Nadav Goshen. Daarom is de fusie juist goed: het fusiebedrijf krijgt de schaalgrootte en de ruim 60 miljoen dollar die

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

15

DUURZAAMHEID

TRIGGER VOOR AM Chiron ontwikkelt met partners reparatieproces van zware gereedschappen

Wordt duurzaamheid de trigger voor de mould & dies industrie om additive manufacturing te omarmen? De eerste ervaringen met additief gerepareerde smeedmatrijzen wijzen erop dat de voordelen verder gaan dan de duurzaamheidsaspecten. Een drie keer zo lange standtijd levert direct economisch voordeel op.

16

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

De interesse voor de reForm workshop die

hogeschool Furtwangen die

machinebouwer Chiron tijdens het Open

samen met Chiron onderzoek

House organiseerde, was groot. Voor Axel

doet naar dit thema. “De

Boi, hoofd AM bij de

producteigenschappen worden

werktuigmachinefabrikant, komt dat niet

bepaald door hoe het gesmolten

helemaal als een verrassing. "Als je near net

materiaal weer stolt.” Door de

shape vormen print, speelt momenteel de

snelle afkoeling (meer dan 1000

muziek bij reparatie en coating", zegt hij

graden Kelvin per seconde) zal

aan het begin van de workshop. Dat zijn

het stollen niet via de normale

twee toepassingen waar Chiron zich met

fasen verlopen. “Er kan

name op richt met de DED-technologie.

constitutionele onderkoeling

Chiron zet de AM Cube in voor het

ontstaan; er kunnen nieuwe

metaalprinten van 3D modellen; voor het

microstructuren ontstaan", zegt

coaten van met name schijfremmen is

professor Mozafarri-Jovein. De

hiervan afgeleid de AM Coat. Deze laatste

warmtebehandeling die vaak na

werkt alleen met poeder; de AM Cube

de AM-stap volgt, heeft weer

wordt met drie laserkoppen geleverd,

effect op de microstructuur van

waarmee ofwel poeder ofwel draad wordt

het opgelaste materiaal. De

opgelast. Met de drie koppen, die de robot

onderzoeken naar de met additive

automatisch wisselt, maken klanten hun

manufacturing opgelaste lagen laten echter

eigen configuratie. Om het oplassen van

zien dat de materiaalsamenstelling zeer

metaal te monitoren, zet de

homogeen is.

De AM Cube is de 3D metaalprinter van Chiron die over drie laskoppen beschikt, naar keuze van de klant voor draad of poeder of beide.

machinebouwer de Dataline software in, die eerder werd ontwikkeld om data uit de

Langere standtijd

werktuigmachines te lezen. Visionline AM is de oplossing die aanvullend op data het

Hammerwerk Fridingen, met smederijen in

proces vastlegt met camera's.

het Zwarte Woud en Tsjechië, produceert al sinds 1935 smeeddelen van 3 tot 100

Smeedmatrijzen herstellen

kilogram. Per dag worden zo'n 30 verschillende componenten gesmeed, alles

Een concrete toepassing die Chiron samen

bij elkaar 200 ton op een gewone werkdag.

met Hammerwerk Fridingen test, is het

“Zoveel gereedschappen hebben we dus

repareren van smeedgereedschappen.

ook nodig", legt Dominik Hipp uit, die de

Deze gereedschappen hebben het tijdens

toolingafdeling leidt. De Duitse

het smeden zwaar te verduren. Er kunnen

toeleverancier van smeeddelen is in het

verschillende slijtagevormen ontstaan, legt

project van Chiron gestapt omdat het

Michael Nolde van Capilla

aankopen van 1.2347 materiaal voor de

Schweissmaterialen uit. Thermische

matrijzen moeilijk is, kostbaar en men

slijtage, abrassieve vermoeiing, adhesie en

verwacht een enorme materiaalbesparing

noem maar op. Het handmatig oplassen

te realiseren door de gereedschappen te

van nieuwe lagen is gangbaar in deze

repareren. “En we verwachten een

sector. Als je dat proces automatiseert,

kostenbesparing door de langere

betekent dat een flinke stap vooruit. Een

standtijden van de gereedschappen.” Dat

punt van aandacht is met name de invloed

laatste wordt bevestigd door de eerste

van het snelle stollen van het materiaal,

resultaten. Deze matrijs is met de AM Cube

zegt professor Hadi Mozaffari-Jovein van de

opgelast en daarna metallurgisch

Repareren van tandwiel van een windturbine kost 80% minder energie dan een nieuw tandwiel maken

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

17

onderzocht. De hechting op het

testen en hopen op een vergelijkbare

oorspronkelijke substraat blijkt volkomen

standtijdverlenging.”

vrij te zijn van fouten. Daarna is een smeedring, die uit 7 delen van elk 74 mm

Tandwielen windturbines

diameter bestaat, hersteld met de AM

Foto boven: een deel van de snijring van het smeedgereedschap is met draad oplassen in de AM Cube hersteld . Op de kleine foto rechts de 3D geprinte tand en links daarnaast na de machinale bewerking op een Chiron CNCbewerkingscentrum.

Cube. Inclusief een thermische

Het oplassen van de versleten complexe

nabewerking heeft dat 230 minuten gekost.

geometrie gaat met de AM Cube

Dominik Hipp: “Normaal halen we met deze

gemakkelijker dan met de hand omdat het

smeedringen 17.000 onderdelen; nu zitten

hele proces digitaal verloopt. Dat geldt ook

we al op 40.000 onderdelen die we ermee

voor een ander onderdeel dat Chiron

gesmeed hebben zonder dat we uitval

samen met partners test: een tandwiel uit

hebben door slijtage.” Met een grotere

de aandrijving van een windturbine. Het

smeedring heeft men zelfs een 3 keer

idee is de tandwielen als ze te veel slijtage

langere standtijd gehaald, waarbij de series

vertonen, te vervangen door exemplaren

ook nog eens meerdere keren onderbroken

waarvan de tanden opnieuw zijn opgelast.

zijn. Op dit moment wordt een snijring met

De totale bewerking, wegfrezen van de

een complexe geometrie getest. “Deze is

beschadigde tanden, het oplassen en het

vanwege de complexe geometrie lastig met

nabewerken ervan op een 5-assig

de hand op te lassen. We gaan er nu mee

bewerkingscentrum van Chiron wordt in Siemens NX geprogrammeerd. In Siemens NX wordt dan de AM-module gebruikt. “We

We verzamelen nu data om te analyseren; de volgende stap is de kwaliteit voorspellen. Dan kunnen we realtime de parameters bijstellen 18

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

kunnen alle programma's en simulaties in dezelfde softwareomgeving doen", zegt Cedric Bardenhagen, key accountmanager van Siemens voor Chiron. In de AMsoftware voor additive manufacturing kan elke laag die de AM Cube print afzonderlijk geprogrammeerd worden.

AM COAT

“Doorslaggevend is echter dat we

Intelligentie kan hier een rol bij gaan

naderhand niet een simulatie doen die

spelen. Uiteindelijk moet de besturing het

interpreteert, maar die de digitale tweeling

proces autonoom gaan bijsturen op basis

van de machine gebruikt die identiek is aan

van de procesdata en de ervaringen die

de echte machine", zegt Cedric

digitaal in de database zijn opgeslagen.

Bardenhagen. Daar komt nog bij dat de

Hoever we daar van verwijderd zijn? Axel

robot in de AM Cube (zowel de 6 assen als

Boi: “Een half jaar geleden zou ik gezegd

de 2 assen in het werkstuk)

hebben: vergeet het maar. Dit proces is zo

geprogrammeerd wordt als de assen van

complex en ondoorzichtig door de vele

een bewerkingscentrum. Het repareren van

factoren die invloed hebben. Kunstmatige

het tandwiel is een demonstrator voor de

Intelligentie helpt ons vooruit te komen;

AM Cube die Chiron en Siemens hebben

zorgt dat we sneller goede resultaten

Naast de AM Cube heeft Chiron ook

uitgewerkt. De sterkte van de tandwielen is

halen.” Er zijn veel knoppen in het AM-

een AM Coat ontwikkeld. Hiermee

volgens Bardenhagen net zo goed als het

proces waaraan je kunt draaien.

worden remschijven - of andere ronde

origineel. Bij het repareren van tandwielen

“Kunstmatige Intelligentie wordt een

producten - voorzien van een slijtvaste

is het thermisch harden wel een

belangrijke ondersteuning om het proces

deklaag. Deze toepassing is ontstaan

noodzakelijke stap. “Daarom frezen we ook

een stap verder te brengen.” Maar additive

doordat de Euro 7 norm voor auto's en

alle tanden af, niet alleen de beschadigde.

manufacturing blijft aanvullend op de CNC-

vrachtwagens eisen gaat stellen aan de

Anders ontstaan er materiaalverschillen als

freestechnologie, waar Chiron al zolang

maximale emissie van fijnstof. De rem-

we naderhand ook bestaande tanden weer

actief in is. De combinatie kan de productie

men zijn daar een belangrijke bron van.

harden.” Siemens heeft berekend dat het

van gereedschappen en andere zware,

Een tweede aanleiding voor de

energieverbruik van een in de AM Cube

slijtagevoelige componenten duurzamer

ontwikkeling van de AM Coat is de

gerepareerd tandwiel 80% minder is dan

maken.

komst van de elektrische auto. “Deze

het frezen van een compleet nieuw. Zelfs

gebruiken veel minder de remmen om

als je een nieuw tandwiel produceert van

snelheid te minderen dan een auto

gerecycleerd staal, blijft de

met een verbrandingsmotor. Een

energiebesparing fors.

elektrische auto kan veel meer afremmen op de elektromotor en energie

Procesmonitoring

terugwinnen", legt Lars Pyczak uit, die zich met de ontwikkeling van de coa-

Chiron heeft voor de werktuigmachines

tingtechnologie bezighoudt. Het nadeel

Dataline ontwikkeld. Hierin worden alle

hiervan is dat door het geringere

data uit de machine verzameld en

gebruik van de remmen, vliegroest op

geanalyseerd. Inmiddels is Dataline AM ook in een eerste versie klaar. Till Oeschger, Productmanager AM, geeft toe dat er nog veel ontwikkeling nodig zal zijn. “De productiviteit en reproduceerbaarheid zijn nog niet vergelijkbaar met de verspaning.”

de schijf kan ontstaan. Bij een noodDe sprekers in de reForm workshop. Van links naar rechts professor MozaffarriJovein, Cedrec Bardenhagen, Axel Boi, Dominik Hipp, Michael Nolde en Till Oeschger.

stop waarbij wel fysiek moet worden geremd, kan dat voor problemen zorgen. Dat denkt men te voorkomen met een speciale coating.

Ook moet er nog het nodige werk handmatig worden gedaan. Toch denkt hij dat Dataline AM in combinatie met Visionline AM, het vastleggen van het proces met camera's, de technologie richting industriële serieproductie duwt.

“We verzamelen nu data om te analyseren; de volgende stap is de kwaliteit voorspellen. Dan kunnen we realtime de parameters bijstellen.” Hiervoor is het belangrijk dat Chiron een uitgebreide database opbouwt met parameterinstellingen. Kunstmatige

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

19

SPARE PARTS MARKT

CASTING ON-DEMAND REALITEIT

Castlab ontwikkelt eerste bibliotheken met 3D modellen voor Europese spoorwegbedrijven

De Spotify van de metaalindustrie: zo noemde Koen Melis twee jaar geleden Castlab, zijn initiatief voor de servitization van de gietindustrie. Eind dit jaar zal Castlab voor de Nederlandse Spoorwegen zo’n 50 gietstukken gedigitaliseerd en gevalideerd hebben, klaar voor on-demand productie binnen tien werkdagen. Nu ook Deutsche Bahn en de Zwitserse spoorwegen zich in Tilburg hebben gemeld, gloort een internationaal netwerk van innovatieve gietbedrijven. “Geen Spotify, maar Uber eats”, zegt Koen Melis.

“Gegarandeerde kwaliteit, geleverd door lokale partners.”

20

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

De ExOne zandprinters van Sanders Gears Casting Machining / 3Dealise hebben een belangrijk aandeel in de korte doorlooptijd die Castlab hanteert. Door de zandkernen en mallen te 3D printen (foto boven) zijn deze binnen enkele dagen beschikbaar in de gieterij. (Foto: 3Dealise)

Railinfra is de eerste sector waarin Koen

Machining / 3Dealise en Aluminium Gieterij

Melis bezig is om Castlab op te schalen.

Oldenzaal. “Gieterijen met hetzelfde DNA.”

Voor de NS gaat het om zo’n 150 artikelen

Samen gaan ze de omslag maken van een

die nu geselecteerd worden; 50 daarvan

race to the bottom naar een propositie

moeten eind dit jaar in de library zitten.

waarvoor klanten een fatsoenlijke prijs voor

Deutsche Bahn en de Zwitserse

gietstukken willen betalen. Omdat hun

Spoorwegen zijn ook al klant, net als grote

probleem snel wordt opgelost. “Het is toch

Europese bouwers van treinstellen. Zij zijn

van de gekke dat kennis en kunde uit

enthousiast over de oplossing die Castlab

Nederland wegvloeit, dat we van 150 naar

biedt: vervangende gietstukken leveren, in

25 gieterijen zijn gegaan, terwijl er wel

gecertificeerde kwaliteit binnen 10

vraag is. Je moet die alleen anders invullen.”

werkdagen, zodat het rijdend materiaal niet maandenlang stil staat. En zonder

Veiligheidskritische onderdelen

minimale bestelhoeveelheden die alleen

Eh Spotify? Ik denk dat Uber eats beter past.

Gegarandeerde kwaliteit geleverd door lokale partners

maar tot onnodige voorraden leiden. De

Castlab heeft software ontwikkeld waarmee

respons die Koen Melis de voorbije twee

in de stukslijst van een gemiddeld railinfra

jaren heeft gekregen vanuit de Europese

bedrijf snel de gietstukken geselecteerd

railinfra sector, versterkt zijn idee dat de

kunnen worden die passen binnen het

gietindustrie het over een andere boeg

concept. Het gaat altijd om reserve

moet gooien. Twee jaar na de lancering op

onderdelen en obsolete parts, ook

RapidPro, staat Castlab er dit jaar opnieuw.

veiligheidskritische onderdelen. Zodra de

Nu samen met partners uit de

digital inventory tool op de stuklijst wordt

gietindustrie: Sanders Gears Casting

losgelaten, genereert de software aan de

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

21

Het Castlab concept heeft ook al de interesse getrokken uit de hightech machinebouw. Niet voor het gieten van spare parts, maar voor onderdelen voor nieuwe machines

hand van enkele criteria een dashboard

zijn gedaan. Daarna wordt tijdwinst

met scores van artikelen die ‘castable’ zijn

geboekt door in het gietproces te 3D

en of ze urgent zijn of niet. “We werken

zandprinten. 3Dealise, het

momenteel ook nog aan een tool

zandprintbedrijf van Sanders, print de

waarmee we de besparing op de total

gietmallen en kernen. In principe is zo’n

cost of ownership inschatten”, zegt Koen

model binnen twee dagen beschikbaar

Melis. Hij merkt echter dat de grote

om te gieten. Dure malkosten en lange

concerns tegenwoordig vooral letten op

doorlooptijden komen te vervallen;

doorlooptijdverkorting, verkleinen van

daarom is enkelstuks productie een

voorraden en de CO2 besparing die ze

interessante en vaak betere optie. En dan

kunnen realiseren. Zodra de onderdelen

komt het derde aspect: capaciteit

geselecteerd zijn, wordt de digital twin

vrijhouden bij de partnergieterijen. Koen

ontwikkeld. “Als er al 2D tekeningen

Melis: “Deze aanpak vergt een andere

beschikbaar zijn, zijn dit vaak geen

mindset in de gieterij, waar ook Melis aan

giettekeningen.” De klant valideert deze

heeft moeten wennen. Gieterijen zijn

digital twin en certificeert het gietproces.

gewend grote series te maken en moeten

“Dat blijkt nogal een tijdrovend proces te

nu op een ochtend twee gietstukken

zijn”, merkt Koen Melis op. Castlab heeft

maken. Daar zijn ze niet op ingesteld.”

de eerste digital twins in de bibliotheek

Zeker niet de gieterijen die hun processen

gezet. Vanaf dat moment kan de klant

hebben geautomatiseerd. Je moet

met één muisklik de gecertificeerde

capaciteit vrijhouden, zegt Koen Melis. En

gietstukken bestellen, met een minimale

zorgen dat je je gieterij snel kunt

besteleenheid van 1 en leverbaar - als

omstellen naar een ander product. Het is

onbewerkt gietstuk - binnen 10

een nichemarkt, maar wel met een goed

werkdagen.

perspectief, is zijn overtuiging. De kracht van het concept zit volgens Koen Melis in

3D zandprinten

de combinatie van innovatieve technologie - de digital twin en het 3D

De tijdwinst die Castlab realiseert, komt

zandprinten - met het traditionele

allereerst door de digitalisering van het

gietproces, met gecertificeerde materialen

model, de digital twin en dat deze direct

en processen. Fast, smart and certified,

in de digital library wordt geplaatst en

daar gaat het in de sector om. “Die

klaar is voor gebruik. Alle voorbereidingen

technologie heeft nog een lange weg te gaan. Bij ons is 3D printen geen doel, maar een middel. Uiteindelijk gaat het om het vakmanschap.”

Interesse uit hightech industrie De railinfrabedrijven, waar rijdend materiaal vaak een halve eeuw en langer mee gaat, zien in het Castlab concept een oplossing om grote voorraden te vermijden en snel het materiaal opnieuw rijdend te krijgen. De grote concerns zetten bovendien versneld in op het

Koen Melis: interesse voor Castlab concept groeit ook in de hightech industrie voor nieuwe componenten.

22

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

verduurzamen van supply chains. “Het hoger management wil geen grote voorraden meer met onderdelen uit Verwegistan”, zegt de Tilburgse ondernemer. Het concept heeft echter ook al de interesse getrokken uit de hightech machinebouw. Niet voor het gieten van spare parts, maar voor onderdelen voor nieuwe machines.

Koen Melis: “Met onze methode krijgt de

SANDERS PROFITEERT VOLOP VAN ZANDPRINT TECHNOLOGIE

klant flexibiliteit; ze kunnen doorgaan met het engineeren van het onderdeel omdat ze geen dure matrijs nodig hebben Als het design verandert, laten

Bij Sanders Gears Casting Machining / 3Dealise staan inmiddels twee 3D

we morgen met de zandprinter de

zandprinters, die via dochteronderneming 3Dealise ook voor andere

nieuwe vorm printen.”

gieterijen werken, zoals Castlab. Voor het interne gietwerk worden ze ook dagelijks ingezet. “Wij gieten bijna niks meer op traditionele modellen”,

Netwerk uitbreiden

zegt Ruud Teunissen van Sanders.

Komende jaren wil Koen Melis het

“We houden bijna geen voorraden van modellen meer aan voor onze klanten.

netwerk van samenwerkende gieterijen

We maken de modellen digitaal, op afroep, met onze beide zandprinters.

en straks ook verspanende bedrijven

Vooruitstrevend gieten past wel bij ons. We halen met onze zandprinters

rond Castlab verbreden en vergroten.

mooie opdrachten uit de markt.”

Eventueel zelfs naar het buitenland, omdat het niet zinvol is in de Benelux

Sanders heeft als eerste Nederlandse gieterij al jaren geleden geïnvesteerd in

onderdelen on-demand te gieten en dan

de zandprinttechnologie van ExOne, tegenwoordig onderdeel van Desktop

naar de andere kant van de wereld te

Metal. Op de twee 3D zandprinters, die dagelijks gebruikt worden, print de

verschepen. “Dan zoeken we in die

gieterij de gietmodellen, de zandvormen of de kernen. Deze oplossing maakt

andere landen partners die in dit

niet alleen opslag van houten modellen overbodig, Ruud Teunissen merkt ook

concept passen. Castlab is een

dat klanten die met prototypes bij de gieterij aankloppen, hun ontwikkeltraject

servicebedrijf, niet een productiebedrijf.”

kunnen versnellen. “In twee weken tijd kunnen we vier prototypes gieten.” De

Twee jaar geleden noemde hij het model

gieterij kan de volledige engineering voor onder meer reverse engineering in

nog de Spotify van de metaalindustrie,

eigen huis doen, inclusief 3D scannen, digitaliseren van modellen en data

omdat klanten tegen een bepaald

verder verwerken tot bijvoorbeeld STEP files.

abonnementsgeld de beschikking krijgen over een bibliotheek met

Te goedkoop verkocht

gevalideerde 3D modellen die ondemand gegoten kunnen worden. Een

Door de supply chain problemen, de lange levertijden en de afgenomen

duurzame oplossing vraagt echter om

leverbetrouwbaarheid van Aziatische gieterijen, neemt de interesse voor

een Uber eats aanpak, zegt hij nu.

Nederlands gietwerk toe, alhoewel Ruud Teunissen ook merkt dat het idee dat

“Wereldwijd kwaliteitsproducten leveren

gietwerk goedkoop moet zijn, diep ingesleten is bij inkopers. “We hebben

gemaakt door sterke lokale

onszelf te goedkoop verkocht. Gieten kent 3000 parameters; gieten is een

leveranciers.” Maar wel gedigitaliseerd

ingewikkeld proces, dat kan niet goedkoop zijn.” Ook bij Sanders ziet men 3D

en gevalideerd in Tilburg.

zandprinten als de innovatie voor nu en maakt men zich nog niet druk over concurrentie door 3D metaalprinten. “Zodra de materialen gecertificeerd moeten zijn, lopen gieten en 3D metaalprinten niet meer in de pas met elkaar.

Traditioneel gietwerk verdwijnt niet zo snel als menigeen soms denkt.” Dat neemt niet weg dat de gieterij op dit moment de mogelijkheden van 3D metaalprinten verkent.

Sanders Gears Casting Machining / 3Dealise staat naast Castlab op 3D Production Days en toont hoe het zandprintproces werkt.

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

23

ON THE FLY LASER SPOTGROOTTE

VERDUBBELEN Raylase combineert nLight fiberlaser met zoomfunctie in eigen scanneroptiek

Tot nog toe geldt bij Laser PowderBed Fusion metaalprinters ofwel snel en minder nauwkeurig of omgekeerd: nauwkeuriger maar wel trager. Dat, zo zeggen experts, remt de toepassing van additive manufacturing af. Snellere AM-systemen voor metaal, die wel voldoende nauwkeurig zijn, kunnen het toepassingsgebied voor LPBF-systemen vergroten. In Duitsland denkt men de oplossing te hebben gevonden.

24

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Met de variabele spotgrootte, die in milliseconden wordt aangepast, verbreden machinebouwers het procesvenster van hun AM-machines..

De uitdaging bij LPBF-systemen is om een

Wat doet de ring mode laser?

hoge snelheid te combineren met een

Voor de hatching strategie tijdens het 3D metaalprinten biedt het wisselen van profiel een belangrijk voordeel, namelijk dat de breedte van de laserstraal variabel is

homogene smelt van de metaalpoeders.

Bij de AFX-1000 fiberlaser kan men zeven

Dat laatste is namelijk belangrijk voor de

verschillende straalprofielen kiezen. Deze

kwaliteit van het geprinte werkstuk, niet

variëren van single mode spotsize tot ring

alleen voor het oppervlak, ook voor de

mode spotsize. Anders gezegd: de

dichtheid van het onderdeel. Hoe

laserstraal wordt ofwel gebundeld in één

homogener het poeder smelt, des te vaster

punt of er is een cirkel van laserlicht met in

wordt het werkstuk en des te beter de

het midden nog een deel van de lichtstraal.

structuur van het oppervlak. Het Duitse

Het wisselen tussen deze verschillende

Raylase denkt deze combinatie te leveren

profielen gebeurt binnen enkele

met de nieuwe AM-module Next Gen.

milliseconden. Voor de hatching strategie

Hiermee kan de laserspot diameter

tijdens het 3D metaalprinten biedt dit een

dynamisch worden ingesteld, terwijl de

belangrijk voordeel, namelijk dat de

scanner een uitgekiende zoomfunctie heeft

breedte van de laserstraal variabel is. Voor

om de straal verder te verbreden. De

het smelten van veel poeder kiest men een

module combineert de AFX-1000 laser van

bredere straal; voor de buitenkant van het

nLight, een programmeerbaar ringvormig

product waar men een zo hoog mogelijke

straalprofiel, met het dynamisch instelbaar

oppervlaktekwaliteit wil, kiest men voor de

scanner spiegeloptiek van Raylase.

single mode instelling. Vergeleken met een

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

25

klassieke single mode laser, levert dit al een Het expertteam (v.l.n.r.): Wolfgang

2,8 keer hogere snelheid op waarmee de

Lehmann (Head of Product

metalen onderdelen worden opgebouwd.

Management, RAYLASE), Christian Schröter (Sales Director Optoprim,

RAYLASE), Jan Bernd Habedank (Leiter TCC, RAYLASE), professor Katrin Wudy (TUM), Jonas Grünewald wetenschappelijk medewerker TUM.

Raylase werkt bij de ontwikkeling van deze nieuwe lasermodule samen met de TUM in

En wat voegt de zoomfunctie toe?

Philipp Schön (CEO, RAYLASE), Marc Schinkel (Application Engineer,

Wat geven de onderzoeken aan?

München, de technische universiteit in de hoofdstad van Beieren. Professor Katrin

Raylase combineert deze fiberlaser met de

Wudy, die aan de universiteit onderzoek

zoomfunctie van de AM Module. Hierdoor

doet naar LPBF-technologie, richt zich met

wordt de productiviteit verder verhoogd,

haar onderzoek met name naar de invloed

omdat de spoorbreedte van de laser in

van het straalprofiel op de vorming van de

totaal met een factor tot 5,5 wordt

microstructuur. Die is immers bepalend

vergroot. Wolfgang Lehmann, hoofd

voor de kwaliteit van het werkstuk. Hoewel

Product Management bij Raylase, legt uit:

het onderzoek nog in volle gang is, wijzen

“We kunnen de laserbanen met een zeer

de eerste resultaten in de richting dat de

hoge nauwkeurigheid tot <5 µm precies

variabele spotdiameter én het vergroten

positioneren. Dat doen we tijdens het

hiervan elkaar niet bijten. Professor Wudy

proces, traploos. Afhankelijk hiervan moet

ziet juist mogelijkheden om de

de focusdiameter worden aangepast. Met

eigenschappen van het werkstuk te sturen

de AM Module Next Gen kunnen we

door het juiste straalpofiel te koppelen aan

hoogdynamisch de spotgrootte

de eigenschappen die men in een bepaald

verdubbelen.” Op die manier kan men de

deel van het werkstuk wil hebben. “Bij het

tijd die nodig is om de onderdelen

smelten op basis van een poederbed

laagsgewijs op te bouwen verkorten. De

groeien de afzonderlijke korrels, bij het

kwaliteit blijft intact doordat de nieuwe

stollen van het smeltbad, in de

module voor een zeer homogeen smeltbad

tegenovergestelde richting van de

zorgt. Bovendien kan men de buitenkant

warmtestroom. Door de andere geometrie

van het werkstuk, of zeer fijne details,

van het andere straalprofiel, zien we een

printen met de laser in single mode

veranderde warmtebalans.” De

instelling en eventueel hiermee de

microscoopbeelden laten een andere

buitenzijde nog een keer nabewerken.

korrelstructuur zien, net als korrelgrootte.

Deze twee aspecten zijn gedeeltelijk verantwoordelijk voor

Professor Katrin Wudy onderzoekt aan de

werkstukeigenschappen zoals treksterkte

TUM met name de invloed van het

of rek bij breuk. “Als we nu de korrelgroei

straalprofiel op de vorming van de

door de specifieke keuze van

microstructuur.

26

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

procesparameters en bundelprofielen

ondanks de hogere snelheid waarmee het

voor het onderdeel kunnen aanpassen,

onderdeel wordt opgebouwd.

STRATASYS PA12 EN PP VOOR SAF H350 PRINTER

resulteert dit in andere eigenschappen,

Stratasys lanceert twee nieuwe

bijvoorbeeld bijzonder sterk of juist

materialen voor de SAF H350

ductiel”, zegt Katrin Wudy. De

poederbedprinter: PA12 en

eigenschappen kunnen zelfs binnen een

Polypropyleen. Professor Neil Hopkinson,

hatch strategie worden aangepast omdat

Stratasys VP Additive Manufacturing

de profielen in milliseconden gewisseld

Technology, ziet met de nieuwe

kunnen worden.

Tot vier Next Gen AM modules combineren

materialen het aantal toepassingen voor

Raylase kan tot vier van deze AM

PA12 zorgt voor een hogere nauwkeurigheid

deze poederbed 3D printer verbreden.

Verschillende eigenschappen in fietscrank

modules combineren. Ze worden dan

dan het op basis van duurzame

Een voorbeeld van de mogelijkheden die

vanuit één besturing aangestuurd. De

grondstoffen gemaakte PA11. Hiermee kan

hierdoor ontstaan, is de productie van

koppen bewegen dan parallel, zodat de

men machine-onderdelen 3D printen die

een fietscrank. De klemming hiervan

productiviteit van het AM-systeem nog

vanwege de nauwkeurigheid tot nog toe

moet zo hard en slijtvast als mogelijk zijn,

eens vergroot. Optioneel kan men een

vooral CNC-frees- en draaidelen zijn.

maar de arm zelf moet meegeven en dus

fotodiode of een pyrometer aan het

“Onderdelen die een hoge nauwkeurigheid

ductiel zijn. Ga je deze crank printen met

systeem koppelen voor het monitoren

vergen omdat ze in een samenstelling

een geringe snelheid en hoog

van het proces en het smeltbad. De

toegepast worden”, legt Hopkinson uit.

laservermogen, ontstaan er keyhole

Duitse leverancier van nLight Laser,

PA12 biedt voldoende stijfheid voor dit

effecten. Kiest men voor een hoge

Optoprim, is bij dit project betrokken.

soort toepassingen. Het tweede materiaal is

voeding met een laag vermogen, zal het

PP, Polypropyleen, een van de meest

smeltbad onvoldoende diep zijn. De

gebruikte kunststoffen. “Ook daarmee

nieuwe combinatie kan, aldus Lehman,

begeven we ons op braak liggend terrein

hoge scansnelheid combineren met een

met de SAF printer”, aldus Neil Hopkinson.

homogeen smeltbad. En het ene deel

Hij denkt dan met name aan kunststof

wordt hard en slijtvast, terwijl de arm

onderdelen die een zekere ductiliteit

buigzamer wordt geprint. Dat komt met

moeten hebben. “Hoever kunnen we

name door het gebruik van het ring mode

onderdelen buigen zonder dat ze breken?”

profiel van de laser. Katrin Wudy ziet in de

Polypropyleen wordt wereldwijd breed

nieuwe lasermodule een kans om het AM-

ingezet voor tal van spuitgietdelen en is

proces niet alleen sneller te maken, maar

geaccepteerd in de productie van

ook procescondities te optimaliseren

hoogvolume componenten. Stratasys wil die

zodat het smeltbad rustiger wordt

markt ook in met de SAF H350 printer.

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

27

SNELLERE EN HOOGWAARDIGE FIETSEN DANKZIJ AM Renishaw helpt Britse baanwielrenners en Spaanse en Britse fietsfabrikanten bij AMproductie van fietsonderdelen

28

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Een complete fiets in één keer

Renishaw was enkele jaren geleden de

baanwielrenteam van British Cycling

3D printen in metaal is nog

eerste fabrikant van 3D metaalprinters

onder handen genomen. De coureurs

altijd een uitdaging. Maar zowel

die een volledig fietsframe 3D printte.

halen door de helling van de baan, tot

in de ontwikkeling van snellere

Weliswaar niet in één geheel, maar

42 procent, snelheden die kunnen

racefietsen door ze te

Empire Cycles wist met het topologisch

oplopen tot 90 km per uur. De meeste

personaliseren alsook in de

geoptimaliseerd titanium ontwerp wel

velodroom fietsen hebben een carbon

productie van hoogwaardige

een titanium mountainbike te

stuur om de aerodynamica te

titanium- en carbonfietsen,

produceren die slechts 1400 gram

verbeteren, het gewicht te

zorgt additive manufacturing

woog. Een derde minder dan hun

verminderen, trillingen te dempen en

voor nieuwe mogelijkheden. De

vorige ontwerp; sterker dan een

de stijfheid te verhogen voor een

Britse Olympische baanploeg

carbon frame.

maximale stuurprecisie. De productie

won er in Tokio veel medailles mee; bij de Spaanse fabrikant

van zo’n stuur vereist een matrijs, die Snelle iteraties dankzij AM

van exclusieve fietsen Angel

bij iedere iteratie van het design aangepast moet worden. Daarom is

Cycle Works zorgt additive

3D metaalprinten is inmiddels veel

Lotus Engineering naar Renishaw

manufacturing voor een

breder inzetbaar in de fietsindustrie.

toegestapt. "Door additive

constantere kwaliteit dan het

Afgelopen jaar hebben de engineers

manufacturing (AM) te implementeren

handmatig lassen tot nog toe.

van Renishaw samen met Hope

in de ontwerp- en prototypefase, was

En Robot Bike bouwt maatwerk

Technology en Lotus Engineering de

ons team in staat om de

carbon mountainbikes dankzij

racefietsen voor het Olympisch

ontwerpwijzigingen snel te produceren,

Renishaw AM-technologie.

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

29

RENISHAW MET DE FIETS NAAR RAPIDPRO Renishaw zal zowel de complete Robot Bike C160 als de 3D geprinte onderdelen op de bouwplaat (foto) tonen tijdens RapidPro, onderdeel van 3D Production Days. De complete set onderdelen is in één keer geprint op de RenAM 500. Je vindt Renishaw op de stand van Flam3D. Renishaw Benelux

zodat de aerodynamische mogelijkheden

waaronder de sturen voor de

van het ontwerp konden worden getest.

wedstrijdfietsen. Deze zijn voor elke

Ervoor zorgen dat het ontwerp licht,

wielercoureur op maat gemaakt, iets dat

geometrisch correct en sterk genoeg was

met matrijstechnologie onbetaalbaar zou

om de belasting van de rijders te

zijn en een veel te lange doorlooptijd zou

weerstaan, was een constante

kennen. De resultaten van deze

evenwichtsoefening, dus er werden vele

samenwerking zijn er dan ook naar. Op de

iteraties gecreëerd om de ideale balans te

Olympische Spelen van Tokyo heeft het

vinden”, zegt Ben Collings, Design /

Britse baanteam drie gouden, drie zilveren

Development Engineer bij Renishaw over

en twee bronzen medailles gewonnen.

de samenwerking. Tony Purnell, voormalig hoofd van het Great Britain Cycling Team, Het verschil tussen de vormnauwkeurigheid van het AMonderdeel (boven) en het met de hand gelaste onderdeel (beneden) van de Spaanse fiets.

Exclusieve titaniumfietsen

ziet additive manufacturing als waarschijnlijk de grootste stap om

Ook in de productie van duurdere sport- en

ontwerpcycli te verkorten. Waar het

consumentenfietsen biedt de technologie

vroeger maanden kostte om fietsen te

voordelen. Het Spaanse Angel Cycle Works

verfijnen, is dat nu eerder een kwestie van

is in de wielerwereld bekend om de

weken.

fietsenframes en andere onderdelen. De frames worden met de hand gemaakt van

Gepersonaliseerd

titanium door ze te lassen. De Spaanse fabrikant zocht hiervoor een alternatieve

30

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Renishaw gebruikte zijn AM-expertise

technologie. Pablo Capellan, projectleider

aanvankelijk om snel kunststof en metalen

bij AM-bedrijf Optimus 3D waarbij de

prototypes te maken voor aerodynamische

fabrikant in eerste instantie aanklopte,

tests van het nieuwe ontwerp en om te

zegt: "De uitdaging voor Angel Cycle Works

controleren of de onderdelen licht,

om de titanium achtervork met de hand te

geometrisch correct en sterk genoeg waren

vervaardigen, ligt in het materiaal zelf. Het

om de belasting van de rijders aan te

is gewoon niet het gemakkelijkste materiaal

kunnen. Nadat het concept bewezen was,

om mee te werken. Vooral bij het

gebruikte het bedrijf vervolgens zijn eigen

handlassen kunnen vervormingen

RenAM 500Q AM-systemen om aluminium

optreden.” Daarop heeft Optimus 3D

en titanium onderdelen te produceren,

voorgesteld om de kettingsteun in de

achtervork te 3D printen op de Renishaw

drastisch gedaald en de toeleveringsketen

RenAM 500S, de metaalprinter met een

is gestroomlijnd. Pablo Capellan van

enkele laserbron. Deze Renishaw

Optimus 3D legt uit: "Door de kettingsteun

metaalprinter beschikt standaard over een

horizontaal te produceren, kunnen we de

geavanceerd systeem om een inerte

productietijd voor de specifieke batch tot

atmosfeer te creëren in de bouwkamer.

een minimum beperken en de budgettaire

Door deze te vullen met puur argon gas,

doelstelling van Angle Cycle Works halen."

ontstaan de ideale omstandigheden om titanium te printen.

Carbon frame personaliseren

Met simulatie vervorming tegengaan

Robot Bike bouwt mountainbikes van koolstofvezel versterkte materialen.

Het probleem waar de Spaanse AM-service

Vanwege de hoge matrijskosten gebeurt

provider tegenaan liep, is dat het onderdeel

dat doorgaans in twee of drie maten. Robot

(35 mm x 20 mm x 115 mm) zelfs als het

Bike heeft samen met Renishaw

horizontaal wordt geprint, licht vervormt.

verbindingsstukken ontwikkeld die op de

De afwijking van 0,375 mm op één van de

RenAM voor een complete op maat

kritische punten was teveel. De Renishaw

gemaakte fiets geprint worden in één

engineers hebben daarom Simufact

buildjob. Het frame design is in een

Het Britse baanwielerteam op de

Additive gebruikt om het AM-proces te

configurator geïntegreerd zodat de koper

Olympische Spelen reed op deels

simuleren om te ontdekken waar en

zijn lengtematen ingeeft waarna het CAD-

gepersonaliseerde fietsen dankzij

hoeveel er gecompenseerd moet worden,

model gegenereerd wordt. Dit CAD-model

additive manufacturing. Drievoudig

zodat het onderdeel aan de maatvoering

wordt ingelezen in de QuantAM software

voldoet. Hierdoor is de vormafwijking

van Renishaw voor het bepalen van de

gereduceerd tot 0,086 mm, voldoende

ideale positie van elk onderdeel op de

binnen de tolerantie van 100 µm die Angel

bouwplaat en het genereren van support

Cycle Works eist. Door over te stappen van

structuur. De 11 titanium onderdelen

handlassen naar additive manufacturing,

ondergaan een warmtebehandeling,

kan Optimus 3D op de RenAM500S nu 50

sommige worden nog nabewerkt op een

identieke componenten in één batch 3D

CNC-machine voor een nauwkeurige

Renishaw met een CMM met eigen tasters

printen, met een constante hoge kwaliteit.

passing. Als laatste stap controleert

de maatnauwkeurigheid.

goudwinnaar Ed Clancy bespreekt de testresultaten met de engineers.

De kosten per onderdeel zijn hierdoor

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

31

DE KLANT VAN MORGEN ZOEKT EEN ANDERE TOELEVERANCIER

War on digital platforms, acquisitiekoorts en duurzaamheid: 2022 is amper halfweg en de voorspellingen in het nieuwjaarsartikel op Industrialfairs beginnen aardig uit te komen. Hoe hou je in zo’n veranderend landschap als engineer, toeleverancier én machinebouwer focus?

Hoe positioneer je je in de veranderende waardeketens? D2M in Kortrijk helpt richting kiezen; ook qua hardcore productietechnologie die een sleutelrol blijft vervullen.

32

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Bart Steukers, CEO van Agoria, vatte het

engineers, machinebouwers én makers in

treffend samen toen hij recent in een

de ontwikkelingsfase wel op meerdere

interview Industrie 4.0 en alle thema’s die

borden tegelijk moet schaken. Wellicht zelfs

daaraan gekoppeld zijn een

al met de eindklant erbij. Bovendien

containerbegrip noemde. Industrie 4.0 alias

bevatten steeds meer producten software:

digitalisering lijkt sterk software gedreven,

zelfs de robotmaaier die tijdens het

maar het raakt de kern van de

komende verlof dagelijks het gras maait, is

werktuigmachines en gereedschappen; de

aan het internet gekoppeld. Producten

productietechnologie om concepten om te

worden services. Het in de markt zetten

zetten in tastbare producten. Hoe stel je

van succesvolle product-dienst combinaties

daarin je prioriteiten, zeker nu daar de

vereist slagvaardige waardeketens, waarin

groene transformatie als derde thema bij

partijen samenwerken en processen eerder

komt, naast digitalisering en Industrie 4.0.

parallel dan sequentieel laten verlopen.

Afdelingen zoals R&D, design, engineering,

Parallel werkende waardeketens

prototyping, planning, maintenance, productie, supply-chain, assemblage,

Prioriteiten stellen moet, want deze

logistiek, verkoop en after-sales worden

ontwikkelingen gaan de manier waarop

één interactief platform van mensen en

supply chains opereren, veranderen. Soms

technologieën. Platformen in de breedste

klinkt het misschien als oude wijn in nieuwe

betekenis worden dominant.

zakken. Wie herinnert zich nog de term

Werktuigmachinebouwers gaan hierin mee

concurrent engineering van enkele

en bieden hun CNC-bewerkingscentra als

decennia terug? De huidige digitalisering

service aan en rekenen per spindeluur af.

geeft dit begrip echter een nieuwe

Want zij beseffen dat de maakbedrijven

dimensie. Dat maakt het toch een andere

flexibiliteit zoeken als het om

wijn. Sterker nog: de levensduur van

productietechnologie gaat. Daarom is

producten is zo kort geworden dat

automatisering in de productie vandaag de

dag zo belangrijk. Bedrijven halen met een

Digitalisering met je partners

robot flexibiliteit in huis.

“Om nieuwe oplossingen, zeg maar Productietechnologie houdt sleutelrol

services, zoals clean air, relaxing en acoustic environments aan te bieden,

Precies deze trend ligt aan de basis van

vereist dit een cross-industrie

D2M, Design to Manufacturing, het nieuwe

innovatiekennis, heel wat nieuwe

netwerkevenement in september in

partnerships en expertises, meer concreet

Kortrijk. Het is de logische vervolgstap van

het schakelen naar een nieuwe waarde- en

het samenvoegen van Machineering

toeleveringsketen”, zegt Pol Deturck, CEO

Network Event en Prototyping in 2020 tot

van Beaulieu International Group. Het

Prototyping MNE. Twee jaar geleden

Belgische familiebedrijf is bezig met de

bevestigde dit evenement al de versnelling

transitie van een productgedreven

van de verschuiving richting Industrie 4.0

organisatie naar een aanbieder van

en digitalisering. Industrialfairs, organisator

oplossingen in de vloerenindustrie. “We

van vijf Belgische technologiebeurzen, slaat

spreken van upstream met leveranciers

samen met Agoria en Howest Industrial

voor nieuwe afspraken, designs,

Design Center, de handen in elkaar voor

materialencombi’s en downstream met

een volledige make-over. Omdat de klant

innovatieve partners voor o.a. zero waste.

van morgen wil zakendoen met bedrijven

We moeten nieuwe kaders creëren om

die sterk online inzetten, snelle

extra services aan te bieden en oplossingen

designconfiguratie en ordering mogelijk

te leasen. Onderlinge digitalisering met je

maken, met een korte time-to-market, goed

partners vormt de sleutel.”

georganiseerde toeleveringsketens en flexibele voorraden. Kortom, de nieuwe

Agile platformen

waardeketen vereist een dynamische en digitale integratie van alle relevante

D2M toont in september hoe de silo’s in de

processen in combinatie met het gebruik

maakindustrie plaatsmaken voor agile

van innovatieve productie- en

platformen. Technologie zoals 3D printen,

designtechnieken. Dat is de wereld van de

platform gebaseerde CAD-software,

online platformen, van de maakbedrijven

simulatietools maar ook de werktuig-

die over slagkracht beschikken om nieuwe

machines, robotica en lasertechnologie: je

technologie te integreren. Hierin speelt de

vindt het allemaal in Kortrijk. Niet enkel

productietechnologie, van

virtueel, maar ook fysiek. Exposanten tonen

werktuigmachines, lasersystemen,

live oplossingen waarmee toeleveranciers

robottechnologie tot en met 3D printen nog

én machinebouwers succesvol kunnen

steeds een sleutelrol. Niet alleen in het

opereren in de waardeketens van morgen.

concept van de waardeketens van morgen,

D2M brengt zowel de designers/

ook in het concept van D2M. Het event

productontwikkelaars als de beslissers over

plaatst de bekende en nieuwe

de machineparken en assemblagelijnen

productietechnologie niet langer op een

van morgen samen en toont alles wat ze

eiland, maar in het centrum van een

nodig hebben voor ontwerpen tot en met

gedigitaliseerd netwerk waarin ontwerpen,

maken.

prototyping en het maken van de eerste series producten op een agile manier

Bronnen: industrialfairs.be / Made-in-

gebeuren. D2M brengt de aanbieders van

Europe.nu

de ontwerp- en werktuigtechnologie die hiervoor nodig zijn samen, met

D2M 2022 : 21 & 22 september 2022 in

aansprekende cases gepresenteerd door

hal 4 van Kortrijk Xpo, 14 tot 21 uur.

voorbeeldbedrijven in België en Nederland.

www.d2m.be

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

33

WAAM-EVENT TREKT VOLLE ZAAL Vlaamse arbeidsbemiddelaar demonstreert complete WAAM workflow aan metaalindustrie 34

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Zet een lasrobot met de juiste software in een zeecontainer en je hebt een mobiele 3D metaalprinter om op boorplatformen on-demand reserve onderdelen te 3D printen. Zo gemakkelijk als jaren geleden werd gedacht over Wire Arc Additive Manufacturing (WAAM) blijkt het toch niet helemaal te zijn.

Maar de technologie biedt zeker kansen voor het metaalbedrijf.

Dat denken de 100 deelnemers aan het WAAM-event bij de VDAB in Wondelgem ook.

De VDAB (Vlaamse Dienst voor

als met name door de extra manipulator

Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding)

die kan draaien en zwenken. Hierdoor is

bemiddelt niet alleen voor banen, maar

geen support nodig en blijft de lastoorts

leidt in de opleidingscentra ook

altijd in de optimale positie: onder de hand

volwassenen op. Of geeft ze de kans zich te

lassen. “Deze technologie vergt wel meer

laten omscholen voor kansrijke sectoren.

kennis van de programmeur en meer

Sinds enige tijd staat in het

mogelijkheden van de software”, zegt

opleidingscentrum in Wondelgem (bij Gent)

Casteels. WAAM blijft namelijk een

een educatieve versie van de WAAM-printer

lasproces, zal Wim Verlinde van BIL even

die in het Rotterdamse Ramlab is

later benadrukken. “Het lijkt eenvoudig

ontwikkeld. Het verschil met de industriële

maar de competentie-eisen zitten met

versie is dat de 2-assige manupilator

name in het lassen.”

ontbreekt, legt Jan Wanten van Valk Welding uit. “Zichtbaarheid in het

Praktische richtlijnen

opleidingsaanbod heeft hier prioriteit.” Met het Valk Welding MIS systeem worden de

Thomas More heeft inmiddels samen met

parameters gelogd. De stukken die bij de

het Belgisch Instituut voor Lastechnologie

VDAB worden geprint, programmeert men

(BIL) een praktijkhandleiding ontwikkeld,

met hyperMill Additive Manufacturing, het

een best practice guide. Hierin is een aantal

CAM-pakket van Open Minds voor 5-assige

praktische richtlijnen verwerkt, zoals de

freesmachines met de geïntegreerde AM-

keuze van draadaanvoersnelheid, afkoeltijd

strategieën. De onderdelen worden

maar ook de beste strategie. In deze

nabewerkt op een DMU 50 van DMG Mori

praktijkrichtlijn zijn vijf industriële

met gereedschappen van Hoffmann,

toepassingen uitgewerkt, inclusief hoe ze

geprogrammeerd in dezelfde CAM-

na te bewerken. “De moeilijkheid zit

omgeving als de metaalprinter. Kortom: het

namelijk vaak in de nabewerking”, zegt Wim

opleidingscentrum beschikt dus over de

Verlinde van het BIL. En daar moet je in de

complete workflow om metalen

werkvoorbereiding al rekening mee

onderdelen te printen met deze DED-

houden, aldus Marijn Casteels. De warmte

technologie (Directed Energy Deposition).

die tijdens het lassen in het stuk komt,

CAD-ONTWERPEN VAN EEN STUK VRAAGT DUS EEN ANDERE BENADERING ALS JE WAAM MANUFACTURING TOEPAST. JE MOET VOOR DE KRIMP COMPENSATIE VOORZIEN

zorgt voor krimp. “CAD-ontwerpen van een Lascompetenties gevraagd

stuk vraagt dus een andere benadering als je WAAM manufacturing toepast. Je moet

In het Belgisch hoger en universitair

voor de krimp compensatie voorzien.” De

onderwijs is er al langer aandacht voor

praktijkrichtlijnen moeten bedrijven vooral

deze metaalprinttechnologie. Hogeschool

aan een snelle start helpen als ze de

Thomas More campus de Nayer in Sint

technologie gaan toepassen. De

Katelijne Waver is er al acht jaar mee bezig,

onderzoekers zijn ondertussen al bezig met

zegt lector Marijn Casteels. Samen met de

de volgende stap: variabele wanddiktes

KU Leuven, eveneens op de campus

printen. Of hoekstukken zonder dat zich

gevestigd. Marijn Casteels is lector

spanningen ophopen. Dat laatste is

ontwerp- en productietechnologie én

eenvoudig te voorkomen door een

coördinator IWT opleiding, een post-

afronding te ontwerpen; de variabele

graduaat studie voor lasingenieurs. Hij

wanddikte is moeilijker. “Het kan, maar je

haalt de deelnemers aan het WAAM-event

moet dit aanpassen in de parameters.”

meteen uit een droom: we hebben het hier niet over een plug-and-play technologie.

Hybride: features oplassen

Simulatie vooraf is nodig. “Maar als je dat hebt gedaan, kun je gerust lassen en krijg je

Bij Thomas More is in de voorbije twee

een kwaliteitsvol werkstuk.” De laatste jaren

jaren de focus verlegd naar de productie

is het onderzoek naar WAAM bij Thomas

van hybride werkstukken: met WAAM

More in een stroomversnelling geraakt,

features printen op een basis die

zowel door de komst van een tweede robot

bijvoorbeeld met plasma is gesneden.

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

35

Daarnaast is gebruik gemaakt van de

kan het proces al voor een deel

draaizwenk manipulator door complexere

automatisch bewaakt worden. Ook deze

onderdelen te printen, die 5-assig

functie. Het industriële MaxQ systeem voor

nabewerkt moeten worden. Zo’n

de industriële AM-cel van Valk Welding

draaizwenktafel waarop het werkstuk staat,

beschikt bijvoorbeeld over een camera om

biedt zeker meerwaarde, vindt Marijn

realtime de geometrie te bewaken, over

Casteels. Je kunt er bijvoorbeeld 90 graden

temperatuursensoren die het deponeren

bochten mee maken, of een collector die

van de volgende laag pas vrijgeven als de

met drie aanvoerkanalen begint laten

vorige laag voldoende is afgekoeld. Of

eindigen in één uitvoerkanaal.

camera’s en microfoons om de lasboog te

“Softwarematig is dat wel een uitdaging,

monitoren.

niet alleen in Siemens NX,” merkt de lector hierover op. Beheersing van de

Additief en subtractief

lasparameters blijft belangrijk. En dan heeft hij het niet alleen over parameters zoals de

Een van de toepassingen voor WAAM is,

stroomsterkte of de lassnelheid. De

zegt Casteels, het optimaliseren van de

strategie is eveneens belangrijk,

buy-to-fly ratio, de verhouding tussen

bijvoorbeeld de lasvolgorde. Hoe voorkom

uitgangsmateriaal en het gewicht van de

je dat er te veel warmte tegelijk in een deel

uiteindelijke component. Om minder

van het werkstuk komt? Bijvoorbeeld bij het

materiaal te verspillen, kan men overwegen

printen van een impeller, een van de

near net shape te printen en dan na te

demo’s, is dit belangrijk om restspanningen

bewerken. Maar ook bij andere

door de warmte te vermijden. Met de

toepassingen zal eigenlijk altijd nog moeten

nieuwste WAAM-technologie, zo

worden nabewerkt. Daarom traint de VDAB

verduidelijkt Jan Wanten van Valk Welding,

de deelnemers in het CAM-programmeren met hyperMill, het CAM-pakket van Open Minds. Oorspronkelijk ontwikkeld voor 5assig frezen, is hyperMill nu ook leverbaar met geïntegreerde AM-strategieën. “Een echte hybride CAM-oplossing, je

DIT NAJAAR CURSUSAANBOD WAAM

programmeert frees- en AM-strategieën door elkaar in één file. Je houdt één bewerkingsplan over”, aldus Eljakim Blokland van Open Mind Technologies

In de aanloop naar de lancering van een cursusaanbod voor bachelor en woingenieurs dit najaar, heeft de VDAB samen met enkele andere partijen een WAAM-event georganiseerd. Dat was met name bedoeld voor kleinere en middelgrote metaalbedrijven in Vlaanderen. De interesse was zo groot, dat de inschrijving zelfs moest worden stopgezet toen 100 geïnteresseerden zich hadden aangemeld. Na de zomer start de VDAB zowel in Wondelgem als in Heverlee, waar een ander opleidingscentrum staat, een WAAM-opleiding.

Deze is bedoeld voor zowel bachelor- als wo-ingenieurs, ofwel die op zoek zijn naar werk of ingenieurs die zich willen laten omscholen of de mogelijkheden van 3D printen met WAAM-technologie willen ontdekken. In deze opleiding doorlopen de deelnemers alle stappen, van het programmeren aan de hand van het CAD-model in hyperMill, het printen zelf, het nabewerken en het meten.

36

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Benelux. hyperMill heeft op basis van een standaard 2D draaistrategie een speciale additive turning strategie ontwikkeld, waarbij de gebruiker de controle houdt over de vectoren. Eventueel kan men hiermee de wanddikte programmeren. Je kunt in de software eveneens eigen pasparameters instellen. Een ander sterk punt van de CAM-software is volgens Eljakim Blokland de plugin van Eureka, waarmee men de geprogrammeerde file eenvoudig kan simuleren met vrijwel elk type robot.

VDAB START KOMEND NAJAAR WAAMOPLEIDING VOOR INGENIEURS Certificering

Maar de technologie is inzetbaar in de productie. Valk Welding heeft bijvoorbeeld

Bij het Belgisch lasinstituut komen geregeld

al de eerste twee cellen geleverd aan de

vragen over WAAM binnen. De Belgische

Franse toeleverancier aan de olie- en

lasexperts denken dat er nog veel meer met

gasindustrie Vallourec. De belangstelling

WAAM gedaan kan worden. Zo onderzoekt

vanuit de Vlaamse metaal voor het WAAM-

het BIL samen met partners in hoeverre

event illustreert dat ook kmo’s hun kansen

belaste structuurdelen geprint kunnen

zien.

worden. Daartoe worden grote blokken geprint in verschillende richtingen om de mechanische eigenschappen te onderzoeken. “Nu moet iedereen de materiaaltesten zelf doen, wij willen dit in een norm onderbrengen om ontwerpen te valideren”, legt Wim Verlinde uit. Samen met Sirris zit het BIL ook in een werkgroep die de nieuwe norm voor drukvaten voorbereidt. En samen met de universiteit UCL wordt een lasdraad van een

De WAAM-producten (boven en rechts) worden nabewerkt met CNC-technologie.

Met hyperMill worden beide bewerkingen in een programma geprogrammeerd.

hoogsterkte aluminium legering ontwikkeld die én lasbaar is én voldoende sterkte biedt voor toepassingen in de lucht- en ruimtevaart. Verder werkt men aan realtime kwaliteitsmonitoring tijdens het WAAMproces. Daarvoor wil men kunstmatige intelligentie inzetten. “We zitten daarmee nog op academisch niveau”, tempert Wim Verlinde de verwachtingen dat dit morgen al beschikbaar zou zijn. Restspanningen en vervormingen zijn eveneens onderwerpen waar nog onderzoek naar plaatsvindt. “Er is nog veel onderzoek nodig, ook fundamenteel onderzoek”, vat Verlinde de boodschap samen.

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

37

3D FOODPRINTEN OP INDUSTRIËLE SCHAAL Gastronology wil dit najaar 15.000 porties groenten per dag 3D printen

38

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Foodprinten is te moeilijk om het in elke keuken te doen

Van links naar rechts Marie-Anne van Stee, Product Manager, Peter Nieuwkerk, oprichter en CEO en meesterkok Eugene Swalen.

3D foodprinten op industriële schaal: die stap wordt komende zomer gemaakt. In Nederland. In eerste instantie voor mensen met eet- en slikproblemen; daarna volgen kinderen die een hekel hebben aan groenten. En in de toekomst worden voor oncologiepatiënten die hun smaak kwijt zijn, gepersonaliseerde gerechten geprint. “Maar dat is nog ver weg in de toekomst”, zegt Peter Nieuwkerk, CEO van Gastronology 3D Food Works.

De zaal waarin Peter Nieuwkerk, oprichter

directeur-eigenaar van Budelpack Groep

productielijn staat inmiddels in Bergen op

en CEO van Gastronology, tijdens Food

een nieuwe, strategische activiteit zocht.

Zoom.

Technology zijn presentatie gaf, zat bomvol.

Budelpack is een contract manufacturer

Dit geeft aan dat 3D foodprinten leeft.

voor het verpakken van voedsel. Industriële

Tijdens het nieuwe evenement

voedselproductie is voor hem dus bekend

presenteerde Felix 3D Printers de eerste, in

terrein. Hij zag meteen hoe moeilijk het zou

Eigenlijk had Peter Nieuwkerk verwacht dat

huis ontwikkelde foodprinter. Op de stand

worden om met deze desktop foodprinters

ergens in de wereld wel een installatie

van Gastronology stond er ook een. Vooral

in elke keuken van een zorginstelling aan

beschikbaar zou zijn om op industriële

om het onderwerp tastbaar te maken, want

de slag te gaan. “Foodprinten is te moeilijk

schaal voedsel te 3D printen. “We hebben

de technologie waar het team van

om het in elke keuken te doen. Als

wereldwijd gezocht maar de technologie is

Gastronology aan werkt, is enkele maten

ondernemer zag ik een kans als je dit naar

niet te koop. Heel bijzonder. Daarom

groter en anders. Als je 15.000 porties per

een centraal niveau kunt brengen”, zegt

hebben we de techniek zelf ontwikkeld.”

dag wilt printen, moet dat ook wel, geeft

Nieuwkerk. Dat doet hij deze zomer.

Gastronology heeft dit gedaan samen met

Peter Nieuwkerk aan. Anders gezegd:

Gastronology gaat niet zelf 3D printen maar

een externe partij, die de machine ook

afhankelijk van de groente - 8 recepten in

levert de technologie én de receptuur aan

bouwt. Ook TNO en Wageningen University

eerste instantie - wordt er 2 tot 16 kilo

contract manufacturers in Europa die dit

zijn betrokken bij de ontwikkeling van het

voeding per minuut geprint.

willen gaan doen. Want, zegt Peter

concept. De harde eis was namelijk dat de

Nieuwkerk: het gaat om de combinatie van

capaciteit geschikt is om op een industriële

technologie én receptuur én kennis.

schaal aan de slag te gaan. Dat betekent

Niet in elke keuken maar centraal

Industriële schaal

Budelfood, ook onderdeel van de groep, is

dat Budelfood dit najaar 15.000 porties per

Peter Nieuwkerk is drie jaar geleden

de eerste partij die het concept van

dag wil printen. De groenten, onder andere

Gastronology gestart omdat hij als

Gastronology gaat gebruiken. De

broccoli, bloemkool, rode bieten, venkel en

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

39

Het printen gebeurt in principe met extrusie technologie, maar met een veelvoud van koppen die tegelijkertijd printen

wortelen, worden eerst gestoomd en

geleden zag ik hetzelfde gemalen voedsel

gepureerd. Daarna worden smaakstoffen,

toen ik in een zorginstelling kwam als

natuurlijke kleurstoffen en bindmiddelen

vandaag”, zegt Eugene Swalen. “Zij krijgen

toegevoegd. Het printen gebeurt in principe

nu voedsel uit een blender, soms

met extrusie technologie, maar met een

vermengd met bouillon alleen om het

veelvoud van koppen die tegelijkertijd

eetbaar te maken.” Dit gemalen voedsel

printen. Geprint wordt op een siliconen

ziet er niet uit, is onherkenbaar. En daar zit

oppervlak. De puree (95% groente) wordt

het probleem: als je een wortel of broccoli

vanuit grote ketels centraal aangezogen.

niet herkent, ga je niet appetijtelijk eten.

Direct na het printen wordt het voedsel

“Dat probleem willen we oplossen”, zegt

diepgevroren. Opwarmen kan in de

Eugene Swalen. Alle groenten die met het

magnetron, waarbij de vorm en kleur

Gastronology concept geprint wordt, blijft

behouden blijven.

herkenbaar als de oorspronkelijke groente en heeft dezelfde textuur, maar kan met

Receptuur kritische succesfactor

een lepel worden gegeten. Samen met studenten van de HAS heeft Gastronology

Dat laatste vereist de juiste receptuur.

testen gedaan in zorginstellingen. Daar

Gastronology heeft daarom Eugene Swalen,

reageren de cliënten positief, ook

SVH Meesterkok, aangetrokken als R&D

professionals als diëtisten en koks zijn

manager. Peter Nieuwkerk kwam er

enthousiast over het initiatief. “Mensen

namelijk al snel achter dat de receptuur

gingen meer eten en kregen weer plezier in

een essentieel onderdeel is bij

het eten, omdat bloemkool uitziet als

foodprinting. Alleen al om een goed recept

bloemkool en rode bieten als echte rode

te ontwikkelen voor het 3D printen van

bieten. Eten wordt weer een sociaal event.”

bloemkool heeft Eugene Swalen meer dan 60 recepten getest. Zelfs het seizoen waarin

Andere doelgroepen

groenten worden geoogst, kan tot aanpassingen in de receptuur leiden omdat

Gastronology richt zich in eerste instantie

bijvoorbeeld het vochtgehalte anders is. Dit

op de mensen met eet- en slikproblemen

heeft allemaal invloed op zowel de

(disfagie). De tweede groep zullen kinderen

printbaarheid als de textuur die geprint

zijn die onvoldoende groenten eten. Door

wordt. “Het vochtgehalte is telkens anders.

groenten te 3D printen, kun je ze

Daarom doen we eerst de groenten

presenteren in de vorm van een

normaliseren in het recept zodat je een

kindvriendelijk figuur. De groep waar

constante productkwaliteit krijgt”, legt de

Gastronology op langere termijn voeding

meesterkok uit. Het vochtgehalte speelt

voor wil gaan printen, zijn oncologie-

een belangrijke rol. Niet alleen bij het 3D

patiënten. Door de behandeling raken

printen moet de vorm behouden worden,

sommigen hun smaak kwijt: gerechten

ook bij het opwarmen. “Dan mag het niet

kunnen de meest vreemde bijsmaken

inzakken”, schetst Eugene Swalen een van

krijgen. Peter Nieuwkerk: “We ontwikkelen

de eisen. Voor de doelgroep waar het

een analysetest waarin we de smaak van 24

concept voor bedoeld is, is namelijk

ingrediënten testen. In een matrix geeft de

belangrijk dat een wortel er blijft uitzien als

patiënt aan wat hij proeft. Daar gaan we

een wortel, ook al kun je deze in geprinte

dan voor overcompenseren in het recept.

vorm met een lepel eten.

De eerste testen zijn hoopvol, maar het zal

Boven: rode bieten 3D geprint.

Onder: belangrijk is dat de groente er niet

nog een hele tijd duren voordat dit op de Mensen met slikproblemen

alleen uitziet als de echte groente maar ook

markt komt. Dan ga je namelijk gepersonaliseerde producten 3D printen,

dezelfde textuur heeft. (Foto’s:

Peter Nieuwkerk richt zich in eerste

eventueel zelfs inclusief medicijnen

Gastronology)

instantie op mensen met eet- en

afgestemd op de patiënt.”

slikproblemen. “Voor hen is er de laatste 40 jaar niks veranderd qua eten. 40 jaar

40

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

GEWICHT BESPAREN IN DE MACHINEBOUW MET METALEN COMPONENTEN Gewichtsbesparing in de

honingraatstructuur hebben zij nog

machinebouw betekent niet

sterkte en stabiliteit. Engineers

automatisch afstappen van

hoeven hiervoor niet eens het design

metalen componenten.

van de componenten aan te passen

Integendeel: het Studio System 2

om gewicht te besparen. Met enkele

van Desktop Metal biedt de

muisklikken wordt in de software een

mogelijkheid om de volledige

infill geselecteerd waarna de software

binnenzijde van een

automatisch de juiste instellingen

machinecomponent te 3D

programmeert. Voor

metaalprinten in een

machinecomponenten die niet

honingraatstructuur.

ontworpen zijn om grotere krachten te dragen, is dit een snelle en

De volledig metalen onderdelen

efficiënte oplossing om gewicht te

hebben nog slechts een fractie van

reduceren. Het Studio System 2 van

hun oorspronkelijk gewicht, maar

Desktop Metal 3D print metalen

dankzij de geoptimaliseerde

onderdelen met een dichtheid tot 98% en eigenschappen vergelijkbaar met gietstukken.

Buhlmann toont het Studio System 2 tijdens RapidPro (stand 98) www.dm.buhlmann.be info@buhlmann.be

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

41

BETERE EN EFFICIËNTE PATIËNTENZORG 3D Lab van Antoni van Leeuwenhoek rekent dagelijks op de Formlabs 3D printers

3

D printen is niet meer weg te denken in de zorg voor de oncologie-patiënten van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis. Met de modellen en boor- en zaagmallen kunnen chirurgen ingrepen beter plannen en uitvoeren. Ze kunnen risico’s van een ingreep uitleggen aan de patiënt. En als het nodig is, worden de Formlabs SLA-printers gebruikt om mallen te printen voor het maken van prothesen. Dat scheelt tijd, bezoeken aan het ziekenhuis en levert een betere pasvorm.

Chirurgen van het Antoni van Leeuwenhoek doen vier tot vijf prostaatoperaties in de week. Tegenwoordig allemaal met de Da Vinci robot. De chirurg zit in een hoek van de OK, kijkt naar het beeldscherm met daarop het 3D beeld van de buikholte van de patiënt en stuurt met een joystick de robot aan. Nauwkeuriger dan met de hand mogelijk is. Dikwijls heeft de chirurg een 3D geprint model van de prostaat met de tumor bij de hand. Hierop is de locatie van de tumor in de prostaat zichtbaar. Dankzij zo’n model kan de chirurg de uitkomst van de prostaatresectie vooraf beter

42

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Foto links: het maken van een aangezichtsprothese is handwerk, maar het begint met het 3D printen van een mal waarin een wasof gipsmodel wordt gegoten. In het ziekenhuis wordt het gezonde deel van het aangezicht gescand. Dit beeld wordt gespiegeld en die data gebruikt men om op de Formlabs 3BL de mal te printen.

DE FORM 3BL GROOTFORMAAT IS NODIG VOOR HET 3D PRINTEN VAN MALLEN

inschatten. “En het is fijn als hij een fysiek

ook veel research naar genavigeerd zagen,

model bij de hand heeft tijdens de

dan is het handig als je snel een mock-up

operatie”, zegt Maarten van Alphen, klinisch

kunt printen met prototypes van de

technoloog. Omdat de chirurg in een hoek

zaagmal.” Voor de studenten die aan

van de operatiekamer zit, hoeft het model

onderzoeken werken om de

meerdere keren naar het ziekenhuis

niet steriel te zijn. Maarten van Alphen

behandelingsmethoden te verbeteren, is

komen. Maarten van Alphen: “Nu scannen

werkt net als Robert van Veen, toegepast

snelheid helemaal belangrijk. “Soms zijn ze

we het gezonde deel, spiegelen dit naar de

natuurkundige, als post-doc onderzoeker

maar tien weken hier. Twee weken op een

andere zijde en daarmee hebben we

bij het ziekenhuis. Beide zijn oprichter van

externe leverancier wachten duurt te lang,

binnen een half uur het 3D model voor de

het Verwelius 3D Lab.

afgezien van de rompslomp met

mal klaar.” Voor de patiënt betekent dit

bestelformulieren. Nu 3D printen ze hun

minder vaak naar het ziekenhuis gaan en

model en kunnen dat vaak nog dezelfde

de siliconenprothese heeft een betere

dag aanpassen als het nodig is.” Het

pasvorm dankzij de optische scan en de

Het 3D printen van fysieke modellen is

Verwelius 3D Lab van het Antoni van

geprinte mal.

slechts een van de vele toepassingen

Leeuwenhoek ziekenhuis gebruikt hiervoor

waarvoor het Verwelius 3D Lab de

drie low force stereolithografie printers van

Formlabs SLA-printers inzet. Vijf jaar

Formlabs: naast twee Form 3B printers ook

geleden heeft het in oncologiebehandeling

een Form 3BL, met een extra groot

De twee belangrijkste redenen om voor

gespecialiseerde ziekenhuis het 3D Lab

bouwvolume. Dit grote formaat is nodig

Formlabs te kiezen, zijn het gebruiksgemak

geopend. In de begintijd ging het met name

voor de productie van mallen, waarmee via

(waaronder eenvoudig onderhoud) en de

om het in beeld brengen en plannen van

enkele tussenstappen aangezichts-

hoge resolutie tot 25 micron. Het brede

resecties (correcties) van gedeelten van de

prothesen worden gemaakt. Soms moeten

aanbod resins (de materialenbibliotheek

onderkaak. Hierbij werd toen ook een 3D

de chirurgen bij een patiënt een oog

bevat 30 compatibele resins) is de derde

model van de onderkaak geprint. Maarten

uitnemen, af en toe met zelfs een deel van

reden, aldus Robert van Veen. “We kunnen

van Alphen: “Als je de titanium platen kunt

het gezicht; soms amputeren ze oren.

uit veel verschillende resins kiezen, tot en

voorbuigen op een model, kun je veel werk

Vroeger werden de prothesen voor deze

met flexibele materialen en materialen die

vooraf doen en zorg je dat dit niet op de OK

patiënten volledig met de hand gemaakt.

medisch gecertificeerd zijn.” Het

hoeft te gebeuren.” Inmiddels is het

Alleen al het maken van de vorm die nodig

gebruiksgemak is van belang omdat de TU-

werkgebied van het 3D Lab verbreed.

is voor verloren was gieten, kon tot wel 12

studenten die tijdens hun afstudeerstage in

Hoofd- en hals chirurgie maakt er gebruik

uur duren. Bovendien moest de patiënt

het 3D Lab aan researchprojecten werken,

Toename van toepassingen

Gebruiksgemak Formlabs printers

van, net als urologie, thoraxchirurgie en radiotherapie. In het 3D Lab werken daarnaast voortdurend zes, zeven studenten Klinische Technologie van de universiteiten Twente en Delft. Ook zij gebruiken de 3D printers voor hun onderzoeken. Er lopen 7 onderzoekslijnen en 14 projecten.

Snelheid door in huis te 3D printen De tijdwinst die het ziekenhuis boekt door in huis te printen, is belangrijk, leggen Maarten van Alphen en Robert van Veen uit. “Hierdoor kunnen we een model dezelfde dag aan de arts geven. We doen

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

43

In het 3D Lab staat de Formlabs Form 3BL, met twee lasers van elk 250 mW en een bouwvolume van 335 bij 200 bij 200 mm. Daarnaast staat een van de twee Form 3B printers en de Form Wash & Cure. zelf mogen printen. “In principe zijn de

producten nodig zijn, kiezen de

rol.” De chirurgen gebruiken de 3D geprinte

Formlabs printers zo eenvoudig te

instrumentmakers voor de Formlabs 3D

modellen ook steeds vaker in het gesprek

bedienen dat iedereen zou kunnen printen.

printers. Negen van de tien keer tekenen ze

met hun patiënt. “Met een fysiek model is

Maar omdat de kliniek er afhankelijk van is,

het onderdeel in SOLIDWORKS en printen

het makkelijker inzichtelijk te maken welke

bedienen we met vier medewerkers de

het. Het enige nadeel is dat de

risico’s een chirurgische ingreep heeft en of

printers en mogen verder alleen de

supportstructuren - onvermijdelijk -

een andere behandeling met net zoveel

afstudeerders zelf printen.” Formlabs

verwijderd moeten worden. “Daarom

overlevingskans niet beter is”, zegt Maarten

partner Layertec in Zaltbommel heeft de

denken we na over de Fuse 1 van

van Alphen. Betere patiëntenzorg dus

3D printers inclusief wasmachines en UV

Formlabs”, valt Robert van Veen bij. De

dankzij de Formlabs 3D printtechnologie.

harders geleverd, de medewerkers getraind

nieuwe SLS 3D printer van Formlabs is een

en doet de ondersteuning. In de service-

poederbed printer, waarbij geen support

overeenkomst heeft het ziekenhuis onder

nodig is bij een grote overhang.

andere vastgelegd dat als de capaciteit in gedrang komt door een storing, er een

Betere patiëntenzorg

Layertec

Layertec bijspringt met het 3D printen van

Dat het gebruik van 3D printers in het

De Formlabs 3D printers in het Antoni

modellen voor het ziekenhuis. Robert van

ziekenhuis blijft toenemen, lijdt geen

van Leeuwenhoek ziekenhuis zijn

Veen: “Als er eens iets is, lost Layertec het

twijfel. “3D printen wordt alleen maar

geleverd en worden ondersteund door

probleem snel op.”

groter”, verwacht Robert van Veen.

Layertec. Naast de Form SLA-printer (in

Bijvoorbeeld in de kaakchirurgie, waar het

vier formaten) levert Layertec ook de

ziekenhuis werkt aan implantaten die aan

nieuwe Fuse 1 SLS printer van Formlabs.

vervangingsprinter wordt geplaatst of dat

CNC-machine niet meer gebruikt

de jukbeenderen worden bevestigd.

De instrumentmakers in het Amsterdamse ziekenhuis gebruiken de 3D printers ook, bijvoorbeeld voor passtukken en applicatoren voor inwendige radiotherapie.

Vroeger werden deze op een CNC-machine gefreesd. Sinds de Formlabs 3D printers er staan, wordt de freesbank veel minder gebruikt. “3D printen scheelt tijd, geld en materiaal”, vat Wilfred de Beukelaar de voordelen samen. Hij is als klinisch fysisch medewerker verantwoordelijk voor alle aankoopprojecten. Zelfs als er sterke, harde

V.l.n.r. Maarten van Alphen, Robert van Veen en Wilfred de Beukelaar voor de Form 3D printers in het Verwelius 3D Lab.

44

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

“Boormallen spelen hierbij een nog grotere

www.layertec.nl

TWEE JAAR GELEDEN TOONDE QDP OP RAPIDPRO VOOR HET EERST DE CARBON3D PRINTER IN DE BENELUX. SINDSDIEN NEEMT DE ACCEPTATIE VAN 3D PRINTEN VAN EINDONDERDELEN VERDER TOE, MERKT MAICK KLAASSEN, CEO VAN QDP. TIJD DUS VOOR DE VOLGENDE STAP: DE NIEUWE M3 PRINTER VAN CARBON3D. EN DATA DRIVEN MANUFACTURING.

QDP ZET STAP NAAR DATA DRIVEN MANUFACTURING

mogelijk te maken.” Op de beurs toont QDP hier een voorbeeld van: de armpads op de Kú Cycle triathlonfiets, die op de stand zal staan. Kú Cycle is opgericht door Richard McAinsh, voormalig engineer voor F1 teams, en Alex Bok, de Nederlandse

“We zien de acceptatie groter worden. We

materialen. Klanten hebben minder goede

oprichter van The Bike Boutique. Met hun

printen steeds meer, ook end-use parts in

ervaringen met andere materialen,

bedrijf maken ze een gepersonaliseerde

series”, zegt Maick Klaassen, CEO van QDP

waarvan de mechanische eigenschappen

racefiets voor duursporten, de Kú TF1. De

dat voor klanten prototypes en onderdelen

onder invloed van UV-licht in de eerste paar

3D geprinte armpads zorgen voor een

produceert, ofwel via spuitgieten ofwel via

maanden verslechteren. Wij moeten ze

betere biomechanische en aerodynamische

3D printen. Daarom investeert hij in de

overtuigen van de stabiliteit van de

houding. Hiervoor wordt de armpositie

nieuwe generatie 3D printers van de

Carbon3D materialen.” Daarnaast loopt

gescand en op basis van die data wordt het

Amerikaanse fabrikant, de M3. Ook deze

QDP tegen het feit aan dat dikwijls niet

3D model aangepast. Vervolgens 3D print

zal op RapidPro de Beneluxpremière

naar de integrale kostprijs wordt gekeken

QDP de gepersonaliseerde armpads. Data

beleven. De M3 heeft een verbeterd

maar naar de stuksprijs. Inkopers rekenen

driven manufacturing.

zuurstofdoorlatend optiek en een infrarood

toolingkosten vaak niet mee. Reken je die

verwarmingselement. “Deze verwarmt het

wel mee, dan is het 3D geprinte onderdeel

materiaal beter waardoor er minder

concurrerend. En een derde punt wat een

krachten op de te printen onderdelen

snellere groei van 3D printen afremt, is dat

komen. Dat geeft nieuwe mogelijkheden.”

Nederland een toeleveringsland is. “We

Daarnaast print de M3 2,5 keer sneller dan

hebben vaak te maken met toeleveranciers

het huidige model met een betere

en niet met de eindklant. Toeleveranciers

oppervlaktekwaliteit.

besteden niet graag 3D printwerk uit omdat ze dan denken geen grip meer te hebben

Belang integrale kostprijs

op het proces.”

Maick Klaassen is dus positief over hoe de

Data driven manufacturing

markt zich ontwikkelt. Toch komt de acceptatie niet vanzelf. Het kost veel tijd

Maick Klaassen is blij met de verbreding

om klanten te overtuigen van de kwaliteit

van RapidPro door de beurs onderdeel te

van de 2K materialen. “Er bestaat nog

maken van 3D Production Days. “Zelf zijn

steeds veel onzekerheid over 3D printen,

we ook bezig met data driven

met name over de kwaliteit van de

manufacturing om customized productie

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

45

FUNCTIEHERSTEL VOOR ELKE INDIVIDUELE PATIËNT

200E AMSJI IMPLANTAAT VAN CADSKILLS

Prof. Maurice Mommaerts (CADskills) overtuigd dat gepersonaliseerde implantaten breed geaccepteerd gaan worden

Deze zomer levert het Gentse CADskills

Professor Maurice Mommaerts is als hoofd

het 200e AMSJI systeem (Additively

van het European Face Centre verbonden

Manufactured Subperiosteal Jaw

aan het UZ Brussel. Daarnaast werkt hij in

Implant). Hiermee kan bij de patiënt die

een privékliniek voor aangezichtschirurgie.

onvoldoende kaakbot heeft voor een

Vanuit zijn expertise is hij een jaar of zes

gewoon wortelimplantaat, alsnog een

geleden “begeesterd” geraakt door additive

implantaat geplaatst worden. AMSJI is

manufacturing. Hij verwacht op termijn een

één van de AM-producten die CADskills

brede acceptatie van gepersonaliseerde

heeft ontwikkeld. De medische markt is

chirurgische implantaten voor patiënten

evenwel geen gemakkelijke voor start-

met slecht functionerende botten en

ups.

gewrichten. Omdat het uiteindelijk de beste oplossing is. CADskills, enkele jaren geleden door hem gestart, ontwikkelt en 3D print

46

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

deze gepersonaliseerde implantaten. “We willen elk jaar zo’n drie nieuwe concepten ontwikkelen, waarbij we met nieuwe features voor echte verbeteringen zorgen”, zegt hij over de missie van de Gentse startup.

Te weinig kaakbot, toch implantaat Het AMSJI systeem (Additively Manufactured Subperiosteal Jaw Implant) is het meest succesvolle concept tot nog toe. Het is een oplossing voor patiënten die te weinig kaakbot hebben voor conventionele schroefimplantaten.

Natuurlijke botopbouw kost maanden. “Als het al lukt”, zegt Maurice Mommaerts.

Zygoma implantaten zijn een alternatief,

allemaal vooraf.” Een bijkomend voordeel

maar ingrijpend voor de patiënt. “En als

van AMSJI is dat als er ontstekingen

het slecht gaat, pakt het heel slecht uit.”

ontstaan, tot twee van de zes posten

Langere schroefimplantaten in de

kunnen worden weggenomen zonder dat

jukbeenderen leveren dikwijls problemen

het concept faalt. “We kunnen het systeem

op met de sinusholtes van de patiënt. De

zelfs gradueel afbreken omdat we geen

oplossing die CADskills heeft uitgewerkt,

schade aan het bot aanrichten, wat andere

het AMSJI implantaat, wordt geplaatst op

implantaten wel doen.”

de middengezichtspijlers. Het design wordt gemaakt op basis van de CT scan van de

Kaakgewricht vervangen

kaak van de patiënt en daarop worden ook meteen de schroeven gepland zodat ze

AMSJI is feitelijk het tweede product van

steeds geplaatst kunnen worden op de

CADskills. Het eerste is een

plaatsen waar het bot nog het beste is. Het

gepersonaliseerd implantaat dat het

Gentse bedrijf levert een compleet steriel

kaakgewricht van de patiënt vervangt,

pakket, inclusief de boormallen en een

bijvoorbeeld bij degeneratieve artrose: de

planning afgestemd op de titanium

Temporomandibular Joint (TMJ)-prothese.

Het team van CADskills in Gent met derde van links Stijn Huys en tweede van rechts Maurice Mommaerts. Helemaal links op de foto is de machine van SLM Solutions te zien in de afgescheiden werkplaats.

Foto beneden: het AMSJI systeem dat inmiddels voor 200 patiënten is geproduceerd.

Foto linkerpagina: een van de implantaten op de LPBF-machine (foto Marble Moon)

osteosyntheseschroeven die de chirurg altijd gebruikt. De chirurg kan de ingreep in zijn eigen praktijk onder lokale verdoving bij de patiënt uitvoeren. CADskills levert een tijdelijke prothese mee. Maurice Mommaerts: “De patiënt kan dezelfde avond op restaurant gaan en spaghetti eten als hij voor lokale verdoving kiest.”

CADskills verwacht deze zomer het 200e AMSJI implantaat voor een patiënt te ontwerpen en in eigen huis te 3D printen.

In titanium, want dat is het enige materiaal dat men gebruikt. “60 procent van falende chroomcobalt orthopedische implantaten wordt veroorzaakt door ontstekingen vanwege een allergische reactie. 30% van de patiënten is allergisch voor chroomcobalt, maar ze weten dat niet

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

47

Hiervan wordt binnenkort het 75e

gezonde zijde zodat ze elkaar niet gaan

geplaatst. Dr. Ir. Stijn Huys, R&D Officer,

tegenwerken.” Twee andere innovaties in

legt uit: “Bij de meeste

dit implantaat zijn de kunststof kom waarin

kaakgewrichtsvervangingen wordt de spier

het titanium kogelgewricht beweegt en de

die zorgt voor malen en snijden van

speciale coating die CADskills op het 3D

een scaffold te 3D printen, kan het bot in de

voedsel, los gemaakt. De laterale functie

geprint implantaat laat aanbrengen. De

plaat groeien.

van de kaak gaat daarmee verloren. Dat

HadSat coating zorgt voor een zeer hoge

gaat ten koste van de kauwbeweging. Door

slijtvastheid van het gewricht.

Bij cranioplastie (reconstructieve chirurgie na een hersenoperatie), een vierde product, combineert CADskills titanium met keramiek. Door aan de rand van de plaat

het scaffold dat wij in het titanium implantaat 3D printen, creëren we een

Zoom- en selfie effect

extra verankeringspunt.” Hierdoor vergroten we de kans dat de spier zich nog

Een van de recentere concepten waar

beter vasthecht aan het implantaat.

groeiende vraag naar is, zijn de facial

Doordat de patiënt zijn onderkaak

contouring implantaten. Soms kiest de

functioneel kan bewegen, verbetert de

aangezichtschirurg hiervoor na een breuk

kwaliteit van leven sterk. Bij het ontwerpen

die niet meer hersteld kan worden. Steeds

van het implantaat kijken de CADskills

vaker is een cosmetische ingreep de

engineers nadrukkelijk naar het gezonde

aanleiding. Maurice Mommaerts en Stijn

kaakgewricht. Stijn Huys heeft hierover zijn

Huys noemen dit het Zoom- of selfie effect

doctoraat aan de KU Leuven gemaakt en

dat je in de samenleving ziet. “Mensen

succesvol verdedigd. “Een kaakgewricht

willen er beter uitzien op Instagram.” De

werkt nooit alleen; als links beweegt, dan

bijzondere feature die CADskills aan deze

beweegt het rechter gewricht ook. We

facial contouring implantaten toevoegt, is

hebben onderzocht hoe we het implantaat

deze in meerdere delen te printen. Dankzij

kunnen aanpassen gebaseerd op de

een extra puzzelstuk feature worden ze tijdens de operatie in elkaar vergrendeld.

Toekomst van CADskills

“Hierdoor volstaat een kleinere incisie, wat meerwaarde levert voor deze patiënten,

Eigenlijk had Maurice Mommaerts bij de start van CADskills helemaal niet de

aangezien het litteken van de incisie

intentie om zelf te gaan 3D metaalprinten. In het begin heeft hij dit uitbesteed.

potentieel kleiner is.” Bij cranioplastie

Enthousiast als hij is over de technologie is er dankzij een VLAIO-subsidie toch

(reconstructieve chirurgie na een

een metaalprinter gekomen en produceert CADskills de implantaten in eigen

hersenoperatie), een vierde product,

huis. Speciale nabewerkingen worden veelal extern gedaan. Afgelopen jaar

combineert CADskills titanium met

heeft het bedrijf na 60% organische groei voor het eerst break even gedraaid.

keramiek. Langs de randen van de titanium

“We zoeken nu een strategische partner waarmee we kunnen opschalen en

schedelplaat kan calciumfosfaat

verder groeien, ook internationaal.” Het liefst wil hij CADskills in Vlaanderen

aangebracht worden. De calcium ionen die

laten groeien. “De staat heeft via VLAIO geld in ons gepompt, dus mag ze ook

lange tijd vrijkomen, verkleinen het risico

wat terugkrijgen.”

op infecties. En door aan de rand van de

48

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

NIEUWE EUROPESE MDR REMT INNOVATIE AF. DAARNAAST HEEFT DE NOTIFIED BODY TE WEINIG OF GEEN AUDITORS MET SPECIALISME AM OPGELEID plaat een scaffold te 3D printen, kan het bot

Tekort aan AM-expertise

in de plaat groeien. Maurice Mommaerts:

resultaat bestaat niet. Het is een spanningsveld.”

“Daardoor worden de krachten op de plaat

Mommaerts heeft ervaring met het

verdeeld over de hele rand. Dat hebben we

produceren van medische implantaten. In

aangetoond in een publicatie volgend op een

hetzelfde pand als CADskills zit

masterthesis.”

zusterbedrijf Surgi-Tec dat al sinds 1996

Dat neemt niet weg dat hij overtuigd is

implantaten produceert, maar dan met

dat gepersonaliseerde implantaten

CNC-technologie. “We zijn daarom met

uiteindelijk breed geaccepteerd gaan

Marktintroductie lastig

De patiënt wil dit

CADskills al vroeg begonnen met de

worden, ook door de verzekeraars. Zelfs

Maurice Mommaerts en zijn team

voorbereidingen voor ISO 13485”, legt

als hij merkt dat in België

ontwikkelen elk jaar zo’n drie nieuwe

Stijn Huys uit. ISO 13485 zou onder de

overheidsinstanties hier nu nog een rem

concepten. Regelmatig wordt dit

oude regels voldoende zijn geweest voor

op zetten omdat ze vrezen dat elke

gecombineerd met een masterthesis die

de custom-made TMJ prothese. Nu

patiënt iets op maat gemaakt wil. Door

begeleid worden door Stijn Huys en de KU

verplicht de MDR CADskills een stap

implantaten te personaliseren - en dus

Leuven. De eerste concepten zijn nu zover

verder te gaan of iedere keer een

additief te produceren - kan de specialist

uitgerijpt dat ze in principe in de markt

derogantie aan te vragen, doordat er nog

zich veel meer focussen op het herstel

kunnen worden gezet. Gemakkelijk is dat

steeds enkel een zeer beperkte

van de specifieke functie bij de individuele

niet. Aan de ene kant vragen bijvoorbeeld

hoeveelheid aan gecertificeerde auditoren

patiënt. Het levert ook voordelen op in de

zorgverzekeraars lange termijn

beschikbaar is, desondanks het feit dat de

operatiekamer. “Wanneer je als chirurg

onderzoeksresultaten. “We ontwikkelen

regulering al in werking is. Dat betekent

weet dat het implantaat precies past, heb

innovatieve producten, dan heb je geen

dat de chirurg ermee instemt dat het

je geen stress meer. Dan besparen we

resultaten over tien jaar”, zegt Maurice

kwaliteitssysteem nog geen CE

kosten door een kortere operatietijd en is

Mommaerts. Het is dan lastig om de chirurg

certificering heeft, maar het implantaat

er minder risico. Patiënten zijn sneller

te overtuigen van de meerwaarde van het

toch gebruikt mag worden omdat er voor

weer mobiel en kunnen terug

CADskills concept. Zo wordt in feite innovatie

de patiënt geen alternatief meer is. Dit is

functioneren in de maatschappij. Het

geremd. Vervolgstudies zijn niet alleen

een omweg, omdat elke keer met de

vertrouwen hierin moet groeien, dan gaan

moeilijk door een ethische commissie te

betreffende chirurg overleg nodig is. Die

alle remmen los.”

loodsen; ze kosten al gauw een jaar of zeven

zit daar niet op te wachten. Daarnaast

voordat resultaten gepubliceerd zijn. De

doet zich het probleem voor dat de

tweede uitdaging waar CADskills tegenaan

notified body te weinig of geen auditors

loopt, is misschien nog wel een grotere. De

heeft opgeleid met specialisme additive

nieuwe Europese regelgeving voor medische

manufacturing. “Zo rem je innovatie in de

systemen (MDR) laat de oren erg hangen

zorg af”, zegt Mommaerts. Hij vreest dat

naar de grote spelers in de medische

in 2024 al 25.000 andere medical devices

industrie. Gewrichtsprothesen vallen volgens

in Europa opnieuw gecertificeerd moeten

de nieuwe Europese regels in klasse 3, waar

zijn, voor een groot aantal van hen het

de TMJ prothese voorheen een klasse 2B

doek valt. Professor Mommaerts heeft

product was, wat een strengere controle met

wel begrip voor regelgeving die de patiënt

zich meebrengt.

beschermt. “Maar innoveren met 20 jaar

Passend implantaat voorkomt stress bij de chirurg en verkleint risico voor patiënt

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

49

SHELL 3D PRINT NIET MEER LEVERBARE VERVANGINGSONDERDELEN

3D PRINTSTRATEGIE VEREIST GEDISTRIBUEERDE PRODUCTIE Een onderhoudsproject aan een meerboei voor de kust van Nigeria heeft Shell nog meer overtuigd van de meerwaarde die 3D printen kan bieden als obsolete parts vervangen moeten worden. Poly Products heeft de afdekplaten van de meerboei geprint. Uiteindelijk kan een 3D printstrategie echter niet zonder gedistribueerd productiemodel, zegt Angeline Goh, 3D Printing Technology Manager bij Shell.

50

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

Toen de polymeer afdichtingsdeksels van

stond. Het maken van een mal was ook om

bestand. Het hele project bij Poly Products

een afmeerboei bij een offshore installatie

deze reden geen haalbaar alternatief, nog

had een doorlooptijd van ongeveer twee

van Shell Nigeria aan vervanging toe waren,

los van de kosten voor de zes afdekplaten

weken, van scannen, reverse-engineering,

bleken deze niet meer leverbaar. De

die nodig waren. Omdat het lokale Shell-

tot het 3D printen van de afdekplaten in

original equipment manufacturer (OEM)

team in Nigeria al ervaring had met 3D

vezelversterkt PETG en het afwerken met

produceerde de onderdelen niet langer.

printen, legde het de vraag voor aan de

een glasvezellaag om ze absoluut

Deze covers zijn niet kritisch, maar

experts van Shell Energy Transition Campus

waterdicht te maken. "Deze korte

vervullen wel een belangrijke functie. Een

Amsterdam (ETCA): is 3D printen een

doorlooptijd was erg belangrijk in dit

goede passing van de trapeziumvormige

haalbare optie? In haar Technology Centres

project," benadrukt Angeline Goh. De

afdekplaten is belangrijk. Het enige

in Amsterdam en Bangalore ontwikkelt

kunststof deksels zijn geprint met de CFAM

alternatief leek te zijn het gehele metalen

Shell al meer dan 10 jaar toepassingen voor

Prime 3D printer van het Nederlandse

samenstel waarop de kunststof deksels zijn

additive manufacturing en onderzoekt ze

bedrijf CEAD. Het printbed van 4 bij 2 meter

bevestigd, te vervangen. Dit zou niet alleen

de mogelijkheden van de technologie.

is groot genoeg om de afdekplaten, elk een

duur zijn, maar ook riskante zware hijs- en

Omdat er in het Afrikaanse land geen

halve meter lang, te printen.

hefwerkzaamheden buitengaats met zich

geschikte 3D-printcapaciteit beschikbaar

meebrengen en de offshore-installatie zou

was, ging de voorkeur uit naar het printen

moeten worden stilgelegd.

van de onderdelen in Nederland. In het

90% kostenbesparing

project in Nigeria hebben lokale

Het vervangen van deze verouderde

medewerkers de afdekplaten gescand.

onderdelen door 3D geprinte onderdelen

Deze bestanden zijn door de ingenieurs van

leverde een aanzienlijke kostenbesparing

De doorlooptijd voor een dergelijk project

Poly Products in Nederland samen met de

op. Shell schat dat in dit specifieke geval het

is doorgaans 16 weken, terwijl het

projectmanager van Shell verder ge-

3D printen 90% goedkoper is geweest dan

regenseizoen in Nigeria net voor de deur

reverse-engineered tot een printbaar 3D-

de alternatieve oplossing, het vervangen

Doorlooptijd van 16 weken te lang

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

51

SHELL SCHAT DAT IN DIT SPECIFIEKE GEVAL HET 3D PRINTEN 90% GOEDKOPER IS GEWEEST DAN DE ALTERNATIEVE OPLOSSING

van de volledige bovenstructuur van de

hebben waarbij je optimaliseert en

meerboei. "En dat is zonder de kosten van

produceert in de wereldwijde fabriek. Je

het stilleggen van de offshore-installatie.

zou zeer kwetsbaar blijven in je lange

Dat hadden we wel moeten doen als we het

toeleveringsketen om je onderdelen bij je

hele systeem op zee hadden moeten

eindgebruiker te krijgen, en je ecologische

vervangen”, zegt Angeline Goh. Voor Shell

voetafdruk zou hoog blijven. Daarom kijken

onderbouwt deze use case dan ook haar

we expliciet naar gedistribueerde

visie om in de toekomst over te stappen

productie. Om deze visie in realiteit om te

naar digitale magazijnen. In plaats van

zetten, is een gezamenlijke inspanning

fysieke vervangingsonderdelen op te slaan,

nodig met al onze partners in de

wil Shell 3D bestanden digitaal opslaan.

toeleveringsketen.”

Daarom werkt het bedrijf nauw samen met partners in de hele toeleveringsketen in de industrie - van eindgebruikers, certificeringsinstanties tot gespecialiseerde printshops en OEM's - om wereldwijd aanvaarde technische standaarden te definiëren.

Wanneer gaat

Decentraal productienetwerk

Shell 3D printen?

Op termijn wil het energieconcern toe naar een wereldwijd netwerk van

Er zijn drie scenario's waarin Shell

gekwalificeerde bedrijven, zowel OEM’s als

3D printen inzet voor

servicebedrijven. 3D printen moet namelijk,

vervangingsonderdelen. Een

vindt Angeline Goh, dichtbij de

daarvan is wanneer het onderdeel

eindgebruiker gebeuren. Anders blijft het

verouderd is en Shell geen IP-

risico op vertraging bestaan bijvoorbeeld

rechten schendt bij reverse

door douane-inklaring, blokkades van

engineering. Bovendien moet het

vaarwegen of pandemie-gerelateerde

printwerk gedaan kunnen worden

lockdowns. "Je kunt geen 3D-printstrategie

door 3D printshops. Dat was dus in de Nigeriaanse case het geval. Een tweede scenario is dat vooraf met OEM’s wordt samengewerkt aan het digitaliseren van reserveonderdelen. Er wordt een portfolio opgebouwd en de OEM 3D print zelf. Een derde scenario geldt voor noodgevallen. Dan kan de OEM 3D printen of als er geen intellectueel eigendomsrecht in het geding is, 3D print Shell de onderdelen zelf.

52

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

SMART MANUFACTURING MAKING

SMART COMBINATIONS Flam3D zet zich altijd graag in om haar leden te helpen met hun creactieve (3D print)ideeën; zo geschiedde ook met 3DESK: een demobalie om bezoekers te verwelkomen in de wereld van Additive Manufacturing (AM). Flam3D-leden Formando en Guaranteed kwamen samen op de proppen met het idee voor de indrukwekkende demonstrator.

Flam3D sprong graag mee op de kar aangezien

slimste combinatie van verschillende

de 3DESK een uitgelezen instrument is om de

technologieën om tot het beste eindproduct te

doelstellingen van de organisatie te

komen. 3DESK demonstreert dit op een

demonstreren. Het project werd overigens

tastbare manier. Met het project hopen de

ondersteund door Flanders Investment and

partners mensen ertoe aan te zetten de

Trade. 3DESK is een unieke combinatie van

conventionele bouwopties te heroverwegen en

standaard industrieprofielen en AM-

in vraag te durven stellen. 3D printen is een

technologieën met behulp van ge-3D-printe

fantastische techniek om dingen precies te

onderdelen met kleine en grote afmetingen.

maken zoals je het zelf wil, zelfs voor grotere

Met de demonstrator wil Flam3D 3D printen en

constructies zoals de 3DESK.

haar leden zo goed mogelijk vertegenwoordigen op beurzen en events.

Deze informa�e is de kwartaalnieuwsbrief van:

3DESK demonstreert slechts een greep uit de technologieën en mogelijkheden van Additive

Mee vooraan

Manufacturing. “Er is in het landschap, en bij onze leden, nog veel meer te ontdekken,” klinkt

Flam3D Tech Lane Ghent Science Park Materials Research Cluster Technologiepark 48 9052 Zwijnaarde België info@flam3d.org www.flam3d.be www.flam3d.nl

Zoals in verschillende rapporten wordt

het bij Fran Dendooven, communicatie-

bevestigd, staat de Vlaamse-Nederlandse regio

verantwoordelijke van Flam3D. Iedereen die

aan de top van de wereld als het gaat om R&D

zelf de mogelijkheden, combinaties en

en productie in AM. Het potentieel van de

veelzijdigheid van Additive Manufacturing wil

technologie ligt zeker niet uitsluitend in de

ontdekken, kan daarom de 3DESK bezoeken op

(export van) geprinte onderdelen en de kennis,

een van de beurs- of eventdeelnames van

materialen, of software. De werkelijke potentie

Flam3D. Volg de organisatie op LinkedIn om te

van de technologie is in toenemende mate

volgen op welke beurzen ze alvast aanwezig zal

afhankelijk van de slimme integratie in een

zijn.

innovatieve (en dus competitievere) maakindustrie. Ondernemen in de

Info: https://www.flam3d.org/3desk

maakindustrie gaat over het maken van de

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

53

3D Delta Week gaat door van 20-24 juni 2022

3D Delta Week: netwerkgelegenheden op RapidPro en 3D Delta Dinner De eerste editie van 3D Delta Week (20-24/06) is bijna een

andere 3D manufacturing professionals en eindgebruikers

feit! Het gaat om een 5-daagse aaneenschakeling van

vergezellen? Registreer dan zo snel mogelijk, want er is een

evenementen rond 3D Manufacturing op meerdere locaties

beperkt aantal plaatsen beschikbaar:

in Nederland en Vlaanderen. De week bundelt momenteel al een dozijn interessante activiteiten en er worden er nog een

https://www.3ddeltaweek.com/3d-delta-dinner/

aantal aan het programma toegevoegd. Componenten uit het gehele ecosysteem zijn daarmee vertegenwoordigd.

RapidPro: 22-23/06

Er is tijdens de week ook volop gelegenheid om te netwerken en

RapidPro is de internationale vakbeurs voor Rapid Prototyping

een overzicht te krijgen van het AM-veld. Op evenementen zoals

en Additive Manufacturing en presenteert een breed aanbod 3D

het 3D Delta Dinner of RapidPro, kan u in contact komen met

productietechnieken voor de high-tech en maakindustrie. Ook

belangrijke stakeholders binnen het domein.

Flam3D zal op de beurs aanwezig zijn om er neutrale en onafhankelijke kennis over 3D printen te verspreiden. Bezoekers

3D Delta Dinner: 22/06

kunnen op de stand terecht om er antwoorden te vinden op al hun AM-gerelateerde vragen.

Dit netwerkdiner wordt ‘de’ ontmoetingsplaats binnen de wereld van 3D Manufacturing in de Benelux. Het wordt the place to be

Scan de code hiernaast of (online) klik om naar

om op een meer informele manier waardevolle contacten te

het volledige programma van 3D Delta Week te

leggen met potentiële partners, klanten en investeerders. Het

gaan.

diner gaat door in het Blue Collar Hotel in Eindhoven (Klokgebouw) en een ticket kost € 75,- (excl. BTW). Wil je ons,

ADDITIVE MANUFACTURING R&D DAY Eén dag, één locatie, alle Benelux R&D

verschillende Additive Manufacturing-

universiteiten, hogescholen of

over Additive Manufacturing

technologieën - een voorwaarde om te

onderzoeksinstellingen. Daar zit wellicht

komen tot betere inzichten en ideeën, en

nog heel wat potentieel om elkaar te

Er gebeurt bijzonder veel O&O in de lage

wellicht ook tot de innovaties van morgen,

ondersteunen of versterken, of verder te

landen, ook rond 3D printen. Flam3D

de start-ups en toegevoegde waarde voor

bouwen op eerdere inzichten. Concreet

brengt alles samen op één dag tijdens de

een hele economie.

vertaalde zich dat in een dag waarop we

3D Delta Week. Het doel? Bijleren, kruisbestuiving, zoeken naar partners en

die kennis en plannen voor toekomstige Kennis en plannen delen

misschien … de beste ideeën vertalen naar een business plan?

onderzoeken met elkaar delen. Al die gebundelde expertise willen we niet alleen

De R&D dag werd geïnspireerd door de

delen onder de onderzoeksinstellingen

R&D-wereld zelf - een aantal onderzoekers

zelf, maar ook met de bedrijven die er

In de regio Vlaanderen-Nederland vindt

die aangaf niet altijd op de hoogte te zijn

mogelijk wel ‘iets mee kunnen’. Of die

heel wat onderzoek plaats naar

van de onderzoeken aan andere

misschien willen aansluiten bij

54

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

toekomstige onderzoeken. Zij zijn dus van harte welkom om die golf van inzichten een hele dag over zich heen te laten rollen.

Onderzoeksinstellingen kunnen zich nog steeds aanmelden om in een korte presentatie hun vorig, huidig en toekomstig onderzoek uit de doeken te doen. Per onderzoeksinstelling kunnen zich tot 3 sprekers aanmelden.

Brightlands Chemelot campus en Universiteit Maastricht doen onderzoek naar tissue printing.

De deelnemers tot nog toe Volgende onderzoekinstellingen hebben

De R&D-Day voorziet ook ruim in

worden, zodat die samenwerking en

zich al verzekerd van een plaatsje op het

netwerkgelegenheid: de organisatie

kennisdeling nog evidenter wordt.

podium: Brightlands Chemelot campus,

voorziet dat er kruisbestuiving kan

CRM Group, Eindhoven University of

plaatsvinden tussen de verschillende R&D-

Technology, IMEC, KU Leuven, Maastricht

afdelingen, tussen onderzoeksinstellingen

University, NHL Stenden, Nederlands

en bedrijven, enzovoort.

Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR), Odisee, OMLAB, RUG, Saxion, Thomas

De R&D-Day vindt plaats op 21 juni, bij

More, TNO, TUDelft, TUE, Universiteit Gent,

Mikrocentrum in Eindhoven. De R&D-Day

VITO en VUB.

heeft de ambitie om een jaarlijks treffen te

NIEUWE LEDEN

farmaceutische zorg implementeren.

wetenschappelijke aanpak naar een totaal

Bekking 3D is gespecialiseerd in het

Doser BV stelt apothekers in staat om

geïntegreerde oplossing.

scannen van objecten en het aanmaken

lokaal en op afroep een gepersonaliseerd

van CAD files. Zij beschikken over een

geneesmiddel te produceren. Het motto?

uiterst nauwkeurige 3D laserscanner

Elke patiënt verdient medicijnen van

waarmee ze in staat zijn om vrijwel iedere

hogere kwaliteit.

vorm, op de meest uiteenlopende locaties,

https://www.chemstream.be/ Provecta BV is een one-stop-shop voor de metaalindustrie waar snelheid, flexibiliteit

voor de klant vast te leggen.

https://dosermedical.com/

en service centraal staan. Door hun

https://bekking3d.nl/

ChemStream BV, een innovatief chemisch

Provecta jouw ideale engineering partner.

jarenlange expertise op applicatieniveau is R&D bedrijf, is gespecialiseerd in het

Voor de AM-markt focust Provecta zich op

FuseLab produceert Fused Filament

vertalen van materiaalproblemen in

design en post-processing.

Fabrication (FFF) 3D printers met een

duurzame samenstellingen met focus op

focus op metaal-, keramiek, en andere

nano-dispersies, functionele coatings en

poedergebaseerde filamenten. Ze

inkjet inkten. Met een team van top

onderscheiden zich met hun

research scientists met meer dan 20 jaar

Verder Scientific is eigenaar van

extrudertechnologie die het mogelijk

ervaring in applicatiegedreven en op maat

apparaat-producenten voor

maakt om deze filamenten te verwerken

gemaakte productontwikkeling wil de

kwaliteitscontrole in o.a. Additive

met een hogere proceszekerheid en

organisatie een brug slaan tussen chemie

Manufacturing en 3D printen. Domeinen

nauwkeurigheid. Hierdoor kunnen ook

en technologie. ChemStream beschikt

van toepassing zijn meting van

veeleisende technische onderdelen met

over eigen labfaciliteiten voor chemische

korrelgrootte en -vorm, hittebehandeling,

dit proces geproduceerd worden.

synthese en formuleringsonderzoek van

materialografie en hardheidstesten.

de ontwerpfase tot prototype schaal. De

Rechtstreeks van bij de fabrikant tot bij de

chemische en technologische expertise,

fabrikant.

http://fuselab3d.com/

https://www.provecta.be/

gecombineerd met geavanceerde Doser BV wil 3D geprinte

computer methodologie en in-house

gepersonaliseerde medicijnen in de

analytische tools, garandeert een

https://www.verder-scientific.nl

3D PRINT MAGAZINE 2-2022

55

Professioneel advies

3D PRINTING SOLUTIONS

Alle technologieën in-house

Confidentialiteit SEIDO Solutions BV

Korte levertermijn

Nijverheidslaan 23 8560 Wevelgem, Belgium BE +32 56 35 00 35

Hoge kwaliteitscontrole

NL +31 30 32 00 274 FR +33 3 53 32 00 59 www.seido-solutions.com

Correcte prijs PRINT MAGAZINE 2-2022 56 3D

info@seido-solutions.com