ARTISHOCKoktober 2012
ARTISHOCKoktober 2012
Humor in het onderwijs Met een (glim)lach voor de klas Vandaag een interview achter de rug met de journalisten en de fotograaf van de Gazet van Antwerpen en het Belang van Limburg. Op uitnodiging van het team van Artishock. Ter voorbereiding van de dag van de Comedy en de lach. Veel vragen beantwoord maar ook veel vragen gesteld. Hoe kijken jullie naar humor? Waar zijn jullie bang voor wanneer jullie op het punt staan om humor te gebruiken?
H
et moet 2005 geweest zijn toen ik de vraag kreeg om op een studiedag in Nederland een workshop te gaan geven. De man was ziek gevallen en de titel van de werkwinkel stond al vast: ‘Trainen met humor’. Ik zag een internationale carrière wel zitten en zei dus enthousiast ja. Maar toen ik de telefoon had neergelegd besefte ik de draagwijdte van mijn bevestiging. Ik moest dus in Nederland, het land van de cabaretiers, iets gaan vertellen over humor. Ze hadden me verteld dat ze aan mij hadden gedacht omdat ze wisten dat ik regelmatig humor gebruikte tijdens mijn communicatietrainingen, coachingsessies en theatervoorstellingen. OK, dat was waar. Maar om daar dan ook nog anderhalf uur lang, iets zinnigs over te kunnen vertellen was een ander paar mouwen. Ik ben dan meteen op internet gaan zoeken naar wat
De glimlach geeft het signaal dat alles veilig is. er al bestond over het thema humor. En dat was niet bijster veel. Gelukkig vond ik een schitterend boekje van Dony Tamblyn ‘Laugh and learn’.1 Het werkte zo inspirerend dat ik de Nederlandse workshop ben begonnen met een kooksessie. Spaghetti à la Bolognaise. Als metafoor. Humor zag ik als de saus op de spaghetti die communicatie dikwijls is. Het maakt het allemaal wat lekkerder en beter verteerbaar. Maar zoals er verschillende soorten sauzen zijn, zijn er ook verschillende vormen van humor. En evenveel smaken. Niet iedereen vindt dezelfde soort humor even leuk. Als ik aan het begin van een humorworkshop vraag wie de lievelingshumorist van de deelnemers is, krijg ik alle kleuren van het humorpalet te zien. Want inderdaad, sinds die dag in Nederland ga ik als volwaardig humoroloog door het land - de landen; 1
10
want ik ben nu echt internationaal bezig. Ik heb heel wat zoekwerk achter de rug en na mijn Masteropleiding aan de Funiversity van Toronto vind ik het ondertussen zo’n fijn thema om over te vertellen dat ik bijna niets liever doe. Ik doctoreer nu op het onderwerp: ‘Had humor de regeringsonderhandelingen in België kunnen versnellen?’. De interviews met alle betrokken actoren verlopen gesmeerd. Eén van de betrokken is ondertussen 20 kilo afgevallen… Het feit dat humor het centrale thema was tijdens de Studium Generale 2012 van de Universiteit van Antwerpen toont aan hoe hoog dit onderwerp wordt ingeschat. Diverse professoren lieten er hun wijze licht op schijnen. Van een historicus over een joods specialist tot een robotgeleerde. Ongelooflijk verhelderende verhalen. Zo leerde ik dat humor waarschijnlijk een van de eerste communicatievormen van onze beschaving zou kunnen geweest zijn. Bij een ontmoeting werd er ‘ha!’ geroepen. Een eerste makkelijk te vormen klank. En wanneer de opponent ‘ha!’ terugriep hadden we meteen ‘Haha!’. Stel je voor wat dat gaf in een groep… Humor is waarschijnlijk één van de eerste communicatievormen van onze beschaving geweest. Er werd ook duidelijk gemaakt wat het verschil was tussen een lach en een glimlach. Een lach heeft meer gemeenschappelijk met het thema macht. Vandaar dat uitlachen iets zegt over de machtsverhoudingen die in een groep aanwezig zijn. Ik vond dat ontzettend verhelderend omdat ik besefte dat ik humor op een andere manier gebruik. Ik ga meer voor de glimlach. Als er bij één deelnemer van een training of een coaching de mondhoeken naar boven gaan en tegelijk de rimpeltjes ter hoogte van de ogen verschijnen, ben ik al een tevreden mens. Aan mij zijn lachsessies, waarbij je moet lachen zonder aanwijsbare reden, bijvoor-
Doni Tamblyn, Laugh and learn, uitg. dr. American Management Association, 2002.
beeld niet besteed. En wat blijkt; de glimlach geeft het signaal dat alles veilig is. Er hoeft niet gevochten te worden. Men moet niet vluchten. Er is geen reden tot paniek. Neen, alles is gewoon in orde. We zijn klaar om ons open te stellen voor iemand. Dat is ook het belang van humor binnen het onderwijs. Wanneer leerlingen zich kunnen openstellen voor een leerkracht, kan die ook zonder moeite kennis doorgeven aan zijn of haar hongerige pupillen. Studies van dr. Martin2 tonen aan dat humor, in de juiste dosis, en op de juiste plaatsen in een les, er voor kunnen zorgen dat leerlingen de leerstof veel beter kunnen onthouden. Lachen, of glimlachen is ook iets dat we samen doen. Het creëert een gevoel van verbondenheid. Dokter Martin heeft ontzettend veel onderzoek gedaan rond het thema humor. En onderzoek over onderzoek van humor. Daaruit leerde hij dat het moeilijk is om iets over die onderzoeken te zeggen. Omdat de meeste onderzoeken niet duidelijk maken welk soort humor ze nu net onderzochten. Want… Dr. Rod Martin onderscheidt verschillende vormen van humor. En dan blijkt dat niet elke vorm van humor zo gezond is als menigeen denkt. Zo deelt hij cynisme en sarcasme in bij de agressieve vormen van humor. Op lange termijn ondermijnen die onze relaties meer dan dat ze ze ondersteunen of onderhouden. Maar hou je vast! Een zeer groot deel van het soort humor dat in onderwijs gebezigd wordt, is agressief. En dan hebben we het zeker niet alleen over de humor van de leerlingen. Zo geeft humor ook heel wat informatie over de cultuur die in een school of een andere organisatie heerst. Worden er vooral agressieve vormen van humor gebruikt of is er ondersteunende en opbouwende soort humor aanwezig? Soms geef ik een lezing over het verband tussen humor en de sterkte van een team. Want de basisvoorwaarde die aanwezig moet zijn om aan een sterk team te kunnen bouwen is de aanwezigheid van een gezonde dosis vertrouwen. En laat nu net vertrouwen een ingrediënt zijn dat zwaar op de proef wordt gesteld bij het gebruiken van humor. Iedereen kent het ietwat gespannen gevoel dat er is vóór het vertellen van een leuke anekdote of een pas geleerde grap. De kans bestaat dat er niemand moet lachen. Dat er wat meewarend wordt gekeken naar 2
jou. En dat noemen ze dan afgaan… Dit kunnen of mogen doen in een groep geeft aan dat er voldoende vertrouwen aanwezig is. Als je bang bent om de reactie van je teamgenoten schort er waarschijnlijk iets aan het basisvertrouwen. Vandaag hoorde ik trouwens van een van de Artishockmedewerkers dat hij aan zijn team duidelijk gemaakt had dat hij elke dag recht had op het vertellen van twee flauwe moppen. Schitterende manier om met jezelf en je collega’s om te gaan. Om dit artikel te eindigen wil ik graag kort ingaan op de grootste angst die mensen meestal hebben wanneer het op het gebruiken van humor aankomt.
Ben ik wel grappig? Of kan je dat leren? Met andere woorden; is humor niet aangeboren? Wel, ik kan jullie uit eigen ervaring (als afgestudeerd verpleegkundige) vertellen dat ik tijdens mijn stage op de afdeling materniteit geen enkele baby al lachend heb weten geboren worden. Laat staan dat er meteen een grap uit kwam. Nee, er werd gehuild tegen te sterren op. Zowel door de baby als door de papa. Dus, het kan niet anders dan dat humor een vaardigheid is zoals een ander. En die kan dus aangeleerd of ontwikkeld worden. Maar dat vraagt uiteraard oefening en een gezonde dosis durf. Ik garandeer jullie dus dat ik er tijdens de humorworkshop voor zal kunnen zorgen dat jullie HQ oftewel HumorQuotiënt met tenminste 10 % zal stijgen. Er is zelfs een ‘niet tevreden, probleem terug – garantie’. En denk er aan: Life is a dangerous thing (like humor is…). And nobody comes out alive. So, live your life! Johan De Keyser is humoroloog en coach leiderschapsontwikkeling.
Rod A. Martin, The Psychology of Humor: An Integrative Approach, uitg. dr. Academic Press, 2007.
11