Ársskýrsla 2016
Ársskýrsla 2016 skólaárið 2015-2016
1
EFNISYFIRLIT
Ársskýrsla Lánasjóðs íslenskra námsmanna 2016 Ábyrgðarmaður: Hrafnhildur Ásta Þorvaldsdóttir Uppsetning: Íslenska umbrotsstofan Ljósmyndir: Ljósmyndastofa Rutar
2
Ársskýrsla 2016
Formáli
4
Samantekt
5
Starfsemi LÍN 2016
6
Þjónusta
15
Rekstur
17
Skipurit
18
Áhættustýring
19
Umhverfismál
20
Upplýsingatækni
20
Innra eftirlit
21
Námsmenn
22
Greiðendur
30
Lánaflokkur sjóðsins
34
Áhættuþættir í rekstri sjóðsins
35
Viðauki
46
Ársreikningur 2016
48
3
FORMÁLI Árið 2016 var viðburðaríkt ár fyrir LÍN. Gerðar voru breytingar á skipuriti sjóðsins sem tóku gildi 27. júní 2016. Markmið breytinganna var að styrkja skilvirkni LÍN, auka fagmennsku og innra starf stofnunarinnar, bæta þjónustu við viðskiptavini, bæta gæðamál og auka dýnamík LÍN þannig að stofnunin verði betur í stakk búin til að aðlagast breyttum áherslum í ytra sem innra umhverfi. Samhliða þessu var opnunartími sjóðsins styttur og er hann nú frá kl. 10:00 til kl. 15:00 alla daga. Með þessu móti eykst sá tími sem starfsmenn hafa til að sinna erindum sem koma til sjóðsins í gegnum „Mitt svæði“ eða með tölvupósti enda er markmið sjóðsins að sem stærstur hluti samskipta við bæði greiðendur og lánþega fari fram rafrænt. Nýtt upplýsingakerfi eLín var tekið í notkun um mitt ár 2016 en það hefur verið í þróun undanfarin ár. Þá var unnið áhættumat fyrir sjóðinn á árinu 2016. Sjóðurinn stendur frammi fyrir ýmsum áhættum í rekstri sínum sem tengjast markmiðum og hlutverki LÍN. Áhættustýring er stýring á áhættuþáttum í rekstri sjóðsins sem gengur út á að skilgreina hvernig þessir áhættuþættir geta haft áhrif á reksturinn og hvernig eigi að bregðast við þeim. Markmið áhættustýringar er ekki að eyða áhættu heldur greina áhættu og eyða sem mestri af þeirri áhættu sem talin er ónauðsynleg. Áhættustýring sjóðsins er á ábyrgð stjórnar og framkvæmdastjóra LÍN. Innleiðing samhæfðrar áhættustefnu LÍN hófst í lok október 2016. Áhættustefnan miðast við rekstraráhættur LÍN sem eru í reglubundinni vöktun allt árið en aðrar helstu áhættur hafa verið skilgreindar og eru mældar að lágmarki árlega. Í lok árs 2015 skipaði ráðherra nefnd til að vinna að heildarendurskoðun laga um sjóðinn. Skilaði nefndin af sér tillögum í lok mars 2016 sem fólu í sér umfangsmiklar breytingar á styrkjafyrirkomulagi sjóðsins þar sem markmiðið var m.a. að styrkur ríkisins til námsmanna væri sýnilegur og að allir námsmenn ættu möguleika á sömu styrkupphæð óháð námsferlum, hvaða nám sé stundað eða upphæð námsláns. Tillögurnar tóku mið af námslánakerfum hinna Norðurlandanna. Frumvarpið náði ekki fram að ganga á stuttu haustþingi Alþingis á árinu 2016 en þingi var slitið 13. október og gengið var til kosninga þann 29. október. Núverandi ríkisstjórn er með endurskoðun laga um LÍN á stefnuskrá sinni. Framundan eru áskoranir fyrir stofnunina við áframhaldandi innleiðingu á nýju upplýsingakerfi og innheimtukerfi fyrir stofnunina sem og innleiðingu nýrra laga ef af verður.
Hrafnhildur Ásta Þorvaldsdóttir framkvæmdastjóri LÍN
4
Ársskýrsla 2016
Samantekt Starfsmenn LÍN voru 30 í lok árs 2016. Í fjármáladeild störfuðu 4, ráðgjafadeild 12, máladeild 4, afgreiðsludeild 4 og á skrifstofu framkvæmdastjóra 6. Starfsmannaveltan var 14% á árinu 2016. Meðalstarfsaldur starfsmanna var rúmlega 10 ár. Þá hafa 37% starfsmanna unnið lengur en 10 ár hjá stofnuninni þar af hafa 17% starfsmanna starfað lengur en 25 ár. Meðalaldur starfsmanna er 46 ár. Kynjahlutfallið hallar á karlmenn en þeir eru 27% starfsmanna eða 8 af 30. Kynjahlutfallið í stjórnendahópnum er 33% karlar. Fjöldi háskólamenntaðra starfsmanna hjá LÍN er 72%. Stjórn
Stjórn LÍN er að jöfnu skipuð konum og körlum. Í stjórn LÍN á árinu 2016 sátu eftirfarandi: Fulltrúi menntamálaráðuneytisins: Jónas Friðrik Jónsson (formaður) Fulltrúi menntamálaráðuneytisins: Katrín Helga Hallgrímsdóttir (varaformaður) Fulltrúi menntamálaráðuneytisins: Anna Sigríður Arnardóttir Fulltrúi fjármálaráðuneytisins: Davíð Þorláksson Fulltrúi SÍNE: Hjördís Jónsdóttir Fulltrúi SHÍ: Tryggvi Másson Fulltrúi BÍSN: Halldór Hallgrímsson Gröndal Fulltrúi SÍF: Laufey María Jóhannsdóttir
5
6
Ársskýrsla 2016
7
Starfsemi LÍN 2016 Framfærsla á Íslandi hækkaði í samræmi við verðbólgu á milli skólaáranna 2014-2015 og 2015-2016. Meðal ECTS-virkni námsmanna á lánum hjá LÍN á Íslandi voru 51,1 ECTS-einingar (loknar einingar á ári) og hjá námsmönnum erlendis voru þær 53,6 ECTS-einingar á skólaárinu 2015-2016. Umsækjendur um námslán skólaárið 2015-2016 voru 13,3% færri en skólaárið á undan. Hlutfallslega er minni fækkun á fjölda námsmanna erlendis, eða 5,4% samanborið við 15% fækkun á Íslandi. Er þetta fjórða árið í röð sem fækkun er á fjölda umsækjenda um námslán en árin þar á undan fjölgaði umsækjendum. Ef skoðaðar eru nánar tölur um fjölda stúdenta erlendis kemur fram að þeim fækkar áfram mest í Danmörku en þar fækkar námsmönnum um 92 á milli ára eða 21,4% og í Svíþjóð um 38 eða 19,8%. Námsmönnum sem sóttu um sumarlán fækkaði um 3,4% á milli skólaáranna 2014-2015 og 2015-2016 en á árinu á undan fækkaði þeim um 17,8%. Námsmönnum sem þáðu skólagjaldalán skólaárið 2015-2016 fækkaði um 327 eða 8,1% sem er meiri fækkun en árið á undan þegar þeim fækkaði um 2,7% á milli ára. Tafla 1 Námslán LÍN Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Fjárlög
2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016
2017
Rauntölur
Lykiltölur Fjöldi umsókna um námslán
14.614
14.826
14.849
14.421
13.701
12.158
10.145
11.000
2.751
2.909
2.823
2.724
2.409
2.205
2.085
1.900
960
585
601
524
433
356
344
387
12.393
12.599
12.602
12.236
11.768
10.246
8.632
9.900
2.413
2.493
2.385
2.333
2.074
1.913
1.727
1.850
3.844
3.986
3.997
4.013
3.918
3.810
3.484
3.500
926
958
971
1.014
951
943
928
1.700
Meðalgreiðsla framfærslu á mán.
112.039
110.595
118.563
122.163
122.542
128.751
147.061
144.135
Meðalgreiðsla skólagjaldalána
644.438
572.023
544.855
648.091
652.322
658.622
712.426
722.857
Þar af erlendis Þar af í sumarnámi Fjöldi lánþega Þar af erlendis Fjöldi lánþega með skólagjaldalán Þar af erlendis
Hlutdeild ríkissjóðs
51%
51%
47%
47%
47%
47%
47%
47%
120.720
120.720
132.792
140.600
144.867
149.493
165.717
172.788
Hámarksskólagjaldalán á ári
1.166.667
1.166.667
1.166.667
1.166.667
1.166.667
1.166.667
1.166.667
1.166.667
Meðal ECTS virkni á Íslandi
48.1
43.8
43.9
44.3
45.1
46.0
51.1
Meðal ECTS virkni erlendis
51.3
50.4
50.4
50.3
50.6
51.4
53.6
Grunnframfærsla á mánuði
Samantekt (m.kr.) Heildarútlán
15.778
15.617
16.399
16.820
16.187
14.450
11.620
15.343
Framfærslulán
12.497
12.540
13.447
13.453
12.979
11.372
9.033
12.190
Skólagjaldalán
2.477
2.280
2.178
2.601
2.556
2.510
2.482
2.587
Önnur lán
805
796
782
766
653
568
105
306
Vaxtastyrkir
239
235
231
225
217
140
140
265
* Hámarksskólagjaldalán á aðeins við um grunnháskólanám og sérnám
8
Ársskýrsla 2016
Á mynd 1 hér neðan sést þróun skólagjaldalána í milljörðum króna frá skólaárinu 1996 – 1997 fram til skólaársins 2015-2016 á verðlagi ársins 2016. Hækkunin er umtalsverð í skólagjöldum og er hækkunin mun meiri erlendis en á Íslandi þó hún sé umtalsverð á Íslandi. Heildarskólagjöld lækka svo á síðustu tveimur árum samhliða fækkun nemenda. Mynd 1 Yfirlit yfir veitt skólagjaldalán LÍN frá 1996 til 2015 á verðlagi ársins 2016 1.800
1.600
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
6 -1
-1
5
15 20
4 -1
14 20
13
-1
3 20
2 -1
12 20
1 -1
11 20
10
-1
0 20
9 -0
09 20
8
08
-0
Ísland, sérnám
20
07
-0
7 20
6
06 20
-0
-0
5
05 20
04
4 -0
Ísland, háskólanám
20
-0
3
03 20
2 -0
02 20
01
-0
1 20
0 -0
00 20
9 -9
99 19
98
-9
8 19
97 19
19
96
-9
7
0
Erlendis
9
Á meðfylgjandi töflu sjást meðalskólagjaldalán á Íslandi í háskólanámi, á Íslandi í sérnámi og meðal skólagjöld námsmanna erlendis frá árinu 1996 til 2016. Sömu þróun virðist vera um að ræða í skólagjöldum á Íslandi og erlendis þó sveiflurnar séu mun meiri erlendis. Skólagjöld hækka töluvert á skólaárinu 2001-2002 bæði á Íslandi og erlendis. Mynd 2 Yfirlit yfir meðal skólagjöld á nemenda frá 1996-2016 á verðlagi ársins 2016 3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000 Erlendis 0
1996-97
1997-98
1998-99
1999-00
2000-01
2001-02
Ísland sérnám
2002-03
2003-04
2004-05
2005-06
2006-07
Ísland háskólanám 2007-08
2008-09
2009-10
2010-11
2011-12
2012-13
2013-14
2014-15
2015-16
Umsóknum um jöfnunarstyrki fækkaði um 7% á milli ára. Veittum styrkjum fækkaði um 6% og voru 190 fleiri styrkir veittir á haustönn en vorönn. Upphæðir dvalar- og akstursstyrkja hækkuðu um 1% á milli skólaáranna 2014-2015 og 2015-2016 sem er minni hækkun en árið áður þegar styrkirnir hækkuðu um 9% á milli ára. Ef litið er til síðustu 7 ára hefur styrkþegum jöfnunarstyrks fækkað um 26% á sama tíma og upphæð þeirra hækkaði um 37%. Tafla 2 Jöfnunarstyrkir Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
Skólaárið
2008-2009
2009-2010
2010-2011
2011-2012
2012-2013
2013-2014
2014-2015
2015-2016
Gildar umsóknir
7.506
7.047
6.792
6.794
6.529
6.330
5.865
5.477
Veittir styrkir (fjöldi):
6.627
6.338
6.156
6.159
5.920
5.577
5.212
4.894
Haustönn:
3.445
3.293
3.180
3.181
3.102
2.921
2.724
2.542
Dvalarstyrkur
1.993
1.849
1.802
1.805
1.756
1.289
1.071
985
Akstursstyrkur
1.452
1.444
1.378
1.376
1.346
1.632
1.653
1.557
Lykiltölur
Vorönn:
3.182
3.045
2.976
2.978
2.818
2.656
2.488
2.352
Dvalarstyrkur
1.807
1.696
1.672
1.674
1.591
960
982
918
Akstursstyrkur
1.375
1.349
1.304
1.304
1.227
1.696
1.506
1.434
Dvalarstyrkur
106.000
106.000
115.000
115.000
121.000
132.000
144.000
145.000
Akstursstyrkur
60.000
60.000
65.000
65.000
68.500
75.000
82.000
83.000
Heildarstyrkveiting*
572.420
543.350
573.840
574.285
581.238
546.468
552.745
522.106
Dvalarstyrkur
402.800
375.770
399.840
400.085
404.987
296.868
294.638
275.144
Akstursstyrkur
169.620
167.580
174.330
174.200
176.251
249.600
258.108
246.962
Upphæð styrkja:
Samantekt (þús.kr.)
10
Ársskýrsla 2016
Umsóknum um undanþágu frá afborgunum fækkaði um 16% á milli ára og veittum undanþágum fækkaði um 9% milli ára. Er það annað árið í röð sem umsóknum um undanþágu fækkar á milli ára. Til samanburðar fækkaði umsóknum um undanþágu um 21,1% á milli áranna 2014 og 2015 og veittum umsóknum um 21,5%. Mesta fækkun milli ára í umsóknum um undanþágur er vegna a) atvinnuleysis b) lánshæfs náms og c) umönnunar barna. Veittum umsóknum fækkaði í öllum flokkum en mest vegna umönnunar barna (26%), atvinnuleysis (22%) og vegna lánshæfs náms (18%). Ef horft er til sl. 7 ára eða til ársins 2009 þá er fækkun umsókna hins vegar einungis 6% og 16% fækkun veittra umsókna. Athyglisvert er að ef borin eru saman árin 2009 og 2016 þá eru 53% veittra undanþága vegna lánshæfs náms á árinu 2009, 18% vegna atvinnuleysis og 14% vegna örorku. Á árinu 2016 eru hins vegar 35% veittra undanþága vegna þess að viðkomandi er í lánshæfu námi, 12% vegna atvinnuleysis og 27% vegna örorku. Tafla 3 Undanþágur vegna afborgana 2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
3.284
3.965
3.891
3.906
4.265
4.118
3.619
3.051
1.509
1.828
1.907
1.844
2.036
1.246
1.061
783
703
662
613
Lykiltölur Fjöldi undanþágubeiðna: Lánshæft nám Nám - ums.ekki á námslánum Veikindi
123
152
142
162
169
175
202
189
Örorka
341
554
537
582
613
627
600
595
Atvinnuleysi
685
838
723
750
748
661
532
384
Umönnun barna
286
315
399
387
506
514
382
324
Annað Fjöldi undanþága veittar: Lánshæft nám
340
278
183
181
193
192
180
163
2.298
2.932
2.914
2.921
2.636
2.571
2.018
1.841
1.212
1.453
1.502
1.496
1.166
1.096
783
645
322
246
246
Nám - ums.ekki á námslánum Veikindi
87
119
111
104
120
112
127
126
Örorka
323
517
512
533
552
485
450
495
Atvinnuleysi
420
616
522
547
531
353
272
213
Umönnun barna
174
183
239
208
231
151
114
84
82
44
28
33
36
52
26
32
Annað
11
Greiðendum námslána fjölgaði um 5,2% á árinu 2016 sem er minna en árið á undan þegar greiðendum fjölgaði um 7,2%. Heildarfjárhæð endurgreiðslna nam 10 milljörðum sem er 7,5 % hækkun á milli áranna 2015 og 2016. Fjöldi þeirra sem nýta sér greiðsludreifingu fer áfram vaxandi og jókst um 8,3% á milli ára. Hlutfall krafna sem sendar voru í milliinnheimtu lækkaði bæði vegna gjalddaga 1. mars (3,7%) og fyrir 1. september (2,3%). Hátt hlutfall krafna sem sendar voru í milliinnheimtu fyrir mars gjalddagann á árinu 2016 er vegna breytts innheimtuferils þar sem kröfur eru sendar fyrr í milliinnheimtu en áður var. Innheimtuhlutfall ársins þ.e. hlutfall innheimtra krafna af heildarinnheimtum ársins stóð í stað milli ára en hins vegar hækkaði hlutfall útlánatapa á milli ára eða frá 0,10% í 0,18% vegna töluverðra afskrifta á árinu. Tafla 4 Endurheimtur LÍN Lykiltölur
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Fjöldi lánþega
31.501
32.494
33.910
35.671
37.621
39.369
40.910
42.492
Fjöldi greiðenda
29.470
29.891
30.401
31.473
33.321
35.043
37.581
39.536
Fjöldi krafna 1. mars
27.908
26.715
27.222
27.973
31.976
34.086
36.121
37.798
4,7%
4,6%
3,7%
3,4%
3,0%
3,2%
5,3%
3,7%
23.871
23.559
22.614
23.726
25.593
26.930
28.163
30.816
2,6%
2,5%
2,0%
2,4%
2,1%
4,2%
2,5%
2,3%
87,1%
86,9%
87,0%
86,7%
88,8%
88,4%
90,5%
90,6%
4.718
6.949
8.478
10.392
12.372
14.211
15.396 9.341
Hlutfall krafna sendar í milliinnheimtu Fjöldi krafna 1. september Hlutfall krafna sendar í milliinnheimtu Innheimtuhlutfall ársins Fjöldi í greiðsludreifingu Myndaðar kröfur alls (m.kr.)
6.601
6.579
6.290
7.010
7.409
8.166
8.667
Innheimtar kröfur innan ársins
5.748
5.716
5.473
6.079
6.582
7.216
7.846
8.466
Samtals endurheimtur á árinu
6.376
6.130
6.283
7.005
7.032
8.244
9.328
10.023
135.630
149.081
166.838
184.877
202.213
213.090
223.548
231.211
0,14%
0,17%
0,13%
0,09%
0,15%
0,12%
0,10%
0,18%
Heildar útlánasafn (án afskr.fr.l.) Hlutfall útlánatapa
12
Ársskýrsla 2016
Þá fjölgaði þeim sem greiddu upp lán sín fyrr en áætlað var og nýttu sér uppgreiðsluafslátt. Fjöldi þeirra var 479 samanborið við 317 á árinu 2015 og 121 á árinu 2014 og heildarfjárhæð uppgreiðsluafsláttar var 49,6 m.kr. á árinu 2016 samanborið við 47,6 m.kr. á árinu 2015. Heildarfjárhæð uppgreiddra lána á árinu 2016 nam 680,8 m.kr. Meðalupphæð uppgreiddra lána á árinu 2016 var um 1,5 m.kr. og hæsta upphæð uppgreidds láns var 13,1 m.kr. Á mynd hér að neðan sést dreifing uppgreiddra lána raðað eftir upphæðum og fjölda lána sem greidd voru upp. Mynd 3 Upphæð uppgreiddra lána á árinu 2016 14.000.000
12.000.000
10.000.000
8.000.000
6.000.000
4.000.000
2.000.000
0
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
13
Staða útlánasafnsins í lok árs 2015 er 231,2 milljarðar og hækkaði um 7,7 milljarða eða 3,4% á milli áranna 2015 og 2016. Bókfært virði útlánanna er hins vegar 183,4 milljarðar og núvirði 146,3 milljarðar eða 63% af nafnvirði lánasafnsins. Á mynd 4 sést þróun útlána en þau hafa aukist um 98% á tímabilinu 2008 til 2016 eða úr 116,9 í 231,2 milljarða. Afskriftir hafa aukist um 209% á umræddu tímabili þannig að nettó útlán fyrir núvirðingu hafa aukist minna eða um 81% og eru um 183,4 milljarðar í lok árs 2016. Núvirt virði útlána í lok árs 2016 er 146,3 milljarðar. Þessi munur 37,1 milljarður, á bókfærðu virði útlána og núvirtri stöðu lánasafnsins í lok árs 2016, endurspeglar þann viðbótarkostnað sem fylgir því að LÍN lánar til námsmanna á lægri vöxtum en sjóðurinn býr sjálfur við varðandi fjármögnun. Vextir sem hafa staðið sjóðnum til boða eru mun hærri en vextir af námslánum. Þannig bera námslán sem veitt eru í dag 1% vexti en meðal ávöxtunarkrafa LÍN var 3,60% í lok árs 2017. Mynd 4 Nafnvirði útlána, metin afskriftarþörf og útlánaeign á efnahagsreikningi (m.kr.) 250,0 231,2
223,5 213,1 202,2 200,0
184,9 166,8
135,6
100,0
101,5
183,4
140,8
146,3
101,5
94,8
50,0 33,9 20,4
29,036,3
31,237,3
15,4
31,6 17,7
34,038,8
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Nafnvirði útlána
14
180,5
116,3
86,3
0,0
129,4
132,9
137,8
128,7 117,9
116,9
171,5
153,6
149,1
150,0
168,2
Metin afskriftaþörf
Útlánaeign fyrir núvirðingu
Núviðri
41,6 38,5
43,0 39,7
2014
2015
Vaxtaafsláttur
47,7 37,2
2016
Ársskýrsla 2016
Þjónusta Markmið LÍN er að veita námsmönnum og greiðendum sem besta þjónustu. Stefnt er að því að sem flest erindi til sjóðsins komi á tölvupósti og sé svarað með tölvupósti til að auka skilvirkni þjónustunnar og gera hana rafrænni. Þetta hefur m.a. leitt til þess að símtölum til LÍN hefur fækkað um 25,4% á síðustu fjórum árum, þar af um 4,9% á milli áranna 2014-2015 og 2015-2016, en hins vegar hefur erindum sem berast sjóðnum rafrænt hlutfallslega fjölgað. Eins og sést á meðfylgjandi mynd hefur símtölum til ráðgjafadeildar fækkað um 30% á sl. fjórum árum. Símtölum fækkar um 9,2% á milli áranna 2013-2014, 10,6% á milli áranna 2014-2015 og 14,3% á milli áranna 2015-2016. Opnunartími LÍN var styttur um 2 klst. um mitt síðasta ár samhliða skipuritsbreytingum svo stofnunin geti betur aðlagað sig þessum breytingum og er afgreiðsla LÍN nú opin frá kl. 10:00 til 15:00. Með þessu eykst sá tími sem ráðgjafar hafa til að sinna erindum sem koma í tölvupósti eða beint inn á „Mitt svæði“. Mynd 5 Fjöldi símtala til ráðgjafadeildar 2013 - 2016 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0
Janúar
Febrúar
Mars
Apríl
Maí
Júní 2013
2014
Júlí 2015
Ágúst
September
Október
Nóvember
Desember
2016
Ef skoðuð er þróunin í fjölda tölvupósta og innkomnum skjölum er fækkunin 7% á milli áranna 2015 og 2016 og er fækkun sl. fimm ára 1,5%. Fjöldi tölvupósta og innkominna skjala var 67.385 á árinu 2012 en 66.364 á árinu 2016. Hver starfsmaður ráðgjafadeildar tekur að meðaltali við 23 skjölum og tölvupóstum til úrvinnslu á hverjum degi. Á álagstímum eins og í janúar og ágúst afgreiðir hver starfsmaður um 32 skjöl að meðaltali á dag. Meðal afgreiðslutími erinda hjá LÍN á árinu 2016 var 6,4 dagar sem er heldur lengri en á árinu 2015 þegar meðal afgreiðslutíminn var 5,6 dagar. Árin 2014 og 2013 var meðal afgreiðslutíminn annars vegar 6,6 dagar og hins vegar 4,6 dagar.
15
Mynd 6 Fjöldi innkominna skjala 2012 – 2016 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0
Janúar
Febrúar
Mars
Apríl
Maí
Júní 2012
2013
Júlí 2014
2015
Ágúst
September
Október
Nóvember
Desember
2016
Ef hins vegar er skoðaður fjöldi verkbeiðna á hvern námsmann þá snýst staðan við, eins og við var að búast, þar sem í dag er áherslan lögð á rafræna þjónustu og samskipti í stað símtala eða heimsókna í afgreiðslu LÍN. Fjöldi verkbeiðna á hvern nemenda var 7,7 á árinu 2016 en voru 5,3 verkbeiðnir á árinu 2012 sem er fjölgun um rúmlega 2 verkbeiðnir á nemenda eða um 44%. Mynd 7 Fjöldi verkbeiðna á hvern námsmann 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
2012
2013
2014
2015
2016
Á árinu 2016 fjölgaði heimsóknum inn á „Mitt svæði“ töluvert. Það er markmið LÍN að sem festir námsmenn noti „Mitt svæði“, ekki bara til að sækja um námslán, heldur líka til að fá upplýsingar um stöðu umsóknar, lesa skilaboð o.s.frv. Námsmenn og greiðendur fá aðgengi inn á „Mitt svæði“ í þeim tilgangi að veita skjótar og réttar upplýsingar um t.d. stöðu námsmanna og til að létta álagi af símtölum og öðrum beinum samskiptum við starfsmenn sjóðsins þar sem slíkt er mögulegt. 16
Ársskýrsla 2016
Rekstur Gert er ráð fyrir að rekstrarkostnaður sjóðsins nemi um 641 m.kr. á árinu 2017. Þá er gert ráð fyrir að fjárfestingarkostnaður vegna upplýsingakerfa sjóðsins, eLínar, nemi 105 m.kr. Á árinu 2016 voru í fyrsta skipti greidd út námslán í gegnum eLínu. Tafla 5 Lykiltölur í rekstri LÍN 2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Áætl. 2017
Lykiltölur Fjöldi starfsmanna Fjöldi stöðugilda Hlutfall karlar/konur
27
28
28
30
32
30
30
30
26,85
27,75
29,06
29,45
30,66
29,94
29,17
30
5/22
7/21
6/22
5/25
7/25
7/23
7/23
Meðal starfsaldur
10
11
10
10
10
9.5
10.6
Meðalaldur
48
50
50
51
49
49
46
Samantekt (m.kr.) Rekstrarkostnaður
282
308
339
361
390
459
582
641
Launakostnaður
172
190
204
217
232
247
268
311
Annar rekstrarkostnaður
110
118
135
144
158
179
219
225
64
67
34
43
42
33
94
105
Fjárfestingar
17
Skipurit Gerðar voru breytingar á skipuriti sjóðsins sem tóku gildi 27. júní 2016. Markmið breytinganna var að styrkja skilvirkni LÍN, auka fagmennsku og innra starf stofnunarinnar, bæta þjónustu við viðskiptavini, bæta gæðamál og auka dýnamík LÍN þannig að stofnunin verði betur í stakk búin til að aðlagast breyttum áherslum í ytra sem innra umhverfi. Ráðgjafafyrirtækið Capacent var fengið til að aðstoða við vinnuna og greina veikleika og tækifæri í starfseminni með starfsmönnum. Tekin voru tólf viðtöl við starfsmenn og haldinn fundur í rýnihópi með starfsmönnum. Greiningin dró fram fjölmörg tækifæri fyrir LÍN til úrbóta. Sum þeirra sneru að skipulagi og verkaskiptingu stofnunarinnar en önnur að daglegri starfsemi. Niðurstaða þeirrar greiningar með starfsmönnum var m.a. sú að styrkja þyrfti innheimtu LÍN, auka vægi gæðamála, auka innra eftirlit, bæta skjalastýringu, auka jafnvægi milli deilda og starfsmanna sem og að bæta upplýsingakerfi LÍN og styrkja upplýsingatæknideild. Þá voru skoðaðir ýmsir aðrir ytri þættir sem hafa áhrif á starfsemina, s.s. þróun í fjölda námsmanna, fækkun símtala og heimsókna viðskiptavina í afgreiðslu LÍN, fjöldi verkbeiðna og hlutfallslegur fjöldi verkbeiðna á hvern námsmanna. Niðurstaða vinnunnar var breytt skipurit LÍN sem tók gildi 27. júní. sl. Deildum var fjölgað og eru þær nú fjórar, þ.e. mála-, ráðgjafa-, innheimtu- og afgreiðsludeild, en sú síðastnefnda er jafnframt stoðdeild sem liggur þvert á skipuritið. Verkefni voru flutt á milli deilda og m.a. voru hluti verkefna fjármáladeildar sem nú er innheimtudeild flutt undir skrifstofu framkvæmdastjóra ásamt verkefnum upplýsingatæknideildar og vinnu við áhættugreiningu sem hófst á árinu. Mynd 8 Skipurit LÍN
18
Ársskýrsla 2016
Áhættustýring Á árinu var unnið áhættumat fyrir sjóðinn. Sjóðurinn stendur frammi fyrir ýmsum áhættum í rekstri sínum sem tengist markmiðum og hlutverki LÍN. Áhættustýring er stýring á áhættuþáttum í rekstri sjóðsins sem gengur út á að skilgreina hvernig þessir áhættuþættir geta haft áhrif á reksturinn og hvernig eigi að bregðast við þeim. Markmið áhættustýringar er ekki að eyða áhættu heldur greina áhættu og eyða sem mestri af þeirri áhættu sem talin er ónauðsynleg. Áhættustýring sjóðsins er á ábyrgð stjórnar og framkvæmdastjóra LÍN. Innleiðing samhæfðrar áhættustefnu LÍN hófst í lok október og miðast áhættustefnan við þær rekstraráhættur sem eru í reglubundinni vöktun en aðrar helstu áhættur hafa verið skilgreindar og eru mældar að lágmarki árlega. Þetta eru eftirfarandi áhættur: Útlánaáhætta/innheimtuáhætta
Útlánaáhætta eða innheimtuáhætta er sú áhætta sem sjóðurinn ber vegna láveitinga til námsmanna og ef viðskiptavinurinn uppfyllir ekki samningsbundnar skyldur sínar gagnvart sjóðnum. Við mat á afskriftarframlagi sjóðsins eru þeir þættir sem falla undir útlánaáhættu og innheimtuáhættu metnir. Hér undir eru þættir eins og hlutfall gjaldþrota hjá greiðendum og hlutfall lána án ábyrgða. Greining er gerð reglulega á þessum þáttum til að meta hvort hlutlæg vísbending sé til staðar á virðisrýrnun útlána vegna aukinna gjaldþrota og fylgst með þróun vanskila lána sem eru með og án ábyrgða. Endurgreiðsluáhætta
Endurgreiðsluáhætta felst í því að lán fáist ekki endurgreidd þar sem endurgreiðslur eru háðar tekjum og undanþágur frá endurgreiðslum námslána eru heimilaðar samkvæmt ákveðnum reglum. Þá falla lán niður við andlát lánþega. Með hækkandi námslánum til einstaklinga og hækkandi meðalaldri námsmanna þegar þeir útskrifast eykst endurgreiðsluáhætta sjóðsins. Vaxtaáhætta
Vaxtaáhætta er markaðsáhætta sem felst í því að LÍN geti ekki endurspeglað eigin fjármögnunarkjör í útlánum sínum til námsmanna. Þannig er sjóðurinn rekinn með neikvæðum vaxtamun sem lækkar núvirði útlánanna. Meðalávöxtunarkrafa sjóðsins var 3,60% í lok árs 2016 en námslán eru með 1% vöxtum. Núvirði útlána LÍN lækkaði um 37,1 milljarða vegna þessa vaxtamunar. Verðtryggingaráhætta
Verðtryggingaráhætta er rakin til mismunar á verðtryggðum eignum og skuldum. Þar sem stærstur hluti af eignum og skuldum sjóðsins er verðtryggður, þ.e. að námslán eru verðtryggð og lán sjóðsins hjá Seðlabanka Ísland verðtryggð, er að öllu jöfnu nokkurt jafnvægi milli verðtryggðra eigna og skulda á hverjum tíma. Á fyrsta ársfjórðungi lauk tveimur örútboðum sem lögð voru fram í lok ársins 2014. Annað sneri að grunnhönnun á viðmóti vefs og „Mitt svæði“. Hitt var greining á gagnahögun í CRM. Á þriðja og fjórða ársfjórðungi var áfram unnið að hönnun viðmóts fyrir nýtt upplýsingakerfi sjóðsins, en viðmótið mun gefa starfsfólki heildarsýn á gögn úr mörgum kerfum. Einnig var á þessum tíma greining á virkni og ítarlegri hönnun unnin fyrir „Mitt svæði“. Breyting á innheimtukerfi var unnin á fyrsta ársfjórðungi, sem fólst í gjaldþrotagreiningu á greiðendum áður en bréf til ábyrgðarmanna voru send út. Þetta gaf réttari upplýsingar um stöðu lána fyrir ábyrgðarmenn. Sumarið 2015 var skipt um útstöðvar og skjái hjá um helmingi starfsmanna eftir örútboð.
19
Mikil vinna var lögð í heildarendurskoðun á verkferlum og tengdum sniðmátum árið 2015. Byrjað var að endurskoða stærsta verkferil sjóðsins, en hann nær yfir ferlið frá því umsókn berst og þar til útborgun námsláns er framkvæmd. Heildarendurskoðun mun ljúka árið 2016, en þegar á árinu 2015 hafði vinnan skilað töluverðri fækkun á sniðmátum innan verkferla.
Umhverfismál LÍN leggur eftir því sem kostur er á áherslu á umhverfissjónarmið í rekstri sínum. Starfsmenn eru hvattir til að prenta út sem minnst og prenta báðum megin. Stefna LÍN eru að samskipti við námsmenn og greiðendur sé sem mest rafræn í formi tölvupóstsamskipta, upplýsingagjöf í gegnum „Mitt svæði“ og sem bestar upplýsingar séu á heimasíðu sjóðsins. Allur úrgangur er flokkaður, ekki eru notaðar einnota umbúðir eða plastmál í eldhúsi og engar ruslafötur eru inni á skrifstofum starfsmanna. Ársskýrsla er prentuð út í litlu magni enda birt á vefnum. Við innkaup á skrifstofuvörum eru keyptar umhverfismerktar vörur sé þess kostur og öll innkaup á skrifstofuvörum eru íhuguð vandlega. Starfsmenn eru hvattir til að ganga eða hjóla í vinnu eða nýta sér almenningssamgöngur og gera 30% starfsmenn það að staðaldri sem er fjölgun frá því árinu áður.
Upplýsingatækni Undanfarin ár hefur verið unnið að þróun nýs útlánakerfis, eLínu, hjá sjóðnum og var það tekið í notkun um mitt ár. Fyrstu útgreiðslur í gegnum nýtt útlánakerfi voru fyrir haustönn 2016. Töluvert álag varð á þeim tíma hjá starfsmönnum sjóðsins þar sem ýmis vandamál komu upp en útlánakerfi sjóðsins er mjög sérhæft og það forritað frá grunni. Lagfæringar ásamt viðbótum hafa verið gerðar og er kerfið í stöðugri þróun. Útgreiðslur vegna haustannar gengu vel. Vinna við nýtt útlánakerfi felst einnig í þróun á virkni til að senda út orðsendingar til námsmanna. Orðsendingar eru skilaboð sem send eru til námsmanna á prenti, í tölvupósti eða inn á „Mitt svæði“. Fyrst um sinn mun þessi virkni eingöngu ná til námsmanna þar sem innheimta námslána er í öðru kerfi. Sjóðurinn þarf að miðla miklu af upplýsingum til námsmanna sem fara að stórum hluta eftir námslandi og búsetuformi. Mörg sniðmát eru notuð til að senda staðlaðar upplýsingar í bæði tölvupósti og bréfpósti en þróun á þessari virkni í nýju lánakerfi auðveldar yfirsýn og utanumhald sniðmáta. Tekið var í notkun nýtt „Mitt svæði“ fyrir námsmenn og greiðendur um mitt ár. Fyrst um sinn var einungis hægt að sækja um námslán fyrir nýtt námsár, svo bættust við umsóknir fyrir innheimtuna stuttu síðar og loks ýmis yfirlit. Vinna hélt svo áfram á árinu við þróun og lagfæringar á „Mitt svæði“.
20
Ársskýrsla 2016
Innra eftirlit Rekstraráhætta er af mörgu tagi hjá LÍN líkt og öðrum lánastofnunum. Sem dæmi um slíka áhættuþætti má nefna mistök við lánaumsýslu, ófullnægjandi upplýsingakerfi, slakt eftirlit, mistök við stjórnun, ranga upplýsingagjöf, óvandaða meðhöndlun trúnaðarupplýsinga og svik lánþega. LÍN leggur því sífellt meiri áherslu á að auka innra eftirlit með starfsemi sjóðsins. Þessu til viðbótar má nefna aðrar áhættur, s.s. breytingar á lögum og reglum, sem geta breytt rekstrarumhverfi sjóðsins, sem og pólitískur þrýstingur, afnám verðtryggingar og alþjóðlegar skuldbindingar Íslands. Á árinu 2016 var reglubundið innra eftirlit framkvæmt á fimm þáttum auk innra eftirlits í tilfallandi tilvikum. Við framkvæmd innra eftirlits var farið yfir umsóknir þeirra sem valdir voru í úrtakið, innsend gögn könnuð og upplýsingarnar sannreyndar og niðurstöður skoðaðar. Eftirfarandi reglubundin innri eftirlitsverkefni voru framkvæmd: • Útlán þar sem skoðuð var afgreiðsla námslána til námsmanna á Íslandi og erlendis. • Undanþágur frá afborgun lána þar sem skoðuð var afgreiðsla undanþágu frá afborgunum vegna fastrar afborgunar og tekjutengdrar afborgunar. • Greiðsluaðlögun námslánaskulda þar sem skoðuð var afgreiðsla þeirra lánþega sem voru í greiðslu skjóli og Umboðsmaður skuldara hafði staðfest að búið væri að samþykkja umsókn um greiðslu- aðlögun. • Milli- og löginnheimta þar sem vinnulag við innheimtu gjalddagakrafna sem fara í milli- og lög innheimtu hjá greiðendum búsettum erlendis var skoðuð sérstaklega. • Almennir greiðendur námslána þar sem skoðað var vinnulag við myndun og innheimtu gjalddaga krafna. Niðurstaðan var sú að engin merki voru um svindl eða misnotkun innan sjóðsins, en í einhverjum tilfellum þarf að bæta verklagsreglur og starfsleiðbeiningar fyrir starfsmenn. Auk þessa er framkvæmt tilfallandi innra eftirlit ef ábendingar berast um slíkt eða grunur vaknar um misnotkun eða svindl. Engin slík tilfelli komu upp á árinu 2016.
21
Námsmenn Fjöldi námsmanna
Námsmönnum í háskólanámi og í sérnámi fór fjölgandi frá skólaárinu 2004 – 2005 og allt fram til skólaársins 2010 – 2011 þegar rúmlega 12.600 námsmenn voru á lánum hjá LÍN eins og sést á mynd hér að neðan. Veruleg aukning varð á skólaárunum 2008-2009 í kjölfar bankakreppunnar og átaks ríkisstjórnarinnar, „Nám er vinnandi vegur“, en þá var hvatt til þess að atvinnulausir einstaklingar færu frekar í nám en að þiggja atvinnuleysisbætur. Frá árinu 2011-2012 hefur námsmönnum á námslánum hins vegar farið fækkandi. Svipaða þróun í fækkun námsmanna er að sjá í tölum frá Háskóla Íslands. Þannig voru á skólaárinu 2011-2012 14.348 nemendur á skrá en voru orðnir 13.232 á skólaárinu 2015-2016. Á skólaárinu 2013-2014 voru 11.770 námsmenn á námslánum og 8.632 námsmenn 2015-2016. Ef litið er til þróunar síðustu 11 ára hefur námsmönnum á námslánum fækkað um 11%. Þar af hefur nemendum á Íslandi fækkað um 4,9% en námsmönnum erlendis um 29%. Hlutfall nemenda á námslánum á Íslandi samanborið við fjölda nemenda í HÍ hefur verið í kringum 80% allt fram til skólaársins 20092010. Á skólaárinum eftir það og fram til skólaársins 2013-2014 var þetta hlutfall um 70% en á síðustu tveimur árum hefur það lækkað töluvert og er komið niður í 52% á árinu 2016. Hér er einungis um ákveðna nálgun að ræða þar sem framboð á námi á Íslandi er meira en bara í HÍ. Skýringar á fækkun námsmanna sem sækja um námslán fyrir utan fækkun námsmanna í námi hafa ekki verið rannsakaðar. Hins vegar má ætla að bætt atvinnuástand, ákveðin mettun námsmanna sem fara af vinnumarkaði í nám í kjölfar kreppunnar og það að námsmenn kjósi að búa lengur heima skýri það að stærstum hluta. Einnig má ætla að fyrirætlanir stjórnvalda um heildarendurskoðun á lögum um LÍN þar sem áætlað er að taka upp námsaðstoð í formi beinna styrkja annars vegar og námslána hins vegar hafi þau áhrif að einhver hluti nemenda fresti námi sínu til þess að njóta nýrra kjara. Mynd 9 Fjöldi námsmanna á námslánum 2004 – 2016 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0
2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Nemendur erlendis
22
Námsmenn á styrkjum á hinum Norðurlöndunum
Nemendur á Íslandi
Nemendur í HÍ
Ársskýrsla 2016
Íslenskum námsmönnum á styrkjum og lánum á hinum Norðurlöndunum hefur hins vegar fjölgað um rúmlega 89% á umræddu tímabili og eru flestir þeirra á styrkjum í Danmörku eða rúmlega helmingur. Þannig eru fleiri íslenskir nemendur á styrkjum og lánum á Norðurlöndunum en íslenskir námsmenn erlendis á lánum hjá LÍN. Þegar tekið er tillit til nemenda á styrkjum og lánum á hinum Norðurlöndunum þá eru bæði hlutfallslega og í fjölda fleiri í námi erlendis skólaárið 2015-2016 (35%) en voru í námi á árinu 2004-2005 (33%). Athyglisvert er að hlutfallslega fækkaði námsmönnum í námi erlendis á árunum um og eftir hrun. Mynd 10 Hlutfallslegur fjöldi námsmanna á námslánum erlendis 2004 – 2016 40%
35%
30%
25%
20%
15%
2004-2005
2005-2006
2006-2007
2007-2008
2008-2009
Hlutfall nemenda erlendis á lánum hjá LÍN
2009-2010
2010-2011
2011-2012
2012-2013
2013-2014
2014-2015
2015-2016
Hlutfall nemenda erlendis og á styrkjum á hinum Norðurlöndunum
Fjölskyldusamsetning námsmanna
Þegar skoðuð er fjölskyldusamsetning námsmanna á Íslandi sést að á skólaárinu 2015-2016 eru rúmlega 50% námsmanna einhleypir og um 6% í sambúð. Þá eru 31% í sambúð með eitt eða fleiri börn og 12% námsmanna eru einstæðir með eitt barn eða fleiri. Hefur þessi fjölskyldusamsetning námsmanna verið mjög svipuð undanfarin ár á Íslandi.
23
Mynd 11 Fjölskyldusamsetning námsmanna á Íslandi árin 2004-2016 65%
55%
52%
51%
50%
52%
53%
51%
52%
51%
51%
51%
45%
35% 30%
30%
30%
30%
30%
31%
31%
31%
29%
31%
25%
15% 11% 8% 5%
2004-2005
11% 8%
8%
2005-2006
8%
2006-2007
Einhleypur í leigu
2007-2008
11%
11%
10%
10%
7%
6%
2008-2009
Sambúð, leiga, barnlaus
2009-2010
12%
11% 6%
6%
2010-2011
Sambúð, leiga, 1 barn o.fl.
12% 6%
6%
2011-2012
11%
2012-2013
2013-2014
Einstætt, leiga, 1 barn eða fl.
Fjölskyldusamsetning námsmanna erlendis er töluvert önnur en fjölskyldusamsetning námsmanna á Íslandi. Erlendis voru 76% námsmanna einhleypir á árinu 2015-2016, 6% í sambúð, 15% í sambúð með eitt eða fleiri börn og 4% námsmanna eru einstæðir foreldrar með eitt eða fleiri börn. Nokkur breyting hefur jafnframt verið á fjölskyldusamsetningu námsmanna erlendis sl. 12 ár. Þannig voru 25% námsmanna í námi erlendis 2004-2005 í sambúð með eitt eða fleiri börn en 15% á árinu 2015-2016. Þá hefur einhleypum námsmönnum í námi erlendis fjölgað úr 62% á skólaárinu 2004-2005 í 76% á skólaárinu 2015-2016. Mynd 12 Fjölskyldusamsetning námsmanna erlendis árin 2004 - 2016 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
2004-2005
2005-2006
2006-2007
2007-2008 Einhleypur
24
2008-2009
2009-2010
Sambúð, leiga, barnslaus
2010-2011
Sambúð, leiga, 1 barn ofl.
2011-2012
2012-2013
Einstætt, leiga, 1 barn ofl.
2013-2014
2014-2015
2015-2016
Ársskýrsla 2016
Hæstu lán námsmanna enn í námi
Ef skoðuð eru 20 hæstu lán námsmanna sem enn eru í námi þá eru þau frá rúmlega 21,6 m.kr. til 34,6 m.kr. eða samtals 472,2 m.kr. og núvirði um 120 m.kr. eða um 25%. Þá sést að sex af þessum tuttugu greiðendum eru í doktorsnámi og sex í læknanámi í Ungverjalandi. Tafla 6 Upphæð hæstu 20 lána námsmanna sem enn eru í námi (allar tölur í m.kr. ) Aldur
Upphæð láns
Núvirði
% Núvirði
Námsland
Hæsta námsgráða
37
34,6
5,4
15,7%
Ísland/Ungverjaland
Cand. Med
36
32,4
5,2
16,2%
England
Doktorsnám
27
25,9
8,7
33,7%
Bandaríkin
Meistaranám
44
24,1
5,6
23,3%
England
Doktorsnám
41
24,1
4,1
17,1%
Bandaríkin
Doktorsnám
30
23,1
4,2
18,1%
Ungverjaland
Cand. Med
31
22,7
6,4
28,0%
Ísland/Ungverjaland
Cand. Med
44
22,7
7,0
30,9%
Ísland/Bandaríkin
Doktorsnám
30
22,7
3,5
15,7%
Holland/England
Meistaranám
35
22,4
7,4
33,2%
Danmörk
Bachelor
33
22,1
5,9
26,7%
Ungverjaland
Cand. Med
33
22,0
6,4
28,8%
Bandaríkin
Doktorsnám
30
21,9
5,7
26,1%
Ísland/England
Meistaranám
33
21,9
7,2
33,0%
Ísland/Bandaríkin
Doktorsnám
28
21,8
7,6
34,8%
Bandaríkin
Meistaranám
27
21,8
8,3
38,1%
Ungverjaland
Cand. Med
37
21,7
4,2
19,3%
Ísland/Ungverjaland
Cand. Med
45
21,6
3,6
16,8%
Danmörk
Grunnháskólanám
29
21,5
7,6
35,4%
Ísland/Sviss
Meistaranám
34
21,4
5,9
27,6%
Danmörk/Ísland
Meistaranám
Samtals
472,2
120,0
25,4%
25
Aldurssamsetning námsmanna og meðallán
Ef skoðuð er aldurssamsetning námsmanna á Íslandi sem eru í námi sést að 46% námsmanna eru á aldrinum 19-25 ára, tæplega 73% námsmanna eru yngri en 30 ára, rúmlega 86% yngri en 35 ára og rúmlega 6% námsmanna eru 41 árs og eldri. Meðalnámslán fer hækkandi með hækkandi aldri og nær hámarki fyrir aldurshópinn 36 – 40 ára. Meðalupphæð námslána námsmanna sem eru enn í námi er 3,3 m.kr. en ekki er tekið tillit til þess að hugsanlega gætu þessir námsmenn verið með annað námslán vegna fyrra náms. Einnig er athyglisvert að hlutfallslega skulda aldurshóparnir frá 25 45 ára meira en hlutfall fjölda námsmanna í þessum aldurshópum segir til um. Mynd 13 Aldurssamsetning námsmanna á Íslandi og meðallán 50,0%
5.000.000
45,0%
4.500.000
40,0%
4.000.000
35,0%
3.500.000
30,0%
3.000.000
25,0%
2.500.000
20,0%
2.000.000
15,0%
1.500.000
10,0%
1.000.000 500.000
5,0% 0,0%
< 25 ára
26-30 ára
31-35 ára
Hlutfall fjölda lánþega
26
36-40 ára
41-45 ára
Hlutfall af heildarláni
46-50 ára Meðallán
51 og eldri
0
Ársskýrsla 2016
Ef skoðuð er aldurssamsetning námsmanna erlendis þá sést að námsmenn erlendis eru mun yngri en námsmenn á Íslandi. Þannig eru 94% námsmanna erlendis yngri en 35 ára en 86% námsmanna á Íslandi. Þá sést einnig að meðallánið er mun hærra erlendis en á Íslandi eða rúmlega 6,3 m.kr. hjá þessum námsmönnum sem enn eru í námi og hæstu meðallánin eru hjá 23 einstaklingum á aldrinum 41 - 45 ára. eða 8,5 m.kr. sem jafngildir 1,4% námsmanna erlendis sem enn eru í námi. Þess ber að geta að hugsanlega geta þessir námsmenn verið með annað námslán vegna fyrra náms. Mynd 14 Aldurssamsetning námsmanna erlendis og meðallán 60,0%
9.000.000 8.000.000
50,0% 7.000.000 40,0%
6.000.000 5.000.000
30,0% 4.000.000 20,0%
3.000.000 2.000.000
10,0% 1.000.000 0,0%
< 25 ára
26-30 ára
31-35 ára Hlutfall
36-40 ára Hlutfall
41-45 ára
46 og eldri
0
Meðallán
27
Vinsæl lönd og námsbrautir
Íslenskir námsmenn stunda nám alls staðar í heimunum og stunda námsmenn erlendis á lánum hjá LÍN nám í yfir fjörutíu löndum. Vinsælustu löndin eru Danmörk, Bandaríkin, England, Svíþjóð og Holland og stunda 62% námsmanna erlendis nám í þessu löndum á árinu 2016, 77% árið 2011 og 78% á árinu 2006 eins og sést í töflu hér að neðan. Heildarfjöldi námsmanna í þessum fimm löndum er 1.079 á árinu 2016 en var 1.913 árið 2011 og 2.066 á árinu 2006. Á árinu 2016 eru 85% af námsmönnum erlendis í námi í 10 vinsælustu löndunum og heildarfjöldi þeirra er 1.468 á árinu 2016 en var 2.375 á árinu 2006. Athyglisvert er að Ungverjaland er sjötta vinsælasta landið hjá námsmönnum á lánum hjá LÍN bæði á árinu 2011 og 2016 en var ekki á lista yfir 10 vinsælustu löndin á árinu 2006. Eru þetta nánast eingöngu læknanemar. Samtals voru 179 nemendur í læknisfræðinámi í Ungverjalandi og Slóvakíu á árinu 2016. Athyglisvert er einnig að nemendum á lánum og eða styrkjum á hinum Norðurlöndunum hefur fjölgað um rúm 86% og voru þeir 1.979 á árinu 2016. Hlutfall námsmanna í námi erlendis á lánum hjá LÍN hefur farið úr 25% á árinu 2006 niður í 20% á árinu 2016. Ef hins vegar námsmenn á lánum eða styrkjum hjá hinum Norðurlöndunum eru taldir með þá er hlutfall námsmanna í námi erlendis á styrkjum og lánum miðað við heildarfjölda námsmanna 35% á árinu 2016 en var 32% á árinu 2006. Á árunum eftir hrun lækkaði þetta hlutfall og var 27% á árinu 2011. Þannig virðist sem hlutfall námsmanna sem sækja sér menntun erlendis hafi aukist sem almennt er talið vera styrkur fyrir íslenskt menntunarstig og fjölbreytni menntunar. Tafla 7 Vinsælustu námslönd námsmanna erlendis 2006
Hlutfall 1.214
46%
Danmörk
Bandaríkin
346
13%
England
251
Svíþjóð
Hlutfall
2016
Hlutfall
1.082
43%
Danmörk
338
20%
Bandaríkin
329
13%
Bandaríkin
288
17%
10%
England
220
9%
England
188
11%
169
6%
Svíþjóð
181
7%
Svíþjóð
154
9%
Holland
86
3%
Holland
101
4%
Holland
111
6%
Þýskaland
71
3%
Ungverjaland
82
3%
Ungverjaland
100
6%
Ítalía
69
3%
Noregur
67
3%
Noregur
99
6%
Skotland
62
2%
Þýskaland
63
3%
Slóvakía
79
5%
Noregur
55
2%
Skotland
57
2%
Þýskaland
64
4%
Spánn
49
2%
Spánn
55
2%
Skotland
47
3%
268
10%
Önnur lönd
258
10%
Önnur lönd
259
15%
2.640
100%
2.495
100%
1.727
100%
Danmörk
Önnur lönd Námsmenn erlendis á lánum hjá LÍN Hlutfall námsmanna í námi erl.á lánum hjá LÍN
25%
20%
Fjöldi námsm.á styrkum á Norðurlöndunum
1.061
Samtals
3.701
Námsmenn á Íslandi á lánum hjá LÍN
7.795
10.113
Námsmenn á lánum hjá LÍn og styrkjum á Norðul.
11.496
13.877
Fjöldi námsm.á lánum hjá LÍN
10.435
*tölur frá árinu 2015
28
2011
20%
1.269 32%
91%
Samtals
3.764
12.608
1.979 * 27%
3.706
35%
6.905 0 91%
10.611 8.632
81,3%
Ársskýrsla 2016
Eins og sést í meðfylgjandi töflu þá eru vinsælustu námsgreinar námsmanna erlendis og á Íslandi ekki þær sömu. Á Íslandi er viðskiptafræði, hjúkrun, starfs- og verknám, tölvunarfræði og sálfræði vinsælust og eru um 41% stúdenta í námi í þessum greinum. Vinsælar greinar sem koma þar á eftir eru lögfræði, uppeldis- og kennslufræði, verkfræði, læknisfræði og kvikmyndafræði og eru 63% nemenda á námslánum á Íslandi í 10 vinsælustu fögunum. Ef skoðaðar eru fimm vinsælustu námsgreinarnar erlendis þá eru þær læknisfræði, verkfræði, viðskiptafræði, ýmiss konar starfs- og verknám og tónlistarnám eða um 42% nemenda sem stunda nám í þessum greinum erlendis. Einungis viðskiptafræði og starfs- og verknám eru meðal fimm efstu á báðum listunum. Ef bornar eru saman 10 vinsælustu námsgreinarnar á Íslandi og erlendis þá eru einungis sex námsgreinar á báðum listum. Þá virðist vera hlutfallslega meiri fjölbreytileiki í námi erlendis. Þannig eru 63% námsmanna Íslandi í 10 vinsælustu námsgreinunum samanborið við 58% erlendis. Athyglisvert er að fleiri námsmenn á námslánum eru í læknisnámi erlendis en á Íslandi og vinsælar greinar á Íslandi s.s. hjúkrun, lögfræði, sálarfræði og nám í kennslufræðum komast ekki inn á listann yfir 10 vinsælustu fögin erlendis. Tafla 8 Vinsælustu námsgreinarnar á Íslandi og erlendis Ísland
Fjöldi
Hlutfall
Viðskiptafræði & hagfræði
813
12%
Hjúkrunarfræði
533
Starfsnám
Fjöldi
Hlutfall
Læknisfræði
208
12%
8%
Verkfræði
208
12%
550
8%
Viðskiptafræði & hagfræði
141
8%
Tölvufræði
468
7%
Starfsnám
95
5%
Sálarfræði
415
6%
Tónlist
92
5%
Lögfræði
410
6%
Tölvufræði
71
4%
Uppeldis- og kennslufræði
399
6%
Hönnun
58
3%
Verkfræði
391
6%
Kvikmyndafræði
52
3%
Læknisfræði
181
3%
Markaðsfræði
49
3%
Kvikmyndafræði
100
1%
Margmiðlun
48
3%
4,260
Erlendis
1,022
29
Greiðendur Aldurssamsetning greiðenda og lán í húfi
Ef skoðuð er aldurssamsetning greiðenda námslána og meðaleftirstöðvar lána sést að meðalupphæð námslánaskuldar námsmanna er lægst á aldrinum 21 til 30 ára en fer svo hækkandi með hærri aldri og nær hámarki við 31 til 40 ára aldur. Eftir það fer meðalupphæð námslána lækkandi í samræmi við afborganir af þeim. Mynd 15 Aldurssamsetning greiðenda og lán í húfi 50,0%
5.000.000
45,0%
4.500.000
40,0%
4.000.000
35,0%
3.500.000
30,0%
3.000.000
25,0%
2.500.000
20,0%
2.000.000
15,0%
1.500.000
10,0%
1.000.000
5,0%
500.000
0,0%
0 21- 30 ára
31 - 40 ára
41 - 50 ára
Fjöldi greiðenda
30
51 - 60 ára
61 - 70 ára
Eftirstöðvar hlutfall
71 - 80 ára
Meðal eftistöðvar
81 - 90 ára
Ársskýrsla 2016
Ef skoðuð er aldurssamsetning greiðenda og heildarskuldsetning innan hvers aldurshóps sést að hlutfallslega eru fleiri námsmenn í yngsta aldurshópnum sem skulda hlutfallslega minna af heildar lánasafninu en ætla mætti út frá hlutfallslegum fjölda þeirra. Þetta snýst svo við fyrir aldurshópana frá 31 til 50 ára enda er meðallán þessara aldurshópa hærra en í yngsta aldurshópnum frá 21 til 30 ára. Fjölmennasti hópur greiðenda er í aldurshópnum 31 til 40 ára (42%) og 41 til 50 ára (24%). Greiðendur á aldrinum 31 til 50 ára eru um 66% allra greiðenda og skulda þeir 70% af lokuðum lánum eða 122,8 milljarða. Mynd 16 Aldurssamsetning greiðenda og heildarskuldsetning hvers aldurshóps 50,0%
90,0
45,0%
80,0
40,0%
70,0
35,0%
60,0
30,0% 50,0 25,0% 40,0 20,0% 30,0
15,0%
20,0
10,0%
10,0
5,0% 0,0%
21- 30 ára
31 - 40 ára
41 - 50 ára Fjöldi greiðenda
51 - 60 ára Eftirstöðvar hlutfall
61 - 70 ára
71 - 80 ára
81 - 90 ára
0,0
Eftirstöðvar mia.kr.
31
Hæstu lán greiðenda
Ef skoðuð eru 20 hæstu lánin í innheimtu þá eru þau frá rúmlega 31,1 m.kr. til 49,3 m.kr. eða samtals 700,8 m.kr. Er þetta hækkun frá fyrra ári þegar upphæð 20 hæstu lána var frá 30,4 m.kr. til 48,3 m.kr. og heildarskuld nam 688,9 m.kr. Núvirði þessara lána er um 15% að meðaltali og niður í 5% af einstökum lánum. Einungis hefur verið greitt um 22 m.kr. af þessum lánum samtals síðustu 10 ár eða um 2,2 m.kr. á ári að jafnaði í heild eða um 105 þús. kr. að meðaltali af hverju láni á ári, þar af hefur nokkur hluti þessara greiðanda ekki greitt neitt. Þá sést að 11 af þessum 20 greiðendum hafa lokið doktorsnámi. Tafla 9 Innheimta hæstu 20 lána (allar tölur í m.kr. ) Eftirstöðvar
Núvirði
% Núvirði
Afb.síðustu 10 ár
Hlutfall afb.
Námsland
Hæsta námsgráða
49,3
7,3
14,8%
1,8
42,8
3,0
6,9%
0,1
3,7%
Bandaríkin
Doktorsnám
0,3%
Ísland/England
39,2
2,1
5,4%
Doktorsnám
0,2
0,5%
Ísland/Bandaríkin
Meistaranám
37,9
7,9
36,4
4,3
20,9%
0,3
0,8%
Bandaríkin
Doktorsnám
11,7%
0,0
0,0%
Noregur/Bandaríkin
Meistaranám
35,8 35,7
4,3
12,0%
0,0
0,0%
Bandaríkin
Meistaranám
5,9
16,5%
1,7
4,8%
Bandaríkin
Meistaranám
34,4
6,4
18,5%
4,3
12,5%
Bandaríkin
Doktorsnám
34,2
6,7
19,6%
0,0
0,0%
Bandaríkin
Doktorsnám
33,7
8,2
24,4%
0,0
0,0%
Bandaríkin
Meistaranám
33,7
3,4
10,2%
0,4
1,1%
Ísland/Austurríki/Sviss
Master
32,9
11,1
33,7%
0,3
0,9%
Ungverjaland
Cand. Med
32,8
2,0
6,0%
1,8
5,4%
England
Doktorsnám
32,3
4,7
14,6%
1,1
3,3%
Ísland/England
Doktorsnám
32,0
2,5
7,8%
1,9
5,9%
Bandaríkin
Meistaranám
31,8
4,5
14,1%
0,0
0,0%
England
Meistaranám
31,7
3,7
11,7%
3,9
12,4%
England
Doktorsnám
31,6
7,0
22,0%
0,9
2,8%
Ísland/England
Doktorsnám
31,3
4,6
14,6%
2,1
6,7%
Ísland/Bandaríkin
Doktorsnám
31,1
5,8
18,5%
1,6
5,3%
Ísland/Bandaríkin
Doktorsnám
700,8
105,3
15,0%
22,4
2,7%
Búseta greiðenda
Greiðendur námslána eru mjög dreifðir og búa þeir í 81 landi fyrir utan Ísland. 86,8% greiðenda búa á Íslandi en 13,2% erlendis. Flestir sem búa erlendis búa á Norðurlöndunum eða 8,6% greiðenda og 2,4% í Vestur-Evrópu. Hins vegar búa 916 greiðendur (2,2%) mjög dreift eða í 62 löndum. Tafla 10 Búsetusamsetning greiðenda námslána Fjöldi
Hlutfall
Fjöldi
Hlutfall
36.893
86,8%
Asía
51
0,1%
Hin Norðurlöndin
3.656
8,6%
Afríka
19
0,0%
Vestur-Evrópa
1.027
2,4%
Ástralía
25
0,1%
Austur-Evrópa
36
0,1%
Mið-Austurlönd
35
0,1%
Ísland
Bandaríkin, Mexíkó og Kanada Suður-Ameríka
714
1,7%
Önnur lönd
25
0,1%
11
0,0%
Erlendis alls
5.599
13,2%
42.492
100,0%
Greiðendur alls
32
Ársskýrsla 2016
Fjöldi greiðenda með tvö eða fleiri námslán
Í 18. gr. laga nr. 21/1991 um Lánasjóð íslenskra námsmanna er kveðið á um að endurgreiðslur eldri lána en G-lána skuli greiða fyrst, skuldi námsmaður fleiri en eina tegund lána, og skal þeim vera lokið áður en endurgreiðslu G-lána hefst. Þá er jafnframt kveðið á um að lán sem sjóðurinn veitti á árunum 1992-2004 eða svokölluð R-lán skuli fyrst greiða upp áður en lán sem veitt voru fyrir 1992 eða samkvæmt lögum nr. 72/1982 eru greidd, þ.e. ef greiðandi skuldar fleiri en eina tegund námsláns. Í töflu hér að neðan er yfirlit yfir fjölda greiðenda sem skulda fleiri en eina tegund námslána og eftirstöðvar lána í hverjum lánaflokki. Sem dæmi þá skulda 59 greiðendur sem einnig eru með V-lán 278 m.kr. í R-lán og skulda þessir 59 einstaklingar alls 363,3 m.kr. alls fyrir bæði V og R-lán þ.e. 280,6 m.kr. í R-lán og 82,7 m.kr. í V-lán. Greiðendur 3.158 G-lána sem einnig eru með R-lán sem skulda 13,2 milljarða í G-lán skulda einnig 7,4 milljarða í R-lán eða 20,6 milljarða alls. Tafla 11 Greiðendur sem eru með fleiri en tvær tegundir námslána og skipting þeirra á milli lánaflokka Greiðendur einnig með V-lán Fjöldi
Eftirstöðvar láns
Vanskil
ógr.greiðsldr.
Samtals
R
Tegund
59
278.228.190
2.016.680
390.328
280.635.198
363.385.280
S
100
463.453.207
12.999.093
97.944
476.550.244
609.306.965
G Samtals
Samtal lánafl.
11
28.999.348
3.708.106
0
32.707.454
52.832.954
170
770.680.745
18.723.879
488.272
789.892.896
1.025.525.199
Fjöldi
Eftirstöðvar láns
Vanskil
ógr.greiðsldr.
Samtals
Samtal lánafl.
Greiðendur einnig með S- lán Tegund V
100
127.950.418
4.737.693
68.610
132.756.721
609.306.965
R
1.207
4.829.309.502
126.380.038
10.503.396
4.966.192.936
8.846.650.286
G Samtals
918
4.582.299.563
24.804.553
0
4.607.104.116
7.065.937.261
2.225
9.539.559.483
155.922.284
10.572.006
9.706.053.773
16.521.894.512
Fjöldi
Eftirstöðvar láns
Vanskil
ógr.greiðsldr.
Samtals
Samtal lánafl.
59
82.750.082
0
0
82.750.082
363.385.280
Greiðendur einnig með R- lán Tegund V G
3.158
13.116.550.455
111.727.204
0
13.228.277.659
20.786.885.030
S
1.207
3.819.293.928
61.163.422
0
3.880.457.350
8.846.650.286
Samtals
4.424
4.424
4.424
4.424
4.424
4.424
Fjöldi
Eftirstöðvar láns
Vanskil
ógr.greiðsldr.
Samtals
Samtal lánafl.
Greiðendur einnig með G-lán Tegund V
11
16.549.054
3.576.446
0
20.125.500
52.832.954
R
3.158
7.395.130.414
133.054.057
30.422.900
7.558.607.371
20.786.885.030
S
918
2.422.540.492
31.023.698
5.268.955
2.458.833.145
7.065.937.261
4.087
9.834.219.960
167.654.201
35.691.855
10.037.566.016
27.905.655.245
Samtals * Eingöngu skuldabréf sem eru komin í innheimtu
33
Lánaflokkar sjóðsins Útlánaflokkar sjóðsins eru fjórir með mismunandi lánakjörum. Öll lánin eru verðtryggð en einungis R- og G-lán bera 1% vexti. Lánað var samkvæmt kjörum V-lána á árunum 1976-1982 og S-lána á árunum 1982-1992. Þá falla jafnframt niður eftirstöðvar þessara lána þegar greiðandi hefur greitt af lánunum í annars vegar 20 ár fyrir V-lán og hins vegar í 40 ár fyrir S-lán. Vextir af lánum sem standa sjóðnum til boða og tekin hafa verið til fjármögnunar sjóðsins eru mun hærri en vextir af námslánum og í árslok 2016 voru meðalvextir á teknum lánum til fjármögnunar sjóðsins 3,60%. Þegar skoðaðar eru meðalafborganir af námslánum hinna mismunandi lánaflokka sundurliðað niður á aldur greiðenda sést að afborganir greiðenda eru hæstar í aldurshópi greiðenda á aldursbilinu 45 – 49 ára bæði fyrir G og R-lán. Samkvæmt því má áætla að meðallaun greiðenda í þessum hópi séu um 7,3 m.kr. fyrir G-lán og 5,8 m.kr. fyrir greiðendur R-lána og 6,2 m.kr. fyrir greiðendur S-lána. Þá falla meðallaunin hraðar hjá greiðendum G-lána en hjá greiðendum R-lána. Athyglisvert er að meðallaun greiðenda S-lána eru yfirleitt lægri en meðallaun greiðenda G og R-lána og greiðendur S-lána virðast ná hámarki launa seinna á starfsævinni eða um 50 – 54 ára aldur. Hluti skýringar kann að vera að tekjuhærri einstaklingar S og V-lána séu búnir að greiða upp námslán sín. Reyndar á þessi skýring við fyrir alla lánaflokka þar sem ætla má að tekjuhærri einstaklingar séu fyrr búnir að greiða upp lán sín en þeir sem eru tekjulægri. Tafla 12 Meðalafborganir af námslánum Aldur
G-lán
R-lán
S-lán
V-lán
22 - 24 ára
139.300
25 - 29 ára
165.924
30- 34 ára
204.802
178.790
35 -39 ára
234.240
250.523
40 - 44 ára
247.625
269.668
180.277
45 - 49 ára
271.236
278.453
210.856
50 - 54 ára
256.130
267.770
235.151
55 - 59 ára
237.772
262.959
225.226
104.797
60 - 64 ára
216.608
246.441
220.214
158.444
65 - 69 ára
178.127
235.326
203.781
132.958
Aldur 70 og eldri
142.637
168.591
123.344
26.999
180.480.568
22.466.893
20.045.790
209.961
Staða lánaflokks (þús.kr.)
34
Ársskýrsla 2016
Áhættuþættir í rekstri sjóðsins Hlutverk LÍN er að veita námsmönnum jöfn tækifæri til náms með því að lána fyrir framfærslu og skólagjöldum. Styrkur ríkisins til námsmanna hefur verið metin 47% af útlánum hvers árs. Felst þessi styrkur í lágum vöxtum til námsmanna, 1%, á meðan meðalvextir fjármögnunar sjóðsins eru 3,60%, lán falla niður við andlát greiðanda og jafnframt í hagstæðum afborgunum af námslánum þar sem endurgreiðslur taka mið af tekjum greiðenda. Ljóst er að þetta hlutfall ríkisstyrks mun að öðru óbreyttu fara hækkandi. Sérstaða lánasafns sjóðsins sést í meðfylgjandi töflu. Nafnvirði útlánanna er ekki það sama og virði útlánanna. Í fyrsta lagi verða ekki öll lán endurgreidd að fullu vegna þess að þau falla niður við andlát lánþega. Þá eru afborganir af lánum sjóðsins tekjutengdar og því er greiðsluflæði lánanna ekki þekkt þó greitt sé reglulega af þeim. Á árinu 2016 nema afföll og afskriftir vegna þessa um 20,6% til lækkunar á nafnvirði lánasafnsins. Í öðru lagi eru kjör lánanna betri en fjármögnun sjóðsins. Sá afsláttur sem felst í formi vaxtakjara lánanna er um 16,1% miðað við núvirðing væntanlegs greiðsluflæðis miðað við meðalávöxtunarvexti sjóðsins. Hefur nafnvirði útlána hækkað um 38,6% á sl. fimm árum. Núvirði útlánasafnsins hefur hins vegar hækkað á sama tíma um 44,1% Núvirði útlána sem hlutfall af heildarlánasafni LÍN er nú um 63%. Tafla 13 Útlán LÍN 2011 til 2016 2011 mia.kr.
2012 %
Nafnvirði *1)
166.8
Afskriftir *2)
29.0
17,4%
Vaxtaafsláttur *3)
36.3
Núvirði útlána *4)
101.5
mia.kr.
2013 %
184.9
mia.kr.
2014 %
202.2
31.2
16,9%
21,8%
37.2
60,9%
116.5
mia.kr.
2015 %
213.1
34.0
16,8%
20,1%
38.8
63,0%
129.4
mia.kr.
2016 %
223.5
41.6
19,5%
19,2%
38.5
64,0%
133.0
mia.kr.
%
231.2
43.0
19,2%
47.7
20,6%
18,1%
39.7
62,4%
140.8
17,8%
37.2
16,1%
63,0%
146.3
63,3%
*1) Heildarstaða útlána *2) Það sem innheimtist ekki samkvæmt líkani Ríkisendurskoðunar *3) Afsláttur vegna vaxtakjara *4) Núvirði útlána m.t.t. endurheimta vaxtakjara
35
Heildarútlán hafa vaxið að krónutölu úr rúmlega 90 millj. upp í um 227 millj. eins og sést á myndinni til vinstri. Núvirðið hefur á sama tíma vaxið úr 54 í 140 millj. Fram til 2011 lækkaði hlutfallslegt núvirði lánasafnsins en síðan þá hefur þróunin snúist við að mestu vegna lækkandi vaxta á fjármögnun LÍN eins og sést á myndinni til hægri. Hlutfallið fór lægst í um 53% en nú er núvirðið nálægt 62% af virði lánanna. Á sama tíma hafa afföllin aukist hlutfallslega á meðan vaxtaafsláttur hefur minnkað sem aftur má rekja til lækkandi viðmiðunarvaxta. Mynd 17 Núvirði lánasafnsins 240
100%
220
90%
200
80%
180
70%
Milljarðar króna
160 140
60%
120
50%
100
40%
80
30%
60
20%
40
2016
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2016
2015
2014
Vaxtaafsláttur
2013
2012
2011
Núvirði
2010
0%
2009
0
2008
10% 2007
20
Afföll
Myndirnar hér fyrir neðan sýna heildarútlán í lok hvers árs en línuritin í mynd 18 greina ný útlán hvers árs. Ný útlán hvers árs hækkuðu frá ári til árs fram til 2013 en síðustu ár hafa þau dregist verulega saman. Núvirði nýrra lána er um 49% 2016 sem er töluvert lægra en hlutfallið fyrir heildarútlánin. Mynd 18 Núvirði nýrra lána 18
100%
16
90%
14
80% 70%
Milljarðar króna
12
60%
10
50%
8
40%
6
30%
2016
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2016
Afföll
2015
36
Vaxtaafsláttur
2014
Núvirði
2013
0%
2012
0
2011
10%
2010
2 2009
20%
2008
4
Ársskýrsla 2016
Samhliða setningu laga nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn var lögum nr. 21/1992 um Lánasjóð íslenskra námsmanna breytt með lögum nr. 78/2009 á þann veg að almennt var hætt að krefjast ábyrgðarmanna á námslánum. Hins vegar hefur sjóðurinn áfram krafist ábyrgðarmanna á námslánum ef lántakandi telst ekki lánshæfur þ.e. ef hann er t.d. á vanskilaskrá. Eftir gildistöku laganna árið 2009 hafa um 3% veittra lána eða 3,2 milljarðar verið með ábyrgð hjá 1.128 lánþegum. Tafla 14 Veitt lán eftir mitt ár 2009 með eða án ábyrgða
Án ábyrgða Með ábyrgðum Samtals
Fjöldi lána
Fjöldi lánþega
Eftirstöðvar
Hlutfall
33.560
32.216
112.059.224.842
97%
1.142
1.128
3.219.846.819
3%
34.702
33.344
115.279.071.661
100%
Eins og sést í meðfylgjandi töflu eru 50,1% af þeim lánum þar sem endurgreiðsla er hafin með ábyrgðarmanni sem er lækkun frá árinu áður (51,6%). Ábyrgðir eru fyrir lánum að fjárhæð 115,9 milljörðum á lánum sem búið er að loka og eru i innheimtu en 1,9 milljarðar á lánum til námsmanna sem enn eru í námi. Heildarlánasafn LÍN nam í árslok 2016 231,2 milljörðum. Samtals eru því ábyrgðir af lánum hjá LÍN 51% af heildarlánasafninu eða sem nemur 117,9 milljörðum. Til samanburðar voru 53,2% af heildarlánasafni LÍN á á árinu 2015 með ábyrgðum. Tafla 15 Fjöldi ábyrgðarmanna og ábyrgðir á námslánum Heildarfjöldi lána
Fjöldi lána með ábyrgð
Hlutfall fjöldi
Lokuð lán
36.061
100%
113.860.841.608
49,2%
Opin lán*
0
0%
0
0,0%
36.061
100%
113.860.841.608
49,2%
Lán án ábyrgða alls
117.350.227.392
50,8%
Lánasafn LÍN alls
231.211.069.000
100,0%
Lán með ábyrgð alls
Upphæð Hlutfall af lánasafni alls
* Opið lán: Námsmenn enn í námi * Lokuð lán: Endurgreiðsla lána hafin
37
Ábyrgðir á námslánum er nánast eina trygging sjóðsins fyrir greiðslum fari lánin í vanskil. Vísbendingar eru um að meiri vanskil séu á námslánum án ábyrgða eins og komið hefur fram í fyrri ársskýrslum LÍN. Á árinu 2016 voru 24% þeirra sem fóru í gjaldþrot með lán án ábyrgða sem er örlítil hækkun frá árinu áður. Þá voru 53% þeirra sem fóru í gjaldþrot með ábyrgðarmanni samanborið við 60% á árinu áður. Gjaldþrotum fækkaði hins vegar á milli ára um 9,7% á milli áranna 2015 og 2016 sem er athyglisvert í ljósi þess að árin tvö þar á undan fjölgaði gjaldþrotum um 25% og 28%. Ef til vill er þetta vísbending um að fylgikvillar bankakreppunnar séu að dvína. Tafla 16 Fjöldi gjaldþrota 2012 - 2016 Sundurliðun á gjaldþrotum:
2012
2013
2014
2015
2016
Fjöldi
Hlutfall
Fjöldi
Hlutfall
Fjöldi
Hlutfall
Fjöldi
Hlutfall
Fjöldi
Hlutfall
42
89%
73
87%
79
75%
80
60%
49
53%
12
11%
23
17%
21
23%
Með ábyrgð Með ábyrgð að hluta Án ábyrgða
5
11%
11
13%
14
13%
31
23%
22
24%
Gjaldþrot alls
47
100%
84
100%
105
100%
134
100%
92
100%
Mynd 19 hér að neðan sýnir dreifingu lána eftir lánsupphæðum og árum. Lengst til vinstri er samtala þeirra lána sem voru undir 2,5 m.kr. á verðlagi ársins 2016 eftir árum o.s.frv. allt til lána sem voru yfir 20 m.kr. lengst til hægri. Þá sést hlutfallið milli 2007 og 2016 í hverjum flokki. Á föstu verðlagi jukust lán 1,6-falt á milli 2007 og 2016 eða um 60%. Hærri lán hafa hins vegar vaxið hraðar, þ.e. lán sem eru yfir 10 m.kr. hafa meira en tvöfaldast. Mynd 19 Dreifing lána eftir árum á verðlagi ársins 2016
55 50
Heildarútlán [milljarðar kr.]
45 40 35 30 25 20 15 10 5 20+ m.kr.
17,5-20 m.kr.
15-17,5 m.kr.
12,5-15 m.kr.
10-12,5 m.kr.
7,5-10 m.kr.
5-7,5 m.kr.
2,5-5 m.kr.
0-2,5 m.kr.
0
Heildarlán lánþega [milljónir kr.] Lán 2007
38
Lán 2008
Lán 2009
Lán 2010
Lán 2011
Lán 2012
Lán 2013
Lán 2014
Lán 2015
Lán 2016
Ársskýrsla 2016
Á sama hátt hafa lán til sífellt eldri lánþega aukist. Á meðan lán til lánþega undir 55 eru í takt við heildaraukninguna þ.e. hækkað 1,6 sinnum hafa lán til þeirra sem eru yfir 55 ára meira en fjórfaldast og til þeirra sem eru yfir 60 fimmfaldast. Að stórum hluta skýrist þetta af því að lánþegar eldast en ný lán til eldri námsmanna eru einnig tíðari en áður var. Mynd 20 Dreifing lána eftir aldri lánþega á verðlagi ársins 2016
55
Heildarútlán [milljarðar kr.]
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 55-59 ára
Lán 2014
Lán 2015
60+
50-54 ára
45-49 ára
40-44 ára
35-39 ára
30-34 ára
25-29 ára
<25 ára
0
Aldur lánþega Lán 2007
Lán 2008
Lán 2009
Lán 2010
Lán 2011
Lán 2012
Lán 2013
Lán 2016
39
Á myndinni hér að neðan sést vel hve hátt hlutfall námslána er styrkur í formi affalla og góðra vaxtakjara. Hlutfallslegt núvirði lána dregst mikið saman eftir því sem lánsupphæð hækkar. Núvirði þeirra lána sem eru undir 2,5 m.kr. er yfir 83% að jafnaði en hlutfallið lækkar hratt sé lánið hærra. Fyrir lán á bilinu 7,5 – 10 m.kr. er núvirðið 53% m.ö.o. þá er að meðaltali um 47% af lánunum styrkur en núvirðið er rúmlega 20% sé lánið yfir 20 m.kr. og styrkur því tæplega 80%. Það eru afföllin þ.e. hvað fellur niður af láninu við andlát lánþega, sem hækka mest með hærra láni. Mynd 21 Hlutfall milli núvirðis og nafnvirðis eftir lánsupphæðum 55
100%
50
90%
Heildarútlán [milljarðar kr.]
45
80%
40
70%
35
60%
30
50%
25
40%
20
30%
15
20+ m.kr.
Heildarlán lánþega [milljónir kr.]
17,5-20 m.kr.
15-17,5 m.kr.
12,5-15 m.kr.
10-12,5 m.kr.
7,5-10 m.kr.
Afföll
5-7,5 m.kr.
40
Vaxtaafsláttur
2,5-5 m.kr.
Núvirði
0-2,5 m.kr.
Heildarlán lánþega [milljónir kr.]
20+ m.kr.
17,5-20 m.kr.
15-17,5 m.kr.
12,5-15 m.kr.
0%
10-12,5 m.kr.
0
7,5-10 m.kr.
10% 5-7,5 m.kr.
5 2,5-5 m.kr.
20%
0-2,5 m.kr.
10
Ársskýrsla 2016
Sé litið til aldurs lánþega má merkja sömu þróun þótt hún sé ekki jafn afgerandi. Þannig er núvirði lána til yngstu lánþeganna ríflega 70% af nafnverði og afföll sáralítil. Með aldri hækka afföllin og fyrir 50 ára og eldri er núvirðið á bilinu 35% til 50%. Mynd 22 Núvirði námslána miðað við aldur lánþega við töku láns 55
100%
50
90%
Heildarútlán [milljarðar kr.]
45
80%
40
70%
35
60%
30
50%
25
40%
20
30%
15
60+
55-59 ára
50-54 ára
45-49 ára
40-44 ára
35-39 ára
30-34 ára
25-29 ára
Vaxtaafsláttur
<25 ára
Núvirði
60+
Aldur lánþega
55-59 ára
50-54 ára
45-49 ára
0%
40-44 ára
0
35-39 ára
10% 30-34 ára
5 25-29 ára
20%
<25 ára
10
Aldur lánþega Afföll
41
Ef ný útlán ársins 2016 eru greind m.t.t. fyrri lána hvers lánþega má frekar greina áhrif lánsupphæða á núvirði lánsins. Séu fyrri lán undir 2,5 m.kr. er núvirði viðbótarláns um 80% af nafnvirði að jafnaði. Þetta hlutfall lækkar hins vegar skarpt og sé fyrra lán yfir 10 m.kr. þá er núvirðið um 12% og sé fyrra lán yfir 12,5 m.kr. er núvirðið um 5%. Þetta þýðir að af hverri milljón sem er veitt í lán eykst núvirðið um u.þ.b. 50.000 kr. Af þessari milljón má gera ráð fyrir að afskrifa þurfi um 830.000 kr. við andlát lánþega m.v. sömu forsendur. Munurinn, um 120.000 kr., er vaxtaafsláttur. Mynd 23 Núvirði viðbótarláns miðað við mismunandi lánastöðu lánþega 3.5
100% 90%
3.0
Ný útlán [milljarðar kr.]
80% 2.5
70% 60%
2.0
50% 1.5
40% 30%
1.0
20% 0.5
12,5+ m.kr.
Fyrri lán lánþega [milljónir kr.]
10-12,5 m.kr.
7,5-10 m.kr.
5-7,5 m.kr.
Afföll
2,5-5 m.kr.
42
Vaxtaafsláttur
0,5-2,5 m.kr.
Núvirði
0%
0-0,5 m.kr.
Fyrri lán lánþega [milljónir kr.]
12,5+ m.kr.
10-12,5 m.kr.
7,5-10 m.kr.
5-7,5 m.kr.
2,5-5 m.kr.
0,5-2,5 m.kr.
0-0,5 m.kr.
0.0
10%
Ársskýrsla 2016
Sömu þróun má sjá hjá lánþegum eftir aldri, þ.e. að eftir því sem lánþegi er eldri er núvirði nýrra lána sífellt minna. Þannig má ætla að núvirði láns til þess sem fer í nám eftir sextugt sé um 18% af láninu. Á árinu 2016 fengu 8 lánþegar komnir yfir sextugt lán hjá sjóðnum, 113 manns sem voru 50 til 59 ára og 526 manns sem voru á aldrinum 40 til 50 ára. Mynd 24 Núvirði viðbótarláns miðað við mismunandi lánastöðu lánþega 3.568
5
100% 90% 80%
3
70%
2.227
60%
1.400
50% 40%
2
30%
773
Milljarðar króna
4
20%
60+
55-59 ára
50-54 ára
45-49 ára
40-44 ára
35-39 ára
30-34 ára
25-29 ára
Vaxtaafsláttur
0%
<25 ára
Núvirði
8 60+
50-54 ára
45-49 ára
Aldur lánþega
10%
30 55-59 ára
83
166
40-44 ára
35-39 ára
30-34 ára
25-29 ára
<25 ára
0
360
1
Aldur lánþega Afföll
43
Styrkhlutfall ræðst af nokkrum breytum, þær helstu eru upphæð láns, aldur og áætlaðar ævitekjur. Þannig getur núvirði verið breytilegt á milli lánþega þótt lánsupphæð sé hin sama. Til þess að meta þennan breytileika voru lán sem byrjað er að greiða af skoðuð, en þeim fylgja tekjuupplýsingar, og jafnframt voru aldursáhrif takmörkuð með því að skoða aðeins lánþega undir fertugu. Ennfremur til þess að líkja eftir lánum til námsmanna sem hafa ekki hafið að greiða af lánum sínum var gert ráð fyrir 3 ára greiðsluhléi. Niðurstöðurnar sjást á myndinni hér að neðan en þar er nafnvirði láns í milljónum kr. (grá lína) borið saman við meðalnúvirði (rauð lína) og eitt staðalfrávik upp og niður frá því meðalnúvirði (grátt svæði) Niðurstaðan er sú að veiti LÍN lán þá eykst núvirðið að jafnaði en þó mun hægar en nafnvirði lánsins. Þá má lesa úr þessu að lán til námsmanns með meðaltekjur verður aldrei meira virði en um 6,5 m.kr. óháð því hversu hátt lánið er. Innan eins staðalfráviks eru um 68% lánþega og þá 16% fyrir ofan og neðan svæðið. Því má ætla að fyrir 84% námsmanna verði núvirðið aldrei hærra en 9 milljónir. Mynd 25 Nafnvirði lána, núvirði og dreifing núvirðis
44
Ársskýrsla 2016
Dreifing lánsupphæða hjá sjóðnum er mjög ójöfn. Til að varpa betur ljósi á stærðir í því samhengi vara lánum sjóðsins miðað við árslok 2016 raðað frá hæsta láni til lægsta láns. Síðan voru lánin lögð saman eftir þessari röð líkt og svarta línan sýnir á myndinni upp í 100% af lánasafninu. Það sama var gert fyrir áætlaða styrkupphæð þ.e. sá styrkur sem felst í hæsta láninu var lagður saman við styrkinn á næsthæsta láninu og svo koll af kolli frá vinstri til hægri með styrkinn sem felst í lægsta láninu lengst til hægri. Þá er styrkhlutfallið einnig sýnt með bláu línunni. Á myndinni má lesa: 1. Fyrir hæstu lánin er styrkhlutfallið nálægt 85% samanborið við 41% styrk að meðaltali fyrir heild arlánasafnið. 2. Fyrir lægstu lánin er styrkhlutfallið undir 5% samanborðið við 41% styrk að meðaltali fyrir heild arlánasafnið. 3. Efstu 5% skulda um 40 milljarða eða 18% af heildarútlánum sjóðsins og styrkurinn sem felst í þessum lánum er 28 milljarðar sem svarar til 72% styrkhlutfalls fyrir þann hóp og er um 30% af öllum styrkjum. 4. Efstu 20% skulda um 107 milljarða eða 47% af heildarútlánum og styrkurinn er 60 milljarðar eða 67% af heildarstyrkjum sem svarar til 58% styrkhlutfalls. 5. Til samanburðar eru lán til þeirra 20% sem skulda minnst um 7,5 milljarðar og styrkur 0,7 millj arðar eða um 9% styrkhlutfall og 0,7% af heildastyrknum í kerfinu. Mynd 26 Lánsupphæðir og styrkir eftir stærð lána
45
Viðauki Helstu breytingar á úthlutunarreglum skólaársins 2015 -2016:
1.
Lánað verður til eins árs til einkanáms í tónlist, þó með þeirri undantekningu að hafi nemandi hafið nám á árinu 2014-2015 fái hann að ljúka seinna árinu á lánum. Frá og með árinu 2016- 2017 verður einkanám í tónlist ekki lánshæft.
2.
Hámarkseiningafjöldi sem hægt er að fá lán fyrir verði 540 ECTS-einingar í stað 600 ECTS- ein- inga. Þetta þýðir að nemandi sem fer í grunnnám (180 ECTS), mastersnám (120 ECTS) og doktorsnám (120 ECTS) getur fengið lán sem nemur 9 námsárum með því nýta sér sameiginlegt svigrúm (120 ECTS).
3.
Aftur er tekin upp regla (stubbaregla) sem kemur til móts við námsmenn sem eru á lokaönn í námi og eiga eftir 12-21 ECTS-einingu. Það sama gildir fyrir nemendur sem geta einungis lokið 15-21 ECTS-einingum á önninni vegna skipulags náms eða mats á fyrra námi. Fá nemendur lán í hlutfalli við þær einingar sem þeir ljúka.
4.
Framfærslugrunnur námsmanna erlendis er uppfærður í samræmi við greiningu Analytica á fram- færslu erlendis. Gert er ráð fyrir að þar sem leiðrétta þurfi framfærslugrunninn til lækkunar verði það gert í áföngum. Þar sem leiðrétting er 10% eða minni, er hún framkvæmd öll á námsárinu 2015-2016. Í öðrum tilfellum er lækkuninni dreift á allt að þrjú námsár, þ.e. að leiðrétt verður sem nemur 10% fyrir námsárið 2015-16, 20% fyrir námsárið 2016-17 og það sem eftir stendur kemur til lækkunar að fullu á námsárinu 2017-18. Hins vegar er framfærslan erlendis hækkuð í einu skrefi þar sem hún var metin hærri en framfærslugrunnur LÍN.
5.
Lán vegna bókakaupa á Íslandi hækka úr 48.000 kr. í 78.000 kr. miðað við fullt nám, þ.e. 60 ECTS-einingar. Jafnframt verður lán vegna bókakaupa fært inn í framfærslugrunn LÍN. Lán vegna bókakaupa í námi erlendis taka mið af niðurstöðum Analytica í mati á nýjum fram- færslugrunni erlendis og færast inn í framfærslugrunninn.
6.
Gerðar eru grundvallarbreytingar á lánum vegna húsnæðiskostnaðar þannig að lán vegna hans taki betur mið af fjölskylduhögum og öðrum aðstæðum námsmanns. Þannig verður lánað mis- munandi mikið til húsnæðis eftir því hvort námsmaður (i) er einhleypur eða (ii) í skráðri sam- búð/ hjúskap, (iii) í skráðri sambúð með eitt barn á framfæri eða (iv) í skráðri sambúð með tvö eða fleiri börn á framfæri eða (v) einstætt foreldri með eitt barn á framfæri eða (vi) einstætt foreldri með tvö eða fleiri börn á framfæri.
7.
Þá er gert ráð fyrir því að tveir aðilar standi að framfærslu hvers barns. Ekki er hægt að fá lán til bæði framfærslu barns og meðlagslán með sama barninu. Upphæð framfærslulána barna tekur mið af meðlagsgreiðslum TR.
8.
Skiptinemar sem jafnframt eru styrkþegar vegna skiptináms eiga ekki rétt á framfærslu eins og hún er í námslandinu enda er styrknum ætlað að mæta breytingu á stöðu og högum námsmanns (m.a. Erasmus og Nordplus-styrkþegar).
9.
Ef nám er skipulagt líkt og læknisfræðinám, þ.e. samfellt nám lengra en 5 ár er heimilt að bæta við skólagjaldaláni á 6. árinu sem nemur 1,5 m.kr.
10.
Sérstök undanþága á frítekjumarki fyrir námsmenn í MBA, MPM og sambærilegu námi sem ekki er lánshæft til framfærslu, verður felld út þannig að sá hópur á ekki líka rétt á margföldu frítekju- marki á seinna ári námsins.
Uppgreiðsluafsláttur námslána verður miðaður við daglánavexti SÍ með 1% álagi.
46
11.
Ársskýrsla 2016
47
ÁRSREIKN INGUR 2016 Lánasjóður íslenskra námsmanna Kennitala: 710169-0989 Borgartúni 21, 105 Reykjavík
48
Ársskýrsla 2016
EFNISYFIRLIT Skýrsla og áritun stjórnar og framkvæmdastjóra
50
Áritun óháðs endurskoðanda
51
Rekstrarreikningur
53
Efnahagsreikningur
54
Sjóðstreymi
56
Skýringar
57
49
Skýrsla og áritun stjórnar og framkvæmdastjóra Ársreikningur Lánasjóðs íslenskra námsmanna byggir á kostnaðarverðsreikningsskilum og er gerður í samræmi við lög um ársreikninga og settar reikningsskilareglur. Hann er gerður eftir sömu reikningsskilaaðferðum og árið áður. Starfsemin á árinu
Samkvæmt rekstrarreikningi var hagnaður af rekstri sjóðsins um 3.612 millj. kr. á árinu 2016. Heildareignir námu 191.299 millj. kr. í árslok. Heildarskuldir námu 100.091 millj. kr. og bókfært eigið fé 91.208 millj. kr. Ársverk hjá sjóðnum voru 29,17 á árinu 2016. Núvirði útlána í árslok 2016 nemur 146.312 millj. kr. sem er 37.178 millj. kr. lægra en bókfært verðmæti útlána. Ítarlegri útskýringu á þessu má sjá í skýringu 18. Áhættustýring
LÍN notar umgjörð samhæfðrar áhættustýringar til að tryggja að áhættur séu skilgreindar og að þeim sé stjórnað á skipulegan hátt til að ná hæfilegri fullvissu um að yfirsýn og skilningur á áhættum í starfsemi LÍN sé til staðar á hverjum tíma á öllum sviðum í starfseminni. Í fyrstu útgáfu áhættustefnu sem stjórn LÍN samþykkti í október 2016 miðast umgjörðin við rekstraráhættur LÍN sem eru í reglubundinni vöktun yfir árið en aðrar helstu áhættur hafa verið skilgreindar og eru mældar að lágmarki árlega, sjá nánar í skýringu 17. Stjórn og framkvæmdastjóri Lánasjóðs íslenskra námsmanna staðfesta hér með ársreikning sjóðsins fyrir árið 2016 með undirritun sinni.
50
Ársskýrsla 2016
Áritun óháðs endurskoðanda Til stjórnar Lánasjóðs íslenskra námsmanna og mennta- og menningarmálaráðuneytis.
Álit Við höfum endurskoðað meðfylgjandi ársreikning Lánasjóðs íslenskra námsmanna fyrir árið 2016, í umboði Ríkisendurskoðunar. Ársreikningurinn hefur að geyma skýrslu stjórnar, rekstrarreikning, efnahagsreikning, yfirlit um sjóðstreymi, upplýsingar um mikilvægar reikningsskilaaðferðir og aðrar skýringar. Það er álit okkar að ársreikningurinn gefi glögga mynd af afkomu sjóðsins á árinu 2016, efnahag hans 31. desember 2016 og breytingu á handbæru fé á árinu 2016, í samræmi við lög um ársreikninga og settar reikningsskilareglur, og að skýrsla stjórnar hafi að geyma þær upplýsingar sem þar ber að veita í samræmi við lög um ársreikninga komi þær ekki fram annars staðar í ársreikningnum. Grundvöllur álits Endurskoðað var í samræmi við alþjóðlega endurskoðunarstaðla. Ábyrgð okkar samkvæmt stöðlunum er nánar útskýrð í kaflanum um ábyrgð endurskoðenda. Við erum óháð sjóðnum samkvæmt ákvæðum siðareglna sem gilda um endurskoðendur á Íslandi og varða endurskoðun okkar á ársreikningi sjóðsins. Við uppfyllum jafnframt aðrar kröfur um starf okkar sem endurskoðendur í samræmi við ákvæði siðareglna." Við teljum að við endurskoðunina höfum við aflað nægilegra og viðeigandi gagna til að byggja álit okkar á. Ábyrgð stjórnar og framkvæmdastjóra á ársreikningnum Stjórn og framkvæmdastjóri eru ábyrg fyrir gerð og framsetningu ársreikningsins í samræmi við lög um ársreikninga og settar reikningsskilareglur. Stjórn og framkvæmdastjóri eru einnig ábyrg fyrir því innra eftirliti sem nauðsynlegt er að sé til staðar varðandi gerð og framsetningu ársreikningsins, þannig að hann sé án verulegra annmarka hvort sem er vegna sviksemi eða mistaka. Við gerð ársreikningsins ber stjórnendum félagsins að meta hæfi þess til áframhaldandi starfsemi. Stjórnendum ber að semja ársreikning félagsins á þeirri forsendu að um áframhaldandi starfsemi sé að ræða, nema stjórnendur ætli að leysa sjóðinn upp eða hætta rekstri hans, eða hafi ekki raunhæft val um annað en að hætta starfsemi sjóðsins. Stjórnendum sjóðsins ber að setja fram viðeigandi skýringar varðandi hæfi þess til áframhaldandi starfsemi ef við á og hvers vegna stjórnendur beita forsendunni um áframhaldandi starfsemi við gerð og framsetningu ársreikningsins. Stjórn skal hafa eftirlit með gerð og framsetningu ársreikningsins. Ábyrgð endurskoðenda á endurskoðun ársreikningsins Markmið okkar er að afla nægjanlegrar vissu um að ársreikningurinn sé án verulegra annmarka, hvort sem er vegna sviksemi eða mistaka og gefa út áritun með áliti okkar. Nægjanleg vissa er mikil vissa en ekki trygging þess að endurskoðun, sem framkvæmd er í samræmi við alþjóðlega endurskoðunarstaðla, muni ávallt leiða í ljós alla verulega annmarka séu þeir til staðar. Annmarkar geta stafað af sviksemi eða mistökum og eru metnir verulegir ef þeir, einir og sér eða samanlagðir, gætu haft áhrif á fjárhagslegar ákvarðanir notenda sem grundvallaðar eru á ársreikningnum.
51
Áritun óháðs endurskoðanda frh. Endurskoðun í samræmi við alþjóðlega endurskoðunarstaðla byggir á faglegu mati og faglegri tortryggni. Við framkvæmum einnig eftirfarandi: Greinum og metum áhættuna af verulegum annmörkum, vegna sviksemi eða mistaka, og skipuleggjum endurskoðunaraðgerðir til að mæta þessari áhættu og öflum endurskoðunargagna sem eru nægjanleg og viðeigandi grunnur fyrir áliti okkar. Áhættan af því að greina ekki verulega annmarka sem stafa af sviksemi er meiri en áhætta af annmörkum vegna mistaka, þar sem sviksemi getur stafað af fölsun, misvísandi framsetningu ársreiknings, að mikilvægum atriðum sé viljandi sleppt, samanteknum ráðum eða að innra eftirlit sé sniðgengið. Öflum skilnings á innra eftirliti sem er viðeigandi fyrir endurskoðun okkar í þeim tilgangi að hanna endurskoðunaraðgerðir, en ekki til þess að gefa álit á virkni innra eftirlits sjóðsins. Metum hvort val stjórnenda á reikningsskilaaðferðum sé viðeigandi og hvort matsaðferðir þeirra séu raunhæfar. Einnig skoðum við hvort tengdar skýringar séu við hæfi. Ályktum um notkun stjórnenda á forsendunni um áframhaldandi starfsemi og metum á grundvelli endurskoðunarinnar hvort verulegur vafi leiki á rekstrarhæfi eða hvort aðstæður séu til staðar sem gætu valdið verulegum efasemdum um rekstrarhæfi. Ef við teljum að veruleg óvissa ríki, ber okkur að vekja sérstaka athygli á viðeigandi skýringum í ársreikningnum um óvissuna og ef þær upplýsingar eru ekki nægjanlegar að okkar mati, víkjum við frá fyrirvaralausu áliti. Niðurstaða okkar byggir á þeim endurskoðunargögnum sem við höfum aflað fram að dagsetningu áritunar okkar. Engu að síður geta atburðir eða aðstæður í framtíðinni leitt til þess að félagið verði ekki lengur rekstrarhæft. Metum framsetningu, gerð og innihald ársreikningsins í heild, að meðtöldum skýringum og hvort hann grundvallast á fyrirliggjandi færslum og atburðum og gefi glögga mynd samanber álit okkar. Við upplýsum stjórn meðal annars um áætlað umfang og tímasetningu endurskoðunarinnar og veruleg atriði sem upp geta komið í endurskoðun okkar, þar á meðal verulega annmarka í innra eftirliti ef við á. Reykjavík, 14. mars 2016 PricewaterhouseCoopers ehf
52
Ársskýrsla 2016
Rekstrarreikningur ársins 2016 Skýr.
2016
2015
Vaxtatekjur
6, 18
2,313,079
1,992,792
Verðbætur
18
4,526,712
4,187,862
137,499
168,584
6,977,290
6,349,238
Vaxtatekjur
Lántökugjöld á námslán
Vaxtagjöld Vaxtagjöld
18
3,672,959
3,670,598
Verðbætur
18
2,031,163
1,871,477
35,002
45,000
5,739,123
5,587,075
1,238,167
762,164
71,261
58,030
9,324
9,873
80,585
67,903
Lántökugjöld tekinna lána
Hreinar vaxtatekjur (vaxtagjöld)
Aðrar rekstrartekjur Tilkynningargjald Aðrar rekstrartekjur
Önnur rekstrargjöld Laun og launatengd gjöld
3
268,349
247,093
Annar rekstrarkostnaður
4
218,984
179,494
118,466
140,081
46,499
46,803
652,299
613,471
5,121,115
1,593,869
5,773,414
2,207,340
(4,454,662)
(1,377,273)
8,066,200
8,344,200
3,611,538
6,966,927
Vaxtastyrkir til námsmanna Afskriftir rekstrarfjármuna
5
Framlag á afskriftarreikning útlána
12
Halli án ríkisframlags
Framlag ríkissjóðs
Tekjuafgangur ársins
2
53
Efnahagsreikningur 31.desember 2016 Skýr.
2016
2015
7,637,732
4,142,400
Eignir
Handbært fé Sjóður og bankainnstæður
Útlán Gjaldfallnar afborganir og vextir útlána,önnur skuldabréf
6
7,997,575
6,230,573
Námslán 1976-1982
7
190,290
209,961
Námslán 1982-1992
8
20,045,790
21,245,981
Námslán 1992-2005
9
22,466,893
24,253,661
Námslán frá 2005
10
180,480,568
171,557,496
Markaðskjaralán
11
29,952
50,535
231,211,069
223,548,207
(47,721,239)
(43,007,810)
183,489,830
180,540,398
Afskriftarreikningur útlána
12
Aðrar eignir Rekstrarfjármunir
5
147,977
100,012
Ríkissjóður vegna jöfnunarstyrkja
13
0
237,630
Ríkissjóður viðskiptareikningur
14
0
48,480
23,334
9,166
171,311
395,288
191,298,873
185,078,086
Aðrar kröfur
Eignir alls
54
Ársskýrsla 2016
Efnahagsreikningur 31.desember 2016 Skýr.
2016
2015
97,704,669
95,270,754
1,902
0
79,326
0
Áfallnir vextir
2,247,060
2,177,937
Lánadrottnar
57,842
32,858
Skammtímaskuldir
2,386,130
2,210,795
Skuldir
100,090,799
97,481,550
91,208,074
87,596,536
191,298,873
185,078,086
Skuldir og eigið fé
Skuldir
Langtímalán Skuldir í íslenskum krónum, verðtryggð lán
16
Aðrar skuldir Ríkissjóður viðskiptareikningur Ríkissjóður vegna jöfnunarstyrkja
Eigið fé
Skuldir og eigið fé alls
13
15
55
Sjóðstreymi ársins 2016 Skýr.
2016
2015
3,611,538
6,966,927
46,499
46,803
2,031,163
1,871,477
(4,515,153)
(4,194,998)
5,121,115
1,593,869
6,295,162
6,284,078
(1,385,239)
(1,473,659)
4,909,923
4,810,419
(11,457,688)
(14,050,995)
9,734,809
8,866,652
(94,464)
(32,746)
(1,817,343)
(5,217,089)
7,000,000
9,000,000
(6,597,248)
(6,568,438)
402,752
2,431,562
Hækkun á handbæru fé
3,495,332
2,024,892
Handbært fé í ársbyrjun
4,142,400
2,117,508
Handbært fé í lok árs
7,637,732
4,142,400
Greiddir vextir af langtímaskuldum
3,549,997
3,484,245
Innborgaðir vextir af útlánum
1,460,851
1,276,894
313,406
165,335
Rekstrarhreyfingar Tekjuafgangur (halli) ársins
Rekstrarliðir sem ekki hafa áhrif á fjárstreymi: Afskriftir rekstrarfjármuna
5
Verðbætur langtímalána Verðbætur námslána Framlag í afskriftarsjóð
12 Veltufé frá rekstri
Breytingar á rekstrartengdum eignum og skuldum Handbært fé frá rekstri
Fjárfestingahreyfingar Veitt námslán Afborganir námslána Fjárfesting í varanlegum rekstrarfjármunum
5
Fjármögnunarhreyfingar Tekin lán Afborganir langtímalána
Aðrar upplýsingar
Innborgaðir vextir af bankainnistæðum
56
Ársskýrsla 2016
Skýringar 1. Mikilvægar reikningsskilaaðferðir
Grundvöllur reikningsskila a. Ársreikningur Lánasjóðs íslenskra námsmanna er gerður í samræmi við lög um ársreikninga og settar reikningsskilareglur. Hann byggir á kostnaðarverðsreikningsskilum og er gerður eftir sömu reikningsskilaaðferðum og árið áður. Verðtrygging b. Verðtryggðar eignir og skuldir eru færðar miðað við vísitölur sem tóku gildi í ársbyrjun 2017. Útlán c. Útlán eru færð til eignar með verðbótum í árslok. Verðtryggð útlán eru færð miðað við vísitölur sem tóku gildi í ársbyrjun 2017. Fjármunatekjur og fjármagnsgjöld d. Vaxtatekjur eru tekjufærðar miðað við upphaflega ávöxtunarkröfu skuldabréfaeignar þegar gjalddagi er myndaður, þá eru áfallnir vextir tekjufærðir frá lokun skuldabréfs eða síðasta gjalddaga. Áfallnir dráttavextir eru tekjufærðir þegar ekki er óvissa um innheimtu þeirra. Lántaka e. Öll lán eru verðtryggð og eru áfallnar verðbætur og vextir færð upp í ársbyrjun 2017. Afskriftareikningur útlána f. Afskriftareikningur útlána er myndaður til að mæta fyrirsjáanlegum töpum á útlánum sjóðsins á líftíma útistandandi námslána. Námslán eru veitt til lengri tíma. Endanlegt útlánatap kemur oftast ekki í ljós fyrr en við lok endurgreiðslutíma. Eðli máls samkvæmt er matið því háð mikilli óvissu. Sömu aðferð er beitt við mat afskriftarreikningsins og beitt var á síðasta ári. Sérstakt reiknilíkan er notað við mat á því hve afskriftareikningurinn þarf að vera stór á hverjum tíma. Reiknilíkanið byggir m.a. á lánakjörum hinna ýmsu lánaflokka, forsendum um kaupmáttaraukningu, forsendum um þróun tekna eftir aldri og dánarlíkum. Rekstrarfjármunir g. Rekstrarfjármunir eru færðir til eignar á kostnaðarverði að frádregnum afskriftum. Afskriftir eru reiknaðar sem fastur hundraðshluti miðað við áætlaðan endingartíma eignanna þar til niðurlagsverði er náð. Áætlaður endingartími greinist þannig: Tölvubúnaður ...................................................................................................... 5 ár Húsbúnaður ......................................................................................................... 5 ár Skrifstofuáhöld, tæki ............................................................................................ 5 ár Handbært fé h. Til handbærs fjár í sjóðstreymi teljast sjóður og óbundnar innstæður á bankareikningum. 57
Skýringar 2. Framlag ríkisins
Fjárveitingar í fjárlögum 2016 til Lánasjóðs íslenskra námsmanna námu 8.066,2 millj. kr. 3. Starfsmannamál Ársverk voru 29,17 á árinu 2016 samanborið við 29,94 á árinu 2015 sem er lækkun um 0,77 stöðugildi eða um 2,6%. Laun- og launatengd gjöld hækka um 8,9% og laun- og launatengd gjöld á ársverk hækka um 11,8%. Á árinu 2016 hækkuðu laun vegna kjarasamninga um 6,5 - 7,2%. Launavísitala hækkaði um 11,4% á milli áranna 2015 og 2016. Þá hækkuðu laun starfsmanna á árinu vegna nýrra stofnanasamninga.
Laun Launatengd gjöld Áfallið orlof, breyting Lífeyrisskuldbinding LSR Laun og launatengd gjöld samtals Starfsmannakostnaður Laun, launatengd gjöld og starfsmannakostnaður samtals
2016
2015
211,113
192,008
48,518
44,730
959
2,596
0
0
260,590
239,334
7,759
7,758
268,349
247,093
Laun stjórnar og framkvæmdastjóra námu 22,7 millj. kr. á árinu, þar af laun framkvæmdastjóra um 15,3 millj. kr. og laun stjórnarformanns 2 millj. kr. 4. Annar rekstrarkostnaður
Annar rekstrarkostnaður hækkar að meðaltali um 22% milli ára. Veruleg hækkun varð á kostnaði við aðkeypta sérfræðiþjónustu, sem skýrist m.a. af lögfræðikostnaði og kaup á sérfræðiráðgjöf. Einnig varð veruleg hækkun á kostnaði við Málskotsnefnd sem skýrist af leiðréttingu á kostnaði nefndarinnar frá árinu 2014. Þá varð lækkun á kostnaði vegna þjónustugjalda banka.
2016
2015
Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður
2,387
2,337
Sími, afnotagjöld, póstburðargjöld
22,182
22,135
Funda- og ferðakostnaður
1,315
927
Aðkeypt sérfræðiaðstoð
92,706
56,853
Rekstur og viðhald tölvukerfis
25,919
23,450
Húsnæðiskostnaður
40,983
37,821
Þjónustugjöld banka
13,447
25,014
Málskotsnefnd
14,677
7,107
Ýmiss kostnaður
58
5,369
3,850
218,984
179,494
Ársskýrsla 2016
Skýringar 5. Bókfært verðmæti og afskriftir rekstrarfjármuna
Skrifstofuáhöld Stofnverð í ársbyrjun Keypt á árinu
5,936
Húsbúnaður
Tölvubúnaður
63,486
723,287
Samtals 792,709
436
7,877
86,151
94,464
Stofnverð 31.12.2016
6,372
71,364
809,438
887,173
Afskrifað áður
5,696
58,404
628,597
692,697
Afskrifað á árinu
138
2,768
43,593
46,499
Afskrifað samtals
5,834
61,172
672,191
739,196
538
10,192
137,247
147,977
Bókfært verð 31.12.2016
6. Gjaldfallnar afborganir og vextir útlána, önnur skuldabréf
Áfallnir dráttarvextir fyrra árs eru ekki færðir. Ógreiddar afborganir eru alls 2.917 millj.kr þar af eru 1.984 millj.kr á kröfuvakt og í löginnheimtu. Þá eru 625 millj.kr. fruminnheimtu og 60 millj.kr. í milliinnheimtu og 248 millj. kr. í greiðsludreifingu.
Áfallnir vextir útlána Ógreiddar gjaldfallnar afborganir V-lána
2016
2015
4,465,945
3,860,179
10,004
6,825
Ógreiddar gjaldfallnar afborganir S-lána
392,749
288,387
Ógreiddar gjaldfallnar afborganir R-lána
681,655
542,986
Ógreiddar gjaldfallnar afborganir G-lána
1,832,429
922,790
614,794
609,405
7,998
6,231
Önnur skuldabréf
7. Námslán veitt 1976-1982
Eftirstöðvar námslána sem veitt voru á árunum 1976-1982 á grundvelli laga nr. 57/1976. Lánskjör: Verðtryggð en vaxtalaus lán. Endurgreiðsla er miðuð við mismunandi hlutfall af tekjum umfram tilteknar viðmiðunartekjur. Endurgreiðslur hefjast 3 árum eftir námslok og standa yfir í 20 endurgreiðsluár hið lengsta. Lánaflokkur V
2016
2015
Staða lánaflokksins í ársbyrjun
209,961
228,461
Gjaldfallið á árinu
(12,679)
(11,061)
(331)
(4)
Afskriftir vegna 20 ára reglu
(9,764)
(11,024)
Reiknaðar verðbætur ársins
4,251
4,576
Afskriftir tapaðra krafna
Afborganir af höfuðstóli
(1,148)
(988)
190,290
209,961
59
Skýringar 8. Námslán veitt 1982-1992
Eftirstöðvar námslána sem veitt voru á árunum 1982-1992 á grundvelli laga nr. 72/1982. Lánskjör: Verðtryggð en vaxtalaus lán. Endurgreiðsla er miðuð við 3,75% af útsvarsstofni. Endurgreiðslur hefjast 3 árum eftir námslok og standa yfir í 40 endurgreiðsluár hið lengsta. Lánaflokkur S
2016
2015
Staða lánaflokksins í ársbyrjun
21,245,981
22,378,795
Gjaldfallið á árinu
(1,242,520)
(1,276,726)
Afskrifað vegna látinna lánþega
(105,829)
(40,999)
Afskriftir tapaðra krafna
(25,676)
(7,313)
Reiknaðar verðbætur ársins
445,758
446,373
(271,924)
(254,149)
20,045,790
21,245,981
Afborganir af höfuðstóli
9. Námslán veitt 1992-2005
Eftirstöðvar námslána sem veitt voru á árunum 1992-2005 á grundvelli laga nr. 21/1992. Lánskjör: Verðtryggð lán með 1% vöxtum. Endurgreiðsla er 4,75% af útsvarsstofni. Endurgreiðslur hefjast 2 árum eftir námslok. Greiðslur af eldri námslánum frestast þar til lán samkvæmt þessum lögum eru að fullu greidd. Lánaflokkur R
2016
2015
Staða lánaflokksins í ársbyrjun
24,253,661
26,143,405
Gjaldfallið á árinu
(1,916,816)
(1,986,195)
Afskrifað vegna látinna lánþega
(37,159)
(14,942)
Afskriftir tapaðra krafna
(11,154)
(15,152)
Reiknaðar verðbætur ársins
478,223
495,238
(299,861)
(368,693)
22,466,893
24,253,661
Afborganir af höfuðstóli
60
Ársskýrsla 2016
Skýringar 10. Námslán veitt frá 2005
Eftirstöðvar námslána sem veitt hafa verið frá árinu 2005 á grundvelli laga nr. 21/1992, sbr. lög nr. 140/2004. Lánskjör: Verðtryggð lán með 1% vöxtum. Endurgreiðsla er 3,75% af samanlögðum útsvars- og fjármagnstekju-skattsstofni. Endurgreiðslur hefjast 2 árum eftir námslok. Lánaflokkur G
2016
2015
171,557,496
159,285,948
Veitt lán á árinu
11,457,688
14,050,995
Gjaldfallið á árinu
(4,914,786)
(4,073,076)
(112,237)
(63,648)
(40,022)
(13,184)
3,592,158
3,254,955
(1,059,728)
(884,494)
180,480,568
171,557,496
Staða lánaflokksins í ársbyrjun
Afskrifað vegna látinna lánþega Afskriftir tapaðra krafna Reiknaðar verðbætur ársins Afborganir af höfuðstóli
11. Markaðskjaralán
Markaðskjaralán voru veitt vegna skólagjalda í sérnámi og grunnháskólanámi erlendis þar sem ekki eru veitt námslán vegna skólagjalda á hefðbundnum kjörum.
2016
2015
50,535
71,200
(15,347)
(11,269)
Afskrifað vegna látinna lánþega
0
(2,251)
Afskrifað á árinu
0
(999)
(5,237)
(6,145)
29,952
50,535
Staða í ársbyrjun Gjaldfallið á árinu
Reiknaðar verðbætur á árinu
61
Skýringar 12. Afskriftareikningur útlána
Gert hefur verið reiknilíkan sem metur hve hár afskriftareikningur þarf að vera á hverjum tíma. Helstu þættir í þessum útreikningum eru lánakjör hinna ýmsu lánaflokka, forsendur um kaupmáttaraukningu, forsendur um þróun tekna eftir aldri og dánarlíkur. Í forsendum fyrir reiknilíkanið er gert ráð fyrir að hlutfall gjaldþrota hjá greiðendum sé 2016: 0,30% (2015: 0,30%, 2014: 0,30%) og hlutfall veittra undanþága frá endurgreiðslum sé 4% (2015: 4%, 2014: 4%). Samkvæmt reiknilíkani er afskriftarframlagið metið alls 4.713,4 millj.kr. Í afskriftarreikningi útlána er einnig tekið tillit til krafna sem eru komnar á kröfuvakt til viðbótar þeim kröfum sem áður hafði verið gert ráð fyrir með framlagi. Það er gert með sértæku framlagi sem er 90% af kröfum á kröfuvakt, alls 1.652 millj.kr (2015: 1.581 millj.kr.) og eru breytingar á framlaginu á milli ára dregnar frá afskriftarframlaginu, þar af eru 71,5 millj. kr. á árinu 2016.
Afskriftareikningur útlána í ársbyrjun
2016
2015
43,007,810
41,637,307
Endanlega töpuð útlán á árinu
(407,686)
(223,367)
Almennt framlag í afskriftareikning, gjaldfært á árinu
5,049,619
1,306,040
71,496
287,829
47,721,239
43,007,810
Sértækt framlag v.kröfuvaktar, gjaldfært á árinu Afskriftareikningur útlána í árslok
Veruleg breyting varð á almenna framlaginu í afskriftarreikningi á árinu 2014 vegna breytinga á þremur grunnforsendum fyrir útreikning á framlagi. Á árinu 2014 varð breyting á hlutfalli gjaldþrota hjá greiðendum og hlutfalli veittra undanþága frá endurgreiðslum. Greining hefur verið gerð á þessum hlutföllum reglulega sem hluti af áhættugreiningu sjóðsins og til þess að meta hvort hlutlæg vísbending sé til staðar fyrir virðisrýrnun útlána. Lán án ábyrgða vega sífellt stærri hluta af útlánasafninu þar sem hætt var að krefjast ábyrgðamanna á námslánum eftir mitt ár 2009, í framhaldi af lagabreytingu þar sem hætt var að krefjast ábyrgðarmanna á námslán. Í lok árs 2016 má ætla að þau séu um 112 milljarðar (2015: 107 milljarðar 2014: 90 milljarðar) eða um 49% 2016 (2015: 45%, 2014: 40%) af lánasafninu. Í framtíð á eftir að koma betur í ljós hversu mikið tap verður vegna vanskila á lánum án ábyrgða og áhrif þess á sjóðinn en hlutfall gjaldþrota hjá greiðendum um áramót 2016 er orðið 0,23% (2015: 0,36, 2014: 0,30%). Í byrjun árs 2017 lágu upplýsingar fyrir hjá LÍN að veittar undanþágur frá afborgun af lánum væru að minnka og hlutfall þeirra væru komið í 2,63% á árinu 2016 (2015: 2,98%, 2014: 4%). Í reiknilíkani þarf að gefa sér forsendur um hverjar afborganir þeirra verði sem ekki hafa hafið endurgreiðslur lána. Á undanförnum árum hefur verið miðað við meðalafborgun S-lána. Vægi S-lána er stöðugt að fara minnkandi í lánasafni og því var gerð breyting á árinu 2014 að breyta viðmiðinu í meðalafborgun allra lána uppfært til verðlags um áramót. Þessi meðalafborgun lána í hlutfalli við útlán hefur farið lækkandi síðastliðin ár. Sú breyting endurspeglast í afskriftarreikningi útlána hverju sinni.
62
Ársskýrsla 2016
Skýringar 13. Jöfnunarstyrkir
Jöfnunarstyrkir eru veittir samkvæmt reglugerð nr. 692/2003. Um er að ræða dvalarstyrki til framhaldsskólanema sem ekki geta sótt framhaldsskóla í heimabyggð. Akstursstyrkir eru veittir til framhaldsskólanema sem sækja skóla fjarri lögheimili. Sjóðurinn hefur umsýslu með jöfnunarstyrkjum. Fjárveiting ársins 2016 vegna þessara styrkja voru 621,5 millj. kr. Greitt frá ríkissjóði á árinu 2016 voru 859,3 millj.kr., þar af voru 237,6 millj.kr. vegna fyrra árs. Þóknun sjóðsins nemur 1,5% af árlegu framlagi úr ríkissjóði og er færð undir liðinn aðrar tekjur.
2016
2015
237,630
(41,429)
(859,258)
(300,000)
10,873
73,960
522,466
495,226
Endurgreiddir jöfnunarstyrkur vegna 2015
(360)
0
Þóknun til Lánasjóðsins
9,323
9,873
(79,326)
237,630
Staða viðskiptareiknings í ársbyrjun Móttekið framlag frá ríkissjóði Veittir styrkir til skólaaksturs Veittir jöfnunarstyrkir
Staða viðskiptareiknings í árslok
14. Viðskiptareikningur ríkissjóðs
Í árslok 2016 nam skuld sjóðsins við ríkissjóð 1,9 millj. kr. en í ársbyrjun var eign að fjárhæð 48,5 millj. kr. Staðan við ríkissjóð hefur því lækkað um 50,3 millj. kr. á árinu.
Staða í ársbyrjun Ríkisframlag Greitt úr ríkissjóði Staða í árslok
2016
2015
48,480
31,848
8,066,200
8,344,200
(8,116,582)
(8,327,568)
(1,902)
48,480
15. Yfirlit um breytingu á eigin fé
Bókfært eigið fé nemur 91.208,1 milljónum kr. í árslok.
2016
Eigið fé í ársbyrjun Tekjuafgangur ársins Eigið fé í árslok
87,596,536 3,611,538 91,208,074
63
Skýringar 16. Yfirlit um langtímaskuldir og vaxtakjör
Öll langtímalán sjóðsins voru upphaflega frá Endurlánum ríkissjóðs. Lánin eru alls 62 þar af eru 16 til 15 ára og 46 til 25 ára. Þau eru verðtryggð með föstum vöxtum. Breyting var gerð á lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, nr. 1/1997, með síðari breytingum, sem tók gildi 1. janúar 2017 þar sem breytingar á lögunum lúta m.a. að því að gera lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins sjálfbæran. Til að fjármagna kostnað ríkissjóðs vegna þessa var ákveðið að framselja stóran hluta lánasafns ríkissjóðs vegna LÍN til LSR. Engar breytingar voru gerðar á lánunum að öðru leyti en því að uppsagnarákvæði skuldabréfanna var felld út og greiðast nú afborganir af skuldabréfunum til LSR í stað Endurlána ríkissjóðs.
2016
Ríkissjóður, verðtryggð með vísitölu neysluverðs (vextir 2,9-6,4%)
35,431,748
LSR, verðtryggð með vísitölu neysluverðs (vextir 2,3-4,3%)
62,272,921 97,704,669
Afborganir langtímaskulda greinast þannig á næstu ár: Afborganir 2017
6,519,362
Afborganir 2018
6,120,459
Afborganir 2019
5,633,880
Afborganir 2020
5,116,627
Afborganir 2021
4,713,900
Síðar
69,600,440
Langtímaskuldir, þ.m.t. næsta árs afborganir
97,704,669
64
Ársskýrsla 2016
Skýringar 17. Áhættustýring
LÍN stendur frammi fyrir áhættum í starfsemi sinni sem tengjast markmiðum og hlutverki LÍN. Umgjörð samhæfðrar áhættustýringar setur ramma um feril áhættustýringar sem er á ábyrgð stjórnar og framkvæmdastjóra LÍN. Framkvæmdastjóri ber ábyrgð gagnvart stjórn á að þróaðar séu aðferðir við að greina, meta, mæla og stýra áhættum í starfseminni ásamt viðeigandi upplýsingagjöf og viðbrögðum. Innleiðing samhæfðrar áhættustýringar hjá LÍN hófst með áhættustefnu dags. 25.10.2016. Áhættustefnan miðast við rekstraráhættur LÍN sem eru í reglubundinni vöktun yfir árið en aðrar helstu áhættur hafa verið skilgreindar og eru mældar að lágmarki árlega. Það eru eftirfarandi áhættur: Útlánaáhætta/innheimtuáhætta
Útlánaáhætta/innheimtuáhætta sem sjóðurinn ber vegna lánveitinga til námsmanna og krafna á fjármálastofnanir, ef viðskiptavinur sjóðsins uppfyllir ekki samningsbundnar skyldur sínar gagnvart sjóðnum. Nánar má sjá áhrif af þessari áhættu í skýringu 12. Endurgreiðsluáhætta
Endurgreiðsluáhætta felst í því að lán fáist ekki endurgreidd þar sem endurgreiðslur eru háðar tekjum og undanþágur fyrir greiðslum eru heimilar samkvæmt ákveðnum reglum. Einnig fellur lán niður við andlát lánþega. Með hækkandi námslánum til einstaklinga eykst endurgreiðsluáhætta LÍN. Nánar má sjá áhrif af þessari áhættu í skýringu 12. Vaxtaáhætta
Vaxtaáhætta er markaðsáhætta sem felst í því að LÍN geti ekki endurspeglað eigin fjármögnunarkjör í útlánum sínum til námsmanna. Þannig er LÍN rekið með neikvæðum vaxtamun og þessi neikvæði vaxtamunur lækkar núvirði útlánanna. Nánar má sjá áhrif af þessari áhættu í skýringu 18. Verðtryggingaráhætta
Verðtryggingaráhætta er rakin til mismunar á verðtryggðum eignum og skuldum. Þar sem stærstur hluti af eignum og skuldum LÍN er verðtryggður er að öllu jöfnu nokkurt jafnvægi milli verðtryggðra eigna og skulda á hverjum tíma. Nánar má sjá áhrif af þessari áhættu í skýringu 18.
65
Skýringar 17. Aðrar upplýsingar Núvirði útlána
Útlánaflokkar sjóðsins eru fjórir með mismunandi lánakjörum. V-lán og S-lán eru verðtryggð en bera ekki vexti. R-lán og G-lán eru einnig verðtryggð en bera 1% vexti. Vextir af lánum sem standa sjóðnum til boða og tekin hafa verið til fjármögnunar sjóðsins eru mun hærri en vextir af námslánum. Reiknað hefur verið út núvirði útlána sjóðsins í árslok 2016 miðað við 3,60% (2015: 3,69, 2014: 3,79%, 2013: 3,88%) ávöxtunarkröfu en sú ávöxtunarkrafa samsvarar meðalvöxtum langtímalána sem sjóðurinn hefur að láni hjá Endurlánum ríkissjóðs. Niðurstaða útreikninganna er sú að núvirði útlána er 146.312 millj.kr. í árslok 2016 (2015:140.835 millj.kr., 2014: 132.918 millj.kr., 2013: 129.378 millj.kr.) en bókfært verðmæti útlána að frá dregnum afskriftareikningi útlána er 183.490 millj.kr. (2015: 180.540 millj.kr., 2014: 171.453 millj.kr., 2013: 168.189 millj. kr.) Mismunurinn, 37.178 millj. kr. (2015: 39.705 millj. kr., 2014: 38.535 millj.kr., 2013: 38.811 millj. kr.) endurspeglar þann viðbótarkostnað sem fylgir því að reka sjóðinn miðað við ofangreindar forsendur út lánstíma núverandi útlána. Kostnaði sjóðsins af því að lána út á lægri vöxtum en sjóðurinn býr við varðandi fjármögnun, er þannig dreift á lánstíma útlánanna. Vaxtatekjur, vaxtagjöld og verðbætur
Námslán V, S, R og G eru öll verðtryggð en eingöngu R og G lán eru með 1% vöxtum. V og S eru vaxtalaus lán. Langtímalán sjóðsins eru öll verðtryggð með föstum vöxtum á bilinu 2,3 - 6,4%. Þar sem langtímlán sjóðsins eru með hærri vexti en útlán sjóðsins er vaxtamunur neikvæður miðað við bókfært verð útlána og langtímalána í lok árs 2016 og 2015. Á árinu 2016 hækkaði vísitala neysluverðs um 2,1% en á árinu 2015 um 2,0% og á árinu 2014 var hækkun vísitölunnar 1,0%. Þar sem útlán eru að hærri fjárhæð en langtímalán sjóðsins hefur breyting verðbóta meiri áhrif á rekstrartekjur en rekstrargjöld. Þar af leiðandi eru nettó verðbætur í lok árs 2016 að fjárhæð 2.495,5 millj.kr. en í lok árs 2015 2.316 millj.kr. og í lok árs 2014 1.120 millj.kr.
66
Ársskýrsla 2016
Skýringar Fimm ára yfirlit í millj. kr.
Á verðlagi hvers árs
2016
2015
2014
2013
2012
Hreinar vaxtatekjur
1,238
762
(533)
2,161
2,468
Aðrar rekstrartekjur
81
68
59
50
41
Önnur rekstrargjöld
(652)
(613)
(659)
(639)
(627)
Framlag á afskriftareikn. útlána
(5,121)
(1,594)
(7,869)
(3,088)
(2,355)
Tekjuhalli án ríkisframlags
(4,455)
(1,377)
(9,002)
(1,516)
(473)
Ríkisframlag
8,066
8,344
8,359
8,486
8,032
Tekjuafgangur (halli) ársins
3,612
(6,967)
(643)
6,970
7,559
7,638
4,142
2,118
1,009
1,274
Útlán
231,211
223,548
213,090
202,213
184,861
Afskriftareikningur útlána
(47,721)
(43,008)
(41,637)
(34,024)
(31,231)
171
395
153
144
172
191,299
185,078
173,723
169,342
155,076
97,705
95,271
90,968
86,066
78,923
2,386
2,211
2,126
2,004
1,851
100,091
97,482
93,093
88,069
80,774
91,208
87,597
80,630
81,273
74,303
191,299
185,078
173,723
169,342
155,076
Rekstur
Efnahagur
Handbært fé
Aðrar eignir Eignir alls
Langtímaskuldir Aðrar skuldir Skuldir alls Eigið fé Skuldir og eigið fé alls
67
68
Ársskýrsla 2016
69