„Небо ся ганьбит” Про народне пониманя порядку свiта1 Єжы Бартмiньскi Народна поезия як примiтывна поезия єст формуваньом погляду не подля того, што видит око поеты, але подля унiверсального, синкретычного порядку, якiй з культуровой традыциi перенимат його памят.
Тоту думку сформувал Чеслав Гернас на рантi аналiзы вершы двоiх сучасных хлопскых поетiв, котры своє пониманя порядку свiта операли на центральным понятю свойой землi, свойой околицi2. Тота своя земля, котра єст в порядку натуры „святом земльом”, зачала в творячым ся в народнiй культурi новым порядку iсториi явити ся як польска земля. Возник проблем границi двох порядкiв, старой i новой цивiлiзациi i переношыня вартости през одмiннiст часiв, ситуаций, обставлiнь. Нова писана хлопска поезия єст од той стороны барз iнтересуючым явиском. Стрiча iсторичного думаня з натуральным не усунула в нiй перенесеного з минулого пониманя ладу в катеґориях „святого простору жытя”, противнi, нове i постепенно насиляюче ся в хлопскым писарствi понятя отчызны, а тiж народу як спiльноты далеко выходячой за границi хыжы, околицi, реґiону, приняло характеристыкы взяты з культуровой традыциi, первiстнi надаваны „першым елементам свiта” (жебы ужыти формулы Роха Сулiмы3). Народова отчызна остала здефiнiювана в стислым повязаню з хыжом, родином, земльом-матiрю, земльом святом. Єй понятя уформувало ся дорогом екстраполяциi „першых елементiв”. Хыжа, отец i мати, земля захоронили ненарушене мiсце в понятю народовой вiтчызны i рiвночасно переказали iй своє высокє позытывне аксiолоґiчне валоризуваня. Наложыли тiж на пониманя вiтчызны сiть контролюючых його розвитя значынь. Принятя нового змiсту не збурило старого порядку, тот змiст пiддано принципам, на котрых сес порядок ся операл4. 1 Переклад з: Cz. B a r t m i ń s k i, „Niebo się wstydzi”. Wokół ludowego pojmowania ładu świata, [в:] Kultura, literatura, folklor, ред. M. Graszewicz, J. Kolbuszewski, Warszawa 1998, c. 96–106. 2 Cz. H e r n a s, Ład życia w wierszach Rozalii i Wojciecha Grzegorczyków, „Literatura Ludowa” 1973, ч. 1, с. 5. 3 R. S u l i m a, Posłowie [до:] R. i W. G r z e g o r c z y k o w i e z Krajna, Wiersze, Warszawa 1972, c. 48. 4 Тему вiтчызны в такым власнi духу пiднимают пишучы хлопскы поеты, тiж в вершах не
121