Magister alvinus pws gentrificatie van klacht naar prachtbuurt jurjen agricola en sietse van heeren

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

Gentrificatie: Van klacht naar pracht-buurt?

Door​: Jurjen Agricola en Sietse van Heeren Datum: ​8-12-2016 Docent: D ​ hr. Bas Voet School: R ​ SG Magister Alvinus Sneek Afdeling: H ​ avo

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 0

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

1 Voorwoord Wij zijn Sietse van Heeren en Jurjen Agricola en wij doen ons PWS (groot afsluitend werkstuk) over gentrificatie. Voordat wij met ons PWS konden beginnen, moesten we natuurlijk eerst een onderwerp bedenken. Dit was niet bepaald eenvoudig. Uiteindelijk kwam dhr. Bas Voet met onderwerp ‘gentrificatie’. Wij wisten niet wat dit inhield maar al na een tijdje kwamen we erachter dat dit een erg interessant en actueel onderwerp is. Gaandeweg hebben we de onderzoeksvraag vastgesteld namelijk ​‘Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie’. We hebben deze hoofdvraag gekozen omdat we in de literatuur die over gentrificatie gaat hier niet een duidelijk antwoord op kregen. In dit PWS hebben wij dit onderwerp van zoveel mogelijk kanten belicht.

Tijdens ons PWS hebben we hulp gehad van meerdere personen die we graag willen bedanken. Het gaat om de volgende personen: Marcel van Engelen, Norbert Drenthe, Matthijs de Boer, Fenna Hoefsloot, Brian Doucet, en in het in het bijzonder natuurlijk onze PWS begeleider Bas Voet

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 1

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

2 Samenvatting Met dit verslag wilden we achter het antwoord komen van de vraag: W ​ ie zijn de winnaars en verliezers van gentrificatie. Voordat we op deze vraag antwoord konden geven hebben we eerst gentrificatie van meerdere kanten bekeken.

Gentrificatie bestaat uit twee verschillende soorten namelijk: marktgedreven gentrificatie en gentrificatie als probleem oplosser. De algemene definitie is: Het sociaal en economisch opwaarderen van een wijk.

Marktgedreven gentrificatie heeft als doel geld verdienen. Door gentrificatie wordt een wijk interessanter en meer geld waard. Groepen die hier van kunnen profiteren zijn: Projectontwikkelaars, huiseigenaren, woningcorporaties en gemeenten.

Gentrificatie als probleem oplosser heeft als doel problemen in wijken optelossen. Door middel van herstructurering kan de overheid het aandeel middenklasse huishoudens in slechte wijken verhogen of de fysieke leefbaarheid van een wijk verbeteren.

Gentrificatie is te herkennen aan de volgende kenmerken: Fysieke staat van de wijk, voorzieningen, huizenprijzen en de samenstelling van de wijk. Vaak is een gegentrificeerde buurt gevuld met mooie dure huizen en hippe cafés enz.

Toeristen, verhuurders, yuppen en ook de productie zeiden van de huizenmarkt zijn vaak de mensen die gentrificatie veroorzaken. Alhoewel is de oorzaak niet altijd duidelijk aan te wijzen.

Verschillende groepen kunnen voordelen en nadelen van gentrificatie ervaren. De voor en nadelen zijn vaak onder te verdeeld in economische en sociale voor en nadelen. Vaak zijn het de verhuur organisaties en de hoge middenklasse die de voordelen van het proces ervaren (winnaars). De oorspronkelijke bewoners (vaak arbeidersklasse) ervaren vaak te negatieve effecten van het proces (verliezers). Zij kunnen de verhoogde huur/huis prijzen niet betalen en de wijk moeten verlaten. Dit wordt ook wel displacement genoemd.

Gentrificatie wordt vaak gezien als een proces die alle problemen in wijk kan verhelpen. Dit is echter niet altijd het geval. Vanuit het perspectief van de hogere middenklassen en de wijk kan gentrificatie iets goeds zijn. Terwijl vanuit het perspectief van de stad en de oorspronkelijke bewoners gentrificatie vaak als iets slechts gezien wordt.

We zijn tot de conclusie gekomen dat mensen die door gentrificatie displaced worden, financieel in de knel komen, afgesloten worden van wijken en de initiatiefnemers van het proces in de meeste gevallen als verliezers gezien worden. Daarentegen kunnen de gemeenten, huiseigenaren, woningcorporaties, rijke middenklassen en soms ondernemers gezien worden als de “winnaars” van gentrificatie.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 2

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

Inhoudsopgave 1 Voorwoord

1

2 Samenvatting

2

3 Hoofdvraag

5

4 Inleiding

5

5 Gentrificatie 5.1 Het begrip gentrificatie 5.2 Marktgedreven gentrificatie 5.3 Gentrificatie als probleemoplosser

6 6 8 8

6 Beschrijving kenmerken 6.1 Fysieke staat van de wijk 6.2 Voorzieningen 6.3 Huizenprijzen 6.4 Samenstelling van de wijk

9 9 9 9 10

7 Wat is de oorzaak van gentrificatie?

11

8 Gevolgen 8.1 Voorbeeld: De veranderingen van de Oosterparkbuurt 8.2 Voorbeeld: Opwaardering van de Kinkerbuurt 8.3 Voorbeeld: Relatie tussen gentrificatie en buurtvertrouwen

13 13 14 15

9 Voorbeeld: de wijk Ondiep in Utrecht 9.1 Gezien vanuit de Gemeente Utrecht 9.2 Gezien vanuit de Woningcorporatie Mitros 9.3 Gezien vanaf wijkniveau

16 17 17 18

10 Voorbeeld: Woonvisie Rotterdam

19

11 Zijn er voordelen en nadelen gentrificatie en voor wie?

11.1 Voordelen 11.2 Nadelen

21 21 21

12 Is gentrificatie per saldo goed of slecht?

23

13 De verliezers 13.1 Displacement 13.2 Financieel 13.3 Afgesloten wijken 13.4 Initiatiefnemers 13.5 Ondernemers

25 25 26 26 26 26

14 De Winnaars

27 Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 3

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

14.1 De gemeenten 14.2 Huiseigenaren een woningcorporaties 14.3 Rijke middenklasse 14.4 Ondernemers

27 27 27 28

15 Negatieve effecten van gentrificatie verminderen of tegengegaan

28

16 Conclusie

29

17 Aanbeveling

30

18 Discussie

30

19 Bronvermelding

31

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 4

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

3 Hoofdvraag Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie.

4 Inleiding Veel Nederlandse steden hebben te maken het proces ‘gentrificatie’. Het is de laatste tijd moeilijk om een wijkprogramma te lezen waar er niet gesproken wordt. Maar wat houdt dit begrip precies in en is het proces voor iedereen gunstig?

Goede voorbeelden zijn te vinden in Amsterdam. De verschillende beroemde buurten zoals de Pijp de Jordaan en de Kinkerbuurt. Hier heeft de afgelopen jaren het proces gentrificatie plaatsgevonden, of is nog steeds bezig.

Gentrificatie is het sociaal en economisch opwaarderen van een wijk, er wordt verder in het verslag verder op de definitie van het begrip ingegaan. Er is tot aan heden veel discussie over of gentrificatie goed of slecht is. Wanneer je dit echt wil weten zal je goed moeten kijken naar de voordelen en nadelen.

Plan van aanpak: We zijn van plan om mede door literatuur die over gentrificatie en interviews met verschillende mensen uit het vakgebied aan de benodigde informatie te komen. We willen de mening van verschillende belanghebbenden weten, zodat wij een breed beeld van het proces krijgen.

Onze verwachtingen bij aanvang van dit verslag zijn dat de oorspronkelijke bewoners de verliezers van gentrificatie zouden zijn. Onze verwachting is dat de mensen uit de rijke middenklasse de winnaar zouden zijn.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 5

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

5 Gentrificatie 5.1 Het begrip gentrificatie Binnen de sociale wetenschappen is er veel discussie over het proces van gentrificatie.

De term gentrificatie werd in 1964 geïntroduceerd door Ruth Glass (2010). Zij gebruikt deze term om de ontwikkelingen die zich voor deden op de huizenmarkt en de veranderingen in de sociale structuur van de binnenstad van Londen te beschrijven. Glass beschreef gentrificatie als een proces waar middenklasse groepen in arbeiderswijken gaan wonen. Ze knappen de oude huizen op en maken er dure huizen van. Volgens haar zal dit rijkere bewoners aantrekken en worden zo de armere bewoners uit hun wijk verdreven.

Het begrip gentrificatie is volgens Marcel van Engelen en Mathijs de Boer (persoonlijke mededeling, 06-06-16) ‘’De economische opwaardering van een buurt, dat betekent dus dat de huizen meer waard worden en dat de voorzieningen veranderen’’. Mathijs de Boer (persoonlijke mededeling, 09-06-16)’. Beide heren spreken over de sociaal economische opwaardering van een wijk.

Volgens Bart Bouchaute (persoonlijke mededeling, 05-06-2012) is gentrificatie een proces dat in een dubbele verandering inhoudt: Een verandering in de samenstelling van de bevolking waarbij de nieuwe bewoners een hogere sociaal-economische status hebben dan de vorige, in samenhang met een verandering in de bebouwde omgeving door een herinvestering in onroerend goed en de opwaardering gaat gepaard met een stijging van de prijzen voor onroerend goed en huurprijzen. Gentrificatie zie je in grote en middelgrote steden zoals bijvoorbeeld Amsterdam met de Jordaan.

Fenna Hoefsloot (persoonlijke mededeling, 10-10-2016) omschrijft gentrificatie als volgt: De kern van gentrificatie is, dat het gaat om een klasse transitie. Dat betekent dus dat een bepaalde klasse (meestal de arbeidersklasse) langzaam of snel wordt vervangen door de hoogopgeleide elite. Aangezien klasse verschillen in Nederland, net als in de meeste westerse landen, nog steeds gedeeltelijk dezelfde lijnen volgen als rassenverschillen, betekent gentrificatie vaak ook het verdwijnen van minderheden (Bijvoorbeeld Turks in de Javastraat, Marokkaans in Bos en Lommer in Amsterdam, of Afro-Amerikaan in de Brooklyn, NY) en de opkomst van blanken in de buurt. Daarnaast gaat gentrificatie vaak het veranderen van het winkelaanbod en de opkomst van cafés. Het begrip gentrificatie gaat vaak gepaard met het begrip ‘displacement’. Displacement slaat op de verdringing van de oorspronkelijke lager opgeleide bewoners van de wijk.

In Nederland heeft het begrip gentrificatie steeds meer een beleidsmatige betekenis.

Hierdoor verschuift de definitie van gentrificatie van een kleinschalig sociologisch proces naar een strategie van stadsvernieuwing (van Bouchaute, 2012).

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 6

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

Gwen van Eijk schetste gentrificatie als de verandering die wijken doormaken wanneer sociale huurwoningen, theehuizen, euro shops en shoarmatenten langzaamaan worden vervangen door koopwoningen, koffietentjes, ateliers en biologische groentewinkels, en waar scooters plaatsmaken voor bakfietsen.

Cortie en Van de Ven kennen drie stadia van gentrificatie: 1. Yuppen en alleenstaanden kopen huizen in goedkope buurten vlakbij het centrum. Deze mensen werken vooral in de creatieve sector. Ook studenten en pas afgestudeerden behoren tot deze groep. Naast de gunstige ligging van deze huizen en de lage prijzen is het belangrijkste voor deze mensen dat ze geaccepteerd worden en kunnen doen wat ze zelf willen. Dit wordt beschreven als de fase van “risico-onbedachtzame”.

2. In deze fase zijn de investeerders zich wel degelijk bedachtzaam van de risico’s die de investeringen in dit oudere deel van de stad met zich meebrengen. Deze groep gelooft echter dat ze een goede investering zullen doen. Tegelijk met de komst van deze groep veranderen ook de voorzieningen zoals cafés eethuizen en winkels.

3. Als gentrificatie reeds jaren in gang gezet is, vestigden zich in deze wijken kapitaalkrachtige mensen met kinderen welke zich richten op een prettige woonomgeving met het gezin. Meestal gaat dit gepaard met investeringen van projectontwikkelaars in renovatie van woningen.

De conclusie van deze theorie is dat door een eerste investering in woonruimte in een buurt andere investeerders worden aangetrokken. Er is hier dus sprake van een soort ‘sneeuwbaleffect’. (Cortie & Van de Ven, 2014)

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 7

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

5.2 Marktgedreven gentrificatie Smith (2010) beschrijft het begrip ‘marktgedreven gentrificatie’. Hierbij wordt gentrificatie gestuurd door ontwikkelaars die vervallen wijken net buiten het centrum zien als een potentiële interessante investering. Wanneer deze wijken in vervallen toestand zijn en niet veel bewoond, worden de huizen voor lage prijzen opgekocht en opgeknapt om met winst te verkopen. Daarbij komt dat het centrum van steden zich steeds meer uitbreiden. Hierdoor komt een wijk steeds dichter bij het centrum te liggen en wordt het nog interessanter en gewilder. Zo kan een wijk veranderen van een wijk met veel huishoudens met een laag inkomen naar een wijk met mensen met een relatief hoger inkomen. Op deze manier knappen de ondernemers/particulieren niet alleen de huizen op maar ook de hele wijk.

De ontwikkelaars kunnen aan de nieuwe bewoners een hogere huur/huis prijs vragen, en zullen zo dus meer geld verdienen. Mensen/bedrijven die eigenaar zijn van huizen in een wijk die gegentrificeerd wordt, hebben hier een economisch voordeel aan.

Lees (2003) en Hamnett (2003) stellen beiden dat gentrificatie te maken heeft met de verandering van de arbeidsmarkt. Er zijn meer professionals nodig en die banen bevinden zich in het centrum van de stad. Deze hoogopgeleiden mensen zoeken daarom woningen dichtbij het centrum. Zo worden wijken dicht bij het centrum interessant voor particulieren/ondernemers. Voor arbeiders is het juist weer andersom: hun banen verplaatsen zich naar plekken buiten de stad. Zij zullen daarom migreren naar de rand van de stad.

5.3 Gentrificatie als probleemoplosser Met gentrificatie kan de overheid een sturende rol hebben in een wijk. Het doel is om de leefbaarheid van een wijk te verbeteren. Door middel van herstructurering kan de overheid het aandeel middenklasse huishoudens in slechte wijken verhogen of de fysieke leefbaarheid van een wijk verbeteren. Als de bevolking uit een wijk vooral bestaat uit mensen met een laag inkomen, leidt dit vaak tot problemen zoals criminaliteit of afval op straat. Door de de hoeveelheid middenklassers in een wijk te vergroten zullen deze problemen afnemen. Deze middenklassers worden aangetrokken door mooie luxe koop/huur woningen en goede voorzieningen in de wijk.

Veel gemeenten hebben op deze manier een probleemwijk aangepakt (een goed voorbeeld van een probleemwijk is de wijk ‘ Ondiep’ waarover later meer informatie). Wanneer er meer mensen met een hoger inkomen de wijk inkomen zullen de originele bewoners zich optrekken aan de nieuwe ‘rijkere bewoners’. Zo zal de leefbaarheid en veiligheid toenemen in de wijk. Met de nieuwe bewoners vindt ook ontwikkeling van de voorzieningen plaats. Zij hebben behoefte aan goede scholen, sportgelegenheden enz.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 8

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

6 Beschrijving kenmerken Volgens Matthijs de Boer (persoonlijke mededeling, 06-06-16) is een van de duidelijkste kenmerken van gentrificatie de fysieke staat van de wijk. Zien de huizen en het groen op straat er goed onderhouden uit? Dan is het waarschijnlijk te danken aan gentrificatie. Een ander kenmerk is (als er plek is voor een auto) wat voor auto’s er op de oprit staan. Als je alleen Audi’s en BMW’s ziet, geeft dat een goed beeld over wat voor mensen er in de wijk wonen. Iets anders wat gentrificatie kan kenmerken zijn de huurprijzen. In sommige wijken is die met 55-60 euro omhoog gegaan na de gentrificatie van de wijk.

6.1 Fysieke staat van de wijk Bij het gentrificeren van een wijk hoort het verbeteren van de huizen. In een gegentrificeerde wijk zijn de huizen of gerenoveerd of vervangen door nieuwe huizen. Een manier om gentrificatie te herkennen is het kijken naar hoe de huizen eruit zien. Ziet alles er goed onderhouden uit? Volgens Matthijs de Boer (persoonlijke mededeling, 06-06-2016) kun je gentrificatie herkennen aan dat alles er mooi verzorgd uit ziet.

6.2 Voorzieningen Een andere manier is het kijken naar de voorzieningen in een wijk. In veel wijken verschijnen hippe koffietenten, nieuwe winkels en voorzieningen als een medisch centrum. Volgens Marcel van Engelen (persoonlijke mededeling, 09-06-2016) kun je gentrificatie herkennen aan de vele koffietentjes en vooral vele en mooie restaurants. De vraag naar deze nieuwe voorzieningen is een goede kans voor de originele inwoners er is hierdoor meer werk of de mensen kunnen zelf een bedrijf beginnen.

6.3 Huizenprijzen Het doel van gentrificatie is de wijk sociaal en economisch opwaarderen van de wijk. Om dit te bereiken worden de huizen in de wijk vaak gerenoveerd of compleet vervangen.

Het gevolg hiervan is dat de huurprijzen omhoog zullen gaan om de kosten van de investering te dekken. Sommige oorspronkelijke bewoners zullen dit niet kunnen betalen en moeten vertrekken. De nieuwe gerenoveerde huizen trekken vaak hoger opgeleiden mensen aan. Hier kunnen de oude bewoner zich aan optrekken. Het voordeel hiervan is dat de wijk dus economisch opgewaardeerd wordt. Voorts kopen sommige mensen woningen en knappen ze op voor zichzelf, maar ook vooruitlopend op latere fasen van gentrificatie in de hoop ze met winst door te kunnen verkopen.

Matthijs de Boer zegt (persoonlijke mededeling, 06-06-2016) dat je gentrificatie logischerwijs kunt herkennen aan de huurprijzen van huizen. Die prijzen gaan volgens hem altijd met 50 tot 60 euro per maand omhoog. Uit sociaal opzicht kan door gentrificatie een ‘’slechtere’’ wijk verbeteren.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 9

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

6.4 Samenstelling van de wijk Doordat er met gentrificatie nieuwe bewoners de wijk in komen verandert de samenstelling van mensen in de wijk. De nieuwe bewoners zijn vaak van een andere economische klasse dan de oorspronkelijke bewoners. Het kan hier door wellis voorkomen dat er een ‘scheiding’ ontstaat tussen nieuwe en oude bewoners, dit hoeft overigens niet altijd het geval te zijn.

Door dit verschil vormt er vaak een scheiding tussen de twee groepen. Dit kan de sociale cohesie in de wijk aantasten. (Casper Geurtz, 2006) Bailey en Robertson (1997) zien de volgende vijf punten als belangrijkste indicatoren van gentrificatie: ● ● ● ● ●

Een afname van de percentages werkloosheid en de lange termijn werkloosheid in een gebied Een absolute toename van het aantal banen Een toename van het aantal kleine bedrijven Een stijging van de huizenprijzen Een toename van het aantal 25-34 jarigen

Het gaat hierbij vooral om de bevolkingssamenstelling van een gebied, alle andere veranderingen hangen hiermee samen. Mensen kopen woningen en knappen ze op voor zichzelf, maar ook vooruitlopend op latere fasen van gentrificatie in de hoop ze met winst door te kunnen verkopen. De indicatoren die gehanteerd worden, zoals de afname van werkloosheid, en het groter wordende aandeel ‘white population’ hangt samen met het feit dat hoger opgeleide mensen sneller een baan hebben, en dat er jammer genoeg een verband bestaat tussen socio - economische status en allochtone afkomst. Het feit dat er mee 25-34 jarigen in een wijk gaan wonen hangt samen met het feit dat deze groepen, veelal nog lang niet afgestudeerd, beter tegen het binnenstedelijke wonen kunnen. Ten slotte noemen Freeman en Braconi nog het hogere gemiddelde opleidingsniveau en een hoger gemiddeld inkomen. Wat misschien wel de belangrijkste indicatoren zijn van het hele proces.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 10

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

7 Wat is de oorzaak van gentrificatie?

Over wat de oorzaak van gentrificatie precies is zijn vele theorieën. Smith (1996) noemt de ‘rent a gap’ theorie. De theorie legt de oorzaak van gentrificatie niet bij de consumenten maar bij de productie zijde van gentrificatie, namelijk de huizenmarkt. De basisgedachte is dat de huizenmarkt een grote ontwikkeling kent. Bepaalde wijken die eens gebouwd waren voor de (hogere) middenklasse worden eerst populair en kennen hoge huizenprijzen, maar na een bepaalde tijd gaat dit niet meer en begint te wijk achteruit te lopen. Er komen mensen wonen die de huizen niet onderhouden en die een slechte uitstraling op de wijk hebben. Dit alles maakt dat de huizenprijzen dalen, en dat zo een wijk in verval raakt.

Daarmee ben je nog niet klaar. Het struikelblok zit hem namelijk in het samenspel van de waarde van de grond en de waarde van het huis. De waarde van de grond kan worden gezien als een curve met twee pieken waar de waarde het hoogst is in het stadscentrum. De wijken die in verval zijn geraakt liggen meestal tegen het centrum aan. Doordat de wijk in verval is geraakt, wordt er dus relatief gezien een slechte prijs betaald voor de potentiële waarde van de locatie. Op het moment dat het verschil tussen de ontvangen waarde voor een gebied en de potentiële waarde groot genoeg is dat investeringen zeker winst op zullen leveren, zal gentrificatie van start gaan.

Marcel Hobma (persoonlijke uitspraak, 2015) zegt dat dat gentrificatie veroorzaakt wordt door verschillende groepen mensen zoals: toeristen, yuppen, en verhuurders.

De toeristen zijn de grootste reden voor gentrificatie in de binnenstad. Ze stappen op dezelfde ijssalons koffiebars en souvenirwinkels af. Andere soorten winkels kunnen het hierdoor moeilijk krijgen en kunnen failliet gaan. Dit zorgt voor identiteitsverlies en verschraling van de stad. In Amsterdam heeft de gemeente al gereageerd op de verschraling. De gemeente heeft panden opgekocht in de binnenstad en stelt een limiet aan ijssalons en kaaswinkels.

Een andere groep die voor gentrificatie zorgt zijn de young urban professionals ook wel yuppen genoemd. Zij zijn een jonge bevolkingsgroep die een goed betaalde baan in de stad hebben daar ook wonen. De yuppen gaan vooral in goedkope buurten wonen die dicht bij de stad liggen. Zodra een wijk populair wordt, stijgen de prijzen van koop en huurwoningen. De yuppen kunnen dit wel betalen maar de mensen die er al wonen soms niet. Dankzij de economische en sociale voordelen die dit met zich meebrengt moedigt de gemeente gentrificatie door yuppen vaak aan. Ze slopen en verkopen sociale huurwoningen waardoor en meer yuppen komen wonen. Als een wijk voldoende jongvolwassenen heeft aangetrokken volgende faciliteiten voor deze groep al snel. De bruine kroeg maakt plaats voor de koffiebar en de turkse bakker wordt weggeconcurreerd door de biologische supermarkt. De originele bewoners, vaak ouderen en allochtonen, zien hun wijk veranderen en de huurprijs stijgen. Als de gentrificatie doorzet kunnen de prijzen zodanig stijgen dat de originele bewoners de prijs niet meer kunnen betalen en plaats moeten maken voor de yuppen.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 11

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

Naast de toeristen en de yuppen zijn er ook nog de verhuurders. Dit zijn vaak oudere mensen die geld willen verdienen door een appartement of woning te kopen in de stad en deze te verhuren. De huizen worden ook vaak verhuurd aan toeristen of studenten via airbnb.nl. Dit zorgt voor hogere huurprijzen en verjonging van de stad.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 12

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

8 Gevolgen Naast de oorzaken van gentrificatie gaat de politieke en media-aandacht vooral uit naar de gevolgen. En dan vooral naar de directe en indirecte verdringing van lagere inkomens. Dit is de reden dat het woord bij veel mensen ook negatieve bijsmaak heeft. Maar wereldwijd hebben onderzoekers moeite om op buurtniveau een causaal verband te vinden tussen gentrificatie en het verhuizen/uitzetten van lagere inkomens (Mathema,2013). Maar zoals gezegd wordt gentrificatie niet alleen als probleem gezien maar ook als kans, de instroom van hogere inkomens die een voorbeeldwerking kunnen hebben op de oorspronkelijke bewoners.

8.1 Voorbeeld: De veranderingen van de Oosterparkbuurt (onderderzocht door Döske van der Wilk) Op de pleinen in Amsterdam vindt de laatste tijd gentrificatie plaats. Op vier zogeheten ‘bomen pleinen’ in Amsterdam. Het gaat om de volgende pleinen: Beukenplein, Eikenplein, Kastanjeplein en het Iepenplein of te wel het Oosterpark. Eigenlijk een voormalige arbeiderswijk. Hier komen steeds meer mensen te wonen met hogere inkomens en mensen met minder geld worden verdrongen. De gemeente heeft een groot aandeel in de veranderingen op deze pleinen. Het Iepenplein was eerst vooral een sport en speelplein met voetbalveldjes en speeltoestellen. Dit leidde wel tot veel overlast waar veel mensen over hebben geklaagd. Dit leidde later ook tot veel criminaliteit. De gemeente heeft deze pleinen opnieuw ingericht, met nieuwe bomen en lantaarnpalen. Sporten zit er op dit plein niet meer in. De hangjongeren werden hierdoor verdrongen en zochten hun heil ergens anders. Nu het plein weer rustig is en opnieuw ingericht trekt dat mensen met hogere inkomens die de huizen daar kunnen betalen.

Het Beukenplein was het voormalig hart van de Oosterparkbuurt. Het Beukenplein had veel kebab tentjes en kapsalons. Dit is nu veranderd naar een soort horecaplein, met veel restaurantjes waar je zo’n 3 euro voor een koffie betaalt (wat best duur is). Een gevolg van de herinrichting van de pleinen in de Oosterparkbuurt is dat ze minder aantrekkelijk zijn geworden voor individuen en groepen die voor hun vrijetijdsbesteding afhankelijk zijn en gericht op de openbare ruimte. De mensen die vooral op straat zijn overdag. Mensen met hoge opleidingen en met veel geld zullen hier de boventoon voeren. Je ziet dit omdat het aantal koopwoningen toeneemt en het aantal sociale huurwoningen afneemt.​http://www.nporadio1.nl/nieuws-en-co/onderwerpen/381607-yuppenpleinen-verdringen-jongeren-en-migranten​http://www.parool.nl/amsterdam/ nieuwe-serie-groeten-uit-de-kinkerbuurt~a4330581/​Gentrificatie in de Kinkerbuur​t janneke ten cate

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 13

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

8.2 Voorbeeld: Opwaardering van de Kinkerbuurt De Kinkerbuurt was de bakermat van Nederlands bekendste criminele bende: De Houtman bende, onder leiding van Cees Houtman. Ooit stond deze buurt bekend als Amsterdamse volksbuurt en werd gekenmerkt door garage en ambacht bedrijfjes. Na de Pijp en de Jordaan werd deze buurt eindelijk ontdekt door geld investeerders en projectontwikkelaars.

Er is landelijk veel ophef ontstaan over de gentrificatie in de Kinkerbuurt. Voorstanders zijn blij dat de buurt eindelijk wordt aangepakt, tegenstanders zijn boos over de uitverkoop van hun buurt aan het grote geld. Wat nou de gevolgen van gentrificatie voor de bewoners van de kinkerbuurt zijn is nog moeilijk te zeggen. Wel is bekend dat mensen met een laag inkomen er alles behalve op vooruit zullen gaan. De kapsalons en de uitdragerijen hebben plaatsgemaakt voor nieuwe koopwoningen. In de oorspronkelijke ambacht werkplaatsen en winkelpandjes vormen zich nu appartementen parkeerplaatsen en kantoren. Het ziet er door dit alles een stuk netter uit dan tien jaar geleden.

Ook zie je dat de WOZ waarde van huizen in de Kinkerbuurt de afgelopen jaren is gestegen.

De WOZ waarde is de waarde van een koopwoning. Doordat een wijk aantrekkelijker wordt, zullen de huizenprijzen stijgen. Ook is het gemiddeld netto loon in de Kinkerbuurt gestegen.

Het aantal personen met een heel jaar inkomen is ook gestegen, van 67% in 2000 naar 74% in 2008. Qua buurt ontwikkelingen is vooral te zien dat de fysieke staat van woningen veel beter wordt. Het gevoel van veiligheid is ook licht gestegen.

De woningbouwcorporatie directeur zegt dat er ook een verbetering is in de openbare ruimte. Er zijn veel minder auto’s op straat dat vroeger. Dit zou volgens hem te maken kunnen hebben met het groter wordende aandeel hoger opgeleiden die voorstander zijn van een autovrije stad. Ook is de stijging van het algemene buurtvertrouwen geen verrassing en een welkome verbetering.

Tijdens het proces van gentrificatie vinden er veranderingen plaats in de woningvoorraad.

Dit kan op verschillende manieren plaatsvinden door bijvoorbeeld: het samenvoegen van woningen, het opknappen en renoveren van woningen en het verkopen van woningen. Dit wordt gedaan om de middenklasse huishoudens te behouden of aan te trekken. Niet alleen de aanwezigheid van geschikte woningen ook beschikbaarheid van winkels en basisscholen wordt als essentieel gezien in het aantrekken en behouden van middenklasse huishoudens.

Wanneer dit aantal middenklasse huishoudens stijgt zal dit ook interessant worden voor ondernemers en winkeliers om zich hier te vestigen, aangezien met een middenklasse inkomen eerder zullen kiezen voor een verbouwing of nieuw meubilair dan mensen met een laag loon. In gentrificerende wijken kan zodoende ook een verhoogde waardering van de buurt verwacht worden wanneer voorzieningen toenemen of verbeteren. Verwacht wordt dat deze voorzieningen het contact tussen buurtbewoners stimuleren. Wanneer nieuwe winkels in een wijk verschijnen die zich richten op een doelgroep met een hoger inkomen zullen de oorspronkelijke bewoners met een lager inkomen zich niet prettig voelen omdat die winkels simpelweg te duur voor hen zijn.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 14

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

Omdat de Kinkerbuurt populairder wordt onder woningzoekenden gaan woningprijzen omhoog en wordt de wachttijd voor een sociale huurwoning in de Kinkerbuurt langer.

8.3 Voorbeeld: Relatie tussen gentrificatie en buurtvertrouwen bron: Gentrificatie in de Kinkerbuurt Zoals eerder vermeld is gentrificatie een proces waarbij het aantal hoger opgeleiden en mensen met meer geld toeneemt in een buurt en het aantal koopwoningen stijgt. Hierbij vervangen nieuwe buurtbewoners deels de oorspronkelijke bewoners uit de buurt. Deze veranderingen hebben ook gevolgen voor het sociaal - culturele karakter van de wijk. Dit komt omdat de nieuwe bewoners vaak een andere achtergrond hebben dan de oorspronkelijke bewoners.

Volgens van Oirschot bestaat het buurtvertrouwen uit vijf termen: (1) De omgang tussen de verschillende groepen buurtbewoners. (2) De betrokkenheid bij de buurt. (3) De mate van thuisvoelen in de buurt. (4) De tevredenheid over de buurt. (5) Het vertrouwen in de toekomst van de buurt. Dit wordt gezien als de definitie van het begrip ‘buurtvertrouwen’.

Ook in economisch opzicht verandert de wijk. Er is meer inkomensdiversiteit en de koopkracht zal toenemen. Waar veel bewoners de verbeteringen in de fysieke staat als een positieve ontwikkeling zien zien de oude oorspronkelijke bewoners deze veranderen als negatief.

Bewoners zien dat de status van een buurt verbetert en daardoor gewilder wordt. Dit trekt nieuwe bewoners aan, die niet altijd per se een binding hebben met de buurt. De oorspronkelijke bewoners spreken over een grote buurtbetrokkenheid die zij erg waarderen en velen zien de nieuwe bewoners als een verstoring op de hechte relatie tussen de buurtbewoners. De nieuwelingen die vaak yuppen genoemd worden, zouden vooral op zichzelf gericht zijn en niet zozeer op de buurt zelf. De verhoging in de status van een buurt wordt dus dubbel ervaren.

Enerzijds vinden bewoners het prettig dat de buurt van een achterstandsbuurt naar een hippe buurt verandert, anderzijds keuren zij het sterk af dat de buurt nu ontoegankelijker wordt voor mensen met een lager inkomen, en dat het ‘dorpse’ buurt gevoel verdwijnt.

Zodra een buurt erg gewild wordt bij woningzoekenden kan het zijn dat de oorspronkelijke bewoners in plaats van meer tevreden te zijn over de verbeterde status van de buurt zich juist meer verdrongen voelen doordat het oorspronkelijke karakter van de buurt verandert door een groot aantal nieuwkomers.

De verandering van het karakter van de buurt wordt veroorzaakt doordat de oorspronkelijke bewoners minder binding hebben met de nieuwkomers die een andere sociale - culturele achtergrond hebben en andere verwachtingen hebben omtrent de omvang en betrokkenheid. Uit veel studies van onder andere (van der Veer, 2009) en (van Oirschot, 2011) komt naar voren dat het aandeel niet-westerse allochtonen sterk samenhangt met het buurtvertrouwen. Hoe hoger het aandeel niet-westerse allochtonen in een wijk, hoe lager het Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 15

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

buurtvertrouwen in die wijk. Over het algemeen zijn de bewoners van gegentrificeerde buurten erg tevreden over de grote mate (etnische) menging in een buurt.

9 Voorbeeld: de wijk Ondiep in Utrecht De wijk Ondiep ligt in Noordwest Utrecht. De wijk wordt bewoond door ongeveer 10.000 mensen. De 3000 woningen zijn veelal sociale huurwoningen. 2000 van deze woningen zijn van de woningcorporatie Mitros.

Ondiep had veel problemen: ●

● ● ●

● ●

● ●

Volksbuurt met van oudsher veel hechte sociale verbanden in de sub-buurtjes.

Daarbinnen maar ook tussen de buurtjes onderling regelmatig spanningen. Men is weinig tolerant en er is sprake van ​normvervaging​.

Criminaliteit / grijze circuit.

Er is een klaag-cultuur maar de grote meerderheid is inactief en ongemotiveerd om zelf iets te doen. Slachtoffergedrag.

De oudste woningen zijn van 1915, het overgrote deel uit de jaren ​30 en een deel uit de jaren ​70. Veel woningen zijn slecht of slecht onderhouden en vaak ook niet meer geschikt voor gezinnen.

Stenige openbare ruimte; last van vervuiling en vernieling.

Veel problemen achter de voordeur. Ruim 45 probleemhuishoudens bekend. Drank, schulden, opvoedingsproblemen. Hiermee verband houdend ook regelmatig woonoverlast problemen.

Veel schooluitval en onderwijsachterstand. Leren, en ook werken, wordt in bepaalde kringen als ​stom en onnodig​ beschouwd.

Overlastgevende en soms criminele hangjongeren; steeds jonger wordende groep

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 16

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

9.1 Gezien vanuit de Gemeente Utrecht Destijds stond Ondiep in de top tien van slechtste wijken van Nederland en daar moest verandering in komen. De gemeente Utrecht had daarom als doel met het gentrificatie project in de wijk Ondiep om de sociale cohesie, leefbaarheid en de fysieke kwaliteit in de buurt te verbeteren. De gemeente kwam met het nieuwe beleid voor Noordwest (waar Ondiep een gedeelte van is) “Ondiep: een dorp in de stad”. Om de gewenste doelen te bereiken zou de samenstelling van de wijk moeten veranderen. Om dit doel te bereiken moest de gemeente samenwerken met de bewoners en de woningcorporatie Mitros, omdat Mitros een groot deel van de woningen in Ondiep bezat.

9.2 Gezien vanuit de Woningcorporatie Mitros Gesprek de Norbert van Mitros: Ondiep was een slechte wijk, ze zijn 15 jaar geleden begonnen met een plan om de wijk te verbeteren. 80% van de wijk was een sociale woning, deze huizen waren van Mitros.

Normaal is dat 30%. Woningen waren onderhoudsachterstand en waren sociale problemen in de wijk. In 2014 kwam het plan: Ondiep: een dorp in de stad. Er werd een treintje op gezet waarmee we al Mitros elke keer een klein deel van de wijk zouden opknappen. Dit gebeurde in groepen van 150-300 huizen. Er werd ook goed gekeken naar de verdeling sociaal-koop woning zodat de sociale huurders zich kunnen optrekken aan de meestal rijkere koophuis eigenaren.

Als het plan klaar is, begint het proces dat mensen gaan verhuizen naar of een nieuwe vaste woning of een tijdelijke woning, Mitros begeleidt de mensen in dit proces. Als mensen hun huis uit moeten door sloop, krijgen ze een vergoeding van ongeveer 5800 euro. Er wordt gekeken of deze mensen willen terugkeren naar de nieuwe woningen, er wordt altijd geprobeerd om genoeg woningen te hebben voor mensen die willen terugkeren.

Voor een renovering en sloop wordt een enquête uit gegeven waar mensen kunnen aangeven of ze het een goed of slecht plan vinden. Als meer dan 60% van de bewoners het een goed plan vindt, heb je voor de rechter een gezien als een redelijk plan, zo gaat dat in Utrecht.

Er moesten meer hoger opgeleiden mensen de wijk in. Deze mensen werden aangetrokken door nieuwe huurwoningen en koopwoningen. Alleen mag Mitros geen koop of huurwoningen maken; alleen sociale huurwoningen. Om toch de wijk aantrekkelijker te maken voor de hogere middenklassen verkoopt Mitros de grond aan ondernemers die er koop- of huurwoningen op bouwen. Wanneer Mitros wel nieuwe woningen bouwt, zijn dit dus sociale huurwoningen. De nieuwe sociale huurwoningen worden toegewezen aan mensen uit de wijk die er voor de renovatie al woonden. Als er woningen overblijven, worden die beschikbaar voor mensen buiten de wijk.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 17

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

Er was geen grote financiële drang achter de keuze om de wijk te gentrificeren, want de huizen van Mitros blijven sociale huurwoningen en daar kan je niet een te hoge prijs voor vragen. Want de woningen zijn bedoeld om mensen met een laag inkomen een onderdak te bieden. Toch waren er ook nadelen: sommige mensen konden de stress niet aan.

Desondanks vindt Mitros dat zij het proces goed begeleid hebben.

9.3 Gezien vanaf wijkniveau In een gesprek met Mathijs de Boer hebben we het over het gentrificatieproces in ondiep gehad. Mathijs de Boer samen met Brian Doucet in 2012 een artikel geschreven over het gentrificatieproces in de wijk ondiep.

Zoals bovenstaand had de gemeente Utrecht daarom het besluit genomen om de wijk te verbeteren met behulp van gentrificatie. Een deel van de huizen zijn gerestaureerd. De meeste huizen zijn plat gegaan en zijn vervangen door nieuwe huizen. De huizen die werden gerenoveerd bleven bestemd voor de huur, de grond waar voorheen huizen stonden wordt of verkocht aan aannemers of worden er nieuwe huurwoningen gebouwd.

Ondiep was de op 5 na ‘slechtste’ wijk van Nederland destijds, daar moest dus iets aan gedaan worden. De huur van de huizen die gerenoveerd ging omhoog waardoor veel mensen de huur niet meer konden betalen en moesten dus weg. De mensen die zijn vertrokken, zijn verhuisd naar andere probleemwijken in Utrecht zoals bijvoorbeeld ‘Overvecht’ die ook in de top 10 staat van ‘slechtste’ wijken in Nederland. De mensen die in Ondiep woonden, werkten vooral in fabrieken of in de logistieke sector. Ze verdienden daar niet goed genoeg om de stijgende huur te kunnen betalen. In Ondiep ging het om autochtone Nederlanders.

In andere wijken waar gegentrificeerd wordt, gaat het meestal vooral om allochtonen die de dupe er van zijn. In de wijk Ondiep kan je gentrificatie vooral herkennen aan de nieuwbouw huizen of huizen met nieuwe dakpannen erop. Ook zag je het daar aan de goed onderhouden tuinen. De huur ging met 62 euro per maand omhoog. In Ondiep zijn de mensen vooral verdreven doordat veel huurhuizen werden gesloopt, en daarvoor in de plaats kwamen koopwoningen die de oorspronkelijke bewoners niet konden betalen. Wie er nadelen ondervinden bij dit project is de sportvereniging, de sociale huurders waren veel meer betrokken bij bijvoorbeeld de lokale voetbalclub. De nieuwe bewoners hadden meestal minder met sportverenigingen. Wel deden de nieuwe bewoners aan hockey wat natuurlijk meer een sport is voor de mensen met een iets hoger inkomen. Ook moest de plaatselijke buurtsuper sluiten wegens te weinig klanten. De mensen die er eerst woonden kwamen daarvoor een gezellig praatje maar de nieuwe rijkere bewoners hebben daar geen behoefte aan en rijden liever in hun Audi naar de Albert Heijn en kopen daar alles in één keer.

Er is in Ondiep wel echt fysiek een scheiding. De nieuwe bewoners hebben echt een erfje samen en is afgescheiden van de rest van de wijk en dus de bewoners die er eerst al woonden. Ook de oude bewoners die er nog steeds wonen zijn verliezers, zij verliezen bijvoorbeeld hun voetbalvereniging of hun buurtsuper. Aan de andere kant bieden de nieuwe ‘rijkere’ inwoners ook kansen voor de oorspronkelijke inwoners. De ‘rijkere’ inwoners hebben

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 18

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

behoefte aan leuke cafe’s en restaurantjes dit kan als kans bieden voor de oorspronkelijke inwoners.

10 Voorbeeld: Woonvisie Rotterdam De gemeente Rotterdam wil de stad toegankelijk maken voor iedereen. Momenteel telt de stad 623.965 inwoners, naar verwachtingen zal het aantal inwoners in 2030 676.000 zijn.

Ook verwacht de gemeente dat het aantal gezinnen en ouderen ook zal toenemen. Daarom heeft de gemeente de Woonvisie Rotterdam 2030 opgesteld: ‘’Het doel van de woonvisie is dat Rotterdam een aantrekkelijke woonstad is en blijft. Een stad met verschillende soorten aan woningen. Die huizen zijn van goede kwaliteit en klaar voor de toekomst. Er is genoeg aanbod van verschillende soorten huizen’’.

Momenteel zijn er voor mensen die behoefte hebben aan een betaalbare (huur)woning meer dan genoeg (zelf te veel) huizen. 56% van de woningen in Rotterdam zijn ‘goedkope woningen’; in andere steden is dat percentage maar 40%. Daarentegen zijn er niet genoeg grote mooie huizen voor hogeropgeleiden gezinnen en oudere mensen met een hoger inkomen. Voor deze mensen bouwt de gemeente duurdere woningen, kindvriendelijke wijken en geschikte woningen voor ouderen.

Door de toenemende vraag naar mooie grote woningen verandert net als eerder vermeld (blz 10) de samenstelling van het woningaanbod. De nieuwe mooie grote huizen komen op plaatsen waar voorheen goedkope woningen stonden. Daarom neemt het aandeel ‘goedkoop’ af en ‘middelduur’ duur toe.

De hoogopgeleiden mensen zijn goed voor de economie in de stad. Toch maakt de gemeente afspraken met de woningcorporaties om ervoor te zorgen dat er genoeg woningen overblijven voor de primaire doelgroep. ‘Dit zijn de huishoudens die op grond van hun inkomen in aanmerking komen voor huurtoeslag. Maar verder is het een diverse groep, te beginnen met werkenden met een laag inkomen, maar ook gepensioneerden, langdurig zieken en werklozen. Zij zijn aangewezen op woningen met een huurprijs onder de zgn’’ (Ronald Schneider).

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 19

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

Geert Maarse heeft laatst in een interview met Brian Doucet het gehad over de Woonvisie van Rotterdam.

“De gemeente heeft een woonvisie opgesteld met daarin plannen voor de komende jaren.

Bewonersorganisaties hebben daarover een referendum aangevraagd. Het belangrijkste struikelblok voor hen is het afslanken van het sociale-woningaanbod. Rotterdam wil meer middenklasse en hogere inkomens naar de stad trekken en wil dat bereiken door twintigduizend betaalbare woningen te slopen of te verkopen.” (Brian Doucet) Brian vindt dat dit een signaal afgeeft wat zegt: ‘​ We hebben te veel arme mensen in de stad en die moeten plaatsmaken voor een hoger opgeleide middenklasse.’

Er worden steeds vaker gekozen voor chique cafés boven shoarmatenten en belwinkels, ‘’waarom zijn het dan altijd de voorzieningen van armen die plaats moeten maken voor de wensen van de bovenklasse?’’. Dit is natuurlijk niet eerlijk, daarom is Brian’s antwoord op de vraag:​ Kunt u een stemadvies geven voor het referendum? ook​. ‘’Als je wilt dat de stad eerlijk en toegankelijk blijft voor iedereen, dan stem je tegen.” https://www.erasmusmagazine.nl/2016/11/24/jaagt-rotterdam-de-armen-weg/

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 20

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

11 Zijn er voordelen en nadelen gentrificatie en voor wie?

Of mensen voordelen en nadelen ervaren van gentrificatie is over het algemeen een subjectieve mening. Over het algemeen kan er worden gezegd dat mensen met een hoger inkomen dan normaal voordelen ervaren van gentrificatie. Deze mensen krijgen mooiere luxere huizen en een wijk met meer voorzieningen. Er worden immers buurten voor hun opgezet en huizen gebouwd die zij eventueel kunnen kopen. Zij ervaren er dan geen of bijna geen nadelen van. Mensen die er wel nadelen van ervaren, zijn de mensen met een lager inkomen die in een wijk wonen die gegentrificeerd wordt. Zoals eerder vermeld kunnen in sommige gevallen de originele bewoners de stijgende huur niet betalen en moeten dan hun huis verlaten.

11.1 Voordelen In 2005 noemen Atikson en Bridge en paar positieve effecten van gentrificatie (Atikson en Bridge, 2005): (1) stabilisatie van achterstandswijken, (2) toename van vastgoed - en grondprijzen, (3) verbeteren van vastgoed (bijvoorbeeld als een huis onderhoudsachterstand heeft), (4) aanmoediging en toegenomen kansen om voor verdere ontwikkeling, (5) leegstaande huizen worden bewoond waardoor het aantal leegstaande woningen afneemt, (6) verminderde criminaliteit, (7) Ook stelt Byrne (2003) dat door gentrificatie de ‘arme’ meer in contact komen met de ‘rijken’. De ‘armere’ zullen zich optrekken aan de ‘rijkere’, hierdoor zal criminaliteit afnemen en de kans op beter onderwijs toenemen. De overheid kan dit proces helpen door bijvoorbeeld te zorgen voor betaalbare woningen voor de sociaal economisch lagere klassen. (8) er ontstaat een betere sociale mix (9) er zijn meer fiscale inkomsten voor de lokale overheid.

Marcel Hobma denkt het volgende over de voordelen van gentrificatie: Door de yuppen worden stad en buurt economisch sterker. Niet alleen omdat gentrificatie horeca en winkels met zich meebrengt, maar ook omdat yuppen met hun hoge opleidingen goed zijn voor de internationale concurrentiekracht van de stad. Door de yuppen zit de stad vol met jonge bedrijven en wordt de markt overspoeld met nieuwe diensten en producten. Omdat de oude bewoners plaatsmaken voor de yuppen is er ook vaak een daling van criminaliteit te zien.

11.2 Nadelen Atikson en Bridge (2005) benoemen de volgende nadelen: (1) displacement door huur/huis prijsstijgingen van bewoners en voorzieningen. Hierdoor worden mensen uit hun wijk verdreven. Al moet wel gemeld worden dat displacement door huur/huis stijging minder optreed dan in landen als Amerika, in nederland zijn namelijk meer sociale huurwoningen.

De prijs van deze huizen kunnen volgens de wet niet drastisch veranderen (wat in amerika wel het geval is) en zullen mensen minder snel de huur niet meer kunnen betalen, (2) weerstand van de oorspronkelijke bevolking, (3) verliezen van betaalbare woningen, (4)

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 21

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

verhoogde gemeentelijke kosten (5) mensen die hun huis uit worden gezet kunnen dakloos worden. (6) betaalbare huizen in het gebied worden schaars. (7) Conflicten tussen de oude en nieuwe bewoners. Dit komt door de leeftijd, sociale en economische verschillen. De meestal jonge rijkere nieuwe inwoners hebben een heel ander leven. Door deze verschillen kunnen de oude en nieuwe vaak niet goed met elkaar omgaan. Er zijn in enkele gevallen zelfs crimineel gedrag vertoond richting de nieuwe inwoners. Toch is er wel is contact maar dat is dan vaak op formeel niveau. Voorbeelden daarvan zijn werk, school of buurtverenigingen. (8) er ontstaat afgunst en conflict in een wijk. (9) de bevolkingsdichtheid neemt af, er vindt verdrijving plaats door stijgende huurprijzen en er ontstaat druk op de huizenmarkt in de omliggende gebieden.

Een ander nadeel is de vergroting van de segregatie (scheiding) van arm en rijk. In de afbeelding hiernaast is te zien dat het percentage sociale huurwoning van 57,3 % naar 47,9% is gedaald. Deze sociale huurwoningen hebben plaats gemaakt voor koopwoningen, het percentage koopwoning is daarom toegenomen van 21,5% naar 34,7%. Aan deze informatie kan je dus concluderen dat er ruimte wordt gemaakt voor de rijken en dat dit ten koste gaat van het sociale huuraanbod. Er is dus steeds minder woonruimte voor de armen bevolkingsgroep. Als dit zo doorgaat zal een deel van de steden niet meer toegankelijk zijn voor bepaalde mensen. Denk aan leraren, agenten, service mensen of verplegers. Zo neemt het gat tussen rijk en arm steeds meer toe. Dit gat is ook al te zien bij studenten die gaan studeren.

Studenten met kapitaalkrachtigen ouders hebben appartementen in het centrum van de stad. Terwijl de studenten van minder kapitaalkrachtige ouders moeite hebben om Ăźberhaupt een huis te vinden of langer thuis wonen, hier is het gat tussen arm en rijk dus als goed te zien.

Niet alleen armen hebben baat bij een goedkope woning, maar ook starters. Iedereen moet ergens beginnen en zullen dan uiteindelijk doorgroeien. Maar als ze nergens kunnen beginnen, worden ze van de sociale mobiliteit afgesloten.(Mirjam Remie, 19-04-2016).

http://stadslente.blogspot.nl/2014/11/voor-wie-is-de-stad.html afbeelding van ​https://www.nrc.nl/nieuws/2016/04/19/straks-wonen-alleen-nog-de-rijken-in-de-stad-1610078-a1032373

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 22

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

12 Is gentrificatie per saldo goed of slecht?

Volgens Matthijs de Boer (persoonlijke mededeling, 09-06-2016) is gentrificatie in theorie goed maar in de praktijk meestal slecht. Het lijkt natuurlijk erg mooi maar als je aan een project begint zoals de gentrificatie van een bepaalde wijk, is het altijd maar de vraag of het wel goed uitpakt. Het is niet altijd duidelijk hoe het verder gaat met de mensen die worden verdreven doordat ze de huurprijzen niet meer konden betalen.

Volgens Fenna Hoefsloot (persoonlijke mededeling, 10-10-2016). Is een lastig dilemma, aan de ene kant draagt gentrificatie in vele gevallen bij aan de positieve ontwikkeling van een buurt. Het leidt vaak tot het verbeteren van de kwaliteit van de huizen, brengt nieuwe mogelijkheden voor ondernemers en leidt vaak tot het verminderen van criminaliteit. Dat is natuurlijk allemaal heel fijn voor de mensen die in de buurt wonen.

Aan de andere kant zorgt het er ook voor dat bepaalde mensen geen plek meer hebben in het centrum van de stad, wat kan leiden tot verdere elitevorming (arme mensen wonen alleen maar in arme buurten, hun kinderen gaan naar scholen met minder goed onderwijs, ze moeten verder reizen tot ze in het (zakencentrum zijn, wat leidt tot verdere armoede etc...) en het verdwijnen van diversiteit uit de stad.

Wanneer we spreken over stedelijkheid kan men twee uiteenlopende benaderingen aanhalen. De eerste benadering concentreert zich op stedelijke problemen en kansarmoede (Kansarmoede is een toestand waarbij mensen beknot worden in hun kansen om voldoende deel te hebben aan maatschappelijk hooggewaardeerde goederen, zoals onderwijs, arbeid, huisvesting.) De tweede benadering gaat over stedelijke kansen. Hierbij gaat het vooral om een sociologische verandering. Een sociologische verandering is maatschappelijke verandering. De aantrekking van middenklasse families staat hierbij voorop. Hierin liggen nieuwe kansen voor de stedelijke economie.

Beide benaderingen staan positief tegenover stedelijk maar botsen soms ook met elkaar. De mensen die geloven in de eerste benadering spreken wel eens over het gevaar van de verdringing van de oorspronkelijke bewoners in de wijk. De tweede benadering zegt hierop dat deze nieuwe middengroepen de stadskas zullen aanvullen en zo de voorwaarden scheppen voor de uitvoering van het sociaal beleid. Wanneer je kijkt naar de visie op stedelijkheid, uit het oog van problemen of kansen, kan gentrificatie dus eigenlijk niet als slecht of positief worden beschouwd. Een eenduidig antwoordt kun je dus eigenlijk niet geven. (Ruth Coene, 2012)

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 23

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

In een gesprek met Brian Doucet liet Brian ons een heel ander perspectief zien. Hij ziet gentrificatie niet als de oplossing van problemen van de stad, het kan volgens hem zelfs de problemen verergeren. Wel kan het positieve effecten hebben op de individu. Zijn mening is: ‘​Door gentrificatie neemt het gat tussen rijk en arm verder toe’.

Doordat door gentrificatie delen van de stad alleen toegankelijk zijn voor rijken zal er een scheiding ontstaan tussen rijk en arm. Zo neemt de ongelijkheid in de stad toe en krijgt niet iedereen gelijke kansen.

Volgens hem zal gentrificatie de problemen niet verhelpen maar juist verplaatsen. Dit wordt ook wel het waterbed effect genoemdt. Als iets op de ene plek afneemt en de neemt het op de andere plet toe. Dus als in de ene wijk de het aantal problemen afneemt neemt het ergens anders weer toe. Daarom vindt hij gentrificatie geen oplossing om de sociale en economische problemen in een stad te verbeteren en zelfs iets slechts, omdat het gat tussen arm en rijk alsmaar toeneemt.

Wel zegt Brian dat gentrificatie goed kan zijn voor de individu of een wijk. Voor mensen uit de rijke middenklasse worden er namelijk mooie woningen gebouwd, zijn er goede scholen en komen er steeds meer leuke voorzieningen. Voor deze mensen is gentrificatie iets goeds.

Ook kan gentrificatie het aanzien en voorzieningen van een week verbeteren. Dus uit het opzicht van de individu of van de wijk kan gentrificatie iets goeds zijn. Uit het opzicht van de stad daarentegen is volgens Brian gentrificatie juist is slechts en zal het de stad, omdat de verschillen tussen arm en rijk zullen toenemen en het probleem niet verholpen wordt maar verplaatst.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 24

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

13 De verliezers Als het over gentrificatie gaat het vaak over de positieve gevolgen van gentrificatie.

Probleemwijken worden verbeterd, leefbaarheid gaat omhoog en de buurt wordt meer waard. Dit is waar maar gentrificatie kent ook verliezers. (13.1) Er zijn namelijk mensen die hun wijk moeten verlaten (displacement) en naar een vaak nog slechtere wijk moeten verhuizen, (13.2) mensen die financieel in de knel komen door de verhoogde huurprijs, (13.3) mensen die überhaupt niet meer in sommige delen van de stad kunnen wonen omdat daar de huur te hoog is, (13.4) de initiatiefnemers van het proces in een wijk zijn vaak niet degene die daar het meest van profiteren en (13.5) de ondernemer die zijn deuren moet sluiten.

13.1 Displacement In de literatuur over gentrificatie wordt veel geschreven over displacement. Veel van deze literatuur is geschreven voor dat de gevolgen van het proces duidelijk waren. Namelijk niet iedere oorspronkelijke bewoner voelt zich displaced. Dit blijkt uit een onderzoek van Freeman en Braconi (2002) zij hebben geconcludeerd dat maar een deel van de huishoudens zich displaced voelt. De ander huishoudens zijn blij met de verbeterde voorzieningen ondanks de verhoogde huur.

Freeman en Braconi (2002) hebben ook in hun onderzocht mensen met een laag inkomen in een gegentrificeerde wijk vergeleken met hetzelfde soort mensen in een ‘normale’ wijk.

Hieruit heeft gebleken dat mensen uit een gegentrificeerde wijk minder vaak verhuizen dan mensen uit een ‘normale’ wijk. De verbeterde omstandigheden geven de bewoners een reden om desondanks de verhoogde huur toch in de wijk te blijven wonen.

Volgens Lees, (2008) is het ergste wat kan gebeuren door displacement is dat mensen dakloos worden, terwijl dat in de meest gunstige gevallen alleen de sociale cohesie aangetast wordt. ‘​ ’Echter is het niet duidelijk of het ‘Van rosse buurt naar yuppenwijk’ merendeel van de oorspronkelijke bewoners negatief denkt over gentrificatie en dan de yuppen negatief beoordelen voor hun lifestyle. Of zijn het de yuppen die positief over gentrificatie zijn, doordat ze de wijk alleen maar in goed daglicht zien, ze hebben het hele gentrificatie proces niet meegemaakt of domineren ze boven de andere klasse bewoners in de wijk. Als non-gentrifiers het gevoel hebben dat ze een ‘displaced group’ zijn zullen zij de woonvoorkeuren heel anders beoordelen dan als ze dit gevoel niet hebben. Mochten ze zich displaced voelen zullen ze waarschijnlijk oordelen dat ze wel graag in de wijk willen wonen maar zich er sociaal er niet thuis voelen. Vele bewoners zien doorgaans graag een sociale mix in de wijk, echter zorgen de gentrifiers met hun veelal dominante gedrag ervoor dat er een vorm van self selection ontstaat en een homogene groep van bewoners aan het ontstaan is.’’ (Jayne 2006).

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 25

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

13.2 Financieel Er zijn mensen die de verhoging van de huur niet kunnen betalen en zullen dus moeten verhuizen. Volgens Cody Hochstenbach komen de negatieve effecten terecht bij de lagere inkomensklasse. Ook zegt Cody dat: ‘’Zolang iemand uit de lagere inkomensklasse in een huurwoning zit, weinig last heeft van de effecten maar zodra ze moeten verhuizen (door een scheiding of de komst van kinderen) kunnen ze financieel in de knel komen, en wanneer ze een woning vinden kunnen ze door de verhoogde huurprijzen in betalingsproblemen komen’’.

13.3 Afgesloten wijken Door de verhoging van de huur worden delen van de stad afgesloten voor sommige mensen. Denk aan leraren of agenten. Zo kunnen sommige mensen de stad niet meer in komen.

In een gesprek met Brian Doucet heeft Brian ons verteld dat het aantal mensen die afgesloten zijn van wijken zal toenemen. Dit komt omdat de huis/huurprijzen blijven toenemen waardoor steeds meer mensen het niet meer financieel kunnen opbrengen om in bepaalde wijken te wonen.

13.4 Initiatiefnemers Een bekend kenmerk van gentrificatie is dat de huurprijzen/huizenprijzen omhoog gaan. Dit is voor huiseigenaren een voordelige verandering. Maar ook voor de horeca eigenaren is dit gunstig want zij krijgen economisch krachtige klanten. Alleen zijn dit niet de mensen die het initiatief nemen om de wijk te gentrifigeren. Dat zijn namelijk de bewoners. Zij maken de wijk hip en interessant waardoor meer mensen de wijk in trekken. Zij maken op deze manier de wijk meer waard, en zij krijgen daar een leuke, hippe en interessante wijk voor terug. Alleen zijn het de huis- en horeca eigenaren degenen die het meeste profijt hebben van het proces.

En het zijn de initiatiefnemers die door de opwaardering en de verhoging van de huur van de wijk vaak de wijk moeten verlaten omdat zij dit niet kunnen betalen. Zij zijn dus uiteindelijk toch ook verliezers.

13.5 Ondernemers De bevolking in een gegentrificeerde wijk hebben behoeften aan hippe cafés, yoga studios en leuke restaurants. Terwijl de oorspronkelijke bevolking juist behoefte hadden aan een snackbar, shoarma tent, belwinkel en een buurtsuper. Voor de eigenaren van die winkels kan gentrificatie het einde van hun onderneming betekenen.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 26

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

14 De Winnaars Er zijn ook groepen mensen die positieve effecten ervaren van gentrificatie. Voordelen zijn: Rijke bewoners in de wijk, wijken met mooie huizen en meer voorzieningen, probleemwijken worden aangepakt en vastgoedprijzen nemen toe. De groepen die van deze voordelen profiteren zijn (1) de gemeenten, (2) huiseigenaren en woningcorporaties, (3) de rijke middenklasse en (4) ondernemers.

14.1 De gemeenten Veel gemeenten gebruiken gentrificatie als probleemoplosser. Door het gentrificeren van een wijk neemt de armoede en werkloosheid af en wordt een wijk dus verbeterd. Een goed voorbeeld waar dit is gebeurt is de wijk Ondiep in Utrecht.

Door het aantal sociale huurwoningen in een wijk te verminderen en te vervangen voor duurdere koop/huurwoningen wordt een rijker soort mens aangetrokken. Nu de verhouding arm/rijk is veranderd zullen de problemen verdwijnen en nemen de voorzieningen in een wijk toe.

14.2 Huiseigenaren een woningcorporaties Een ander voordeel wat gentrificatie met zich meebrengt is het toenemen van de huur/huis prijzen. Door gentrificatie worden wijken die voorheen arm en als oninteressant gevonden worden interessant gemaakt. De vraag naar huizen in gegentrificeerde wijken zal dus toenemen, het daaraan gekoppelde gevolg is dat de huis/huur prijzen zullen toenemen. Voor huiseigenaren en woningcorporaties is dit een voordeel van gentrificatie. Hun huizen zullen meer waard worden of kunnen meer huur vragen. Zij ervaren dus een financieel voordeel.

14.3 Rijke middenklasse De rijke middenklasse wordt door gentrificatie voorzien van betere mooie grote huizen, meer voorzieningen en veiligere wijken.

Omdat gemeenten meer ‘rijke’ mensen in probleemwijken wil krijgen wordt hiermee ingespeeld op hun behoeften. Er worden daarom ook veel ‘goedkope’ woningen gesloopt om plaats te maken voor de nieuwe mooie grote woningen van de nieuwe ‘rijke’ bewoners.

Ook zullen ondernemers inspelen op de behoeftes van de nieuwe bewoners, hierdoor zullen de voorzieningen in de wijk toenemen.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 27

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

14.4 Ondernemers Ook ondernemers kunnen van gentrificatie profiteren, de nieuwe ‘rijke’ bewoners hebben namelijk behoeften aan veel voorzieningen en zijn bereid meer geld te betalen voor voorzieningen dan de oorspronkelijke bewoners. Zoals: koffiebars, restaurants, bakkers, slagers en bijvoorbeeld yoga centers. De oude bewoners hadden minder behoeften aan zulke de nieuwe bewoners daarentegen wel. Dit biedt veel kansen voor ondernemers die voor het gentrificeren van de wijk er niet waren.

15 Negatieve effecten van gentrificatie verminderen of tegengegaan “Burgemeester Aboutaleb van Rotterdam wil dat grote steden veel meer te zeggen krijgen.

Hij signaleert een nieuwe stedelijke revolutie: het beleid van het Rijk zou daaraan moeten worden aangepast. De burgemeesters van de vier grote steden willen meer macht, maar of ze dat ook willen delen met de burgers in hun steden? Wat kan de lokale overheid doen om de ongewenste effecten van gentrificatie in te dammen? ● Bouw duizenden betaalbare huurwoningen in en aan de randen van de hippe buurten zodat er voldoende concurrentie ontstaat op de woonmarkt in deze wijken; ● Stop met het verkopen en slopen van sociale huurwoningen. ● Zorg met maatregelen dat huren gematigd stijgen om te zorgen dat bewoners die daar al vele decennia wonen, in de stad kunnen blijven wonen ● Geef meer ruimte voor initiatiefnemers en faciliteer bewonersinitiatieven. Het kabinet signaleert als belangrijke trend de komst van de mondige burger. Dit vraagt om meer ruimte voor maatschappelijke initiatieven van burgers, een nieuwe bestuursstijl, een overheid die open en uitnodigend handelt naar initiatiefnemers uit de samenleving. ● Geef wijken budget voor het realiseren van buurtinitiatieven. Dit kan met buurtrechten. Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) wil geïnspireerd op de Localism Act uit Engeland buurtrechten waarmee burgerinitiatieven worden gestimuleerd. ● Faciliteer publieke ontmoetingsruimten in de wijken naar het voorbeeld van de Meevaart in de Indische Buurt in Amsterdam. Dit zorgt voor de toename van sociale netwerken en goede doelen activiteiten in de wijk.’’ http://jansenverder.nl/gentrificatie-zegen-vloek

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 28

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

16 Conclusie Over het begrip gentrificatie vonden wij talloze beschrijvingen maar uiteindelijk kwamen we tot de conclusie dat de beschrijving van Ruth Class misschien wel de beste is: Glass beschreef gentrificatie als een proces waar middenklasse groepen in arbeiderswijken gaan wonen. Ze knappen de oude huizen op en maken er dure huizen van. Volgens haar zal dit rijkere bewoners aantrekken en worden zo de armere bewoners uit hun wijk verdreven.

Verder wordt gentrificatie omschreven als het sociaal en economisch opwaarderen van een wijk.

We zijn hebben twee soorten van gentrificatie gevonden, namelijk: (1) Marktgedreven gentrificatie en (2) Gentrificatie als probleem oplosser. Het verschil tussen deze twee soorten is dat men bij marktgedreven gentrificatie uit is op alleen geld terwijl gentrificatie als probleemoplosser wordt gebruikt om problemen in wijken en steden op te lossen.

Op dit moment moeten wij concluderen omdat het proces gentrificatie op veel plekken nog in volle gang is en de directe gevolgen nog niet volledig zichtbaar zijn. Toch concluderen wij dat het aantal nadelen de boven de voordelen staat. De belangrijkste gevolgen van gentrificatie is dat mensen uit hun huizen worden verdrongen en op zoek moeten naar een nieuwe verblijfplaats; die worden niet altijd even makkelijk gevonden.

We waren voornamelijk op zoek naar het antwoord op de vraag: Wie zijn de winnaars en de verliezers. We komen tot de conclusie dat er verschillende soorten mensen negatieve effecten ervaren door gentrificatie.

Er zijn namelijk (1) mensen die hun wijk moeten verlaten (displacement) en naar een vaak nog slechtere wijk moeten verhuizen, (2) mensen die financieel in de knel komen door de verhoogde huurprijs, (3) mensen die Ăźberhaupt niet meer in sommige delen van de stad kunnen wonen omdat daar de huur te hoog geworden is (4) en de initiatiefnemers van het proces in een wijk zijn vaak niet degene die daar het meest van profiteren. Deze groepen mensen kunnen gezien worden als verliezers.

Daarnaast ervaren verschillende soorten mensen positieve effecten door gentrificatie.

Namelijk: (1) de gemeenten, (2) de huiseigenaren en woningcorporaties, (3) de rijke middenklasse en (4) de ondernemers. Deze mensen kunnen gezien worden als winnaars.

Onze verwachting is dus deels aangenomen, de groep mensen die negatieve effecten ervaren (verliezers) is groter dan verwacht.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 29

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

17 Aanbeveling Gentrificatie heeft de potentie om problemen in een wijk op te lossen. Alleen zijn wij tot de conclusie gekomen dat het proces gentrificatie tot nu toe niet goed wordt gebruikt.

Er wordt teveel gekeken naar de positieve effecten van het proces, terwijl er veel mensen zijn die negatieve effecten van gentrificatie ervaren. Daarbij komt dat als er niet wordt uitgekeken, gentrificatie ervoor kan zorgen dat de stad ontoegankelijk wordt voor een grote groep mensen.

Wij zijn ervan overtuigd dat gentrificatie een onontkoombaar proces is: zolang er winnaars zijn, zal het proces plaatsvinden. Daarom vinden wij dat gemeenten meer aandacht moeten geven aan de negatieve effecten. Er moet door de gemeenten dus niet naar de wijk alleen gekeken worden, maar naar de effecten op de hele stad. Zij moeten ervoor zorgen dat de stad toegankelijk blijft voor arm en rijk en dat de mensen die negatieve effecten ervaren zo goed mogelijk beschermd worden.

18 Discussie Tijdens het maken van dit proces zijn wij nauwelijks problemen tegengekomen. Ook de samenwerking verliep soepel. We hebben duidelijke afspraken gemaakt en de taken verdeeld. Ook zijn we goed begeleid door onze PWS begeleider Bas Voet.

Wat ons heel erg heeft geholpen, is dat wij gemakkelijk in contact zijn gekomen met mensen uit het vakgebied en onderzoekers van het proces. De mensen die wij hebben geĂŻnterviewd -ofwel via de mail ofwel via de telefoon- waren allemaal zeer behulpzaam en enthousiast. Zij brachten ons ook nieuwe inzichten over het onderwerp, die we niet op het internet gevonden zouden hebben.

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 30

Wie zijn de winnaars en de verliezers van gentrificatie?

19 Bronvermelding 12345678910 11 12 13 14 15 16 17

​"GENTRIFICATIE ALS STRATEGIE VAN STADSVERNIEUWING? Case ...." http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/895/162/RUG01-001895162_2012_0001_AC.pdf​.

Geopend op 7 dec.. 2016.

2 ​"GENTRIFICATIE ALS STRATEGIE VAN ... - Stad Gent." https://stad.gent/sites/default/files/page/documents/Gentrificatie%20als%20strategie%20van %20stadsvernieuwing%20Ruimte%20en%20maatschappij.pdf​. Geopend op 7 dec.. 2016.

3 ​"Gentrificatie en zijn invloed op het ... - Universiteit Gent." http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/299/891/RUG01-001299891_2010_0001_AC.pdf​.

Geopend op 7 dec.. 2016.

4 ​"De wijk Ondiep – Wijkraad Noordwest." 1 jan.. 2015, http://www.wijkraadnoordwest.nl/de-wijk-ondiep/​. Geopend op 7 dec.. 2016.

5 ​"4. Gentrification Impacts - Sites - Google." https://sites.google.com/site/gg2wpdermotmitchell/gentrification-impacts​. Geopend op 7 dec.. 2016.

6 ​"De verliezers in de stad | Karl Barth.nl." ​http://www.karlbarth.nl/de-verliezers-in-de-stad/​.

Geopend op 7 dec.. 2016.

7 ​"Van rosse buurt naar yuppenwijk - Utrecht University Repository." http://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/207296/Masterthesis_Carolien_Hulsbergen _3485463.pdf?sequence=1​. Geopend op 7 dec.. 2016.

8 ​"Het Yuppenparadijs – Over gentrificatie in Utrecht - WordPress.com." https://yuppenparadijs.wordpress.com/​. Geopend op 7 dec.. 2016.

9 ​"Concept Woonvisie Rotterdam (consultatieversie 30-06-2015)." 1 jan.. 2016, http://rotterdamsehuurdersorganisaties.nl/wp-content/uploads/2016/01/Woonvisie-ConceptConsulatieversie_d.d.-30-06-2015.pdf​. Geopend op 7 dec.. 2016.

10 ​"Gentrification - Erasmus University Thesis Repository." https://thesis.eur.nl/pub/3869/GentrificationtheseCasperGeurtz.pdf​. Geopend op 7 dec..

2016.

11 ​"Jaagt Rotterdam de armen weg? – Erasmus Magazine." 24 nov.. 2016, https://www.erasmusmagazine.nl/2016/11/24/jaagt-rotterdam-de-armen-weg/​. Geopend op 7 dec.. 2016.

12 ​"Gentrificatie - Wikipedia." ​https://nl.wikipedia.org/wiki/Gentrificatie​. Geopend op 7 dec..

2016.

1

"de Volkskrant - Gentrificatie Amsterdam." ​http://www.volkskrant.nl/amsterdam​. Geopend op 7 dec..

2016.

14 "Straks wonen alleen nog de rijken in de stad - NRC." 19 apr.. 2016, https://www.nrc.nl/nieuws/2016/04/19/straks-wonen-alleen-nog-de-rijken-in-de-stad-1610078-a1032373​.

Geopend op 7 dec.. 2016.

15 "Gentrificatie: nu is Rotterdam aan de beurt - Vrij Nederland." 31 okt.. 2015, https://www.vn.nl/gentrificatie-nu-is-rotterdam-aan-de-beurt/​. Geopend op 7 dec.. 2016.

16 "Wonen in Amsterdam: straks alleen voor de rijken? | Nieuwsuur - Nos." 29 apr.. 2016, http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2102164-wonen-in-amsterdam-straks-alleen-voor-de-rijken.html​. Geopend op 7 dec.. 2016.

17 "Gentrificatie, zegen en vloek? - wild projects." 16 nov.. 2015, http://jansenverder.nl/gentrificatie-zegen-vloek​. Geopend op 7 dec.. 2016.

13

Profielwerkstuk Jurjen Agricola en Sietse van Heeren 31