Lang zullen we leven pws hannah ypma vwo

Lang zullen we leven!

Over de levensstijl van eeuwelingen op Okinawa en ouderen in Nederland

Hannah Ypma V6B e/m 1 – 12 -2015

1

Inhoudsopgave Voorwoord ................................................................................................................................. 3 Inleiding ..................................................................................................................................... 4 Succespunten ............................................................................................................................. 6 Mentaal ................................................................................................................................... 7 Voeding ................................................................................................................................. 10 Vitamine D ............................................................................................................................ 19 Beweging............................................................................................................................... 21 Onderzoek ................................................................................................................................ 25 Mentaal ................................................................................................................................. 27 Voeding ................................................................................................................................. 39 Vitamine D ............................................................................................................................ 32 Beweging............................................................................................................................... 35 Uitspraken............................................................................................................................. 37 Interview bewoonster Okinawa .......................................................................................... 38 Conclusie .................................................................................................................................. 39 Nawoord .................................................................................................................................. 40 Dankwoord............................................................................................................................... 41 Bronvermelding ....................................................................................................................... 42 Bijlage 1 ........................................................................................................................... 44 Bijlage 2 ........................................................................................................................... 45 Bijlage 3 ........................................................................................................................... 48 Bijlage 4 ........................................................................................................................... 54 Bijlage 5 ........................................................................................................................... 55

2

Voorwoord In het kader van het profielwerkstuk heb ik dit onderzoek gedaan. Het is gedaan voor het profiel economie en maatschappij.

Hiermee wil ik onderzoeken hoe het komt dat de eeuwelingen op Okinawa zo oud worden en of de Nederlandse 90-plussers dezelfde succespunten voor het behalen van een hoge leeftijd bezitten.

Ik heb voor dit onderwerp gekozen, omdat het zeer gevarieerd is. Het een maatschappelijk onderwerp. Het valt onder te delen in velen vakken zoals, aardrijkkunde of geschiedenis. Ook neemt het onderdeel voeding een groot deel van het onderzoek in. Deze grote gevarieerdheid is gunstig omdat het allemaal betrekking heeft op de vervolgstudies waaruit ik ga kiezen. Voor mij is het nog niet duidelijk welke studie ik ga kiezen, maar ik weet wel dat thema’s als voeding, cultuur en maatschappij mij erg interesseren.

3

Inleiding Blue zones Blue zones zijn demografische regio’s in de wereld waar het percentage honderdjarigen hoger ligt dan op de rest van de wereld.

Wanneer een regio benoemd wordt tot Blue zone, moet dit gebaseerd zijn op feiten. Geboorte aktes zijn hierbij verplicht. Wanneer men de verhalen van vele zelfbenoemde eeuwelingen, zonder geboorteakte, moet geloven zouden er veel meer Blue zones bestaan.

Het blue uit ‘blue zone’ is ontstaan, doordat iemand in Sardinië per ongeluk een blauwe cirkel had getrokken op de kaart om het gebied waar het hoge percentage eeuwelingen leeft.

Verspreid over de wereld zijn er vijf Blue zones. De zones zijn gelegen op Sardinië, een Italiaans eiland gelegen in de middellandse zee, op Okinawa, een Japans eiland gelegen in de Oost-Chinese zee, in Loma Linda, een blauwe zone in Amerika, in Nicoya in Costa Rica en op Ikaria, een Grieks eiland. De gebieden liggen ver van elkaar vandaan, maar hebben toch allemaal gemeen dat er veel eeuwelingen leven, dat er een subtropisch klimaat heerst en dat ze zijn afgesloten van de omgeving doordat het een eiland is of een bergachtig gebied.

Voor mijn profielwerkstuk richt ik me op de Blue zone Okinawa, de zone met het grootste percentage eeuwelingen. Okinawa is een eiland dat deel uitmaakt van de Ryukyu-eilanden, gelegen in Japan. De hoofdstad is Naha, gelegen in het zuiden van Okinawa. Okinawa telt 1,3 miljoen inwoners en heeft een oppervlakte van 1206,49 km². Okinawa heeft een eigen taal en cultuur. De originele taal heet Uchinaguchi, maar deze taal wordt steeds minder gesproken. De meerderheid spreekt Japans.1 Begin 18e eeuw was het leven zwaar op Okinawa en was er niet veel eten. Okinawa zat midden in een recessie. Op 1 april 1945 landden de Amerikanen op Okinawa. De zogenoemde ‘slag om Okinawa’ begon. Voor de Amerikanen was het bezetten van de Ryukyu-eilanden, waaronder Okinawa, vooral van strategische aard. Het bezetten hiervan zou de Japanse aanvoer van materialen, zoals olie en rubber, vanuit het zuiden verhinderen. Ook waren de Ryukyu-eilanden een goede basis voor aanvallen op de Japanse hoofdeilanden. Op 23 juni 1945 gaven de Japanners zich over. De bewoners van Okinawa noemde deze oorlog ‘tetsu no ame’, wat ‘regen van staal” betekend.

Bij het Verdrag van San Francisco kwam Okinawa onder tijdelijk bewind van de Amerikaanse regering. Dit duurde tot 15 mei 1972, toen de soevereiniteit over Okinawa aan Japan werd overgedragen. Het was een vreselijke periode, waarin veel honger heerste. Tijdens deze overheersing introduceerden de Amerikanen veel elementen uit hun cultuur, met name voedingsmiddelen. Het vlees in blik en veel andere ongezonde voedingsmiddelen werden geïntroduceerd. De eerste fastfoodketen werd in deze tijd (1962) opgericht.2

1

4

https://en.wikipedia.org/wiki/Okinawa_Island#Climate

In de afgelopen jaren is het aantal fastfoodketens gegroeid op Okinawa. Vooral de jongeren maken hier gebruik van. Met de tijd is ook Okinawa flink gemoderniseerd. Nieuwe generaties groeien op met meer gemakken dan de oude generaties. Men wordt luier.

De verwachting is dan ook, dat vele mensen uit de nieuwe generatie niet even gezond oud zullen worden als de eeuwelingen en dat ze de hoge leeftijd van de eeuwelingen niet zullen bereiken.

De ouderen op Okinawa leven nog wel volgens de traditionele levensstijl. Dit is dan ook de reden dan ik me in dit PWS alleen richt op de oudste (nog levende) generatie, de eeuwelingen.2,3 De levensverwachting van de bewoners van Okinawa was in 1996 gemiddeld 81.2 jaar. In 2002 was de levensverwachting van de gemiddelde bewoner van Okinawa 78 jaar voor mannen en 86 jaar voor vrouwen.2 Op Okinawa leven per 100.000 inwoners 50 eeuwelingen. Op Okinawa wonen dus 740 eeuwelingen onder de 1,3 miljoen inwoners, hiervan is 90 procent vrouw. De eeuwelingen in deze zone zijn op goed gewicht, ogen jong, zijn energiek en hebben een opvallend laag risico op kanker en hart- en vaatziekten.3 In bron 1 is de hoge levensverwachting en het aantal mensen dat sterft aan coronaire hartziekten, kanker en beroertes op Okinawa in vergelijking met andere landen te zien. Zelfs vergeleken met de rest van Japan liggen de getallen van Okinawa laag.

Age Adjusted Death Rates (per 100,000 people) Rank*

Location

Life Expectancy

Eating Pattern

CHD**

Cancer

Stroke

All Causes

1

Okinawa

81.2

East-West

18

97

35

335

2

Japan

79.9

Asian

22

106

45

364

3

Hong Kong

79.1

Asian

40

126

40

393

4

Sweden

79.0

Nordic

102

108

38

435

8

Italy

78.3

Mediterranean

55

135

49

459

10

Greece

78.1

Mediterranean

55

109

70

449

18

USA

76.8

American

100

132

28

520

* Average life expectancy world rank ** Coronary Heart Disease Sources: World Health Organization 1996; Japan Ministry of Health and Welfare 1996

2

Bron 24

http://www.huffingtonpost.com/dan-buettner/okinawa-blue-zone_b_7012042.html Japan Ministry of Health, Labour and Welfare, 2006 4 http://www.okicent.org/ 3

5

Succespunten De levensduur van de mens wordt voor 25 procent bepaald door de genen en voor 75 procent door de levensstijl. De levensstijl van de eeuwelingen op Okinawa verschilt sterk met die van de mensen op de rest van de wereld. De belangrijkste kenmerken van de levensstijl zijn samengevat in negen punten. Door het navolgen van deze negen punten, dus door verandering van de levensstijl, zou men het verouderingsproces kunnen vertragen.1 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

6

Heb een doel in je leven Richt een moai op, behoud sociale netwerken Houd een positieve levensinstelling Eet voornamelijk plantaardig voedsel Leg een kruidentuin aan Eet meer soja Geniet van de zon, vitamine D Blijf actief Ga tuinieren

Mentaal 1. Heb een doel in je leven 2. Richt een moai op, behoud sociale netwerken 3. Houd een positieve levensinstelling

De eeuwelingen van Okinawa zijn voor hun leeftijd nog erg fit, ook mentaal zijn ze nog erg gezond.

Om gezond en gelukkig ouder te kunnen worden, is het intact houden van de mentale gezondheid een zeer belangrijke factor. 1 Factoren die de mentale gesteldheid van ouderen negatief be誰nvloeden, zijn eenzaamheid en stress.

Ouderen voelen zich sneller eenzaam dan mensen jonger dan 50, dit wordt veroorzaakt door een opstapeling van gebeurtenissen, zoals overlijden van een partner en andere leeftijdsgenoten, het verlies van mobiliteit en zelfstandigheid.

Eenzaamheid is een gevoel, zelfs wanneer er sprake is van sociaal isolement hoeft een persoon zich niet eenzaam te voelen. Dit kan echter wel een grote rol spelen in de ontwikkeling van dit gevoel.

Ook terwijl je wel veel sociale contacten hebt, kun je je eenzaam voelen. Eenzaamheid heeft een slechte uitwerking op de mentale gesteldheid, maar ook op de fysieke gesteldheid. De mentale gesteldheid gaat achteruit doordat eenzame mensen gaan denken dat andere mensen niet meer om hen geven, angst en depressiestoornissen ontstaan4.

De fysieke gesteldheid kan ook achteruit gaan door eenzaamheid. Eenzaamheid vergroot de kans op Alzheimer, verhoogt de bloeddruk en het stressniveau.

Eenzame ouderen blijken 14 procent meer dan gemiddeld kans te hebben om vroegtijdig te overlijden dan de gemiddelde persoon. De kans op vroegtijdig overlijden bij eenzaamheid is twee keer zo groot als bij overgewicht.5 Op Okinawa liggen de getallen van het aantal eenzame ouderen in vergelijking met westerse landen velen malen lagen, dit komt door meer sociale interactie en minder verlies van mobiliteit en zelfstandigheid op hogere leeftijd.

Stress betekent spanning, het is niet per definitie ongezond. We hebben het nodig om goed te kunnen functioneren. Stress brengt het lichaam in paraatheid voor wat komen gaat. Bij stress worden twee soorten hormonen aangemaakt, adrenaline en cortisol. Het ontstaan van adrenaline veroorzaakt het omhoog gaan van de bloeddruk, het stijgen van de hartslag, het versnellen van de ademhaling, er komt adrenaline vrij in het lichaam die brandstof levert voor de spieren, er stroomt zuurstofrijk bloed naar de spieren en het hart, de hersenen en de spijsvertering komen op een laag pitje te staan. Het lichaam maakt zich in grote snelheid klaar voor actie. Bij veel stressmomenten of langdurige stress is stress ongezond. Je lichaam heeft hierbij langer de tijd nodig om te herstellen, of heeft minder tijd om te herstellen. Het percentage cortisol en adrenaline in het lichaam blijft hoog.

Wanneer hier sprake van is, spreken we van ongezonde stress. Vooral bij het te hoog worden van het hormoon cortisol ontstaan stressklachten als overspannenheid, onrust, slaapproblemen en vergeetachtigheid.

Ongezonde stress kan verschillende lichamelijke klachten opleveren als chronische ontstekingen, aantasting van het immuunsysteem (men wordt vatbaarder wordt voor verkoudheid, griep en andere ziekteverschijnselen ), hart en vaat ziekten, aantasting van het geheugen en versnelde slijtage van het lichaam. Chronische stress leidt dus tot versnelde verouderingsprocessen. 6,7

5

7

https://www.ouderenfonds.nl/onze-organisatie/feiten-en-cijfers/

Wat de eeuwelingen op Okinawa hebben en de meeste anderen niet: zij hebben hun dagelijkse routines om die stress af te schudden. Ze houden een tuin bij, mediteren, wandelen dagelijks en praten veel met de mensen om hen heen.

Positieve invloeden op de mentale gezondheid van de eeuwelingen Ikigai is een gezegde op Okinawa. Ikigai betekent ‘het gene wat het waard maakt om lang te leven’.

Voorbeelden van ikigai zijn familie, een moai en het geloof. Door deze ikigai beschikken de eeuwelingen over een sterk gevoel van levenswil, wat helpt als een buffer tegen stress en het vermindert de kans op alzheimer en beroertes.1 Sociale cohesie, de kwaliteit van sociale relaties en het bestaan van vertrouwen en wederzijdse verbintenissen in een gemeenschap, helpt mensen bij het beschermen van hun gezondheid. Het WHO stelt dat sociale interactie de mentale gesteldheid kan verbeteren. Het onderzoek van Bath en Gardiner (2005) laat zien dat mensen die meer sociaal betrokken zijn, minder vaak geneigd zijn een dokter te bezoeken. 5 Yuimaru is één van de gewoonten die de sociale relaties bevorderd. Het betekent verbonden cirkel.

Je zou kunnen zeggen dat het een synoniem is voor ‘help de buren’. Bij yuimaru help je een ander, ook al haal je hier geen direct voordeel uit. Het helpen van anderen is een belangrijke bouwsteen in de cultuur van Okinawa. Het concept yuimaru is ontstaan in de tijd van dorpen en boeren gemeenschappen. In deze tijd was het steunen van elkaar een noodzaak om te kunnen overleven.

Men hielp elkaar bijvoorbeeld bij het bouwen van huizen en bij het oogsten. Het gehele dorp werkte samen om alles af te krijgen wat gedaan moest worden. Nu bestaat het concept nog steeds. Het zit bijna in het instinct van de mensen om hulp aan te bieden aan anderen. Dit zorgt voor een sterke onderlinge band tussen bewoners.

Het valt op dat alle 100- jarigen op Okinawa een sterke band hebben met zijn of haar familie. Het zorgen voor een ander én het feit dat er voor je gezorgd wordt heeft een positief effect op je mentale en fysieke gezondheid. Men kan zijn gevoelens en emoties delen, deze hoeft men niet op te kroppen. Door de familie krijg je het gevoel dat je er nog toe doet, men haalt voldoening uit dit gevoel. Vooral ouderen krijgen door hun afnemende lichamelijke kracht zomaar het gevoel dat ze niet meer nuttig zijn voor hun omgeving. Een sterke familieband voorkomt dit.1 Een moai bevordert de sociale interactie. Een moai kan gedefinieerd worden als een vergadering voor een gemeenschappelijk doel. Het is in wezen een groep die bestaat uit vrienden, familie en kennissen die bij elkaar komen voor wederzijdse ondersteuning. Deze wederzijdse ondersteuning bestaat uit financiële, emotionele en sociale ondersteuning. Bij de vorming van een moai word een bedrag afgesproken dat ieder lid bijdraagt. De persoon die dit het meest nodig heeft, ontvangt het totale bedrag van alle moai leden samen. Dit is de reden dat de moai ook wel de naam ‘de bank van het volk’ kreeg. Maar een moai is veel meer dan deze financiële en emotionele ondersteuning.

Een moai word niet zomaar samengesteld. Alle leden hebben iets met elkaar gemeen, bijvoorbeeld het is familie, ze leven in hetzelfde dorp of het hebben eenzelfde baan.

Mensen worden niet zozeer vanwege het financiële aspect lid van een moai, maar eerder om het sociale aspect. Ze delen er hun ervaringen en luchten hun hart. Vaak blijf je voor je leven lid van een moai, enkele keren stappen er leden uit of wordt er een lid toegevoegd. De moai leden zijn verplicht om elkaar in moeilijke tijden te ondersteunen en bescherming te bieden. In de westerse cultuur zou je het kunnen beschrijven als een extreem hechte vriendengroep. Zelfs op hoge leeftijd blijft deze moai bestaan, dit zorgt ervoor dat het risico op eenzaamheid bij ouderen vermindert.1

8

Ryūkyūan is de godsdienst van de Ryūkyū-eilanden. Zo heet ook het geloof op het eiland Okinawa.

Ryūkyūan bevat een unieke mix van taoïsme, eerbied voor de natuur, confucianisme, respect voor de medemens en inheemse spiritualiteit. Bij deze inheemse spiritualiteit zorgen vrouwen ervoor dat de spirituele banden tussen de moderne maatschappij en de oude tradities blijven bestaan. Deze vrouwen worden ‘noro’ genoemd. Een noro, dus altijd een vrouw, is een priesteres. Ze communiceert door middel van offers met goden en voorouders en is de spirituele adviseur van de dorpsbewoners. Hun taak is het organiseren van bijeenkomsten en rituelen. Deze vinden vooral plaats in het bos of aan zee. De opvolging van de noro gaat binnen de familie, het wordt doorgegeven aan een nicht, dochter of kleindochter. De noro maakt op Okinawa deel uit van het politieke bestuur.

In het geloof van Okinawa worden ouderen vereerd. Zo word het oud worden hier gevierd met genezende rituelen. Een gewoonte genaamd ' ayakaru' zegt, dat door het aanraken van een oudere je gezegend bent met het fortuin, de gezondheid, het lange leven van de oudere. Door middel van aanraken brengt de oudere zijn of haar ki (levenskracht) over.

Er wordt geloofd dat in elk mens wat goeds schuilt. Wanneer iemand een fout maakt, zijn de anderen verplicht hem hulp te bieden. Deze verering van de ouderen zorgt voor het gevoel van nodig zijn in de maatschappij. De ouderen zullen zich op deze manier niet eenzaam of ongewenst voelen.1 Wat opvalt is, dat alle eeuwelingen op Okinawa een sterke persoonlijkheid hebben die een positieve invloed heeft op hun gezondheid. Ze weten wat ze willen en laten niet zomaar over zich heen lopen.

Karaktereigenschappen die een positieve werking op de gezondheid hebben zijn vrolijkheid, zelfvertrouwen, aanpasbaarheid, actief zijn, zelfstandigheid, creatief, gelukkig en ontspannen zijn, tevreden, kalm, open en gewetensvol zijn, gezelligheid, het goed kunnen omgaan met frustratie en als laatste de belangrijkste: optimisme. Optimisme zorgt voor het gevoel van controle en helpt stressvolle situaties succesvol te doorstaan. 1 De ouderen bewegen nog veel voor hun leeftijd. Deze beweging heeft ook positieve invloed op de mentale gesteldheid. Het verlaagt het stress gehalte en geeft ze een gevoel van rust.

Het feit dat de ouderen op Okinawa op hoge leeftijd nog zeer mobiel en zelfstandig zijn, geeft ze een gevoel van kracht. De ouderen voelen zich zo niet minderwaardig in vergelijking met anderen.

De laatste factor die de mentale gesteldheid positief beïnvloedt, is het hebben van een eigen groente- en kruidentuin. Veel eeuwelingen op Okinawa hebben dit. Het onderhouden van deze tuin is een dagelijkse bezigheid. Op deze manier vervult dit de functie van een dagelijkse routine om stress af te schudden. 1

9

Voeding Punt 4. Eet voornamelijk plantaardig voedsel Punt 5. Leg een kruidentuin aan Punt 6. Eet meer soja

Één van de hoofdkenmerken van het dieet van de Okinawaanse eeuwelingen gaat over de hoeveelheid die ze eten. De okinawanen spreken een spreuk uit voor ze aan hun maaltijd beginnen.

De spreuk luid ' hara hachi bu' en word vertaald als 'eet totdat je 80 procent vol zit'. De reden hiervoor is, dat na 20 minuten je hersenen weten hoe vol je zit. Je voelt je twintig minuten nadat je gestopt bent met eten voller, dan wanneer je je laatste hap hebt genomen. Eet je tot je honderd procent vol zit, dan overeet je je eigenlijk elke maaltijd met 20 procent. De maag zal elke keer dat dit gebeurt een beetje uitrekken om het extra voedsel te kunnen verwerken. Hierdoor zal je de volgende maaltijd meer moeten eten om je net zo vol te voelen. Het is een vicieuze cirkel.

Hara hachi bu helpt bij het verminderen van de calorie inname.

De eeuwelingen krijgen minder calorieën binnen, maar het volume van hun eten is groter dan de gemiddelde westerse. Dit komt doordat ze voornamelijk voeding met een laag vetpercentage en ongeraffineerde koolhydraten eten.1 Dagelijks benodigde calorie inname Mannen >70 Vrouwen >70

Actieve levensstijl

Weinig actieve levensstijl

2200 1900

1900 1600

Gemiddelde calorie inname Okinawa 1785 1785

Maar wat is de reden dat de eeuwelingen van Okinawa deze eetgewoonten naleven? De oorsprong hiervan ligt in de Tweede Wereldoorlog. De periode van Amerikaanse overheersing op Okinawa was een periode waarin veel honger heerste. Veel van de eeuwelingen die opgroeiden voor de Tweede Wereldoorlog hebben hierdoor nooit de neiging tot overeten ontwikkeld.1 De eeuwelingen van Okinawa zijn vrij mager, ze hebben een gemiddeld BMI6 tussen de 18 en de 22.

Een gezond BMI zit tussen de 18,5 en 25.7 Dit betekent dat ze een laag vet percentage hebben. Een hoog vet percentage verhoogt de risico's op hartziektes en beroertes, kanker, diabetes en andere medische problemen. Een gezond percentage aan lichaamsvet zou voor mannen 10 tot 20 procent en voor vrouwen 15 tot 30 procent zijn. Zelfs wanneer men ouder is, is het het beste om binnen deze percentages te blijven. De manier waarop men binnen dit percentage komt is erg belangrijk, zaken als roken, kanker en een ongezonde eetgewoonte zorgen natuurlijk niet voor een langer leven. De Okinawanen blijven dun door hun eetgewoontes, waarin ze vooral ongeraffineerde in plaats van geraffineerde koolhydraten innemen. 1 Uit onderzoek van Wansink blijkt, dat de afmetingen van borden en glazen die wij gebruiken van grote invloed zijn op de hoeveelheid die wij eten en drinken. Het blijkt dat 25 tot 30 procent van de proefpersonen meer drink uit een breed groot glas dan uit een smal glas. Dat we 31 procent meer eten uit een kom van circa 1 liter dan uit een kom van 0,5 liter. Mensen die de pannen op tafel laten staan, eten 14 procent meer dan de mensen die ze op het fornuis laten staan.8 6

7

8

index voor het gewicht in verhouding tot de lichaamslengte. http://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-gewicht/heb-ik-een-gezond-gewicht/bmi-meter.aspx

Wansink, B. (2007, juli). Portion Size Me: Downsizing Our Consumption Norms. Geraadpleegd van http://mindlesseating.org/lastsupper/pdf/portion_size_me_JADA_2007.pdf

10

De richtlijnen van het dieet1 1. Eet gevarieerd en grotendeels plantaardig.

Het dieet van de eeuwelingen bestaan voor 78 procent uit plantaardige voeding(definitie) De voeding die de ouderen op één dag eten bestaat uit gemiddeld 18 verschillende voedingsmiddelen.

2. Eet tenminste 5 of meer porties fruit of groente per dag.

De ouderen op Okinawa eten ten minste 7 stuks fruit of groente per dag ( 6 stuks groente 1 stuk fruit) en 2 peulvruchten( voornamelijk soja).

3. Eet minimaal 6 porties op granen gebaseerde voeding per dag.

4. Eet ongeraffineerde koolhydraten. Deze moeten meer dan 55 procent van de totale calorie inname bezetten.

In tijd van oorlog bestond 80 procent van de totale calorie inname uit ongeraffineerde koolhydraten.

5. Eet zo min mogelijke suiker.

6. Doseer je vet inname tot 30 procent of minder van de totale calorie inname.

Bij de eeuwelingen op Okinawa is de gemiddelde vet inname 24 procent van de totale calorie inname.

7. Verminder de zout inname tot minder dan 6 gram per dag.

Toelichting belangrijke voedingsstoffen Calcium Calcium is een mineraal. Het is nodig voor het onderhoud van botten en het gebit, het gaat botontkalking op latere leeftijd tegen en is nodig voor een goede werking van de zenuwen en de spieren. Echter, een teveel aan calcium is gevaarlijk. Bij een teveel(meer dan 2500 milligram per dag) kunnen urinewegstenen ontstaan en kan verkalking van de nieren en bloedvaatwanden optreden.

Calcium zit vooral in producten als bonen, melk, kaas, yoghurt, sinaasappelsap, soja en melk.9

Verzadigde en onverzadigde vetten Vet is altijd een mengsel van verzadigde en onverzadigde vetten.

Verzadigd vet verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. Hierdoor is het advies om verzadigd vet zoveel mogelijk te vervangen door onverzadigd vet. Het zit vooral in dierlijke producten, zoals volvette kaas, worst, vet vlees, volle melkproducten en in koek, gebak, snacks en zoutjes.

Ook komt het veel voor in kokosvet en palmolie, hierdoor is het beter aan te raden om in andere oliën te bakken als Sojaolie, die veel onverzadigde vetzuren bevat.

Onverzadigd vet hoort in een gezond voedingspatroon. Het zit vooral noten, vis, plantaardige oliën. Bij een calorie-inname van 2.500 kcal voor mannen en 2.000 kcal voor vrouwen, komt dit overeen met minimaal 8 gram en maximaal 33 gram voor mannen en minimaal 7 gram en maximaal 27 gram voor vrouwen.

Een belangrijk onverzadigd vetzuur is Omega -3. Deze verlaagt zelfs het risico op hart en vaatziekten.

Omega3 komt voor in lijnzaad, raapzaadolie, sojaolie, walnoten en vette vissoorten.9

9

11

www.voedingscentrum.nl

Koolhydraten Koolhydraten worden door je lichaam omgezet in suikers. Het is voor je lichaam een belangrijke bron van energie, vooral voor je rode bloedcellen en hersenen zijn koolhydraten erg belangrijk. Bij een tekort aan koolhydraten gaat je lichaam spiereiwit als energiebron gebruiken, wat slecht is voor de spieren. Je hebt twee soorten koolhydraten. Geraffineerde en ongeraffineerde koolhydraten.

Ongeraffineerde koolhydraten zijn koolhydraten uit niet tot zo min mogelijk bewerkte producten, bijvoorbeeld volkoren granen, granen waarbij de korrel niet bewerkt is, of geoogste groente.

Geraffineerde koolhydraten zijn koolhydraten uit bewerkte producten, bijvoorbeeld, witte pasta, fabrieksvoedsel en witte rijst, waarbij het vezelrijke deel, het vlies, word verwijderd.

Het Okinawa dieet bevat ongeraffineerde koolhydraten, terwijl het dieet van de moderne westerse mens vooral geraffineerde koolhydraten bevatten. Koolhydraten zitten dus vooral in graanproducten zoals brood, pasta en rijst, maar ook in aardappelen en peulvruchten. De eeuwelingen van Okinawa halen het vooral uit rijst, peulvruchten en aardappelen.10 Eiwitten(proteïnen) Mensen boven de 19 hebben 0,8 gram eiwit per kilo lichaamsgewicht nodig, dit staat gelijk aan tussen de 1,8 en 2,8 ons eiwit per dag. Ons lichaam slaat geen eiwit op, maar zet een teveel om in calorieën en zo in lichaamsvet indien ze niet verbrand worden. Proteïnen helpen bij het vermeiden van pieken en dalen in onze bloedsuikerspiegel, die een hongergevoel veroorzaken. Een teveel is dus nadelig omdat het kan meewerken aan het ontstaan van obesitas, hoge bloeddruk en botontkalking.

Proteïnen kan men halen uit vlees, vis, melk, kaas, eieren, brood, graanproducten, peulvruchten, noten en paddenstoelen.10 Flavonoïden(Antioxidanten) Antioxidanten zijn stoffen die vrije radicalen onschadelijk maken.

Vrije radicalen worden door het immuunsysteem gecreëerd om bacteriën en virussen te doden. Ook komen deze vrije radicalen vanuit buiten af het lichaam binnen (bijvoorbeeld door sigarettenrook).

Bij een teveel kunnen de vrije radicalen schade aanbrengen aan cellen en weefsel. Wanneer de vrije radicalen toch het weefsel of de cellen aantasten noemen we dit oxidatieve stress. Oxidatieve stress kan na lange tijd mogelijk hart- en vaatziekten, kanker en schade aan het zenuwstelsel tot gevolg kan hebben.

Flavonoïden zijn antioxidanten. Ze zijn verantwoordelijk voor de kleur van planten (aldus groente en fruit). Flavonoïden maken vrije radicalen onschadelijk.

Flavonoïden zit in Rode wijn, zwarte en groene thee, appels, grapefruit, perzik, chocolade, Citrus vruchten, sojabonen, rode klaver, witte en bruine bonen, erwten, noten, blauwe druiven, kersen, bessen en cranberry’s. De eeuwelingen van Okinawa halen het vooral uit soja, Peulvruchten, rode wijn en thee.

Vitamine C is een belangrijke antioxidant. Het komt voorin fruit, groente en aardappelen, en bij deze soorten vooral in koolsoorten, citrusfruit, kiwi’s, bessen en aardbeien. Door een tekort aan vitamine c kan verminderde weerstand en een vertraagde wondgenezing ontstaan.

Ook vitamine E is een belangrijke antioxidant. Het beschermt de cellen, celwand en bloedbaan en stimuleert de opname van calcium uit de darmen en het vastleggen ervan in het botweefsel.

Vitamine D helpt mee aan het hebben van stevige botten en tanden. Men haalt vitamine D uit zonlicht en voeding. Voedingsmiddelen waarin vitamine D vooral aanwezig is, zijn paddenstoelen, vette vis zoals haring, zalm en makreel, en in minderen mate in vlees en eieren. Tegenwoordig wordt er ook vitamine D toegevoegd aan halvarine, margarine, bakproducten en braadproducten.10

10

12

www.voedingscentrum.nl

Het hedendaagse dieet van eeuwelingen ligt zeer dicht bij het dieet van 1950. Het grootste verschil ligt bij de hoeveelheid zoete aardappel die gegeten werd.

In het dieet van 1950 nam de zoete aardappel een groot deel in van de dagelijkse voeding in. Dit voedingsmiddel werd veel gegeten vanaf de 15e eeuw, omdat het als één van de enige voedingsmiddelen kon groeien ondanks de vele natuurrampen, zoals tyfoons.

In tijden van recessie en honger(begin 18e eeuw) werd het veel gegeten omdat het een voedingsmiddel was dat vele essentiële voedingsstoffen zoals koolhydraten bevatte. Naarmate de welvaart steeg, steeg ook de variatie in voedingsmiddelen en werd het aandeel van zoete aardappel in de dagelijkse voeding kleiner.8

13

Traditioneel dieet van de eeuwelingen van Okinawa (1950) Totale calorie inname Totale gewicht in grammen Rijst Tarwe, gerst en andere volkoren granen Noten en zaden Suikers Oliën Peulvruchten Vis Vlees en gevogelte Eieren Zuivel producten Zoete aardappel Aardappelen Groenten Fruit Zeewier Alcohol

Gewicht in grammen

Percentage van totale calorie inname

1785

1785

1262

1262

154

6

38

7

<1

<1

3 3 71 15 3

<1 2 6 1 <1

1 1

<1 <1

849

69

2 114 <1 1 7

<1 3 <1 <1 <1

Huidige dieet van de eeuwelingen

Wekelijks

Dagelijks

Hierbij komend is het dagelijks drinken van thee en het beperken van de alcohol inname.

Grote van de porties zie bijlage

bron 21

Toelichting dieet eeuwelingen1 Wekelijks Vlees gevogelte en ei Vroeger konden ze in Okinawa amper vlees betalen. Ze aten het alleen bij bijzondere gelegenheden, meestal 1 maal per jaar, tijdens het Maannieuwjaar. Nu consumeren ze maximaal 1 keer per maand rood vlees. Uit vlees haalt men goede stoffen als eiwitten, zink, prote誰ne en ijzer. Met een plantaardig dieet krijgt men genoeg hiervan binnen. De gemiddelde inname van vlees en gevogelte en ei per dag bestaat uit minder dan 3 gram van het totale gewicht van de dagelijkse voeding.

Zoetigheden Per week worden er 0 tot 3 porties zoetigheden gegeten. Wanneer er suiker gebruikt wordt in de voeding, is dit voornamelijk ruwe rietsuiker.

14

Dagelijks Groente Groente wordt gezien als de basis van het dieet van de eeuwelingen. Men eet gemiddeld 7 tot 13 porties groente per dag. 34 procent van de in totaal gegeten voeding per dag bestaat uit groente.

Groente die vooral gegeten wordt op Okinawa is goya(bittere meloen), sjalot, wortelen, radijs en handama(bladgroente).

Fruit 6 procent van de dagelijkse voeding bestaat uit fruit. Fruit dat vooral gegeten wordt op Okinawa is mandarijn, water meloen, banaan, ananas en papaja.

Graan producten De eeuwelingen eten 7 tot 13 porties graanproducten per dag, dit beslaat 32 procent van de dagelijkse voeding. Deze porties bestaan vooral uit witte Japanse rijst en wordt voornamelijk aangevuld met noedels.

Flavonoïde rijke voeding 12 procent van de dagelijkse voeding bestaat uit flavonoïde voedingsmiddelen. Flavonoïde rijke voedingsmiddelen zijn peulvruchten zoals soja, fruit en dranken als thee en rode wijn.

Peulvruchten zijn zaden. De meest gegeten peulvrucht op Okinawa is soja.

Soja is rijk aan eiwitten en onverzadigde vetten.

De meest gegeten en flavonoïden rijkste producten waarin de soja wordt verwerkt zijn. Tempeh, een koek van zachtgekookte sojabonen, sojaolie, miso en Tofu, ook wel Tahoe genoemd. Tofu is van deze drie de bekendste. Het is bijna een uniek compleet voedingsmiddel. Het bevat weinig calorieën, veel proteïnen, mineralen, is vrij van cholesterol en bevat alle nodige aminozuren. Dit product wordt dagelijks gegeten door de eeuwelingen.De gemiddelde bewoner van Okinawa eet gemiddeld 300 gram soja producten per dag.

De eeuwelingen op Okinawa drinken dagelijks vier tot vijf koppen thee. Er wordt vooral groene thee en jasmijn thee gedronken.

Wanneer er alcohol wordt gedronken is dit voornamelijk rode wijn. Er worden maximaal 1 a 2 glazen per dag gedronken.

Zoete aardappel, in Okinawa ‘Imo’ genoemd, was vooral in tijden van oorlog een veel gegeten product. Het besloeg in het begin van de 18e eeuw 60 procent van de dagelijkse voeding. Zoete aardappelen is een uitstekende bron van koolhydraten, flavonoïden en vitamine C. 1

15

Omega 3 rijke voeding 11 procent van de dagelijkse voeding bestaat uit omega 3 rijke voedingsmiddelen. Er worden gemiddeld één tot drie porties omega 3 rijke voedingsmiddelen per dag gegeten. Voedingsmiddelen met omega 3 die veel gegeten worden op Okinawa zijn noten en vis.

Noten bevatten veel onverzadigd vet ijzer en vitamine B en E. Noten zijn goede vleesvervangers.

Vis soorten die op Okinawa veel gegeten worden zijn sardientjes, zalm, tonijn en makreel.

Calcium rijke voeding Twee procent van de dagelijkse voeding bestaat uit calcium rijke voedingsmiddelen. Er wordt gemiddeld twee tot vier porties calciumrijke voeding per dag gegeten. De eeuwelingen halen calcium vooral uit zeewier, bladgroenten en soja. Zuivel producten worden hier amper gegeten of gedronken.

Oliën en smaakmakers Gemiddeld word er bij de voeding één tot twee eetlepels oliën en smaakmakers per dag gebruikt. De oliën die vooral gebruikt worden zijn lijnzaadolie en soja olie.

Veel eeuwelingen op Okinawa zijn in het bezit van een kruidentuin. Veel gebruikte kruiden hieruit zijn: - Kurkuma, in Okinawa bekend als ‘ukon’, is één van de meest gebruikte kruiden in Okinawa.

Het kruid is eeuwen geleden vanuit India naar Okinawa gekomen. Het wordt gebruikt als kerrie kruid voor het op smaak maken van soepen, kip en vis, het toevoegen aan thee en voor wondverzorging in de medische sector.

- Knoflook, uit onderzoek blijkt dat knoflook een krachtige geneeskundige werking heeft. Het ondersteund een goede gezondheid van de hart- en bloedvaten en het immuunsysteem, heeft een krachtige antibacteriële en antischimmel eigenschappen, waardoor het helpt bij bestrijden van infecties en beschermd tegen verschillende vormen van kanker.

- Arrowroot. Arrowroot wordt vooral als bindmiddel in soepen gebruikt.

- Bijvoet - Ginkgo, er wordt beweerd dat het de bloedtoevoer, vooral in de hersenen, verbetert.

- Duivels wortel De gemiddelde zout inname ligt rond de 7 gram per dag. De aanbevolen hoeveelheid is 6 gram per dag. Te veel zout is slecht voor de gezondheid en kan zorgen voor een verhoogde bloeddruk en de kans op hart- en vaatziekten vergroten.

16

Aanvulling invloed dieet op ziekten Dementie De eeuwelingen op Okinawa zijn mentaal nog zeer gezond voor hun leeftijd.

Het risico op dementie word bepaald door je genen, maar ook door je levensstijl. Mensen die een Japanse leefstijl nastreven en een Japans dieet volgen, hebben gemiddeld minder kans op dementie.

In Amerika heb je op je 90ste zo’n 30 procent kans op dementie, in Okinawa is dit echter maar rond de 16 procent.

De Okinawanen hebben een dieet dat het cholesterol en homocysteïne laag houdt en vol zit met antioxidanten. In een recente studie is aangetoond, dat het antioxidant vitamine E krachtig werkt in het voorkomen van dementie. Er is uitgevonden dat de ouderen in Okinawa 30 procent meer vitamine E in hun bloed hebben dan de Amerikaanse ouderen. Dit kan verklaard worden door het dieet van de Okinawanen in ginkgo noten en zoete aardappel (veel gegeten in de oorlog) zit zeer veel vitamine E. Ook de oliën waarmee ze het voedsel klaarmaken zijn een rijke bron aan vitamine E.1 Rood vlees en kanker Recent, op 26 oktober 2015, is er een onderzoek gepubliceerd door het International Agency of Research Into Cancer, onder deel van het WHO, waaruit blijkt dat rood vlees kankerverwekkend is.

Onder rood vlees verstaan we het spiervlees van zoogdieren, hierbij hoort rundvlees, kalfsvlees, varkensvlees, lam, schaap, paard en geit.

Uit dit onderzoek is gebleken, dat voor de bewerkte versie van rood vlees, dus vlees dat niet vers wordt verkocht, vlees dat is gezouten, uitgehard, gegist, gerookt of waar een ander proces aan is toegepast voor het verbeteren van de smaak of de houdbaarheid, genoeg bewijs is dat het kankerverwekkend is. Voorbeelden van deze producten zijn worst, bacon, boterhamworst en ham.

Bij consumptie van het bewerkte vlees is het zeker dat het het risico op darmkanker vergroot.

Geconcludeerd is, dat het risico van iedere dagelijks gegeten portie van 50 gram bewerkt vlees, de kans op dikke darmkanker met 18 procent verhoogt.

Gebleken is, dat in het onbewerkte rode vlees stoffen zitten die ´hoogstwaarschijnlijk´ kankerverwekkend zijn. Het rode vlees zou het risico op darmkanker vergroten. Er is hierbij onvoldoende bewijs om met alle zekerheid het stempel kankerverwekkend op dit product te drukken, maar men wordt aangeraden om rood vlees niet, of alleen bij uitzondering, te eten. Er zou ook een eventuele relatie liggen tussen rood vlees en alvleesklierkanker en prostaatkanker, maar ook hier is nog niet genoeg bewijs voor. De studie suggereert, dat iedere dagelijks gegeten portie van 100 gram bewerkt vlees de kans op dikke darmkanker met 17 procent verhoogt. De lage inname van rood vlees op Okinawa zorgt dus voor het elimineren van één van de oorzaken van kanker.9 Bron 311

11

17

cruk.org/cancerstats

In bron 3 is te zien dat het bewijs dat rood vlees kanker veroorzaakt even groot is als het bewijs, dat tabak (roken) kanker veroorzaakt. Het risico is echter wel kleiner. De bron laat zien dat in 2011 in het Verenigd Koninkrijk 64.500 mensen stierven aan kanker doordat ze rookten en dat 8800 mensen stierven aan kanker met rood vlees als boosdoener.

Roken De eeuwelingen op Okinawa roken niet, dit voorkomt vele ziektebeelden. Roken verhoogt namelijk het risico op longkanker (86 % van de sterfgevallen door roken), beroerte (7 % ), hartfalen (12%), coronaire hartziekten( 16%), chronische obstructieve longziekten (80%).

Ook verhoogt het het risico op strottenhoofdkanker, mondholte- en keelkanker, slokdarmkanker, blaaskanker, maagkanker, nierkanker, alvleesklierkanker, diabetes mellitus type 2 en vergroot het de kans op complicaties aan de ademhalingswegen en verminderde heling van wonden. Het verhoogt het risico op luchtwegklachten en het kan allerlei ziekten ongunstig be誰nvloeden. 10

18

Vitamine D Punt 7. Geniet van de zon Okinawa is gelegen op 26° 30′ Noorderbreedte en 127° 56′ Oosterlengte in de subtropen en heeft een subtropisch klimaat. De temperatuur op Okinawa ligt gedurende het hele jaar tussen 13 en 32 graden Celsius. Het komt bijna niet voor dat de temperatuur lager komt dan 9 graden of hoger dan 34.Het warme seizoen is van 14 Juni tot en met 2 Oktober. Hier is de gemiddelde dagelijkse temperatuur tussen de 32 en 27 graden Celsius. Het koude seizoen is van 13 december tot en met 17 Maart. Dan ligt de gemiddelde dagelijkse temperatuur tussen de 22 en 13 graden Celsius.11 De eeuwelingen van Okinawa zijn veel buiten. Dit komt onder andere door de goede weersomstandigheden. Op deze manier komen ze veel in contact met zonlicht, wat essentieel blijkt te zijn voor een goede gezondheid en dus voor het gezond ouder worden. Dit heeft te maken met hetgeen wat wij uit het zonlicht halen, vitamine D. Er zijn twee bronnen waar men Vitamine D uit kan halen. De zon is de belangrijkste bron van vitamine D. Door middel van het zonlicht kan het lichaam in de huid zelf vitamine D aanmaken.

Ook halen we vitamine D uit voeding.

Vitamine D is nodig om calcium en fosfor uit voeding in het lichaam op te kunnen nemen. De opname van calcium en fosfor uit voedsel is verantwoordelijk voor stevige botten en tanden. Ook speelt vitamine D een belangrijke rol kans op kans op kans op bij het beperken van het risico langdurige orkanen zonzekerheid (zeer) warm UV-index neerslag (cyclonen) op en het verminderen van weer botontkalking en het januari bevorderen van celgroei en celdeling, wat op hun beurt februari weer bijdraagt aan een sterk 12 immuunsysteem. maart april

Om vitamine D op te kunnen nemen in de huid moet de zonkracht meer dan 3 zijn. De zonnekracht is een term voor de hoeveelheid ultraviolette(UV) straling in het zonlicht dat de aarde bereikt.

mei

In bron 4 is te zien dat de zonnekracht( UV- index) van Okinawa het gehele jaar niet onder de 3 raakt. Op Okinawa is het dus het gehele jaar mogelijk om vitamine D op te nemen uit het zonlicht.

september

juni juli augustus

oktober november december

Bron 4 12 12

19

http://www.klimaatinfo.nl/japan/naha.htm

Weersomstandigheden Naha(Okinawa)

De sterkte van de zonnekracht wordt beïnvloed door een aantal factoren. De eerste factor die de sterkte beïnvloedt is de breedteligging van een regio. Hoe hoger de breedtegraad, hoe meer Uvstraling er door de atmosfeer wordt gefilterd. Wanneer een land boven de 52e breedtegraad ligt, is de zon in de winter te zwak om vitamine D aan te maken in de huid. Op lagere breedtegraden, in het tropengebied bijvoorbeeld, is de zon het gehele jaar sterk genoeg voor de aanmaak van vitamine D in de huid. Okinawa, gelegen in de subtropen, valt binnen deze zone.

De tweede factor is de hoogte van de zon aan de hemel. De zon moet minimaal 45° boven de horizon staan wil vitamine D in de huid opgenomen kunnen worden. Op Okinawa, liggend in de subtropen en de iets gematigde breedtegraden, vindt deze invalshoek dagelijks plaats. Hier moet je om voldoende vitamine D in je huid op te nemen minimaal twee keer per week ongeveer 10 tot 15 minuten het gezicht, de armen handen en het bovenlichaam blootstellen aan de zon zonder je in te smeren.

De aanwezige hoeveelheid bewolking, smog, ozon, vocht en stof beïnvloedt de kracht van zonnestralen. Hoe meer bewolking, smog, ozon, vocht en/of stof er aanwezig is, hoe minder Uvstraling de aarde bereikt, hoe zwakker de zonnekracht is.

De laatste factor is de hoogte van de zon boven de zeespiegel. In de bergen hoeven de zonnestralen een kortere afstand af te leggen en is de lucht schoner dan boven zeeniveau, hier is de zon dan ook krachtiger. In Japan bestaat meer dan 80 procent van het landschap uit gebergte, hier hoeven de zonnestralen een relatief korte afstand af te leggen.

Het verkrijgen van vitamine D uit zonlicht wordt beïnvloed door een aantal factoren.

De eerst factor is de levensstijl. De levensstijl beïnvloedt de kans op opname van vitamine D in de huid sterk. Op Okinawa leven mensen meer buiten door de betere weersomstandigheden. Men is vaak buiten met activiteiten als tuinieren en wandelen. De bewoners smeren zich niet in met zonnebrandcrème. Het insmeren met zonnebrandcrème zou dan ook niet bevorderlijk zijn voor de opname van vitamine D. Door het smeren met zonnebrandcrème worden UV-B stralen geblokkeerd, dit is juist de straling waaruit wij vitamine D opnemen. Beschermingsfactor 15 remt de opname al met 99 procent.

Ook het glas in huizen en vervoersmiddelen weerkaatst de Uv-stralen die wij nodig hebben om Vitamine D te produceren.

Bij een donkerder huidskleur maakt men minder snel vitamine D aan uit zonlicht. Hoe donkerder de huid, hoe meer melanine er aanwezig is. Deze stof remt de snelheid waarmee vitamine D in de huid geproduceerd kan worden. De huidskleuren waarover we het hier hebben is van een huid die niet verbrandt voor hij bruin wordt. Mensen met dit huidtype zijn voornamelijk van Aziatische, Indiase, Zuid- Europese, Indonesische of Afrikaanse afkomst.

Een persoon met obesitas heeft een te hoog vetpercentage. Vitamine D wordt opgeslagen in vetweefsel. Bij obesitas patiënten bestaat het risico, dat vitamine D zich blijft ophopen in het vetweefsel en niet meer beschikbaar is voor andere organen. Een vitamine D tekort ontstaat. Het percentage van de bevolking van Okinawa met obesitas ligt erg laag, door de gezonde levensstijl van de bewoners.

Tenslotte beïnvloedt de leeftijd de hoeveelheid vitamine D die de huid kan aanmaken. Hoe hoger de leeftijd, hoe dunner de huid. Hierdoor word het vermogen om vitamine D in de huid aan te maken verminderd. Ouderen zullen dus langer in de zon moeten zitten om de nodige hoeveelheid vitamine D binnen te krijgen. 13

20

Beweging Punt 8. Blijf actief Punt9. Ga tuinieren

Beweging is in de levensstijl van de eeuwelingen op Okinawa opgenomen. Ze blijven fit op alle drie de aspecten van fitness, flexibiliteit, aerobe en anaerobe. Dit is vooral door het uitoefen van de van jongs af aan geleerde traditionele dans, door tuinieren en wandelen. Deze vormen van beweging houdt bij de ouderen de spieren sterk, zorgt voor meer zuurstof toevoer naar de organen, verbetert de conditie en vertraagt het verouderingsproces van de hersenen. De eeuwelingen bewegen hun gehele leven al veel. Het is in elke levensfase effectief om veel te bewegen, echter heeft het beste effect op de gezondheid om op vroege leeftijd aan te leren om veel te sporten en te bewegen. 1

Beweging heeft ook grote invloed op de mentale gesteldheid. De hoeveelheid beweging staat in verbinding met de spirituele overtuigingen van de eeuwelingen op Okinawa. Ze geloven dat je gezondheid en lang leven verkrijgt door het verzorgen van je ' ki' (je levens energie) en door een gebalanceerde levensstijl die in harmonie is met de natuur. Op deze manier zorgt beweging voor versterking van de spieren en hun geloof. Ook vermindert het uitoefenen van sporten zoals karate, dansen en wandelen het stress gehalte, het werkt rustgevend.1

Bron 513 de 84-jarige Fumiyasu Yamakawa doet zijn oefeningen om te trainen voor een jaarlijkse tienkamp20 Flexibiliteit1 Flexibiliteit, ook wel lenigheid genoemd, is het volledig kunnen benutten van de gewrichten. Oftewel de kwaliteit van bewegen. Flexibiliteit is één van de geheimen achter er jong uitzien en je jong voelen. Het helpt bij het verbeteren van functies die we verliezen naarmate we ouder worden, zoals bukken en buigen. Het voorkomt stijfheid. Een goede flexibiliteit op hoge leeftijd verbetert ook het evenwicht en voorkomt dus valpartijen, wat één van de doodsoorzaken van ouderen is.

De eeuwelingen op Okinawa zijn zeer flexibel van lijf voor hun leeftijd. Ze kunnen zelfs voor enige tijd in de kleermaker zit op de grond zitten. Ze trainen dit tijdens het tuinieren. Het buigen en bukken tijdens het tuinieren houdt de ouderen flexibel.

Een andere manier waarop ze dit trainen is het actief zijn, ‘wordt niet lui’ is een uitspraak van deze eeuwelingen. ‘Sta op wanneer dat nodig is’. De eeuwelingen op Okinawa lopen veel heen en weer en gaan vaak van zitten naar staan en andersom. Op deze manier worden de gewrichten goed getraind.

13

http://travel.nationalgeographic.com/travel/happiest-places/blue-zones-okinawa-photos/#/yogojapan_41556_600x450.jpg

21

Aerobe1 Het woord aerobe betekent zuurstof. Het gaat hier om de verbranding van zuurstof in spieren. Hoe sterker en gezonder het hart is, hoe efficiënter het verloop van het zuurstoftransport. Het lichaam heeft zuurstof nodig als brandstof voor energie. Deze zuurstof moet worden opgenomen uit het bloed. Wanneer men Aerobe fit is, pompt het hart veel zuurstofrijk bloed rond in één hartslag. Zo komt de zuurstof snel aan bij de spieren. Wanneer men niet aerobe fit is, moet het hart veel vaker pompen om dezelfde hoeveelheid zuurstof de spieren te laten bereiken, ook de longen moeten harder werken. Dit verhoogt de hartslag en brengt meer slijtage aan het lichaam toe. Gaat bij een klein beetje inspanning de hartslag te hoog, dan ben je niet aerobe fit en moet je je lichaam trainen.

Deze mensen zijn snel buiten adem tijdens het sporten. Het gaat hier vaak om een langdurige activiteit waar de ademhaling en hartslag verhoogd zijn. De meeste mensen verliezen tussen de leeftijd van 20 en 80 jaar meer dan 50 procent van hun cardiovasculaire14 fitheid. Beweging vertraagt dit proces van verlies. De ouderen op Okinawa zijn goed getraind op het aerobe gebied, dit komt door de lange wandelingen die ze vaak maken.

Anaerobe1 Anaerobe, het woord zegt het al. Het gaat hier niet om zuurstof. Het gaat hier niet om een langdurige activiteit waar de ademhaling en hartslag verhoogd zijn, maar om de ontwikkeling van de spieren.

De gemiddelde man ouder dan 65 jaar verliest tien procent van zijn totale spierkracht per decennium. Door middel van oefeningen wordt de grote en de kracht van de spieren verbeterd. De ouderen op Okinawa zijn goed getraind op anaeroob gebied, dit komt mede door de zelfstandigheid die ze nog hebben. Ze tillen en sjouwen zo veel mogelijk zelf. 1 Hoeveelheid benodigde beweging Benodigde beweging per leeftijdscategorie15 Leeftijd

activiteit

Jonger dan 18

Dagelijks 1 uur matig intensieve lichamelijke activiteit, zoals fietsen (16km/u) en joggen, waarbij de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie). Dit op ten minste vijf, bij voorkeur alle dagen van de week.

18 tot 55

Dagelijks een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit, zoals wandelen( 5 km/u) en fietsen (16 km/u), op ten minste vijf, bij voorkeur alle dagen van de week

Ouder dan 55

Dagelijks een half uur matig intensief bewegen, zoals wandelen (4 km/u) en fietsen( 10-12 km/u) en tuinieren.

14

Cardiovasculair betekend met betrekken tot hart en bloedvaten.

30minutenbewegen. (z.j.). Dossier sport & bewegen. Geraadpleegd van http://www.30minutenbewegen.nl/scrivo/asset.php?id=313751 15

22

Vormen van beweging op Okinawa1 De eeuwelingen op Okinawa hebben in hun levensloop verschillende sporten beoefend als dans en karate, op hun oude leeftijd verkrijgen ze hun beweging voornamelijk door tuinieren en wandelen.

Karate Karate is ongeveer 2000 jaar geleden in China ontstaan. Het is verder ontwikkeld op Okinawa als een manier om jezelf te verdedigen, nadat wapens waren verboden tijdens de heerschappij van koning Sho Shin in de 15e eeuw. Vooral in de jongere jaren van de eeuwelingen werd deze sport veel beoefend. Nu zijn er nog enkele eeuwelingen die karate beoefenen.

Dans Veel van de eeuwelingen hebben de traditionele dans van Okinawa sinds ze klein waren aangeleerd gekregen en zijn deze tot op late leeftijd blijven beoefenen. Met het dansen viert men mythes en oude volksverhalen.

Tuinieren Op Okinawa tuinieren de eeuwelingen dagelijks een paar uur om hun tuin op orde te houden. Het is een lichte activiteit waar men onbewust toch veel delen van het lichaam mee traint door middel van het hurken en bukken.

Wandelen Wandelen doen de eeuwelingen bijna iedere dag. Het is niet belastend voor de gewrichten, goed voor hart en bloedvaten, helpt tegen stress en na het eten van een maaltijd bevordert het de spijsvertering.

Toelichting lichaamsbeweging en ziekten

Lichaamsbeweging vermindert de kans op ziekten als obesitas, hart- en vaatziekten, kanker, COPD en diabetes. Inactiviteit (het niet hebben van ten minste 30 minuten matig fysiek lichamelijke activiteit per dag) wordt dan ook steeds vaker gelinkt aan een kortere levensverwachting.16

Bron 6 16

De effecten van beweging op het verbeteren van lichamelijke functies en activiteiten, het voorkomen van ziekten en klachten en het verkleinen van de kans op nadelige gebeurtenissen.

16

Bailey, R., Hillman, C.H., Arent, S., & Petitpas, A. (2013). Physical activity: an underestimated investment in human capital?. Journal of physical activity and health 10 (pp. 289-308)

23

Osteoporose (botontkalking) is een chronische ziekte die vooral bij ouderen voorkomt. Het is een ziekte waarbij in de botten de botmassa en botstructuur afneemt. Het bot wordt lichter en zwakker.

Hierdoor ontstaan sneller breuken in de botten. Wanneer ouderen een botbreuk hebben, vermindert de mobiliteit en levenskwaliteit van de ouderen.

De eeuwelingen op Okinawa hebben opmerkelijk sterke botten voor hun leeftijd. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het feit, dat het risico op heupfracturen bij deze eeuwelingen de helft kleiner is dan bij de gemiddelde Noord Amerikaan.

Vrouwen na de overgang hebben een hoger risico op het krijgen van osteoporose. Factoren die nog meer van invloed zijn op het ontstaan van osteoporose zijn een calcium tekort, vitamine D tekort en een hoge sigaretten- en alcoholconsumptie. Ook een gebrek aan lichaamsbeweging verhoogt het risico op osteoporose aanzienlijk.14

In bron 7 is de invloed van verschillende levensstijlen op het ontstaan van chronische ziekten weergegeven, door middel van theoretische schattingen. De stippellijn geeft het 50 procent kans hebben op het ontstaan van chronische ziekten weer. De rode lijn geeft de kans hierop aan wanneer een persoon regelmatig beweegt, de gele lijn geeft de kans aan wanneer men zich aan de aanbevolen hoeveelheid beweging houdt, de groene lijn de kans voor een persoon die vrijwel zittend leeft en de blauwe lijn geeft de kans op het ontstaan van chronische ziekten aan bij een inactieve levensstijl van een zwaarlijvige.

Bron 717

17

Handschin, C., & Spiegelman, B. M. (2008). Figures and Tables. Geraadpleegd van http://www.nature.com/nature/journal/v454/n7203/fig_tab/nature07206_ft.html

24

Onderzoek Dit onderzoek kan gezien worden als een participerende observatie, het aantal proefpersonen is niet groot genoeg om het een representatief onderzoek te noemen, maar zal wel een beeld scheppen van de levensstijl van de Nederlandse ouderen.

In mijn onderzoek interview ik zeventien 90- plussers. Ik stel ze vragen over hun levensstijl van nu en vroeger. Op deze manier probeer ik erachter te komen of de eeuwelingen van Okinawa en de 90- plussers van Nederland overeenkomsten hebben in de levensstijl. Ik kijk of dit iets te maken kan hebben met de hoge leeftijd die ze behaald hebben. Ook kijk ik of er verbeter punten zijn in de levensstijl van de 90-plussers.Ten slotte onderzoek ik de aanwezigheid van de cultuur van de eeuwelingen op Okinawa op dit moment op Okinawa zelf. Dit doe ik door middel van het interviewen van een bewoonster van Okinawa.

25

Nederland in vergelijking met Okinawa

Levensverwachting

1996

2002

Okinawa Nederland

81.2 77,5

Man: 78 Man: 76

vrouw: 86 vrouw: 80,69

De levensverwachting van de gemiddelde Nederlander ligt in 1996 3,7 jaar lager dan Op Okinawa. In 2002 ligt de levensverwachting van de man gemiddeld 2 jaar lager en die van de vrouw 5,3 jaar.18 Het deel van de resterende levensverwachting dat men ervaart als in goede gezondheid voor 50 jarigen is in Nederland 20,8 jaar voor mannen en 21,2 jaar voor vrouwen.19 Op Okinawa liggen deze getallen hoger.

In Nederland liggen de sterfte en geboortecijfers relatief laag. Het aantal 65 plussers in vergelijking met de rest van de bevolking neemt toe. Dit proces noemen we vergrijzing. In 2012 was 16 procent van de totale bevolking in Nederland 65-plusser, waarvan 25 procent 80-plus is. De verwachting is dat in 2040 26 procent van de totale bevolking 65-plus is, waarvan 33 procent 80-plus.20 Eeuwelingen

aantal

Okinawa Nederland

1 op de 2000 personen is eeuweling 1 op de 7681 personen is eeuweling

Op 1 oktober 2014 telde Nederland onder de bevolking van 16,9 miljoen bijna 2200 inwoners van 100 jaar of ouder. Op Okinawa wonen 740 eeuwelingen onder de 1,3 miljoen inwoners. In verhouding met Okinawa ligt het aantal eeuwelingen in Nederland lager.21

18

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=37360ned&D1=a&D2=a&D3=01,11,21,31,41,51,66&D4=0,10,20,30,40,50,56-l&HD=090710-1550&HDR=G1,T&STB=G2,G3 19 http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/gezondheid-welzijn/cijfers/extra/resterende-gezonde-levensverwachting.htm 20http://www.nationaalkompas.nl/bevolking/vergrijzing/toekomst/ 21 http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-4149-wm.html

26

Mentaal 1. Heb een doel in je leven 2. Richt een moai op, behoud sociale netwerken 3. Houd een positieve levensinstelling

Sociale contacten Sociale contacten Veel

14

Matig

3

Weinig

0

Veel Matig Weinig

Op Okinawa vervullen onder andere de leden van een moai en het hebben van familie de rol van sociale contacten. De eeuwelingen halen hieruit voldoende sociale interactie. Van de ge誰nterviewde 90-plussers heeft 82,4 procent aangegeven veel sociale contacten te hebben. 17,6 procent heeft aan gegeven een matig sociaal netwerk te hebben, dit houdt in dat de persoon aangeeft minder contact te hebben dan gewenst met zijn of haar sociale contacten. Geen van de ouderen geeft aan te weinig sociale contacten te hebben. Het merendeel heeft dus een grote verscheidenheid aan sociale contacten. 17,6 procent van de 90-plussers heeft zelfs nog een levenspartner. Ook blijkt dat geen van de ge誰nterviewde zich eenzaam of ongelukkig voelt en allemaal hebben ze een optimistische levenshouding.

Geloof Gelovig

13

Niet gelovig

4

Van de 17 90-plussers gaven vier aan niet gelovig te zijn, 13 gaven aan gelovig te zijn. Hiervan gaven 11 aan gereformeerd te zijn en twee katholiek. Het protestantse geloof, nu samengevoegd in de PKN (Protestantse Kerk Nederland), was vroeger onderverdeeld in meerdere kerken, waaronder de gereformeerde kerk. Het protestantisme en katholicisme zijn stromingen binnen het christendom.

27

Opvallen was dat de oudste vrouw die ik gesproken heb(98 jaar) ook mentaal ĂŠĂŠn van de fitste was.

Wat bij haar uit het interview naar voren kwam was dat zij leeft voor haar geloof. Het geloof speelt zon grote rol in haar leven, dat dit het fit houden van de mentale gesteldheid zeker positief kan hebben beĂŻnvloed.

Conclusie Net als de eeuwelingen op Okinawa hebben de 90-plussers voldoende sociale interactie en geven aan niet eenzaam te zijn. Dit verlaagd de kans op stress en de daarbij horende klachten. 94,1 procent van de 90-plussers geeft dan ook aan nooit last van hevige stress gehad te hebben. Ook hebben beide groepen een optimistische levensinstelling.

Het geloven dat het merendeel van de 90-plussers heeft en het hebben van sociale contacten is nog een overeenkomst met de eeuwelingen op Okinawa. Het geeft de 90-plussers een doel in het leven.

Dit zorgt voor een positieve levensinstelling en verhoogt de kans op het langer mentaal fit te blijven.

28

Voeding 4. Eet voornamelijk plantaardig voedsel 5. Ga tuinieren/ leg een kruidentuin aan 6. Eet meet soja

De jaren 1929 tot 1940 in Nederland worden de crisisjaren genoemd. Veel geld was er niet in deze tijd. Dit geven de geïnterviewde ouderen zelf ook aan. Op de vraag ‘heeft u veel gesport in uw jongere jaren?’ antwoorden veel dan ook met ‘nee we hadden geen geld om op een sport te gaan’.

Op 15 mei 1940 namen de Duitsers Nederland in. De oorlogstijd was nu voor de inwoners van Nederland ook echt begonnen. Producten werden schaarser, zo ook voedingsmiddelen. Het distributiesysteem werd ingesteld voor een eerlijke verdeling van de aanwezige middelen over de bevolking. Vanaf 1930 werd het eerste voedingsmiddel(suiker) op de bon gezet. In de tijd hierna gingen vrijwel alle voedingsmiddelen op de bon. Ondanks het minder worden van de dagelijkse voedselinname blijkt toch dat de inwoners van Nederland een gezonder dieet hadden dan voor de oorlog. In de oorlog at men minder vet en kreeg meer vitaminen binnen. Ook aten werklozen en armen beter dan in de jaren voor de oorlog. Echter hadden de inwoners door dit dieet wel een tekort aan dierlijke vetten.22 De hongerwinter die van november 1944 tot april 1945 duurde heeft de 90-plussers niet getroffen.

Dit komt omdat deze vooral in het Westen van Nederland afspeelde en de geïnterviewde 90-plussers in het Noorden woonden.

Het gebied ten noorden van de grote rivieren in Nederland werd bevrijd op 6 mei 1945.23 In de jaren ’50 na de oorlog vond er opbloei van de economie en groei van de welvaart plaats. De eetgewoonten veranderden. Met de tijd is men meer gemaksvoedsel gaan eten. Het huidige dieet van de Nederlandse ouderen bevat dan ook veel verzadigde vetten en het 100 procent vol eten en snoepen tussen de maaltijden is er ook niet meer uit weg te denken.

Er zou dus gezegd kunnen worden dat de ouderen in tijden van crisis en oorlog zich hebben gehouden aan de spreuk ‘hara hachi bu’. De mogelijkheid om je bij elke maaltijd 100 procent vol te eten was er gewoonweg niet.

22

23

*Gerard Trienekens, 'Voedsel en honger in oorlogstijd' (Amsterdam, 1985)

Wikipedia. (z.j.). Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederland_in_de_Tweede_Wereldoorlog

29

Van de 90-plussers heeft 94,1 procent aangegeven iedere dag groente te eten. 5,9 procent heeft aangegeven 5 dagen in de week groente te eten. Groente is een uitstekende bron van Vitamine C, antioxidanten en ongeraffineerde koolhydraten. Op Okinawa is groente de basis van het dieet.

Geen van de ouderen kende het product Tofu, wat vol flavono誰den zit. Echter geeft 64,7 procent aan dagelijks thee te drinken. Thee is ook een goede bron van Flavono誰den.

Vlees consumptie

Veel Normaal weinig Nooit

Veel

vlees 3 8 4 2

Normaal

weinig Nooit

Van de 90-plussers eet 17,6 procent veel (dagelijks) vlees. 47,1 procent geeft aan een normale hoeveelheid vlees te eten( 3 keer per week ), 23,5 procent geeft aan weinig vlees te eten( minder dan 2 keer in de week) en de laatste 11,8 procent geeft aan nooit vlees te eten.

Rookgedrag Rookt nooit gerookt Vroeger gerookt, nu niet meer

Roken 0 15 2

Rookt nooit gerookt Vroeger gerookt, nu niet meer

Geen van de 90-plussers rookt . 88,2 procent van hen geeft aan nooit gerookt te hebben en 11,8 procent geeft aan vroeger voor een korte periode gerookt te hebben. Het feit dat de 90-plussers nooit of weinig hebben gerookt in hun leven kan een rol gespeeld hebben in het behalen van hun leeftijd. Ze hebben de kans op bepaalde ziekten als longkanker niet vergroot door te gaan roken.

30

Drankgebruik Drinkt

Drinkt Nooit gedronken Vroeger gedronken, nu niet meer

Drank gebruik 1 15 1

Nooit gedronken

Vroeger gedronken, nu niet meer

Van de 90-plussers drinkt 5,9 procent nog dagelijks een glas alchohol.88,2 procent heeft nooit alcohol gedronken in zijn of haar leven. De andere 5,9 procent heeft vroeger wel alcohol gedronken maar drinkt nu niet meer. De alcohol die gedronken wordt door de ouderen is Rode wijn. Te veel alcohol is nooit gezond, maar uit onderzoek is gebleken dat in rode wijn een stof zit die beschermd tegen de nadelige effecten van vet eten, zo helpt het bij het voorkomen van hart- en vaatziekten.24 Net als op Okinawa drinkt dus het grootste deel van de 90-plussers geen alcohol.

Conclusie De overeenkomsten tussen de 90-plussers en de eeuwelingen zijn dat de 90-plusser een deel van hun leven volgens het gezegde ‘hara hachi bu’ geleefd hebben. Dat hun hoofdmaaltijd ook voor een groot deel uit groente bestaat, dat ze niet roken of alleen kort gerookt hebben, dat de consumptie van alcohol laag ligt en dat er indien er wel alcohol gedronken word het rode wijn is.

De Nederlandse 90-plussers kennen het product tofu niet, terwijl dit op Okinawa de grootste bron van flavonoïden is. Echter drinkt de meerderheid van de ouderen wel dagelijks thee, wat ook een uitstekende bron van flavonoïden is.

De vleesconsumptie van de 90-plussers licht gemiddeld een stuk hoger dan die van de eeuwelingen op Okinawa. 64,7 procent van de 90-plussers geeft aan meer dan 3 keer in de week vlees te eten. Een verbeter punt voor de 90-plussers zou zijn dat de vleesconsumptie geminderd word, om zo de risico’s op verschillende soorten kanker te verkleinen.

24

Cell Metabolism. (2011, 2 oktober). Calorie Restriction-like Effects of 30 Days of Resveratrol Supplementation on Energy Metabolism and Metabolic Profile in Obese Humans. Geraadpleegd van http://www.cell.com/cellmetabolism/abstract/S1550-4131(11)00386-X

31

Vitamine D 7. Geniet van de zon

Of de huid vitamine D kan opnemen uit de zon wordt bepaald door de zonnekracht. Deze moet hoger dan 3 zijn. Oktober tot en met maart is de zonnekracht in Nederland onder de 3 en dus te zwak om hieruit vitamine D te kunnen opnemen. In de overige maanden is de zonnekracht wel boven de 3.

Factoren van invloed op Zonnekracht

Okinawa

Nederland

De breedtegraad

26° 30′ Noorderbreedte 127° 56′ Oosterlengte

52° 13′ Noorderbreedte 5° 29′ Oosterlengte

De hoogte van de zon aan de hemel

Dagelijks > 45° boven de horizon

De hoogte van de zon boven de zeespiegel

Bergachtig gebied

Herfst/winter: tussen de 14,3° en 38.4° Lente/zomer: tussen de 38,1° en 61,2°25 Laag land

Wanneer een land boven de 52e breedtegraad ligt is de zon in de winter te zwak om vitamine D aan te maken in de huid. In Nederland, gelegen op de 52e breedtegraad, is het dus in de gehele winter niet mogelijk om vitamine D op te op te nemen uit het zonlicht.

De zon moet minimaal 45° boven de horizon staan om vitamine D in de huid te kunnen opnemen. In Nederland is de zonnestand gedurende de winter en herfst tussen de 14,3° en 38.4° Dus te laag om vitamine D in de huid te kunnen opnemen. In de lente en de zomer is de zonnestand tussen de 38,1° en 61,2°. In de zomer is het indien midden op de dag voor ons mogelijk om vitamine D produceren.

Hoe hoger de ligging, hoe schoner de lucht en des te korter de afstand is die de zonnestralen moeten afleggen om de aardbodem te bereiken. In de bergen zijn de stralen dus krachtig. In Nederland, op zeeniveau, moeten de zonnestralen een langere afstand afleggen en zijn ze dus minder krachtig.

25

Weerstationuithoorn. (z.j.). zonnestand. Geraadpleegd van http://www.weerstationuithoorn.nl/weer/zonnestand.htm

32

Factoren die de vitamine D opname negatief be誰nvloeden Levensstijl Obesitas Glas huidskleur

Okinawa

Nederland

Veel buitenshuis Weinig zonbescherming Zeer laag percentage van de bevolking Veel buitenshuis

veel binnenshuis Veel zonbescherming 48,3 % van de totale bevolking heeft obesitas26 Veel binnenshuis Verschillende afkomsten

Aziatische afkomst. Huid bevat veel melanine

Levensstijl en glas Nederlanders leven veel binnenshuis, werken bijna altijd binnen en ook in verband met de weersomstandigheden zijn Nederlanders niet vaak buiten te vinden. De ramen waardoor de zon dan eindelijk naar binnen schijnt blokkeren de straling uit het zonlicht die wij nodig hebben om vitamine D aan te maken.

Wanneer in de warmere maanden de zon wel flink schijnt beschermen we onze huid vaak met kleding of zonnebrand, terwijl dit juist de aanmaak van vitamine D in de huid tegengaat.

Obesitas In 2002 kampte 48,3 procent van de gehele Nederlandse bevolking met obesitas. De grote hoeveelheid vetweefsel kan de toevoer van vitamine D naar andere organen blokkeren.

Huidskleur In Nederland leven velen culturen samen, er leven dus mensen met verschillende huidskleuren. Hoe donkerder de huid hoe meer melanine er aanwezig is in de huid. Deze stof beperkt de aanmaak van vitamine D in de huid.

De kans dat bij een inwoner van Nederland een vitamine D tekort ontstaan is dus groot. Zo blijkt dat bijna de helft van alle 65- plussers in Nederland een vitamine D tekort heeft.27

33

26

www.nationaalkompas.nl

27

Tekort aan vitamine D 65-plussers" - Telegraaf voorpagina 21 december 2005

Vaak Weinig niet

Buitenshuis 2 13 2

Van de 90-plussers komt 11,8 procent vaak (meer dan vijf keer per week) buiten. 76,4 procent van de 90plussers komt weinig(2 of minder keer per week) buiten. De andere 11,8 procent komt bijna niet meer buiten.

Wanneer men buiten is, is dit meestal voor 30 รก 40 minuten.

De ouderen hebben sowieso al een groot risico op een vitamine D tekort, ook het feit dat het verkrijgen van vitamine D in Nederland uit de zon in de winter al is uitgesloten verhoogd het risico. In de overige maanden is het mogelijk om vitamine D in de huid op te maken uit de zon, maar alleen midden op de dag en zonder teveel zonbescherming. Degene die weinig en niet buitenkomen(88,2 procent) hebben een verhoogd risico op een vitamine D tekort. Dit kan leiden tot spierzwakte en botontkalking, wat een factor is die meespeelt in het minder gezond oud worden dan de eeuwelingen op Okinawa. Een oplossing voor het risico op een tekort zou zijn dat de ouderen voedingssupplementen met vitamine D slikken die dit tekort aanvullen.

Conclusie De eeuwelingen op Okinawa hebben een nihil kans op een Vitamine D tekort, dit wordt veroorzaakt door de gunstige ligging van Okinawa, door de voeding die ze eten en door hun levensstijl. De 90 plussers in Nederland hebben daarentegen een groot risico op een vitamine D tekort. Dit is een factor die meespeelt in het minder gezond oud worden dan de eeuwelingen op Okinawa en is dus een verbeterpunt voor de 90-plussers.

34

Beweging Punt 8. Blijf actief Punt9. Ga tuinieren

hoeveelheid beweging tijdens de levensloop

Veel

Hoeveelheid beweging tijdens de levensloop 9

Matig

7

Weinig

1

De eerste levensfase van de 90-plussers bevond zich in de crisisjaren en de oorlog. Er was in deze jaren dan ook geen geld aanwezig om een sport te beoefenen. Wel hebben veel van hen lichamelijk intensieve arbeid verricht, bijvoorbeeld door het werken op de boerderij. Het beoefenen van sporten in de levens van de 90-plussers begon dan ook in de jaren ’50 toen de welvaart en economie van Nederland weer groeide.

Uit de interviews blijkt dat 52,9 procent van de 90-plussers vroeger meerdere sporten heeft beoefend en dit tot op late leeftijd is blijven doen. 41,2 procent heeft aangegeven matig te bewegen, zij hebben in hun levensloop één of geen sport uitgeoefend maar hebben wel een beroep uitgeoefend dat lichamelijk erg intensief was, bijvoorbeeld het zijn van boerin. 5,9 procent van de 90plussers heeft aangeven vroeger weinig bewogen te hebben en geen beroep gehad te hebben dat vroeg om het verrichten van lichamelijk intensieve arbeid.

35

Veel Matig

weinig

hoeveelheid beweging momenteel

Veel Matig

Veel matig Weinig

Beweging nu 3 3 11

weinig

Van de 90-plussers heeft 17,6 procent heeft dagelijks een half uur matig intensieve beweging28(veel), de andere 17,6 procent heeft 5 dagen in de week een half uur matig intensieve beweging(matig) en de overige 64,8 procent heeft minder dan 2 dagen in de week een half uur matig intensief(weinig).

De activiteiten onder de ouderen die het meest genoemd werden waren wandelen, tafelgym en ouderengymnastiek.

De twee Nederlandse eeuwelingen die ik heb gesproken, hebben een onderlinge overeenkomst die bij de 90-plussers onder de 100 niet in deze mate voorkwam. Beide eeuwelingen hebben tijdens de levensloop en tot op opvallend late leeftijd extreem veel gesport. Ook zijn ze in vergelijking met de andere ouderen nog zeer actief voor hun leeftijd. Ze hebben hun gehele leven meerdere sporten beoefend. EĂŠn van hen heeft tot op zijn 90ste levensjaar nog meegedaan aan de Elfstedentocht op de fiets. Hieruit zou geconcludeerd kunnen worden dat het uitoefenen van beweging tijdens de gehele levensloop de levensduur kan verlengen.

Conclusie Het meerdendeel,52,9 procent, van de ouderen heeft in zijn of haar leven genoeg gesport..41,2 heeft in mindere mate gesport, maar nog steeds voldoende om hier lichamelijke voordelen uit te halen.

Net als bij de eeuwelingen op Okinawa is beweging tijdens de levensloop een factor geweest die heeft geholpen bij het bereiken van de hoge leeftijd van de 90-plussers.

Het merendeel, 64,8 procent, beweegt momenteel te weinig. De kans op zwakke botten en spieren wordt hierdoor vergroot. Dit werkt het oud worden zonder lichamelijke ongemakken tegen en kan dus gezien worden als een verbeterpunt voor de 90-plussers.

28

Onder matig intensieve beweging verstaan we activiteiten als wandelen (4 km/u), fietsen( 10-12 km/u) of tuinieren.

36

Uitspraken

Ik heb de 90-plussers de vraag gesteld wat volgens hun het geheim is tot het behalen van een hoge leeftijd. De volgende antwoorden kwamen hieruit.

-

Blijf altijd voor anderen zorgen, denkt niet alleen aan jezelf.

Houd altijd een fleurige en positieve levensinstelling.

Blijf zoveel mogelijk zelf doen.

Beweging is het geheim tot ouder worden Behoud veel sociale contacten.

Geniet van het leven.

Goed eten en altijd op tijd naar bed.

Zorg dat je nooit medeleven met jezelf krijgt, want dan leg je de focus op het negatieve.

Het zit in de genen.

Ten slotte een aantal mooie uitspraken uit de gesprekken met de 90-plussers. ‘ ik heb nooit gerookt, alleen op Bevrijdingsdag’ ‘ geniet van het leven met een glaasje rode wijn’ ‘ ik ben 101 en een half jaar oud ‘ ‘ ik ben een meisje, daar begint het toch allemaal mee’

37

Interview bewoonster Okinawa Yumi Toma is een bewoonster van Naha, de hoofdstad van Okinawa. Als uitwisselingsstudente bij mij op school is ze een jaar lang in Nederland geweest. Ze valt onder de nieuwe generatie. In dit interview met haar heb ik geprobeerd meer te weten te komen over Okinawa zelf, over de waarheid van de feiten die ik in mijn literatuur onderzoek heb verwerkt en heb ik geprobeerd een beeld te krijgen van de nieuwe generatie van Okinawa.

Uit het interview blijkt dat het feit dat het grote aantal eeuwelingen dat op Okinawa leeft nog erg betrokken is bij de rest van de bevolking klopt, Yumi verteld over dat ouderen dagelijks wandelingen maken door de parken. Zelf kent ze ook een aantal eeuwelingen, één daarvan is haar overgroot oma, die binnenkort 101 jaar oud word.

De ouderen leven tot op late leeftijd bij hun familie, wanneer ze de 80 passeren verhuizen ze vaak naar verpleging tehuizen.

De spreuk ‘hara hachi bu’ wordt dezer tijd nog steeds gebruikt op Okinawa.

Wanneer ik vroeg naar voedingsmiddelen die erg veel gegeten worden op Okinawa wees Yumi me direct op Tofu, het wordt bijvoorbeeld veel gegeten met rijst bij het ontbijt en belegd een groot deel van de dagelijkse voedsel inname.

Voedingsmiddelen die op dit moment erg populair zijn op Okinawa zijn: -

tofu Go-ya chanpuru. Go-ya is een bittere meloen die vooral in de zomer wordt gegeten.

Tofu Go-ya chanpuru is een wok gerecht met tofu en Go-ya. go-ya chips natto(slijmerige sojabonen) Hechima( een soort komkommer)

Volgens Yumi ligt het grootste verschil tussen Nederlanders en bewoners van Okinawa in de eet gewoonten. Nederlanders eten vrijwel altijd hetzelfde tijdens hun ontbijt en lunch. Op Okinawa is de variatie tussen voedingsmiddelen veel groter. Het is daar dan ook absoluut niet normaal om elke dag met dezelfde soort maaltijd te ontbijten en/of lunchen.

Sociale contacten spelen nog steeds een grote rol in de cultuur op Okinawa. Vele mensen zijn nog steeds lid van een moai. Ook verteld Yumi over een ‘kominkan’ dit is een plek in een gebied waar mensen kunnen samenkomen. Vooral veel ouderen gaan naar deze kominkan om hier hun vrienden te ontmoeten.

Ook het geloof speelt nog een grote rol in de cultuur op Okinawa. Yumi verteld dat er enkele boeddhisten en christenen zijn, maar niet in zulke grote aantallen als in Nederland. De meeste mensen vereren hun voorouders. Op Okinawa geloofd men dat wanneer iemand overlijd, zijn of haar geest naar god gaat, naar een mythische plek genaamd ‘nirai kanai’.

De nieuwe generatie zou bloot gesteld worden aan meer gemakken als snackbars en moderne middelen. Echter blijkt uit het interview dat dit in vergelijking met de westerse landen erg mee valt.

Veel snackbars zijn er niet in Naha, echter zijn er wel veel zogenoemde ‘gemakswinkels’ waar kant en klare maaltijden worden verkocht. Wel wordt er meer gebruik gemaakt van moderne vervoersmiddelen. Veel gefietst zoals in Nederland wordt er niet. Jongeren gaan bijvoorbeeld elke dag met de bus naar school.

Populaire sporten onder de nieuwe generatie zijn handbal, basketbal, zwemmen en karate.

38

Conclusie

Uit het onderzoek is gebleken dat er wel degelijk overeenkomsten zijn tussen de levensstijl van 90plussers in Nederland en de eeuwelingen op Okinawa. Deze kunnen dan ook een rol hebben gespeeld in het behalen van de hoge leeftijd van de 90-plussers. Hieronder zet ik de overeenkomsten tussen het merendeel van de 90-plussers en de eeuwelingen op Okinawa op een rij.

1. Het hebben van veel sociale interactie, sociale contacten en geen gevoel van eenzaamheid hebben.

2. Het hebben van weinig stress.

3. Het hebben van een geloof.

4. Het hebben een optimistische levensinstelling.

5. Het in een deel van hun levensloop gehouden hebben aan de ‘eten tot je 80 procent vol zit ‘ regel.

6. Het dagelijks eten van groente.

7. Het dagelijks drinken van thee.

8. Het niet consumeren van alcohol.

9. Het niet roken.

10. Het veel sporten tijdens de levensloop, soms zelfs tot op zeer hoge leeftijd.

Echter is uit het onderzoek gebleken dat de Nederlandse 90-plussers een aantal essentiële punten uit de levensstijl van de eeuwelingen op Okinawa, die het gezond oud worden positief beïnvloeden niet naleven. Hieronder zet ik de verbeter punten op een rij.

1. De vleesconsumptie ligt te hoog.

De oplossing hiervoor zou het verminderen van de vleesconsumptie zijn.

2. De 90-plussers komen momenteel te weinig buiten.

De oplossing zou zijn het dagelijks buiten komen of het slikken van voedingssupplementen die vitamine D bevatten.

3. De 90-plussers bewegen momenteel te weinig.

Ze zouden meer kunnen gaan bewegen door indien mogelijk dagelijks een wandeling te maken of vaker deel te nemen aan georganiseerde sport activiteiten voor ouderen.

Uit het interview met Yumi is gebleken dat de 9 succespunten uit de levensstijl van de eeuwelingen nog steeds worden nageleefd op Okinawa. Zo blijven ouderen actief in de samenleving, wordt er nog steeds zeer gevarieerd gegeten en is Tofu nog steeds één van de meest gegeten voedingsmiddelen op Okinawa. Ook word de spreuk ‘hara hachi bu’ nog steeds veel gebruikt. De eeuwelingen hebben veel sociale interactie door middel van een moai en ontmoeten ze bij de kominkan. Ook blijkt de invloed van modernisering op de nieuwe generatie mee te vallen.

39

Nawoord

Zelf heb ik veel plezier gehaald uit het maken van dit profielwerkstuk. Het leren over de levensstijl van eeuwelingen in een andere cultuur en gebied op de wereld en het ontmoeten van de 90-plussers in Nederland en leren over de manier waarop zij leven heeft mij een stuk wijzer gemaakt. Wat naar voren kwam uit het literatuur onderzoek is dat de ouderen op Okinawa als belangrijk worden gezien in hun cultuur, dit vindt ik een erg mooi gegeven. Door het contact met de Nederlandse 90-plussers heb ik geleerd dat dit zeer wijze mensen zijn met veel levenservaring, waar andere mensen nog veel van kunnen leren.

40

Dankwoord Het maken van dit profielwerkstuk zou zonder de hulp van anderen niet zijn gelukt. Hierbij wil ik dan ook de volgende personen bedanken.

Ten eerste wil ik mijn PWS begeleider meneer van der Veen bedanken voor de hulp gedurende het proces van het maken van het profielwerkstuk. Ten tweede wil ik Yumi Toma bedanken voor het mogen interviewen van haar.

Ten slotte wil ik alle 90-plusser bedanken die ik heb mogen interviewen. Zonder deze mensen was het voor mij niet mogelijk geweest het onderzoek uit te voeren en het profielwerkstuk tot een goed einde te brengen.

41

Bronvermelding Gebruikte bronnen voorkant: Nationalgeographic. (z.j.). Blue Zone Photos: Okinawaâ&#x20AC;&#x2122;s Secrets of Longevity. Geraadpleegd van http://travel.nationalgeographic.com/travel/happiest-places/blue-zones-okinawaphotos/#/seaweed-japan_41551_600x450.jpg Orange smile. (z.j.). nederland kaart. Geraadpleegd van https://www.orangesmile.com/maps/europe/nederland-kaart.htm Time2pics. (z.j.). Various Maps of Okinawa Japan. Geraadpleegd van http://www.time2pcs.com/sidebar/side-okinawa%20maps.htm CNN. (z.j.). land of the elderly. Geraadpleegd van http://www.churchfitness.com/2014/09/the-cnn10-healthiest-cities/ Petapixel. (z.j.). Happy At One Hundred: Emotive Portraits of Centenarians. Geraadpleegd van http://petapixel.com/2012/01/13/happy-at-one-hundred-emotive-portraits-of-centenarians/ Photo dante. (z.j.). photo dante. Geraadpleegd van https://www.flickr.com/photos/bydante/10640665545 Bronnen literatuur onderzoek en onderzoek ( rood genummerd in tekst , bijvoorbeeld 1 2 3 etc.)

1. Willcox, B. J., Willcox, C., & Suzuki, M. (2001). The Okinawa Program. New york, Amerika: Three rivers press.

2. Wikipedia. (2015). Slag om Okinawa. Geraadpleegd van 2. https://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_om_Okinawa 3. Buettner, D. (2015, 6 juli). Why Japan's Longest-Lived Women Hold the Key to Better Health.

Geraadpleegd van http://www.huffingtonpost.com/dan-buettner/okinawa-bluezone_b_7012042.html 4. De Meere, F., & Huygen, A. (2008). De invloed en effecten van sociale samenhang. Geraadpleegd van http://www.verweyjonker.nl/doc/vitaliteit/De%20invloed%20en%20effecten%20van%20sociale%20sa menhang_1169.pdf

5. Blue zones artikel Floris Smits - feedbak ronald.docx 6.

Stress centrum. (z.j.). wat is stress ? Geraadpleegd van http://www.psychischegezondheid.nl/wat-isstress

7. Doornen, L. (z.j.). Stress: mind the body. Geraadpleegd van http://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/assets/sites/6/Doornen-L.-van.-2000.-Stress-mind-the-body.De-Psycholoog-3-114-118..pdf

8. Willox, J. (2007). Caloric Restriction, the Traditional Okinawan Diet, and Healthy Aging.

Geraadpleegd van http://www.okicent.org/docs/anyas_cr_diet_2007_1114_434s.pdf 9. World Health Organisation(WHO). (2015). Q&A on the carcinogenicity of the consumption of red meat and processed meat. Geraadpleegd van http://www.iarc.fr/en/mediacentre/iarcnews/pdf/Monographs-Q&A_Vol114.pdf 10. Nationaal kompas Volksgezondheid. (2014, 23 juni). Wat zijn de gezondheidsgevolgen van roken? Geraadpleegd van

42

11.

12.

13.

14.

43

http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/leefstijl/roken/wat-zijn-demogelijke-gezondheidsgevolgen-van-roken/ Weather Park. (z.j.). Average Weather For Okinawa, Japan. Geraadpleegd van https://weatherspark.com/averages/33303/Okinawa-Okinawa-Prefecture-Japan Voedingscentrum. (z.j.). Vitamine D. Geraadpleegd van http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-d.aspx vitamine d en zonlicht (1).doc Nationaal kompas. (2014, 23 juni). Welke factoren be誰nvloeden de kans op osteoporose?

Geraadpleegd van http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-enaandoeningen/bewegingsstelsel-en-bindweefsel/osteoporose/welke-factoren-beinvloedende-kans-op-osteoporose/

Bijlage 1 Portie grote Inhoud maten 1 cup = 0.25 Liter29 1 Eetlepel = 14 gram1 1 Theelepel = 5 gram1 Groenten

Rauwe bladgroente Andere gekookte of rauw gesneden groente Groente sap

Granen

Gekookte rijst of pasta Cornflakes brood Gesneden, gekookt of fruit uit blik Appel of banaan (of ½ grapefruit) Vruchten sap Dierlijk: Kaas met een verlaagd vetgehalte Melk met een laag vetgehalte Yoghurt met een laag vetgehalte

Fruit

Calcium rijke voeding

Vegetarisch: Tofu Zeewier waterkers

½ cup 28 gram 1 snee ½ cup 1 stuk ¾ cup 42 gram 1 cup 1 cup

84 gram 1/3 cup ½ cup

Flavonoïde rijke voeding

gemalen lijnzaad gekookte bonen of peulvruchten tofu soja noten miso soep cranberry sap miso pasta arrowroot poeder gesneden uit

1 eetlepel ½ cup 84 gram 2 eetlepels ¾ cup ¾ cup 1 theelepel 1 eetlepel ¼ cup

Omega-3 rijke voeding

Gemalen lijnzaad Gesneden walnoten Gekookte vis Ei Tofu Koolzaadolie lijnzaadolie Gekookt gevogelte Gekookt mager vlees ei

1 eetlepel 2 eetlepels 84 gram 1 stuk 84 gram 1 theelepel 1 theelepel 56-84 gram 56-84 gram 1 stuk

Vlees, gevogelte en ei

29

44

1 cup ½ cup ¾ cup

http://www.asknumbers.com/CupToLiter.aspx

Bijlage 2 EnquĂŞte ouderen Ik stel de ouderen de vragen en laat ze hier zelf over vertellen. Achteraf haal ik uit deze verhalen de antwoorden en deel deze in in de maatstaven.

Gezondheid Hoe is het met uw gezondheid gesteld ?(ziekten) Naar eigen zeggen Ziekten: eigen invullen Heeft u meerdere familieleden die een hoge leeftijd ( boven 90 ) hebben bereikt ?

Ja, namelijk nee Heeft u veel stress gehad in uw levensloop ?

Ja/nee Beweging Heeft u in uw levensloop veel gesport ?

Veel = Vele sporten beoefend, en dit tot op late leeftijd blijven doen.

Matig = amper gesport, wel dagelijkse lichamelijk inspannende activiteiten.( bijvoorbeeld, werken op de boerderij) Weinig = Buiten de dagelijkse activiteiten niet gesport.

Hoeveel beweegt u nu nog ?

Veel = dagelijks een half uur matig intensieve beweging(zoals wandelen (4 km/u) en fietsen( 10-12 km/u) en tuinieren.) matig = een half uur matig intensief bewegen(zoals wandelen (4 km/u) en fietsen( 10-12 km/u) en tuinieren.), 5 dagen in de week weinig = een half uur matig intensief bewegen(zoals wandelen (4 km/u) en fietsen( 10-12 km/u) en tuinieren.), minder dan 2 dagen in de week Buiten komt u nu nog vaak buiten ?

Vaak: meer dan 5 keer in de week

45

weinig: minder dan 2 keer in de week Niet: Bijna niet tot nooit mentaal Heeft u veel sociale contacten ?

Veel = De persoon geeft aan dat hij of zij veel familie en of vrienden heeft. Dat hij of zij hier genoeg contact mee heeft.

Matig = De persoon geeft aan minder contact te hebben dan gewenst met zijn of haar sociale contacten.

Weinig = De persoon geeft aan dat hij of zij amper sociale contacten heeft en dat dit wel zou willen hebben.

Voelt u zich wel eens eenzaam ?

Ja/nee Bent u gelovig ?

Ja, namelijk nee Bent u optimistisch ?

Ja/nee Voeding Hoeveel vlees eet u in de week ? veel: elke dag normaal: 3 keer per week weinig: minder dan 2 x week geen: nooit Hoeveel groente eet u in de week ? veel: iedere dag normaal: 5 dagen in de week weinig: minder dan 2 dagen in de week geen: nooit Eet u wel eens Tofu ? zo ja, hoe vaak eet u het?

46

Ja Hoe vaak: nee drinkt u dagelijks thee ? ja/nee Roken Rookt u of heeft u gerookt ?

Ja = rookt nu Vroeger = vroeger, nu niet meer Nooit= nooit gerookt

Drank Drinkt u of heeft u gedronken ? Zo ja, wat drinkt u zoal ?

Nooit = nooit gedronken Soms= minder dan 2 glazen per week Soort drank: Vaak= drinkt dagelijks Soort drank: Vroeger= vroeger gedronken, nu niet meer.

Soort drank:

Beroep/hobby Wat was het beroep dat u beoefende ?

Eigen invulling Heeft u hobbyâ&#x20AC;&#x2122;s ?

Ja, namelijk nee Het geheim Waarom denkt u zelf dat u al zo oud bent geworden ?

Eigen invulling Mate zelfstandigheid Goed: eigen zeggen

47

Slecht : eigen zeggen

Bijlage 3 Resultaten interviews

Ge誰nterviewde 90-plussers

1. Mevrouw H. Leeftijd: 91

11. Meneer B. leeftijd: 96

2. Meneer V. Leeftijd: 102

12. Mevrouw C. leeftijd: 94

3. Mevrouw d. J. Leeftijd: 95

13. Mevrouw S. leeftijd: 90

4. Mevrouw B. Leeftijd: 93

14. Mevrouw W. leeftijd : 98

5. Mevrouw L. leeftijd: 94

15. Meneer H. leeftijd: 101

6. Mevrouw d.W. Leeftijd:93

16. Mevrouw H. leeftijd: 91

7. Mevrouw v.d. M. Leeftijd: 91

17. Mevrouw S. leeftijd: 92

8. Mevrouw d.J. Leeftijd: 93 9. Mevrouw c. leeftijd: 92 10. Mevrouw B. leeftijd: 93

48

gezondheid 1.

stress

3.

4.

5.

6.

7.

8.

49

eenzaam

Slecht - Reuma - Diabetes - Slecht gehoor - Verstopte bloedvaten -hartkwalen Redelijk, - slecht ziend - hard horend - alzheimer Goed, - alzheimer - slecht gehoor

Kritiek

Redelijk, -slechte longen -slecht hart

Goed

Dementerend

buiten

beweging

niet nee

2.

Sociale contacten veel

nee

levensloop: matig Nu: Weinig

matig

nee

weinig

nee

nee

nee

nee

Nee

nee

veel

veel

veel

veel

Veel

matig

nee

nee

nee

nee

nee

nee

weinig

niet

veel

Weinig

weinig

Redelijk gezond geestelijk en lichamelijk. Op ouderdomskwal en na

nee

weinig

9.

Zit in een rolstoel

nee

veel

nee

weinig

10.

Zit in een rolstoel

nee

veel

nee

Weinig

levensloop veel Nu: matig Levensloop: matig Nu: weinig Levensloop: Veel Nu: weinig Levensloop: Matig Nu: veel Levensloop: Matig Nu: weinig Levensloop: Veel Nu: matig Levensloop: Veel Nu: matig Levensloop: veel Nu: weinig Levensloop: matig

Slecht horend 11.

Dementerend Slecht horend

nee

veel

nee

weinig

12.

Dementerend Slecht gehoor

Nee

matig

Nee

weinig

13.

- Slecht hart - Slechte nieren - Slecht gehoor - Slecht gehoor - Slecht hart

nee

Veel

nee

Weinig

nee

veel

nee

weinig

15.

Relatief goed volgens eigen zeggen.

ja

veel

nee

weinig

16.

Goed naar eigen zeggen.

nee

veel

nee

veel

Nu: veel Levensloop: veel

weinig

Nu: veel Levensloop: veel

14.

17.

50

Nu: weinig Levensloop: Matig

Slecht gehoor In een rolstoel(botontk alking)

nee

veel

nee

Nu: weinig Levensloop: veel Nu: weinig Levensloop: weinig Nu: weinig Levensloop: matig Nu: weinig Levensloop: veel

Nu: weinig

51

Hoge leeftijd familie

Momenteel een levenspartner

1.

Mate opvallend heden levensstijl lichamelijke zelfstandigheid/ mobiliteit redelijk X

Zus : 90

nee

2.

slecht

X

nee

3.

goed

X

nee

4.

5.

slecht goed

X X

nee nee

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

Redelijk redelijk Redelijk Slecht Slecht redelijk Redelijk Slecht Slecht

X X x x x x X Zus: 91 X

nee nee nee nee Ja Ja nee nee nee

15.

redelijk

X

Ja

16.

goed

Ja, tantes

nee

17.

Slecht

X

nee

Heeft extreem veel gesport in de levensloop. Tot zijn 90e jaar de Elfstedentocht gefietst.

Gesteld op gezelligheid. Drinkt elke dag 1 glas rode wijn.

X Woont op zich zelf. Extreem veel sociale contacten ( veel familie) X X X X X X Is een kleine eter.

Leeft voor haar geloof.

Nooit getrouwd geweest.

Geestelijk opvallend gezond voor de leeftijd.

Tot op late leeftijd gegymd.

Heeft extreem veel gesport in de levensloop.

Geestelijk opvallend gezond voor de leeftijd.

In levensloop zeewier gegeten.

Veel pittig eten gegeten.

Loopt veel. Doet zelf boodschappen. Nog zeer actief voor de leeftijd Is zeer vrolijk

Voeding

Roken

drinken

Geloof

Beroep/hobby

1.

52

nooit

Ja, Gereformeerd

Beroep: huishouden

karakter Optimistisch: ja

Groente: veel Vlees: weinig Tofu: nooit Thee: ja

nooit

2. Groente: veel Vlees: veel Tofu: nooit Thee: nee 3. Groente: veel Vlees: weinig Tofu: nooit Thee: ja 4. Groente: normaal Vlees: veel Tofu: nooit Thee: ja 5. Groente: veel Vlees: normaal Tofu: nee Thee: ja, dagelijks

nooit

nooit

Nee

nooit

veel

Nee

nooit

nooit

nee

X

nooit

Nooit

Ja, gereformeerd

Beroep: Boerin

6. Groente: veel Vlees: geen Tofu: nee Thee: ja 7. Groente: veel Vlees: nooit Tofu: nee Thee: ja 8. Groente: veel Vlees: normaal Tofu: nee Thee: ja

Nooit

nooit

Ja, gereformeerd

Schippersschool

Nooit

Nooit

Ja, Gereformeerd

Beroep: Winkel medewerkster

Optimistisch: ja

Nooit

Nooit

Nee

X

9. Groente: veel Vlees: weinig Tofu: nee Thee: ja 10. Groente: veel Vlees: normaal Tofu: nee Thee: nee 11. Groente: veel Vlees: normaal Tofu: nee

Nooit

Nooit

Ja, gereformeerd

Beroep: huishoudkunde

Optimistisch: ja Analyse: Houd van gezelligheid Optimistisch: ja

Nooit

Nooit

Ja, Protestants

Schilderen en reizen

Optimistisch: ja

nooit

nooit

Ja, protestants

Schilderen

Optimistisch: ja

Hobby: lezen Beroep : - Medewerker touwfabriek - scheidsrechter Hobby: Kletsen

Analyse: vrolijk, positief

Optimistisch: ja Analyse: doorzetter Optimistisch: ja Analyse: vrolijk Optimistisch: x

Optimistisch: ja Analyse: direct, staat midden in het leven, krachtig Optimistisch: ja

Thee: ja 12. Groente: veel Vlees: normaal Tofu: nee Thee: nee 13. Groente: veel Vlees: normaal Tofu: nee Thee: ja, dagelijks 14. Groente: veel Vlees: normaal Tofu:nee Thee: ja

15. Groente: veel Vlees: normaal Tofu: nee Thee: nee 16. Groente Vlees: weinig Tofu: nee Thee: ja 17. Groente: veel Vlees: veel Tofu: nee Thee: nee

53

nooit

nooit

Ja,

Beroep: Medewerker in fietsenbedrijf

Optimistisch: ja

nooit

nooit

Ja, Gereformeerd

Hobby: zingen

nooit

nooit

Ja, Gereformeerd

Beroep: gewerkt voor rode kruis(buitenland) en als kraamverzorgster

Optimistisch: ja Weet wat ze wil Optimistisch: ja Zeer trouw, standvastig

Hobby: Zingen en lezen Beroep: Militair(commandant)

Optimistisch: ja

vroeger

vroeger

Ja, Protestants

vroeger

Nooit

Ja, Katholkiek

Nooit

Nooit

Ja, Katholiek

Beroep: Onderwijzeres Hobby: Puzzelen en lezen Beroep: Wijkverpleegster Militaire zorg

Optimistisch: ja : Optimistisch: ja Analyse: Zeer vrolijk

Bijlage 4 Interview Yumi Toma Do you know many elderly people , are any of them centenarians?: I know many elderly people in Okinawa. Because they are still healthy, they usually go for a walk in the park. So I see many elderlies there. And my great-grandma is centenarian. She will be 101 years old in this December:) Are there many snack bars in your Town ?

There aren't so many snack bars in my town. But we have many convenience stores that sell light meals.

What is typical food from Okinawa ?

Typical food in Okinawa is go-ya. Go-ya is the vegetable which contains much vitamin c. We eat meal called Goya chanpuru(ゴーヤーチャンプルー) a lot especially in the summer. Some children eat Go-ya chips as their snacks. We also eat a lot of Hechima.

Do you eat a lot of tofu or soja based products ?

Yes! We eat a lot of tofu!! My grandma told me that all of Okinawans love tofu Go-ya chanpuru is usually eaten with it. Nattō, one of the soja based products, is also popular here. We eat this with white rice as our breakfast.

Do you know the saying ‘hara hachi bu’ is it still used in Okinawa ?

I know hara hachi bu(腹八分) This word is still used here in Okinawa!

Do you know what a moai is ?

I know what a moai (模合) is. I think many Okinawans have a moai frequently to secure their human relationships. In addition to this, we have the place to gather in each area. The place is called kominkan(公民館 ). Many elderlies in my town usually go to kominkan to have communication with their friends.

Are many people religious in Okinawa ?

I sometimes see Christians or Buddhist, but not so many as European countries. I think most of people here believe their ancestors. In Okinawa, it is believed that dead spirit will be God in mythical place called nirai kanai (ニライカナイ) How do most students go to school ? ( by bus, by bike, walking ) Most of students go to school by bus. Okinawa doesn't have nice fiets pad as you do in the Netherlands what are populair sports at Okinawa ?

Popular sports in Okinawa are handball, baseball and swimming! Karate is also popular since Okinawa is the birthplace of karate.

What do you think is the biggest difference between Dutch people and people from Okinawa ?

I think the biggest difference between Okinawans and Dutch people is eating habits. In the Netherlands, Dutch people eat same food everyday as their breakfast and lunch. But Okinawans eat different meals everyday. (If you search " breakfast in Japan", you will see different kinds of meals) This was the biggest difference I found during my exchange year!

Are the elderly living with their children or in a nursing home ?

It depends on their age. When they become 80 or 90, I think most of them go to nursing house but if they are still young,(65-80) they usually live with their family. My great grandma is now in nursing school but my grandma and grandpa(70 years old and 72 years old) still live with us.

Who you think is using modern technology the most Dutch people or people from Okinawa ?

I think Dutch people. Because there are people in Okinawa who still cannot use Words and Excel. Only employees can use advanced technology here in Japan.

54

Bijlage 5 LOGBOEK

Wanneer

Locatie

Wat

Tijd

maart

RSG Magister Alvinus

3 uur

maart

RSG Magister Alvinus RSG Magister Alvinus RSG Magister Alvinus

Het zoeken van verschillende onderwerpen.

Het kiezen van het onderwerp.

Het maken van het Plan van aanpak.

Het zoeken naar geschikte bronnen voor het literatuur onderzoek.

Het verdiepen in het onderwerp.

Bestellen van het boek voor het literatuur onderzoek Beginnen met het lezen van het boek Het lezen van het boek.

Het lezen van het boek.

Het lezen van het boek.

Het verwerken van informatie uit het boek.

Het verwerken van informatie uit het boek.

Verwerken literatuur onderzoek.

Verwerken literatuur onderzoek.

Verwerken literatuur onderzoek .

Verwerken literatuur onderzoek Verwerken literatuur onderzoek

2 uur en 50 minuten

Juni Eind Juni

55

1-6-15

Thuis

5-6-15

Thuis

10-6-15 15-6-16

RSG Magister Alvinus Thuis

20-6-15

Thuis

23-6-15

Thuis

23-6-15

Thuis

28-08-15

RSG Magister Alvinus.

18-09-15

thuis

28-09-15 29-09-15

RSG Magister Alvinus.

Thuis

30-09-15

Thuis

1-10-15

Thuis

1 uur 45 minuten 50 minuten 1 uur 30 minuten

2 uur en 20 minuten 10 minuten

2 uur 30 minuten 50 minuten 40 minuten 1 uur en 30 minuten

2 uur en 10 minuten

2 uur en 15 minuten

2 uur en 25 minuten 4 uur 2 uur en 45 minuten

56

2-10-15

Thuis

9-10-15

Thuis

2-11-15

RSG Magister Alvinus.

8-11-2015

Thuis

9-11-2015

Thuis

9-11-15

Thuis

9-11-15

Thuis

`13-11-15

Frittemahof Sneek

13-11-15

Thuis

18-11-15

Frittemahof Sneek

19-11-15

Frittemahof Sneek

20-11-15

Frittemahof Sneek

20-11-15

Thuis

22-11-15

Thuis

23-11-15

Bonifatius tehuis Sneek

24-11-15

Plantein Sneek

24-11-15

Thuis

25-11-15 25-11-15

Thuis Thuis

26-11-15

Verzorgingscentrum

Verwerken literatuur onderzoek Verwerken literatuur onderzoek Langs verzorgingscentrums Sneek.

Mailen met verzorgingscentrums Sneek Het opzetten van de enquĂŞte voor de interviews.

Mailen met RUG en Hanzehoge school voor ondersteuning bij het literatuur onderzoek Het verwerken en verbeteren van het literatuur onderzoek Gesprek met team leider Ouderen Frittemahof.

Verwerken van het literatuur onderzoek Interviews afnemen bij 4 ouderen.

Interviews afnemen bij 2 ouderen.

Interviews afnemen bij 4 ouderen.

Verwerken interviews Verwerken van het literatuur onderzoek Interviews afnemen bij 3 ouderen en het verwerken hiervan.

Voorstellen aan ouderen verzorgingstehuis plantein.

Verwerken resultaten interviews.

Interview Yumi Literatuur onderzoek afgerond Interviews afnemen

1 uur en 30 minuten 2 uur 2 uur en 30 minuten

50 minuten

1 uur

30 minuten

2 uur en 30 minuten

1 uur

3 uur en 15 minuten 2 uur en 30 minuten 1 uur 30 minuten 3 uur en 40 minuten 2 uur 2 uur 10 minuten 4 uur en 15 minuten

1 uur en 30 minuten

50 minuten

30 minuten 3 uur 30 minuten 2 uur en 10 minuten

26-11-15

Bonifatius Thuis

26-11-15

Thuis

27-11-15

Thuis

28-11-15

Thuis

29-11-15

Thuis

30-11

Thuis

1-11-15

Thuis

1-11-15

Thuis

Totaal aantal uren : 85 uur en 35 minuten

57

bij 2 ouderen Verwerken interviews ouderen Bonifatius.

Verwerken resultaten.

Verwerken resultaten.

Aanvullen resultaten onderzoek.

Laatste aanvulling literatuur onderzoek.

Aanvullen resultaten onderzoek.

Het profielwerkstuk doorlezen en fouten verbeteren Het versturen van het profielwerkstuk.

1 uur

1 uur en 40 minuten 2 uur en 30 minuten 2 uur 50 minuten 2 uur 40 minuten 2 uur 25 minuten 2 uur en 50 minuten

10 minuten