Dockinga college pws het prijskaartje van het perfecte lichaam selian kingma vwo

Het prijskaartje van het perfecte plaatje WAT KOST HET IDEAALBEELD VAN DE NEDERLANDSE VROUW?

Selian Kingma 5Va Economie 4 februari 2016 Drs. J.P. van der Zwaag

The best things in life are free.

The second best are very expensive.

- Coco Chanel

2

Inhoudsopgave Voorwoord

5

Inleiding

7

Hoofdstuk 1 Het ideaalbeeld

8

1.1

Definitie woordenboeken

1.2 Beïnvloeding 1.2.1 Media en reclame 1.2.1.2 Literatuurstudie van de Universiteit van Amsterdam naar de invloed van vrouwbeelden in reclame op de zelfwaardering van vrouwelijke consumenten 1.2.2 Familie 1.2.2.1 Sociale druk

9 9

1.3

Begrippennetwerk

12

1.3.1 1.3.2 1.3.3

Mindmap 16-jarige vrouwen Mindmap deskundige: Baukje Veenstra Werkwijze

13 13 14

1.3.4

Conclusie

14

Hoofdstuk 2 Etniciteit en slankheidsidealen 2.1 2.2 2.3 2.4

Slankheidsideaal Sociaal belang en sociale druk Acties voor de slanke lijn Conclusie

Hoofdstuk 3 Het kostenplaatje

9

10 11 11

15 15 16 17 19 20

3

Hoofdstuk 4 Uitgaven en ontvangsten 4.1 4.1.1 4.1.2 4.2

De uitgaven Persoon 1 GOEDKOOP Persoon 2 DUUR Ontvangsten

Hoofdstuk 5 Opofferingskosten 5.1 5.2

Definitie opofferingskosten De opofferingskosten

5.2.1 Minder werken 5.2.2 Gezonder voedsel Hoofdstuk 6 Tijdgeest 6.1

Honderd jaar het ideale lichaamstype

21 21 21 21 22 25 25 25 25 25 27 27

Conclusie

31

Bijlagen

31

1 2

Literatuurlijst

Â

Interview met Baukje Veenstra Het logboek

33 42

43

4 Â

Voorwoord Toen je nog niet in 5VWO zat, was “PWS” een begrip waarvan je niet precies wist wat het inhield, maar waarvan je wel wist dat het een behoorlijke klus was. Wetende dat jij zelf ook ooit in die stressperiode van je leven kwam, maakte je je er toen nog geen zorgen over: “Dat zien we dan wel”. Je hoorde vele verhalen, maar nooit dat het de laatste week een kwestie was van alleen spelfouten controleren. Ik wist dus dat ik op tijd moest beginnen, wilde ik een leerling zijn waarbij het de laatste week wel een kwestie was van spelfouten controleren. Met dat in mijn achterhoofd ging ik al vroeg van te voren bezig met het bedenken van een onderwerp. “Zorg dat je een onderwerp kiest wat je interesseert.” Uhm ja… waar lag nu echt mijn interesse?

Tennissen, hardlopen, saxofoon spelen, cosmetica, fashion en voeding (met name de kookboeken van Rens Kroes). Ik had besloten voeding en sport te combineren. Deze twee zaken kunnen best veel geld kosten, maar hoeveel eigenlijk? Omdat daar nieuwsgierig naar was, wist ik dat ik mijn profielwerkstuk bij het vak Economie zou moeten doen.

Tijdens de voorlichtingsmiddag heb ik mij meteen ingeschreven bij de heer J.P. van der Zwaag. Van de leerlingen die hem als profielwerkstukbegeleider hadden heb ik namelijk goede verhalen gehoord. Nadat ik met de heer van der Zwaag had gesproken over wat mijn ideeën waren over een onderwerp voor mijn profielwerkstuk, wist ik dat ik bij hem op het goede adres zou zijn qua begeleiding. Zo gezegd, zo gedaan. Ik ging aan de slag met brainstormen over mijn profielwerkstuk wat meteen erg goed ging. Het maken van mijn profielwerkstuk ging met ups-and-downs, maar als ik dan eventjes niet wist hoe ik verder moest, stond mijn begeleider altijd voor mij klaar.

Naarmate ik verder in mijn werkproces kwam, vond ik het werken aan mijn profielwerkstuk steeds leuker worden. De laatste maanden heb ik met enthousiasme aan mijn profielwerkstuk gewerkt omdat het steeds meer vorm begon te krijgen. Nu ik als laatste mijn voorwoord aan het schrijven ben, realiseer ik me dat de deadline in zicht is. Ik kan terugkijken op een periode waarin ik meer heb geleerd over de zaken waarvoor ik mij interesseer.

Graag wil ik de volgende mensen bedanken: Mevrouw Veenstra omdat ik een interview met haar mocht houden waarvan ik veel heb geleerd.

Mijn moeder voor het brengen van een kopje thee als ik de nodige uren doorbracht achter mijn computer en voor het nakijken van mijn profielwerkstuk. (Heit, jij natuurlijk ook bedankt voor het achter de broek zitten.)

5

Last but not least, mijn profielwerkstuk begeleider, dhr. J.P. van der Zwaag.

Bedankt voor de goede adviezen en voor het altijd voor mij klaar staan.

Â

6 Â

Inleiding Hypothese Om het ideaalbeeld van de Nederlandse vrouw te bereiken en/of te behouden zijn de kosten per maand ongeveer €120,- aan voeding, €300,aan sporten (met een personal trainer), €200,- aan kleding en €100,- aan cosmetische ingrepen.

Motivatie onderwerpkeuze Tegenwoordig ligt de lat hoog voor vrouwen om te voldoen aan het perfecte plaatje. In tijdschriften, op tv en op social media wordt veel druk gelegd op het ideaalbeeld van de vrouw. Wellicht zou een en ander aan de aandacht zijn ontsnapt als de interesse in sport, voeding en gezondheid er niet zou zijn geweest. In tegenstelling tot 25 jaar geleden is deze maatschappelijke trend alom duidelijk aanwezig.

Dat brengt de vraag met zich mee wat het deelnemen aan die trend aan kosten met zich meebrengt. Ook is het interessant om te ontdekken of de Nederlandse vrouw het ideaalbeeld an sich anders ziet dan bijvoorbeeld een Marokkaanse vrouw of dat er geen duidelijke scheidslijn te ontdekken valt.

In dit profielwerkstuk zal worden ingegaan op de definitie van het ideaalbeeld, de kosten die ermee gemoeid gaan en ook aan opofferingskosten zal een hoofdstuk worden besteed.

Tenslotte zal er ingegaan worden op de vraag of het ideaalbeeld inderdaad aan tijdgeest onderhevig is.

Onderzoeksvragen Hoofdstuk 1. Wat is het ideaalbeeld?

Hoofdstuk 2. Bestaat er een verschil tussen de sociale druk zoals die gevoeld wordt door autochtone jonge vrouwen en allochtone jonge vrouwen?

Hoofdstuk 3. Waar wordt het geld aan uitgegeven om het ideaal in stand te houden?

Hoofdstuk 4. Wat zijn de uitgaven en ontvangsten?

Hoofdstuk 5. Wat zijn de opofferingskosten?

Hoofdstuk 6. Is het ideaalbeeld aan de tijdsgeest onderhevig?

7

Elke onderzoeksvraag vormt een hoofdstuk. Met andere woorden: in hoofdstuk 1 wordt het begrip ‘het ideaalbeeld’ behandeld enzovoort.

8

Hoofdstuk 1 Het ideaalbeeld In dit hoofdstuk wordt de vraag wat nu precies het ideaalbeeld van de vrouw is beantwoord. Wat geven de verschillende woordenboeken als antwoord, is het ideaalbeeld voor iedereen hetzelfde en wordt het ideaalbeeld beïnvloed?

1.1 Definitie woordenboeken • • • •

Volgens het Chronologisch Woordenboek is het ideaalbeeld een Ideale voorstelling1 Volgens mijnwoordenboek.nl is het ideaalbeeld een Droombeeld 2) Droom 3) Opvatting omtrent iets als volmaakt 4) Wensdroom2 Volgens Van Dale Pocketwoordenboek Nederlands is het ideaalbeeld een gedachtevoorstelling van iets dat de volmaaktheid benadert.

Volgens het Kleine Winkler Prins Woordenboek is het ideaalbeeld iets dat men zich als het beste voorstelt; model waarnaar men zoekt te verbeteren.

Door de invloeden en factoren van buitenaf en het eigen idee van wat ‘ideaal’ zou moeten zijn te mengen wordt er iets gecreëerd dat ook wel een ideaalbeeld wordt genoemd. In feite is het iets abstracts.3 1.2 Beïnvloeding Het ideaalbeeld wordt door twee factoren beïnvloed, namelijk door de media en door met name de familieleden. Hoe kan het zijn dat zij zoveel invloed hebben?

1.2.1 Media en reclame Op de tv, smartphone, iPad, etcetera. wordt iedere persoon dagelijks geconfronteerd met reclame. Het ideaalbeeld van de vrouw wordt hierdoor voornamelijk beïnvloed. Er worden zeer slanke modellen getoond4, waaraan de doorsnee vrouw niet kan voldoen. Deze doorsnee vrouwen streven dit ideaal na. Alleen het ideaal dat wordt getoond is een

1

Begrip ‘ideaalbeeld’ volgens http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01_01/colofon.php Begrip ‘ideaalbeeld’ volgens http://www.mijnwoordenboek.nl/puzzelwoordenboek/IDEAALBEELD/1 3 Informatie over het ideaalbeeld van de vrouw. http://mens-­‐en-­‐samenleving.infonu.nl/diversen/136977-­‐wat-­‐ is-­‐het-­‐ideale-­‐vrouwenfiguur.html 4 3 typen vrouwenmodellen. http://mens-­‐en-­‐samenleving.infonu.nl/diversen/136977-­‐wat-­‐is-­‐het-­‐ideale-­‐ vrouwenfiguur.html 2

9

verkeerd beeld van de werkelijkheid. Toen er nog geen media was, waren vrouwen met ‘curves’ (rondingen) heel normaal. Maar toen de media een belangrijke rol ging spelen, werden veel vrouwen beïnvloed. De media- en reclamewereld bepalen hoe de vrouwen moeten leven en hoe ze eruit moeten zien.5 Ook wordt er in het algemeen veel reclame gemaakt voor producten als pillen, shakes en dergelijke. Een goed voorbeeld hiervan is de lijnwijzer die te vinden is op het internet.6 1.2.1.2 Literatuurstudie van de Universiteit van Amsterdam naar de invloed van vrouwbeelden in reclame op de zelfwaardering van vrouwelijke consumenten De onderzoeksvraag bij dit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam is: In hoeverre beïnvloeden vrouwbeelden in reclame de zelfwaardering van vrouwelijke consumenten?

Dat het dunne ideaalbeeld door de media wordt uitgedragen, bleek onder andere uit dat vrouwen- en mannentijdschriften modellen afbeeldden met ondergewicht en vrouwentijdschriften meer aandacht besteedden aan eten, recepten, afvallen en producten voor gewichtsverlies. Ook werden populaire vrouwelijke filmsterren dunner naarmate de jaren verstreken en waren vrouwelijke televisiepersoonlijkheden dunner dan mannelijke tegenspelers.

Hieruit kan worden gesuggereerd dat het ideaal van een vrouwenlichaam in de huidige media, een dun tot extreem dun lichaam is.7 Dunne modellen in tijdschriftadvertenties bleken een negatief effect te hebben op het humeur en de lichaamstevredenheid van de vrouwen. Het effect van het soort afbeelding op het humeur en lichaamsontevredenheid van vrouwen werd echter gematigd of versterkt door het aantal vergelijkingen dat een participant maakte met het model. Naarmate een participant zichzelf meer vergeleek met de verschillende vrouwbeelden, was er een grotere kans op een slecht humeur.8 Uit de resultaten van het experiment van Hargreaves en Tiggemann kwam naar voren dat meisjes van 13 tot 15 jaar minder tevreden waren over hun

5

Informatie over het ideale vrouwenfiguur. http://mens-­‐en-­‐samenleving.infonu.nl/diversen/136977-­‐wat-­‐is-­‐ het-­‐ideale-­‐vrouwenfiguur.html 6 De lijnwijzer. http://www.lijnwijzer.nl/gratisproefpakket/ 7 Hoofdstuk 3.1 (pagina 8) Het schoonheidsideaal. http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=171819 8 Hoofdstuk 3.2 (pagina 10) Het effect van vrouwbeelden in reclame op de zelfwaardering van vrouwelijke consumenten. http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=171819

10

eigen lichaam na het zien van de televisiecommercials met het schoonheidsideaal.9 Uit de in deze literatuurstudie aangehaalde wetenschappelijke onderzoeken bleek dat het vrouwelijk ideaalbeeld in de media voornamelijk kan worden getypeerd als een vrouw met een dun lichaam.10 1.2.2 Familie ‘De campagne voor de schoonheid.’ De cosmeticaproducent Dove wilde met deze campagne de kijk op het schoonheidsbeeld van vrouwen herdefiniëren. Uit hun onderzoek (2005) naar de impact van het schoonheidsideaal op jonge meisjes blijkt namelijk dat veel vrouwen al op jonge leeftijd minderwaardigheidsgevoelens ontwikkelen. 11 Een van de onderzoeken van Dove waarbij het veranderen van het vrouwelijk zelfbeeld het doel is, in plaats van het verkopen van de producten, laat zien dat moeders hun dochters beïnvloeden met hun onzekerheden. De moeders schreven lichaamsdelen op waar ze niet tevreden over zijn, de dochters deden hetzelfde. Het onderzoek toonde dat de dochter dezelfde lichaamsdelen had opgeschreven als haar moeder. Hieruit blijkt dat niet alleen de invloeden van de media, maar ook de invloeden van de familie het beeld kunnen veranderen.12 1.2.2.1 Sociale druk 79% van de Nederlandse vrouwen heeft het gevoel dat de samenleving van hen eist dat ze slank zijn. Dit is het resultaat van een enquête van onderzoeksbureau Ivox, dat onderzoek deed in opdracht van Weight Watchers. Het online onderzoek werd in oktober 2014 uitgevoerd onder vrouwen in de leeftijd van 18 tot 54 jaar.13 In aansluiting hierop is het wellicht interessant om te onderzoeken of er wat de sociale druk betreft verschil bestaat tussen autochtone en allochtone jonge vrouwen. Deze vraag zal worden beantwoord in hoofdstuk 2.

9

Hoofdstuk 3.2 (pagina 10 en 11) Het effect van vrouwbeelden in reclame op de zelfwaardering van vrouwelijke consumenten. http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=171819 10 Hoofdstuk 4.1 (pagina 12) Conclusie. http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=171819 11 Dove’s campagne voor echte schoonheid. http://www.beperkthoudbaar.info/Dove%20-­‐ %20campagne%20voor%20echte%20schoonheid/&keepNav=8&child=20 12 De invloed van een moeder op het zelfvertrouwen van haar dochter. https://www.youtube.com/watch?v=Pqknd1ohhT4 13 Vrouwen ervaren sociale druk om slank te zijn. https://witlovemagazine.wordpress.com/2015/01/11/vrouwen-­‐ervaren-­‐sociale-­‐druk-­‐om-­‐slank-­‐te-­‐zijn/

11

1.3 Begrippennetwerk Het begrippennetwerk is de Nederlandse term ‘mindmap’. Het gebruik van een mindmap helpt bij het verplaatsen van kennis van het korte termijn geheugen naar het lange termijn geheugen.14 Dat komt omdat mindmapping de samenwerking van beide hersenhelften stimuleert en gebruikt.15 Een mindmap is een zeer effectieve manier om informatie in en uit je brein te zetten – het is een creatieve en logische manier van het maken van aantekeningen en het maken van aantekeningen zet je ideeën letterlijk op papier. Alle mindmaps hebben een natuurlijke structuur in de organisatie, welke is gericht vanuit het centrum door het gebruik van lijnen, symbolen, woorden, kleuren en afbeeldingen volgens eenvoudige, hersenvriendelijke concepten. Een mindmap zet een lange lijst van eentonige informatie om in een kleurrijke, gedenkwaardige en zeer goed georganiseerde diagram die in lijn werkt met de natuurlijke werkwijze van je brein. De mindmap is de uiterlijke spiegeling van je eigen natuurlijke gedachtegang, gestuurd door een krachtig grafische proces, welke de belangrijkste sleutel naar het ontgrendelen van jouw dynamische hersenpotentiaal vormt.16

14

Verplaatsing van kennis van korte termijn geheugen naar lange termijn geheugen. http://www.vecon.nl/index.php?pagina=mindmap 15 Geheugen verbeteren door gebruik te maken van mindmaps. http://jannekestielstra.nl/acht-­‐manieren-­‐om-­‐ je-­‐geheugen-­‐te-­‐verbeteren/ 16 Informatie over wat een mindmap is. http://www.mindmapping.com/nl/theorie-­‐achter-­‐de-­‐mindmap.php

12

1.3.1 Mindmap 16-jarige Nederlandse vrouwen In de onderstaande mindmap is een samenvoeging te zien van de tien afgenomen enquêtes.

1.3.2 Mindmap deskundige: Baukje Veenstra Biografie Baukje Veenstra (zie bijlage 1).

13

1.3.3 Werkwijze Voor de het onderzoek naar het ideaalbeeld van de 16-jarige vrouwen zijn er tien vrouwen gevraagd of zij deze Mindmap voor zichzelf wilden invullen. In eerste instantie was gekozen voor een groep vrouwen tussen de veertien en achttien jaar, maar de willekeurig gekozen vrouwen waren allemaal toevallig zestien jaar. Hiervoor werd hen twee minuten gegeven met de opdracht om zoveel mogelijk begrippen op te schrijven die in hen opkwamen bij het zien deze lege mindmap. Daarna zijn alle resultaten samengevoegd in één gezamenlijke mindmap.

Voor het onderzoek naar het ideaalbeeld van een deskundige is Baukje Veenstra gevraagd of zij wilde vertellen wat in haar opkwam bij het zien van deze lege mindmap. Ook zij kreeg hiervoor twee minuten.

1.3.4 Veronderstelling Op grond van twee verschillende begrippennetwerken valt op dat 16-jarige vrouwen anders naar het ideaalbeeld kijken dan een deskundige op dit gebied. De tien vrouwen van zestien jaar hebben vooral uiterlijke kenmerken opgeschreven. Bij de deskundige draait het niet zozeer om het uiterlijk maar ook meer om de geest en de balans daartussen. De leeftijd maakt dus duidelijk verschil.

14

Hoofdstuk 2 Etniciteit en slankheidsidealen De onderzoeksvraag van dit hoofdstuk luidt: Bestaat er een verschil tussen de sociale druk zoals die gevoeld wordt door autochtone jonge vrouwen en allochtone jonge vrouwen ? Hiernaar is onderzoek gedaan door een student van de Universiteit van Amsterdam.

Voor het gemak worden vanaf nu alle meisjes van niet-autochtone afkomst allochtoon genoemd en meisjes van Nederlandse of West-Europese afkomst autochtoon.

2.1 Slankheidsideaal Meisjes van allochtone afkomst worden minder door de slankheidsnorm beïnvloed, dan Nederlandse of West-Europese meisjes.

Meisjes van allochtone afkomst hebben ongeveer dezelfde BMI (20,5) als meisjes van autochtone afkomst, die een BMI van 20,2 hebben, zie afbeelding 6.1. Daarnaast hebben de meisjes van allochtone afkomst een iets afwijkend slankheidsideaal. Meisjes van allochtone afkomst wensen gemiddeld een BMI van 19,7 en meisjes van autochtone afkomst wensen gemiddeld een BMI van 19,4. Deze verschillen zijn echter zo klein, dat er niet van een statistisch significant verband kan worden gesproken. Ook in de afvalwens zijn kleine verschillen op te merken. Ongeveer 54% van de allochtone meisjes wil afvallen tegen 68% van de autochtone meisjes. De allochtone meisjes die wel willen afvallen, wensen gemiddeld ongeveer 6,5 kilo af te vallen.17 Figuur 2.1: BMI per etnische afkomst

Bron: http://dare.uva.nl

17

Hoofdstuk 5.1 (pagina 62) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301

15

2.2 Sociaal belang en sociale druk Meisjes van allochtone afkomst oefenen met betrekking tot de slankheidsnorm minder druk op elkaar uit dan allochtone meisjes.

Autochtone meisjes zijn het vaker eens met de stelling dat slanke meisjes populairder zijn en dat een slank figuur tot meer geluk leidt, dan meisjes van allochtone afkomst, zie grafiek 23. Ongeveer 30% van de autochtone meisjes denkt dat slanke meisjes populairder zijn; 33% denkt dat een slank figuur tot meer geluk leidt. Bij de allochtone meisjes denkt slechts 20% dat slanke meisjes populairder zijn en 26% dat een slank figuur tot meer geluk leidt. Beide groepen meisjes zijn het ongeveer even eens over de stelling, dat slanke meisjes sneller een vriendje hebben. Tussen de 35 en 40% van de meisjes is het hier mee eens. De verschillen zijn echter niet sterk genoeg om van een statistisch significant verband te kunnen spreken. 18 Figuur 2.2: Stellingen over sociaal belang en sociale druk per etnische afkomst

Bron: http://dare.uva.nl

Een groot deel van de meisjes geeft aan wel eens een vervelende opmerking te horen. Autochtone meisjes geven aan iets vaker een opmerking te horen (60%), dan allochtone meisjes (50%). De meeste opmerkingen zijn over het figuur of het gewicht. Een interessant verschil tussen autochtone en allochtone meisjes is de bron van wie deze opmerkingen komen. Autochtone meisjes noemen de jongens het vaakst (62%), daarna hun ouders en daarna

18

Hoofdstuk 5.2 (pagina 64) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301

16

pas hun vriendinnen. Allochtone meisjes daarentegen noemen het vaakst hun vriendinnen (42%) als bron, daarna de jongens en daarna hun ouders.19 Uit de resultaten valt moeilijk te concluderen dat allochtone meisjes minder druk op elkaar uitoefenen of minder druk ervaren dan autochtone meisjes. Allochtone meisjes praten geregeld met elkaar over hun uiterlijk.

Allochtone meisjes geven zelfs het vaakst aan dat vervelende opmerkingen meestal afkomstig zijn van hun vriendinnen. Beide groepen meisjes kunnen zich enigszins vinden in de stelling dat slanke meisjes sneller een vriendje hebben. Toch zijn de allochtone meisjes het iets minder vaak eens met de stelling, dat slanke meisjes populairder zijn dan autochtone meisjes. Het kan zijn, dat allochtone meisjes meer met meisjes omgaan en dat slankheid in de meisjesgroep een kleinere rol speelt. En dat autochtone meisjes meer in een gemengde groep omgaan en dat het hebben van een slanke lijn de populariteit bij de jongens bepaalt.

Deze gedachten komen voort uit het feit, dat de meeste opmerkingen bij de allochtone meisjes van andere meisjes komen en bij de autochtone meisjes van de jongens afkomstig zijn.20 2.3 Acties voor de slanke lijn Meisjes van allochtone afkomst ondernemen minder acties om aan de slankheidsnorm te voldoen, dan meisjes van Nederlandse of West-Europese afkomst.

Meisjes van allochtone afkomst hebben een iets afwijkende BMI-wens. Ze zijn een heel klein beetje zwaarder, maar willen over het algemeen meer afvallen dan meisjes van autochtone afkomst. Het kan zijn dat de lagere gewenste BMI resulteert in het ondernemen van minder acties om de gewenste slanke lijn te bereiken. Daarnaast is het goed mogelijk, dat allochtone meisjes hetzelfde slankheidsideaal hanteren als autochtone meisjes maar dat ze minder in staat zijn om aan het ideaal te voldoen.21 Allochtone meisjes geven aan iets minder vaak te sporten dan autochtone meisjes, zie grafiek 26. Autochtone meisjes geven vaker aan meer dan twee keer in de week te sporten (44%), bij allochtone meisjes is dit ongeveer 25%. In beide groepen is er een klein percentage, dat aangeeft zelden te sporten: tussen de 14% en 18%. De relatie tussen frequentie van sporten en etniciteit is te zwak om statistisch significant te zijn.22

19

Hoofdstuk 5.2 (pagina 65) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 Hoofdstuk 5.2 (pagina 66) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 21 Hoofdstuk 5.4 (pagina 68) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 22 Hoofdstuk 5.4 (pagina 68) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 20

17

Figuur 2.3: Frequentie sporten per etniciteit

Bron: http://dare.uva.nl

Een dieet volgen is een manier om het gewenste gewicht te bereiken of te behouden. Meisjes van allochtone afkomst geven aan minder vaak een dieet te volgen, zie grafiek 27. Hiervan geeft ongeveer 55% aan nooit op dieet te zijn. Bij de autochtone meisjes geeft 35% aan nooit op dieet te zijn.

Daarnaast geven allochtone meisjes minder vaak aan regelmatig of vaak op dieet te zijn. Dit wordt vaker aangegeven door autochtone meisjes.23 Figuur 2.4: Frequentie diëten per etniciteit

Bron: http://dare.uva.nl

Meisjes van allochtone afkomst zijn langer met hun uiterlijke verzorging bezig dan autochtone meisjes, zie grafiek 28. Ongeveer 46% van de allochtone meisjes geeft aan één tot twee uur per dag met hun uiterlijk bezig te zijn. Bij de autochtone meisjes is dit ongeveer 35%. Deze meisjes geven het vaakst aan een half uur per dag met hun uiterlijk bezig te zijn. De gemiddelde tijdsbesteding loopt tussen de verschillende meisjes echter niet veel uiteen.

Tussen etnische afkomst en tijdsbesteding aan het uiterlijk bestaat geen statistisch significant verband.24

23

Hoofdstuk 5.4 (pagina 69) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 Hoofdstuk 5.4 (pagina 69) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301

24

18

Figuur 2.5: Tijdsbesteding uiterlijk per etniciteit

Bron: http://dare.uva.nl

2.4 Conclusie Het was de verwachting, dat meisjes van allochtone afkomst een afwijkend slankheidsideaal hanteren in vergelijking met autochtone meisjes. Uit de resultaten van dit onderzoek komen hele kleine verschillen in de beleving van de slankheidsnorm naar voren. Maar de verschillen zijn dusdanig klein, dat er niet van een statistisch significant verband kan worden gesproken.

Allochtone meisjes wijken dan wel iets af van de gemiddelde BMI van autochtone meisjes, maar ze willen aanzienlijk meer afvallen om aan het slankheidsideaal te kunnen voldoen. Hieruit kan geconcludeerd worden, dat zowel allochtone als autochtone meisjes het slankheidsideaal op dezelfde wijze beleven.25 De verschillen in de te ondernemen acties voor de slanke lijn zijn te klein om van een statistisch significant verband te kunnen spreken. Alleen in de frequentie van diëten zijn verschillen op te merken. Allochtone meisjes geven aan significant minder op dieet te zijn dan autochtone meisjes. Daarnaast zijn er ook geen grote verschillen in de frequentie van sporten en tijdsbesteding aan het uiterlijk. Uit de resultaten kan dus niet worden geconcludeerd dat allochtone meisjes de slankheidsnorm afwijkend beleven of verwerven ten opzichte van autochtone meisjes.26

25

Hoofdstuk 5.5 (pagina 70/71) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 Hoofdstuk 5.5 (pagina 71) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301

26

19

Hoofdstuk 3 Het kostenplaatje In dit hoofdstuk wordt toegelicht waaraan het geld wordt uitgegeven om het ideaalbeeld van de vrouw te bereiken en vervolgens in stand te houden. Op deze manier zal duidelijk worden welke uitgavenposten er in hoofdstuk 4 op de staat van uitgaven en ontvangsten komen.

De meting van het ideaalbeeld van de vrouw is lastig omdat het moeilijk vast te stellen is wat nu precies het ideaalbeeld is van de Nederlandse vrouw. In de eerste plaats zal het ideaalbeeld voor iedere vrouw verschillend zijn. In de tweede plaats zijn er op het gebied van uitgaven aan het bereiken en behouden van het persoonlijke ideaalbeeld veel verschillende keuzes denkbaar.

De veronderstelde hoofdcategorieën waaraan geld wordt uitgegeven om het ideaalbeeld te bereiken en te behouden zullen bestaan uit sport, voeding, kleding & schoeisel.

Daarnaast zal er waarschijnlijk geld uitgegeven worden aan schoonheidsbehandelingen, make-up en medische (bijvoorbeeld afslank)producten en eventueel aan cosmetische ingrepen. In de berekening van de kosten is ervoor gekozen om alleen de meest kostbare behandelingen, namelijk de cosmetische ingrepen toe te voegen naast de drie genoemde hoofdcategorieën.

Vanwege het eerder genoemde feit dat er ook binnen de hoofdcategorieën veel verschillende keuzes denkbaar zijn en het om die reden lastig is om een gemene deler aan te geven worden in hoofdstuk 4 de kosten berekend van twee fictieve personen. Bij de eerste wordt uitgegaan van seizoensgebonden producten die daardoor goedkoper zijn, sporten in de huiskamer of buiten, kleding uit het lage segment en geen cosmetische ingrepen. Bij de tweede wordt uitgegaan van biologische producten die daardoor duurder zijn, sporten met een personal trainer, kleding& schoeisel uit het hogere segment en cosmetische ingrepen. Dit zijn twee uitersten en er zijn ook veel personen denkbaar die er qua uitgavepatroon tussenin zitten, maar omdat het ideaalbeeld een heel breed begrip is wordt het op deze manier opgelost.

Concluderend kan er worden gesteld dat er in het volgende hoofdstuk een kostenplaatje zal zijn voor zowel de persoon die weinig te besteden heeft als voor degene die meer dan gemiddeld te besteden heeft. De uitgaven zullen worden uitgesplitst in drie dan wel vier categorieën.

20

Hoofdstuk 4 Uitgaven en ontvangsten In dit hoofdstuk wordt er onderzocht wat het kost, maar ook wat het oplevert om een gezonde leefstijl te hebben. Dit wordt onderzocht op het gebied van voeding, beweging en kleding. Bij voeding wordt er gekeken naar de prijs van onder andere biologische producten. Bij beweging wordt er gekeken naar de uitrusting die nodig is bij het sporten, maar ook naar de kosten voor een personal trainer.

De kosten zijn berekend per vrouw per maand.

4.1 De uitgaven Door het Centraal Bureau voor de Statistiek is onderzoek gedaan naar de bestedingen van inkomensklassen. In dit onderzoek zijn ook andere uitgaven meegenomen zoals de uitgaven aan woning en verkeer, maar in de onderstaande tabel wordt eveneens zichtbaar wat er aan voeding, ontspanning, kleding & schoeisel wordt uitgegeven.

4.1.1 Persoon 1 GOEDKOOP UITGAVEN Voeding27 Sporten28 Kleding & schoeisel29 Totaal30

€246,95 €0,€81,21 €328,16

27

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=60046ned&D1=0,21-­‐ 30&D2=0,2,10,15,18,22,28&D3=l&HD=090316-­‐1812&HDR=G2,T&STB=G1 Berekening: 19888,20 * 0,149 / 12 28 Aangezien deze vrouw in huis of buiten voor zichzelf sport dus denk aan een rondje hardlopen in het bos, heeft deze vrouw geen kosten. Alleen zal er wel aan het begin uitrusting moeten worden gekocht wat ongeveer €200,-­‐ zal gaan kosten.

29 http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=60046ned&D1=0,21-­‐ 30&D2=0,2,10,15,18,22,28&D3=l&HD=090316-­‐1812&HDR=G2,T&STB=G1 Berekening: 19888,20 * 0,046 / 12 30 246,95 + 0 + 81,21 = €328,16

21

4.1.2 Persoon 2 DUUR UITGAVEN Voeding31 Sporten32 Kleding & schoeisel33 Cosmetische ingrepen34 Totaal35

€731,26 €960,€323,44 €114,67 €2129,37

Voor persoon 1 GOEDKOOP is aangenomen het 3e deciel (met een totale besteding van €19 888,20) van de tabel van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Voor persoon 2 DUUR is aangenomen het 10e deciel (met een totale besteding van € 56 251,00) de tabel van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Figuur 4.1 Bestedingen; beknopte indeling naar huishoudkenmerken.

Bron: http://statline.cbs.nl36

31

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=60046ned&D1=0,21-­‐ 30&D2=0,2,10,15,18,22,28&D3=l&HD=090316-­‐1812&HDR=G2,T&STB=G1 Berekening: 52251,00 * 0,156 / 12 32 http://www.gezondheidsnet.nl/bewegen/je-­‐eigen-­‐personal-­‐trainer De tarieven verschillen. Uitgegaan van 80 (euro per uur) x 3 (keer training in de week) x 4 (aantal weken)= €960,-­‐.

33 http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=60046ned&D1=0,21-­‐ 30&D2=0,2,10,15,18,22,28&D3=l&HD=090316-­‐1812&HDR=G2,T&STB=G1 Berekening: 56251,00 * 0,069 / 12 34 Botox is de meest populaire ingreep in Nederland. http://www.nrcq.nl/2014/08/18/plastische-­‐chirurgie-­‐ doet-­‐het-­‐wereldwijd-­‐goed-­‐maar-­‐niet-­‐in-­‐nederland Volgens esthetisch arts Stephan Marks moet botox om de drie maanden worden herhaald. http://www.furrow.nl/rimpels/botox/vaak-­‐moet-­‐botox-­‐herhalen/ Bij Bergman Clinics kost de gemiddelde botox behandeling (100+200+350+470+600) / 5 = €344,-­‐. Als de behandeling om de drie maanden moet worden herhaald, kost de behandeling 344 / 3 = €114,67 per maand.

35 731,26 + 960 + 323,44 + 114,67 = €2129,37 36 Bestedingen; beknopte indeling naar huishoudkenmerken. http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=60046ned&D1=0,21-­‐ 30&D2=0,2,10,15,18,22,28&D3=l&HD=090316-­‐1812&HDR=G2,T&STB=G1

22

4.2 De ontvangsten Bij het bereiken en behouden van het ideaalbeeld is er veelal geen sprake van geldelijke baten. Mensen die aan ‘het’ ideaalbeeld voldoen hebben een aantal voordelen die in eerste instantie immateriële ontvangsten en eventueel in latere instantie geldelijke ontvangsten kunnen opleveren.

Als het om uiterlijk gaat zeggen mensen vaak dat dat een kwestie van smaak is en dat zij anderen daar niet op beoordelen omdat het “om de uitstraling gaat”. In de praktijk blijkt die uitstraling significant samen te hangen met schoonheid en is er binnen een cultuur grote overeenstemming over wie mooi en lelijk is. Een mooie vrouw heeft grote ogen, hoge wenkbrauwen, een smalle neus, kin en wangen, geprononceerde jukbeenderen, een kleine afstand tussen neus en kin, en natuurlijk een ideale taille-heup verhouding van 7:10.37 Om aan het ideaalbeeld van de vrouw te kunnen beantwoorden worden er veelal middelen als sport en schoonheidsbehandelingen ingezet.

Sporten op zich kan weer leiden tot een betere gezondheid, een beter gevoel omdat het ideaalbeeld in zicht komt, met andere woorden: het algehele welzijn verbetert, wat als (immateriële) ontvangst kan worden gezien. Ook schoonheidsbehandelingen zullen in de meeste gevallen leiden tot een beter zelfbeeld en daarmee een bijdrage leveren aan de zelfverzekerdheid.

Het algemene feit dat er meer aandacht aan iemand die zich goed voelt en dat uitstraalt wordt geschonken kan aldus gezien worden als (weliswaar immateriële) ontvangst.

Op de arbeidsmarkt blijkt dat aantrekkelijke sollicitanten gemakkelijker worden aangenomen en ook meer verdienen. Vergeleken met gemiddeld aantrekkelijke mensen verdienen de ‘lelijkerds’ 9% minder, en de knapperds 5% meer.38

37

Waarom mooie mensen in het voordeel zijn. http://www.eersteindruk.nl/artikelen/schoonheid/ Waarom mooie mensen in het voordeel zijn. http://www.eersteindruk.nl/artikelen/schoonheid/

38

23

Knappe verdachten krijgen in rechtszaken lagere straffen dan lelijke. Stevige meisjes krijgen van hun eigen ouders minder zakgeld krijgen dan slanke.39 Aantrekkelijke mensen blijken ook aantrekkelijke partners te hebben.

Daarnaast worden ze beter beoordeeld op school, omdat ze intelligenter worden ingeschat.40 Uit voorgaande blijkt dat uiterlijk wel degelijk een rol kan spelen waar het de algehele benadering betreft. Een goed uiterlijk kan op meerdere vlakken voordelen opleveren die uiteindelijk ook tot geldelijke ontvangsten kunnen leiden.

39

Waarom mooie mensen in het voordeel zijn. http://www.eersteindruk.nl/artikelen/schoonheid/ Voordeel van schoonheid. http://www.rubriek.nl/modeschoonheid/shvoordeel.php

40

24

Hoofdstuk 5 Opofferingskosten Het bereiden van een gezonde maaltijd en het sporten kosten tijd en daarmee geld. Er moeten andere zaken worden opgeofferd om het ideaal te bereiken en/of te behouden. In dit hoofdstuk komen die opofferingskosten aan de orde.

5.1 Definitie opofferingkosten Opofferingskosten (alternatieve kosten) zijn de gederfde opbrengsten van het beste, niet gekozen, alternatief.41 5.2 De opofferingskosten Het hebben van een gezonde levensstijl kost tijd. Het is makkelijker en goedkoper om langs de snackbar te gaan dan zelf een verse gezonde maaltijd te bereiden. Als er eens of meerdere malen per week wordt gesport, zal dit veelal in vrije tijd gebeuren, maar het is goed denkbaar dat er tijd voor het sporten wordt vrij gemaakt die anders kon worden ingezet voor het werken van extra uren.

5.2.1 Minder werken Gezien het maatschappelijk belang wat tegenwoordig aan sport wordt gehecht kan er weloverwogen voor worden gekozen om minder te werken dan bijvoorbeeld de 40 uur die gemiddeld staat voor een volledige baan.

Ter illustratie: Een Nederlander verdient gemiddeld €25,50 per uur.42 In die drie uur dat er wordt gesport in de week had ook kunnen worden gewerkt. De opofferingskosten zijn dan €25,50 x 3 x 4 = €306,- per maand.

5.2.2 Gezonder voedsel Aan het eten van gezond voedsel wordt de laatste jaar steeds meer belang gehecht. Hoe eerlijker de producten waarvoor wordt gekozen, hoe duurder de boodschappen en daarmee de maaltijd. Ook het bereiden van een gezonde maaltijd kost tijd.

41

LWEO Lesbrief Levensloop 4/5/6vwo Hoofdstuk 1 http://lweo.nl/leerling/456vwo/levensloop/hoofdstuk-­‐1 http://www.metronieuws.nl/binnenland/2015/04/nederlander-­‐verdient-­‐gemiddeld-­‐2550-­‐per-­‐uur

42

25

Ter illustratie: Een gezinszak friet met vier frikadellen/kroketten kost gemiddeld €12,50.43 Een Beebox (biologisch voedselpakket) voor vier personen kost €56,- per drie maaltijden, dus €56 / 3 = €18,67 per maaltijd.44 De opofferingskosten voor het bereiden van een gezonde maaltijd zijn in dit geval 18,67 – 12,50 = €6,17.

Met andere woorden: de keuze voor een biologische maaltijd zal naast meer tijd ook €6,17 meer gaan kosten dan een fastfood maaltijd.

43

http://www.fastfoodprijs.nl/fastfoodprijs/mcdonalds-­‐prijslijst-­‐2015/ https://beebox.nl/boxen/biomaaltijdbox/

44

26

Hoofdstuk 6 Tijdgeest Aangezien het ideaalbeeld in de afgelopen jaar behoorlijk is veranderd, is het nog maar de vraag of de kosten van het ideaalbeeld die nu zijn onderzocht over tien jaar nog van toepassing zijn. Zouden we van de super slanke modellen van nu weer teruggaan naar de stevige modellen van de jaren ’50? Met andere woorden: Is het ideaalbeeld van de vrouw aan de tijdgeest onderhevig?

6.1 Honderd jaar het ideale lichaamstype De onderstaande zes afbeeldingen geven een weergave van de verandering van het ideale vrouwenfiguur door honderd jaar heen.

Afbeelding 6.1

In 1910 droomden vrouwen van een lichaam dat leek op een 8-figuur. Dat ideale lichaamstype werd bereikt door het dragen van extreem strakke korsetten.45

45

http://www.styletoday.nl/beauty/het-­‐schoonheidsideaal-­‐door-­‐de-­‐jaren-­‐heen/

27

Afbeelding 6.2

Het hebben van een maatje meer was in 1930 weer geoorloofd. De natuurlijke taille kwam terug en een lichaam met rondingen werd weer omarmd.46 Afbeelding 6.3

In 1950 stond het zandloperfiguur centraal. In advertenties en tijdschriften werden alleen nog maar vrouwen met curves getoond. Ook de kleding werd hierop aangepast, denk hierbij aan zogenaamde klokrokken.47

46

http://www.styletoday.nl/beauty/het-­‐schoonheidsideaal-­‐door-­‐de-­‐jaren-­‐heen/ http://www.styletoday.nl/beauty/het-­‐schoonheidsideaal-­‐door-­‐de-­‐jaren-­‐heen/

47

28

Afbeelding 6.4

Het hebben van slanke heupen en een strak gestroomlijnd lichaam was de droom van elke vrouw in de jaren 70.48 Afbeelding 6.5

In 1990 was een petit lichaam het ideale lichaamstype. Vrouwen wilden zo dun zijn, dat zij er soms niet meer gezond uitzagen.49

48

http://www.styletoday.nl/beauty/het-­‐schoonheidsideaal-­‐door-­‐de-­‐jaren-­‐heen/ http://www.styletoday.nl/beauty/het-­‐schoonheidsideaal-­‐door-­‐de-­‐jaren-­‐heen/

49

29

Afbeelding 6.6

In het begin van de 21e eeuw werd een stevig achterwerk meer en meer gewaardeerd.50

50

http://www.styletoday.nl/beauty/het-­‐schoonheidsideaal-­‐door-­‐de-­‐jaren-­‐heen/

30

Conclusie In deze conclusie wordt de hoofdvraag beantwoord die luidt: Wat kost het ideaalbeeld van de Nederlandse vrouw?

Het vrouwelijk ideaalbeeld in de media kan worden getypeerd als een vrouw met een dun lichaam.51 Het ideaalbeeld van de vrouw kan ook door de invloeden van familie veranderd worden.52 Op grond van de twee begrippennetwerken kan worden gesteld dat de leeftijd van de vrouw duidelijk een verschil maakt als het gaat om het ideaalbeeld van de Nederlandse vrouw.

Qua etniciteit beleven allochtone jonge vrouwen de slankheidsnorm overigens niet anders dan autochtone jonge vrouwen.53 Voor iedere vrouw hangt er een prijskaartje aan het bereiken dan wel behouden van het ideaalbeeld, of een vrouw nu weinig of meer dan gemiddeld te besteden heeft.

Een vrouw die weinig te besteden heeft zal €328,16 per maand kwijt zijn aan het bereiken en behouden van het ideaalbeeld. Voor de vrouw die meer dan gemiddeld te besteden heeft zal er aan het ideaalbeeld een prijskaartje hangen van €2129,37 per maand. Tussen beide genoemde bedragen zijn vele varianten denkbaar.

Het hebben van een gezonde levensstijl om het ideaalbeeld te bereiken en behouden kost daarnaast ook tijd en tijd is geld. Zo zal misschien minder kunnen worden gewerkt omdat er veel wordt gesport en ook het bereiden van gezond voedsel kost meer tijd dan een fast food maaltijd. Daarnaast is vers en gezond voedsel duurder dan kant-en-klaar voedsel of voorverpakte producten.

Naast bovengenoemde uitgaven die berekend zijn voor de categorieën voeding, beweging en kleding & schoeisel (eventueel aangevuld met cosmetische ingrepen) zijn er ontvangsten, maar niet direct in geldelijke zin.

51

Hoofdstuk 4.1 (pagina 12) Conclusie. http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=171819 De invloed van een moeder op het zelfvertrouwen van haar dochter. https://www.youtube.com/watch?v=Pqknd1ohhT4 53 Hoofdstuk 5.5 (pagina 71) http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 52

31

De (veelal immateriële) ontvangsten zijn: -

Betere gezondheid.

Verbeterd algeheel welzijn.

Intelligenter worden ingeschat.54 Meer aandacht.

Het hebben van een aantrekkelijke partner.55 Makkelijker worden aangenomen.56 Meer verdienen.57 Meer zakgeld (voor jonge vrouwen).58 Lagere straffen in rechtszaken.59

Aangezien het ideaalbeeld in de afgelopen jaren sterk is veranderd, is de verwachting dat het ideaalbeeld van de vrouw over tien jaar weer anders zal worden gedefinieerd.

Terugkomend op de hypothese In het onderzoek is gekozen om de kosten voor twee fictieve personen te berekenen om daarmee aan te geven dat er een groot verschil kan zijn tussen de uitgaven voor het bereiken en/of behouden van het ideaalbeeld.

Wat opviel is dat de voeding voor beide bestedingspatronen duurder is dan verwacht en ook het sporten met een personal trainer (persoon 2) kost meer dan in eerste instantie aangenomen werd. De verwachte kosten voor kleding bleken ruimschoots aan de hoge kant waar het persoon 1 betreft en aan de lage kant voor persoon 2. De kosten voor de cosmetische ingrepen (persoon 2) bleken goed ingeschat te zijn.

54

Voordeel van schoonheid. http://www.rubriek.nl/modeschoonheid/shvoordeel.php Voordeel van schoonheid. http://www.rubriek.nl/modeschoonheid/shvoordeel.php 56 Waarom mooie mensen in het voordeel zijn. http://www.eersteindruk.nl/artikelen/schoonheid/ 57 Waarom mooie mensen in het voordeel zijn. http://www.eersteindruk.nl/artikelen/schoonheid/ 58 Waarom mooie mensen in het voordeel zijn. http://www.eersteindruk.nl/artikelen/schoonheid/ 59 Waarom mooie mensen in het voordeel zijn. http://www.eersteindruk.nl/artikelen/schoonheid/ 55

32

Bijlage 1 Interview met Baukje Veenstra Voor haar PWS heeft Selian Kingma uit 5VWO mij benaderd voor een interview met haar. Aangezien haar onderwerp gericht was op het ideaalbeeld van de vrouw in relatie tot de kosten om dit ideaalbeeld te bewerkstelligen en in stand te houden, vond ik het een eer dat zij mij vroeg voor een interview.

Mijn naam is Baukje Veenstra en ik ben op dit moment nog 47 jaren jong. Na mijn middelbare school ben ik gaan studeren aan de N.H.L. die destijds nog een vestiging had in Groningen. Hier heb ik mijn tweedegraads bevoegdheid voor het vak Engels behaald. Aansluitend ben ik Engelse Taal en Letterkunde gaan studeren aan de R.U.G., waar ik zowel mijn doctoraal als mijn eerstegraads bevoegdheid voor Engels heb behaald.

Ik ben vervolgens in het onderwijs terecht gekomen; inmiddels ben ik zo’n 22 jaar verbonden aan het Dockinga College als docente Engels. Toen ik ongeveer 5 jaar lang een fulltime baan in het onderwijs had gehad, begon ik me af te vragen of ik tot aan mijn pensionering bevrediging zou kunnen halen uit dit werk. Ik heb toen besloten om mij meer te gaan richten op de sportwereld. Ik ben altijd een rasechte anglofiel geweest, maar mijn passie voor sport deed hier zeker niet voor onder.

Zo’n 26 jaar geleden heb ik de eerste Fitness opleiding opgepakt en in de jaren daarna zouden diverse opleidingen, workshops en seminars op het gebied van trainingen, voeding, Personal Training en Medical Fitness volgen.

Ik ben in 2010 gestart met mijn eigen bedrijf, Optimum Training & Coaching. In mei 2015 heb ik mijn bedrijf behoorlijk uitgebreid en versterking gekregen van collega Linda van Wijk. Inmiddels verzorgen Linda en ik zo’n vijftien small group trainingen en begeleiden we een heel aantal sporters individueel.

Voor zowel mijn werk als (Personal) Trainer, docente Engels en in mijn privéleven is het essentieel dat ik balans heb in mijn leven en goed zorg voor mijn lichaam en geest. Ik ben er van overtuigd dat sport en voeding erg belangrijk zijn voor deze balans.

Welke begrippen komen in u op als u deze afbeelding60 ziet?

Dat denk ik meteen dat veel mensen denken dat het ideaalbeeld van de vrouw puur alleen uiterlijk is, dus hoe een vrouw eruit ziet. Dat ze bijvoorbeeld slank moet zijn of dat ze lang haar moet hebben, dus als ik dit plaatje alleen zie. Terwijl ik zelf denk dat als jij mij zou vragen wat het ideaalbeeld van de

60

De ‘lege’ mindmap.

33

vrouw is, ik meer denk aan een leefstijl en ook de balans tussen lichaam en geest. Dat wordt eigenlijk heel vaak vergeten, dat er puur alleen wordt gedacht aan slank zijn en dat het aan de schoonheidsidealen moet voldoen.

Je hoort dat er steeds meer vrouwen zijn die chirurgische behandelingen krijgen, bijvoorbeeld met botox. Er is zelfs een soort TV programma voor, maar dat is wel heel jammer want dan gaat de focus heel erg naar het uiterlijk. Ik denk dat het innerlijk en hoe je in je vel zit, ben je een beetje gelukkig in je leven, dat dat minstens zo belangrijk is. Ik denk dat dat zelfs belangrijker is.

Maar het ene heeft wel met het andere te maken. Dus dat is eigenlijk wat mij dan meteen opvalt. Is het ideaalbeeld van de vrouw dan alleen maar uiterlijk?

Zoals duidelijk werd uit dit plaatje was dit een onderzoek van Dove waarmee ze wilden laten zien dat het niet alleen gaat om het strakke lichaam. U ziet ook verschillende huidskleuren en verschillende lichaamsvormen. Ze wilden graag aantonen dat er niet één bepaal ideaalbeeld is. Het belangrijkste is hoe we ons voelen en dat we niet allemaal aan dat ene perfecte plaatje moeten willen voldoen.

Nee klopt, inderdaad. De media werkt daar ook aan mee met al die modellen. Ze zijn allemaal slank, mooi om te zien, knap en aantrekkelijk. Dat is natuurlijk iets wat niet helemaal realistisch is. De meeste vrouwen zijn gewoon niet super slank en dat hoeft ook helemaal niet. Maar goed, dat is wel iets waar veel vrouwen naar kijken, denk ik.

Photoshop maakt ook dat het niet helemaal realistisch is. Dan denken de meeste vrouwen dat je zomaar aan dat ideaal kunt voldoen door veel te bewegen en goed te eten. Maar er wordt natuurlijk wel wat gedaan aan die foto’s. Dus dat was ook meteen mijn eerste vraag. Denkt u dat het ideaalbeeld in geld kan worden uitgedrukt?

Ik denk het eigenlijk niet. Zoals ik het ideaalbeeld zie, dat is eigenlijk onbetaalbaar. Het gaat meer om hoe je in je vel zit. Dat heeft natuurlijk met heel veel dingen te maken. Heb je een leuke baan waar je voldoening uit haalt? Heb je leuke en lieve mensen om je heen? En dat kan natuurlijk continu veranderen. Er gebeurt natuurlijk van alles in ons leven; er kunnen verdrietige dingen gebeuren wat het ideaalbeeld dan wel onder druk kan zetten. Maar ik denk als je een beetje goed in je vel zit en je voelt je gezond, gezondheid is natuurlijk heel belangrijk. Voel je je fit? Heb je een leuke baan?

Heb je balans in je leven? Dus dat je kunt zeggen dat je het op bepaalde momenten even heel druk hebt, maar dat je op andere momenten ook even lekker kunt ontspannen. Dat is denk ik heel belangrijk.

34

Dan vraag ik me af. Heeft het dan alleen met sporten te maken? Want ik denk dat voeding en de geest zoals u zegt ook heel belangrijk is. Zou je het ideaalbeeld in deze drie categorieën kunnen indelen; sport, voeding en geest? Of zou bijvoorbeeld cosmetica ook een belangrijk aspect zijn?

Ik denk dat dat voor elke vrouw verschillend is. Er zullen vrouwen zijn die zich meer storen aan bepaalde rimpeltjes en oneffenheden of dat ze niet goed op gewicht zijn. Die kunnen daardoor heel erg negatief worden beïnvloed.

Dat ze niet goed in hun vel zitten. Maar ik denk wel dat je aan heel veel dingen wat aan kunt doen, maar dan moet je wel in actie komen. Als je ontevreden bent over jezelf, dan denk ik dat je aan heel veel dingen wat kunt doen. Als je je baan niet leuk vindt, je zit niet goed in een relatie of je bent ontevreden over je uiterlijk, dan kun je aan heel veel dingen werken.

Maar ik denk ook dat sommige mensen vast zitten in bepaalde stramienen.

Als we dan bijvoorbeeld even denken aan vrouwen die zichzelf te dik vinden, die vinden het lastig om daar wat aan te doen. Vaak heeft het te maken met bepaalde problemen, emotionele aspecten die als het ware blokkeren. Denk aan emotie-eters, mensen die eten zien als compensatie. Het heeft vaak diepliggende oorzaken. En dan kan ik wel zeggen dat je er dan wat aan moet doen, maar er zijn ook een aantal mensen die er weinig aan kunnen doen omdat ze niet weten hoe ze dat voor elkaar moeten boksen. Het lichamelijke heeft met het geestelijke te maken en ook in stand houden. Als je je lichamelijk goed voelt en je vindt dat je er goed uitziet, dan zal dat geestelijk ook gewoon van invloed zijn. ‘Ik zie er goed uit en ik voel me zelfverzekerd.’ En vice versa ook, als je je geestelijk niet goed voelt. Je hebt veel problemen en je hebt veel stress, dan voel je je vaak lichamelijk ook niet goed. Dan heb je vaak hoofdpijn of ergens anders komen klachten naar voren. Ze zijn beide onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Ja, een vrouw die ik ken heeft een maagverkleining gehad. Ze zei dat ze nu wel veel minder eet, maar dat het in haar hoofd nog niet zo werkt. Het probleem is dus niet zomaar opgelost.

Juist, je weet misschien dat ik ook personal trainer ben. Dat ik mensen help om beter in hun lijf te komen, om sterker, fitter en slanker te worden. En dat gaat ook vaak gepaard met een stukje mental coaching. Ik merk dat heel vaak dat mensen die kampen met hun gewicht en die ook echt problemen hebben om op normaal gewicht te komen, dat het voor hen ook bevredigend is. Zij hebben vaak ook emotionele problemen en eigenlijk moet je dat stukje ook aanpakken. Dat je eerst gewoon tevreden bent over jezelf.

Dat je je jezelf ook respecteert en waardeert en doe je dat niet; cijfer je jezelf weg of vind je jezelf niet belangrijk. Dat heeft al altijd invloed daarop. Daar

35

moet heel veel aan werken. Dus het inderdaad ook wat jij zegt; dat geestelijke stukje dat je goed in vel zit, lichamelijk en geestelijk.

Want u helpt uw cliënten dus met deze mental coaching?

Ja, maar dat is wel heel basaal hoor. Ik ben geen psycholoog natuurlijk, maar ik probeer ze inderdaad wel wat handvatten te geven en dat ze een beetje op het goede spoor komen. Want als je dat niet aanpakt, dan wil het andere stukje ook moeilijk. En daar speelt voeding natuurlijk ook een hele belangrijke rol in.

Hoe belangrijk is voeding?

Als je de goede voeding tot je neemt, wat je lichaam echt voedt en niet alleen maar vult, dan zal je je ook fitter voelen en kun je dingen beter relativeren. Want als je alleen maar slechte dingen krijgt of dat je maar heel weinig eet is ook niet goed. Sommige mensen denken dat ze heel weinig moeten eten om af te vallen maar dat is eigenlijk gewoon funest. Maar als je te weinig eten krijgt of te weinig goede voedingsstoffen, dan wordt je moe en kun je niet goed meer nadenken, concentreren en relativeren. Dat is dan nadelig voor het aanpakken van de emotionele problemen. Dus die voeding is zeker ook belangrijk.

Hoe ziet een dagelijks menu van u er dan uit?

Wat ik heel belangrijk vind is dat mensen gewoon puur eten. Vers, zoveel mogelijk de verse ingrediënten. Geen kant-en-klaarmaaltijden, veel groente en fruit. Een balans tussen koolhydraten, eiwitten en vetten. Dus dat je niet alleen maar koolhydraten krijgt. Sommige mensen denken dat je juist koolhydraatarm moet gaan eten, maar er moet een balans zijn. We hebben koolhydraten ook nodig voor onze brandstof, eiwitten nodig voor herstel van de spieren en de vetten nodig. Er moet wel een balans zijn en dan denk ik met name in puur en gezond. Vroeger hadden we dan de schijf van vijf, tegenwoordig dan de voedselpiramide. Dat zijn echt een aantal dingen die in die voedselpiramide heel belangrijk zijn. Dus genoeg drinken, bij voorkeur water en dus geen frisdrank en dergelijke. Genoeg eiwitten, genoeg koolhydraten en genoeg vetten. Tuurlijk is er wel ruimte voor dat stukje extra zoals met Sinterklaas en Kerst. Een wijntje of een stukje gebak, dat is helemaal niet erg. Zolang het maar in balans is. Dus dat is eigenlijk het topje van de piramide. En voor de rest zijn het eigenlijk de basisstoffen die belangrijk zijn en zo puur en vers mogelijk. Het liefst biologisch als dat kan, want dat is niet voor iedereen weggelegd. Het is natuurlijk wel een stuk duurder.

36

Daar was ik dan ook wel nieuwsgierig naar. Het kost meer tijd om verse producten te bereiden. Het duurt langer dan dat je het zo uit een pakje haalt.

Maar verse producten zijn ook duurder.

Klopt, als je je eigen saus maakt is wel wat tijdrovender dan wanneer je het uit een pakje of een potje haalt. Ik denk wel dat wanneer je weet wat moet je doen en als je een beetje in dat stramien zit, dat het dan ook heel snel kan.

Als ik haast heb dan eet ik nog steeds puur en gezond, maar dan kan ik wel heel snel een voedzame gezonde maaltijd bereiden. Dus het hangt een beetje af van hoeveel tijd je hebt, als je net wat meer tijd hebt dan ga je er wat meer tijd aan besteden. Maar een gezonde maaltijd in elkaar flansen hoeft helemaal niet veel tijd te kosten. Je moet alleen wel even weten hoe je dat moet doen. Daar heb je wat handvatten voor nodig. Ik denk wel dat het iets meer gaat kosten, zelf koop ik veel verse groenten. Maar dan kun je wel proberen de seizoensgebonden groenten te nemen, dus nu spruitjes en sperziebonen. Die zijn nu heel goedkoop omdat het echt de seizoensgebonden groenten zijn. In de zomer hebben we weer andere groenten. Dus probeer daar wat naar te kijken en dan hoeft het helemaal niet zo duur te zijn. Als je alles biologisch neemt, dat is natuurlijk wel wat duurder. Het is wel jammer dat de overheid daar niet wat meer aan gaat doen, zodat mensen wat meer gestimuleerd worden om biologische producten te kopen.

Dat vind ik ook jammer, niet iedereen heeft er namelijk het geld voor om pure maaltijden elke dag samen te stellen. De overheid zou hier wel wat aan kunnen doen inderdaaad. Maar even over uw gezonde lifestyle. Hoe combineert u dat met uw drukke leven? Personal trainer en docent Engels.

Hoe heeft u daar een balans in gevonden?

Ik denk dat ik heel veel dingen aankan. Ik ben vrij stressbestendig en ik kan goed plannen. Dat moet ook wel omdat je meerdere balletjes in de lucht moet houden. En het feit dat ik gezond eet en daar bewust mee bezig ben, dat ik daar ook heel veel energie van krijg. Veel mensen zitten niet goed in de voeding en zijn na het werk ook uitgeput. Ik heb veel energie doordat ik veel beweging krijg en dus veel met mijn lichaam bezig ben. Ook doordat ik de goede dingen tot me neem die echt mijn lichaam voeden. En als je de voedzame dingen pakt, echt de gezonde dingen, dan krijg je meer energie.

Dat werkt dan ook weer bevorderlijk voor de geest. Je kunt meer dingen aan en je bent stressbestendiger. Als je een hele dag geen eten hebt gehad ben je hartstikke moe, maar je kunt ook niet goed meer nadenken. Dus dan heb je niet de energie om de dingen te doen die je moet doen. Ik denk wel dat het ene het andere helpt.

Â

37 Â

Het is dus eigenlijk een neerwaartse of opwaartse spiraal. Het kan elkaar verslechteren of juist versterken. Kun je het zo noemen?

Ja, ik wil daar eigenlijk nog wel wat verder in gaan. Ik denk dat als iedereen op de goede manier gaat eten en weer ‘back to basic’ zoals ze in de oertijd eigenlijk aten. Dan denk dat er ook veel minder mensen echt ziek zouden zijn.

En misschien ook wel veel minder kankerpatiënten. Tuurlijk heb ik daar geen bewijs voor, maar ik denk wel dat voeding een grote invloed kan hebben op veel moderne ziektes die we nu kennen zoals kanker en dergelijke. Ik denk echt dat voeding een hele belangrijke rol speelt. Ook een stukje beweging, want er zijn nog steeds mensen die te weinig beweging krijgen. Maar voeding is nog altijd het grootse component. Als mensen willen afvallen zeggen ze ook dat de voeding echt in orde moet zijn, want je kunt nog zo hard gaan trainen, maar als je voeding niet in orde is, dan zul je geen resultaten boeken.

Dat is echt een heel belangrijk item. Het schijnt dat 75% tot 80% procent van je voeding bepaalt hoe je eruit ziet, de lichaamssamenstelling. Je ziet dat er heel veel mensen zijn met overgewicht, als die mensen eerst eens gaan werken aan hun voeding dan denk ik dat er minder mensen zullen zijn met overgewicht. Dat stukje beweging natuurlijk ook, want dat heeft veel meer voordelen dan alleen het gewicht. Hoe sterk je spieren zijn, het voorkomen van allerlei ziektes, stressbestendiger zijn, fitter zijn en meer energie hebben zijn ook voordelen. Maar als we het puur alleen hebben over afvallen dan is voeding gewoon heel erg belangrijk.

Het is dus niet alleen sporten. De geest is belangrijk en dus ook voeding.

Ja, het is denk ik ook wel een stukje bewustwording. Veel mensen denken dat ze goed eten, maar als je ze dan vraagt om een aantal dagen hun voeding bij te houden dan zie je dat ze heel weinig groenten eten. Vroeger zeiden ze dat je 100 gram groente moest eten per dag, dat is echt achterhaald. In de groente zit nu steeds minder vitaminen, dus we moeten in verhouding veel meer groenten eten. Eigenlijk is 300 tot 400 gram groente een must, per dag.

Dat is natuurlijk niet alleen in je warme maaltijd, want dat is wel heel veel.

Maar als je het verdeelt over de hele dag, dus neem maar wat snoeptomaatjes, stukjes komkommer, een maaltijdsalade of wat dan ook.

Dan kun je op een andere manier je groenten ook wel krijgen, dan alleen in de warme maaltijd. Dus het is ook een stukje bewustwording van wat mensen eten: ‘Wat heb ik vandaag eigenlijk gegeten en gedronken?’ ‘En wat zit er in mijn voeding?’ Daar wordt ook steeds meer nadruk op gelegd. Dan hebben we al die lightproducten wel of vetarm, maar wat voor andere stofje zit er dan in?

38

Ik weet dan dat er in die light frisdranken aspartaam zit.

Inderdaad, dat is eigenlijk gewoon troep. Of al de verkeerde E-nummers.61 Ja, je hoort ook dat veel mensen die producten met verkeerde E-nummers proberen te vermijden.

Het is allemaal voorbewerkt, allemaal door mensen gemaakt. Ga maar weer terug naar de pure voedingsmiddelen. Dus geen sauzen uit potjes, maar maak je eigen saus van pure producten. En daar zouden we eigenlijk naartoe moeten.

Oké, dan nog weer even terug naar het ideaalbeeld. Is het beeld dat mensen hebben van de Nederlandse vrouw in de afgelopen jaren (decennia) verandert? Marilyn Monroe in de jaren 50 met brede heupen en nu magere modellen. Denkt u dat dat beeld ook is veranderd?

Ja, in de tijd van Rembrandt mochten de vrouwen echt wel een beetje gezet zijn. Rondborstig, dat was de ideale vrouw. En het is een tijdje zo geweest dat je zo mager mogelijk moest zijn. Ik denk wel dat dat nu wat verandert en dat bij het ideaalbeeld van de vrouw andere aspecten ook belangrijk worden.

Zoals bijvoorbeeld goed in je vel zitten, een leuke relatie en een leuke baan.

Maar vooral dat je goed in je vel zit. En niet zo zeer dat je een paar kilo te zwaar bent. Een vrouw kan inderdaad wel een paar kilo te zwaar zijn, maar nog wel heel goed in haar vel zitten. Ik heb wel het idee dat we daar steeds meer naartoe gaan. Ook dat plaatje wat je mij hebt laten zien, het is niet zo stereotype.

Ik heb dus ook dat plaatje aan een aantal jonge vrouwen laten zien en hen gevraagd om in twee minuten zoveel mogelijk dingen op te schrijven wat bij hen opkomt als ze dit plaatje zien met de titel ‘ideaalbeeld van de vrouw’.

Wat opvallend is, is dat ze allemaal dingen noemen zoals blauwe ogen, slanke taille, etc. Er was maar eentje die een gelukkig gezin en een leuke baan had genoemd.

Misschien heeft dat ook wel met leeftijd te maken. Ik ben natuurlijk wel wat ouder dus dan realiseer je je wel dat er ook andere dingen in het leven zijn die heel belangrijk zijn, omdat je toch een stukje levenservaring hebt. Dat je inziet dat als je er mooi uitziet en knap bent, dat dat niet het belangrijkste is. Er zijn andere dingen in het leven die veel belangrijker zijn. Dus ik denk dat het ook wel met de leeftijdscategorie te maken heeft. Want je hebt nu allemaal jonge meiden gevraagd?

61

E-­‐nummers zijn stoffen die door de Europese Unie zijn goedgekeurd als toevoeging aan een product. http://www.consumentenbond.nl/e-­‐nummers/extra/categorieen-­‐e-­‐nummers/

39

Ja, tien meiden van 16 jaar.

Okee, ik denk dat je een heel ander beeld krijgt als je vrouwen van een jaar of 40 zou vragen. Tussen de 35 en de 60 bijvoorbeeld. Dan zul je denk ik wel andere resultaten krijgen. Als je het echt hebt over wat die meiden voor ogen hebben, dat kost wel veel geld. Make-up kopen, regelmatig naar de kapper en leuk in de kleding. Tuurlijk vind ik het ook belangrijk dat ik er een beetje verzorgd uitzie en dat ik er leuk uitzie, daar doe ik mijn best ook wel voor.

Maar al die andere dingen zijn eigenlijk onbetaalbaar.

Dan heb ik wel opgemerkt dat meiden van die leeftijd daar eigenlijk helemaal niet bij stilstaan.

Nee inderdaad. En heel veel dingen hoeven ook niet veel geld te kosten. Je kunt naar de sportschool gaan en abonnement kopen van ongeveer €50,- in de maand. Maar je kunt ook voor jezelf een lekker stuk gaan hardlopen of wat dan ook maar. Dat hoeft helemaal niet veel te kosten. Met eten is dat ook zo, dat hoeft in principe helemaal niet veel te kosten. Het is maar net wat voor jou belangrijk is.

Oké, is er dan ook nog een aspect of vraag die u heeft gemist oftewel wilt u nog iets toevoegen?

We hebben het nu gehad over dat stukje ontspanning en de leefstijl, want als mensen willen afvallen dat is eigenlijk een verandering van leefstijl. Dus dat is dat je met een goede manier met je voeding en leven omgaat. En dat je een stuk ontspanning krijgt in je leven. Als je meer in balans bent met je werk/verplichtingen en een stuk ontspanning dan zal je ook op een andere manier met voeding omgaan. En dat zal dan ook weer invloed hebben op je lichaamssamenstelling. Dus die leefstijl is denk ik wel heel belangrijk en dat miste ik in het begin wel wat.

Er zijn op deze school ook docenten die overspannen zijn en misschien ook wel overwerkt. Hoe denkt u daarover?

Ja klopt, dat heeft meteen weer te maken met onze gezondheid. Je gezondheid moet eigenlijk altijd voorop staan. Als je niet gezond bent, geestelijk (stress of een burnout) of je lichamelijke krachten. Dan zal je je gewoon niet goed voelen. Dus op het moment dat je gezond bent, dan kan je gewoon veel meer aan. Het is eigenlijk het allerbelangrijkste. Om die gezondheid optimaal te houden, moet je er wel een aantal dingen voor doen. Goede voeding, een stukje beweging, je spieren sterk maken, maar ook ontspanning in je leven, dat er een balans is.

40

Oké, dan kan ik nu wel constateren dat kleding en cosmetica helemaal niet zo belangrijk zijn.

Ja, dat zal heus belangrijker als je wat jonger bent dan dat je wat ouder wordt. Ik denk echt dat er op een gegeven moment wel een verschuiving komt. Als je meer levenswijsheid en ervaren krijgt, dan merk je dat er ook andere dingen zijn die heel waardevol zijn. Dan leg je daar meer de focus op.

- Na nog even verder te hebben gepraat, heeft Baukje Veenstra mij nog enkele tips gegeven over bepaalde schrijvers en boeken waar ik dan ook nog wat aan zou kunnen hebben en daarna hebben we het gesprek afgerond.

41

Bijlage 2 Het logboek

42

Literatuurlijst Boeken 1981. Kleine Winkler Prins Woordenboek Nederlands. Amsterdam/Brussel, Nederland/België: B.V. Uitgeversmaatschappij Elsevier Argus.

2013. Van Dale Pocketwoordenboek Nederlands (5e editie). Utrecht, Nederland: Van Dale Uitgevers.

Afbeeldingen Afbeelding 1.1 http://vandollum.plazilla.com/page/4295148309/de-negatieve-invloed-vande-massamedia Afbeelding 1.2 http://veelkantie.nl/blog/2014/04/12/de-wetenschap-zegt-vrouwen-zijn-sneukneuzen/ Afbeelding 2.2 http://www.girlscene.nl/p/4831/girlscene_interviewde_jessica_simpson_over_s choonheid Afbeelding 3.1 http://geld.planetfem.com/de-financieel-onafhankelijkevrouw/#.VqfQ8VypvgI Afbeelding 4.1 http://www.quotenet.nl/Nieuws/Het-geheim-van-Business-Babe-BiancaCombee-Gebruik-je-uiterlijk-in-je-voordeel-147494 Afbeelding 4.2 http://www.eersteindruk.nl/indrukvormen/tailleheup/ Afbeelding 5.1 http://prankster.nl/jongens-serveren-mcdonalds-als-biologisch-voedsel-maarwie-heeft-het-door/

43

Afbeelding 6.1 http://www.styletoday.nl/beauty/het-schoonheidsideaal-door-de-jarenheen/ Afbeelding 6.2 http://www.styletoday.nl/beauty/het-schoonheidsideaal-door-de-jarenheen/ Afbeelding 6.3 http://www.styletoday.nl/beauty/het-schoonheidsideaal-door-de-jarenheen/ Afbeelding 6.4 http://www.styletoday.nl/beauty/het-schoonheidsideaal-door-de-jarenheen/ Afbeelding 6.5 http://www.styletoday.nl/beauty/het-schoonheidsideaal-door-de-jarenheen/ Figuur 2.1 http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 Figuur 2.2 http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 Figuur 2.3 http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 Figuur 2.4 http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 Figuur 2.5 http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=22301 Figuur 4.1 http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=60046ned& D1=0,21-30&D2=0,2,10,15,18,22,28&D3=l&HD=090316-1812&HDR=G2,T&STB=G1

44

Internet Hoofdstuk 1 http://www.dbnl.org http://www.mijnwoordenboek.nl http://mens-en-samenleving.infonu.nl http://www.lijnwijzer.nl http://dare.uva.nl http://www.beperkthoudbaar.info https://www.youtube.com https://witlovemagazine.wordpress.com http://www.vecon.nl http://jannekestielstra.nl http://www.mindmapping.com Hoofdstuk 2 http://dare.uva.nl/ Hoofdstuk 4 http://statline.cbs.nl http://www.gezondheidsnet.nl http://www.nrcq.nl http://www.furrow.nl http://www.eersteindruk.nl http://www.rubriek.nl Hoofdstuk 5 http://lweo.nl http://www.metronieuws.nl

45

http://www.fastfoodprijs.nl https://beebox.nl Hoofdstuk 6 http://www.styletoday.nl Bijlage 1 http://www.consumentenbond.nl

46