Beyers naude pws een plek voor het v o binnen kh2018 rebecca de vlugt en renske ferwerda vwo

22-12-2016 Leeuwarden

Rebecca de Vlugt Renske Ferwerda

EEN PLEK VOOR HET V.O. BINNEN CULTURELE HOOFDSTAD 2018 De manier waarop Culturele Hoofdstad Leeuwarden 2018 door middel van Iepen Mienskip de scholen en scholieren in het voortgezet onderwijs in Leeuwarden wil betrekken bij het culturele evenement.

INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave ........................................................................................................................... 1 Inleiding ...................................................................................................................................... 3 Wat is Culturele Hoofdstad? ...................................................................................................... 5 Achtergrond ........................................................................................................................... 5 Procedure ............................................................................................................................... 5 Doelen .................................................................................................................................... 7 Effecten .................................................................................................................................. 9 Culturele effecten............................................................................................................... 9 Sociale effecten .................................................................................................................. 9 Economische effecten ...................................................................................................... 10 Ruimtelijke effecten ......................................................................................................... 10 Overige effecten ............................................................................................................... 10 Leeuwarden als Culturele Hoofdstad ....................................................................................... 12 Preselectie ............................................................................................................................ 12 Het plan van Den Haag ..................................................................................................... 12 Het plan van Utrecht ........................................................................................................ 13 Definitieve selectie ........................................................................................................... 14 Waarom werd het Leeuwarden 2018? ................................................................................ 14 Het plan van Eindhoven ................................................................................................... 14 Het plan van Maastricht ................................................................................................... 16 Het plan van Leeuwarden ................................................................................................ 17 Hoe nu verder? ..................................................................................................................... 18 Wat is het streven van Leeuwarden-Ljouwert 2018? ...................................................... 18 Hoe wenst Leeuwarden het Culturele Jaar vorm te geven? ........................................... 20 Wat wil Leeuwarden overhouden aan het Culturele Jaar?.............................................. 20 Iepen Mienskip ......................................................................................................................... 22 Mienskip en Iepen Mienskip ................................................................................................ 22 Mienskipsfonds en Iepen Mienskipsfรปns ............................................................................. 23 Mienskipsfonds ................................................................................................................ 23

1

Iepen Mienskipsfรปns ........................................................................................................ 23 Verschil Mienskipsfonds en Iepen Mienskipsfรปns ........................................................... 24 Instanties rondom Culturele Hoofdstad................................................................................... 25 Kunstkade ............................................................................................................................. 25 Doelstelling omtrent Culturele Hoofdstad ....................................................................... 26 Keunstwurk........................................................................................................................... 26 Stipe.frl ............................................................................................................................. 27 Doelstelling omtrent Culturele Hoofdstad ....................................................................... 27 knowledge2018 .................................................................................................................... 27 Doelstelling omtrent Culturele Hoofdstad ....................................................................... 28 Culturele Hoofdstad 2018 met betrekking tot het onderwijs .................................................. 29 Opname voortgezet onderwijs in het bidbook .................................................................... 29 Huidige stand van zaken van de projecten voor het v.o. ..................................................... 30 Under de Toer .................................................................................................................. 30 De 8ste dag ........................................................................................................................ 30 Theaterstuk Piter Jelles: Troelstra is terug ....................................................................... 31 DNALWD2018 ................................................................................................................... 31 Look@me (behind the front door) ................................................................................... 31 Overige informatie over projecten .................................................................................. 32 Verwachtingen van middelbare scholen .............................................................................. 32 Conclusie .................................................................................................................................. 34 Iepen Mienskip en onderwijs ............................................................................................... 34 Vergelijking projecten bidbook en huidige projecten .......................................................... 36 Middelbaar onderwijs, de plek waar nog wat te winnen valt ......................................... 37 Het functioneren van de instanties rondom Culturele Hoofdstad .................................. 38 Nawoord ................................................................................................................................... 39 Bronnen .................................................................................................................................... 40 Figuren .................................................................................................................................. 42

2

INLEIDING ‘Het het nooit wat weest en et zal nooit wat wurde als't in liwarde geboren bist kust et wol skudde’ ~ Piter Wilkens, Leeuwarden Dit is het refrein uit een nummer van Piter Wilkens wat hij schreef over de stad Leeuwarden, en over hoe deze stad maar een samengeraapt mislukt zooitje was. Maar in 2013 bewees Leeuwarden dat ze meer vlees in de kuip hadden en dat het tijd werd om het “Piter Wilkens” imago in de prullenbak te gooien. Na een lange selectieprocedure met vier concurrentensteden wist Leeuwarden de titel ‘Culturele Hoofstad - Leeuwarden 2018’ binnen te slepen met hun programmavoorstel voor het naderende Culturele Jaar. De sleutel tot hun succes hing allemaal rond één woord wat hun hoofdgedachte omvatte, namelijk Mienskip.

Mienskip was het woord wat ook onze blik ving terwijl wij zochten naar een geschikt onderwerp voor ons profielwerkstuk. We wilden graag een cultuur gerelateerd onderwerp hebben omdat dit voor ons beide een interesse is. Nadat veel potentiele onderwerpen de revue hadden gepasseerd, kwamen we uit bij het naderende evenement Culturele Hoofdstad 2018. Wekelijks staan er aan het evenement gerelateerde stukken in de krant en het begint, nu we ons bijna een jaar voor de opening bevinden, al aardig vorm te krijgen en te leven.

Althans, naar ons idee blijven onze leeftijdsgenoten daarin achterwege. Iedereen heeft wel gehoord van het evenement maar daarbij houdt het ook op. Vraag je rond over wat Mienskip is, dan kun je vrijwel zeker zijn van een ongemakkelijke stilte en een zichtbare ‘Ik weet het niet…’ in de ogen van de ondervraagde. Maar om eerlijk te zijn geven wij de stilzwijgers groot gelijk, want veel informatie wordt ons niet gegeven tenzij je je ervoor inspant. Wij vonden het tijd worden dat hierin verandering kwam. We zijn nog maar een jaar verwijderd van 2018 en ook in het middelbaar onderwijs moet het nu toch echt wat gaan leven. Voor ons profielwerkstuk besloten wij daarom een kijkje te nemen achter de schermen van Culturele Hoofdstad en te gaan onderzoeken hoe de middelbare scholen benaderd worden en betrokken zullen worden bij het culturele evenement.

De vraag die wij voor ons onderzoek geformuleerd hebben is, ‘Hoe wil Culturele Hoofdstad Leeuwarden 2018 door middel van Iepen Mienskip de scholen en scholieren in het voortgezet onderwijs in Leeuwarden betrekken bij het culturele evenement’. Het antwoord op deze vraag hebben wij in ons onderzoek gezocht door te kijken naar de rol van de middelbare scholen en scholieren in het evenement. Eerst hebben we uitgelegd wat het evenement Culturele Hoofdstad inhoudt en hoe Leeuwarden 2018 eruit zal komen te zien.

3

Na de globale informatie spitsen wij ons toe op welke manieren de organisatie van Culturele Hoofdstad het voortgezet onderwijs in het programma heeft opgenomen. Deze informatie hebben wij proberen te verkrijgen door ons in het bidbook Leeuwarden 2018 te verdiepen en door middel van interviews met de desbetreffende personen die verantwoordelijk zijn voor dit onderdeel van Leeuwarden 2018. Hierna hebben we gekeken door gesprek en een enquête wat de middelbare school verwacht van zijn betrokkenheid bij Culturele Hoofdstad 2018. Onze opgestelde deelvragen luiden:      

Wat houdt Culturele Hoofdstad over het algemeen in?

Met welk plan is Leeuwarden gekozen als Culturele Hoofdstad?

Hoe geeft Leeuwarden vorm aan Culturele Hoofdstad?

Wat is Iepen Mienskip?

Welke instanties steunen Culturele Hoofdstad in het activeren van jongeren om deel te nemen aan Culturele Hoofdstad 2018?

Welke projecten zijn er van Culturele Hoofdstad voor middelbare scholieren?

Door middel van deze gegevens hebben wij onze conclusie opgebouwd en een eindoordeel geschreven over de stand van zaken betreffende de huidige betrokkenheid van middelbare scholen bij Leeuwarden 2018.

4

WAT IS CULTURELE HOOFDSTAD? ACHTERGROND Het idee voor een jaarlijkse European Capital Of Culture is in 1985 uit de grond gestampt na het voorstel van de toenmalige Griekse minister van Cultuur, Melina Mercouri. Zij vond dat cultuur een sterk afnemende rol had gekregen in de samenleving en dat cultuur weer opnieuw een schop onder zijn kont verdiende. Nu 31 jaar later is het voorstel van destijds uitgegroeid tot een grote stimulans van de Europese cultuur en heeft geleid tot een enorme uitbreiding van de culturele netwerken in Europa. Het is daadwerkelijk uitgegroeid van een klein initiatief naar een heus statement wat niet alleen Europeanen bereikt maar ook mensen van ver daarbuiten. Het officiële doel van de European Capitals of Culture is “het belichten van de rijke en diverse Europese nationale culturen en de gemeenschappelijke aspecten die ze delen evenals het promoten van wederzijds begrip tussen de inwoners van Europa”. 1 Het project is enorm flexibel, een stad die de titel krijgt kan het inrichten op de manier die zij prefereert. Alleen de titel wordt dus door de Raad van de Europese Unie gegeven aan een stad, wat ook inhoudt dat de financiering en internationale contactleggingen bijna geheel door de stad en de regio zelf geregeld moeten worden.

Hierdoor worden media en promotie in de regio en daarbuiten een sleutelfactor tot het succes van een Culturele Hoofdstad.

PROCEDURE Voordat we zijn gekomen tot European Capital of Culture in zijn huidige vorm heeft het project verschillende veranderingen ondergaan. Zo wordt de stad niet meer alleen door intergouvernementele besluitvorming aangesteld maar er is een heus selectiecomité voor opgericht met Europese onafhankelijke experts op het gebied van cultuur. Zij verdiepen zich in de stad en regio en maken op basis van hun eigen ondervindingen aanbevelingen aan de minister van Cultuur van het desbetreffende land die verbonden is met de Europese Unie.

Voordat een stad eindelijk de titel van European Capital of Culture krijgt toegekend gaat er dus een uitgebreide procedure aan vooraf. Er is een rapport opgesteld door de Europese Unie voor de vaststelling van het evenement „Culturele Hoofdstad van Europa” voor de periode 2007 tot 2019. Hierin staat alle regels vermeld waar een toekomstige European Capital of Culture in die periode aan moet voldoen. Leeuwarden 2018 valt onder deze periode en dus ook onder de regelgeving vastgesteld in dit rapport.

1

Patel, K. The Cultural Politics of Europe. New York, Routledge, 2013.

5

De keuzeprocedure voor een land gaat van start wanneer dit is geselecteerd om een stad aan te wijzen voor de titel ECOC, afkorting van European Capital of Culture 2. Steden kunnen zich kandidaat stellen voor de nominatieprocedure door zich aan te melden bij het Ministerie van het desbetreffende land dat gaat over Cultuur. In Nederland was dit, voor de keuzeprocedure Leeuwarden 2018, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

De oproep tot aanmelding vindt uiterlijk zes jaar voor aanvang van het evenement plaats en na de oproep hebben de geïnteresseerde steden tien maanden de tijd om met een programma voor dat jaar te komen. Geïnteresseerde steden stellen met een projectgroep een bidbook op waarin het programma in alle facetten duidelijk wordt uitgewerkt. Dit boek wordt hun sollicitatie voor de titel. Ook moet er een website worden gemaakt waarop alle informatie voor iedereen beschikbaar is. De Europese Unie heeft zowel inhoudelijk als om het algemene doel van het initiatief ECOC te verwezenlijken verschillende eisen vastgelegd waaromheen het programmavoorstel moet worden geschreven.

De criteria waar een programmavoorstel aan moet voldoen zijn in twee categorieën onderverdeeld;

1. In de categorie ‘De Europese dimensie’ moet het programma: a. De samenwerking tussen culturele actoren, kunstenaars en steden in de desbetreffende lidstaat en in andere lidstaten in alle culturele sectoren bevorderen. b. De aandacht vestigen op de rijke culturele diversiteit in Europa c. De gemeenschappelijke aspecten van de Europese culturen naar voren brengen.

2. In de categorie ‘Stad en burgers’ moet het programma: a. De deelname van de burgers die in de stad en de omgeving wonen bevorderen en zowel hun belangstelling wekken als die van burgers uit het buitenland b. Haalbaar zijn en integrerend deel uitmaken van de culturele en sociale ontwikkeling van de stad op lange termijn3.

De stad is qua invulling van deze punten vrij om te doen wat zij voor ogen heeft en het programma wordt hieromheen opgebouwd.

2

Betreffende keuzeprocedure; In overeenstemming met het besluit 1622/2006/EC van het Europese Parlement en de Raad wat is vastgesteld voor de European Capital of Culture periode 2007-2019.

3

Artikel 4 ‘Criteria voor het culturele programma’ uit BESLUIT Nr. 1622/2006/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

6

Nadat het bidbook als sollicitatie is ingeleverd komt het terecht bij de jury. De jury bestaat uit 13 man waarvan er zeven door Europese instellingen worden voorgedragen en zes door de betrokken lidstaat voorgedragen 4 . De betrokken lidstaat zal uiteindelijk de jury benoemen die als taak krijgt om de kandidaturen van de kandidaat-steden te onderzoeken.

Van de juryleden wordt geacht dat ze ervaring hebben en kundig zijn in de culturele sector op het gebied van ontwikkeling en organisatie en dat ze zich te allen tijde opstellen als onafhankelijke deskundigen en zich dus niet door belangenverstrengeling laten beïnvloeden.

Vijf jaar voor aanvang van het evenement stelt de juryrapporten op met onderzoeksresultaten en aanbevelingen voor de betrokken lidstaat en de Commissie van de Europese Unie. Uit de onderzoekresultaten wordt een besluit gevormd, worden de steden aangewezen die in de definitieve selectie verder zullen strijden en is de preselectie-fase ten einde gekomen. Negen maanden na de preselectie-vergadering wordt de Jury opnieuw bijeengeroepen. De steden die geselecteerd zijn voor de definitieve selectie ronde presenteren hun bijgestelde programma’s en deze worden door de Jury naar de hand van de gestelde criteria getoetst. Na de definitieve selectieronde komt de Jury met één keuzevoorstel die hij voorlegt bij het Ministerie van het desbetreffende land dat gaat over de Cultuur. Zij maken uiteindelijk de keuze bekend bij de Europese Commissie. Het team van door Europese instelling aangewezen juryleden wordt na de keuze aangesteld als toezichten adviespanel voor de Culturele Hoofdstad tot aan het begin van het evenement 5. De uitwerking van het evenement wordt verder aan de aangewezen stad en regio overgeleverd.

DOELEN Het project ‘European Capital of Culture’ is natuurlijk niet alleen in het leven geroepen omdat het leuk is voor de mensen maar heeft ook een bepaald doel voor ogen. Het project wordt gezien als een steuntje in de rug op weg naar de ontwikkeling van de cultuur van de gekozen stad en de contacten met de rest van Europa. De doelstellingen zijn daarom ook gelinkt aan het creëren van een permanente ontwikkeling in de cultuurlijn van de stad. Het geformuleerde hoofddoel van het initiatief ECOC is, zoals al eerder in dit verslag naar voren is gekomen: “het belichten van de rijke en diverse Europese nationale culturen en de gemeenschappelijke aspecten die ze delen evenals het promoten van wederzijds begrip tussen de inwoners van Europa”.6 Rond dit doel wordt het programma gemaakt wat de gekozen stad in zijn jaar wil verwezenlijken. Wel is de gekozen stad dus vrij om te kiezen hoe ze de verwezenlijking aanpakken met betrekking tot wat de stad en de regio te bieden hebben. Naar aanleiding van het hoofddoel verwoordt iedere gekozen stad daarna zijn eigen streven als hoofddoel van het jaar.

4

Betreffende de jury; Artikel 6 ‘Criteria voor het culturele programma’ uit BESLUIT Nr. 1622/2006/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD 5

Betreffende Toezicht- en Adviespanel; Artikel 10 ‘Criteria voor het culturele programma’ uit BESLUIT Nr. 1622/2006/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD 6

Patel, K. The Cultural Politics of Europe. New York, Routledge, 2013.

7

In de loop der jaren van het evenement zijn er naast het hoofddoel nog meer streefpunten vastgesteld. Dit is gedaan naar aanleiding van successen die behaald zijn met het initiatief.

Deze streefpunten zijn zowel toegespitst op de criteria waaraan het programma moet voldoen en anderen zijn gebaseerd op het feit dat de stad gekozen wordt als Culturele Hoofdstad waardoor ze bijvoorbeeld de mogelijkheid krijgen in de infrastructuur dingen aan te passen. Deze streefpunten zijn geformuleerd naar aanleiding van analyses die zijn gemaakt naar aanleiding van studies naar ECOC’s en staan dus niet letterlijk op papier vastgesteld. Wel hebben deze streefpunten allemaal betrekking op de eerdergenoemde criteria waaraan het programma moet voldoen en helpen dus de gekozen stad om aan deze vastgestelde criteria te voldoen.

7

Deze tabel is gemaakt naar aanleiding van studie naar voormalige European Capitals of Culture. Hierin is weergegeven aan welke streefpunten, met betrekking tot de vastgestelde criteria, de hoogste prioriteiten worden gesteld en met behulp van welke streefpunten de steden aan de criteria proberen te voldoen8.

7

European Cities and Capitals of Culture; Study Prepared for the European Commission; Palmer/Rae Associates, 2004 8

Idem

8

EFFECTEN Al deze doelen en gestelde prioriteiten om te voldoen aan het criteria zijn vastgesteld naar aanleiding van de vooropgestelde programma’s van de gekozen steden. Maar wat zijn de bijkomende effecten die de gekozen steden erop nahouden na het Culturele Jaar? Heeft het duwtje in de rug de stad de juiste kant op geholpen? Of is alles wat in een jaar wordt opgebouwd na 31 december in één klap weg? Na een Cultureel Jaar zijn in de loop der tijd, als je het als stad redelijk hebt neergezet, toch wel de gehoopte effecten aan te wijzen die het evenement teweeg heeft gebracht. Vandaar dat steden ook graag de titel willen bemachtigen. Op verschillende gebieden zijn er voordelen te halen uit het Culturele evenement. Hoe de lange termijn en bijkomende effecten uitpakken, ligt geheel aan de aanpak van de stad tijdens en in aanloop naar het Culturele Jaar. De effecten die de stad er mogelijk op na houdt zijn vaak gerelateerd aan de doelen die de stad van tevoren heeft vastgelegd bij het opstellen van het Culturele Jaarprogramma. Uit analyses naar de lange termijneffecten zijn vaak voorkomende effecten aan te duiden in verschillende dimensies.

CULTURELE EFFECTEN Gedurende het gehele jaar is het grote streven om de cultuur nieuw leven in te blazen en door middel van cultuur ook in de andere dimensies effecten achter te laten. Het evenement heet ook niet voor niks European Capital of Culture. Via het culturele aspect hoopt de Europese Unie op een, vaak door de mensen leuk gevonden, manier bepaalde problemen aan de kaak te stellen. In het streven naar een lange termijnontwikkeling is dit, op het gebied van Cultuur, op een aantal manieren gerealiseerd wanneer we kijken naar voorgaande Culturele Hoofdsteden. Uit verslaglegging van het Culturele evenement is gebleken dat in vele steden bepaalde projecten een jaarlijks terugkomend evenement worden9. Een ander effect dat na die tijd te ontdekken viel bij vele steden, was de toegenomen capaciteit van de culturele sector10.

SOCIALE EFFECTEN In de loop naar het Culturele Jaar wordt er door de organisatie gewerkt aan het opbouwen van netwerken en het delegeren van bepaalde taken naar verschillende organisaties en instanties. Ook worden mensen met dezelfde ideeën voor bijvoorbeeld projecten bij elkaar gebracht wat verder samenwerkingsverbanden kan aanwakkeren voor in het Culturele Jaar

9

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/513985/IPOLCULT_ET(2013)513985_EN.pdf 10

Idem

9

maar ook in de toekomst.11 Zo probeert de organisatie voor het Culturele Jaar als het ware een stevig zelfstandig cultureel netwerk op te bouwen dat na het wegvallen van de organisatie in het kader van Culturele Hoofdstad nog steeds kan functioneren. Dat de organisatie van Culturele Hoofdstad dit probeert wil niet zeggen dat het altijd lukt maar het is wel een streven van iedere organisatie. Voor de organisatie is het gunstig om hard aan dit doel te werken want door een stabiel netwerk te creëren op cultureel gebied en het versterken van bestaande organisaties is de kans op de voortzetting na het Culturele Jaar groter.

ECONOMISCHE EFFECTEN Bij deze dimensie draait het voornamelijk om de omzet in de toerismesector. Vaak is er winst te zien op dit gebied. Het verschil qua omzet bij steden onderling is alleen heel groot.

In het beste voorbeeld uit de praktijk kwam iedere geïnvesteerde euro in het Culturele Jaar zes keer terug. Dit was het geval in Liverpool dat na 2008 voor iedere European Capital of Culture als voorbeeld heeft gediend. Ook in het minst gunstige geval kwam het geïnvesteerde bedrag twee keer terug. Dat betekent dat het economische effect in alle gevallen gunstig zal uitvallen. Wat betekent dit nou voor het effect op lange termijn? Na het Culturele Jaar is er toch wel degelijk een toename te zien in het toerisme ten opzichte van voor het Culturele Jaar, wat ook inhoudt dat er een toename is te zien in de opbrengst in de toeristensector. 12

RUIMTELIJKE EFFECTEN Deze effecten hebben betrekking op de city planning en de infrastructuur van een stad. Een stad moet goed bereikbaar zijn voor de toeriststromen en de inwoners van de regio. Niet alleen wegen maar ook stationsgebieden en stadsstructuren worden aangepakt. Ook zie je dat verschillende hotels en horecagelegenheden met de titel in het vooruitzicht ervoor kiezen wijzigingen aan te brengen. Zo geeft de titel dus steden een kans concrete dingen in de stad onder handen te nemen die na het Culturele Jaar ook nog gunstig zijn voor de stad.

OVERIGE EFFECTEN Een beter ontwikkeld zelfbeeld als regio is bij verscheidene European Capitals of Culture een groot merkbaar effect. Veel steden met een laag “zelfbeeld” ervoeren na het evenement

11

Informatie uit gesprekken met organisatie

12

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/513985/IPOLCULT_ET(2013)513985_EN.pdf

10

positieve veranderingen bij zowel inwoners als buitenstaanders in hun visie op de stad en regio.13

13

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/513985/IPOLCULT_ET(2013)513985_EN.pdf

11

LEEUWARDEN ALS CULTURELE HOOFDSTAD Als vastgesteld in het besluit van de Europese Unie was het in 2018 de beurt aan Nederland en Malta om een Culturele Hoofdstad aan te wijzen. Door de weinige kandidaturen, namelijk maar één, was de keuze voor Valletta in Malta snel gemaakt. Voor Nederland ging er echter een lange strijd aan vooraf, voordat ze met een winnaar uit de bus kwamen. In september 2013 kreeg Leeuwarden het heugelijke nieuws te horen dat zij in 2018 de eer hebben namens Nederland de titel European Capital of Culture te dragen. Samen met vier andere plaatsen in Nederland streden zij om de felbegeerde titel waarbij in een eerdere selectieronde de steden Den Haag en Utrecht al afvielen. Tot aan de eindstreep ging de felle strijd tussen de steden Eindhoven, Maastricht en Leeuwarden. Leeuwarden heeft alles op alles gezet om de titel te pakken te krijgen. Dit moet ook het geval zijn geweest in de andere kandidaat-steden. Hoe is het Leeuwarden dan toch gelukt de eerste plaats op het erepodium te mogen bestijgen?

PRESELECTIE In Nederland hebben vijf steden voor de deadline van 31 oktober 2012 als sollicitatie een programmadraaiboek ingeleverd bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap14.

Hierna werd van elke stad een delegatie uitgenodigd voor de preselectievergadering. Elke stad kreeg hier de kans om zijn programma in 30 minuten aan de jury te presenteren met daaropvolgend een vragengesprek van 60 minuten. De indruk van de Jury over de gesprekken was erg positief omdat elke stad duidelijk veel lokaal support kreeg voor zijn plan en de programmavoorstellen erg stimulerend werden neergezet voor de regio15. Toch moest er een definitieve selectie worden gemaakt en vielen Den Haag en Utrecht af.

HET PLAN VAN DEN HAAG16 Den Haag presenteerde zich met het hoofdthema van hun programma: ‘City without Walls, Haven for free thought’. Den Haag wilde zich gaan presenteren aan bezoekers en inwoners als de stad van vrede en rechtvaardigheid en expliciet als een open en toegankelijke stad. De sterke punten die het presentatieteam aandroeg om Den Haag als Culturele Hoofdstad aan te wijzen waren dat de stad zelf al veel organisatorische ervaringen had evenals een intellectuele identiteit en een al redelijk stabiel cultureel netwerk. Iets wat Den Haag graag

14

Utrecht, Den Haag, Maastricht, Eindhoven, Leeuwarden.

15

https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creative-europe/files/files/ecoc-2018-preselectionreport-netherlands_en.pdf 16

https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creative-europe/files/files/ecoc-2018-preselectionreport-netherlands_en.pdf

12

verbeterd zou willen zien en dit wilde behalen door het binnenslepen van de titel, was de cultuureducatie.

Jurycommentaar op programma naar de hand van artikel 4 

Europese dimensie Het concept van de openheid als hoofdgedachte van het evenement werd bij de Jury goed ontvangen. Kritischer waren ze op het idee dat de stad meer wordt gepresenteerd als de hoofdstad van de vrede en de rechtvaardigheid dan als Culturele Hoofdstad.



Stad en Burgers Den Haag is een zeer multiculturele stad en het commentaar was dat er in het programma niet voldoende rekening mee was gehouden om voor iedere groep voldoende activiteiten aan te bieden.

HET PLAN VAN UTRECHT 17 Het hoofdthema waarmee Utrecht zich op de kaart wilde zetten als Europese Cultuur hoofdstad was: ‘Trust the future, Create your city’. De focus werd hiermee voornamelijk geleid naar de jongere generatie als de toekomst van ons land, de connecties tussen de inwoners en hun fantasie. Het evenement zou zich voornamelijk in de stad afspelen evenals projecten om zo de connecties tussen de inwonersgroepen te versterken.

Jurycommentaar op programma naar de hand van artikel 4 



Europese dimensie De issues die Utrecht als belangrijk aanduidde, kwamen overeen met de issues die geheel Europa als belangrijk ziet. Wel werden projecten die de culturele diversiteit in Europa benadrukten in het programma gemist.

Stad en Burgers Deze categorie kwam in de plannen van Utrecht slechts vaag naar voren.

Voornamelijk bij de voorbereidingsactiviteiten kwam de burgerparticipatie naar voren. Ook was de lange termijn cultuurontwikkeling weinig naar voren gebracht in het programmavoorstel. De jury vond het enthousiasme ook niet heel erg aanwezig en miste de innovatieve elementen.

17

https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creative-europe/files/files/ecoc-2018-preselectionreport-netherlands_en.pdf

13

Beide programma-voorstellen voldeden niet goed genoeg aan de eisen van artikel vier en brachten hun visie voor het Culturele Jaar niet concreet genoeg in beeld. Hierdoor waren ze uiteindelijk niet goed genoeg voor de definitieve selectiefase.

DEFINITIEVE SELECTIE De overige drie steden gingen door naar de definitieve selectieronde. De bedoeling was dat zij na de preselectie met het gekregen commentaar aan de slag gingen en hun kandidatuur aanvulden. Ondertussen bracht een delegatie van de Jury een bezoek aan alle drie de steden als voorbereiding op de definitieve selectie. De geselecteerde steden stuurden vervolgens voor 12 juli 2013 het gewijzigde programmavoorstel naar het ministerie dat het vervolgens naar de Commissie van de Europese Unie en de Jury doorstuurde. Hierop volgde de definitieve selectievergadering op vijf en zes september 2013 te Amsterdam waarbij de jury de gewijzigde programma’s weer toetste aan de criteria en ook op de verwerking van hun eerder gegeven commentaar. Ook kregen Eindhoven, Leeuwarden en Maastricht weer de kans om hun complete programma in 30 minuten te presenteren aan de Jury gevolgd door een 90 minuten lang vraaggesprek waarin alle aspecten intensief werden doorsproken.

Uiteindelijk werd na de definitieve selectiegesprekken in een persconferentie bekend gemaakt welke stad zou worden aangedragen als Culturele Hoofdstad bij de Europese Unie.18

WAAROM WERD HET LEEUWARDEN 2018?

In de persconferentie kwam Leeuwarden als winnaar van de definitieve selectieronde uit de bus en liet, na eerder al gedag te hebben gezegd tegen Utrecht en Den Haag, nu ook Maastricht en Eindhoven achter zich. Aan de hand van het officiële juryrapport van de definitieve selectie valt een duidelijk beeld te schetsen waarom de keuze op Leeuwarden is gevallen en wat het plan van Leeuwarden uniek maakte ten opzichte van de andere steden.

HET PLAN VAN EINDHOVEN 19 Eindhoven presenteerde zichzelf met de slogan “Imagination designs Europe” samen met de rest van BrabantStad en de provincie20. Hun programmavoorstel werd gevormd rond drie hoofdthema’s, namelijk:

18

https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creative-europe/files/files/ecoc-2018-panelreport-netherlands_en.pdf 19

https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creative-europe/files/files/ecoc-2018-panelreport-netherlands_en.pdf

14

  

We Explore the Future We Connect People We Make the City

Eindhoven heeft al meerdere titels toegekend gekregen voor zijn inventiviteit op het gebied van technologie en zag ditmaal zijn kans schoon om rol van kunst en cultuur weer nieuw leven in te blazen door gebruik te maken van waar de stad al goed in is. Een kernconcept dat ze wilden verwezenlijken was het concept ‘Proeftuinen’ waar mensen uit de technologie en de kunstsector bij elkaar worden gebracht en zo de ruimte krijgen om te experimenteren en te mixen. Op deze manier wilde Eindhoven de thema’s tot uitvoering brengen.

Jurycommentaar Het combineren van kunst, design, technologie en wetenschap om de cultuur nieuw leven in te blazen werd bij de jury goed ontvangen. Ook de enorme toewijding en de duidelijke lange termijn ontwikkelingsstrategie werd geapprecieerd. Ook het draaiboek had een duidelijke opbouw en een goed overzicht van wat de stad in 2018 wilde aanbieden. Echter bleef het hoofdconcept Proeftuinen bleef in de uitwerking zwak en de motivatie er achter was niet goed verwoord. Met betrekking tot artikel 4 miste het plan in de categorie: 



Europese dimensie Er was geen duidelijke link aanwezig tussen het innovatie idee van Eindhoven en andere Europese steden. Dit gaf de Jury het idee dat Eindhoven zich liever als ‘Global City’ op de kaart wilde zetten dan als ‘European City’.

Stad en burger De betrekking van de inwoners van Eindhoven bij het evenement was te onnauwkeurig vastgelegd en had meer aandacht moeten krijgen.

20

BrabantStad is stedelijk netwerk van de vijf grote Brabantse steden Breda, Eindhoven, Helmond, ’s Hertogen Bosch en Tilburg

15

HET PLAN VAN MAASTRICHT 21 ‘European Rivisited’ was de slogan waarmee Maastricht op de proppen kwam. Voor hun programmasollicitatie voor European Capital of Culture hadden ze de steun van de gehele Euregio Maas-Rijn. Deze beslaat een oppervlakte van 10.500 km2 in drie verschillende landen. Door gekozen te worden tot European Capital of Culture hoopte Maastricht de nauwe culturele en historische verbanden tussen de gebieden over de grens te benadrukken en de regio naar de rest van Europa te kunnen presenteren als een eenheid. Hun programmavoorstel werd gevormd rond vier hoofdthema’s, namelijk:    

Speaking in Tongues Remembering the Future Mirroring Europe Living Europe

Om deze thema’s te laten terugkomen in het Culturele Jaar bedacht Maastricht het concept ‘European Spring Journey’ als verbindende lijn tussen al de projecten.

Jurycommentaar Over het geheel vond de jury dat het plan van Maastricht geen heldere visie gaf op hoe cultuur een belangrijk aspect is bij de verbintenis in Europa. Het draaiboek miste een link met de ambitieuze doelen en de projecten. Met betrekking tot de aansluiting met artikel 4:  

Europese dimensie Dit kwam het beste naar voren in de samenwerking in de Euregio.

Stad en Burgers Maastricht wilde vooral de jongere generatie aan bod laten komen, ‘Generation Maastricht’, om de regio een boost te geven. Verder bleef de uitgebreidheid van deze categorie achterwege.

Beide projecten hadden een uniek plan voor ogen maar toch waren er volgens de Jury nog te veel kritiekpunten op aan te merken. Met het enthousiasme leek niks verkeerd, maar voornamelijk de twee categorieën uit artikel 4 waren een struikelblok evenals de uitgebreidheid van de visie betreffende de hoofdprojecten.

21

https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creative-europe/files/files/ecoc-2018-panelreport-netherlands_en.pdf

16

Om een volledig overzicht te geven van de vijf kandidaat-steden zal ik evenals met de vier andere steden een korte samenvatting geven van het aan de Jury gepresenteerde idee van Leeuwarden en een kort overzicht van het commentaar wat de Jury naar aanleiding van het programma heeft geleverd. Later zal ik verder op het plan in gaan.

HET PLAN VAN LEEUWARDEN ‘Iepen Mienskip’ is waarmee Leeuwarden zich in 2018 op de kaart wil gaan zetten. Deze slogan is een Fries woord dat vrij vertaald ongeveer wederzijds respect, gelijkheid en verantwoordelijkheid binnen een gemeenschap omvat. In het bidbook wordt dit begrip gebruik als leidraad in heel Europa. De drie thema’s waar Leeuwarden de focus omheen wil leggen zijn:   

Natuur en Cultuur Stad en Platteland Gemeenschap en Diversiteit

Jurycommentaar De Jury was erg tevreden over de vooruitgang die Leeuwarden had geboekt ten opzichte van de preselectievergadering. Een onderdeel waar de Jury erg over te spreken was, was de herontwikkeling en herontdekking van de relatie tussen stad en platteland. Dit is meerdere plekken binnen Europa een issue. Ook kwamen andere hedendaagse problemen in het programma naar voren, zoals het probleem van de stijgende zeespiegel in deze eeuw van klimaatverandering. Met betrekking tot artikel 4 kwam in het bidbook de volgende conclusie naar voren: 



Europese dimensie Aan deze categorie werd goed voldaan door het adresseren van actuele problemen die in vele Europese landen belangrijk zijn. De nadruk die Leeuwarden legt op het creëren van verschillende degradaties van communities, draagt ook zijn steentje bij in deze categorie. In het programma wordt ook nadruk gelegd op het voortbestaan van de minderheidstalen in Europa.

Stad en Burgers Deze categorie is goed ondergebracht door niet alleen het Mienskip motto maar ook door de verschillende bevolkingsgroepen die worden aangesproken met de projecten en de manier waarop ze worden samengebracht.

17

Jurybesluit In het jurybesluit kwam Leeuwarden als gekozen stad naar voren, maar kreeg hierbij nog wel aandachtspunten mee om aan te werken in de loop naar het evenement22. Zo moest er nog hard worden gewerkt aan de managementstructuur van de organisatie. Ook raadde de jury aan om de jonge generatie een centrale plaats in te laten nemen bij de verdere organisatie van het evenement. Een ander punt was nog dat Leeuwarden goed moest gaan werken aan het optillen van het programma van een lokaal naar een Europees niveau.

HOE NU VERDER? Intussen zijn we nog iets meer dan een jaar verwijderd van het culturele evenement en hebben al vele nieuwe ontwikkelingen de revue gepasseerd. De invulling van het Culturele Jaar begint steeds meer vorm te krijgen. Eerder hebben we al een korte samenvatting gegeven met betrekking op de visie van Jury over het plan en een samenvatting van het commentaar. In dit definitieve selectierapport was de informatie over de invulling van het Culturele Jaar van Leeuwarden echter zeer beknopt en ging het vooral om de visie en de verwerking van de criteria uit artikel 423. In de nieuwste versie van het bidbook komt voor hoe Leeuwarden de selectieprocedure in vier verschillende fases heeft ondergaan en ze na de toewijzing van de titel zijn beland in de fase van het bouwen van een netwerk en om het plan in uitvoering te brengen. Voordat wij ons toespitsen op de onderzoeksvraag die we onszelf gesteld hebben, kijken we eerst naar het gehele plaatje Leeuwarden 2018 en beantwoorden we de volgende vragen:   

Wat is het streven van Leeuwarden-Ljouwert 2018?

Hoe wenst Leeuwarden het Culturele Jaar vorm te geven?

Wat wil Leeuwarden overhouden aan het Culturele Jaar?

WAT IS HET STREVEN VAN LEEUWARDEN-LJOUWERT 2018?24 Door middel van de verschillende projecten die allemaal groot en deels betrekking hebben op verschillende bevolkingsgroepen probeert Leeuwarden 2018 een aantal doelen na te streven en stappen te zetten richting een positieve lange termijnontwikkeling van Friesland en zijn inwoners.

22

Artikel 8 ‘Criteria voor het culturele programma’ uit BESLUIT Nr. 1622/2006/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD 23

Artikel 4 ‘Criteria voor het culturele programma’ uit BESLUIT Nr. 1622/2006/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD 24

Culturele Hoofdstad Leeuwarden 2018, 2013, Bidbook http://2018.nl/nl/downloads

18

Leeuwarden 2018 omschrijft zijn reden om te gaan voor de nominatie: Het creëren van communities, ook wel aangeduid met het woord ‘criss-crossing communities’ en ‘Mienskip’ In hun visie zien zij graag een netwerk ontstaan tussen steden die op cultureel, sociaal, economisch en ecologisch gebied gelijk zijn aan Leeuwarden. Op die manier willen ze graag ideeën kunnen uitwisselen over het toekomstige behoud van het culturele en natuurlijke erfgoed, onder andere de taal. En ook input betreffende de relatie tussen stad en plattenland en de balans vinden tussen verschillende gemeenschappen is welkom.

Leeuwarden 2018 heeft drie thema’s gekozen om omheen te werken en om zo ook mogelijke oplossingen en netwerken te creëren voor de eerdergenoemde kwesties. 





Natuur en Cultuur De biodiversiteit en geodiversiteit worden zowel in Friesland als in andere delen van Europa bedreigd. Dit is ook van invloed op de culturele diversiteit van een regio.

Denk bijvoorbeeld aan het Friese ‘Aaisykjen’, een traditie die verloren zou gaan als de kieviet uit Friesland verdwijnt. Een ander voorbeeld is dat Nederland een land is wat bekend staat om zijn water en hieraan verbonden ook bepaalde cultuurkenmerken heeft die bedreigd worden door de klimaatverandering. Nog een voorbeeld verbonden aan deze categorie is de minderheidspositie van de Friese taal. Natuur en Cultuur is dus een hoofdthema omdat Leeuwarden 2018 hoopt verbindingen te leggen met andere regio’s die soortgelijke problemen ondervinden en op die manier oplossingen te vinden voor deze kwesties.

Stad en Platteland Een doel van Leeuwarden 2018 is om het gat tussen de stad en het platteland te vernauwen. In Europa is het gat tussen het urbane en rurale leven erg groot, zo vergeten mensen in urbaan gebied waar hun oorsprong daadwerkelijk vandaan komt. In de projecten rondom dit thema wordt daarop gefocust.

Mienskip en diversiteit Dit thema focust op hoe mensen van verschillende culturele achtergronden samen kunnen leven op een plek. Dit thema is gerelateerd aan Friesland omdat de Friezen in Nederland een minderheidsidentiteit hebben. Leeuwarden 2018 is juist van mening dat het hebben van verschillende culturele diversiteiten even belangrijk is als biodiversiteit. Hieromheen is een project gebouwd die minderheidsgroepen in Friesland en Europa moeten samenbrengen.

Friesland, en voormanlijk Leeuwarden, valt onder de armste gebieden in Nederland en veel jonge mensen die hier wonen, besluiten daarom te verhuizen naar het westen. Er is sprake van leegloop. Met de titel hopen ze de energie en creativiteit weer terug de regio in te laten stromen en dit wordt in het bidbook dan ook als hoofduitdaging bestempeld van het Culturele Jaar.

19

HOE WENST LEEUWARDEN HET CULTURELE JAAR VORM TE GEVEN ? 25 Leeuwarden heeft niet alleen als stad Leeuwarden gesolliciteerd naar de titel European Capital of Culture, maar Leeuwarden 2018 beslaat een groter gebied waarover een groot deel van de projecten zullen zijn verspreid. In Nederland spitst Leeuwarden 2018 zich toe op hoofdstad Leeuwarden, provincie Friesland en de Waddeneilanden 26 . De andere twee betrokken levels zijn het Europese netwerk en de ‘Friezen om útens’. Dit tweede duidt op ongeveer 700000 mensen die een emotionele band met zowel het Friese landschap als de cultuur hebben en buiten de grenzen van Nederland leven. In bepaalde projecten zijn zij een aangesproken doelgroep. In het Culturele jaar zullen er ruim veertig grote projecten worden georganiseerd in heel Friesland en Europa. Deze projecten beslaan allerlei kunstdisciplines en zijn gericht op verschillende bevolkingsgroepen. Het hele jaar zal elf hoofdevenementen en eenendertig supportevenementen bevatten. Al de projecten zijn opgebouwd rond de drie kernthema’s van het Culturele Jaar of dienen als zijproject.

Verder is het mogelijk om zelfstandig een project op te starten met betrekking tot Culturele Hoofdstad en hiermee kun je ook nog in aanmerking komen voor eventuele subsidie. Op deze manier hoopt Leeuwarden 2018 om met een methode van ‘vraag en aanbod’ de mogelijkheid te geven aan alle soorten groepen mensen om met ideeën te komen en zodoende een stap in de ontwikkeling van ‘Mienskip’ te zetten.

WAT WIL LEEUWARDEN OVERHOUDEN AAN HET CULTURELE JAAR?27 Zoals eerder al is toegelicht in het hoofdstuk over wat het concept European Capital of Culture inhoudt, draait het Culturele Jaar er om een duwtje in de rug te geven naar de ontwikkeling van lange termijneffecten. De ontwikkeling hiervan is ook allemaal meegenomen in het bidbook van Leeuwarden 2018. Hier zal ik een beschrijving geven van de gehoopte lange termijneffecten. 

Culturele effecten In het programma van Leeuwarden 2018 is veel nadruk gelegd op de minderheidsgroepen en een gehoopt effect is om kinderen, die in hun eigen sociale milieu nauwelijks kansen aangeboden krijgen, kansen te geven. Ook wordt er gestreefd naar een lange termijnuitbreiding van de culturele sector en sterkere connecties met van oorsprong Friese grondvesten. Een vergroting in het cultureel aanbod en bewustzijn moet ook na 2018 worden doorgezet.

25

Bidbook Leeuwarden 2018, link via http://www.2018.nl

27

Bidbook Leeuwarden 2018, link via http://www.2018.nl

20



Sociale effecten Er wordt gehoopt op een duidelijk lange termijneffect op het imago van de stad. Zo wordt er gehoopt dat de ‘Braindrain’ afneemt en in plaats van dat er zoals nu 60% van de hogeropgeleiden wegtrekt dit omkeert en deze hogeropgeleiden juist terugkomt naar de provincie.

Economische effecten Bij deze effecten ligt de hoop voornamelijk in de toename van toerisme. Zo wordt er gehoopt op een 5% stijging in toerisme tot 2023. Ook is er hoop dat de hoeveelheid banen in de creatieve sector jaarlijks met 20% wordt vergroot.

Ruimtelijke effecten In de aanloop naar 2018 zijn er in de provincie Friesland en voornamelijk rondom Leeuwarden op structureel gebied al verschillende dingen onder handen genomen.

Zo is het gehele toegangswegennetwerk rondom Leeuwarden op de schop gegaan om het plan ‘De Haak om Leeuwarden’ te verwezenlijken. Dit zorgt voor een betere ontsluiting van de stad. Nog een voorbeeld van een structurele verandering in de binnenstad van Leeuwarden is dat het hoofdstation en het busstation nieuw vormgegeven zijn en op die manier makkelijker zijn in gebruik voor toeristen. Ook het 11Fountain project waarbij elke Friese stad van de Elfstedentocht route een eigen fontein krijgt is een voorbeeld van ruimtelijke verandering. Deze effecten zijn niet zozeer gehoopte effecten als wel te verwezenlijken effecten aangezien de ingrepen op dit gebied heel concreet zijn.

21

IEPEN MIENSKIP MIENSKIP EN IEPEN MIENSKIP In het Nederlands betekent het woord Mienskip letterlijk ‘gemeenschap’. Maar in het Fries zi er aan dit woord nog een extra historische connotatie aan verbonden. Het komt uit de tijd dat de Friezen zichzelf tegen het water moesten beschermen. Gezamenlijk moesten zij zich inzetten om terpen en dijken te bouwen, zodat ze zich konden beschermen tegen een eventuele overstroming. Deze vorm van samenwerken werd omschreven met het woord ‘Mienskip’ en bracht “nieuw land” bij Friesland wat vandaag de dag als cultureel erfgoed wordt beschouwd.28 De organisatie van Culturele Hoofdstad 2018 is van plan Mienskip te betrekken in hun programma. In 2018 zullen er namelijk veel verschillende evenementen plaatsvinden en deze zullen veel bezoekers trekken. Nu komen er jaarlijks één miljoen toeristen naar Leeuwarden en Friesland, in 2018 zullen dat er naar verwachting vier miljoen zijn. 29 De evenementen waar deze bezoekers heen gaan zijn top-down georganiseerd, een kleine organisatie voor een grote groep.

Er is echter de mogelijkheid gecreëerd voor Friese inwoners om naast deze top-down evenementen zelf iets te organiseren, bottom-up zogezegd. Het aanbod komt zo uit de Friese gemeenschap zelf en Culturele Hoofdstad zal deze evenementen keuren en met een subsidie steunen. Dit is hoe ‘Mienskip’ uitgevoerd wordt in het programma van Lwd2018.30 Aangezien de organisatie van Culturele Hoofdstad een ruimdenkende en toegankelijke gemeenschap wil creëren onder het motto van Mienskip, wordt ‘Mienskip’ omgevormd tot ‘Iepen Mienskip’: ‘open gemeenschap’. ‘Iepen Mienskip’ is het leidende thema voor de Culturele Hoofdstad 2018.31 Stichting Culturele Hoofdstad wil dat Iepen Mienskip een bijdrage aan de Friese gemeenschap levert omdat het verantwoordelijkheid en vrijheid promoot. Als individuen iets missen in hun buurt, wijk of dorp en iets willen toevoegen, kunnen ze gezamenlijk hun krachten bundelen om hun doel te bereiken. Als neveneffect wil de organisatie dat mensen zich zo meer bewust worden van hun kracht en zich meer verbonden voelen met elkaar. 32

28

Stichting Kulturele Haadstêd Leeuwarden-Ljouwert 2018, Leeuwarden-Ljouwert’s application for European Capital of Culture 2018. 2013. p. 1 http://2018.nl/nl/downloads 29

idem p. 31-32

30

idem, p. 1

31

idem, p. 2

32

Idem p. 2

22

MIENSKIPSFONDS EN IEPEN MIENSKIPSFÛNS Het ‘Mienskipsfonds’ en ‘Iepen Mienskipsfûns’ zijn twee fondsen die een financiële bijdrage leveren aan de mienskipsinitiatieven. Deze initiatieven moeten er op gericht zijn dat ze de leefbaarheid in een gemeenschap verbeteren. Het Mienskipsfonds is bedoeld voor projecten binnen de gemeente Leeuwarden en het Iepen Mienskipsfûns is voor de rest van de provincie Friesland.

MIENSKIPSFONDS Om in aanmerking te komen voor subsidie voor een initiatief moet er aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Bij het Mienskipsfonds zijn dat de volgende:    

de aangevraagde subsidie is voor initiatieven van bewoners(-groepen); het gaat om activiteiten en voorzieningen op het terrein van leefbaarheid en participatie; een initiatief moet aansluiten bij wat er leeft in de eigen omgeving en moet draagvlak hebben; de initiatiefnemers moeten zelf actief bijdragen aan de uitvoering van het initiatief.33

In totaal is er in 2014 tot en met 2017 elk jaar 400.000,- beschikbaar aan subsidiegeld.34 De toezegging van het geld wordt gedaan door de Tafel van 8. Deze bestaat uit vier bewoners van de gemeente en vier professionals van maatschappelijke instanties. Zij keuren het plan van aanpak dat door de initiatiefnemers opgestuurd moet worden en beslissen of ze de gevraagde subsidie geheel of gedeeltelijk zullen uitkeren, of het project afwijzen.35

IEPEN MIENSKIPSFÛNS Het Iepen Mienskipsfûns is een soortgelijk fonds als het Mienskipsfonds. Ook dit fonds geeft subsidie aan initiatieven die de leefbaarheid in een wijk, dorp of regio verbeteren, alleen hierbij buiten de gemeente Leeuwarden.

Bij het Iepen Mienskipsfûns gelden soortgelijke regels als het Mienskipsfonds. De belangrijkste toezeggingseisen zijn als volgt:  

Het is belangrijk dat het idee een bijdrage levert aan de leefbaarheid in de regio.

Er dient draagvlak te zijn voor het project. Het is daarom van belang dat projecten gezamenlijk ingediend en uitgevoerd worden.

33

https://www.leeuwarden.nl/nl/mienskipsfonds

34

http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/images/Leeuwarden/i258312.pdf p.1

35

https://www.leeuwarden.nl/nl/mienskipsfonds

23









De hoogte van de subsidieaanvraag bedraagt maximaal 40% van de subsidiabele kosten en bedraagt nooit meer dan € 3.000 voor nieuwe evenementen, € 10.000 voor kleine maatschappelijke initiatieven en € 35.000,- voor grote maatschappelijke initiatieven.

Om aan het idee subsidie toe te kennen is een complete aanvraag nodig. Bij het aanvraagformulier hoort een projectplan, een kostenbegroting, dekkingsplan en indien van toepassing een inschrijving bij Kamer van Koophandel. Als de aanvragende partij gemachtigd is voegt hij/zij een volmacht toe.

Het idee moet haalbaar en uitvoerbaar zijn binnen een jaar nadat er formeel bericht is uitgegaan naar de aansprakelijke partij over het ontvangen van subsidie voor kleine maatschappelijke initiatieven en binnen 24 maanden na formele berichtgeving voor grote maatschappelijke initiatieven.

De initiatiefnemer draagt zelf, samen met andere betrokkenen, bij aan de uitvoering van het idee.36

De Gedeputeerde Staten, het dagelijks bestuur van een provincie, keurt de aanvragen goed of af.37 VERSCHIL MIENSKIPSFONDS EN IEPEN MIENSKIPSFÛNS De eerste subsidieronde was voor het Iepen Mienskipsfûns later dan voor het Mienskipsfonds. Pas in 2015 werd het eerste geld uitgereikt.38 Wat opvallend is aan de voorwaarden is dat het maar maximaal 40% van de kosten bedraagt. Bij het Mienskipsfonds wordt ook niet het gehele bedrag gegeven dat nodig is voor een project of evenement, maar daar worden wel hogere bedragen uitgekeerd, dus waarschijnlijk procentueel ook meer.39

36

http://www.streekwurk.frl/15214/voorwaarden/ (18-12-16)

37

http://www.fryslan.frl/GedeputeerdeStaten (19-12-16)

38

http://www.streekwurk.frl/15214/voorwaarden/ (19-12-16)

39

https://www.leeuwarden.nl/nl/file/1191/download (19-12-16)

24

INSTANTIES RONDOM CULTURELE HOOFDSTAD KUNSTKADE Kunstkade is een instantie die de vraag en het aanbod op gebied van kunst- en cultuureducatie in Leeuwarden bij elkaar brengt. Op de site van Kunstkade staat het aanbod van kunst en cultuur gerelateerde projecten, cursussen en groepen. Dit geeft veel overzicht voor geïnteresseerde personen en aanbieders kunnen gemakkelijker de mensen bereiken.

Daarnaast richt Kunstkade zich specifiek op cultuureducatie op basisscholen met zogenaamde Cultuur Coaches. Deze coaches gaan langs basisscholen in Leeuwarden om leerlingen actief kennis te laten maken met kunst en cultuur.

Kunstkade zelf heeft vier verschillende doelen:  

 

Alle kinderen in Leeuwarden in staat stellen hun talent te ontdekken en ondersteunend zijn aan het versterken van de leerprestaties.

Alle inwoners van met name Leeuwarden de mogelijkheid geven op een eenvoudige manier een vorm van cultuureducatie te vinden die past bij de persoonlijke wensen en behoeften.

Al het aanbod van creatieve activiteiten zichtbaar maken.

Het delen van kennis en ervaring stimuleren.40

In samenwerking met Culturele Hoofdstad is Kunstkade projectleider bij het organiseren van twee evenementen, Adje Lambertz en DNALWD2018.

Adje Lambertz is een circus waarvan het programma samen met kinderen wordt ontwikkeld.

Het gaat daarbij voornamelijk om kinderen van de basisscholen in Leeuwarden, maar ook leerlingen uit de laagste klassen van het middelbaar onderwijs kunnen toetreden in het programma. Het plan is dat het een kindercircusfestival wordt dat zich ook na 2018 blijft ontwikkelen. In 2017 zal het project voor het eerst naar buiten treden en vanaf 2018 zal het in volle uitwerking te zien zijn. Het achterliggende doel is dat het zelfvertrouwen en de eigenwaarde van kinderen vergroot wordt door het project.

DNALWD2018 is een community art project bedacht vanuit het concept van Mienskip door kunstenaars Hein de Graaf en Joop Zwart. Het is de bedoeling dat in het stadskantoor in Leeuwarden een kunstwerk komt te staan, gevuld met buisjes waarin inwoners van de gemeente Leeuwarden iets persoonlijks hebben gedaan.41 Hun DNA zogezegd. Naast dit fysieke zit er ook nog een digitale component aan het werk. Er kan ervoor worden gekozen

40

http://www.kunstkade.nl/over-kunstkade (13-12-16)

41

https://www.dnalwd2018.nl/ (17-12-16)

25

dat een buisje ook digitaal te zien is met bijvoorbeeld een videoboodschap erbij. 42 Met dit kunstwerk zal de saamhorigheid van inwoners van de gemeente Leeuwarden een gestalte krijgen.

Kunstwerk DNA in stadskantoor (zonder buisjes)

Voorbeelden buisjes

DOELSTELLING OMTRENT CULTURELE HOOFDSTAD Kunstkade heeft als taak de brug te zijn tussen basis- en voorgezet onderwijs en Culturele Hoofdstad. Via Kunstkade moeten de scholen op de hoogte worden gehouden van de evenementen die Culturele Hoofdstad organiseert en hoe zij zelf daar een rol in kunnen spelen. Daarnaast kunnen scholen als ze een eigen project willen beginnen, terecht bij Kunstkade voor ondersteuning en advies. Kunstkade is echter alleen gericht op onderwijs in de gemeente Leeuwarden, de rest van Friesland is in handen van Keunstwurk.

KEUNSTWURK Keunstwurk is, net als Kunstkade, een culturele dienstverlener. Door al het aanbod van kunst en cultuureducatie te verenigen zijn kunst en cultuur gerelateerde projecten toegankelijker voor geĂŻnteresseerden. Keunstwurk promoot kunstbeoefening en cultuureducatie in multidisciplinaire projecten voor verschillende doelgroepen.

Daarnaast geeft Keunstwurk advies en ondersteuning aan projecten en zorgen ze voor een verdere professionalisering van vakdocenten en culturele- en maatschappelijke instellingen.

Dit doen ze door het organiseren van opleidingen, cursussen en workshops. 43

42

http://mnskp.nl/kunstwerk-het-dna-van-leeuwarden-genomineerd-voor-vsb-beurs/ (17-12-16)

26

Keunstwurk is actief in de hele provincie Friesland. Alleen voor Culturele Hoofdstad gerelateerde zaken zijn ze niet in de gemeente Leeuwarden actief maar ligt de focus voor hen op de rest van de provincie.

STIPE.FRL Stipe.frl is een initiatief van CH2018 en Keunstwurk.44 Het is een website waarop personen die een project voor Culturele Hoofdstad willen uitvoeren, ondersteund worden. Op de site is er toegang tot een toolbox voor een projectplan en deze bestaat uit vijf modules: artistiekplan, organisatieplan, productieplan, communicatieplan en financiĂŤn plan. 45 Dit projectplan geeft overzicht voor de initiatiefnemers en kan helpen bij het werven van financiĂŤle hulpmiddelen.

Tevens is op stipe.frl te zien welke andere Mienskipsinitiatieven er zijn. Projecten kunnen met elkaar vergeleken worden en met elkaar in contact worden gebracht om zo de uitvoering te verbeteren.

DOELSTELLING OMTRENT CULTURELE HOOFDSTAD De doelstelling van Keunstwurk is erg gelijk aan die van Kunstkade. Keunstwurk activeert basis- en middelbare scholen om zich te betrekken bij Culturele Hoofdstad. Daarvoor gaan medewerkers van Keunstwurk langs de scholen om ze voorlichting te geven en te ondersteunen met een project. Ze werken echter alleen buiten de gemeente Leeuwarden, in tegenstelling tot Kunstkade, dat alleen binnen de gemeente opereert.

KNOWLEDGE2018 Knowledge2018 is een samenwerkingsplatform van alle MBO en HBO instellingen in Leeuwarden. Elke student die een project wil opzetten met betrekking tot Culturele Hoofdstad kan toegang krijgen tot het netwerk van Knowledge2018 en kan zo de contacten kan krijgen die nodig zijn voor de uitvoering van het project.46 Het platform is in 2013 opgericht door Bram Kruijt en Jeffrey Meijer, toentertijd twee studenten. Zij zagen de mogelijkheden voor studenten en zichzelf in Culturele Hoofdstad en wilden dat deze optimaal benut zouden worden.

43

http://www.keunstwurk.nl/over-keunstwurk/wat-is-keunstwurk

44

http://www.stipe.frl/

45

http://www.stipe.frl/toolbox-voor-projectplan

46

http://knowledge2018.nl/over-knowledge2018/

27

Uit ons interview met Knowledge2018 hebben wij vernomen dat er al circa 120 evenementen zijn langsgekomen bij de instantie. Meestal ondersteunt de groep Knowledge2018 deze projecten maar enkele weken, tot ze een groep of instantie hebben gevonden die beter gekwalificeerd is om te helpen. Een enkele keer blijven ze de projecten maandenlang volgen en ondersteunen.

Knowledge2018 heeft een erg interactieve werkwijze om studenten te informeren en motiveren zelf iets te doen voor Culturele Hoofdstad. Zo hebben ze begin dit schooljaar een ‘Mienskippybal’ wedstrijd gehouden tussen alle MBO en HBO scholen. Tegelijkertijd vroegen ze studenten naar wat zij zouden willen doen in Leeuwarden als het Culturele Hoofdstad is.47 Tevens hebben ze bij vrijwel alle opleidingen in Leeuwarden een voorlichting gegeven.

Naast dit toernooi organiseert Knowledge2018 pop-up cafés over de evenementen van Culturele Hoofdstad. Deze zijn voor iedereen toegankelijk en er wordt nagedacht over hoe de evenementen verbeterd kunnen worden.

DOELSTELLING OMTRENT CULTURELE HOOFDSTAD Knowledge2018 wil een groot jongerenplatform creëren. Door multidisciplinair samen te werken met jongeren kan er een mooi en sterk Leeuwarden ontstaan in 2018 en de jaren daarop.48 Daarnaast is hun taak het monitoren en evalueren van de projecten die hulp zochten bij Knowledge2018. 49 Zo kunnen projecten groeien tot hun volle competentie en een bijdrage leveren aan Leeuwarden en Friesland.

47

https://www.facebook.com/events/234966433572834/?active_tab=discussion

48

http://knowledge2018.nl/knowledge2018-is/

49

http://knowledge2018.nl/knowledge2018-is/

28

CULTURELE HOOFDSTAD 2018 MET BETREKKING TOT HET ONDERWIJS OPNAME VOORTGEZET ONDERWIJS IN HET BIDBOOK Culturele Hoofdstad 2018 heeft als hoofddoel het creëren van een ‘Iepen Mienskip’ in de breedste zin van het woord. Ook binnen de stad Leeuwarden zelf wordt geprobeerd om een gemeenschap te creëren en het saamhorigheidsgevoel een boost te geven. De levendigheid in de steden wordt vooral gecreëerd door de jeugd en door deze bij het evenement te betrekken zou het zelfs kunnen vallen of staan. In ons onderzoek proberen wij te kijken hoe Culturele Hoofdstad 2018 de middelbare scholieren in Leeuwarden zelf wil aanspreken en betrekken bij het evenement.

Eerder werd in de analyse van de plannen van de vijf kandidaat-steden duidelijk dat Leeuwarden in de selectieprocedures minder focus had liggen op de cultuureducatie dan anderen kandidaat-steden. Toch was het plan van Leeuwarden hetgene dat de winst binnen sleepte. Hoewel de jongere generatie misschien niet zo zeer in de kernthema’s naar voren komt, is er in het bidbook wel nadruk gelegd op deze generatie. De jongere generatie wordt in het bidbook opgedeeld in drie groepen: 6 t/m 12 (basisschoolleerlingen), 13 t/m 17 (middelbare scholieren), 18 t/m 24 (studenten). Deze groepen worden beschreven als zeer belangrijk, omdat ze worden gezien als de nieuwe generatie van Friesland. De organisatie van Leeuwarden 2018 heeft de invulling van cultuureducatie en cultuurprojecten voor jongeren in het bidbook uitbesteed aan de eerder genoemde organisaties Keunstwurk en Kunstkade. Zij zullen dus zorg dragen voor de betrekking van de jongere generatie bij Culturele Hoofdstad 2018.

29

In het overzicht zijn de activiteiten te zien die opgenomen zijn in het bidbook en afgestemd op de jongere generatie. Voor de leeftijdsklasse 13 t/m 17 zijn er acht projecten met betrekking tot deze klasse en geen enkel project voor die klasse specifiek.50

HUIDIGE STAND VAN ZAKEN VAN DE PROJECTEN VOOR HET V .O. Nu, december 2016, zijn er verschillende evenementen en projecten aangekondigd die geschikt zijn voor het voorgezet onderwijs. Deze wijken soms erg af van het concept in het bidbook. Hieronder staan de projecten genoemd die door Kunstkade tot nu toe aangewezen zijn als geschikt voor het voortgezet onderwijs om zich bij aan te sluiten:

UNDER DE TOER Under de Toer is een project dat de verhalen van kerken in Friesland tot leven laat komen. In totaal worden er 31 verhalen verteld in 2018, waaronder één in de Grote Kerk in Leeuwarden. Dit verhaal gaat over Maria Louise, aarts moeder van bijna alle vorstenhuizen in Europa, die in de Grote Kerk begraven ligt. Tevens zal het verhaal van Maria Louise de aftrap zijn van Under de Toer.51 Dit project in de Grote Kerk zal in de vorm van een in voorstelling zijn waaraan middelbare scholen kunnen deelnemen. Kunstkade ziet dit evenement als interessant voor bovenbouwleerlingen omdat de vraag “Welke vorm is voor onderwijs het beste?” naar voren komt.52

DE 8STE DAG In Leeuwarden zal een grote kettingreactie gemaakt worden, een idee afgeleid van de Goldberg Machine.53 De kettingreactie in Leeuwarden zal bestaan uit dans, theater, geluid, muziek en spraak.54 Bovendien zal De 8ste dag een deel uitmaken van de opening van Culturele Hoofdstad.

50

Uit een interview met Patricia Klomp, medewerkster van stichting Culturele Hoofdstad, hebben wij begrepen dat sommige evenementen in de loop der tijd weer geannuleerd of veranderd zijn en dat er ook nieuwe evenementen bij gekomen zijn.

51

http://underdetoer.nl/informatie/moeder-van-europa-met-twee-gezichten/ (21-12-18)

52

- Bijlage: ‘Verslag platformoverleg vo CH2018’ p. 1

- hierbij zal Kunstkade de scholen van educatiemateriaal voorzien vanaf 1 januari 2017.

53

http://2018.nl/nl/projecten#de-loop-der-dingen-werktitel (21-12-16)

54

http://2018.nl/nl/projecten#de-loop-der-dingen-werktitel (21-12-16)

30

Scholen kunnen hier met een groep leerlingen aan meedoen en hoe ze hun stuk van de kettingreactie willen vormgeven is aan hen zelf.

THEATERSTUK PITER JELLES: TROELSTRA IS TERUG Het toneelstuk ‘Troelstra is terug’ gaat over de mislukte revolutie van Piter Troelstra. Het wordt een interactieve voorstelling waarin leerlingen stukken tekst leren en in de voorstelling zal er een debat ontstaan.

Verschillende scholen zullen aan dit debat meedoen.55 Hoewel niet expliciet genoemd, zullen dit waarschijnlijk vooral Piter Jelles scholen zijn.

DNALWD2018 Zoals eerder al toegelicht is DNALWD2018 een project voor iedereen in de gemeente Leeuwarden, waaronder alle scholieren, ook al zijn ze niet woonachtig in de gemeente.

Iedereen kan een buisje vullen dat zijn of haar verhaal symboliseert en deze buisjes zullen een onderdeel vormen van een kunstwerk.

De coördinator van voor het voortgezet onderwijs neemt contact op met scholen om afspraken te maken en Hein de Graaf, de kunstenaar, zal presentaties geven aan de leraren.56

LOOK@ME (BEHIND THE FRONT DOOR) Look@me is een filmproject dat kijkers een kijkje in het leven van kinderen en jongeren geeft. De geselecteerde kinderen en jongeren maken zelf een korte film met ondersteuning van een professionele crew en deze film zal te zien zijn op het Noordelijk Filmfestival in Leeuwarden.57 Er zullen in de jaren 2016 en 2017 per jaar twee scholen uit het voortgezet onderwijs uitgekozen worden waarvan de leerlingen het verhaal over hun leven mogen schrijven. Uit deze verhalen worden per jaar er twee of drie gekozen en deze worden verfilmd. 58 Of het project zich in 2018 zal herhalen is nog maar de vraag. Dit zal moeten afhangen van de beschikbare financiële middelen.59

55

Bijlage ‘Verslag platformoverleg vo CH2018’ p. 3

56

Idem

57

http://2018.nl/nl/projecten#behind-the-front-door (21-12-16)

58

Bijlage ‘Verslag platformoverleg vo CH2018’ p. 4

59

Idem

31

OVERIGE INFORMATIE OVER PROJECTEN In een overleg van Kunstkade met bestuursleden van middelbare scholen is aangegeven dat er mogelijk meer projecten bij komen, maar of deze doorgaan is afhankelijk van de producers.60 Tevens zullen er alleen kosten aan het eventuele lesmateriaal en de entree voor het Under de Toer stuk verbonden zijn.61

VERWACHTINGEN VAN MIDDELBARE SCHOLEN Voor het onderzoek hebben wij een enquête uitgezet onder de schooldirecties van middelbare scholen in Leeuwarden. Hoewel de respons op de enquête erg tegenviel, kwam in de enquête een aantal punten aan bod die we het liefst niet onbenoemd laten. Op basis van de verkregen kennis uit gesprekken en het kleine aantal reacties valt er niet een duidelijk beeld te schetsen. Door middel van de enquête wilden we graag een beeld vormen over hoe middelbare scholen zelf wensten deel te nemen in Leeuwarden 2018. Ook al is de enquête dus niet representatief voor alle middelbare scholen in Leeuwarden willen wij toch kort de voorlopige onderzoeksresultaten doorspreken. In de enquête hebben we gekeken naar hoe middelbare scholen in contact zijn gebracht met Culturele Hoofdstad en hoe dit contact verloopt, hoe middelbare scholen deel willen nemen aan culturele hoofdstad, hoe middelbare scholen hun rol zien binnen Culturele Hoofdstad en of scholen zelf een evenement willen organiseren met betrekking tot Culturele Hoofdstad.

In ons profielwerkstuk zoeken we naar antwoord op de vraag hoe middelbare scholen in Leeuwarden bij Culturele Hoofdstad 2018 worden betrokken. We hebben het antwoord op deze vraag gezocht door vanuit het perspectief van Culturele Hoofdstad naar het voor middelbare scholen aangeboden programma te kijken. Maar om een compleet beeld te geven is het ook handig om te kijken naar hoe middelbare scholen zelf betrokken willen worden in het evenement en hoe zij zichzelf als schakel in het geheel zien. Hieruit kwam het volgende statement in de enquête naar voren: “Middelbare scholen worden wel betrokken bij Culturele Hoofdstad maar hun rol is niet intensief”. We kunnen hieruit concluderen dat middelbare scholen toch wel degelijk op een bepaalde manier een verbintenis met Culturele Hoofdstad verwachten in het Culturele Jaar.

Een volgend punt waar wij met onze enquête graag verheldering in wilden brengen is of middelbare scholen zelf van plan zijn een evenement te organiseren met betrekking tot Culturele Hoofdstad naast de door Culturele Hoofdstad aangeboden projecten. Deze vraag scheen, van wat wij van verschillende mensen hebben begrepen, in de beginfase al bij

60

Bijlage ‘Verslag platformoverleg vo CH2018’ p. 4

61

Idem

32

middelbare scholen neergelegd te zijn. Zodoende was bij verschillende scholen het idee overgekomen dat de school zelf een evenement op touw moest zetten. In interviews kregen wij van de beide aan Culturele Hoofdstad verbonden instanties, Kunstkade en Keunstwurk, verschillende geluiden te horen betreffende het organiseren van een eigen evenement. Zo raadde Kunstkade af om zelf een eigen evenement neer te zetten in verband met het kostenplaatje wat voor de rekening van de school zelf is en stimuleert deze instantie vooral om je als school aan te sluiten bij lopende projecten. Keunstwurk liet juist weten het op touw zetten van een eigen project door de middelbare scholen te stimuleren omdat het zowel leuk is als dat het goede promotie kan zijn voor het imago van de school. In de enquête kwam naar voren dat de scholen die de enquête hebben ingevuld allen van plan zijn een eigen evenement te organiseren dat betrekking heeft op Culturele Hoofdstad. Hierin heeft een aantal scholen ook al aangegeven dit evenement voor zowel de school als een grotere groep buiten de school te organiseren.

Als laatste hebben we in de enquête gekeken naar hoe het contact tussen middelbare scholen en de contactpersonen van Culturele Hoofdstad wordt ondervonden. Het gemiddelde cijfer dat uit de resultaten volgt is een 7,5.

Nogmaals willen we benadrukken dat de onderzoeksresultaten uit de enquête niet representatief zijn voor al de middelbare scholen in Leeuwarden door de beneden gemiddelde respons. Toch hebben we aan de hand van de verkregen enquêteresultaten en interviews een beeld van de mening van de middelbare scholen kunnen verwoorden.

33

CONCLUSIE IEPEN MIENSKIP EN ONDERWIJS Opvallend is dat de aangestelde fondsen van Culturele Hoofdstad alleen bewoners en bewonersgroepen zijn, terwijl Iepen Mienskip een breed principe is dat uitgaat van de kracht van gemeenschappen. Bewoners en bewonersgroepen hoeven niet uitsluitend als gemeenschappen gezien worden. Scholen kunnen volgens ons bijvoorbeeld ook een gemeenschap vormen, echter zij kunnen geen aanspraak maken op financiële steun uit de fondsen. Ziet Culturele Hoofdstad onderwijs dan niet als vorm van Iepen Mienskip? Op deze vraag hebben wij via interviews verschillende antwoorden gekregen. “Nee” aldus Kunstkade, maar Keunstwurk en de organisatie van Culturele Hoofdstad vonden scholen juist wel een goed voorbeeld van Iepen Mienskip.

Het is echter nog steeds zo dat een groep leerlingen en docenten met een project geen financiële steun kunnen krijgen uit het Mienskipsfonds of Iepen Mienskipsfûns. Zij zullen elders fondsen moeten werven, crowdfunding regelen of zelf alles financieren.

Waarschijnlijk is zo het benodigde bedrag wel binnen te halen, maar het gaat wel langs de door Culturele Hoofdstad aangestelde en gesubsidieerde fondsen heen.

Cultuureducatie is een belangrijk onderdeel mensen meer cultureel bewust te maken. Dat onderwijsinstellingen niet financieel gesteund worden kan tot een beperking leiden van participatie en educatie in en over cultuur op scholen. Een school is volgens ons en de organisatie van Culturele Hoofdstad een Iepen Mienskip.62 Door Friese gemeenschappen wel financiële steun te geven en onderwijsinstellingen niet, stel je de onderwijsinstellingen achter op de Friese bewoners, terwijl hun waarde even groot is.

Persoonlijk vinden wij cultuur iets ontzettends belangrijks, want het is zoveel meer dan de plaatselijke geschiedenis, kunst of taal. Door de Europese Unie is cultuur als volgt gedefinieerd: Arts education and cultural education are essential for lifelong learning and for the full development of personality and citizenship. (…) everyday culture (cultural education in the broad sense) as a source of and resource for their present and future life. How people conceive and live their lives finds its expression in the arts and in the cultural forms of everyday life. This, in turn, affects our perception, activities and attitudes in all areas of life. Thus the differentiation between cultural education and arts education relates to a broad approach (culture) on the one hand and to a more

62

Nadere toelichting op de zin; Uit een interview met Patricia Klomp, lid organisatie Culturele hoofdstad, bleek dit standpunt gelijk aan ons standpunt.

34

specific approach (the arts) on the other. Culture in this context can be understood as referring to specific but also very fundamental areas of life. It encompasses customs and beliefs, habits and modes of living – including the arts. It is referred to as ‘the whole complex of distinctive spiritual, material, intellectual and emotional features that characterize a society or social group, [including] not only the arts and letters, but also modes of life, the fundamental rights of the human being, value systems, traditions and beliefs’. It can be compared to a diverse stock of renewable resources passed on from generation to generation (by education), upon which people draw inspiration and through which they express the meaning they give to their existence.63 Cultuur bestaat dus uit karakteristieke geestelijke, materiële, intellectuele en emotionele kenmerken van een groep mensen en hoe deze zich uiten. Daar bovenop kenmerken deze dingen heel je leven en je omgeving. Voor een groot deel van de mensen geldt dat cultuur van huis mee wordt gegeven, maar voor een wellicht even groot deel wordt dit gevormd door educatie. Als een grote groep inwoners van een regio gewend is om vaak een negatieve houding tegenover van alles aan te nemen en dat onder de bewoners van de regio als normaal wordt beschouwd, zou dit kunnen betekenen dat je dit als cultureel kenmerk van die regio kan zien en dat deze houding door buitenstaanders als negatief effect op de regio wordt ervaren. Deze groep inwoners die staan bijvoorbeeld niet open voor gewoontes uit andere culturen omdat deze als vreemd bestempeld worden.

Het lijkt ons daarom belangrijk dat Culturele Hoofdstad zich focust op de ontwikkeling van cultuureducatie op scholen. Als er bijvoorbeeld een project wordt opgenomen dat zich focust op de verschillende culturen binnen Friesland, zal dit wellicht de naïviteit over andere culturen weghalen als genoeg mensen het meekrijgen. Op de lange termijn kan dit tot een verandering leiden in het denkbeeld van sommige Friezen en zal een aspect van de cultuur in Friesland veranderd worden op een positieve wijze. Het wordt een eigenschap van een gemeenschap, een Mienskip, dat een positief effect heeft op de omgeving en zo ook een cultuuraspect wordt.

Een cultuuraspect kan dus op een positieve wijze veranderd worden bij middelbare scholieren, omdat zij zich nog volop aan het ontwikkelen zijn.

63

Cultural Awareness and Expression Handbook, p. 21 http://kultur.creative-europedesk.de/fileadmin/user_upload/omk_Cultural_awareness_and_expression_handbook.pdf

35

VERGELIJKING PROJECTEN BIDBOOK EN HUIDIGE PROJECTEN Er zijn nu vijf projecten aangekondigd voor middelbare scholen waaraan ze kunnen deelnemen. In het oorspronkelijke concept waren er acht projecten die gericht waren op de jeugd, inclusief middelbare scholieren. Van de vijf projecten komen er echter maar drie overeen met de oorspronkelijke acht. Het theaterstuk Piter Jelles en DNALWD2018 zijn los van de organisatie van Culturele Hoofdstad bedacht, maar sluiten wel goed aan op het programma.

De tien concept projecten waren: Adje Lambertz, Spring Fever, Sailing on the Grass, Giant Steps, Dancing in the Streets, Hack your Neighbourhood, Language Lab en Sports for Europe.

De vijf projecten die nu aangekondigd staan voor onder andere middelbare scholieren zijn: Under de Toer, De 8ste dag, Look@me, en zoals eerder al genoemd Piter Jelles Troelstra is terug en DNALWD2018.

Dancing on the Streets en Hack your Neighbourhood zijn ogenschijnlijk verdwenen. Op de site van Culturele Hoofdstad staan deze niet vermeld, maar het kan zijn dat ze later nog aangekondigd worden omdat het dan pas zeker is dat ze uitgevoerd kunnen worden. Het is ook een mogelijkheid dat ze geheel geschrapt zijn.

Het concept van Sailing on the Grass, Spring Fever en Language Lab is veranderd. De naam van Sailing on the Grass is hetzelfde gebleven, alleen worden er nu geen foto’s gemaakt door kinderen, maar zijn er drie professionele, internationale filmregisseurs ingehuurd. Deze komen naar Friesland om naar Friesland vanuit een ander perspectief te kijken en daar een film over te maken.64 De basis- en middelbare schooljeugd speelt dus geen rol meer in de ontwikkeling van het project.

Spring Fever heeft de naam Energy Now gekregen en is nu een project voor iedereen in Friesland, want er is een doel gesteld dat in 2050 heel Friesland vrij moet zijn van fossiele brandstof.65 Met Energy Now moeten de vooruitgangen op het gebied van duurzaamheid getoond worden. Language Lab is Lân van Taal gaan heten en waar in eerste instantie kinderen en jongeren het project vorm zouden geven, zijn nu organisaties zoals Omrop Fryslân en Fryske Akademy aangesteld in samenwerking met lokale initiatieven.66 Adje Lambertz, European Sports for All Games (voorheen Sports for Europe genoemd) en Giant Steps zijn grotendeels hetzelfde gebleven, alleen is European Sports for All Games nu voor alle geïnteresseerden en niet alleen jeugd. Ook is Adje Lambertz meer gericht op basisonderwijs. In theorie kunnen lagere klassen van de middelbare school wel mee doen, maar dit wordt niet doelbewust gepromoot.

64

http://2018.nl/nl/projecten#sailing-on-the-grass (21-12-16)

65

http://2018.nl/nl/projecten#energy-now (21-12-16)

66

http://2018.nl/nl/projecten#lan-fan-taal (21-12-16)

36

Look@me (behind the front door), Under de Toer en de 8ste dag zijn nieuwe projecten die voor middelbare scholen aantrekkelijk kunnen zijn. Het is echter zo dat Look@me maar voor een paar leerlingen van geselecteerde scholen is, niet voor de grote meerderheid. Under de Toer is een voorstelling waar leerlingen heen kunnen, maar geen eigen invulling aan kunnen geven. Aan de 8ste dag kunnen veel leerlingen meedoen, maar ook dit project is niet exclusief voor jongeren.

Al met al is er niet veel over gebleven voor middelbare scholieren om aan mee te doen, laat staan een eigen input in te hebben. Waar leerlingen in het bidbook nog een eigen ingeving konden geven aan een project, zijn nu instanties en professionals gekomen. Dit zal volgens ons zeker afdoen aan hoe scholieren Culturele Hoofdstad zullen beleven, ze hebben minder inbreng en zijn eigenlijk alleen publiek.

MIDDELBAAR ONDERWIJS , DE PLEK WAAR NOG WAT TE WINNEN VALT Als we kijken naar de sollicitatie van Leeuwarden in de pre-selectiefase valt er ten opzichte van de andere steden een duidelijk verschil aan te duiden in de nadruk die wordt gelegd op de jongere generatie. Zo was in het sollicitatieplan van Utrecht de focus op de jongere generatie een kernpunt en dat was net zo in Maastricht. Bij Leeuwarden was pas voor het eerst een duidelijk belang voor de jongere generatie te merken in het herziende Bidbook dat de stad in de definitieve selectieprocedure aandroeg, al was het alsnog vrij schaars.

In het herziende Bidbook staat dat de jongere generatie als belangrijk wordt gezien omdat zij de nieuwe generatie toekomstige Friezen zullen worden. Ook wordt de ‘Braindrain’ in het bidbook kort aangehaald, maar naar ons idee blijft het onderbelicht. ‘Braindrain’ is een serieus probleem onder de jongere generatie in Friesland en het evenement Culturele Hoofdstad zou de kans met beide handen aan moeten grijpen hier verbetering in te brengen.

De ‘Braindrain’ houdt in dat er wordt verondersteld dat vrijwel alle hoogopgeleide jongeren voor, tijdens of na de studie de regio verlaten en niet meer naar Friesland terugkeren. Door in het voortgezet onderwijs bij de leerlingen het imago van Friesland met zo’n cultureel evenement te verbeteren kan dit van invloed zijn op hun latere keuze om naar de regio van herkomst terug te keren. Ook is het culturele aanbod ten opzichte van de Randstad beduidend minder en zijn er op cultureel vlak minder mogelijkheden voor de leerlingen om met culturele evenementen in aanraking te komen.

Voor basisschoolleerlingen specifiek wordt in vergelijking met het voortgezet onderwijs redelijk veel aangeboden in het Culturele Jaar. Voor de targetgroep voortgezet onderwijs zijn geen specifieke projecten vastgesteld. Dit zou je als een vreemde keuze kunnen zien omdat de leerlingen in het voortgezet onderwijs juist de eerstvolgende generatie zijn bij wie Friesland gepromoot moet worden en waarbij jeugdparticipatie in het organiseren van een evenement intensief mogelijk is.

37

HET FUNCTIONEREN VAN DE INSTANTIES RONDOM CULTURELE HOOFDSTAD Zoals eerder toegelicht zijn er drie instanties die Culturele Hoofdstad promoten bij de jeugd: Kunstkade, Keunstwurk en Knowledge2018.

Van oorsprong is Kunstkade, de instantie die gaat over de projecten op basis- en voortgezet onderwijs, een instantie die alleen actieve cultuureducatie in het basisonderwijs verzorgde.

Voor het evenement Culturele Hoofdstad heeft deze instantie ook voortgezet onderwijs onder zijn hoede genomen. Dit is dus een nieuw gebied voor Kunstkade en dat kan de reden zijn dat er op middelbare scholen nog niet zo veel activiteit is op het gebied van Culturele Hoofdstad.

Middelbare scholen hebben volgens ons te weinig stimulans gekregen vanuit Kunstkade om actief bezig te gaan met een eigen project, want daar zal het aanbod voor de scholieren waarschijnlijk voornamelijk vandaan moeten komen. Uit ons interview met Kunstkade hebben wij vernomen dat Kunstkade het liever heeft dat scholen zich aansluiten bij al bestaande projecten dan dat ze zelf iets opstarten, omdat ze dan de kans lopen dat ze niets of minder doen als het zelf bedachte project niet uitvoerbaar blijkt.

Keunstwurk is daarentegen actiever bezig met het activeren van middelbare scholen, ook in Leeuwarden terwijl dit officieel niet hun ‘terrein’ is in het kader van Culturele Hoofdstad. Uit een van onze interviews is gebleken dat Keunstwurk veel meer langs scholen gaat om hen te informeren en activeren, en meer eigen projecten beginnen zich op die scholen te ontwikkelen.

De aanpak van Knowledge2018 is ook zeer efficiënt blijkt uit de hoeveelheid projecten die zij ondersteunen of ondersteund hebben. Zij zijn net als Keunstwurk erg interactief betrokken bij de MBO en HBO scholen in Leeuwarden. Helaas promoten zij Culturele Hoofdstad niet in het middelbaar onderwijs.

Er kan dus gezegd worden dat hoe actiever de instantie bij de scholen betrokken is, des te meer projecten er op gang komen. Kunstkade is, tot onze spijt, nog niet zo interactief met scholen bezig als Keunstwurk en Knowledge2018, waardoor er minder te horen is over uitgewerkte projecten van middelbare scholen voor Culturele Hoofdstad in Leeuwarden. Het is natuurlijk goed mogelijk dat er toch veel projecten op middelbare scholen in Leeuwarden ver in ontwikkeling zijn, zo heeft Piter Jelles het theaterstuk Troelstra is Terug al ver uitgewerkt is. Echter hebben wij hierover verder niets van Kunstkade, Keunstwurk of Culturele Hoofdstad gehoord. Het voornaamste geluid dat ons ter ore is gebracht, is dat scholen wel iets willen doen, maar nog niet weten wat.

38

NAWOORD Mienskip, een woord dat ons vreemd in de oren klonk toen we ons werkstuk zijn begonnen maar waar we alwetend uit zijn gekomen. We begonnen ons profielwerkstuk met bijna geen kennis van Culturele Hoofdstad en een van onze doelen was dan ook om te weten te komen hoe het in elkaar zat. En belangrijker: hoe kan onze school erbij betrokken worden. Wij wilden namelijk graag dat de culturele educatie op school verbeterd zou worden en dat Leeuwarden Culturele Hoofdstad zou worden, leek een goede mogelijkheid om verbetering door te voeren.

Het literatuuronderzoek hebben wij als moeizaam ondervonden, omdat er weinig bronnen over Culturele Hoofdstad te vinden waren en er pas veel duidelijk werd als we met mensen hadden gesproken. Om informatie te vinden over bepaalde onderwerpen of projecten konden we vaak maar op enkele sites terecht, waar de informatie niet bepaald in overvloed was.

De meeste informatie hebben we dan ook uit interviews weten te halen en we vonden het erg leuk deze te af te nemen. Door van te voren kritische vragen te bedenken kwamen we meer nieuwe dingen te weten die we goed konden gebruiken.

Al met al hebben we een goed beeld gekregen over Culturele Hoofdstad en de dingen die er aan te pas komen. We hopen dat we ons beeld goed op papier geschetst hebben en daarbij onze visie helder hebben toegelicht. Wij zullen in ieder geval in 2018 weten wat ons te wachten staat.

39

BRONNEN Cultural Awareness and Expression Handbook, 2015, http://kultur.creative-europedesk.de/fileadmin/user_upload/omk_Cultural_awareness_and_expression_handbook.pdf Stichting Kulturele Haadstêd Leeuwarden-Ljouwert 2018, Iepen Mienskip, LeeuwardenLjouwert’s application for European Capital of Culture 2018. 2013 http://2018.nl/nl/downloads (bidbook) Patel, K. The Cultural Politics of Europe. New York, Routledge, 2013 The Selection Panel, 2013, Final Selection of the European Capital of Culture 2018 in the Netherlands : https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creativeeurope/files/files/ecoc-2018-panel-report-netherlands_en.pdf (19-12-2016) The Selection Panel, 2012, Pre Selection Report : https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creative-europe/files/files/ecoc2018-preselection-report-netherlands_en.pdf (17-12-2016) European Cities and Capitals of Culture; Study Prepared for the European Commission; Palmer/Rae Associates, 2004: https://ec.europa.eu/programmes/creativeeurope/sites/creative-europe/files/library/palmer-report-capitals-culture-1995-2004i_en.pdf (21-12-2016) Encorys,, The European Capitals of Culture (ECoC) Post-2019 Online consultation https://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/sites/creativeeurope/files/library/capitals-culture-consultation-analysis-results_en.pdf (21-12-2016) Van der Loo, N, 2013, European Capital of Culture 2018, An investigation of possibilities for alternative financing (7/12/2016) Europese Unie, 2006, BESLUIT Nr. 1622/2006/EG (21/21/2106) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32006D1622&from=EN Europese Commisie, 2009, European Capitals of Culture: the road to success (10/12/2016) European Parliament, 2013, European Capital of Culture: Succes Strategies and Long-Term Effects. European http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/513985/IPOLCULT_ET(2013)513985_EN.pdf (21-12-2016) http://2018.nl/ https://www.leeuwarden.nl/nl/mienskipsfonds (14-12-16) http://www.streekwurk.frl/15214/voorwaarden/ (14-12-16) http://www.streekwurk.frl/IMF (14-12-16)

40

http://www.fryslan.frl/13767/iepen-mienskipsfuns-fryslan-gesloten/ (17-12-16) http://www.kunstkade.nl/over-kunstkade (13-12-16) http://www.stipe.frl/ (17-12-16) https://www.dnalwd2018.nl/ (17-12-16) http://mnskp.nl/kunstwerk-het-dna-van-leeuwarden-genomineerd-voor-vsb-beurs/ (17-1216) http://knowledge2018.nl/over-knowledge2018/ (18-12-16) http://www.leeuwardenstudiestad.nl/werken/werken-in-leeuwarden/knowledge-2018/ (1812-16) https://www.facebook.com/events/234966433572834/?active_tab=discussion (18-12-16) http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/images/Leeuwarden/i258312.pdf (02-12-16) http://stadsregioleeuwarden.nl/nieuws/1649/mienskipsfonds.html (19-12-16) http://www.fryslan.frl/GedeputeerdeStaten (19-12-16) http://underdetoer.nl/informatie/moeder-van-europa-met-twee-gezichten/ (21-12-16) https://viewture.wordpress.com/research/wat-houdt-culturele-hoofdstad-in-en-waaromwil-leeuwarden-dit-worden/ (21-12-2016) http://www.europa-nu.nl/id/vh25cztwruzh/artikel_151_cultuur (16/12/2016)

Ferwerda, R. 2016. Rapporteren kun je leren, Een praktische handleiding voor het schrijven van onderzoeksrapporten.

41

FIGUREN http://www.lc.nl/cultuur/x6clzs-2018-buttons.-FOTO-LC/ALTERNATES/WIDE_768/2018buttons.%20FOTO%20LC (voorblad) https://i.ytimg.com/vi/ZckYoDC6-x8/maxresdefault.jpg (voorblad) https://image.issuu.com/130917114834d1ec1c02ade663d70a8e12137854951c/jpg/page_1.jpg (voorblad) http://www.zest.nl/portals/0/6%20september.jpg (voorblad) http://2018.nl/nl/projecten#de-reis-2018 (voorblad) http://2018.nl/nl/projecten#welcome-to-the-village (voorblad) http://2018.nl/nl/projecten#explore-the-north (voorblad) http://2018.nl/nl/projecten#lan-fan-taal (voorblad) http://mnskp.nl/wordpress/wp-content/uploads/2015/09/dna-vulpunt.jpg (Kunstwerk DNA zonder buisjes) (17-12-16) http://mnskp.nl/wordpress/wp-content/uploads/2015/09/reageerbuisjes.jpg (Voorbeelden buisjes) (17-12-16)

42