4 bornego sectorwerkstuk kledingindustrie lisanne kim

Sectorwerkstuk Kleding industrie

Gemaakt door: Kim Welles & Lisanne Wind Sector: Economie Vakken: Economie en Aardrijkskunde Begeleider: Mr. Hoekstra Inleverdatum: 17-12-2015

Inhoudsopgave Inleiding………………………………………………………………………Blz. 3 Hoofdstuk 1 Productielanden……………………………………………...Blz. 4&5 Hoofdstuk 2 Welke merken misbruik van de productie…………………Blz. 6&7 Hoofdstuk 3 Kinderarbeid…………………………………………………..Blz. 8&9 Hoofdstuk 4 Fair-trade……………………………………………………….Blz.10 t/m 12 Hoofdstuk 5 Hoe belangrijk is de kledinghandel voor de 3de wereldlanden…………………………………………………………………Blz. 13&14 Conclusie (slot)………………………………………………………………Blz. 15 Bronnenlijst…………………………………………………………………...Blz. 16 Bijlage (enquête)…………………………………………………………….Blz. 17 t/m 19

2

Inleiding Waarom hebben wij dit onderwerp gekozen?

Wij hebben dit onderwerp gekozen omdat we beide van kleding houden en dit onderwerp leek ons heel interessant.

De hoofdvraag is: - Hoe belangrijk is de kledinghandel voor de 3de wereldlanden?

De deelvragen zijn: - Welke landen hebben te maken met de productie?

- Welke merken maken hier gebruik of misbruik van?

- Zijn hier kinderen bij betrokken (kinderarbeid)?

- Wat wordt er bedoeld met ‘schone kleren’ (omstandigheden)(fair-trade)?

Onze verwachting van de hoofdvraag is: - Dat het heel belangrijk is voor de 3de wereldlanden omdat er veel mensen in de kledingindustrie daar werken en dat de ontwikkelingslanden erg afhankelijk zijn van kledingproductie in hun land.

Onze verwachtingen van de deelvragen zijn: - Veel ontwikkelingslanden maken kleding, omdat het daar goedkoper is om te produceren.

- Merken zoals Nike, Zara, Primark en H&M. - In arme landen zijn er veel kinderen die moeten werken om thuis te helpen met geld verdienen om eten en kleren van te kopen.

- Er zijn veel regels en controleurs nodig om het goed te laten verlopen.

Hoe is het onderzoek aangepakt?

- We hebben zelf een enquĂŞte gemaakt en uitgedeeld en wat daar uitgekomen is, in een tabel/cirkeldiagram zetten.

In het werkstuk komt het volgende aan de orde: - Kinderarbeid in de fabrieken in arme landen.

- Arbeidsomstandigheden in arme landen.

- Merken die geen goeie arbeidsomstandigheden hebben.

3

Hoofdstuk 1 Productielanden De meeste kleding wordt gemaakt in het buitenland. Vooral door het oosten van de wereld. China is de belangrijkste kleding en schoenen leverancier voor de Europese winkels, gevolgd door Turkije, Bangladesh en India.

De meeste ontwikkelingslanden zijn afhankelijk van de export van kleding en schoenen.

Van al hun export gaat er zoveel procent naar de Europese winkels. Dit zijn een van de armste productie landen.

Haiti – 85.2% Bangladesh – 76.6% Cambodja – 70,4% Lesotho – 64,1% Macao China - 63,0% Bron: Schonekleren.nl

China China is de grootste exporteur van schoenen en kleding. Door dat de textielindustrie groeit, zijn de lonen omhoog gegaan. Maar het minimumloon is nog steeds niet genoeg om er normaal mee rond te komen. De Chinese arbeidswet schrijft voor dat het minimumloon voor arbeiders genoeg moeten zijn om van te leven, waarbij rekening wordt gehouden met bijvoorbeeld lokale huurprijzen, voedselprijzen, afdracht van sociale zekerheid en aanbod van arbeidskrachten. Het minimumloon is ver beneden het leefbaar loon, maar de armoede verergert extra doordat er met de regelgeving wordt geknoeid en arbeiders niet het nettoloon krijgen waar ze recht op hebben. Hoewel er in de Chinese arbeidswet staat dat werknemers niet langer dan 36 uur per week mogen werken.

Wordt dit flink overschreden. Bovendien staat er een boete op het weigeren van overuren.

Bangladesh Bangladesh is na China de grootste exporteur van kleding in de wereld. De Bengaalse kledingindustrie vormt de ruggengraat van dit ontwikkelingsland. De meeste kledingfabrieken bevinden zich in en rondom de hoofdstad Dhaka, in regio's als Mirpur, Savar en Gazipur. Buiten de hoofdstad vindt er productie plaats in Chittagong en Khulna.

4

De Bengaalse overheid heeft ervoor gekozen dat er bijna geen buitenlandse bedrijven een fabriek daar kunnen starten.

H&M koopt het meest in bij Bangladesh. En het bedrijf liet er ter waarde van 1,1 miljard euro kleding maken in het land. Voor veel vrouwen in Bangladesh is het werken in de kledingindustrie noodzakelijk. Veel jonge vrouwen kunnen hun school niet afmaken omdat de financiële situatie van hun familie hen dwingt te stoppen met school en werk te zoeken in een van de duizenden kledingfabrieken. Door de lage lonen werken de vrouwen al snel lange dagen om genoeg geld te verdienen voor zichzelf en haar familie. Ze kunnen geen vrij nemen, zelfs niet als ze ziek zijn. Het mag niet dat een arbeidsters per maand 100 uur overwerken. De kledingindustrie in Bangladesh staat bekent door de onveilige fabrieken. De afgelopen jaren werden veel fabrieken door branden getroffen en een paar gebouwen zijn ingestort. In april 2013 vond de grootste industriële ramp in de kledingindustrie plaats: het Rana Plazagebouw stortte in, waardoor 1131 kledingarbeiders werden gedood en duizenden gewond raakten. Na die ramp tekenden meer dan honderd merken het Bangladesh Veiligheidsakkoord, een baanbrekend initiatief voor veilige fabrieken.

India India heeft ongeveer 36.175 kledingfabrieken, maar de kledingproductie steunt daar ook thuiswerkers en kleine werkplaatsen die vaak niet worden geïnspecteerd. De landen in de Europese Unie zijn hebben daar veel fabrieken, op de voet gevolgd door Amerika. Het verschil tussen het minimumloon en het loon om rond te komen is groot in India. De regels worden zo erg genegeerd dat de werknemers van hun rechten worden beroofd. Er komt veel discriminatie bij vrouwen voor en zij worden lastiggevallen en misbruikt op het werk.

Kinderarbeid is daar toegestaan en komt veel voor. Hoewel slavernij en gedwongen arbeid in de wet verboden zijn komt er in praktijk veel gedwongen en gebonden arbeid voor. Onze conclusie is dat er veel 3de wereldlanden mee te maken hebben.

5

Hoofdstuk 2 Welke merken maken misbruik van de productie?

Veel Europese merken nemen kleding aan uit het buitenland omdat het financieel gezien goedkoper is dan het in eigenland te laten maken. Helaas komt er nog vaak in die fabrieken kinderarbeid voor of mishandeling van werknemers. Meestal hebben deze merken geen weet van het feit dat dit gebeurt. Op de site http://check.goedewaar.nl/checker/all#tabs staat een overzicht met allemaal populaire merken die in Nederland worden verkocht. Kledingchecker heeft uitgezocht welke merken goed voor het milieu zijn, goede arbeidsomstandigheden ect heeft.

Hieronder staat een rijtje met de top 3 aller slechtste merken 1. Zara 2. Wibra 3. Ralph Lauren Het hoeven dus niet perse goedkope merken te zijn

Zara Zara is een Spaanse kledingketen en onderdeel van de Spaanse textiel bedrijf Inditex. De strategie van Zara is fast-fashion concept. Het snel creëren van nieuwe mode en zo snel mogelijk in de winkels te hangen. De arbeidsinspectie deed de afgelopen maanden onderzoek naar het productieproces van Zara in Brazilië. In verschillende naaiateliers bleek sprake van zware lange werkdagen zonder pauzes, en gebruik van gevaarlijke machines en chemicaliën, betalingsachterstanden van salarissen, en de tewerkstelling van minderjarigen. -bron Volkskrant 9 Mei 2015-

6

Wibra Wibra en Zeeman worden in Bangladesh geweerd omdat ze zó weinig willen betalen dat sommige textielfabrikanten zelf geen marge meer kunnen draaien op de productie van afgeprijste kleding. Aanleiding voor de actie van minister Ploumen om Nederlandse bedrijven het veiligheidsakkoord te laten tekenen was het instorten van een kledingfabriek in Bangladesh op 24 april 2011, waarbij meer dan 1000 mensen om het leven kwamen.

Ralph Lauren Ralph Lauren heeft een E-label gekregen omdat omdat het merk nauwelijks concreet beleid bekend maakt voor klimaat, milieu of arbeidsomstandigheden bij productie in lage lonen landen. Voor ons als consumenten blijft het dus onduidelijk of Ralph Lauren zich wel

of niet inzet voor duurzaamheid.

Kijk nu is de vraag weet het bedrijf er wel van of niet,het aller ergste vinden wij dat als het bedrijf er van weet en er wordt niks aan gedaan. Gelukkig zijn er ook bedrijven die van heel slecht naar goed zijn gegaan zo is H&M bijvoorbeeld echt bezig met het verbeteren met hun productie van kleding. De arbeidsomstandigheden worden hierbij dan verbeterd.

Het plaatje hiernaast laat zien wat voor labels Nederlandse winkels krijgen.

7

Hoofdstuk 3 kinderarbeid Bekijk je trui of broek eens of er ook kinderarbeid in voorkomt. Veel kleding komt namelijk tot stand dankzij kinderarbeid. De kleding die bij ons in het schap hangt een lang productieproces achter de rug. Het kan zijn dat dat een kind in het naaiatelier die spijkerbroek in elkaar heeft gezet. Of nog de katoenstruik heeft verbouwd.

Hoe langer de productieketen, hoe lastiger het is om na te gaan of er ook kinderarbeid aan te pas is gekomen. Vaak weten kledingbedrijven zelf niet eens waar hun spullen precies vandaan komen.

Organisaties zoals de Fair Wear Foundation en de Schone Kleren Campagne helpen bedrijven om meer helderheid in de ingewikkelde productieketen te voorzien, kinderarbeid uit te bannen en de rechten van volwassen arbeiders te verbeteren. Samen met partners in AziÍ en de internationale vakbondsfederatie in de kledingindustrie heeft de Schone Kleren Campagne een model gedragscode voor kledingbedrijven opgesteld. Deze gedragscode is gebaseerd op internationaal erkende arbeidsnormen van de International Labor Organization (ILO) en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Het uitsluiten van kinderarbeid valt hier ook onder.

Als je kinderarbeid vrij wilt winkelen, kijk dan eens op de site van de Fair Wear Foundation. Daar kun je zien dat grote merken als H&M, Mexx en O'Neill ook al een goeie productie hebben. Je kunt ook in de winkel ook vragen naar de herkomst van de kleding. De Schone Kleren Campagne heeft daarvoor een eenvoudig vragenformulier online gezet.

Mode labels waarmee je zeker goed zit, zijn MADE-BY en Dutch Spirit. De merken onder deze labels, zoals Kuyichi, houden zich aan de sociale gedragscodes en werken voornamelijk met biologische katoen.

8

De normen zijn: recht op organisatie en collectieve arbeidsonderhandelingen  geen dwangarbeid  geen discriminatie  geen kinderarbeid  een leefbaar loon  een werkweek van maximaal 48 uur en maximaal 12 uur overwerk per week  een gezonde en veilige werkplek  recht op arbeidszekerheid De meeste consumenten willen niet dat hun kleding is gemaakt door kinderen. Maar moeten kinderen in arme landen niet werken om bij te dragen aan het gezinsinkomen?

Omdat volwassenen erg weinig verdienen, worden kinderen soms van school gehaald om te werken en geld te verdienen zodat het gezin kan rondkomen. En als volwassene te kunnen onderhandelen over lonen, is het recht op organisatie en collectieve onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden erg belangrijk. Het uitbetalen van een leefbaar loon en het recht op organisatie en collectieve onderhandelingen zijn dus belangrijke voorwaarden voor het effectief aanpakken van kinderarbeid.

Onze conclusie is, dat in de meeste fabrieken kinderen werken.

9

Hoofdstuk 4 Fair trade Het stempel ‘ethisch’ wordt voor veel zaken gebruikt en staat voor de gevolgen van een product voor mens, dier of milieu. Oftewel of de kleding goed voor het milieu is of het geen grote voetafdruk achterlaat, dit wil zeggen dat het weinig schade geeft aan milieu. Goede arbeidsomstandigheden, biologisch, vliegtuig kilometers, slow fashion hier moet je allemaal aan denken om jou kledingmerk etnisch te noemen. Steeds meer mensen willen ethische kleding omdat ze het belangrijk vinden dat het milieuvriendelijk is of dat ze weten dat de arbeiders een goed inkomen hebben.

Er bestaan grote verschillen om ethische kleding te verkopen. Sommige merken maken ethische kleding omdat ze geloven dat dit belangrijk is. Andere doen zichzelf alleen voor als ‘ethisch’ zo dat ze mee profiteren van de groeiende ethische markt.

Sommige bedrijven kijken naar hun hele bedrijfsvoering en proberen de volledige industrie te veranderen door van de ethische optie de regel in plaats van de uitzondering te maken; andere richten zich meer op een nichemarkt – zoals de kleine ‘alternatieve merken’ of sommige grote kledingwinkels die bijvoorbeeld maar een of twee collecties met biologisch katoen hebben.

Katoen De belangrijkste sociale en milieukeurmerken zijn biologisch en fair-trade katoen. Het keurmerk houd zich vooral bezig met landbouwmethodes die gebruikt om het katoen te telen. Want het telen van katoen is helaas schadelijk door de chemicaliën die worden gebruikt. Wat is biologisch katoen? Het is gewoon eigenlijk katoen maar dan verbouwd zonder gebruik van kunstmatige meststoffen (kunstmest) of bestrijdingsmiddelen (pesticiden). Genetisch gemodificeerde planten telen niet mee als biologisch. Als katoen zonder chemicaliën wordt gemaakt, wordt er bijvoorbeeld mest gebruikt voor de planten, en wordt onkruid tegengegaan op natuurlijke manieren, zonder gif. Voor biologische landbouw gelden ook strengere regels voor het gebruik van water. Fairtrade (hier in nederland heet het Max havenlaar) is een organisatie die wil zorgen dat boeren een eerlijke prijs krijgen en jij als consument kan zien welke katoen Fair trade is 10

Ook zijn er organisaties die kijken naar het verbeteren van 'gewone' katoen. Het bekendste voorbeeld is het Better Cotton Initiative waar veel grote kledingmerken aan meewerken.

Een ander groot nadeel dat bij de productie van katoen dat is kinderarbeid. In veel landen zijn kinderen gedwongen om mee te werken in de katoenteelt. Hierdoor kunnen ze niet naar school en wordt de ontwikkeling van het gebied nog meer bedreigd. Verschillende organisaties zoals de Fair Wear Foundation richten zich op het verbeteren van de arbeidsomstandigheden bij het maken van katoen.

Productie Nu kan wel het katoen goed zijn maar dan moet ook de productie eerlijk zijn. Niet alleen de techniek maakt een verschil. Maar ook de manier waarop mensen worden behandeld is belangrijk. Hoe kun je de productie eerlijk maken? Door de veiligheid van de mensen te verbeteren door ze goed te trainen, en ze beschermen tegen gevaarlijke chemicaliën of gevaarlijke chemicaliën te verbieden. Gelijke behandeling van mannen en vrouwen dat zit 'm in grote zaken als het loon maar in hele praktische zaken als een eigen toilet voor vrouwen. Het recht om je als arbeider te verenigen in bijvoorbeeld een vakbond, en geen kinderarbeid.

Schone kleren Wat bedoelen we met schone kleren?

Hiermee bedoelen ze dat het de productie van de kleding eerlijk is en goed voor het milieu. Niet alleen dat is het ook een organisatie De Schone Kleren Campagne gaat voor een wereld waarin alleen kleding te koop is die onder goede arbeidsomstandigheden is gemaakt.

Sinds 1989 brengt de Schone Kleren Campagne (SKC) verschillende organisaties die zich met kleding bezighouden samen, om de arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie te verbeteren. De Schone Kleren Campagne is onderdeel van de Clean Clothes Campaign.

11

In zestien landen in Europa is er een Schone Kleren Campagne. Net als de Nederlandse tak zijn dat coalities van onder andere vakbonden, consumentenorganisaties, vrouwengroepen, ontwikkelingsorganisaties en onderzoeksgroepen. Hun vormen samen een internationaal netwerk dat bestaat uit meer dan 250 vakbonden, maatschappelijke organisaties, vrouwengroepen en zustercampagnes in productie- en consumptielanden. Wat doet De Schone Kleren Campagne hier in Nederland? 

Ze informeren en activeren het Nederlandse publiek.



benadert bedrijven en vraagt om hun verantwoordelijkheid te nemen



Ondersteund arbeiders om hun eerlijk loon voor elkaar te krijgen.



Vraagt overheden om goeie wetten in te voeren en zelf verantwoord in te kopen.

In 25 jaar heeft De Schone Kleren campagne hieronder een paar successen: 

Compensatieregeling slachtoffers Rana Plaza opgezet



175 kledingmerken tekenen voor veilige fabrieken in Bangladesh



Arbeiders Kingslandfabriek krijgen achterstallig loon



50.000 mensen ondertekenden de petitie voor een leefbaar loon



PVH (Tommy Hilfiger) ondertekent overeenkomst over veiligheid



Ontslagen arbeiders teruggenomen

Onze conclusie is dat er veel aan wordt gedaan om de arbeidsomstandigheden te verbeteren.

12

Hoofdstuk 5 Hoe belangrijk is de kledinghandel voor de 3de wereld landen?

In China: China is verreweg de grootste exporteur van kleding in de wereld. Vanaf 1979 heeft de Volksrepubliek China zich meer geopend voor internationale handel. Sindsdien is de kledingindustrie een belangrijk onderdeel van de economie waarbij de export van kleding erg groeide van bijna niets tot honderden miljarden dollars. Anders dan bijvoorbeeld Bangladesh, waar kleding de grootste inkomen bron is, van de exporteconomie. Is kleding een van de vele industrieĂŤn, net als mijnbouw, machinebouw, en voedingsmiddelenindustrie bijvoorbeeld. De laatste jaren neemt de productie van elektronica ook enorm toe.

In Vietnam: De kledingindustrie in Vietnam groeit erg snel. De ruim 2500 kledingfabrieken, 70% heeft minder dan 300 arbeiders in dienst, biedt samen met de aanverwante industrie werk aan ruim 2 miljoen mensen. Dit is een kwart van de totale werkgelegenheid in de industrie. De helft hiervan staat in de grootste stad van het land: Ho Chi Minh Stad en een derde in de hoofdstad Hanoi. Maar doordat de lonen steeds beter worden verhuizen fabrieken naar goedkopere gebieden. Desondanks wordt Vietnam genoemd als een alternatief voor productielanden China en Bangladesh die nu erg in de gaten worden gehouden.

In Laos: De kledingindustrie in Laos is klein. Kleding maakt maar 4% uit van de export van het land met een waarde van 200 miljoen euro. Het land telt zo'n 100 kledingfabrieken die zich vooral in en rond de hoofdstad Vientiane vestigen. Deze bedrijven bieden werk aan ongeveer 25.000-30.000 mensen. De kledingindustrie zou kunnen groeien naar een industrie met twee keer zo veel arbeidsplaatsen. Maar vanwege het lage loon van 70 euro per maand vertrekken veel Laotianen naar buurland Thailand waar het loon vier keer zo hoog is. Omdat Laos niet aan zee ligt wordt de meeste kleding naar havens in Thailand en Vietnam gebracht. Hierdoor betalen kledingfabrieken extra kosten aan vervoer. Omdat het land geen eigen katoenproductie heeft wordt dit geĂŻmporteerd uit deze landen.

13

In Pakistan: Pakistan's textiel- en kledingexport maakt 60 procent van de totale industriesector uit.

Het land telt zo'n 5000 kledingfabrieken.

Ruim 38 procent van de beroepsbevolking is werkzaam in de textiel- en kledingindustrie. Hierdoor is deze sector voor Pakistan van vitaal belang. Pakistan exporteert zo'n 90 procent van de kleding en textiel naar de Verenigde Staten en Europese landen en maakt handig gebruik van de belastingvrije toegang tot de Europese markt. Het land staat op nummer 26 van de landen met de grootste koopkracht ter wereld. Het staat zelfs in de lijst van landen met lagere middeninkomens. Dit terwijl 55 procent van de bevolking nog steeds niet eens 2 euro per dag verdient. Naast kleding en textiel is ook de productie en verwerking van ruwe katoen erg belangrijk. Pakistan is de nummer vier katoenproducent en -gebruiker van de wereld.

Conclusie: Niet voor elk 3de wereldland is de kledingindustrie belangrijk.

14

Conclusie (slot) Wij zijn erachter gekomen dat de arbeidsomstandigheden in de fabrieken in ontwikkelingslanden eigenlijk niet altijd goed zijn en dat er steeds meer aan wordt gedaan, maar dat het heel langzaam gaat en dat het niet aan de merken ligt maar aan de fabrieken die de kleding maken. Er zijn best wel veel ontwikkelingslanden die afhankelijk zijn aan de kledingproductie in hun land.

Onze verwachting die we hebben gegeven bij de inleiding is uitgekomen omdat we al wel wat wisten over de productie maar niet heel veel omdat het ook weleens in het nieuws komt. Daardoor konden we ook heel veel van onze informatie in kranteartikelen vinden zoals in de trouw en de telegraaf.

We vonden het heel leuk om dit onderwerp met z’n tweeÍn te doen omdat we goed van tevoren hadden afgesproken wat we zouden doen. En helaas hadden we het interview te laat verzonnen, maar als we daar nog iets van terug krijgen gaan we dit in onze presentatie gebruiken. We vonden het ook best wel een lastig onderwerp omdat er heel veel hetzelfde over te vinden was.

We zijn een stuk wijzer geworden over de productie van de kleding en ook best wel schokkende dingen tegen gekomen van onze kijk op de merken wel iets anders geworden.

15

Bronvermelding Soort bron 1 www.schonekleren.nl

2 http://wiki.watmooi.nl/pages/WatMooi_Wiki

3 https://nl.wikipedia.org/wiki/Textielindustrie 4 http://www.metronieuws.nl/nieuws/2013/04/onderzoek-naar-zarawegens-kinderarbeid-en-slavernij 5 http://www.trouw.nl/tr/nl/4504/Economie/article/detail/3610960/20 14/03/11/Inspectie-sluit-kledingfabrieken-Bangladesh.dhtml 6 EnquĂŞte

Overige gegevens Een site met allemaal informatie over slechte kleding productie Een site over fairtrade Stond in de krant Stond in de krant Over de kledingprod uctie We hebben 25 mensen uit de vmbot klassen gevraagd of ze het wouden invullen

16

Bijlage (enquête)

1)Wat is uw favoriete kledingmerk? …………………………………………………………………………………….

2)Denkt uw wel eens na over hoe de productie van het kledingstuk dat uw koopt? o Ja o Nee o Soms 3)Waar koopt uw u kleding meestal? ……………………………………………………………………………………

4)Let u vaak op de prijzen van de kleding? o Ja o Nee o Soms 5)Wist u dat 99% van alle kleding niet schoon is dit houd in dat het door kinderen of arbeiders is gemaakt die geen eerlijk loon krijgen of blootgesteld worden aan gevaarlijke chemicaliën o Ja o Nee

17

Resultaten Wij hebben 25 mensen deze enquête laten invullen. Over wat hun lievelingsmerk was en wat ze wisten van de productie en over hoe ze naar de prijzen keken

vraag 5 hoeveel % wist dat die productie voor 99% niet eerlijk is

44% 56%

ja

ne

14 leerlingen wisten het wel dat de kleding productie 99% niet eerlijk is en 11 leerlingen wisten het niet.

Vraag 2 Hoeveel % denkt na over de kledingproductie

0%

40% 60%

ja

nee

soms

15 leerlingen denken niet na bij de productie van kleding en 10 leerlingen denken er soms over na.

18

Vraag 4 Hoeveel % let op de prijzen 16%

8%

76%

ja

nee

soms

We vroegen deze vraag omdat de prijs heel belangrijk is want meestal hoe goedkoper het product is hoe minderloon de arbeiders ervoor kregen.

vraag 1 voorkeur kleding keuze

geen voorkeur

slecht

verbetering

goed

Van alle merken die zijn opgenoemd als favoriet is 48% slecht. We hebben alle merken bekeken en opgezocht of ze aan eerlijke productie deden of niet.

Onze conclusie : Wij zijn er achter gekomen dat veel leerlingen er wel over wisten maar eigenlijk niet veel mee deden

19