Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren - 2018-2019 nr. 2

magazine voor sociaal-emotioneel leren

2018 - 2019

nr.

2

Burgerschap wordt eindelijk serieus!

ui

De Week van de Lentekriebels

tn M e po em et st ba er r e

Sociaal-emotioneel leren en kunst

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

Colofon

Prikbord

Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en

Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur

directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink magazine biedt achtergrondinformatie en informatie over Kwink. Om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

SEL-congres vooraankondiging

Martijn Wabeke, eindredacteur Erik Idema, uitgever Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Erik Idema, Gerard van Midden, Kees van Overveld, Lynette de Ruijter. Wouter Siebers en Esther Veldman.

Ook in 2019 organiseren wij een gratis SEL-congres om sociaalemotioneel leren hoog op de agenda van scholen en besturen te zetten. Zoals u van ons gewend bent, gaan we specifiek in

SEL-congres 2019

op verschillende aspecten van sociaal-emotioneel leren. Houd onze website in de gaten voor het programma en de datum!

Week van de Lentekriebels: 18 t/m 22 maart Gratis lesmateriaal voor alle scholen: het katern Kwink &… de Week van de Lentekriebels. Met achtergrondinformatie en

Fotografie Maarten Feenstra, Anouska van Slegtenhorst, Martina de With, Dreamstime (p. 6, 9, 12, 15)

concrete tips om seksuele en relationele vorming op een zinvolle en open manier aan de orde te stellen. Op pagina 18 leest u hier meer over.

Vormgeving Richard Feld

Kennismaking nieuwe Kwink-trainer Graag stellen wij u voor aan onze nieuwe Kwink-trainer Marjo

Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 Amersfoort

ter Hoeve: IB’er met PBS-kennis en eigenaar van de kindercoachpraktijk ‘Komarop’. Marjo verzorgt vanaf dit najaar Kwink-coach trainingen voor de scholen in Noord-Nederland.

Meer informatie over de trainingen vindt u op pagina 11.

Postbus 1492 3800 BL Amersfoort

Ouderavond ‘Sociaal-emotioneel leren met Kwink’

T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl 2018 - 2019 nr. 2 issn: 2405 - 5956 Alle rechten voorbehouden Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

Weet u dat op het digibord alle materialen klaarstaan om een ouderavond over Kwink en SEL te organiseren? Als u deze

Kwink op uw website

presentatie gebruikt, begrijpen ouders het belang van SEL en weten zij hoe de school daar een bijdrage aan levert.

Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl!

Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.

Inhoud

6-7 8- 9

Burgerschap wordt eindelijk serieus!

Sociaal-emotioneel leren en kunst

SEL is overal!

Onderwijs ligt voor het oprapen.

Een goede leerkracht ziet wat er speelt bij leerlingen en in hun omgeving. De wereld de klas in halen en actief werken aan burgerschapsvorming. Iets mooiers

12-13

Kees van Overveld

Van ZWAK naar WAK

is er voor mij niet.

En dat geldt helemaal voor sociaalemotioneel leren. Onderzoek wijst uit dat het van groot belang is voor de ontwikkeling van leerlingen om het geleerde in de praktijk toe te passen. De wereld om ons heen biedt een uitgelezen kans om deze

15

‘ Mijn kind luistert niet!’

transitie vorm te geven.

Eén voorbeeld daarvan is het beschouwen van kunst. Kijk met je leerlingen naar een schilderij of object, stel daar dan een paar krachtige vragen bij en de kunst doet het werk. Het kijken naar kunst

16-17

Extra aandacht voor burgerschap in Kwink

maakt automatisch gevoelens én meningsverschillen los, een ideale manier om samen aan SEL te werken. Op de pagina’s 8 en 9 meer hierover.

Kunst is maar één manier om SEL buiten Kwink aan te bieden. Zo

18

De Week van de Lentekriebels

hoorde ik laatst van een collega een geweldige tip: na het stillezen gaf zij haar leerlingen de opdracht om in de huid van de hoofdpersoon te kruipen. Welke eigenschappen en emotie(woorden) horen bij de hoofdpersoon,

En verder...

4-5 10 11 14 19

Kwinken in… Tilburg De Kwink-coach: Hoe houd je collega’s betrokken?

tegen welke problemen loopt hij aan? Daarna vertelden leerlingen dit aan elkaar tijdens een boekenspeeddate. Het is vakoverstijgend onderwijs in optima forma.

Kwink-coach trainingen Kwinkmeting: Waarom Egel geen winterslaap houdt SEL-inspiratie

Veel leesplezier!

Wouter Siebers projectleider

Kwinken in...

Rendierhof in Tilburg

In groep 1/2 G van de Jan Ligthartschool, locatie Rendierhof, zitten twintig kinderen in de kring. De een draagt rode laarzen met witte stippen, de ander een stoere coltrui. Het is de eerste echte herfstdag na de zomervakantie. Buiten is het guur. Binnen is het tijd voor Kwink.

4

Eend in de animatie van Kwink start

Compli… com… compliment

Chandra’s vinger schiet de lucht in.

vrolijk. ‘Wat zien jullie er goed uit

‘Wie kan er een compliment voor

‘Wat ben je schattig,’ zegt ze.

en wat zitten jullie netjes klaar.’ Juf

Eend verzinnen?’ vraagt Fieke.

‘Je bent zo lief,’ vult Fien aan.

Fieke (29 jaar) zet het beeld stil. Of

Veel vingers in de lucht.

de kinderen horen wat Eend zegt?

‘Eend, wat zie je er knap uit,’ zegt

De kinderen luisteren nog een keer

Mirjam.

goed. Fieke legt uit dat Eend hun

‘Wat heb je een mooie pet,’ vindt

een compliment geeft en vraagt

Amil.

wie weet wat dat is. Nikky steekt

Fieke zegt dat ze dat heel goede

haar vinger op. ‘Dan zeg je iets liefs

complimenten vindt. Het woord

tegen iemand of iets aardigs.’

gonst door de groep.

Nikky krijgt een compliment omdat

‘Best een moeilijk woord,’ zegt ze, ‘We

ze zo goed weet wat dat woord

zeggen het een paar keer samen.’

betekent. Fieke gaat door met

Boven iedereen uit herhaalt Nikky,

Wauw, wat goed!

complimenten geven.

goed articulerend, het woord vier

De hoofdanimatie gaat over Mol.

‘Chandra, wat heb je een mooie

keer. Daartussendoor klinken ver-

Hij zit niet in de kring. Hij zit onder de

strik in je haar.’ Het meisje draait

haspelingen, maar uiteindelijk lijkt

tafel. Hij voelt zich niet prettig. Als de

naar de juf en lacht trots.

elk kind het woord onder de knie te

andere dieren hem vragen bij hen

‘Jabbar, wat heb je een mooie trui

hebben.

in de kring te komen zitten, doet hij

aan.’ De stoere boy kijkt verrast op

‘Jullie complimenten aan Eend

dat niet. Dan vertellen de dieren

en grijnst naar Fieke. Dan speurt hij

gingen over zijn uiterlijk. Wie weet er

elkaar waarom ze zo graag willen

de groep rond. Hebben ze het wel

een compliment dat daar niet over

dat Mol erbij komt. Hij vertelt leuke

gehoord?

gaat?’ vraagt Fieke.

grapjes. Hij heeft stoere kleding aan.

Kwinken in de praktijk

Kinderen tekenen complimenten

Fieke zegt: dat je goed met kinderen kan spelen Neymar zegt: je kan goed duikelen

Sem zegt: goed fietsen Noah zegt: je kan goed rennen

Hij is aardig. Bij elk compliment komt

zijn ene arm ervoor en de andere

gesprek. ‘Kinderen kunnen wat ze

Mol een beetje meer onder de tafel

erachter en staat hij te swishen als

leren meteen uitvoeren. Het blijft

vandaan. Ten slotte staat hij bij zijn

een prof. De groep weet meteen

niet bij “weten hoe het hoort”. Ze

stoel en zegt: ‘Ik ben er, hoor. Wat

veel complimenten.

kunnen ernaar handelen.’

zeiden jullie nou precies?’

‘Je danst cool.’

Kortgeleden ging de les over je aan

De kinderen begrijpen precies

‘Wat kun je dat goed.’

afspraken houden. Toen kwam in de

waarom Mol onder de tafel zit. ‘Hij is

Victor zegt niks, maar steekt zijn

animatie de zin Hoho, dat is niet de

sip,’ zegt Jabbar. ‘Maar hij wordt blij.’

duim omhoog.

afspraak een paar keer voor. Die uit-

Juf Fieke vertelt dat ze gaan oefe-

Amils ogen glimmen en met grappige

spraak gingen ze direct gebruiken. Ze

nen met complimenten geven en

moves loopt hij terug naar zijn stoel.

zeggen ook vaak: “Stop, hou op!” Dit

vraagt wie er een kunstje kan doen.

Onder de kleuractiviteit die volgt,

gaat veel verder en is veel duidelijker.’

Amil, een kleine man met donker

vliegen de complimenten door de

Ze geeft aan dat de rust in de groep

kroeshaar, haalt zijn schouders op

klas. En bij het ophalen van de jas

en in de school komt doordat leer-

als ze vraagt of hij in de kring iets

krijgt zelfs de toevallig langslopende

krachten zich ervan bewust zijn dat

kan laten zien. Een beetje verlegen

conciërge een compliment.

zij het goede voorbeeld moeten

loopt hij naar het midden.

geven. ‘We stellen duidelijke gren-

‘Toe maar,’ moedigt Fieke hem aan.

Weten of kunnen

zen en houden kinderen en onszelf

Even lijkt hij nog te twijfelen. Dan

‘Dat is precies waarom ik blij ben

daaraan. Dat geeft een sfeer waarin

gooit hij zijn billen naar achteren,

met Kwink,’ zegt Fieke in het na-

iedereen zich veilig voelt.’ l

Het motto van Fieke Ik vind het belangrijk dat iedereen met plezier naar school gaat.

Als een kind graag naar school gaat, heb je al zoveel gewonnen.

5

Burgerschap wordt eindelijk serieus!

Het ondergeschoven kind van het onderwijs staat warempel op de kaart: burgerschap! Officieel al sinds 2006, maar nooit als lievelingsvak van leerkrachten. Meest genoemde oorzaken? Onduidelijkheid over de invulling van dit leergebied. Het al flink volle lesprogramma. En de vraag naar de exacte zin van burgerschap.

Dit artikel besteedt aandacht aan de positieve ontwikkelingen en de vorderingen om van burgerschap een volwaardig onderdeel van het lesprogramma te maken. idealen, normen en waarden;

Kinderen opvoeden tot positieve,

pluriforme, democratische

actieve burgers? Weten hoe je mee

samenleving; bijdrage leveren. De

kunt doen aan onze maatschappij?

eigenheid en achtergrond van

Inleiden in onze democratische

het individu tellen dus serieus mee.

samenleving? Het is maar goed

De context van de samenleving is

dat de Onderwijsraad in 2012 met

duidelijk en dat geldt ook voor de

een heldere definitie is gekomen.

verwachting dat je actief meedoet.

Want, zo schrijven de ontwikkelaars

Die is: ‘Jongeren leren vanuit eigen

Wie dat zo leest, denkt misschien:

van Curriculum.nu die zich onder

idealen, waarden en normen te

‘Ach, is dat nou zoveel anders dan

andere specifiek met de invulling

functioneren in een pluriforme,

we als school al doen? Dat is toch

van burgerschap bezighouden:

democratische samenleving en

waar we kinderen voor opleiden?

‘Burgerschapskennis en -vaardighe-

ontwikkelen het vermogen om aan

Om met behoud van hun eigenheid,

den doen leerlingen op in de hele

deze samenleving een bijdrage te

waarden en normen meegevend,

school, in de context van alle vak-

willen leveren.’

actief te kunnen meedoen aan

ken. Meer in het bijzonder

onze samenleving? En die is toch

oefenen ze de vaardigheden bij het

al jaar en dag democratisch én

bestuderen van en omgaan met

pluriform?’

maatschappelijke vraagstukken,

‘ Ach, is dat nou zoveel anders dan we als school al doen?’

6

‘ Gebruik de school als oefenplaats voor burgerschapsvorming’

Wat is burgerschap?

zoals globalisering, duurzaamheid en Maar daar kom je als school niet

technologie waaronder media.’

mee weg. En dat moet je ook niet

Het grote pleidooi is: gebruik de

willen. Want zo krijgt burgerschap

school als oefenplaats voor burger-

niet de plek die het verdient: een

schapsvorming. Geef leerlingen de

Een hele mond vol waarin de

structurele plek in het lesrooster. Niet

ruimte om te werken aan vaardig-

volgende woorden opvallen: eigen

met losse lesjes, maar in samenhang.

heden als communiceren, samen-

School is oefenplaats

werken en deelnemen aan besluit-

ben van en inzicht krijgen in onze

contexten van democratie en

vormingsprocessen. Aan onder-

pluriforme samenleving en de

rechtsstaat, verschillende

zoeken en het zelf formuleren van

werking en waarden van onze

bestuursvormen, omgaan met

opvattingen en houdingen en het

democratische rechtsstaat.’

macht en gezag, kennis van

reflecteren daarop. Stimuleer kritisch

In deze beschrijvingen herkent u de

en creatief denken, empathisch ver-

vijf SEL-competenties waarop Kwink

mogen en redeneren en argumen-

gebaseerd is: Besef van jezelf, Zelf-

respectvol leren omgaan met

teren. Want dát heb je als succesvol

management, Besef van de ander,

meningsverschillen en tegen-

burger allemaal nodig. Een school

Relaties hanteren en Keuzes maken.

gestelde opvattingen, actief

maatschappelijke vraagstukken. l

Democratie moet je doen!: over

luisteren, op school participeren

die dat allemaal serieus neemt, geeft er vorm en richting aan door binnen

Inhouden van burgerschap

de school ervaringen mogelijk te ma-

De exacte inhoud van het leer-

ken. Dat is oefenen van burgerschap

gebied burgerschap staat nog niet

leren luisteren naar elkaar en over-

in een veilige omgeving.

officieel vast. Wel is Curriculum.nu

eenkomsten met anderen ervaren,

intussen zo ver dat op basis van

leren omgaan met verschillen

Sociaal-emotioneel leren en

de visie op burgerschap er ‘grote

tussen en binnen identiteiten.

burgerschap zijn elkaars vrienden

opdrachten’ geformuleerd zijn. Die

Kwink ziet het als een taak om bur-

geven aan wat de inhoud van

gerschap een sterkere plek in de

burgerschap gaat worden. Een

methode te geven. Want

aantal voorbeelden van deze grote

sociaal-emotioneel leren en burger-

opdrachten die alle gebaseerd zijn

schap zijn niet los van elkaar te zien.

Ook daarin worden we gesteund

Identiteiten zijn in ontwikkeling: over

Andere grote opdrachten zijn: l

Iedereen is anders maar gelijkwaardig

op de klassieke drie-eenheid van

l

Samenleven is een werkwoord

vrijheid, gelijkheid en solidariteit:

l

Innovatie vraagt om reflectie

l

De digitale maatschappij, dat

door Curriculum.nu: ‘Leerlingen ontwikkelen de competenties die hen in

in besluitvorming. l

l

Democratie is van waarde: over

ben jij Iedereen is wereldburger Verantwoordelijk voor je

staat stellen om actief mee te doen

vrijheid van meningsuiting, demo-

l

aan (school)gemeenschap en sa-

cratische principes, grondrechten

l

menleving.’ En: ‘Ook identiteitsont-

en andere rechten, plichten, en

wikkeling en het gericht reflecteren

leren omgaan met verschillen en

op identiteiten is essentieel voor bur-

de wrijvingen die daarmee soms

Burgerschap gaat dus een serieuze

gerschap. Om betekenis te geven

gepaard gaan.

rol spelen in de school. Na al het

Wie heeft het hier voor het

cynisme is dat uiteindelijk meer dan

zeggen!?: over de historische

terecht! l

aan de wereld om hen heen en aan hun eigen rol daarin, moeten leer-

l

leefomgeving

lingen zich bewust worden van wie ze zijn of willen worden en hoe ze zich tot een ander verhouden.

‘ De vijf SELcompetenties horen ook bij burgerschap’ Voor burgerschap is het ook belangrijk dat leerlingen kennis heb-

Kwink en burgerschap?

Lees het artikel op pagina 16 en 17!

Gratis voor alle scholen: extra materiaal voor burgerschap.

Ontwikkeld door de makers van Kwink in samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens.

7

Sociaal-emotioneel leren en kunst Werken aan sociaal-emotioneel leren doe je niet alleen tijdens de Kwink-les. Sterker: de krachtigste leermomenten op sociaal-emotioneel gebied vinden plaats in levensechte situaties, ook wel de transitie genoemd. De makers van Kwink geven bij elke les suggesties om de transitie zo krachtig mogelijk vorm te geven.

Maar daar hoeft aandacht voor SEL niet bij te blijven.

tie ssocia a : 1 um Stadi ie je ium z t een d a t s t e wa In di t datgen ept, iets wa l a r o o o f v r o p o n atie leve associ dagelijkse f iets o je je uit ng herkent lleen i A omgev herinnert. ’ is e j ? wat je g ‘wat zie je a de vra de. n e o d vol

SEL zit in alles. Ook in kunst. Kunstbeschouwing met kinderen is een ideaal middel om te kijken naar en te reflecteren op gevoelens. Dat wat je in het kunstwerk ziet, vertelt iets over de kunstenaar, maar natuurlijk vooral over jezelf. Kijken naar kunst is daarom een verfrissende manier om met SEL bezig te zijn.

De theorie van Parsons* is een bruikbare handreiking bij kunstbeschouwing en bestaat uit vijf stadia. Het is niet voor iedereen mogelijk om alle vijf de stadia te doorlopen. Hoe meer leerlingen oefenen in het kijken naar kunst, hoe verder ze komen.

Vijf kijkvragen Met de vijf kijkvragen hieronder doorloop je gemakkelijk de vijf stadia van Parsons. Het valt op dat alle vragen open zijn. Dat is bij kunstbeschouwing van cruciaal belang. l

Wat denk en voel je nu?

l

Wat zie je?

l

Wat betekent het?

l

Hoe weet je dat?

l

Wat vind je van dit kunstwerk?

ng eni m en : eig de bril 5 m ijf dat diu de v eet je unt r Sta o o w eel k je d en, d Als t kijk rdeoor an je t. v h n a s u k n wa basi inzic r e e p n h je len o ak e itisc e stel n sma eds kr deel e eig aat ste en oor eert t Je g r je eig reflec a na en en kijk op. hier

Emotie!

Zet de emotiewoorden(lijst) in om met leerlingen over kunst te praten. Kijkvragen 1, 2 en 5 lenen zich bij uitstek om over emoties te praten. Sommige leerlingen vinden hier moeilijk woorden voor. Help ze door de emotiewoorden op verschillende plekken in de klas op te hangen.

8

* Parsons M. J. How we understand art. Cambridge: Cambridge University.

Transitie door Kunst Stadium

2: voorst elling In dit st adium g eef je betekeni s. kunstwe Wat zegt het rk jou, w at het voor?

In dit st stelt adium i er weinig s r ander. H uimte voor een et beeld d a kunstwe rk bij jou t het is op dat o moment proept waar.

Stadium 3: expres sie Dit stadi um gaat over emoties.

W Duidelijk at voel je? i een eigen s dat iedereen smaak h zijn wel eeft. Er al om de kw gemene normen a kunstwe liteit van het rk te bep alen.

Stadiu

m 4: le erbaar In dit s tadium dat een besef je b functie eeld een socia le h te discu eeft. Er valt s kwalite siÍren over de it van h et beeld materia , d l waarop en en de man e ier het gem dit stad aakt is .I i zinvol um vind je he n t om met anderen te wisse le beeld w n waarom je e uit aa en mening rdeert en welk e je erove r hebt.

Aan de slag!

Concreet aan de slag met kunstwerken. Dat kan bijvoorbeeld met werken van Banksy (bovenbouw) en Jan Havicksz. Steen. Het zijn afbeeldingen die veel emotie kunnen oproepen en daarom geschikt zijn om te beschouwen tijdens een SEL-les.

9

Hoe houd je collega’s betrokken?

Tips van een Kwink-coach

De Kwink-coach Esther Veldman Kwink-coach CBS ‘Het Startblok’ in Harderwijk Leerkracht van Plusklas Gaat vol voor groepsvorming Is ook trainingsacteur (www.lastigeouders.nl)

Een paar jaar geleden zijn we bij

geeft. Inclusief informatie over

als het nog niet lekker loopt met de

ons op school begonnen met

de fase van groepsvorming van

(sub)groep. Dan kan ik concreet

Kwink. Leuk! De meesten van ons

dat moment en de leerkracht-

een spiegel voorhouden: wat kun

waren enthousiast en zagen het

vaardigheden die daarbij horen.

je zelf als leerkracht nog doen?

belang ervan in. Tegelijkertijd stond niet iedereen te springen om nóg een methode. Logisch. Zo’n methode erbij zou extra werkdruk kunnen betekenen. In de waan van de dag zou Kwink als eerste geschrapt kunnen worden als je niet uitkomt met je planning. En

Daarnaast denk ik mee over de

‘ Ik probeer als Kwink-coach de collega’s zoveel mogelijk te ontlasten!’

misschien wordt dat nu juist gedaan

10

interventies die je met de (sub)groep zou kunnen doen.

‘De kracht van Kwink zit in de herhaling,’ zeg ik altijd tegen collega’s.

En dat is net zo met leerkrachten.

Kwink blijft alleen ‘levend’ als er een kartrekker in de school is.

door collega’s die er toch al niet

Verder probeer ik geregeld een

Iemand die mensen enthousias-

zoveel feeling voor hebben...

rondje langs de klassen te maken.

meert, ontlast, weer op het goede

Dan zie je meteen in welke klas

spoor brengt.

Dan is het superfijn dat je als school

Kwink leeft en in welke klas ze

een Kwink-coach hebt. Naast het

wat achterlopen. Dan hangt er

enthousiasmeren en toerusten van

bijvoorbeeld een Kwink van de Week

collega’s aan het begin van het

van les 2, terwijl we al bij les 4 zijn.

schooljaar ben ik ook aan de slag

Als ik na schooltijd dan nog even

gegaan om collega’s te ontlasten.

langsloop om een praatje te maken,

De nieuwsbrief aan ouders

kom ik er al snel achter hoe het gaat.

Als Kwink-coach stimuleer je je

bijvoorbeeld. Ik zorg dat die naar

Ik denk mee en bied mijn hulp aan

collega’s om het uiterste uit zichzelf

ouders gemaild wordt en op de

als collega’s het lastig vinden om

te halen om een sterk pedagogisch

website komt.

de lessen te geven. Bijvoorbeeld

klimaat te creëren. Dat heeft een

Ik mail de collega’s aan het begin

door co-teaching. Ook ben

direct effect op de sfeer in de klas,

van een periode het rooster waarin

ik beschikbaar om te komen

in de school en op elk kind. Een

staat wanneer je welke Kwink-les

observeren en om mee te denken

prachtige taak!

‘ De kracht van Kwink zit in de herhaling!’

Kwink, het recept voor een fijne

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

groep!

Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

Kwink-coach trainingen Trainingsdata in 2019 Basistraining: 13 februari, 27 maart Verdiepingstraining: 6 maart, 3 april en 8 mei Training ‘Sociaal veilige school in de praktijk’: 6 februari, 3 maart en 10 april Voor elke training kunt u als locatie kiezen tussen Drachten of Amersfoort!

Wij bieden drie verschillende trainin-

2. Verdiepingstraining:

gen aan voor Kwink-coaches:

Gaat in op de taken van de Kwinkcoach. Wat kun je doen als coach

1. Basistraining:

om ervoor te zorgen dat er draag-

Bedoeld voor (beginnende)

vlak komt voor SEL binnen je team?

Kwink-coaches die op zoek zijn

Iedereen gaat de deur uit met prak-

naar verdieping van hun kennis op

tische ideeën om direct in je team-

het gebied van SEL, groepsvorming

vergadering aan de slag te kunnen.

en groepsdynamica. Als coach

Kennis van de basistraining of een

krijg je inzicht in de fasen van de

opleiding Master EN is een vereiste.

groepsvorming en kun je collega’s ondersteunen door activiteiten passend bij de groepsfase aan te

3. Training ‘Sociaal veilige school in de praktijk’:

dragen.

Dit is een werkbijeenkomst, waarin

Heeft u een opleiding Master

wordt ingegaan op individuele

Educational Needs (EN) gevolgd

schoolsituaties. Elke Kwink-coach

of heeft u voldoende kennis van

maakt bovendien een praktisch

SEL en groepsdynamica? Dan sluit

plan voor de eigen school. Deze

de verdiepingstraining mogelijk

training is een vervolg op de

beter aan bij uw kennisniveau.

verdiepingstraining.

Onze Kwink-coach trainingen worden door de deelnemers goed gewaardeerd.

Dit zeggen onze deelnemers:

verrassend wordt boeiend verteld heel informatief prettig en veel aan gehad nuttig, praktisch en helder goed en zinvol Ook de tips voor ouderbetrokkenheid en het overleg met andere scholen worden goed gewaardeerd.

Wilt u zich aanmelden of heeft u behoefte aan meer informatie?

Kijk dan op www.kwinkopschool.nl/kwink-coach.

11

Van ZWAK naar WAK Kees van Overveld

Joachim staat op het schoolplein. De tranen biggelen over zijn wangen. Hij heeft zojuist twee harde klappen in zijn buik gekregen van Achmed. Joachim wilde zichzelf wel verdedigen, maar toen Achmed briesend voor hem stond, bevroor hij. Hij murmelde nog ‘Stop, hou op,’ maar toen was het al te laat.

Achmed staat met een bonkend hart en kloppende slapen aan de rand van het schoolplein. ‘Blijf jij hier maar een poosje staan,’ had de juf met een boos gezicht gezegd. ‘Als jij zo nodig Joachim moet slaan, dan weet ik ook nog wel wat!’ Achmed kijkt naar Joachim die een stukje verderop staat. Hij slaat zijn ogen neer, hij weet dat hij fout is geweest. Ik kan het toch ook niet helpen dat ik zo snel boos ben, denkt hij gefrustreerd.

Dit is het vierde artikel in een reeks

één manier van problemen oplos-

l

zachte, weinig overtuigende stem;

van vijf over de competenties voor

sen en dat is zo hard mogelijk van

l

overschreeuwen, krijsen, huilen;

sociaal-emotioneel leren. Dit keer

je afbijten. Andere leerlingen lossen

l

wegkruipen, het probleem letterlijk

staan de sociale vaardigheden van

het probleem eigenlijk niet op, zij

leerlingen centraal. Het gaat om

ondergaan lijdzaam de oplossing

l

met de staart tussen de benen het

vaardigheden die bijdragen aan

van de ander.

het tot stand komen van langdurige

Ik vind dat we leerlingen een breed

en duurzame relaties met anderen.

palet aan probleemoplossingsvaar-

Die sociale vaardigheden lopen

‘strijdtoneel’ verlaten; l

passief blijven, niets doen, je op

digheden moeten aanbieden. Een

l

onzekere lichaamshouding;

uiteen van redelijk eenvoudig (jezelf

ezelsbruggetje daarvoor is WAK. Het

l

geen of weinig oogcontact maken.

presenteren, kennis maken met een

WAK-model staat voor drie manieren

andere persoon) tot tamelijk com-

van problemen oplossen, namelijk:

Het gevolg is dat de leerling het on-

plex (reageren op een afwijzing,

Weglopen, Aanpakken en Knokken.

derspit delft, klappen krijgt en/of uit-

voor jezelf opkomen).

12

uit de weg gaan;

Weglopen

de kop laten zitten;

gelachen wordt. Wat blijft knagen, is het voortdurende gevoel dat je een

Joachim en Achmed, de jongens uit

Weglopen of wegkruipen staat sym-

loser bent. Iedereen is tegen jou en je

het begin van dit artikel, laten zien

bool voor een vluchtaanpak waar-

hebt geen adequaat antwoord.

dat omgaan met andere kinderen

bij het probleem op een passieve,

niet altijd even makkelijk is. Een me-

inactieve wijze wordt opgelost. Of

Aanpakken

ningsverschil kan al snel tot een hand-

eigenlijk: niet wordt opgelost…

Met aanpakken wordt een strategie

gemeen leiden. In dit artikel kijken we

Hoe ziet wegloopgedrag eruit? Als

bedoeld die zich kenmerkt door

naar de vaardigheden die nodig zijn

je het gedrag van de leerlingen ob-

positief, prosociaal gedrag. Het is

om een probleem op te lossen.

serveert, kun je onder meer de vol-

het gedrag dat wij als volwassenen

Sommige leerlingen kennen maar

gende gedragingen waarnemen:

graag zien. Te denken valt aan:

Achtergrondinformatie

l

overleggen, onderhandelen;

succesvolle strategie. Het leidt ertoe

voeders wel sympathie kunnen

l

samenwerken;

dat anderen bang voor je worden,

opbrengen voor het gepeste meisje

l

c ommuniceren (vragen stellen,

dat je status in de groep verwerft

dat eindelijk eens van zich afbijt. Het

luisteren).

en dat anderen niet meer dichtbij

is een ander verhaal als het meisje

komen. Vraag is wel wat deze stra-

altijd voor de agressieve oplossing

Aanpakgedrag heeft veel met

tegie betekent voor je ontwikkeling

zou kiezen. Een dergelijk patroon

zelfvertrouwen te maken. Je kunt

op lange termijn. Ben je dan nog zo

dient zeker doorbroken te worden.

het volgende gedrag bij leerlingen

succesvol met je vechtaanpak?

Het is voor niemand effectief. Het

observeren:

oplossen van problemen betekent Wat is effectief?

dus ook dat je verantwoordelijk bent

l

s tevig staan, rechte rug, borst

Goede probleemoplossers kiezen

voor de gevolgen van je actie.

vooruit, ‘in de grond geworteld’;

de juiste oplossing, passend bij de

Veel oplossingen van kinderen leiden

l

s tevige, rustige, zelfverzekerde

situatie. Over het algemeen zal

tot tranen en boosheid. Laten we ze

stem;

de voorkeur van de opvoeder of

leren een goede keuze te maken! l

l

v riendelijke blik, oogcontact (niet

leraar uitgaan naar een vreedzame

starend).

en respectvolle oplossing zoals aanpakken. Leerlingen zullen per

Bron Overveld, K. van (2017). SEL. Sociaalemotioneel leren als basis. Huizen: Uitgeverij Pica.

Aanpakgedrag leidt ertoe dat leer-

situatie moeten inschatten welke

lingen een goed gevoel hebben

oplossing effectief is.

en houden over hun probleem-

Dat betekent ook dat in sommige

Gedragsbeschrijvingen

oplossende aanpak. Zelfs als er een

gevallen er zal worden gekozen voor

Relaties hanteren

negatieve uitkomst is. Je hebt

knokken. Neem bijvoorbeeld het

De leerling:

immers je best gedaan.

meisje dat al wekenlang wordt ge-

l

Knokken

pest. Ze heeft haar beklag gedaan bij de leerkracht maar het pesten

Knokken is natuurlijk de vechtaan-

stopt niet. Op een dag besluit zij de

pak. Iemand gaat het probleem

pestkop een harde tik te verkopen

via fysieke of verbale agressie te lijf.

met de plastic schep uit de zandbak.

De volgende gedragingen zijn te

Ze overtreedt daarmee alle school-

observeren: slaan, schoppen, bijten,

regels maar wellicht is het de beste

spugen, uitschelden, vloeken,

oplossing ooit, want het pesten stopt.

harde en dreigende stem,

vaardigheden zien; l

Van zwak naar WAK

Knokken is voor sommigen een uiterst

Ik vermoed dat de meeste op-

is vaardig in het leggen van contacten;

l

heeft één of meerdere vrienden/vriendinnen;

l

voegt zich naar de normen van de groep, maar kan voor zichzelf en anderen opkomen;

l

intimiderende lichaamshouding.

laat een variëteit aan sociale

kan problemen op een sociaal aanvaarde manier oplossen.

Kees van Overveld Auteur Groepsplan Gedrag en SEL Sociaal-emotioneel leren als basis. Kees van Overveld werkt op dit moment aan een nieuw boek: Gedragsoplossingen. Het gaat over zijn werk als probleemoplosser in moeilijke klassen. Het boek is vanaf september 2019 te koop. www.keesvanoverveld.nl

13

Kwinkmeting Waarom Egel geen winterslaap houdt Er zijn van die winterse dagen dat kinderen het liefst binnen zouden blijven in de pauze en leerkrachten graag zouden willen dat de school een uurtje later begon. Hoe zit dat eigenlijk in Kwink? Is het daar weleens winter? En hoe kan het dat de Kwink-dieren nooit een winterslaap houden? Ik vroeg het aan Egel, die in Kwink niet altijd bekend staat om zijn zonnige humeur. Er zat al snel wat kou in de lucht: ‘Zeg Egel, waarom houd jij eigenlijk geen winterslaap?’

‘Nou ja, zeg! Wat een beláchelijke vraag.’

‘Eh… Hoezo?’

‘U stelt voor dat ik maandenlang uit beeld blijf!’

‘Sorry hoor. Ik vraag het alleen maar…’

‘Ja, maar waarom juist aan mij? Omdat ik een egel ben zeker. Dat is discriminatie!’

‘Maar het ís toch zo dat egels vaak een winterslaap houden?’

‘Nu doet u het weer! Het is een schande! En dat nog wel voor de uitgever van Kwink! Het wordt tijd dat u zelf lessen sociaal-emotionele vorming gaat volgen. En misschien moet u met die methode van u ook eens wat meer aandacht aan burgerschap besteden, zodat u weet dat ik recht heb op dezelfde behandeling als iedereen!’

‘Ik zal het onthouden. Maar laat ik de vraag dan wat algemener stellen: Waarom houdt niemand in Kwink een winterslaap?’

Na deze vraag veranderde de houding van Egel zichtbaar. Hij dacht even na, werd minder stekelig en legde uit dat de dieren in Kwink juist in de winter niet gemist kunnen worden. ‘Het gebeurt nog wel eens dat een leerkracht in januari denkt dat de groep wel klaar is met de groepsvorming,’ legde hij uit. ‘In zo’n groep steekt vroeg of laat een storm op. Juist na de kerstvakantie moet je blijven werken aan een prettige groep. Een groep waarin kinderen zich veilig voelen en waarin ze kunnen groeien. Daarom vliegt Odette de ooievaar niet naar het zuiden, laat Cas de karper zich niet invriezen en houdt ook niemand een winterslaap. Wij blijven in Kwink! Wij helpen scholen de winter door!’

Na deze geruststellende woorden van Egel kijk ik de winter met vertrouwen tegemoet. Ik hoop dat dat voor u ook geldt!

Erik Idema

14

Sociaalemotioneel leren thuis

‘Moet alles echt altijd leuk zijn?’

Ouderinformatie

Door Tea Adema, trainer bij De Opleiding tot kinder- en opvoedcoach

Zucht… Je zou er knettergek van worden. Van wat? Van dat alles maar leuk moet zijn. Niet leuk voor kinderen?

Dan doet mama het wel. Saai? Dan maakt papa de klus af. Maar helpen we kinderen daarmee? Of mag het alsjeblieft ook een keertje niet leuk en hartstikke saai zijn?

Laatst nog gelezen: ‘Lezen voor

kinderen om met geld en goede-

Leuk voor later?

kinderen moet leuk zijn omdat ze

ren om zich gewoon fatsoenlijk en

Soms voel ik me een betweterige

steeds minder lezen!’ Ik lees de zin

empathisch te leren gedragen.

tante uit een ver verleden. Vooral

drie keer. Niet omdat ik die niet be-

Maar zeg eens eerlijk: ‘Heb jij je kind

als ik over de toekomst van kin-

grijp, maar omdat ik tijd nodig heb

weleens omgekocht? Onhebbelijk

deren begin en zeg: ‘Op je werk

om van mijn verbazing te beko-

gedrag toch goed gepraat? Je bij

later is ook niet alles leuk. In een

men. Vergeten we dan bij zo’n uit-

de leerkracht beklaagd omdat je

relatie is het ook handig als je hebt

spraak dat kinderen eerst moeten

vond dat je kind toch echt een vol-

leren doorzetten. Thuis zelf de wc

kúnnen lezen om het leuk te vin-

doende had verdiend? Samen met

schoonmaken is niet echt fijn. En

den? Dat is een leerproces. Van iets

je kind vastgesteld dat de leerkracht

huilende kinderen ’s nachts zijn

lastigs onder de knie krijgen. Balen

ongeschikt is? Boos geworden op

nogal vermoeiend. Enzovoorts…’

omdat het niet zo goed lukt en dan

andere ouders omdat jouw kind niet

toch doorzetten. Leuk of niet. Tot-

met hun kind mocht spelen?’

Leer kinderen het woordje

dat een kind vol enthousiasme zijn

Dat zijn allemaal symptomen van

jammerrr…

eerste boekje aan je voorleest. Wat

de leuk-ziekte. Want die ziekte

Ik schreef het eerder in deze rubriek.

een overwinning. En wat goed voor

heeft maar één doel: jouw kind zo

Misschien is het meest waardevolle

het zelfvertrouwen van het kind.

slap, onduidelijk en zonder verant-

woord dat we kinderen kunnen

woordelijkheidsgevoel voor eigen

leren wel: ‘Jammerrr…’ Een heel

De leuk-ziekte maakt meer kapot

keuzes en handelen grootbrengen.

relativerend woord dat helpt als

dan je lief is

Dan moet je niet gek opkijken als

het even tegenzit in het leven. Als

Alles moet leuk zijn. Lesstof moet op

je kind faalangstig wordt, last krijgt

dingen gewoon moéten of je wilt of

games lijken. Logische, doodnor-

van concentratieproblemen, niet

niet. Jammer dan. En tegelijkertijd:

male taken in huis worden opge-

gemotiveerd is, niet met tegensla-

helemaal niet jammer. Want je over-

pimpt en soms buitenproportioneel

gen kan omgaan en weinig door-

wint er faalangst, concentratie- en

beloond. ‘Tja, want anders begint

zettingsvermogen en veerkracht

motivatieproblemen mee. Niet leuk

mijn kind er niet aan…’ We kopen

toont.

wordt uiteindelijk leuk. Echt waar!

15

Kwink: extra aandacht voor burgerschap!

Kwink doet de scholen vanaf het begin (2014) al een belofte: Kwink is inclusief burgerschap. Die belofte hebben we ook geprobeerd waar te maken. Met meer en minder

We kunnen de productbelofte (‘inclusief burgerschap’) nu ook écht gaan waarmaken. Dat doen we in samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens. In een

leving; 2. realiseren van de democratische beginselen van die samenleving; 3. de persoonsvorming die in dat

aanvullende leerlijn bij Kwink. Op ba-

kader nagestreefd en onder-

sis van hetzelfde format als Kwink en

steund wordt.

succes. Met minder succes? Ja,

dus eenvoudig te koppelen, maar

want burgerschap kent binnen

ook los in te zetten. Deze burger-

Kwink geen serieus onderbouwde

in Kwink introduceren en gedurende

1. Besef van jezelf;

dit schoolseizoen en de komende

2. Zelfmanagement;

jaren verder inhoudelijk invullen. Gra-

3. Besef van de ander;

tis voor abonnees van Kwink.

4. Keuzes maken;

leerlijnen. En al die leerlijnen samen moeten, wil je over methodisch

5. Relaties hanteren.

culum vormen.

Inhoudelijke uitgangspunten

Daar gaat binnenkort verandering

Voor de uitwerking van het nieuwe

in komen. Want nu er eindelijk een sterke invulling voor burgerschap

leerlijnen Kwink-Burgerschap

verantwoord kader om betere lessen te ontwikkelen voor burgerschap.

C. Vijf uitgangspunten mensenrechten

materiaal voor burgerschap ba-

De verschillende universele waar-

seren we ons op de volgende uit-

den die in de kernconcepten van

gangspunten:

de Mensenrechten en de specifieke

komt (zie het artikel op pagina 6 en 7), heeft ook Kwink een goed en

B. Vijf competenties van Kwink

schapslijn gaan we de komende tijd

werken kunnen spreken, het curri-

16

1. actief participeren aan de samen-

rechten meespelen hangen samen A. Drie domeinen burgerschap

met vijf uitgangspunten die het Col-

De onderwerpen en thema’s die re-

lege van de Rechten van de Mens

levant zijn voor burgerschapsvorming

hanteert als het gaat om onderwijs

kun je ordenen in drie domeinen:

en mensenrechten:

Gratis lessen burgerschap

1. de ontwikkeling van de leerling

men terug in de verschillende lessen

College voor de Rechten van de

(bij ‘Oefenen’) zodat ze voldoende

Mens. Waarom? Omdat deze orga-

2. respecteren van mensenrechten;

geoefend worden. Hier horen ook

nisatie de officiële taak heeft om

3. meepraten en meedoen;

de 21e eeuwse vaardigheden bij.

aandacht voor burgerschap en

voorop;

4. verantwoordelijkheid nemen;

specifiek voor de Rechten van de

5. iedereen hoort erbij.

F. V erwijzen naar toolbox College

D. Didactisch model

We maken waar mogelijk verwijzin-

sluiten bij een bestaande methode

Voor het noodzakelijke overzicht

gen naar de digitale toolbox die

zoals Kwink die zijn bestaansrecht

hanteren we een verkort didactisch

het College voor de Rechten van

intussen bewezen heeft én de-

model.

de Mens heeft ontwikkeld.

zelfde idealen en uitgangspunten

Rechten voor de Mens

Mens in het onderwijs te vergroten.

En hoe kan dat beter dan aan te

deelt…

Burgerschap: dankzij integratie in

Bovendien weet Kwink zich dan ge-

om de leerlingen te enthousias-

Kwink snel en praktisch

steund door specialisten. Met name

meren voor de lesinhoud.

Burgerschap als apart vak gaat vol-

op die terreinen waar de inhoud

gens velen, en ook volgens ons, niet

van een van de ‘grote opdrachten’

inhoud van het lesdoel en

werken. Praktisch niet, omdat het les-

(zie pagina 6 en 7) is: ‘Leerlingen le-

b) informatie.

programma al (te) vol is. Inhoudelijk

ren van, door en over de basiswaar-

1. START: korte, speelse activiteiten

2. UITLEG: a) een animatie over de

3. OEFENEN: oefenen en aanleren

niet omdat het belangrijk is dat bur-

den die ten grondslag liggen aan

van basistechnieken en

gerschap in de context van alle vak-

de democratische rechtsstaat, zoals

21e eeuwse vaardigheden.

ken vorm krijgt. En omdat SEL ook al

deze staan in het Europees Verdrag

4. CHECK!: evaluatie van de les.

een vakoverstijgend domein is, past

tot bescherming van de rechten

5. EN NU?: twee transitiemomenten:

burgerschap daar heel mooi in en bij.

van de mens en de fundamentele

DOEN (in groep en school) en ON-

Bovendien dragen de nieuwe bur-

vrijheden, de Universele Verklaring

DERZOEKEN (in de samenleving).

gerschapslessen straks ook concrete

van de Rechten van de Mens en

tips aan om verbindingen te maken

het Internationale Verdrag voor de

E. Basistechnieken

met andere leer- en vormingsgebie-

Rechten van het Kind.’

Dit is een concreet aanbod van

den. Met name om burgerschap ook

een aantal basistechnieken die

echt te kunnen oefenen!

specifiek relevant zijn voor burger-

De makers van Kwink hopen dat leerkrachten straks de extra lijn bur-

schapsvorming en die leerlingen

Samenwerking met het College

gerschap waarderen en ook als een

telkens in andere situaties kunnen

voor de Rechten van de Mens

versterking van aspecten van soci-

toepassen. Die basistechnieken ko-

Kwink werkt dus samen met het

aal-emotioneel leren ervaren. l

17

De Week van de Lentekriebels

1. Realiseer je dat kinderen anders naar seksualiteit kijken dan volwassenen. Kinderen ervaren hierbij meestal geen gevoelens van lust en kijken er

Het nieuwe jaar is nog jong. Toch duurt het niet lang meer voordat het voorjaar aanbreekt. Zoals intus-

Vragen van leerlingen?

Zo geef je antwoord!

daardoor objectiever naar.

sen gebruikelijk is er dan een week met aandacht voor seksuele en relationele vorming: De Week van de Lentekriebels! Dit jaar van 18 tot en met 22 maart.

Ook dit keer brengt Kwink een speciale Kwink &‌ uit. Boordevol tips en

2. Sluit in de antwoorden aan bij de ontwikkelings-

3. Sluit aan bij de taal van

fase van de kinderen.

de leerlingen en maak

werkvormen, passend bij de thema-

afspraken over het

tiek van 2019. Kijk voor het thema op

woordgebruik.

www.weekvandelentekriebels.nl.

Kwink geeft graag goede tips om met leerlingen in gesprek te gaan over de soms lastige onderwerpen: seksualiteit en diversiteit.

4. Check in de klas of er meer leerlingen zijn met dezelfde vragen.

5. Nodig leerlingen ook uit zelf antwoorden te bedenken.

6. Geef geen morele antwoorden, maar objectieve informatie.

7. Bedenk ook wat u vroeger zelf als antwoord gewild zou hebben.

Bron: www.seksuelevorming.nl

Kwink &‌ de Week van de Lentekriebels is begin maart te downloaden op www.kwinkopschool.nl/lentekriebels.

18

SEL-inspiratie

SEL-producten en tips

Wilt u naast Kwink nog meer SEL-inspiratie?

SEL en gedrag in de groep

Emotiememory

In SEL en gedrag in de groep wordt uitgegaan van de drie meest gebruikte leerlingvolgsystemen: ZIEN!, VISEON 2.0 en SCOL. De map bevat praktische formulieren en kaarten waarmee leerkrachten proactief kunnen handelen en de fundamentele levensvaardigheden van leerlingen

Het emotiememory sluit aan bij Kwink en laat

kunnen vergroten.

leerlingen op een speelse manier kennis maken met

www.kwinkopschool.nl/sel-en-gedrag-in-de-groep

de emotiewoorden. Leverbaar medio mei 2019.

Stoeltjesdans

SEL in de VS

Stoeltjesdans is een gratis online tool om een groep

SEL komt oorspronkelijk uit de VS. In deze video is te

in te delen. Aan de hand van gegevens die door de

zien welke winst het scholen brengt die al langer

leerlingen worden ingevoerd en theorie over

werken vanuit de vijf SEL-competenties.

groepsdynamica, krijgt u de ideale klassenindeling. U

www.kwinkopschool.nl/sel-competenties

bevordert hiermee het sociale klimaat in uw groep.

Een echte aanrader! www.stoeltjesdans.nl

19

Gratis pr oef abonnem ent w

ww.kwin kopscho ol. proefab onnnem nl/ ent

Een sociaal sterke groep? Kwink!

Kwink is een online methode voor sociaal-emotioneel

belangrijke levensvaardigheden voor nu en later.

leren (SEL). Voor groep 1 t/m 8. Kwink en SEL gaan

De aanpak is gericht op preventie. Daarmee wordt

uit van de kracht van de groep. Dat is een groep

verstorend gedrag, waaronder pesten, voorkomen.

waarin ieder kind zich veilig voelt. Kwink leert kinderen

Meer weten? Kwinkopschool.nl

Kwink is een methode van

T: 033 – 460 19 40 E: info@kwintessens.nl