Kvinnheringen mot kreft

«Det må vera forferdeleg å stå hjelpelaus på sidelinja» Lars Martin Teigen, side 21–27

FREDAG

3. FEBRUAR 2017 • NR. 15 • 45. årgang • Laussal kr 25,- • Telefon 53 48 21 30

Fuck cancer Begrepet var først teke i bruk av den svenske organisasjonen Ung Cancer for å skapa debatt, men òg for å gjera det enklare å snakka om kreft. kreftforeningen.no

PÅ EIN ELLER ANNAN MÅTE – KREFT RAMMAR OSS ALLE. Heile dagens utgåve av Kvinnheringen er dedikert kreftsaka.

Illustrasjon: Vidar Håland

ANNONSE

Tilbudene gjelder t.o.m. lørdag 4/2

Norvegia

69 pr kg, Tine

90

40%

Evergood og Farmer’s kaffe

÷

Begrensninger på tilbudene kan forekomme. Vi tar forbehold om trykkfeil og utsolgte varer. Salg kun til private husholdninger. Finn din nærmeste butikk på spar.no

Alltid tilbud på noe godt!

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

Kreftforeningen er ein av dei største brukar- og interesseorganisasjonane i Norge med over 113.000 medlemmer og 27.000 frivillige.

Arbeidet er basert på innsamla midlar og gåver.

Foreininga jobbar for å førebyggja og arbeida mot kreft, samt betre livskvaliteten for pasientar og pårørande.

FOTO: Vidar Håland

2

Ei avis berre om kreft, kvifor det?

Målet til foreininga er: • Norge skal bli eit føregangsland for kreftførebygging.

• Norge skal bli eit føregangsland for gode pasientforløp.

• Fleire skal bli friske eller leva lenger med kreft.

• Betre livskvalitet for pasientar og pårørande.

• Ei meir brukarorientert kreftomsorg.

• Auka engasjement for kreftsaka.

• Kreftforeningen er ein viktig samfunnsaktør.

Gjennom forsking og førebygging, informasjon, støtte, rådgjeving og politisk arbeid kjempar vi for kreftsaka lokalt, nasjonalt og globalt. Vi finansierer ein betydeleg del av kreftforskninga i Norge, og er den største ikkje-offentlege finansieringskjelda til kreftforsking.

Arbeidet er basert på innsamla midlar, testament, gåver, medlemskontingent og tippemidlar. Takka vera våre givarar kan vi støtta eit hundretals forskingsprosjekt.

Det gjeld os

Kreftforeningen står bak fleire store løft på kreftområdet.

Mammografiscreening, Kreftregisteret, Vardesenter for pasientar og pårørande og kreftkoordinatorar i kommunane er døme på tiltak Kreftforeningen har sett i gang.

Bli med og støtt kreftsaka!

Overskotet av dagens avis går til kreftsaka. Vi har òg sett i gang ein innsamlingsaksjon på nett, som vi håpar mange av lesarane våre vil vera med og støtta. Gå inn på kvinnheringen.no, og klikk på saka om innsamlingsaksjon.

Der ligg det ein link til aksjonen.

Helsing alle oss i Kvinnheringen

I Kvinnherad er det i dag heile 784 personar som lever med ein kreftdiagnose.

Det betyr at faktisk har heile seks prosent av dei som bur i kommunen kreft.

Dessverre er kreft dermed noko vi ikkje kan unngå å ha eit forhold til. Dei aller, aller fleste kjem i løpet av levetida borti at eit familiemedlem, ein kollega eller ven som får kreft. I dagens avis fortel vi ulike historier med tema som omhandlar kreft.

Sjølv har vi i Kvinnheringen fleire kollegaer som dei siste åra har fått kreft.

Det råkar oss hardt når ein god ven og arbeidskamerat må ut i sitt livs tøffaste kamp. Det vi som kollegaer opplever er barnemat. Det er den som har fått dia-

gnosen og dei aller næraste som har den tøffaste tida i vente. Heldigvis er det for veldig mange i dag slik at ein kan leva vidare veldig lenge med kreft, men det veit ein som regel ikkje den dagen ein får diagnosen, ein veit heller ikkje kva for ein hard kamp som ventar. Dagar med behandling – alle dei dårlege vekene. Det å venta. Er eg ein av dei som skal bli frisk, eller går det ikkje slik?

Berre dette i seg sjølv er ei påkjenning vi friske har vanskeleg for å forstå.

Med kreft er det òg slik at det handlar om flaks og uflaks her i livet. Dei sunnaste av dei sunne kan oppleva å bli råka, medan folk som har vore hardbarka røykarar i 50 år kan sleppa unna. Sam-

stundes er det slik at livsstil og haldningar kan vera med å hindra at ein får kreft.

I dag veit vi alle at røyking kan føra til kreft, og at ein har større sjanse for ikkje å få kreft om ein vel å ikkje røyka. Slik er det med mykje, ein kan ta førehandsreglar for å minska risikoen for slik sjukdom.

Men i mange tilfelle er det ikkje mogleg – ein berre får kreft. Har uflaks. Livet er rett og slett ikkje rettvist. Anten ein er to, femten 40 eller 60 når ein får ein slik sjukdom, så kjennest det ikkje rettvist og ein spør seg kvifor akkurat meg.

I Norge er vi heldige og har eit svært oppegåande helsevesen som tek seg av dei som får ein slik diagnose. Samtidig er vi

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

Kva er kreft?

Kreft er samlenamnet på rundt 200 ulike kreftformer. Dei har mange fellestrekk, men det er også mykje som skil dei frå kvarandre. Derfor vil sjukdomsforløp, behandling og overleving variera.

Kroppen produserer heile tida nye celler til erstatning for dei som naturleg døyr. For at nye celler skal produserast, doblar ei celle arvestoffet sitt (DNA) og deler Hyppigast førekommande seg i to celler, så i kreftformer (tal tilfelle) fire osb. Ved kreft 2015 har det oppstått Prostatakreft: 5061 skader i cella sitt Brystkreft: 3439 arvestoff, slik Lungekreft: 3035 at cellene deler Tjukktarmskreft: 2935 seg ukontrollert.

Føflekkreft: 2001 Etter kvart som desse k ref tAkkumulert risiko for cellene held å utvikla kreft fram fram med å dela til 75 års alder, 2011–2015 seg ukontrollert, Kvinner: 29,5% skjer det ei oppMenn: 36,2% hoping av kreftceller i organet Høgast risiko før der vek sten fylte 75 år, 2011–2014 starta, og det vil Prostatakreft: 13,6% etter kvart danna Brystkreft (kvinner): 8,5% seg ein kreftLungekreft (menn): 4,1% svulst, som etter Lungekreft (kvinner): 3,5% kvart også kan Tjukktarmskreft (menn): 3,1% gi symptom. Det kan ta opp til 20 (Kjelde: Kreftforeningen.no). år frå første gong det skjer ein feil ved celledelinga til ein svulst er stor nok til å bli oppdaga. Noko av forklaringa på at prognosen ved kreft er så varierande, er at kreftcellene opptrer forskjellig i dei ulike krefttypane. Det er også ulike undergrupper og grader av kor hissig den er.

Det er framleis vanskeleg å gi klare årsaker til at nokon får kreft og andre ikkje. Men minst eitt av tre krefttilfelle har samanheng med levemåten vår, og vi kan ta nokre val som reduserer risikoen: Unngå tobakksbruk, vera forsiktig med alkohol og sol, mosjonera og ha eit sunt kosthold. Andre faktorar som miljø og arv kan auka risikoen for kreft. I tilfella kor kreft er ein arveleg sjukdom, er ein fødd med ein eller fleire genforandringar som inneber ein større risiko for å utvikla kreft.

?

ss alle

Spreiing (metastase)

langt framme når det gjeld kreftforsking, og vi har ein kreftforeining som verkeleg arbeider aktivt for alle kreftsjuke.

I dagens avis fortel vi historier, både gripande, triste og lukkelege historier.

Vi får høyra om nokon som har mista sine kjære, korleis det er å leva med kreft, om tru og håp.

Kreft er urettferdig og uforståeleg, men det er ikkje berre nitrist heile tida.

Det fører til kjærleik, varme og støtte, og at vi kanskje blir meir bevisste. Det minner oss på at vi ikkje kan ta livet, og dei menneska vi er glade i, for gitt.

Denne avisa er ein hyllest til alle dykk som er ramma. Den er også kunnskap

– om korleis det er å leva med kreft, korleis det er å mista nokon på grunn av kreft, og korleis helsesystemet tar vare på og behandlar den som får kreft.

Laurdag (i morgon) er den internasjonale kreftdagen, og overskotet av dagens avis går til kreftsaka. Vi har òg sett i gang ein innsamlingsaksjon på nett som vi håpar mange av lesarane våre vil vera med og støtta. Då er det berre å gå inn på kvinnheringen.no.

Der finn du ei sak som heiter innsamlingsaksjon, og der ligg det ein link til aksjonen.

Tomas Bruvik, redaktør

Kreftcellene dannar svulstar i det organet der svulsten har oppstått (primærsvulst). Dette kan, når svulsten er blitt stor, kjennast eller sjåast som ein kul. Kreftsvulstane kan etter kvart også forstyrra funksjonen i organet. Ein kreftsvulst spreier seg når celler lausriv seg og blir ført med blod- og lymfebanar til andre delar av kroppen.

Kreftcellene kan då trenga inn i vev i andre organ og danna nye svulstar der. Det betyr at dersom brystkreft har spreidd seg til lungene, er den nye svulsten i lunga danna av brystkreftceller (ikkje lungekreftceller). I dette tilfellet er sjukdommen i lunga kalla brystkreft med spreiing til lunga, og ikkje lungekreft.

Kreftceller kan spreia seg til dei fleste organ i kroppen. Svært ofte spreier dei seg først til lymfeknutar nær hovudsvulsten. Forskjellige krefttypar har tendens til å spreia seg til bestemte organ. Det er dessverre ikkje alltid ein finn ut kor svulsten har oppstått. Spreiinga kan også komma månadar eller år seinare og blir då ofte beteikna som tilbakefall av kreften.

3

4

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

A MISTA MAMMA Kvinnheringen møter Helene Bjørke (15) i heimen hennar i Rosendal. Dagen utanfor er like tung som praten me skal ha. Mor til Helene døydde av kreft for vel eit halvt år sidan – Kom inn, smiler Helene imot meg når eg ringer på.

Tekst og foto: JORUN LARSEN

Helene går siste året på Rosendal ungdomser vanskeleg å vera her heime, når mamma skule, og konfirmerte seg i fjor vår. Då var ikkje er her lenger. Eg har ikkje lyst å enda mor hennar til stades, men allereie veldig livet, men det er ikkje så mykje som gir meg sjuk. Livet går sin gang. Helene bur med lyst å leva heller, seier ho stille og tankefull. faren, Kenneth Bjørke, og kattane sine. Dei to eldre brørne hennar har flytta heimefrå, Nokon å snakka med og sjølv om det meste er som det plar, er Det er likevel nokre lyspunkt i alt det det eit stort tomrom i livet hennar. tunge, og dei vil eg høyra om.

– Det vanskelegaste er å bu her, alle tinga – Eg ser mykje meir til besteforeldra er som dei var, men mamma er her ikkje mine no, det er veldig kjekt. Dei er flinke lenger, fortel ungdommen, og tårene kjem. å stella på grava, med blomar og lys. Elles Mykje er som før og livet har gått vidare. pratar eg med pappa om alt, han nyttar all Men ingenting er som det skal vera. si tid på oss ungane, og veldig lite tid på seg Mor hennar, May Iren, vart råka av ein sjølv. Han er kanskje blitt litt overbeskytsjeldan og hissig type kreft. Med store tande, og vil ikkje at eg skal vera åleine. smerter i magen trudde legane først det Eg har ein psykolog eg pratar med, elles var tarmplager. Men det var kreft i buken er det veninnene mine og pappa eg pratar som var årsaka til smertene, noko dei fann med. Innimellom vaknar eg midt på natta KONFIRMASJON: Her er Helene saman med mor si under konfirmasjonen hennar i mai 2016. ut då ho vart innlagd på sjukehus. Då dei og treng å prata med nokon, då går eg til (Foto: privat). fann ut av kva det var som feila ho, var det pappa, smiler ho. lite å gjera og statistikken på overleving gav ikkje gode I tida som følgde var May Iren mykje inn og ut av Ein av tinga som har vore til hjelp i den vanskelege odds. Det var i oktober 2015 familien fekk det triste sjukehus og sjukeheim. – Det var tøft, for ho var mykje perioden er nemleg å prata om tankane sine, og om det nyhendet, og livet vart snudd på hovudet. vekke. Eg sleit allereie med både skulen og andre ting, ein kjenner er tøft å hanskast med. Helene rådar andre – Eg hugsar godt då vi fekk vita det, berre eit par dagar og det vart ekstra tøft å ikkje ha ho der. Det vart ikkje i same situasjon til å prata med nokon ein har nær. etter at ho hadde blitt lagt inn på sjukehuset. Pappa sa akkurat lettare å konsentrera seg om skulen når ho – Snakk! Ikkje hald det vonde inni deg, då blir det han måtte prata med meg og bror min, Johannes. Vi ikkje var der med oss, betrur Helene. berre verre. Det er ein vanskeleg veg, både for den sjuke spurte om det var noko om mamma, og det var det, Dagen mor hennar døydde, var Helene der med ho. og dei pårørande, men livet vil gå vidare. fortel ho vidare.

Eit sterkt minne, men ho er glad for at ho var der.

Det fins eit hjelpeapparat for familiar i slike situaOrda renn ut av ho, likeeins som tårene trillar bak – Det var ein dag i juli. Ho låg på sjukeheimen, og sjonar, men Helene tykkjer ikkje at dei som pårørande brillene. 15-åringen lurer på om sminken renn utover, kunne ikkje snakka. Dagen før fekk eg vita at tilstanden har fått noko att for å vera ein del av dette apparatet. og fortel vidare om korleis den neste tida gjekk. var blitt ille. Eg var heldig og uheldig som var der då Det er likevel enkelte omsorgspersonar som verkeleg – Mamma var veldig tydeleg på at vi kunne spørja ho ho slutta å pusta. har støtta dei og hjelpt dei gjennom den vonde tida, om alt. Ho ville vera open og ærleg om sjukdommen, Ungdommen fortel vidare om gravferda. Ei stund venninna deira, Elin Skogasel, vert nemnd, likeeins og ikkje halda noko ifrå oss. Mamma var slik, vi kunne familien ville halda nedtona utan oppstyr blant naboar Hilde Gjærløw frå barnevernet. Far, Kenneth, som sit snakka om alt og ingenting. Ho var fantastisk. og bygdefolk. Dødsannonsen kom difor ikkje i avisa i stova med oss, engasjerer seg i samtalen. før etter gravferda.

– Det går jo på repeat, men Stine Brattetveit er berre Finn trøyst i kattar og gode minne – Det var veldig tungt å vera i gravferda. Eg grein heilt fantastisk. Ho var der med May Iren til og med på Helene sit i sofaen og tørkar tårer. Ho unnskylder seg mykje. Lærarane mine kom dit, det var fint. Eg tenkte dødsdagen, sjølv om ho hadde gått på ferie. Birgit Zimfor at ho lett tar til tårene, ei unnskyldning som prellar først at eg skulle vera flink å gå til grava hennar etterpå, mermann har også vore fabelaktig å ha, slår han fast. av. Å grina fossefall ville vore fullstendig akseptabelt i men eg har ikkje fått det til, det blir for vanskeleg, Øvrig hjelp føler han har blitt «prakka» på dei, medan hennar situasjon. Sjølv om ho sit ved vindauga, er det innrømmer Helene. familien helst ville takla perioden med minst mogleg lite lys som kjem inn. Kattane hennar lurer på kva som – Er du sint? undrar eg. oppstyr. Også Helene har hatt nokre dårlege erfaringar, er på ferde, og stikk sine trøystande snutar inntil ho, – Både òg. Eg er rasande på livet, det er så urettferdig. men bagasjen ho har med seg har hjelpt ho til å staka krøllar seg saman og er der med ho.

Eg kjenner to som begge fekk kreft, og no er begge to ut vegen vidare. Til hausten håpar Helene å komma Eit smil dukkar opp, saman med eit fint minne. friske. Det er jo kjempeflott, men så tenkjer ein jo kvifor inn på helsefag i Odda.

– Mamma kom inn på rommet til meg, og sa at eg overlevde dei, og ikkje mor mi.

– Eg har vore gjennom dette sjølv, og opplevd litt av skulle få noko som enno ikkje var født. Eg trudde jo ho Tårene renn i etterkvart etablerte banar. Dei nye kva ein ikkje bør gjera og korleis ein ikkje bør snakka til var gravid! ler Helene. tek same vegen som alle dei ho allereie har felt. Ho barn i denne situasjonen. Så no etter mamma døydde Det var ikkje småsøsken på veg, men ein kattunge. held fram: har eg bestemt meg for at eg vil bli noko innan helse, og – Eg er eit dyremenneske. Dei er gode å ha, dei trøys– Det er merkeleg at ho er borte. Pappa har flytta litt jobba med kreftomsorg eller i barnevernet, der kan eg tar meg, seier ho takksamt. på ting i huset, noko er selt. Livet går jo vidare, men det kanskje hjelpa andre barn som har det tøft, avsluttar ho.

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

5

6

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

www.kvinnheringen.no Lonavegen 59, 5460 Husnes.

Politisk ubunden avis for Kvinnherad.

Kjem ut måndag, onsdag og fredag.

Ansvarleg redaktør: Tomas Bruvik.

TIPS OSS på telefon 53 48 21 45 eller send ein SMS/MMS med kodeord KVTIPS til 2470 E-post: redaksjon@kvinnheringen.no

REDAKSJONEN

redaksjon@kvinnheringen.no Telefon: 53 48 21 45 Tomas Bruvik Redaktør/dagleg leiar Telefon: 411 08 523 tomas@kvinnheringen.no

TANKAR OM Å SKRIVA TIL KREFTAVIS

Hei, korleis går det? Vi skal laga ei avis om kreft, er det noko du kunne tenkja deg å skrive nokre saker til?

JORUN LARSEN

Spørsmålet kjem frå redaktøren.

Eg kjenner straks eit velkjend brus gå gjennom kroppen, hjarta som dunkar litt hardare og fortare.

Handflatene som vert klamme.

Det er teiknet på at dette vil eg, så eg seier ja utan å tenka meg om.

Jula går med på å tenka på kreft, og på kven eg veit om som kan tenkast å villa prata om denne sjukdommen til ei avis.

Like over nyttår møtest me til redaksjonsmøte, og alle moglege vinklingar vert lagde på bordet.

Friskt i minne har eg brevet som kom frå gynekologen min for berre nokre dagar sidan, om at celleprøven endeleg var fin, og eg kunne venda tilbake til rutinesjekk tredje kvart år. Eg har hatt celleforandringar i livmorhalsen i over ti år, og eit over normalt aktivitetsnivå i mitt indre, med fleire legar som har både studert og reinska vev frå livmorhalsen med ujamne mellomrom.

Eg går flittig til verket og byrjar ein vilkårleg stad på lista

Jonn Karl Sætre Redaksjonssjef /journalist Telefon: 995 20 861 jonn.karl@kvinnheringen.no Trude Aarsand Journalist Telefon: 913 45 033 trude@kvinnheringen.no Arne Lindeflaten Journalist Telefon: 995 20 863 arne@kvinnheringen.no Elisabeth Berg Hass Journalist Telefon: 400 41 466 elisabeth@kvinnheringen.no Mona Grønningen Journalist/nettansvarleg Telefon: 992 24 355 mona@kvinnheringen.no

ANNONSAR

annonse@kvinnheringen.no Telefon: 53 48 21 35 Merete Lillesand Salssjef Telefon: 942 88 606 merete@kvinnheringen.no

HAR BIDREGE: Jorun Larsen har skrive nokre av sakene i dagens avis.

Herborg Berge Engelsen Annonsekonsulent Telefon: 410 86 397 herborg@kvinnheringen.no

KOR L EIS SK A L EG SP ØRJA DEI UT NÅR DET HEILE KJENNEST SÅ URET TFERDIG? over saker eg skal laga og med menneske eg skal prata med. Det viser seg å vera vanskelegare enn eg hadde trudd, både å få tak i folk innimellom operasjonane og legeavtalane deira, og det å faktisk spørja om dei vil stilla til intervju. Fleire av dei eg prøver å få tak i er midt oppi sitt strev; operasjonssår som ikkje vil legast, ein psyke som kan bresta når som helst. Det slår meg fleire gonger at fleire av desse menneska eg har på blokka, har eller har hatt livet sitt

Kristine Hellås Kundekonsulent Telefon: 912 40 604 kristine@kvinnheringen.no

GRAFISK Vidar Håland Teknisk sjef / grafikar Trykksaker Telefon: 916 07 947 vidar@kvinnheringen.no Reidun Herland Grafikar Telefon: 959 62 891 reidun@kvinnheringen.no

i ein tynnare tråd enn dei fleste av oss. Tynnare enn min i alle fall.

Friskt i minnet har eg også turen til Haukeland der eg fekk fjerna ein del av livmorhalsen, iført nokre lange, blå strømper som slutta øvst på låret. Legen og sjukepleiaren prøvde å vera muntre og kvardagslege innimellom bedøvelsesprøytene eg fekk. Denne type inngrep gjer dei fleire gonger til dagen på kvinneklinikken, så det er kvardagsleg for dei. Det var det ikkje for meg.

Forhåpentlegvis slepp dei jentene eg snakka med på helsestasjonen å legga seg på benken der med blå, formlause strømper langt oppover låra.

Det var ei glede for meg å lesa det siste brevet frå gynekologen.

Sjølv om eg har fått nøye oppfølging og hatt legar som har gjort meg trygg, har eg lengta etter dagen der underlivet endeleg var på stell. Verre er det med dei som får den andre beskjeden. Korleis skal eg spørja dei ut når det heile kjennest så urettferdig? Eg er ei mor som er i live, ei dotter som har fått ein gledeleg beskjed.

Ei kone utan varige mein etter operasjon. Eg har begge brysta mine, eg har alt håret i behald, og likevel kan eg finna på å ergra meg over at eg stundom finn

nokre grå hårstrå. Korleis kan eg då spørja om nokon vil ta av seg parykken sin for meg?

Livet mitt har ikkje hange i ein tynn tråd, og eg kan ikkje sei eg har smaka på frykta for å døy. Eg har heller ikkje vore i fare for å mista mine næraste. Men med denne avisa har eg for alvor merka kor heldig eg er. Og som fleire av dei eg har prata med har formidla; du har livet, og du har alternativet. La oss gjera det beste ut av det.

Kundesenter: ABONNEMENT

abonnement@kvinnheringen.no Telefon: 85 23 32 02

LAUSSAL

lossalg.kundesenter@amedia.no Telefon: 85 23 32 56 Kvinnheringen ønskjer å retta seg etter reglar for god presseskikk slik desse er nedfelt i Vær Varsom-plakaten. Den som meiner seg ramma av urettmessig avisomtale vert oppfordra til å ta kontakt med redaksjonen. Det er også høve til å reisa klage for Pressens Faglige Utvalg, Rådhusgt.

17, Postboks 46, 0101 Oslo. Tlf. 22 40 50 40 eller e-post: pfu@np-nr.no

u ord for helga, kryssord og Paa Tampen Grunna dagens spesielle tema vil mange av dei faste fredags-spaltene gå ut – men frykt ikkje, dei er tilbake neste fredag.

Ord for helga kan denne gong lesast på kvinnheringen.no.

Lonavegen 59, 5460 Husnes

Org.nr.: 980 066 401 Utgitt av: Kvinnheringen A/S Trykk: Bladet Sunnhordland.

Godkjent opplag 2015: 3941 Bankgiro: 7058.06.55554

OPNINGSTIDER:

ABONNEMENT, prisar 2017:

ANNONSAR, fristar og prisar 2017:

REDAKSJON/EKSPEDISJON Lonavegen 59, 5460 Husnes

Heilt år kr 1663,Halvår kr 946,Kvartal kr 499,I tillegg kjem fakturagebyr på kr 50,- Abonnementet gjeld til det blir sagt opp.

Alm.plass pr. mm kr 8,80 Stilling ledig pr. mm kr 12,40 Tekstside pr. modul kr 1.380,1. side pr. modul kr 3.300,4-fargetillegg pr. mm kr 6,35 Fargetillegg pr. modul: kr 450,00 I tillegg kjem m.v.a.

Månd.–fred. 08.00 – 15.00 Laurd./sundag stengt

Innlevering for annonsar: Måndags-avisa fred. kl 11.00 Onsdags-avisa månd. kl 12.00 Fredags-avisa onsd. kl 12.00 Større annonsar må vera innlevert dagen før annonsefristen kl 15.00

Klipp av stoff og annonsar er ikkje tillate utan etter avtale med Kvinnheringen.

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

7

Hausten 2014 flytta Hege Digranes Lilleaas (28) og Åsmund Lilleaas (34) saman i Lyngvegen på Husnes. Same sommaren hadde bror til Åsmund, Vegard, døydd av kreft. I mars det året vart det oppdaga at han hadde kreft i magen med spreiing til bukhinna, og berre fem månader seinare døydde han.

– Det gjekk ufatteleg fort og var knalltøft for heile familien. Uverkeleg, fortel Åsmund.

Han hadde god støtte i Hege i den tøffe tida, men lite visste dei to om marerittet som venta sommaren etter.

Ut av det blå

BRYLLAUP: Hege og Åsmund gifta seg i fjor sommar, og laga til ein stor bryllaupsfest med over 100 gjester. Dei fortel om ei strålande livshendig dei kjem til å hugsa for resten av livet. (Foto: Bodil Haga).

I GODE OG VONDE DAGAR

TOMAS BRUVIK tomas@kvinnheringen.no

u

OPERASJON: Slik såg Hege ut etter at legane hadde operert ut kreftsvulsten.

Hege Digranes Lilleaas var sosial, aktiv, «arbeidsnarkoman», og sprekare enn dei fleste 26-åringar. Lite visste ho om at ho hadde ein stor, vondarta kreftsvulst i hovudet.

Ein heilt vanleg sommarkveld i juni 2015 stod Hege og vaska vindauge. Ho var forkjøla etter helga før då dei hadde vore på utekonsertar på Bergenfest, og fordi ho var forkjøla hadde ho kanskje i overkant mykje salmiakk i vaskebøtta. Ho kjente seg trøytt, svimmel og kvalm. Då ho plutseleg begynte å snakka rart og sa ting som ikkje hang på greip, blei Åsmund uroleg.

– Eg hugsar eg spurde ho om ho kunne seia etternamnet sitt, og at ho blei frustrert.

Ho fekk ikkje fram orda, og svara til slutt Hege Knut, som i at etternamnet hennar var Knut. Knut er namnet på faren. Åsmund var rask med å ringa lege, trass i sterke protestar frå Hege, som syntest dette var skikkeleg flaut. Det viste seg å vera lurt.

Legen bestilte luftambulanse, og rett etter at ho blei lagt på båre og ført inn i ambulansen som skulle køyra ho ned til helikopteret, fekk ho eit kraftig anfall.

– Då trudde eg at eg skulle mista ho, fortel Åsmund om den skremmande opplevinga.

Sjølv hugsar Hege lite av dette, anna enn at venninna Rita, som då jobba som ambulansepersonale, var med og henta ho. Åsmund fekk krangla seg til å vera med luftambulansen til Haukeland, og i helikopteret fekk ho endå eit kraftig anfall. Åsmund hugsar at den første han møtte på Haukeland den natta, var Alexander Fludal, ein god kamerat av broren som året før hadde døydd av kreft, og som jobba ved sjukehuset.

– Då eg møtte han tenkte eg «No skjer det igjen, no mistar eg igjen ein av mine næraste. Eg kunne sjå bort på rommet Vegard hadde hatt på sjukehuset, og hadde mange vonde og skremmande tankar. Det var fælt å sitja slik og venta på beskjed om kva det var som feila Hege.

Svulst

Neste morgon kom beskjeden om at Hege hadde ein kreftsvulst i hovudet.

– Eg forstår ikkje korleis eg ikkje hadde merka noko til det, eg som har så lite hovud! fortel Hege.

Det som sit sterkast i for ho, var at ho hugsar ho vakna og såg bror sin Lasse sitja ved sjukesenga og grina. Heile familien var sterkt prega av meldinga frå sjukehuset, men naturleg nok var det dei nærmaste rundt Hege som tok det tyngst.

Samtidig fekk dei beskjed om at det truleg ikkje var den alvorlegaste sorten av svulst på hjernen. Svulstar i hovudet blir kategorisert frå type 1 til 4, der fire er den mest alvorlege.

Hege fekk beskjed om at dette var av «type to», ein sakteveksande svulst. Legane ville operera svulsten ut, men Hege måtte venta ein månad. Hege fekk komma heim etter nokre dagar då ho hadde kome seg etter dei kraftige anfalla. Og medan ho venta på operasjon prøvde ho og Åsmund å leva mest mogleg normalt. Åsmund meiner Hege då prøvde å distansera seg frå sjukdommen. Ho ville ikkje >>>

8

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

– S TAT I S T I K K E N E R F O R D E T M E S T E DYS T E R , M E N V I S IT H E R I DAG O G K A N S E I A AT S Å L A N G T H A R D E T G ÅT T B R A . V I H A R T RUA .

>>> ha så mykje omsorg, og helst vera i fred.

– Eg var nok kanskje litt «kald», men det var min måte å takla det på. Eg grein for eksempel ikkje, eg ville berre bli frisk og koma meg på jobb igjen. Besøk og slikt var heilt fint, men eg ville ikkje ha trøyst. Åsmund hadde meir problem med å takla situasjonen.

– Eg hadde jo nettopp vore gjennom dette med Vegard, og var naturlegvis påverka av det, sjølv om eg visste det var stor forskjell på krefttypane.

Operasjon

Då dagane nærma seg operasjon begynte Hege å bli meir nervøs. Kva ville skje med hjernen? Ville ho mista språket, synet eller rørsler? Det var mange farar, og aller størst fare for Hege sin del var det at ho kunne få problem med å snakka.

– Eg «googla» alt om denne krefttypen og visste kven som skulle operera meg, men alvoret kom først då eg såg åtte personar på operasjonssalen, og det var før legane kom, fortel Hege.

Operasjonen varte i vel fire timar, og gjekk fint. Hege hugsar ikkje så mykje av dei neste dagane. Etter berre fire dagar fekk ho reisa heim igjen. Operasjonen var vellukka, men ho hadde problem med å snakka. Det var mellom anna vanskeleg å seia visse ord.

– Det har heldigvis gått seg til, men eg slitt enno med å hugsa nokre namn, til dømes. Det var noko eg var skikkeleg god på tidlegare, no må eg pugga. Det er irriterande, og kan vera ei utfordring i jobben min, fordi eg har kollegaer over heile verda.

Sjokk nummer to

Ein månad etter operasjonen var legane framleis nøgde, og alt såg ut til å gå bra.

Men same dagen som Åsmund og Hege skulle på Festidalen, fekk ho telefon frå kreftlegen sin med beskjed om å komma til Haukeland.

Dessverre viste det seg at svulsten Hege hadde var farlegare enn legane først trudde, det var ikkje type 2, men type 3, som veks fortare og er meir aggressiv. Sjølv om legane hadde fjerna mesteparten, måtte Hege gjennom både cellegift og stråling. Ein knalltøff beskjed å få.

– Eg var nok for godtruande og naiv i starten. No var det igjen uvisse og ei klar melding om at dette må følgjast opp resten av livet.

Gjennom samtale med kreftlegen forstod Hege at dei hadde hatt pasientar med same diagnose som ikkje blei særleg gamle.

Men sjølv med denne sjokkbeskjeden var Hege fast bestemt på å få med seg

årets høgdepunkt: Festidalen. Ho reiste heim igjen med Åsmund og fekk det ho omtalar som den kjekkaste helga denne sommaren.

– Eg byrja å grina då eg møtte dei to første veninnene mine og fortalde nyhenda, men etter det tok eg meg saman og klarte å blokka det ut. Eg hadde det heldigvis knallkjekt resten av helga.

SVULST: Hege sin kreftsvulst var stor. – Heilt utruleg at eg ikkje hadde nokon symptom i det heile, så stor som svulsten var og så lite hovud som eg har, seier Hege.

Til Bergen

Så kom hausten og Hege starta med stråling og cellegift. I seks veker måtte ho bu på sjukehotellet på Haukeland, og fekk berre permisjon i helgane.

– Dette var ein mykje større nedtur for meg enn då eg fekk beskjed om svulsten. Tida i Bergen var langdryg. Eg starta dagen med 20 minutt med stråling, og så måtte eg fylla tida med noko anna.

Biverknadane var ikkje så ille som frykta, men Hege var innimellom kvalm og sleit med tørr hud. Dessutan forsvann håret på sidene av hovudet ei tid etter at ho begynte med strålinga. Det synest ho ikkje var noko kjekt. Men ho fekk òg masse besøk av gode vener og kollegaer.

Dessutan budde faren og broren i Bergen, og i løpet av desse vekene var ho ikkje éin dag åleine.

– Familie, vener og kollegaer betydde ufatteleg mykje i denne tida.

Få tårer

Sidan den tøffe beskjeden om kreften kom har ikkje Hege felt mange tårer.

– Det var då eg skulle gje beskjed om det til venene mine, og då eg skulle seia farvel til det fantastiske personalet på Haukeland. Du verda for ein innsats dei gjer! skryt Hege. Åsmund på si side innrømmer at han nok fleire gonger har teke til tårene, og hatt det vanskeleg.

– Eg trur nesten dei nærmaste rundt meg har hatt det tøffare enn meg, seier Hege.

Midt under tida med stråling og cellegift fridde Åsmund til Hege.

– Då grein eg faktisk alvorleg mykje! smiler Hege, og ser bort på Åsmund.

Det var gledelege nyhende, og Hege fekk noko anna å tenkja på, blant anna med bryllaupsplanlegging. Heldigvis var stråling og cellegift svært vellukka, og svulsten har ikkje utvikla seg vidare. Og bryllaup vart det – med over 100 gjester den finaste sommardagen i fjor. «Århundrets bryllaup», seier slekt og vener som var til stades.

Realist

Sambuarparet har lest mykje om kreft, og spesielt hjernekreft, og det har ikkje vor lystig lesnad. Dei hugsar òg godt historia dei leste i Kvinnheringen, om

MUSIKK: Konsertar og festivalar er ei felles interesse for Hege og Åsmund. Dei blei kjent då dei jobba saman i Festidalen. Her frå festivalen ACL i Austin, Texas i fjor, der dei besøkte eit venepar. (Foto: Privat).

ungdommen Peter Myhre frå Valen som døydde av denne typen kreft.

– Statistikken er for det meste dyster, men vi sit her i dag og kan seia at så langt har det gått bra, seier Hege og Åsmund.

Ein kan finna mykje negativt på nett, men samtidig høyrer dei også om historier med positivt utfall.

– Vi har trua, smiler dei.

Dei har travle kvardagar som unge par flest, med trening, jobb og besøk av vener. Noko er likevel annleis. Veka vi møtte dei til intervju hadde Hege vore til kontroll igjen. Det er ho no kvar femte månad, der ho må ta MR for å sjå korleis det går med restane av svulsten som er igjen. Resultata var heldigvis gode denne gongen òg. Inga utvikling.

– Har kreftsjukdomen ført til at de to lever annleis enn de gjorde før?

– Ja, det har nok det. Kanskje er vi blitt meir opptekne av å nyta livet meir, gjera meir av det vi har lyst til, som å reisa, eta god mat og finna på kjekke ting saman med venene våre. Begge er glade i å planleggja og ha noko å gjera.

Jobben har òg betydd mykje for dei.

Begge jobbar i dag i Palfinger Marine på Seimsfoss. For Hege har fokuset heile tida vore å komma tilbake til jobben, tilbake til det normale, travle kvardagslivet.

Dei to har ei lita oppmoding til slutt: – Ikkje bruk tid på å irritera deg over småting i livet, som ein bulk i bilen eller trøbbel med frisyren. Gjer det beste ut av livet, og nyt, smiler dei.

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

9

10

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

GRATIS « LIVSFOR­ SIKRING» FOR JENTER JORUN LARSEN Tekst og foto

u

HPV: Kvinnherad kommune har i januar hatt eit tilbod om gratis HPV-vaksine til jenter fødde i 1991 eller tidlegare.

Helsesøster Line Holmedal bestilte inn 100 dosar til første del av vaksinasjonsprogrammet, og la opp til drop-in vaksinasjon med kølappsystem på helsestasjonen på Husnes og i Rosendal.

Nokre av dei unge kvinnene som nytta seg av tilbodet i denne omgangen var Maria Legland (22) og Ida Legland Andrei (23) frå Uskedalen, og Maylinn Ekeland (25) frå Omvikdalen. Kvinnheringen møtte dei på helsestasjonen på Husnes like før dei skulle inn til vaksinering.

– Det er flott at dei har dette tilbodet. Eg spurte fastlegen min til råds om det var noko for meg, og fekk til svar at det ikkje var noko å lura på, fortel Maylinn.

Etter mykje debatt rundt svineinfluensa har ho hatt ein skepsis til nye vaksiner, og var dermed litt tankefull når ho skulle ta avgjersla om HPVvaksina.

– Eg trur eg ville ha angra om eg ikkje tok den, held ho fram, og legg til at ho er glad ho er innanfor aldersgruppa som no får denne vaksinen gratis.

– Men kva med dei som er over 25? spør ho, og konkluderer med at det truleg blir for dyrt å gi vaksinen gratis til «alle».

Seksuelt overførbar infeksjon

HPV-vaksine har vore ein del av barnevaksinasjonsprogrammet til jenter i 7. klasse sidan 2009, og det vart hausten 2016 opna opp for gratis vaksinasjon av ikkje-vaksinerte kvinner fødde 1991 og seinare. Vaksinen blir anbefalt til unge kvinner for å førebyggja livmorhalskreft og forstadiet til livmorhalskreft forårsaka av HPV-infeksjon, og beskyttar mot dei to vanlegste HPV-virusa.

Ida Legland Andrei har dottera si med seg. Ho skal få sjå at det ikkje er farleg med sprøyter.

– Eg har tenkt på å ta denne tidlegare òg, men ein skulle helst ikkje ha debutert seksuelt. No er den anbefalt for alle, og då var eg ikkje i tvil om å ta den, seier Ida. HPV-infeksjon er den vanlegaste seksuelt overførbare infeksjonen i verda. Dei fleste som er seksuelt aktive blir smitta i løpet av livet, og dei fleste vert smitta i ung alder. Infeksjonen er som regel ufarleg og går over av seg

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

11

Mammografibussen kjem i mars sjølv, men nokre får ein varig infeksjon som på sikt kan føra til livmorhalskreft.

Ein kan smittast med viruset fleire gonger, og då vil vaksinen kunna beskytta mot framtidig smitte, sjølv om ein har debutert seksuelt. Dersom ein allereie har ein HPV-infeksjon i kroppen når ein får vaksinen vil ikkje vaksineringa kunne påverka utfallet av den.

Maria Legland hadde først ikkje fått

med seg at det var eit slikt vaksinasjonsprogram i gang, før kusina hennar Ida ringde.

– No kan vi få gratis vaksine, blir du med? Maria smiler, og er nøgd med å vera på helsestasjonen.

Ho visste ikkje så mykje om vaksinen eller vaksinasjonsprogrammet frå før, men veit at det fins informasjon tilgjengeleg for dei som vil vita meir.

GJEKK SAMAN: Maria Legland, Ida Legland Andrei og Maylinn Ekeland er på helsestasjonen for å vaksinerast.

– Ein kan jo lesa om det på internett og det fins brosjyrar ein kan sjå i, så ein finn den informasjonen ein treng og ønskjer, seier ho.

Fokus på førebygging

Dei tre unge kvinnene er samde om at dette er eit viktig tilbod, og dei er takksame for at dei får ta del i programmet. Medan praten går, vert venterommet etterkvart fullt av jenter som skal vaksinerast, og det minkar på kølappane. Etter gjennomført vaksinering kan Line Holmedal fortelja at det var 78 jenter som fekk vaksinen i Kvinnherad i denne omgang.

– Vår evaluering no etterpå er at dette har gått veldig bra, og det er viktig å setja fokus på vaksinering og førebygging, fortel Holmedal.

Av dei som var innom var det ingen som reagerte på vaksinen, og heller ingen som har meldt inn biverknadar.

Vaksinasjonsprogrammet består av tre dosar som skal takast med eit gitt intervall. Dose nummer to skal bli gitt etter minst ein månad, og tredje dose minst fem månadar deretter. Den tredje dosen vil dermed bli gitt i august.

– Vi tar ein ny runde på dette til hausten igjen, slik at dei som ikkje har fått det med seg i denne runden får ein ny sjanse då, legg Holmedal til.

Det vil bli gjennomført på same måte, med bestilling av vaksinering, oppsamlingsdagar ved helsestasjonen og vidare innkalling til dei neste dosane i riktig intervall.

Litt fakta:

HPV-viruset kan forårsaka ein vedvarande infeksjon som på lang sikt kan utviklast til livmorhalskreft. Vanlegvis vert livmorhalskreft utvikla i løpet av ti til tretti år. I Noreg er det kvart år om lag 3.000 kvinner som må opererast for alvorlege celleforandringar i livmorhalsen, 300 kvinner som får livmorhalskreft og 70 kvinner som dør av sjukdommen.

Livmorhalsprogrammet er eit tilbod til alle norske kvinner frå 25-års alder om undersøking av livmorhalsen.

Gjennom programmet er ein til regelmessig sjekk kvart tredje år, der ein tar celleprøve frå livmorhalsen. Hensikta er å oppdaga kreft eller forstadium til kreft så tidleg som mogleg.

Menn kan også bli smitta med HPV-virus, men er ikkje med i vaksinasjonsprogrammet. Sjølv om dette er eit virus som smittar seksuelt, vil ikkje bruk av kondom gi tilstrekkeleg beskytting, då viruset også kan finnast på huda rundt kjønnsorgana.

SPENNANDE: Dotter til Ida er med på helsestasjonen. Ho studerer nøye medan helsesøster Line Holmedal stikk nåla inn i skuldra til mora.

Brystkreft er den mest vanlege kreftforma blant kvinner i Noreg. Mammografiprogrammet er eit nasjonalt tiltak for å oppdaga brystkreft på eit tidleg stadium og dermed redusera dødsfall blant kvinner med sjukdommen.

I veke 11 kjem mammografibussen til Kvinnherad, og seksjonsleiar ved Brystdiagnostisk senter, Andrea Oldenborg, fortel at deltakinga er bra blant kvinnene her i kommunen.

– Sist det var undersøking i Kvinnherad var det 82,5% som møtte opp, noko som er veldig bra, men vi vil sjølvsagt ha inn endå fleire.

Då dette tilbodet starta opp var ein oppe i 85% oppmøte i Kvinnherad, så talet har sokke litt, informerer ho.

Gjennom mammografiprogrammet vert kvinner mellom 50 og 69 år inviterte til undersøking annakvart år. Om lag ei av ti kvinner vil få brystkreft i løpet av livet, og åtte av ti tilfelle førekjem hos kvinner over 50 år. I snitt rammar brystkreft rundt 160 kvinner under 40 år kvart år. Ei undersøking ved mammografibussen tek mellom ti og tjue minutt, og kan vera med på å redda liv.

– Kvinnene i aldersgruppa for programmet får invitasjon i posten, med reservert time. Dei møter opp og pratar med ein radiograf, som også tar ein ytre sjekk på store føflekkar, blåmerke eller liknande hudforandringar. Deretter tar ein bilde, og resultatet av undersøkinga kjem normalt i posten tre til seks veker etterpå. Alle får svar, anten det ser heilt fint ut, eller om dei må kallast inn til vidare undersøking på Haukeland, informerer Oldenborg vidare.

Tal frå Kreftregisteret viser at av 1000 undersøkingar, er det om lag 30 som vert innkalla til tilleggsundersøkingar, og fire til seks får diagnostisert brystkreft eller forstadier til brystkreft. På landsbasis vert det årleg oppdaga 1000 tilfelle av brystkreft eller forstadier til brystkreft gjennom mammografiprogrammet. Med det kan ein oppdaga sjukdommen tidleg, og ein har dermed også høve til å gi behandling på eit tidleg stadium.

Førekomsten av brystkreft har hatt ein betydeleg auke dei siste tiåra, men det er også fleire som overlever sjukdommen i dag. Nesten 9 av 10 kvinner som får brystkreft er i live fem år etter dei fekk diagnosen.

I 2015 fekk 3439 menneske brystkreft, av desse var 3415 kvinner og 24 menn. Sjølv om ein går til jamlege undersøkingar gjennom mammografiprogrammet; oppsøk alltid lege dersom du sjølv kjenner ein kul eller andre forandringar i brysta.

12

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

24 TIMAR: Denne spesial-bh’en vert forklart som ei tvangstrøye. Etter ein brystoperasjon må ein gå med denne 24 timar i døgnet i seks veker. - Denne er godt brukt, slår kvinna fast, med eit mismodig smil.

VIL IKKJE VERA HO SOM HADDE KREFT Tekst og foto: JORUN LARSEN

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

13

Du kan sjå henne på gata, på butikken, møta ho i eit selskap eller i nabolaget.

Men du ser ikkje at ho har fjerna det eine brystet.

Du ser ikkje at ho har hatt forstadium til brystkreft, og du ser ikkje at kroppen hennar framleis slit med å akseptera protesen ho har operert inn. Du ser ikkje arra, korkje dei på utsida eller dei på innsida. Og det er akkurat slik kvinna vil ha det. Ho nektar å vera «ho som hadde kreft».

Sjølv om mange som har fått diagnosen kreft, eller forstadium til denne, i større og større grad er opne om sjukdommen og om livets utfordringar, er det ikkje alle som tykkjer det er naudsynt å legga alle korta på bordet. Den unge kvinna Kvinnheringen snakka med har valt å berre informera dei næraste, og vil difor vera anonym. Ho vil bli behandla som eit friskt individ, utan noko ekstra oppstyr eller merksemd frå uvedkomande.

Då det byrja å komma blodig veske ut av den eine brystvorta hennar, gjekk det veldig fort frå legesjekk til brystoperasjon.

Tjue dagar etter den første legetimen, var ho også ferdig operert. Då var heile det eine brystet fjerna, samt ein del lymfeknutar. Ved å fjerna alt trong ho ikkje stråling. Dette var hausten 2014. Sidan den gongen har ho operert tre nye gonger, grunna komplikasjonar. Dette har ført til store smerter, og likevel er det berre dei næraste som veit kva kvinna har gått og går igjennom. Ho nektar å la seg identifisera med sjukdommen.

Operert for fjerde gong

– Eg vil ikkje vera ho som hadde kreft, eg er jo meg. Folk sitt fokus på meg har kanskje endra seg til kva eg har opplevd, ikkje for kva evner eg har, kven eg er eller kva eg kan. Nyleg tok ho gått forhåpentlegvis sin siste operasjon, og ventar på at kroppen og såra skal legast. Ved Haukeland fekk ho beskjed om at operasjonen var vellukka, og ho håpar kroppen aksepterer innlegget denne gongen.

Ved primæroperasjonen vart protesen lagt bak muskelen, men kroppen hennar har ikkje godteke dette, noko som har resultert i smerter. Innkapsling har ført til at brysta vart usymmetriske. Slik ho sit i dag, krølla i ein stol med kaffikoppen i handa, kan ein ikkje sjå noko ulikt med brysta hennar. Med ein kropp som ikkje gror særleg godt, er dette truleg siste forsøk på å rekonstruera brystet.

– Om tre månadar vil ein kunna sjå om det byrjar å falla på plass, men eg veit nok ikkje om det gjekk bra denne gongen før om eit år, fortel kvinna før ho held fram.

– Denne gongen må det berre gå. Det er ikkje noko alternativ.

Sjølv om det ikkje er noko alternativ, blir det eventuelt ein kvardag utan bryst som ventar.

Valde vekk brystet

Då dei fann ut at ho hadde forstadium til brystkreft, fekk ho valet mellom bryst-

FJERDE RUNDE: Private bilete frå sist sjukehusopphald.

Dette var den fjerde operasjonen ho var igjennom.

bevarande operasjon og stråling eller masektomi, som tilseier fjerning av alt brystvevet. Sidan ho ikkje skulle ha fleire born, og brystet sin misjon var fullført, var valet om operasjon noko ho tok lett på.

Som eit slag i andletet fann ho etterpå ut at ho brydde seg om den estetiske sida ved det også.

– Eg tenkte at kropp og utsjånad ikkje betydde noko, det som betyr noko er kven eg er. Eg er jo ikkje forfengeleg, tenkte eg, så eg sa at dei berre kunne fjerna puppen. Men då dei hadde fjerna den, vart den plutseleg veldig viktig for meg. Og som om det ikkje var nok å mista brystet, skulle eg samstundes finna ut at eg var forfengeleg!

Kvinna er ung, og har ikkje noko historie med kreft i familien. Når folk spør ho om ho har fått eit nytt syn på livet no, vert ho irritert.

– Eg har aldri trudd eg skulle døy. Livet går vidare. Ungane kan framleis gjera meg like oppgitt, og husrydding er like keisamt no som det var før operasjonen. Men du er vel glad for at det gjekk bra, spør folk meg. Men eg er ikkje glad. Sjølvsagt er eg glad eg slapp ei lang og smertefull cellegiftbehandling.

Men smerta og saknet mitt er jo like vondt for meg, sjølv om nokon andre har det verre.

Kvifor meiner alle at eg skal vera glad? Tenker eg heilt feil? spør ho engasjert og frustrert.

Frustrert over sin eigen situasjon, der ho må be om hjelp for å henta ved, bera klesvasken, hjelp til å støvsuga huset. Ho set stor pris på mannen sin, som set alt til side for å hjelpa henne. Han fiksar det som må fiksast, rydder hus og tar seg av ungar og kone.

– Han er heilt fantastisk, og vil berre at eg skal ha det fint. Han er ein mann som kan fiksa alt, men han kan ikkje fiksa meg. Eg trur det gjer han ganske frustrert.

Frå å vera ei som har klart seg heilt sjølv, har ho gått gjennom periodar i løpet av dei siste åra der ho har vore fullstendig sett ut av spel på grunn av operasjonar, med sår som ikkje gror og store smerter.

Arr

– Eg er jo ikkje glad. Eg er faktisk ofte ganske sur og vrang. Det er ikkje noko god kjensle, og det går jo ut over familien.

Eg lurer nokre gongar på om eg vil klara å legga det heilt vekk, men eg vert jo minna på det eg har vore gjennom kvar dag, eg treng berre sjå i spegelen. Det eg har vore gjennom har sett sine arr, både utanpå kroppen og inni. Eg kjenner meg svakare, er mindre energisk og eg har fleire bekymringar. Dersom eg kjenner noko inni her, seier ho og tek seg ved sida av det nyleg opererte brystet, vert eg jo heilt paranoid. Men dei er veldig flinke på sjukehuset.

Dersom eg finn noko, har eg så godt som ingen ventetid for å få det sjekka, det er som å ha ein open retur-billett til Haukeland, fortel ho.

Sjølv med arra sine, har ho stålsett seg på at livet ikkje kan stå på vent. Sjølv om folk stirer går ho på symjing med ungane, har bikini på når dei er på stranda om sommaren.

– Så lenge det ikkje er vondt, tenker eg ikkje så mykje over det lenger, men ungane får jo med seg at folk kikkar, det er ikkje særleg godt.

For denne kvinna sin del var det berre forstadium, og kreftcellene hadde ikkje sprunge ut enno. Innimellom undrar ho om ho kunne levd med det.

– Tenk om det aldri hadde utvikla seg til kreft? Så hadde eg ikkje behøvd å ta desse operasjonane og kunne unngått alle smertene, avsluttar ho tankefullt.

14

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

TØFFE TIDER

TRUDE AARSAND trude@kvinnheringen.no

u

Det hender at livet vert snudd på hovudet over natta. Og det hender at kreftene til å stå i det er sterkare enn ein drøymde om.

Slik var det for Karin Engelsen Myhre (53) frå Halsnøy. Frå 2013 og fram til i dag har ho følgt ein berg- og dalbane når det gjeld helsa. Undervegs har ho kjent seg alt frå heilt frisk til dødssjuk. Kjensleregisteret er utfordra til det ytste.

Brystkreft

Den ugreie ferda begynte med ein kul i brystet hausten 2013. Den viste seg å vera kreft med spreiing til seks lymfeknutar.

– Helsevesenet tok godt hand om meg.

Det gjekk ikkje lang tid før den nødvendige operasjonen var over. Heile brystet vart fjerna, likeins 14 lymfeknutar, fortel ho.

Deretter følgde utmattande behandlingar som varte i ni månader. To ulike cellegiftkurar på Haugesund sjukehus, følgt av 25 strålebehandlingar over to månader på Haukeland sjukehus.

– Etter operasjonen vart eg erklært frisk, men fekk tilbod om cellegift og stråling for å vera på den sikre sida, hugsar ho.

Dei fleste kjenner til at det er behandlingane ein blir dårleg av. Slik vart det også for Karin. Sterke kurar med tilhøyrande ubehag, kombinert med at håret med dei nydelege krøllene forsvann, skapte tøffe tider for den elles så sprudlande dama.

– Men eg hadde lenge ønskt meg glatt hår, og no fekk eg jo sjansen til å skifta krøllene ut med ein glatt parykk. Så noko var det no godt for, fortel ho muntert.

Glatt parykk kom på plass. Det gjorde òg mange andre parykkar; grøne, blå, rosa, svarte og gule.

– «Tulleparykkar» har eg i fleng. Dei er

fine å ha når eg treng å betra humøret litt.

Stort sett er det dottera mi Mildrid som har kome med dei. Ho likar òg å kle seg ut innimellom. Mildrid og eg har det faktisk ganske kjekt med dette, smiler ho.

Mildrid sit ved sida av henne og stadfestar med muntre ord og blikk.

– Vi har mange løgne brillepar òg. Det høyrer jo med til artige kostyme, legg dottera til.

Tilbake på jobb

Karin kjempa seg tappert gjennom behandlingane. Hausten 2014 var ho i mål – og klar til å byggja seg opp igjen.

– Eg skulle fortsetja med hormonbehandling i tablettform i fem år til. Mange reagerer på slike, men eg følte det gjekk heilt greitt.

I november same hausten kunne ho endeleg gå tilbake til jobben sin som kundekonsulent i Kvinnheringen. Det gjekk veldig bra. Veldig lenge. Dei fine krøllene kom tilbake igjen, og jenta vart den same som før. Ettersom tida gjekk kjente ho på noko som likna muskelsmerter i kroppen,

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

STERK: Karin Engelsen Myhre slit med å akseptera kreften i kroppen, men har funne styrke til å stå på det ho kan.

(Foto: Mona Grønningen).

R FOR KARIN kan henda ein reaksjon på hormontablettane, tenkte ho. I mellomtida hadde ho vore på tre etterkontrollar og fått gode tilbakemeldingar kvar gong. Ingen teikn til kreft var å spora. Derfor var ho sikker på at det ikkje var det som plaga henne no.

Sjokk

Våren 2016 bestilte Karin seg legesjekk utanom programmet.

– Det gjorde eg for å spørja om dei nye plagene kunne skuldast hormontablettane, og i så fall om eg kunne byta til ein annan type tablettar, fortel ho.

Ei grundig undersøking med CT, scanning og anna følgde. Resultatet var nedslåande.

Metastatisk spreiing av brystkreften til lever, lunger og skjelett vart påvist. Vevsprøvar slo fast at det var den same krefttypen som ho vart råka av tre år tidlegare.

– Tilstanden kunne ikkje kurerast, fekk eg vita. Det einaste tilbodet var livsforlengande og smertelindrande behandling.

Opplysningane fekk eg per telefon på jobben, fordi eg sjølv bad om det. Fortvila fór eg

rett på dør. Nærmast i sjokktilstand. Dette kom verkeleg heilt uventa både på meg og resten av familien, fortel ho.

Karin trekkjer pusten.

– Mannen min Jan Petter har vore ei god støtte for meg. Heile tida har han stilt opp og engasjert seg i at eg skulle få best mogleg behandling. I tillegg har han teke det meste av både husarbeid og anna heime. Då meldinga om tilbakefallet kom, tok han det svært tungt. Eg ser at han er sliten og trøytt.

Det går sterkt inn på meg, men eg kan lite gjera med det. Vi har forresten sjekka med kommunen om det er mogleg å få litt hushjelp, men det er det ikkje. No skal vi prøva å få til ei privat ordning i håp om at det kan letta litt på situasjonen til Jan Petter.

På’an igjen

Nye behandlingar med cellegift kvar tredje veke i to månader kom straks i gang etter at tilbakefallet vart konstantert våren 2016.

Desse hadde ingen eller liten verknad.

Undersøkingane i september viste at kreften var omtrent som før behandlinga starta.

Men Karin var blitt annleis. Cellegifta tok på, dei fine krøllene var forsvunne igjen og motet var på ned.

Legane sin plan B vart sett i verk; ny cellegiftkur frå september, men ein annan sort. Endeleg begynte noko å skje. Sjekkane i november viste tydeleg tilbakegang av svulstane i levera og inga vidare utvikling i lungene og skjelettet.

– Kurane var tøffe, men meldinga om at cellegifta hadde verka var heilt fantastisk å få, smiler Karin.

Kreftceller hatar kvitløk

Karin har gjort det ho har kunna for å bidra til betring sjølv, til dømes halde seg i aktivitet og deltatt i sosiale samanhengar.

– Når depresjonen er i ferd med å ta overhand, kan eg få det med grining, skriking, banning og sparking i vegger og dører. Det hjelper litt det, skal eg seia deg. Men for det meste har eg prøvd å halda meg roleg, vedgår den finslege og stillferdige dama.

Kosten er blitt viktig. Karin trur maten absolutt har innverknad på helsa. >>>

15

16

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

MORO: Karin og dottera Mildrid har det gøy med tulleparykkar.

Det hjelper godt på humøret.

(Foto: Mona Grønningen).

>>> Med boka «Mat mot kreft» for handa har ho i meir enn eit halvår gått inn for å følgja råda om kva som er bra og ikkje bra å eta for ein kreftsjuk. Rein og næringsrik mat laga frå botn av. Protein i form av reint kjøt, fisk og egg. Grønsaker og gode karbohydratkjelder, som for eksempel poteter. Spinat, frukt og bær med antioksidantar. Kokosfeitt og kokosmjølk i staden for olje og meieriprodukt. Ingen halvfabrikat og absolutt ikkje raffinert sukker. Masse kål og løk, spesielt kvitløk.

– Kreftceller hatar kvitløk, men sukker er som bensin for dei. Den gleda skal dei ikkje få!

utvikling i skjelettet. Betre nytt enn dette kunne eg ikkje ha fått, stråler Karin.

Så får det våga seg, meiner ho, at det har kosta henne mange plager i form av kroppsverk, kvalme, utmatting, verkande fingertuppar, vonde tær og anna.

Fornøgd med helsevesenet

Karin har berre godt, eller nesten berre godt, å seia om helsevesenet. I valet mellom Haukeland og Haugesund valde ho Haugesund i første runden. Då ho vart sjuk for andre gong, var sjukdomsbildet så omfattande at Haukeland tok over ansvaret for behandlinga, men cellegiftkurane får ho likevel på sjukehuset i Haugesund. Der På rett veg har ho òg hatt samtalar med kreftlegar frå Det gode resultatet av behandlingane i Haukeland. haust gjorde at legane bestemte seg for å – Haugesund sjukehus er utruleg bra. gå vidare med same kuren. Den skal ho ta Der har eg verkeleg følt meg godt ivareteken heile tida. Men uansett kva for – E G T A R S I K T E P Å Å L E VA L E N G E . eit sjukehus ein er på, er det viktig fram til april i år. For å gjera biverknadene å stilla spørsmål. Legane kan vera litt tillettare å leva med, får ho no behandling med bakehaldne med informasjon, då pasientar mindre dosar kvar veke, i staden for stor kan vera høgst ulike når det gjeld kor mykje dose kvar tredje veke. Kontrollen i januar ein vil vita. Men den som spør, får svar. i år var svært spennande. Kombinasjonen – Er du den typen som vil vita mest av rett cellegift og sunn mat viste seg å ha mogleg? gitt resultat.

– Både ja og nei. Mannen min er veldig – Jippi! Den siste kontrollen viste ein interessert, men eg kan klara meg utan alle ny tydeleg tilbakegang av tumorane i detaljane. Det kan bli for mykje av det òg, levera, ingen synleg kreft i lungene og inga seier tapre Karin.

Det ho ikkje er fornøgd med er at kreftutviklinga ikkje vart oppdaga på kontrollane mellom første og andre sjukdomsperioden.

– Eg må berre innrømma at det har plaga meg. På dei tre kontrollane eg var på mellom dei to sjukdomsperiodane, vart det stort sett berre teke blodprøvar som ingenting viste på. Av dette har eg lært at blodprøvar åleine ikkje er nok for å avdekka nye kreftsvulstar.

Sjølvsagt har eg hatt vanskar med å godta at eg vart utsett for dette, men eg prøver så godt eg kan å leggja det bak meg, seier ho og grip tak i den ordentlege parykken med glatt hår i hennar eigen hårfarge.

– Med det same syntest eg denne var stilig, men no ønskjer eg meg berre krøllene tilbake.

Ser framover

– Kva tenkjer du om framtida, Karin?

– Den får eg ikkje heilt til å tenkja på. Eg tar ein dag om gongen og håpar det beste.

Rundt meg er eg så heldig å ha mange positive menneske som bryr seg om meg, og som gir meg mot og styrke på vegen, rosar ho.

Slekt og vener ringjer og sender meldingar. Folk stikk innom og spør korleis det går.

Kollegaene på jobben viser stor omtanke. Den næraste familien har vore svært støttande heile vegen, og storfamilien har stått nær og tilbydd hjelp til både det eine og andre. All denne omtanken har bidratt til å gi henne livsmot og halda den tunge depresjonen vekke.

– Eg tar sikte på å leva lenge.

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

17

RUSSEN SAMLAR INN TIL EI GOD SAK Tradisjonen tru skal også årets russekull i Kvinnherad samla inn pengar til Kreftforeningen. I år blir aksjonen gjennomført 12. mars.

MONA GRØNNINGEN mona@kvinnheringen.no

Russen i Kvinnherad har vore med på innsamlinga i mange år, og søndag 12. mars går årets kull med bøsser over heile kommunen. I fjor samla dei inn 175.529 kroner, og i 2015 var summen 270.474 kroner.

– Vi håpar folk vil ta godt imot oss og støtta ei god sak! Vi er nærmare 90 russ, og målet er jo alltid å «slå» summen til fjorårets kull, fortel russepresident Marlene Engelsen.

Og at årets kull er engasjerte er tydeleg: Heile 80 av ungdommane har til no meldt seg som bøssebærarar.

– Russen gjer ein kjempeinnsats, og utan dei hadde vi ikkje hatt noko innsamling i Kvinnherad. Dei planlegg og sørgjer for heile gjennomføringa sjølve, og fortener mykje skryt, seier Lena Teigland, rådgivar for Kreftforeningen ved distriktskontoret i Bergen.

I 2017 er det 12. året Krafttak mot kreft

GJELD «ALLE»: 12. mars skal Kvinnheradrussen «bretta opp ermane» og gå med bøsser for å samla inn pengar til Kreftforeningen. Då vi spurde kor mange som kjente nokon som er ramma av kreft rekte mange opp handa, og det er tydeleg at temaet er nært for mange.

blir gjennomført. Føremål og tema for aksjonen i år er uhelbredeleg kreft.

– Målet med årets aksjon er å gi kreftpasientar med uhelbredeleg kreft flest mogleg leveår og best mogleg livskvalitet. Det skal vi oppnå gjennom å støtta forsking og tilbod for pasientar og pårø-

rande, seier Hilde Kleppestø, kommunikasjonsrådgivar i Kreftforeningen.

Ein tredel av pengene som blir samla inn i år skal gå til Vardesentra (tilbod for kreftsjuke og pårørande med fagpersonale og aktivitetar), kreftkoordinatorar og velferdsteknologi. Dei resterande to

tredelane skal gå til klinisk forsking på livskvalitet, helsetenestekvalitet, livsforlengande behandling og smertelindring.

Russen står for 80 prosent av alt som blir samla inn i Krafttak mot kreft, og totalt i landet blei det samla inn 37 millionar kroner i 2016.

Hjertefred – eit viktig arrangement Kvart år deltar mange på Hjertefredarrangementet i Kvinnherad for å minnast dei dei er glade i. Men for å få til arrangement også i 2017 er arrangørane avhengig av økonomisk støtte.

MONA GRØNNINGEN mona@kvinnheringen.no

Hjertefred er eit livssynsnøytralt minnearrangement for dei som har mista nokon kjære, lever med sjukdom, eller har opplevd andre vanskelege ting i livet, som til dømes samlivsbrot.

– Grunnen til at vi starta Hjertefred, var eit sterkt ønske frå ein gut som hadde mista far sin. Vi søkte om midlar gjennom Kreftforeningen sitt prosjekt «En god idé», og fekk kvar einaste krone vi søkte om! fortel Inger Helen Hardeland Hjelmeland.

Hjertefred Kvinnherad vart starta som ei pårørande/etterlatte-gruppe for barn og unge, som ein del av prosjektet innan kreftomsorg og lindrande behandling i kommunen. Det var denne gruppa som arrangerte det første Hjertefred i Kvinnherad i 2010. I 2011 valde ein å skilja arbeidet med Hjertefred frå ungdomsgruppa,

VIKTIG: Arrangementet Hjertefred er viktig for mange, eit høve til å møta andre som har det vondt og vanskeleg, visa kjærleik, og minnast dei ein har mista. Det er eit livssynsnøytralt minnearrangement, som alle som vil kan delta på. Her frå arrangementet i 2016 (Arkivfoto).

for at ungdomsgruppa skulle drivast på den måten dei unge ville, utan krav eller andre vilkår. Etter det har Hjertefred vore ein lokal, frivillig organisasjon, tilknytt landsorganisasjonen Hjertefred.

– Vi har hatt årlege arrangement på allehelgensdag sidan 2010. Vi får mange rørande tilbakemeldingar i etterkant, og det gir ein sterk motivasjon til å jobba vidare, seier Hardeland Hjelmeland.

Alt i august plar arrangørane å få spørsmål om når og kor det blir. Lokale artistar er positive til å stilla opp, i lag med ei lita gruppe frivillige. Alle jobbar gratis, og til saman utgjer dette mange hundre timar med dugnad, fortel Hardeland Hjelmeland. Ho seier dei skal gjera så godt dei kan for at det skal bli Hjertefred også i 2017, men at det no skortar på økonomiske midlar: – Vi driv svært rimeleg, med gjenbruk av rekvisita, og ingen betaling til nokon av dei tekniske hjelparane. Fleire gonger har vi også dekka delar av utgiftene frå eiga lomme. Vi har tidlegare vore heldige å få pengegåver, men vi har òg fått avslag på søknadar. Å søkja om midlar tar tid, og vi har ikkje hatt overskot til dette no etter fjorårets arrangement. Så om nokon vil ta på seg å skriva gode søknader for oss, eller støtta oss på anna vis, er det berre å ta kontakt!

18

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

– DET HANDLAR OM Å LEVA

JORUN LARSEN Tekst og foto

u

Givande: Wanda Medhus er tilsett i Kvinnherad kommune som kreftsjukepleiar. I jobben får ho bli ein del av nettverket til menneske med kreftdiagnosar og deira pårørande. I hennar auge er dette draumejobben.

ROS: Wanda Medhus (t.h.) er på heimebesøk hos Bjørg Stuland frå Seimsfoss. Dei har halde kontakten i overkant av eitt år,

– Eg arbeider midt mellom lege og helsevesen, det er eit ufatteleg givande arbeid. Eg drar på heimebesøk til dei som ønskjer det, nokre pratar eg med på telefon. Eg er ein person pasientar og pårørande kan prata med om alt og ingenting, og eg kan hjelpa dei med praktiske utfordringar knytt til sjukdommen. Og eg kan fortelja dei at det dei går gjennom og det dei tenker, er heilt normalt, informerer ho engasjert. Kvinnheringen møter ho på kontoret hennar i 2.etasje på Husnestunet.

Medhus er sjukepleiar med vidareutdanning i kreftomsorg, og opplever at mange treng nokon å prata med, nokon som forstår kva dei går igjennom. Med utdanning og fleire års erfaring innan feltet har ho spisskompetanse i relasjon og kommunikasjon. I desse dagar jobbar ho med å utvida kompetansen med Sorgutdanningen på UiB.

Ein omsorgsperson

Sjølv om ho ikkje er redd for å ta opp dei tunge temaene, det er mellom anna ein heilt naturleg del av arbeidet hennar å prata om døden, har ho størst fokus på positivitet og håp.

– Det er eit ordtak eg synes passar godt, «Vi skal alle døy ein dag. Men alle andre

dagar skal vi leva». (Eit sitat av Per Olov Enquist, red.anm). Ein skal sjølvsagt gi rom for frykta, men det gjeld også å flytta fokuset over på dei positive tinga, finna alternative løysingar på problem pasienten eller dei pårørande må ha, fortel ho vidare, og understrekar at ein kreftdiagnose på ingen måte er lik død. Kreftsjukepleiaren skal vera med på å legga til rette for at pasienten skal leva best mogleg med sjukdommen.

Medhus var ferdig utdanna sjukepleiar i 2008, og fullførte vidareutdanning innan kreft i 2013. Eitt år etter var ho på plass i ei kreftkoordinatorstilling i Kvinnherad kommune. Etter fleire år i feltet har ho opparbeidd seg ein tryggleik som gjer at ho ikkje er redd for å snakka ope og ærleg om tema som for mange er tabu.

– Eg er ein omsorgsperson, og eg likar å prata.

Ho smiler kort, og held fram med eit større alvor.

– Alle kan ikkje prata om korleis det er å døy, og det er ikkje alt ein kan eller vil prata med familien sin, eller naboen om. Då er det godt å ha ein utanforståande som både har kunnskap om sjukdommen, som veit kor ein kan få hjelp, og som veit kven ein kan kontakta.

Blant instansane Wanda har kontakt

med er fastlegar, Nav-kontor, barnevern, heimehjelp, sjukehus, pasientreiser, med meir. Ho er med på å skapa eit saumlaust forhold mellom pasient og instansar, og er ofte også med på samtalar og møte i mellom desse.

– Ein lege har til dømes ikkje tid til å hjelpa alle pasientane sine med å fylla ut søknadar, men der kan eg vera til hjelp. I mi stilling er eg med på å formidla kva hjelp ein kan få som pasient og pårørande. Formidling er nok eit nøkkelord, slår ho fast.

Wanda fortel om ulike situasjonar der ho har vore til hjelp. Pårørande som ikkje har fått klare svar frå sjukepleiarar. Pasientar som ikkje klarar å formidla eigne ønske og behov i møte med nye instansar. Pasientar eller pårørande som slår på tråden i ein vanskeleg situasjon.

– «Eg skulle hatt nokon å snakka med i kveld». «Sei meg, er det lenge igjen no?».

Dette er situasjonar kreftsjukepleiaren kan stilla opp i, og vera til stades som medmenneske og fagressurs.

Frå ein Kvinnherad-statistikk les Medhus at det i 2013 var 113 nye tilfelle av kreft registrert, og meir enn 600 menneske som levde med sjukdommen. I 2014 var det registrert 89 nye tilfelle, og talet på menneske som levde med kreft var auka til 743. Nyare tal

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

KREFTSJUKEPLEIAREN SKAL:

Let seg ikkje knekka

• Hjelpa med å koordinera og tilrettelegga kvardagen for kreftsjuke og pårørande på best mogleg måte.

Sørga for at den enkelte får den hjelpa ein treng for å meistra kvardagen best mogleg • Vera ein støttespelar for born og unge som enten er ramma av kreft, eller er pårørande av føresette eller søsken med kreft.

• Informera om ulike tenester, rettar og tilbod innan kreftomsorg.

• Heimebesøk til pasient og pårørande, eller vera tilgjengeleg på kontoret for samtale, råd og rettleiing • Jobba tverrfagleg.

Samarbeida med, og ha oversikt over tilbod i kommunen og andre relevante samarbeidspartar.

• Gje råd om lindring av plagsame symptom.

• Samtala rundt tema som den kreftramma eller dei pårørande er opptekne av.

Frå Kvinnherad kommune sin nettstad

og Bjørg rosar både kreftsjukepleiaren og tilbodet. – For meg var dette bingo, smiler Bjørg.

har ho ikkje tilgjengeleg for Kvinnherad, men talet på menneske som lever med kreft i kommunen er stort, og behovet for kreftomsorg er stadig aukande.

Ein reknar med at tal krefttilfelle på landsbasis dei neste ti åra går frå 30.000 til 40.000 per år, informerer ho vidare.

Kreftomsorg

Som kjent er Kvinnherad kommune inne i ei omorganisering, og korleis eller om det vert satsa vidare på kreftomsorg er enno ikkje klart. Wanda Medhus har skissert eit forslag om vidare satsing til kommunen, og ho har eit ønske om at det vert eit meir tydeleg, betre og kanskje også eit noko utvida tilbod.

– Ideelt sett skulle me vore to personar i eit team, mogleg fordelt på ei 100 prosent stilling totalt. Det er nok ikkje alle kollegaene mine som har forståing for kva arbeidet mitt går ut på, og det ville vore veldig godt å ha nokon å spela ball med.

Ho legg til at tilbodet burde blitt betre kommunisert, og formidla konsekvent til pasientar frå fastlegane.

– Alle burde fått tilbod om å ta kontakt med kreftsjukepleiar, og informasjon om kva eg kan hjelpa med når dei får ein diagnose. Og ein skulle også helst vore med på alle koordineringsmøta om desse pasien-

tane. Eg skulle ønskja alle visste om at dette tilbodet fins, men etter at kreftkoordinatorstillinga vart avslutta, er det diverre mange som trur at også tilbodet er avvikla. Eg gjer akkurat den same jobben no som eg gjorde som kreftkoordinator, fortel ho, oppgitt over at tilbodet er så uklart.

Kreftkoordinatorsatsinga var eit samarbeid mellom kommunar og Kreftforeninga, der stillingane vart finansiert med opp til 75% i lønsmidlar frå Kreftforeningen, eitt år om gongen. Kvinnherad var ein av 215 kommunar som vart med på satsinga, og starta opp dette lågterskeltilbodet i januar 2012. Ein trong ikkje vedtak eller tilvising for å ta kontakt med kreftkoordinator, noko som gjorde tilbodet tilgjengeleg.

Etter at Kvinnherad avslutta samarbeidet med Kreftforeningen og kreftkoordinatorstillinga vart fjerna, treng ein no vedtak for å ta kontakt med kreftsjukepleiar, og ein må bli tilvist frå fastlege eller tildelingskontoret ved kommunen for å koma i kontakt med kreftsjukepleiaren.

Wanda Medhus er varsam med å kommentera korleis tilbodet vil vera framover, med tanke på omorganiseringa i kommunen, men er tydeleg på at det er eit viktig tilbod, og at ho er der for å hjelpa dei som treng det.

19

TØFT: Å mista håret var svært tøft å gå gjennom. Bjørg er også tøff, og tek av den nye parykken for fotografen. Ho har fått kompliment for hovudforma, og ler når ho opplyser at ho vart fortalt at ho har blitt samanlikna med Gunnhild Stordalen.

– Dette er meg, seier ho.

Bjørg Stuland (69) er ei kvinne med vilje av stål og eit stort fokus på å vera positiv. Det kjem godt med når ein får brystkreft. Det kjem kanskje ekstra godt med når ein får diagnosen igjen. Og igjen.

Det er om lag 30 år sidan ho fekk diagnosen første gong, og som ei av dei første som fekk operert vekk berre svulsten og ikkje heile brystet på Stord Sjukehus.

– Etter det var eg frisk og rask i 21 år, men så stod knivane i ryggen på meg att, det var så vondt! Då tok dei brystet, fortel ho. Smertene som vert beskrivne kjem ofte på grunn av at kreften har spreidd seg til skjelettet.

Fem år etter fekk ho diagnosen for tredje gong, noko som er sjeldan. Det var på den tida dotter til Bjørg, Elin, tok kontakt med kreftkoordinatoren i kommunen, og mora fekk ein fagperson å prata med.

– Det var nok ei avlasting på dotter mi å sleppa litt av ansvaret, og godt for ho å vita at mammo hennar hadde nokon å prata med. Dette er eit viktig tilbod til både oss og til dei pårørande. Og Wanda her er jo fødd til denne jobben. For meg var det bingo med ein gong, fortel Bjørg engasjert med ein tommel opp.

Kreftsjukepleiar Wanda Medhus er på heimebesøk hos Bjørg på

Seimsfoss, og dei reknar seg fram til at dei har halde kontakten i snart eitt og eit halvt år. For Bjørg er det ein lette å kunna prata med nokon.

– Wanda har gjort det lettare for meg å leva med kreften, slår ho fast. Kvinnene har tydeleg ein god tone som gjer at praten går uanstrengt.

Sidan Bjørg fekk kreft første gongen, er det mykje som har endra seg, både innan forsking, behandling og i hjelpeapparatet rundt pasientar og pårørande.

Det har mellom anna ikkje vore nokon å prata med slik som ho gjer med kreftsjukepleiaren.

– Vi har klart oss sjølve, seier ho.

Opp- og nedturar

Bjørg framstår som veldig frisk og kvikk, trass i at ho har vore gjennom tre rundar med brystkreft. Ho går på medisinar for å lindra smerter, men dersom det fins bitterhet i denne utadvendte kvinna på 162 centimeter, skjuler ho det godt. Ho har fått seg ein ny parykk som ho er nøgd med, og informerer strålande om at no har ho to. Smilet endrar karakter, og ho kjem inn på noko av det som har vore vanskeleg å akseptera.

– Å mista brystet er ikkje noko godt. Men å mista håret var mykje verre. Etter strålinga gjekk alt veldig fort. Eg hadde kjøpt meg ein parykk, så eg var førebudd.

Eg reiv først litt i håret, men det hang godt fast. Men innan ei veke hadde eg mista det, det heile skjedde plutseleg veldig fort.

Sjølv om ho var klar over kva som kom til å skje, var det tungt å gå igjennom.

På bordet i stova står ein engel og held eit lys.

– Den skin for meg kvar einaste dag, slår Bjørg fast, og vender engelen mot meg.

– Det er mykje som har vore positivt oppi all elenda, men det har jo vore nokre nedturar. Då seier eg til meg sjølv at «No må du ta deg saman!» Så er eg litt lei meg, men eg er fast bestemt på at eg skal vera positiv. Då bankar eg hardt i bordet, bannar og steiker litt, så er eg ferdig med det.

LYS: Engelen gir Bjørg lys i kvardagen. Det gjer også kreftsjukepleiaren Wanda.

20

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

u Tilbodet i Kvinnherad

– ARBEIDET ER SETT TI ÅR TILBAKE I TID MONA GRØNNINGEN mona@kvinnheringen.no

u

Kvinnherad kommune hadde kreftkoordinator i fire år. Hardeland Hjelmeland var kreftkoordinator frå 2012 fram til 2014, då Wanda Eliassen Medhus tok over stillinga.

Men 1. oktober 2016 blei funksjonen avvikla.

Vi spør nytilsett sektorleiar for omsorg, helse og sosial i Kvinnherad kommune, Bjørg Wangensten, om kvifor koordinatorstillinga blei fjerna. Ho svarar følgjande på e-post: «Det er tilbodet til den kreftsjuke som er viktig, og kvar enkelt kommune må sjå på korleis dette best kan ordnast lokalt. Kvinnherad har valt å organisera kreftsjukepleiarane i einingane for heimetenester. På denne måten får ein nytta spisskompetansen best mogleg, både i direkte brukarretta arbeid, og indirekte ved hjelp av rettleiing og tett samarbeid med anna personale.

Kompetansen blir organisert på lik linje med anna spisskompetanse som til dømes diabetes, kols, demens med meir. Kommunen står friare i bruk av kompetansen når ein ikkje får tilskot frå Kreftforeningen, som for 2017 ville ha utgjort 40 prosent for deretter å bli redusert til 20 prosent. Støtteordninga frå Kreftforeningen forpliktar rapporteringar og deltaking i ulike nettverksmøte, noko som medfører ressursbruk i form av både tid og kostnadar.»

No må den kreftsjuke eller pårørande ta kontakt med tildelingskontoret, som så «losar» pasienten til rett kreftsjukepleiar. Kvinnherad kommune har to kreftsjukepleiarar, éin i heimeteneste Sør og éin i heimeteneste Nord. Når ein pasient er blitt så sjuk at vedkommande vil eller må inn på institusjon, er det i hovudsak Husnestunet som har eit eige rom for kreftsjuke.

– Vi strekkjer oss langt for å koma pasienten i møte, om vedkommande ønskjer å liggja på ein sjukeheim nærmare heimen, eller om vedkommande vil dø heime, seier sektorleiar Wangensten.

Manglar innsikt

– Det å ha erfaringar som pårørande har vore med å forma meg som fagperson.

Temaet for mi bacheloroppgåve vart, kanskje ikkje så overraskande, lindrande behandling til kreftsjuke, fortel Hardeland Hjelmeland.

I oktober 2016 blei kreftkoordinatoren i Kvinnherad kommune fjerna.

Tidlegare kreftkoordinator Inger Helen Hardeland Hjelmeland meiner dette er arrogant og kunnskapslaust, og at det set arbeidet ti år tilbake i tid.

Inger Helen Hardeland Hjelmeland er svært skuffa over leiinga i kommunen som valde å leggja ned koordinatorstillinga.

– Rådmannen seier i den nye organisasjonsplanen at ein no skal arbeida kunnskapsbasert i Kvinnherad kommune. Å fjerna kreftkoordinatoren går heilt på tvers av råd og anbefalingar frå brukarorganisasjonar og fagmiljø, tidlegare forsking og pålegg frå Helsedirektoratet og Stortinget.

Korleis er dette å arbeida kunnskapsbasert? spør ho.

Ho viser til at ifølgje Norsk kreftstrategi, så skal alle norske kommunar ha kreftkoordinator frå desember 2016.

– For meg verkar dette derfor som ei forhasta avgjersle av Kvinnherad kommune, tatt på sviktande kunnskapsgrunnlag, som det seinare har gått prestisje i. Etter å ha jobba «halve livet» med dette fagområdet, har eg vore djupt fortvila over den retninga rådmannen vel å føra kreftomsorga i kommunen vår.

Kreftkoordinatoren blei driven som eit lågterkseltilbod, der pasient og pårørande kunne ta direkte kontakt, utan tilvising frå til dømes lege. Hardeland Hjelmeland spør seg om noverande leiing i kommunen har gløymt den viktige pasientgruppa som ikkje er tilknytt pleie- og omsorgstenesta i kommunen.

– Kva med alle dei som har ein diagnose, er i behandling, og som har behov for lokal hjelp og støtte, men som ikkje treng vedtakstimar frå pleie og omsorg? Desse pasientane og deira familiar utgjer over halvparten av brukarane av ei kreftkoordinatorteneste, og treng nokon med høg kompetanse som kan hjelpa med informasjon og støtte i ei ekstremt krevjande tid. Dei treng «hjelp til sjølvhjelp»!

Personleg erfaring

Som sjukepleiar og spesialsjukepleiar har ho i mange år studert og arbeidd systematisk med kommunal kreftomsorg, både her i kommunen og utanfor. Hjelmeland Hardeland har mellom anna gjort to studiar på emnet, ein litteraturstudie/gjennomgang av tidlegare forsking i 2009, og ein masterstudie i 2015. Litteraturstudien hadde fokus på kva helsetilbod kreftsjuke har behov for i kommunane, medan masterstudien er ein kvalitativ studie frå 12 kommunar i Norge, som har innført kreftkoordinator. Hardeland Hjelmeland har også fått erfara kreftsjukdom i nær familie. Då ho var 18 år gamal vart søstera Tone, alvorleg kreftsjuk. Ho var då nybakt mor til ein liten gut på 10 veker. Ho vart frisk av kreften, men fekk store skadar som ho måtte leve med resten av livet. Fire år seinare, ein månad før ho starta på bachelorutdanning i sjukepleie, døydde faren av kreft, 52 år gamal.

Var ein føregangskommune

TILBODET TIL KREFT­ PASIENTAR I ANDRE KOMMUNAR: Kvinnheringen har sjekka korleis tilbodet er i andre kommunar: Etne kommune har frå 2014 «delt» på ein kreftkoordinator saman med kommunane Vindafjord, Sauda og Suldal, men koordinatorstillinga skal fjernast i mai i år.

Kreftkoordinatoren i 100 prosent stilling har ikkje hatt pasientretta arbeid i Etne kommune, derimot har kreftkoordinatoren hatt ansvar for rettleiing og faste møte for kreftsjukepleiarane i dei fire kommunane.

Etne kommune har ein kreftsjukepleiar i 50 prosent, som har tett dialog og oppfølging av pasientar og pårørande.

Odda kommune har hatt kreftkoordinator i 50 prosent stilling sidan 2012, som per i dag er organisert under versemdsleiar for heimesjukepleien. I tillegg har Odda kommune satsa ein del på vidareutdanning med tanke på kreftpasientar. I dag har dei éin kreftsjukepleiar i heimesjukepleien, tre kreftsjukepleiarar ved Bokko bo- og behandlingssenter, to palliasjonssjukepleiarar (éin ved Bokko og éin ved Røldal sjukeheim) og fem hjelpepleiarar med vidareutdanning i kreft.

Odda kommune har dessutan to senger ved Bokko bo- og behandlingssenter som er reservert til palliasjonspasientar.

I Stord kommune har dei kreftkoordinator i 60 prosent stilling. Denne stillinga er utanom sjukepleiarane på institusjonar og i heimetenesta som har vidareutdanning i kreft.

Kreftkoordinatoren har ansvar for lågterskeloppfølginga, men følgjer også opp andre brukarar i samarbeid med øvrige tenester i kommunen.

Ho viser til historikken til lindrande behandling og kreftomsorg i Kvinnherad, der Kvinnherad kommune frå 2002 har vore ein del av eit ressursnettverk i lindrande behandling og kreftomsorg i Helse Vest, regulert av ein forpliktande avtale på rådmannsnivå, mellom kommunane, Helse Fonna, Kreftforeningen og Kompetansesenteret i lindrande behandling Helse Vest. Dette nettverket, beståande av ressurssjukepleiarar, fysioterapeutar, ergoterapeutar, sosionomar, legespesialistar, prest med fleire, har vore av stor verdi for tilbodet til kreftramma familiar.

– Kommunar som bruker ressurspersonar og nettverk konstruktivt sparar pengar, og pasientane får meir saumlause tenester av høgare kvalitet. I tillegg er personane som jobbar med så alvorleg sjukdom, liding og død, ei svært utsett gruppe helsearbeidarar.

Det å ha eit fagleg nettverk i ryggen er heilt sentralt for å kunna «stå i» dette arbeidet over tid, fortel ho.

Frå 2010–2012 fekk Kvinnherad kommune prosjektmidlar frå Helsedirektoratet til å driva utviklingsarbeid innan lindrande behandling og kreftomsorg. Inger Helen Hardeland Hjelmeland var sentral i dette arbeidet, både i utvikling av prosjektsøknad, og som prosjektleiar. Leif Kongestøl var også sentral i dette arbeidet, som prosjektansvarleg.

– Prosjektet vårt vart anerkjent i fagmiljøet på Vestlandet. Fleire andre kommunar utarbeidde seinare eigne prosjektsøknader til Helsedirektoratet etter modell av arbeidet vårt. Kvinnherad var i denne tida rekna som ein føregangskommune, som arbeidde etter prinsippa for «beste praksis» innan kreftomsorg. Den kompetansehevinga vi såg i pleie og omsorg i denne tida fekk positive ringverknader for heile tenesta.

Dette fordi kunnskap og kompetanse er svært overførbart mellom pasient- og pårørande-grupper.

Hardeland Hjelmeland peikar på at ho kjenner til at Kvinnherad kommune har finansiert utdanning for minst seks kreftsjukepleiarar. Tre av desse, ho sjølv inkludert, jobbar no for andre arbeidsgivarar.

– Dette verkar som svært dårleg utnytting av tilgjengeleg kompetanse ein faktisk har betalt for. Kreftomsorg er ikkje noko ein arbeider med i «ledige stunder», det er eit systematisk arbeid med store kompetansekrav, som krev fleksible rammer. Behovet for undervisning og kurs er konstant dersom ein vil oppretthalda same kvalitet i tenestene.

Når sektorleiar uttalar at nettverksarbeid ikkje er noko ein vil prioritera, så lover det ikkje godt for ressursbruken.

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

MONA GRØNNINGEN mona@kvinnheringen.no

u

FOTO: Øistein Røssland

…og tilbake

– Det er eigentleg utruleg kva vi menneske kan venna oss til og tåla av motgang og slag i trynet, seier Lars Martin Teigen (32). I 2010, etter at legane hadde prøvd alt, fekk han dødsdommen.

Men i dag, seks år seinare, sit Lars Martin med kaffikoppen i handa og smiler – frå same sofaen som han låg på i eit halvt år då han var på sitt sjukaste. >>>

21

22

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

>>>

ange veit nok kven Lars Martin Teigen er. Han er blant anna ein svært dyktig fotograf som vi i Kvinnheringen har samarbeidd med i fleire år. Mange veit også at Lars Martin har vore dødssjuk, og at han framleis går til kontroll. Han har vore open om sjukdomen, men dei gongene Kvinnheringen har spurt han om intervju, har han sagt nei. Kva han eigentleg har vore gjennom, veit berre dei nærmaste – fram til no. Denne gongen, i samband med kreftavisa, fekk vi overtalt han.

– Eg er ikkje så veldig glad i å stikka meg fram, spesielt ikkje når det ikkje er for ei god sak. Då eg blei intervjua på TV2 og i VG var det for at andre skulle få same moglegheitene som meg, då staten ikkje ville betala for medisinen. Grunnen til at eg sa ja til å stilla opp i Kvinnheringen no var at eg likte initiativet med ei slik avis, og at eg på den måten er med på å støtta ei god sak fordi overskotet går til Kreftforeningen, seier Lars Martin.

Føflekkreft med spreiing

Vi møter han heime i Teigen. Dei som kjenner Lars Martin veit at han snakkar på innog utpust, og at humor og latter ikkje er langt unna. Han ser ikkje sjuk ut, der han sit i sofaen og skjenkjer oss kaffi. Han har førebudd seg godt, og har skrive ut over fem sider med tekst om sjukdomsforløpet, datoar og behandlingsprosessen. Det er tydeleg at når han først skal snakka om noko som ligg han hjarta nært, så skal det vera skikkeleg og grundig.

– Eg kunne sikkert skrive ei bok! ler han. Å gå i detalj i dette intervjuet har vi ikkje plass til, men kortversjonen er omtrent slik: Krefthistoria til Lars Martin starta i juni 2009, med det han trudde var ein uskuldig føflekk på ryggen, som fleire rundt han sa han burde få sjekka. Då han kom seg til helsesenteret fekk han beskjed om at den burde fjernast, men at det ikkje hasta, han fekk time nokre veker seinare. Men medan han var på jobb på Søral nokre dagar seinare blødde det frå føflekken. Lars Martin blei uroleg, og fekk ein akuttime.

– Eg merka det på måten fastlegen reagerte på då han såg føflekken, at dette var skummelt, hugsar Lars Martin.

Fastlegen hans skar føflekken vekk, og sendte den til analyse. Det viste seg at den var vondarta, og eit par veker seinare måtte Lars Martin til poliklinikken på Haukeland sjukehus, der dei skar vekk meir av huda rundt føflekken for å vera sikker på å få vekk det kreftramma vevet. Då han seinare var på fleire kontrollar fekk han beskjed om at alt såg ok ut, og Lars Martin tenkte ikkje meir over det. Men i desember, medan han jobba med å innreia annekset sitt, fall han ned mellom bjelkane og slo seg. Seinare på dagen oppdaga han ein klump under venstre arm. Han trudde det berre var ein kul eller blodansamling etter fallet, og rekna med det ville gå over. Han gjekk til fastlegen sin, som også ville venta og sjå, men ikkje for lenge med tanke på den vondarta føflekken han hadde fjerna. Då klumpen ikkje var borte etter ei viss tid, blei Lars Martin sendt til Stord sjukehus for ultralyd og CT, og fastlegen bad om undersøking av klumpen på Haukeland. Han fekk time hos ein lege på Haukeland som frykta klumpen var vondarta, og meinte det hasta. Dessverre

hadde legen rett. Klumpen blei operert vekk, saman med alle lymfer under armen i same området. Vidare viste ein pet scan at kreften hadde spreidd seg til lymfer på venstre side av halsen og under kragebeinet. Medan han venta på operasjon poppa det ut ein klump på ryggen hans, og den blei fjerna i same operasjon. Etter operasjonane fekk Lars Martin beskjed om at han trong stråling når operasjonssåra hadde grodd.

– Det var slag på slag i ansiktet, den eine dårlege beskjeden etter den andre. Å gå slik og venta på å få svar på prøvar, er rett og slett psykisk terror, seier Lars Martin alvorleg.

Mellom 18. mai og 30. juni 2010 blei han strålt til saman 30 gonger under armen og på området på halsen. Han budde på Haukeland sjukehotell i vekene, og fekk komma heim på perm i helgane.

Nye vener

Lars Martin seier han hugsar mykje positivt frå denne perioden, sjølv om han etter kvart blei dårleg av strålinga, og blant anna mista smaken heilt. Han måtte drikka eit bedøvande middel for å klara å svelja ned maten (smakssansen kom tilbake etter rundt seks månadar, halsen raskare).

– Eg fann fort ut at eg måtte prøva å bli kjent med andre medan eg var der, for å få

tida til å gå. Eg fekk fleire nye vener, og etter ei stund var vi ein fast gjeng som fann på ting saman, blant andre fleire kvinnheringar. Vi kalla oss «Kreftklubben kjekk og grei avdeling Hordaland». Galgenhumor er viktig når ein er sjuk.

Gjengen gjekk turar, tok Bybanen, og åt blant anna middag på Ulriken.

I ettertid har dei halde kontakten og besøkt kvarandre, hatt julebord, gått på revy og gått i gravferder. Mange av dei Lars Martin blei kjent med i løpet av opphaldet på sjukehushotellet, lever ikkje lenger.

– Eg hugsar eg tenkte at eg trass alt var heldig, mange hadde det verre enn meg. Eg blei blant anna kjent med ein prest. Både han og kona hadde kreft, og som om det ikkje var nok hadde dei mista eit barn i kreft. Det artige var at Line (Øynes Valstad) nekta å bli med opp Ulriksbanen utan presten, ho meinte nemleg at den ikkje kunne ramla ned når presten var med.

Haukeland sjukehus hadde også eit eige ungdomsrom, med Playstation, filmar, aktivitetar og tilbod ein kunne vera med på.

Dette prosjektet involverte Lars Martin seg i, og tok initiativ til ei lita pengeinnsamling slik at ein kunne kjøpa inn meir utstyr til ungdomsrommet.

– Eg synest dette var eit flott tilbod, og

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

23

og grilling med venene sine. Men dagen før hadde han så ekstrem hovudverk og la seg tidleg. Då han vakna på heimreisedagen hadde ikkje verken gitt seg, og han gav beskjed om dette.

– Eg tenkte det var stress og belastning dei siste dagane som gjorde at eg hadde vondt, men tenkte eg burde gi beskjed likevel.

Etter CT og mykje venting blei han kalla inn på eit rom saman med legen som hadde hjelpt han å ta CT, og kreftlegen sin.

– Eg hugsar dei sa at det ikkje var noko å venta med, dei måtte berre sleppa bomba.

Så fekk eg den verste beskjeden eg trur ein pasient kan få: Kreften hadde spreidd seg til hovudet og lymfeknutane på den sida av halsen eg ikkje hadde operert. Oddsen for at eg kom til å bli ein gammal mann var svært liten.

Lars Martin fekk vidare beskjed om at han ikkje kunne køyra bil, og at han måtte begynna på tablettar som skulle dempa trykket i hovudet. På toppen av det heile var biverknadane av desse tablettane at ein kunne bli deprimert. Det var ikkje mange dagane han fekk heime i Teigen, før han måtte tilbake til Haukeland og strålast ti gonger i hovudet.

– Det eg hugsar best frå denne strålinga, var at eg følte eg hadde blå lys inni hovudet, og at det lukta klor, sjølv om det ikkje blei brukt noko klor. Eg beskreiv det som «Star Wars». Eg begynte også å mista håret mitt, og fann ut at eg like godt kunne barbera av meg alt, i staden for å finna hårdottar over alt i huset.

Tre dagar etter strålinga var ferdig begynte han på cellegiftkur.

Venta på døden

anbefalar andre som skal ha opphald på Haukeland om å nytta seg av tilboda som finst. Gjennom ungdomsrommet kan ein til og med få støtte til ulike aktivitetar ein vil vera med på, eg fekk til dømes dekt delar av ein fotoworkshop.

Han fekk elles tida til å gå med å vera med to kompisar som budde i Bergen, som var med han på kino éin gong i veka.

– Kva med familien din, var dei og besøkte deg?

– Nokre gonger, ja, men så var eg jo heimom kvar helg på perm.

Den verste beskjeden

30. juni 2010 skulle Lars Martin ha sin siste dag med stråling. Han gledde seg til å reisa heim, og å få sommarferie med båtturar

September blei truleg den verste månaden i Lars Martin sitt liv. Han var svært dårleg, hadde ikkje energi, og sleit med å få i seg næring. To gonger blei han lagt inn på Stord sjukehus, først på grunn av at han var dehydrert, så på grunn av problem med å snakka. Ein ny CT viste at det var kome ein ny svulst, nokre av svulstane han hadde frå før hadde minka, andre hadde ikkje utvikla seg. Til slutt fekk Lars Martin den grusame beskjeden: Stråling og cellegift hadde ikkje hatt ønskt effekt, og det var ikkje meir å gjera.

– Eg fekk beskjed om at eg kom til å døy innan eit par veker.

Lars Martin førebudde seg på å dø. Han var deprimert, svært dårleg, og låg stort sett på sofaen. Han orka ikkje mykje sosial kontakt.

Men han fekk likevel god tid til å tenkja.

– Eg hugsar at eg fekk fleire idear om ting eg ville gjera. Eg ville skriva individuelle brev til dei rundt meg som betydde mykje for meg, og leggja det i ein konvolutt. Så kunne dei ha eit minne etter at eg var borte. Eg tenkte også på kva song eg ville ha i gravferda mi. Noko av Coldplay eller Pink Floyd stod på lista.

Lars Martin fortel også om bekymringar han hadde.

– Eg fann ut at ei av livsforsikringane mine ikkje var så gode, og var bekymra for at det ikkje skulle vera så mykje pengar igjen etter meg. På grunn av føflekken fekk eg aldri gjeldsforsikring. Eg fekk laga eit reknestykke, og på grunn av god arbeidsgivarforsikring ville det heldigvis bli ein god slump.

Lars Martin rådar derfor alle til å sjekka opp i forsikringane dei har, både livs- og uføreforsikring: >>>

CT: Her er Lars Martin på CT-undersøking på Haukeland sjukehus.

Dette må han gjera ca. ei veke før han må reisa tilbake og få resultatet.

SJØLVPORTRETT: Dette sjølvportrettet tok Lars Martin i 2014, og det viser operasjonsarr etter den andre operasjonen. Dette var og med i ein kreftbildekolleksjon sett saman av totalt fem bilde som Lars Martin, sendte inn til NM i Foto same året, og som han vann sølv for.

24

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

– K R E F T B E T Y R I K K J E A L LT I D D Ø D . E I N M Å P R Ø VA Å V E R

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

25

R A P O S I T I V, O G H A L D A P Å D E T T E H Å P E T T I L D E T S I S T E .

SYMBOLSK: Dette stemningsfulle bildet tok Lars Martin for nokre veker sidan, ved eit tåkelagt Opsangervatn. Det kan kanskje vera litt symbolsk for korleis det kjennest å ha kreft, og ikkje vita noko om framtida.

26

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

>>> – Når det gjeld uføreforsikring hadde eg heldigvis ei lita ei gjennom arbeidsgivar, men hadde eg visst at fagforeininga hadde ei eg kunne teikna frivillig utanom, hadde eg vore endå betre stilt. Forsikringar er kanskje ikkje det ein tenker på når ein er i 20-åra og «udødlig», men dersom du er så uheldig å bli sjuk over lengre tid, angrar du fort på at du ikkje tok deg tid til å sjekka. Eg trur nok mange i ein god jobb ville blitt sjokkert over kor lite dei får utbetalt, om dei ikkje har ei tilleggsforsikring.

Og apropos det å vera pårørande: Lars Martin trur det ofte kan vera mykje verre enn å vera sjuk: – Når du er sjuk og dårleg blir du kanskje trøytt, irritert eller likegyldig, sjølv om du veit at andre berre vil hjelpa og gjera alt godt for deg. Det må vera forferdeleg å stå der, hjelpelaus på sidelinja. Om ein er forelder eller i nær omkrins til den som er sjuk, er det spesielt viktig å hugsa på barn som har sjuke søsken eller sjuke i nær familie. Dei kan veldig fort føla seg forbigått då den sjuke lett får all merksemda. Så ikkje gløym dei!

Nytt håp

FJELLTUR: Lars Martin på toppen av Gygrastolen.

(Foto: Øystein Slåke).

Vekene gjekk, men Lars Martin døydde ikkje.

Det var uuthaldeleg både for han og familien å venta. Og kor lenge skulle dei eigentleg venta? I frustrasjon sendte Lars Martin e-post til kreftlegen sin og spurde.

– Han ringte meg, og var overraska over at tilstanden min ikkje var blitt så forverra som venta. Han sa at legen som hadde vurdert levetida mi sannsynlegvis hadde bomma litt, då det var vanskeleg å tidfesta slikt. Så fortalde han om eit heilt nytt klinisk studie han nettopp hadde fått vita om, eit prøveprosjekt med medisinen Ipilimumbab, som eg kunne få delta på.

Men på dette tidspunktet var Lars Martin så nedbroten, mentalt og fysisk, og innstilt på å dø, at han ikkje visste om han klarte fleire sjukehusbesøk og eventuelle negative beskjedar.

– Til slutt, etter samtalar med dei rundt meg, bestemte eg meg for å prøva likevel. Gi det eit siste forsøk.

12. november fekk Lars Martin første dose med den nye medisinen på Haukeland sjukehus. Han fekk totalt fire dosar med tre vekers mellomrom, og avslutta kuren 13. januar 2011.

I slutten av februar var han til kontroll, og fekk beskjed om at svulstane hadde blitt mindre. Medisinen hadde hatt effekt! Lars Martin var betre i forma, og fekk nytt håp og ny livsgnist. Han hadde meir sosial kontakt, og kom ut av «depresjonsbobla». I april viste ein ny kontroll at kreften var stabil.

Meistring

Sidan den gongen har Lars Martin vore på kontroll kvar tredje månad. Alt ser framleis stabilt ut, men det er likevel nervepirrande kvar gong.

– Eg er blitt så vant til at det går bra. Om eg no hadde fått ein dårleg beskjed, hadde eg nok fått meg ein alvorleg knekk, innrømmer han. No i ettertid har dei funne nokre ting dei har lurt på om kan vera kreft, og då har eg måtta venta til neste kontroll for å sjå om det har utvikla seg. Det er nesten uunngåeleg å bli litt hypokonder etter det eg har vore gjennom, og eg er jo nervøs for at det skal utvikla seg meir kreft eller dukka opp nye ting. Dei gongene dei har funne ting eller lurer på om det kan vera noko, får eg meg ein

ny nedtur, og treng nokre dagar på å henta meg inn igjen.

Lars Martin har på mange måtar fått livet tilbake og meiner sjølv han har god livskvalitet, sjølv om han ikkje kan vera i jobb.

– Eit halvt år på sofaen gjer noko med deg.

Eg hugsar at eg tenkte medan eg låg der, at eg skulle gitt mykje for å heller gå eit 12 timarsskift på Søral, om eg så måtte kosta heile hallen! Etter nokre år hadde eg ein idé om at eg kunne vera vikar på Søral dei dagane eg følte meg bra, men akkurat då eg hadde spurt om det var greitt, fekk eg ein periode der nakken og kroppen slo seg vrang, og det varte i fleire månadar.

Om det skal bli aktuelt for Lars Martin å jobba igjen, må han ha ein lengre periode der kroppen er stabil, før han prøver seg.

Han har det mykje betre, men slit med ein del seinskadar, både med vondt i nakken, kne og hofter. Han går jamleg til fysioterapi

for dette. I tillegg tåler han ikkje like mykje som andre, han blir fortare trøytt og sliten.

– Eg må planleggja betre, og «lada opp» i forkant viss eg skal noko eg veit vil tappa meg for energi. Eg gløymer av og til at eg er sjuk, nokre dagar føler eg meg i toppform.

Men det går jo opp og ned, andre dagar er eg heilt «tom». Det er veldig irriterande at eg ikkje alltid får til alt eg vil.

No ser du han kanskje med fotoapparatet i handa eller på veg til fjells. Men etter eit halvt år på sofaen måtte han starta heilt frå null.

– Eg hadde ingen kondisjon, og måtte setja meg små mål. Først Postvegen, så litt lengre turar. Eg hadde sikkert femti pausar berre for å kara meg frå huset og opp til ein benk litt ovanfor huset. Det første skikkelege målet var Nordfjell, og etter kvart kunne eg utvida måla mine. No har eg vore både på Melderskin, Gygrastolen, Ulvanòsa og Englafjell. Fotografering og fjellturar er eg veldig glad i, det

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

er i alle fall givande for meg, og eg trur det kan være eit bra tips til andre i same situasjon at ein må finna seg ein hobby ein likar.

Det er ikkje alle dagar det går an å drive like mykje med det når kroppen seier nei, men alt handlar om å finna ein balanse som passar.

Engasjert

Lars Martin er ein veldig engasjert, ung mann. Det har vi fleire døme på. Medisinen han fekk prøva var svært kostbar, og han engasjerte seg for at fleire skulle få prøva den sidan Norge ikkje ville godkjenna den.

Derfor stilte han opp til intervju i TV2 og VG. I tillegg blei han spurt av Tone Skår og selskapet NRI om å halda eit føredrag på engelsk for 120 helsepersonale i heile Norden.

Då fortalde han om sjukdomshistoria si og korleis han opplevde behandlinga.

Lars Martin seier at du må vera din eigen «ambassadør»:

– Pass på at du blir kalla inn til kontroll, ring og spør om du er usikker eller bekymra.

Eg brukte sjølv mykje tid på å gjera research om kliniske studiar/prøveprosjekt eg kanskje kunne vera med på. Dette kunne eg sagt mykje om, men eg håpar Tone Skår (intervju på side 30 og 31, red.mrk.) kan fortelja meir om det.

Lars Martin har også engasjert seg lokalt.

Han var med som frivillig i tilbodet for unge pårørande, ei gruppe for unge mellom 10 og 18 år med alvorleg sjuke i familien, eller som har mista nære familiemedlemer. Han har også blitt ein del av den trufaste gjengen som arrangerer Vardhaugselbasaren kvart år, og har teke på seg ansvaret for å samla inn vinstar og gåver til basaren.

Takknemleg

Han trur ikkje det er ein fasit på korleis pasient og pårørande reagerer når kreftbeskjeden kjem.

– Eg veit eg var vanskeleg å vera rundt då eg var på mitt sjukaste. Men eg er veldig takknemleg for alle som kom på besøk sjølv om eg berre låg der og ikkje ville snakka. Eg har ein støttande familie og mange vener som har gjort mykje flott, blant anna køyrt rundt på meg då eg ikkje fekk køyra sjølv, og som bar sekken min til fjells for meg. Som var tolmodige og tok ting i mitt tempo, og som inviterte meg med på ting. I tillegg er eg veldig imponert over det lokale helsevesenet i Kvinnherad, og legane på Haukeland sjukehus. Eg kjenner meg godt ivareteken.

Han gir også eit anna råd til dei som kjenner nokon som er sjuk: – Ikkje slutt å spørja den sjuke om han eller ho vil vera med på ting, alt frå festar til turar og sosiale arrangement. Å bli inkludert, sjølv om ein innimellom må seia nei fordi ein ikkje orkar, er viktig for sjølvkjensla.

Framtida

Så, kva med framtida? Har Lars Martin planar og draumar? Sjølvsagt!

– Eg sparar jo til å kunna fiksa opp huset mitt, eller til ny kreftbehandling om eg skulle få tilbakefall, og det er kome noko ny medisin som staten ikkje vil betala for. Så heilt svart kan det no ikkje vera, ler han.

– Nokon meiner eg burde reist jorda rundt, og eg har nok ei lita «bucket list» med ting eg vil oppleva, blant anna å reisa til Nord-Norge å sjå og fotografera skikkelig nordlys. Men eg synest kanskje det kan vera like fint å gå til eit nytt fjell i Kvinnherad, fotografera ein stjernehimmel eller berre reisa små turar. Eg har nok fått eit anna fokus enn før eg blei sjuk, og set større pris på dei enkle tinga. Eg tenkjer at eg er heldig som framleis er her.

Og er det noko folk lurer på, er det berre til å spørja.

Lars Martin meiner ein ikkje må gå rundt og vera livredd for kreft. I staden må ein tenkja på at fleire og fleire overlever, takka vere forsking og nye medisinar.

– Kreft betyr ikkje alltid død. Ein må prøva å vera positiv, og halda på dette håpet til det siste. Jo lenger ein held seg levande, jo større blir håpet, fordi det heile tida skjer nye ting innan forsking og medisin. I framtida håpar eg Norge vil ta raskare avgjersler på om nye behandlingsformer skal godkjennast. Før immunterapi kom hadde dei svært dårlege våpen å bekjempa føflekkreft med spreiing med, og hadde ikkje eg fått medisinen Ipilimumbab, hadde eg ikkje overlevd.

27

Revolusjonerande utvikling At immunterapi er revolusjonerande kan både Lars Martin Teigen og kreftlegen hans Oddbjørn Straume bekrefta. – I dag har vi til og med fått ein endå betre medisin enn den Lars Martin fekk.

MONA GRØNNINGEN mona@kvinnheringen.no

Straume er overlege ved kreftavdelinga på Haukeland universitetssjukehus, og har behandla mange kreftsjuke kvinnheringar. Ein av dei var Lars Martin Teigen, som var ein av dei første pasientane som fekk Ipilimumab i Norge som hadde føflekkreft med spreiing. Han fekk medisinen gjennom eit klinisk studie/prøveprosjekt.

– Dette var «første generasjon» av immunterapi som fungerte, og éin av fem overlevde. No brukar vi nesten ikkje Ipilimumab lenger, fordi det har kome ein andre generasjon immunterapi kalla «PD-1-hemmarar», som er endå meir effektiv. No blir rundt éin av to pasientar langtidsoverlevarar, seier overlegen.

Meir effektivt og skånsamt

Før var føremålet til forskarane å «styrka immunforsvaret». Men det viste seg å ikkje ha effekt, fordi immunforsvaret vårt er sterkt nok. Vanlegvis har immunforsvaret vårt nemleg «bremsar», slik at det ikkje skal angripa kroppen sine eigne celler, som faktisk inkluderer kreftcellene. Med immunterapi hjelper ein kroppen til å «slå av» desse bremsane, slik at immunforsvaret blir «hyperreaktivt» og angrip kreftcellene.

Noko anna som er revolusjonerande med immunterapien, er at den er meir effektiv og gir mindre biverknader og seinskadar enn tradisjonell behandling som kirurgi, stråling og cellegift: – Den tradisjonelle behandlinga er kraftig, og kan derfor gi biverknader, komplikasjonar og seinskadar. Det er biverknader med immunterapi også, men dei kan vi handtera lettare enn med tradisjonell behandling, forklarar Straume.

Framleis dyr medisin

Kreftsjukdommen til Lars Martin er svært alvorleg, og då føflekkreften hadde spreidd seg til hovudet, hadde han ti svulstar på det meste.

Hadde han blitt sjuk eit halvt år tidlegare, hadde han ikkje kunna delteke i det kliniske studiet og fått Ipilimumab, og då hadde han neppe overlevd.

Men både den og annan immunterapi er svært dyr. Framleis føregår det prisforhandlingar med dei som utviklar medisinen, og det er utfordrande å få norske styresmakter til å godkjenna bruken av slik medisin.

– Legemiddelindustrien får mykje kjeft for å vera grådig, men det er fleire faktorar som gjer at medisinen er så dyr. Ein skal tena inn igjen dei investeringane som er gjort gjennom alle dei åra med prøving og feiling, og i tillegg har helsemyndigheitene mange krav. Dei vil at medisinen skal ha høg kvalitet, og at den skal vera testa på så og så mange tusen pasientar gjennom så og så mange kliniske studiar. Derfor påverkar også desse krava prisen på medisinen.

Det er ein kamp heile tida, seier Straume.

28

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

– VI MANNFOLK ER IKKJE SÅ FLINKE TIL Å INNSJÅ AT VI ER SJUKE

JORUN LARSEN Tekst og foto

u

PROFO Fonna er lokallaget til Prostatakreftforeningen.

Det dekker Kvinnherad og Hardangerregionen.

Leiaren held til på Seimsfoss, og har vore i leiarrolla mest alle dei tjue åra laget har eksistert.

9. februar er det årsmøte, då håpar Reidar Guddal (81) å få ein avløysar.

– Eg må seia at eg har fått meir att enn eg har makta å gje vidare i desse åra som leiar. Ein får ein nærleik både internt i laget, nasjonalt og internasjonalt. Samstundes held ein seg oppdatert på kva som skjer innan forsking og behandling. Det har gjeve meg eit stort utbytte å vera bidragsgjevar, fortel Guddal frå utestova si på pynten av Seimshagen.

Med kaffi og kaker på bordet er det lett å la blikket festa seg på skjorene i hagen, likeeins på det vakre utsynet utover fjorden. Det er tydeleg at Reidar har prata om prostatakreft mange gonger før. Han informerer og fortel på eit lettfatteleg språk frå ein sjukdom han sjølv har erfart på kroppen.

Han hadde problem med vasslatinga og legane ville utvida urinrøyret, men fann ut gjennom ein blodprøve at det var i prostatakjertelen problemet sat.

I 1994 vart han operert.

Vikar frå Tyskland

– Det er jo over tjue år sidan, og det var ikkje urologar som jobba på sjukehuset då. Eg hugsar at det kom ein tyskar tilreisande. Han var her i ei veke og

tok nokre operasjonar, før han reiste attende, mimrar Guddal.

Han legg til at det var eit tydeleg teikn på at det ikkje var noko prioritet. Han spurte ein lege på Haukeland om kor mange slike operasjonar dei gjennomførte der i løpet av eit år.

Svaret var 10–11, noko som var svært overraskande.

Mykje har skjedd på behandlingsfronten for prostatakreft sidan den gongen. Reidar vart opna frå navlen og ned til bekkenbeinet, og låg inne på sjukehuset i tolv dagar. I dag er det vanleg å gjennomføra kikholskirurgi, og ein kan få reisa heim andre dag etter operasjonen. Vanlege biverknadar etter operasjon og strålebehandling er til dømes ereksjonssvikt, urinlekkasje og kronisk blærebetennelse, noko som for mange menn er vanskeleg å prata om.

– Det er jo under beltestaden, og då er det veldig lite stas å fortelja det til naboen, seier Reidar og set augo i meg, før han held alvorleg fram.

– Vi mannfolk er ikkje så flinke som de kvinner til å innsjå at vi er sjuke.

Men vi har ein telefon gjennom Pro-

statakreftforeningen, der vi er 20–25 menn som har telefonvakt på skift, ei veke om gongen. Folk med prostatakreft kan ringa inn og prata med oss som ikkje er medisinutdanna, men som har kjent det på kroppen sjølv.

Telefonvakt med likemenn

Tilbodet med telefonvakt er populært, sjølv om det har avtatt litt dei siste åra.

– No finn dei fleste informasjonen dei treng på internett, men vi har jo kjensla av at det er mange som får diagnosen som opplever at botnen sviktar under dei. Då må vi vera likemenn, og stå fram og støtta kvarandre. Når nokon får høyra at eg har levd med sjukdommen i tjue år, då ser dei at det er håp! fortel han optimistisk.

Det er om lag 30% av dei med prostatakreft med påvist spreiing som døyr av dette. Det får Reidar til å understreka at ein må satsa på dei 70% som er att. Prognosen for overleving for alle stadium av prostatakreft samla er over 80%.

Prostataspesifikt antigen

Sjølv er han ikkje friskmeld, og PSA-

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

PROSTATAKREFT Prostatakreft er den vanlegaste krefttypen i Noreg. Sjukdommen rammar oftast eldre menn, der nesten halvparten av tilfella oppstår blant menn over 74 år. Kreften oppstår i blærehalskjertelen eller prostata, som sit like under urinblæra hos menn. Det er rundt 5000 nye tilfelle kvart år, og ein reknar med at om lag 1 av 8 menn vil få påvist prostatakreft i løpet av livet. Dei siste tiåra har det vore ein stor auke i talet på tilfelle med prostatakreft, noko som dels skuldast at den generelle levealderen har auka. I tillegg tilbyr ein testing av Prostataspesifikt antigen (PSA) til menn mellom 50 og 70 år. Denne testen gjer at det vert diagnostisert fleire tilfelle, som tidlegare ikkje ville blitt påviste. Risikoen med ein slik test er at den kan visa auka verdiar sjølv om tilstanden er godarta, helsevesenet rår difor berre dei med ekstra risiko for å få sjukdommen til å ta ein slik test.

Nokre av symptoma på prostatakreft kan vera treg vasslating, tynn og svak urinstråle og vanskar med å tøma blæra fullstendig.

STORT UTBYTTE: Reidar Guddal har levd med prostatakreft i over tjue år. Like lenge har han sete som leiar i PROFO Fonna. - Eg har hatt stort utbytte av å bidra i lokallaget, men no er eg på veg ut.

Eg har teke min tørn, tykkjer eg, smiler han.

verdien hans indikerer at han framleis har kreftceller som ulmar i kroppen, truleg i bekkenområdet.

Han går på medisinar som held det under kontroll, og han har ikkje vondt.

– Det er jo berre å konstatera fakta; kva er alternativet? Eg er litt plaga med balansen, men det kan like godt vera på grunn av alderen.

Men kreftcellene ligg der ein stad, og dersom eg går av medisinane, går PSA-verdien opp igjen, forklarar han.

PSA-verdien er ein indikator på kor hissig kreften er. Det er naturleg at denne ligg på 4, og Reidar har vore oppe i 65 på det høgste. Han prøver å forklara korleis det heng i hop.

– Dei mannlege hormona er som kveiksle på denne krefttypen. Det er difor vanleg å hemma dei mannlege hormona med medisinar.

Slik medisinering er ikkje heilande, men mange kan leva godt med sjukdommen, og døyr med prostatakreft, og ikkje av den. Guddal veit fleire som har valt å gå gjennom både kirurgi og strålebehandling.

Dei han siktar til ligg framleis jamt

på null i PSA-verdi etter fem til åtte år, og korleis ein vel å behandla eller lindra sjukdommen vert eit individuelt val. I mange tilfelle ville ein kunna leva betre med prostatakreft enn ein kan med biverknadane frå behandlinga.

Håpar forsking vil gje resultat

– Det ein må håpa på er at dei finn ein metode å skilja dei hissige krefttypane frå dei som er mildare, konkluderer Guddal alvorleg.

Ved dei tilfella der kreften utviklar seg langsamt, kan ein i staden for å gje behandling, observera forløpet med jamlege rutinesjekkar.

I PROFO Fonna er dei rundt 40 medlemmer per i dag, og på landsbasis er det om lag 3.000 medlemmer fordelte på 88 lokallag. Dersom nokon med prostatakreft eller deira partnarar er interessert i å oppsøka eit nettverk, oppmodar Guddal dei til å ta turen til årsmøtet deira, som vert halde på Bjørke den 9. februar.

– Det hadde vore kjekt å sjå nokre nye andlet der, avsluttar den avtroppande leiaren blidt.

Viktig med forsikring Ingen kan forsikra seg mot å bli sjuk, men ein kan forsikra seg økonomisk. Visste du forresten at Kreftforeningen har ein eigen rådgivartelefon du kan ringa?

For dei fleste kjem kreftsjukdom som eit sjokk, og dei færraste har tenkt på kva som skjer med økonomien når ein blir sjuk. Kva skjer om du blir så langvarig sjuk at du må slutta i jobben din, og kor mykje sit familiemedlem eller partnar igjen med viss du skulle gå bort? I verste fall kan dine nærmaste arva gjelda di, eller mista huset. På nettsidene til Kreftforeningen har jurist Camilla Fosse skrive mykje om temaet under fana «Økonomi og rettigheiter» og «Privatøkonomi».

Viktig å få oversikt

Viss du blir kreftsjuk er det viktig å få oversikt over kva forsikringsordningar du har, og det er forsikringsselskapet som skal gi deg informasjon om avtalen din.

– Er du offentleg tilsett kan du ta kontakt med arbeidsgivaren din eller direkte med Statens pensjonskasse, KLP eller ei anna tenestepensjonsordning. Tenestepensjonsordningane kan også ha ei gruppelivsforsikring som kan komma til utbetaling ved dødsfall.

Arbeidsgivar har oversikt over tenestepensjonsordninga di. Sjekk kva ordningar som gjeld deg som arbeidstakar, til dømes om dei har privat helseforsikring/behandlingsforsikring. Fagforeininga di kan også ha forsikringsordningar med gunstige vilkår.

– Vi får ofte førespurnader frå pasientar som ikkje har meldt frå til forsikringsselskapet om at dei har blitt sjuke. Du må snarast mogleg, og innan eitt år, melda frå til forsikringsselskapet ditt at du har fått ein alvorleg sjukdom. Fristen er streng, og du kan mista rettane dine viss du ikkje melder frå om sjukdommen i tide, skriv Fosse.

Privat behandlingsforsikring

Det offentlege helsesystemet i Norge tilbyr helse- og omsorgstenester til alle, uavhengig av om du har forsikring. Du har rett til å få akutt og nødvendig helsehjelp der du bur. Kreftbehandling i Norge er gratis, bortsett frå eventuelle eigendelar. Den som får kreft har rett til å få rask vurdering og behandling etter pasient- og brukarrettlova.

Viss du er busett i Norge og medlem av folketrygda, så må du ikkje teikna privat behandlingsforsikring for å få nødvendig helsehjelp.

Men nokre arbeidsgivarar tilbyr privat behandlingsforsikring. Ei slik forsikring kan gi deg kortare ventetider, og tilgang til større nettverk av legespesialistar i Norden og Europa. For å få behandling via privat behandlingsforsikring, må du først få tilvising frå fastlegen din, før vidare behandling kan bestemmast.

Det er forsikringsavtalelova som regulerer dei ulike forsikringsavtalane som kan inngåast med skade- og livsforsikringsselskap.

Forsikringsavtalelova Del B, kapittel 10, regulerer vilkår om personforsikring. Fosse oppmodar om at ein tar kontakt med forsikringsselskapet sitt for nærmare informasjon om vilkåra og eventuelt rettleiing og hjelp vidare.

Kan du reisa til utlandet?

Viss du er kreftsjuk og ønskjer å reisa til utlandet, er det viktig å undersøkja med lege og forsikringsselskapet ditt om du kan reisa. Å reisa til utlandet utan reiseforsikring kan få store konsekvensar for deg økonomisk, fordi du må betala alle utgiftene sjølv. Folketrygda dekker ikkje alle helsetenester i utlandet. Den dekker heller ikkje heimreise til Norge, og eigne reglar gjeld viss dødsfall skjer utanfor Norge.

Søk økonomisk støtte frå Kreftforeningen

Kreftforeningen deler årleg ut midlar til kreftramma som er i ein vanskeleg økonomisk situasjon.

Kreftlinja – eigen rådgivartelefon

Kreftforeningen har ei eiga «Kreftlinje» du kan ringa til og få snakka med fagfolk som spesialsjukepleiarar, juristar og sosionomar.

Kreftlinja er eit tilbod til alle som treng svar eller informasjon om kreft og kreftrelaterte emne. Du kan også kontakte Kreftforeningen viss du har noko som det er vanskeleg å dela med dei nærmaste.

Ring 800 57 338 eller send e-post til kreftlinjen@kreftforeningen. no. Du kan også chatta med personar i Kreftforeningen via nettsida.

Det er gratis å ringa frå fasttelefon. Frå mobil kan det kosta rundt éi krone per minutt, avhengig av mobilleverandør. Du kan også nå Kreftforeningen på Facebook.

(Kjelde: Kreftforeningen.no)

29

30

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

FORSKING GAV JANNICKE (42) EIN NY SJANSE HÅVARD RØYRVIK haavard@kvinnheringen.no

u

I 2015 vart livet brått snudd på hovudet då Jannicke Skår Eide frå Valen fekk beskjeden ho aldri trudde ho skulle få.

– Vi hadde akkurat vore på kino i Bergen sentrum, hugsar eg. Tone var tilbake frå fødselspermisjon, og hadde preika med ein lege som fortalte at det hadde skjedd nye ting innan behandling av lungekreft. Vi kom inn på Lars Martin Teigen og historia hans. Vi snakka om den sjansen han fekk, og tenkte at slik behandling må vi òg vera med på dersom nokon i familien eller vener skulle bli sjuke.

Det seier kvinnheringane Jannicke Skår Eide og søskenbarnet Tone Skår til Kvinnheringen. Eit par månader etter samtalen dei to hadde, fekk Jannicke beskjeden ho aldri trudde ho skulle få. 42-åringen hadde kreft med spreiing.

Forsommaren 2015 kjente Jannicke seg til tider svimmel, og det ville ikkje gi seg.

Legen meinte ho hadde møtt veggen, og at ho måtte ta det med ro ei stund. På sommaren vart ferien nytt i Spania saman med familien. Men heller ikkje etter ein lang og avslappande ferietur tok problema slutt.

– Kjempesjokk

Etter ein ny tur til lege, denne gongen i Kvinnherad, vart Jannicke vist til MR-undersøking av hovudet.

– Det var ei fjern oppleving. Eg måtte bruka tida mi godt, var beskjeden eg fekk av legen då dei fann det ut. Eg kan hugsa eg sat saman med mannen min og venta på eit rom. Vi måtte søkja på nettet for å finna ut kva metastasar var (svulstar som har spreidd seg). Det var eigentleg då det gjekk opp for oss og vi forstod kor alvorleg det var, fortel Jannicke, som er oppvaksen på Valen.

– Livet vart snudd på hovudet på ein augneblink. Det var eit kjempesjokk, seier ho.

42-åringen, som jobba som lærar på ein skule i Fyllingsdalen, hadde mange metastasar i hovudet. Legane visste heller ikkje kor kreften hadde spreidd seg frå. Etter ei stund fann dei ut at det kom frå lunga.

– Det er ein atypisk kreftsjukdom for personar på min alder. Det er helst eldre røykarar som får den, forklarar Jannicke.

Ho hadde fått påvist såkalla småcella

lungekreft. Ein aggressiv sjukdom med dårlege prognosar dersom den spreier seg.

Ti dagar seinare starta stråle- og cellegiftbehandlinga på Haukeland universitetssjukehus.

– Det gav god effekt, så vi hadde håp trass beskjeden om at det var dårlege prognosar.

I desember det året fekk eg beskjed om at kreften i hjernen nesten var vekke. Det gav ro, men vi visste at det ikkje var over.

Absurd

Den hausten fann Tone ut at det var to nye studiar på veg til Haukeland. Begge var dei første immunterapistudiane for småcella lungekreft ved Haukeland nokosinne.

– Eg fekk tilbod av legen om å vera med.

Men for å få lov til å vera med på kliniske studiar, må ein oppfylla spesielle krav. Det absurde i min situasjon var at kreftsvulsten på lunga var for liten. Ein fekk ikkje tatt gode nok prøvar av den. Det var ganske rart å gå og venta på at den skulle veksa slik at eg kunne få vera med på studien, seier Jannicke.

Det ordna seg likevel til slutt for tobarnsmora. 2. mai i fjor fekk ho begynna på

«SUCK CANCER»: Jannicke fekk ein hyggjeleg velkomst då ho besøkte gamle kjende. Bildet er henta frå Facebook-gruppa som vart oppretta for Jannicke.

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

HELD SAMAN: Søskenbarna Tone Skår (t.v.) og Jannicke Skår Eide har saman vore gjennom ein tøff periode etter at Jannicke (fremst) vart alvorleg sjuk i 2015.

No ser dei lyst på framtida.

immunterapibehandlinga ved Klinisk forskingspost for vaksne på Haukeland.

– Eg hadde ikkje tenkt over kva som fanst av behandling der ute. Det er mykje å setja seg inn i. Eg hadde ikkje klart å finna det ut utan hjelp av dei rundt meg, seier Jannicke.

Studiet vart vegen til eit lengre liv, som ho seier. For mindre enn fem til ti år sidan var det få som visste kva immunterapi var.

Det er ei form for kreftbehandling der kroppens immunforsvar blir stimulert til å drepa kreftcellene. Mange meiner det var ein revolusjon innan kreftbehandling då denne behandlinga kom.

«Ok å spørja!»

Tone jobbar til dagleg som rådgjevar for kliniske studiar ved Bergen Teknologioverføring (BTO). 41-åringen frå Rosendal er bindeledd mellom selskapa som produserer medisin og som treng pasientar til å prøva ut medisinane på, og dei som driv kliniske studiar ved sjukehuset.

– Dersom du har fått ein alvorleg diagnose, kan det vera din billett til å overleva. Immunterapibehandling er enno ikkje utprøvd mot dei fleste sjukdomar, men for mange med alvorlege diagnosar kan det gi håp om å gjera ein dødeleg sjukdom om til ein kronisk sjukdom, seier ho.

– Dei fleste legar ivrar for at deira pasientar skal få det, men det kan henda det ikkje finst utprøvande behandling på ditt sjukehus, eller for akkurat din sjukdom. På dei fleste sjukehusa er det dessutan ingen som har i oppgåve å informera om slike studiar.

Helsenorge.no har ein database for kliniske studiar, men systemet er framleis under oppbygging, held Skår fram.

I BTO, og i samarbeid med forskingsposten på Haukeland, er ho med på å initiera ein informasjonskampanje som er planlagt denne våren. Namnet vert truleg «Ok å spørja om kliniske studiar». Tone Skår er tydeleg på at ein ikkje har eit godt nok system til å opplysa om ulike studiar som sjuke kan vera med på.

– Ein må vera på hogget dersom ein ønskjer ny, utprøvande behandling. Pasienten, eller dei rundt, må visa interesse sjølv, og så kan ein kanskje finna eit studie som passar. Det er ikkje enkelt, og det krev forarbeid. Sjå i både inn- og utland, ring og send e-postar, og involver legen din, oppmodar Skår.

– Legen kan vera med og gi råd og sjå kva ein har høve til. Men pasientane og dei pårørande må vega for og imot. For mange vil det truleg følast utrygt og framand å reisa til ein annan stad enn sitt eige sjukehus. Reiser ein utanlands, må ein truleg organisera det meste sjølv, og ein kan risikera å måtta betala for konsultasjonar. Det er heller ingen garanti for at behandlinga fungerer. Nokre studiemedisinar viser til og med dårlegare effekt enn standardbehandling. Men som for Jannicke; har ein ikkje eit alternativ, så prøv! Vi tvilte aldri, fortel Skår.

Flaks i uflaksen

Søskenbarnet, bestevenninna og naboen på Sandsli i Bergen, Jannicke, har hatt såpass god effekt av immunterapien at kreftsvulsten på lunga så og seia er borte vekk. I tillegg viser bileta at det er stabilt i hovudet.

– Eg har vore heldig. Eg går til kontroll kvar niande veke, medan behandlinga føregår ein gong kvar tredje veke. Det er ein injeksjon i blodet, og så er eg ferdig.

Det er ei mildare behandling med færre biverknader, forklarar Jannicke.

Studien ho er med på varer i to år, med eitt års oppfølging. Studien er ein multisen-

31

ter-studie som går samtidig i mange land på mange sjukehus.

Ho meiner behandlinga ho fekk tilbod om kom som flaks i all uflaksen.

– Eg hugsar pappa sa til meg: «Jannicke, vi er i 2015. Det har skjedd så mykje innan kreftforsking». Eg føler meg utruleg heldig.

Eg føler eg har hatt uflaks, men samtidig vore kjempeheldig oppi det heile.

– Vi visste at cellegifta ikkje ville fungera i lengda. Allereie då ho fekk diagnosen var vi tydelege på at, dersom vi måtte, ville vi reisa til kor enn det var for å få den rette behandlinga. Vi tenkte det var bra for Jannicke å få høyra at vi skulle finna studiar, og ikkje gje oss før vi hadde funne noko som ville fungera, legg Tone til.

Håpet

Sjølv om ho slit med balansen etter sjukdomen og behandlinga, samt andre biverknadar, har ho starta opptreninga med godt mot, og har eit håp om å koma tilbake i læraryrket ein gong i framtida.

– Håpet har vore viktig. Legen sa at eg måtte bruka tida mi godt, og det kom som eit sjokk. Eg tenkte at det ikkje gjekk an, ikkje med meg. Det har sett håplaust ut og eg har vore langt nede, men eg har heile tida vore tydeleg på at det ikkje har vore eit annan alternativ. Eg las berre positive historier, og unngjekk det negative, seier ho.

Jannicke og Tone fortel òg om den overveldande responsen som kom frå bekymra vener og kjende då ho vart sjuk.

– Det er vanskeleg å vita kva ein skal gjera og seia i ein sånn situasjon, når ein ven plutseleg blir alvorleg sjuk. Eg og ei venninne hadde lyst å gjera noko for Jannicke.

Etter råd frå forskingsposten på Haukeland, fann vi ut at vi måtte gjera noko for å halda håpet oppe. Vi oppretta ei Facebook-gruppe for ho, der vener og kjende kunne koma med oppløftande meldingar til ho, seier Tone.

Gruppa har i dag 375 medlemmer.

– Det folk har skrive til meg, i tillegg til mange fine handlingar, har vore med og løfta motet mitt. I starten var det vanskeleg berre å logga inn og sjå, men etter kvart vart det ein stad eg kunne henta styrke frå, seier Jannicke.

Før dei visste om Jannicke fekk vera med på studiet, og om immunterapibehandlinga kom til å fungera, vurderte dei alle alternativ. Dei sende prøvar av svulsten til eit laboratorium i USA. Ein rapport derifrå kunne gi fleire svar, og fortelja noko om kva medisinar som truleg kunne ha effekt.

– Folk hadde lyst å senda blomar, men det var vanskeleg for Jannicke. Ho blei berre minna på kor alvorleg situasjonen var. Difor fann vi ut at vi heller kunne be folk som ville støtta, om å betala for ein såkalla «medisinsk blomebukett». På den måten fekk vi samla inn pengar til å betala laboratoriet for tenesta, seier Tone.

Pengane står likevel trygt på konto den dag i dag, og gir ei ekstra forsikring. Då Jannicke endeleg fekk begynna behandlinga, og immunterapien viste seg å ha effekt, hadde dei ikkje lenger behov for å betala for forsking i USA. Ny forsking gjer at den medisinske verda stadig er i utvikling. Framtida for Jannicke er enno uviss. Slik er det å vera med i ein studie. Dersom medisinen skulle slutta å verka, er dei klare for ei ny utfordring. Anten i Norge eller ein annan stad i verda.

– Vi hadde reist til kor enn det måtta vera for å finna eit passande studie med immunterapi, men at det kom to studiar til Haukeland, akkurat på den tida – vi hadde utruleg flaks, seier dei to kvinnheringane.

32

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

SPENNANDE: På Klinisk forskingspost ved Haukeland universitetssjukehus har kvinnhering Torill Våge ein spennande kvardag. Hit kjem pasientar i kliniske studiar for å få behandling.

Klinisk forsking

TORILL FORSKAR PÅ KREFT

HÅVARD RØYRVIK haavard@kvinnheringen.no

u

Torill Våge frå Varaldsøy jobbar ved Klinisk forskingspost på Haukeland. – Det er ikkje så enkelt som ein av og til kan lesa om i media, seier kvinnheringen.

37-åringen har jobba som studiesjukepleiar ved avdelinga sidan 2009. Posten vart oppretta to år tidlegare. På avdelinga jobbar det i dag seks sjukepleiarar og éin lege.

– Vi jobbar med utprøving av nye legemiddel og medisinsk teknologi. Klinisk forsking er viktig for utviklinga av nye medikament og behandlingsformer. Det gjer at den medisinske verda går framover, seier Våge til Kvinnheringen.

Ved avdelinga har dei per i dag rundt 35 studiar gåande, med totalt 320 pasientar tilknytte til desse.

Jobben til Torill, og dei andre på avdelinga, er variert, og inneber alt frå førebuing, gjennomføring og oppfølging av kliniske studiar.

Hit kjem pasientar frå heile Norge for å få behandling.

Avdelinga veks, og studiane blir stadig meir komplekse.

– Behovet for forskingsverksemd har auka. Her jobbar vi hovudsakleg med forsking på kreft gjennom studiar. Kliniske studiar kan sjåast på som eit ekstra tilbod til pasientar som oppfyller krava for å vera med. Det er svært viktig for oss å ivareta pasientane. Her gir vi dei god oppfølging, fortel ho.

Ikkje for alle

Etter større medieoppslag om nye

behandlingar og suksesshistorier, kjem det ofte telefonar frå folk som etterspør deltaking i studiar, ifølgje Våge.

Kvar studie har ein lege med det overordna ansvaret. Ei gruppe legar og sjukehuset sin forskingssjef tek avgjersla om kva studiar som skal gå, i tett samråd med spesialistar ved sjukehuset. Det kan for eksempel skje ved at ein lege ønskjer ein bestemt studie.

Dermed vil pasientar med same diagnose, tilknytte sin moderpost på sjukehuset, få høve til å vera med – så lenge studiekrava er tilfredsstilte.

Immunterapi vart teken i bruk i ein studie ved forskingsavdelinga på Haukeland for første gong i 2013. Etter det har det kome fleire og fleire behandlingar gjennom ulike studiar.

– Immunterapi er i vinden, kan vi seia. Det er for augneblinken eit satsingsområde, og det skjer på fleire ulike diagnosar. Det kan ha lovande effekt på ein del pasientar og diagnosar. Men det er ikkje så enkelt som ein av og til kan lesa om i media. Det er ikkje slik at nye behandlingar har effekt på alle, eller at den er fri frå uheldige biverknadar. Så enkel er ikkje den medisinske verda, fastslår Våge.

Kunnskap frå laboratoriet kan ikkje umiddelbart takast i bruk i behandling, og gode idear må testast for å undersøkja kva effekt ein kan forventa hos pasientar.

Klinisk forsking involverer pasientar eller pasientmateriale, og har som mål å gjera direkte forbetringar i diagnostikk, behandling og pleie av kreftpasientar.

Klinisk forsking inkluderer også kliniske studiar der ein testar ny behandling på frivillige pasientar. Målet er å undersøkja om nyutvikla behandling er betre enn den som allereie er i bruk.

Studiane er delte inn i fire fasar. Sjølv om eit legemiddel i teorien skal verka på menneske, og det er bevist verknad på dyr, så må det prøvast ut grundig for å sikra at det er trygt for menneske, og at ein har nytte av det. I fase éin testar ein legemiddelet for første gong på nokre få menneske, for å sjå om dei involverte toler det. Deretter går ein over i ein fase med studiar på små pasientgrupper som ein trur vil ha hjelp av den aktuelle behandlinga.

Her ønskjer ein å finna fram til ein dose som dei fleste brukarane har effekt av utan å få for plagsame biverknadar.

Jannicke Eide Skår er i fase to av studien ho er med på, og er ein av dei heldige som har hatt god effekt av behandlinga. I fase tre blir fleire personar testa. Der er føremålet å dokumentera effekten ein har funne i tidlegare fasar, kartlegga biverknadar, samt å finna nytten framfor standardbehandlinga.

Nokre studiar er opne, andre er hemmelege, slik at verken legen eller studiepasienten veit om ein får legemiddel under utprøving eller standardbehandling. Firmaet sitt mål er å få marknadstillating for legemidlet sitt. www.clinicaltrials.gov er ein database med ulike kliniske studiar frå heile verda.

KVINNHERINGEN FREDAG 3. FEBRUAR 2017

OPTIMISTEN ARNE LINDEFLATEN arne@kvinnheringen.no

u

Det lune smilet, glimtet i auga og den gode replikken er på plass. Men Gunnar Våge har vore gjennom ei tøff tid.

Folk helsar og smiler mot han, andre kjem bort til bordet for å gje han ein klem. Gunnar Våge er ein populær mann i lokalsamfunnet. Vi møter han ein regnfull og kald januarføremiddag på kafeen i Skålagato i Rosendal.

I fem år kjempa kona Anne Sofie mot lymfekreft. Den 21. oktober i fjor døydde ho på Haukeland Universitetssjukehus i Bergen.

– Det vart fem år med oppturar og nedturar. Då ho fekk diagnosen, var meldinga at dette var ein krefttype som ein både kunne leva med, og døy av. Ho fekk jamleg behandling med cellegiftkurar, nokre verre enn andre, som heldt sjukdomen i sjakk. Men i mai i fjor fekk ho melding om at kreften hadde blussa opp igjen, midt under ein cellegiftkur. I oktober forverra det seg veldig, og i løpet av tre veker døydde ho, fortel Gunnar.

I løpet av desse fem åra vart han godt kjend med kreftavdelinga på Haukeland.

– Det er litt skummelt når personalet tiltalar deg med førenamn. Men eg opplevde eit Haukeland universitetssjukehus som var heilt fantastisk på alle nivå. Her fekk Anne Sofie god behandling og god oppfølging heile vegen.

Tilfeldig

Tre veker etter at Anne Sofie døydde, hadde Gunnar timeavtale hos fastlegen sin i Rosendal. Grunnen var at han eit par gonger i året var i Odda for å sjekka hjarta. Ein hjartefeil i familien var grunnen til at han tok denne sjekken.

Legen i Odda bad om at Gunnar tok kontakt med fastlegen sin for å sjekka kolesterolet.

– Fastlegen min meinte det var så lenge sidan eg hadde vore der at han ville sjekka meir enn kolesterol. Då vart det oppdaga at eg hadde veldig låg blodprosent, fortel Gunnar.

Han hadde ikkje kjent på nokon smer-

ter og hadde ingen mistanke om at han var sjuk, men hadde gått ned i vekt. Det trudde han skuldast den tøffe tida han hadde hatt heime grunna kona sin sjukdom.

Fastlegen slo alarm, og fire dagar seinare var Gunnar hos ein spesialist i Bergen for nærare undersøking. Den viste at han hadde ein kreftsvulst i tjukktarmen.

– Med den kjennskapen du hadde fått til kreftsjukdomen gjennom dei fem åra med kona, korleis reagerte du då du fekk beskjed om at du sjølv var råka av kreft?

– Eg trudde eg skulle reagera sterkare enn det eg gjorde. Men eg tok det heilt roleg. Det er rart når ein er midt oppi det, seier Gunnar.

Jul på sjukehus

Den 19. desember vart Gunnar lagt inn på Haukeland universitetssjukehus i Bergen. Tre dagar seinare vart han operert og svulsten vart fjerna. 67-åringen har vore velsigna med ei god helse, og hadde aldri tidlegare lege i ei sjukehusseng. Men no måtte han feira jul på sjukehus.

– Det gjekk fint å feira jul på sjukehus.

Det var mange «englar» der. Minuset var at eg ikkje fekk smaka på pinnekjøtet på grunn av at det var så kort tid sidan operasjonen, smiler Gunnar.

Meldinga om kreftdiagnosen delte han berre med den næraste familien den første tida. Men då han bestemte seg for å fortelja det vidare, opplevde han det som positivt.

– Det gjorde godt. Eg fekk svært mange oppmuntringar og varme meldingar. Det kjentest godt å oppleva at eg hadde så mange gode vener, seier Gunnar.

I tida etter var det mange som sjølve hadde hatt den same kreftdiagnosen,

TILFELDIG:Tre veker etter at kona hans, Anne Sofie, døydde etter ein lang kamp mot kreft, vart det heilt tilfeldig oppdaga at Gunnar Våge òg var råka av kreft.

33

men som seinare var blitt heilt friske, som tok kontakt med han.

– Desse kontaktane bidrog til at eg fekk meir og meir tru på at dette skulle gå bra.

Kontroll

14 dagar etter at vi hadde kafémøte med Gunnar i Rosendal, var han på ny kontroll på Haukeland. Undersøkinga viste at kreften ikkje hadde spreidd seg, men legane ville likevel at han skulle gjennom ein cellegiftkur. Den er han i gang med no.

– Planen er at eg skal ha åtte behandlingar. Det vert spennande å sjå korleis eg reagerer på dei. Eg gav beskjed til legen at eg skal på VM i skeiser i Vikingskipet på Hamar 4.–5. mars, slik at han måtte tilpassa kurane etter det, smiler Gunnar.

Han er optimist og vart på ingen måte nedbroten etter kontrollen på Haukeland, heller tvert om.

– Eg synest det var oppmuntrande meldingar frå sjukehuset, og eg er optimist. Dette skal gå bra, er spådomane til 67-åringen.

Han er aktiv på mange område: Medlem av kommunestyret, sit i styret for Kvinnherad Energi og i fotballstyret til Rosendal Turnlag.

– Eg håpar å vera tilbake i politikken no i februar. Det er godt å ha nokre fritidssyslar, slik at eg kan koma meg ut blant folk, meiner Gunnar.

Han har den siste tida lagt på seg, men meiner sjølv at skulle han stilt i ein brytekonkurranse, måtte det vore i lettvektklassen.

Nyleg var han på ny kontroll på Haukeland Universitetssjukehus.

– Eg føler meg i fin form og ser lyst på framtida, seier Gunnar.

34

nyhende

Fredag 3. februar 2017

Kvinnheringen

er! k k e r n e g n i n d l så langt beho

39

Gjelder ikke nedprisede varer, alkohol, tobakk, medisiner, gavekort, pengespill, bæreposer og pant. Les mer i Æ.

90 PR. KG

RØKT SVINEKAM M/ BEN Nordfjord, 39,90 pr. kg

99

00 PR. SEKK

LAMBI TOALETTPAPIR 36 RULLER Metsä, 2,75 pr. rull

Kvinnheringen

nyhenDE

Fredag 3. februar 2017

0 0 , 9 6 1 s i r p l a Norm FROKOSTKAFFE, 6-PK Friele, filtermalt, 6x250 g, 79,33 pr. kg Pris kr. 119,- gjelder KUN ved bruk av Æ

25

10

00

PR. STK

00 PR. KG

RØDE EPLER 10,00 pr. kg

99 SUNNIVA ORIGINAL EPLEJUICE/APPELSINJUICE Tine, 1,75 l, 14,29 pr. l

00

PR. BUKETT

TULIPANER 15-PK Lyssand Blomstersalg, 99,00 pr. bukett

Gjelder Hordaland, ikke Etne til og med 04.02.17 - Kun til private husholdninger. Vi tar forbehold om trykkfeilil ogg utsolg utsolgt.

35

ANNONSAR

Fredag 3. februar 2017

KVINNHERINGEN

Foto: Linda Bournane Engelberth

36

Brannmenn redder oss, men hvem skal redde dem?

Brannmenn får oftere kreft på grunn av giftig røyk.

Hjelp oss så våre helter får riktig beskyttelsesutstyr og en rettferdig erstatning når sykdom rammer.

Bli med i livsviktig påvirkingsarbeid: Meld deg inn i Kreftforeningen i dag.

Send MEDLEM (kr 305 per år) eller PENSJONIST (kr 165 per år) til 2277 eller gå inn på kreftforeningen.no/medlem eller ring oss på 07877.

Sammen skaper vi håp

KVINNHERINGEN

Fredag 3. februar 2017

ANNONSAR

Krafttak mot kreft - Kvinnherad

Vi støttar Kreftforeningen sitt arbeid!

Sør-Norge Aluminium AS

Uskedal Trelastlager AS

Støtt aksjonen vår «Krafttak mot kreft - Kvinnherad» www.kreftforeningen.no

37

38

ANNONSAR

Fredag 3. februar 2017

KVINNHERINGEN

Vi er med på eit krafttak!

Heile gjengen i Bygger'n Teigen står samla bak det viktige arbeidet Kreftforeningen gjer, og vil bidra i kampanjen

«Krafttak mot kreft – Kvinnherad»

Husnes - Tlf. 53 47 59 10 - info@teigen.byggern.no - www.byggern/teigen.no

KVINNHERINGEN

Husnes

Fredag 3. februar 2017

Haugavegen 32

ANNONSAR

Prisant. kr 2 100 000 Trivelig eldre enebolig med alt på ett plan sentralt beliggende på Husnes. Gangavstand til skole, barnehage, idrettsanlegg og Husnes sentrum.

Nyhet

Prisant.

Omkostn.

BRA/P-rom Ant. sov.

Byggeår Tomt Boligtype Oppdr.nr.

Kvinnherad - Husnes

Troåsvegen 2

Kvinnherad - Sunde

kr 2 100 000 + omk. ca. 2,5% ca. 109/105 m² 3 1978 1041 m² Enebolig 98170010

VISNING Tors .9 feb. kl 16:30-17:15 Mer info

eiendomsmegler1.no

Kontakt Telefon

Nils Magne Svendsen 473 83 895

Prisant. kr 2 290 000 Enebolig sentralt og i etablert område på Husnes. Flott opparbeidet tomt med gruset innkjørsel og flott hage. Romslig kjøkken og stue.

Prisant.

Omkostn.

BRA/P-rom Ant. sov.

Byggeår Tomt Boligtype Oppdr.nr.

Gangstøvegen 48

Baugevegen 31

kr 2 290 000 + omk. ca. 2,5% ca. 185/162 m² 4 1972 991 m² Enebolig 98160105

VISNING Etter avtale med megler Mer info

eiendomsmegler1.no

Kontakt Telefon

Nils Magne Svendsen 473 83 895

Prisant. kr 6 500 000 Unik eiendom med bolighus, uthus/anneks og naust. Eiendommen er betydelig påkostet de senere år med rehabilitering av bolighuset.

Stort uteområde med gressplen, svært påkostet steinmolo og sandstrand. Flott sjøutsikt og gode solforhold til eiendommen.

Boligen ligger tilbaketrukket til på Sunde.

Prisant.

Omkostn.

BRA/P-rom Ant. sov.

Byggeår Tomt Boligtype Oppdr.nr.

Kvinnherad

39

kr 6 500 000 + omk. ca. 2,5% ca. 195/184 m² 4 1938 4067 m² Enebolig 98160106

VISNING Etter avtale med megler Mer info

eiendomsmegler1.no

Kontakt Telefon

Nils Magne Svendsen 473 83 895

Prisant. kr 1 090 000 Denne boligen holder enkel standard. Boligen fungerer fint som helårsbolig eller til fritidsbruk. Sentralt beliggende mellom Matre og Åkra. God tilgang til flotte turløyper og vil en fiske er ikke fjorden langt unna! Kjempe fin utsikten må oppleves for rette inntrykk!

Prisant.

Omkostn.

BRA/P-rom Ant. sov.

Byggeår Tomt Boligtype Oppdr.nr.

kr 1 090 000 + omk. ca. 2,5% ca. 227/192 m² 4 1988 520 m² Enebolig 98140196

VISNING Kontakt megler for visning Mer info

eiendomsmegler1.no

Kontakt Telefon

Nils Magne Svendsen 473 83 895

40

ANNONSAR

Fredag 3. februar 2017

KVINNHERINGEN

Eiendomsmegler Vest

1

Boliger til salgs På emvest.no finner du utfyllende informasjon om alle våre eiendommer for salg.

HUSNES - KVINNHERAD RAUDSTEINSVEGEN 179

Prisantydning kr 1 500 000 + 2,5 % dok. avg.

Enebolig med panoramautsikt i landlige omgivelser

KONTAKT Marita Pedersen 47 63 16 95 marita.pedersen@ emvest.no

VISNING

Selveier • Tomt: 1422 m² • Eiertomt • Byggeår: 1966 • P-rom: 130 m² • BRA: 154 m² • 2 soverom Tors. 16. februar kl. 16:00 - 17:00

emvest.no/05560

MATRE - KVINNHERAD MATERSVEGEN 785

Prisantydning kr 1 690 000 + 2,5 % dok. avg.

Velholdt fritidsbolig med stor tomt, naust og kai.

Panoramautsikt

KONTAKT Marita Pedersen 47 63 16 95 marita.pedersen @emvest.no

VISNING

Selveier • Tomt: 7360 m² • Eiertomt • Byggeår: 1987 • P-rom: 56 m² • BRA: 58 m² • 3 soverom Søn. 12. Februar kl. 13:30 - 15:00

emvest.no/05560

UGGDAL - TYSNES UGGDALSVEGEN 201

Prisantydning kr 2 200 000 + 2,5 % dok. avg.

Bolig med 3 registrerte boenheter i Tysnes kommune

KONTAKT Ørjan Stokka 91 78 84 08 orjan.stokka@ emvest.no

VISNING

Selveier • Tomt: 503 m² • Eiertomt • Byggeår: 1939 • P-rom: 170 m² • BRA: 183 m² Etter avtale med megler

emvest.no/05560

Kom innom våre kontorer

Ring oss 05560

Kontakt oss på emvest.no

KVINNHERINGEN

Fredag 3. februar 2017

ANNONSAR

2

41

Eiendomsmegler Vest

HUSNES - KVINNHERAD SKOGVEGEN 111

Prisantydning kr 750 000 + gebyr til forr. fører

Del av 2-mannsbolig med alt på et plan. Praktisk og god planløsning

KONTAKT Ørjan Stokka 91 78 84 08 orjan.stokka@ emvest.no

VISNING

Andelsleilighet • Andel gjeld: kr 585 556 • Totalt: kr 1 335 556 • Fellesutgifter: kr 5 500 pr. mnd. • Tomt: 17549 m² • Eiertomt • Byggeår: 1995 • P-rom: 76 m² • BRA: 76 m² • 2 soverom Etter avtale med megler

emvest.no/05560

HUGLO - STORD HUGLO

Prisantydning kr 1 600 000* + 2,5% dok.avg.

Godkjent for bygging av 3 rorbuer og 3 uteboder.

Sentralt beliggende på Huglo.

MEGLER Ørjan Stokka 91 78 84 08 orjan.stokka @emvest.no

VISNING

Selveier • Tomt: 747 m² • Eiertomt

Etter avtale eller ved selvsyn

emvest.no/05560

HALSNØY - KVINNHERAD HØYLANDSBYGDVEGEN 41

Prisantydning kr 1 350 000 + 2,5 % dok. avg.

Enebolig i naturskjønne omgivelser. Sjøutsikt, carport og stor opparbeidet hage.

KONTAKT Marita Pedersen 47 63 16 95 marita.pedersen@ emvest.no

VISNING

Selveier • Tomt: 1227 m² • Eiertomt • Byggeår: 1960 • P-rom: 69 m² • BRA: 127 m² • 4 soverom Etter avtale med megler

emvest.no/05560

Møt våre meglere Ørjan Stokka 917 88 408

Marita Pedersen 476 31 695

På emvest.no finner du utfyllende informasjon om alle våre eiendommer for salg.

Kom innom våre kontorer

Ring oss 05560

Kontakt oss på emvest.no

42

ANNONSAR

Fredag 3. februar 2017

Apply TB er en teknisk totalentreprenør og servicebedrift innenfor fagene elektro, rør, ventilasjon, telekom, automasjon, kjøl & frys og energirådgivning. Selskapet representerer et av landets største teknologi-miljø innen teknisk flerfaglighet.

Apply TB betjener bygg og anlegg, industri og maritime installasjoner innen prosjekter, service, teknisk service og bygg- og anleggsdrift.

KVINNHERINGEN

Hordaland fylkeskommune har ansvaret for fylkesvegane, avgjer kva prosjekt som skal gjennomførast kvart år og gjer politiske føringar for utvikling av fylkesvegane. Det er Statens vegvesen som normalt planlegg, byggjer, driftar og held ved like fylkesvegane på vegner av fylkeskommunen.

Fv. 107 Jondalstunnelen

Vegstenging På grunn av tunnelarbeid i tidsrommet måndag–fredag vert Jondalstunnelen nattestengt til 24. februar.

Kolonnekjøring kl. 2100–2330, 0200, 0400 og 0530–0600

Nye Kvinnherad kommune www. kvinnherad.kommune.no

APPLY TB har 550 ansatte fordelt på kontorer i Stavanger, Haugesund, Sunnhordland og Bergen.

Serv rviceelektrikere v

i

Møte ForMannskapet held møte på kulturskulesenteret, Husnes torsdag 9. februar kl 17.00.

Sakene ligg til gjennomsyn på Rådhuset, Kvinnherad bibliotek og på heimesida til Kvinnherad kommune, www.kvinnherad.kommune.no

Grunnet økt oppdragsmengde søker vi flere medarbeidere til montørkontor på Husnes Arbeidsoppgaver • Varierte oppgaver innen service-, nybygg, industri og maritime prosjekt • Ansvar for oppdraget fra oppstart til sluttføring • Kundekontakt og kundeansvar Kvalifikasjoner/Personlige egenskaper • Fagbrev som elektriker • Relevant erfaring 3-5 år • Førerkort klasse B • Fokus på kvalitet i jobben • Ansvarsbevisst med vilje til å stå på • Evne til å jobbe systematisk og selvstendig • Gode norskkunnskaper, skriftlig og muntlig Vi kan tilby • PDA/ A/T /Telefon T • Oppdaterte websystemer for HR/HMS/KS • Gode utviklingsmuligheter • Gode forsikrings- og pensjonsordninger • Godt arbeidsmiljø • IA bedrift • Ferieleiligheter på fjellet og Sørlandet

Stilling ledig

Alle henvendelser vil bli behandlet konfidensielt.

Du må gjerne ta kontakt med Tore Eikeland for en uformell samtale på telefon 92 85 04 73.

Søknad og CV sendes på mail til tore.eikeland@applytb.no Søknadsfrist 15. februar 2017. >For ytterligere beskrivelser og kontaktinformasjon, gå inn på våre hjemmesider: www.applytb.no

skal du ha noko gjort?

• Forskaling • Støyping • Graving• Vekkøyring • Muring • Pussing • Belegningsstein • Legging av flis • Summing av golv • Riving• Oppussing • Rehabilitering • Utleige av bossog lagerconteiner

HAUGE FORSKALING AS Husnes Industriområde 91, 5460 Husnes

tlf. 928 09 477

www.hauge-forskaling.no

Vikariat eller fast stilling, lokalavisa er den viktigaste plassen for å lesa stillingsannonser.

På papir og nett!

TILSKUDD TIL FISKERIHAVNETILTAK

Til alle kystkommuner Søndag februar Søndag 5.1.februar

Kystverket minner om tilskuddsordning til kommunale fiskerihavnetiltak.

FJELLHAUGEN SKISENTER

Kommuner kan søke om tilskudd på inntil 50 prosent av prosjektkostnadene til kommunale fiskerihavnetiltak.

Skileik, hopp, aking, skigang med meir. Det er fyr på bålpanna, ta gjerne med mat og lag til på bålet.

Alle hjarteleg velkomne – med eller utan skierfaring.

Arrangementet kan bli endra grunna ver og snøtilhøve.

Tiltak som støttes: • Liggekaier (faste liggekaier/flytende liggekaier) • Utrustnings-/servicekaier • Losse-/lastekaier • Molo • Utdyping • Bølgedemper

mellom kl 12.00 og 15.00.

Følg med på nettsida vår: www.kvinnherad.dnt.no Info: Geir Arne Seglem, tlf. 920 88 382 eller Sverre Myklebust, tlf. 901 87 436 www.turistforeningen.no/kvinnherad

Søknadsfrist: 1. mars 2017 For mer informasjon se Kystverkets hjemmesider.

dnt.no

www.kystverket.no/tilskudd

KVINNHERINGEN

Norgespremiere FRA SKAPERNE AV &

Fredag 3. februar 2017

ANNONSAR

rubrikk

u LAG OG ORGANISASJONAR I denne spalta kan lag/organisasjonar annonsera møte, øvingskveldar, turar o.l. kvar fredag til berre kr 150,(i tillegg kjem fakturagebyr). Maks. 25 ord.

Arbeid vert utført

Gudstenester i Kvinnherad

søndag 5. februar

Kvinnherad Senioruniversitet

©2016 Disney

"Konge i eige liv" Føredrag/kåseri av psykiater og hypokonderspesialist Ingvard Wilhelmsen torsdag 9. februar kl 11.00 på Rosendal Fjordhotell Inngang kr 100/150. Servering. Ope for alle. Vel møtt.

Etter serveringa vert det årsmøte.

Fredag 3/2 kl 17.00 onsdag 8/2 kl 17.00 6 år kr 90,- og 80,- 3d

Styret

Søndagsskule i Husnes bedehus

søndag 5. februar kl 11.00. Bibelforteljing og «dagens presis».

Song og aktivitet. Medlemspengar kr 50 for 2017.

Hjarteleg velkomne til alle born og familiar!

Husnes Søndagsskule

Flymisjonen

har møte i Bringedalsbygda bedehus måndag 6.februar kl 19.00 og i Uskedalen bedehus tysdag 7. februar kl 19.00. Etiopiamisjonær Helgi Hrobjartson talar på møta. Kollekt til Flymisjonen sitt arbeid.

Velkommen til møta.

Fredag 3/2 kl 19.30 onsdag 5/2 kl 19.30 12 år kr 100,- 2d

Halsnøy Misjonsmenighet

Evangelisk møtehelg v/ Svein Nordvik på Gjestegården, Sæbøvik fredag 3., lørdag 4. og søndag 5. februar. Alle kvelder kl 19.30.

Svein Nordvik taler, synger og spiller også på Sion, Husnes søndagen kl 12.00. Kom og hør det glade budskapet!

Strikkekafè

Kvinnherad Husflidslag arrangerer strikkekafè på Gry Helges, Husnes tysdag 7/2 kl 19.00. "Ein blå tråd" frå Mauranger kjem med garn, oppskrifter og inspirasjon. Alle er velkomne!

Kvinnherad Husflidslag

eid 11.00: Totland.

Gudsteneste m/nattverd.

husnes 11.00: Håland.

Gudsteneste.

ÅKra 11.00: Kringlebotten.

Gudsteneste m/nattverd.

Varm middag rett heim

Rengjøring

Kvinnherad KrF søndag 5/2 kl 19.30 9 år kr 90,-og 100,Filmar som kjem:

Norgespremiere 10/2, 12/2: «Lego-Batman».

Norgespremiere 10/2, 12/2: «Fifty Shades Darker».

www.kulturhuset-husnes.no

har årsmøte onsdag 8. februar kl 18.00 i Kvinnherad Vekstbedrift (AFA), Uskedalen. Årsmøtetalar: Torill S. Nyborg. Vanlege årsmøtesaker.

Enkel servering – vel møtt!

Styret

Søral Pensjonistforening

avholder årsmøte på GOLF­huset, Risnes, torsdag 09.02.2017 kl 18.00.

Vanlige årsmøtesaker. Sakspapirer foreligger på møtet. AMIGOS deltar ved åpningen. Velkommen!

Styret

Måneskinstur til Aterstad

Årsmøte

i Husnes Helselag torsdag 2. mars kl 19.00 i Røde Kors-huset, Husnes.

Vanlege årsmøtesaker.

Forslag må vera styret i hende innan 23/2.

Styret

Kvinnherad mållag

Årsmøte

onsdag 8. februar 2017 kl 19.00.

Stemneplassen i Uskedalen.

• Årsmøtesaker • Val av utsendingar til Fylkesårsmøte • Målblomen 2017 • Målbruk og språkrøkt v/rådmann Odd Ivar Øvregård Enkel servering.

Styret

Besøk oss på Fjesboka facebook.com/kvinnheringen

torsdag 9/2. Start ved Landa kl 17.30. Servering av varm drikke i hytta til Astrid og Rune. Ta med eventuell niste. Alle velkomne.

Arr. Omvikdalen Bygdekvinnelag

Flymisjonen

Etiopiamisjonær Helgi Hrobjartson talar på Husnes bedehus søndag 5. februar kl 19.00. Det blir kollekt til Flymisjonen.

Du er hjarteleg velkommen!

«Syng med oss»

Minner om «Syng med oss» på Husnestunet onsdag 8. februar kl 16.00. Vel møtt!

Kvinnherad Røde Kors Omsorg Besøksteneste

Pinsemenigheten Sion Husnes

Du er velkommen til møte søndag 5/2 kl 12.00. Vi får besøk av Svein Nordvik m/team som talar, spelar og syng.

Seniortreff på bedehuset Zoar

Vi utfører ulike byggevirksomheter raskt og med høy kvalitet: Snekkerarbeid og taktekking ­ maling ­ tak, vegg og gulvflater ­ renovering.

Aiste, tlf. 968 65 120 Nemis, tlf. 968 65 116

Autorisert fotterapeut

Kontakt oss på tlf.: 416 90 425 Eller bruk kontaktskjema på www.dill.as Frist for påmelding: Mandag 20. februar.

«Jentene på Dill»

/til sals

Annonseprisar Marknadsplassen

Vonde bein? Nedgrodde negler, torner/ilker, vorter, hard hud.

Diabetesfordjupning. Sel gåvekort!

Har kveldsope! Ring Ingunn Vågen, Husnestunet tlf. 934 46 821

Har du ikke tid til å rengjøre huset ditt eller kontoret? Vi utfører alle renholdstjenester ­ Daglig og periodisk renhold­ Rengjøring etter bygging, reparasjoner og flytting Aiste, tlf. 968 65 120

Lan Bygg AS

Me tek på oss legging av flis og skifer, snekkerarbeid, taktekking, maling, tapetsering, renovering.

Arunas: 968 17 788, Rimas: 966 77 499

Reingjering

Treng de hjelp til reingjering, nedvask av kontorer etc.?

Vi tar enkle eller faste oppdrag.

Kontakt Jurgita på: Tlf. 966 94 804

Anjo fotterapi AS

Treng du fotbehandling, ring nå!

Ferie 10.02­18.02 Tlf. 930 99 727

Ledig for oppdrag Rubrikkannonsar (inntil 7 linjer) Ved Kontant betaling PRIVAT:

1 innrykk kr 150,3 innrykk kr 225,5 innrykk kr 300,Prisane er inkludert mva.

Faktureringsgebyr kr 50,BedRIfT: 1 innrykk kr 240,3 innrykk kr 360,5 innrykk kr 480,Prisane er eks. mva.

Fakturagebyr kr 50,Ekstra linje kr 10,- inkl. mva

Marknadsplass Ønskjer kjøpe

For slektsforskning Nemis bygg & renhold

Kvinnherad 19.30: Kringlebotten. Gudsteneste

med nattverd.

Byggmester Svein J. Furdal er ledig for oppdrag.

Tlf. 905 31 639

Ønskjer leige eigedom Ønskjer å leiga leilighet

i Sunde­Husnes­området frå 1. april.

Tlf. 400 57 735

ønskes kjøpt Gitle Sandvik: "Gards­ og slektssoge for Varaldsøy".

Tlf. 471 61 175

Til sals Kjøp varmepumpe nå!

Vi har: Panasonic, LG, Haier, Toshiba, Fujitsu, Daikin og Mitsubishi. Også luft til vann varmepumper. Prisar frå kr 14.990, inkl. standard montering, 9 mnd. bet.frist.

ENERGIKOMFORT AS, 5593 Skånevik. frode@energikomfort.no www.energikomfort.no Tlf. 903 63 602

Poteter Husnes

Knallgode mjølne KerrsPink­, Peik­, Pimpernell­, mandel­ og Astrix­ poteter (kokefaste) og gode ferske egg m.m. til sals laurdag 4/2 på Husnes v/ Byggern Teigen kl 09.30– 12.50. Tilbod: 5 kg gulrot kr 75,­, 5 kg kålrot kr 70,­. Norsk agurk kr 10,­ og kjempegode Elstereple mm. Uskedalen laurdag 11/2.

Ola Korsvik, tlf. 958 17 311

Stabburshaugen Borettslag

ønsker tilbud på utvendig vasking og beising av 10 tomannsboliger.

Tilbud til: Stabburshaugen Borettslag, Stabburshagen 36, 5460 Husnes For info: Willy, tlf. 996 40 114

ROSENDAL BYGG & VARME

Varmepumper frå Toshiba, Daikin, Mitsubishi, Fujitsu og Panasonic.

Også luft­vann. Pris inkl standard montering. Scandic solskjerming.

Knut tlf. 959 67 811 www.rosendalbv.no

Bil og sykkel til sals

2007 Peugeot SW407, km.stand 60.500, silver metallic, god bil.

Herresykkel, Shimano 6 gir, lite brukt.

Tlf. 917 94 941/53 47 50 07

Trelast og byggevarer

Din Leverandør av trelast og byggevarer.

Sandvoll Handel AS 53 47 05 00

Besøk Kvinnheringen på nett www.kvinnheringen.no

/ynskjer kjøpa

Velkommen til ein koseleg ettermiddag torsdag 9. februar kl 15.30.

Ord for dagen: Erleiv Matre. Song & musikk, opplesing, utlodding, kaffi og kaker. Ta gjerne med handarbeid. For skyss: tlf. 480 87 977

Har du vunne?

www.ladanse.no

Vinnarnummer denne veka: Har du nummeret 9539 på kalenderen har du vunne eit Kvinnheringen-krus.

Hugs! Sjekk nummera på begge sider av kalendaren!

Ta med kalenderen og kom innom, eller send/faks ein kopi av kalenderen.

5460 HUSNES

Vi er her når du treng oss www.ladanse.no Tlf 22 20 91 22

43

DØGNVAKT 53 48 00 33 www.bfn.no

44

annonsar

Fredag 3. februar 2017

Berre eitt

aBonnement

abonnerer du på papiravisa?

Då betalar Du kr 0,for tilgang til alle saker på nettavisa.

Du treng ikkje tinga ekstra abonnement (men du må registrera deg kostnadsfritt på kvinnheringen.no)

Registrer deg på www.kvinnheringen.no Står du fast? Ta kontakt på tlf.: 85 23 32 02 eller epost: abonnement@kvinnheringen.no

Kvinnheringen

Kvinnheringen

radio & tv

Fredag 3. februar 2017

45

Vi støtter kreftsaka – og pengane som skulle gått til trykk av avisa i dag går til Kreftforeininga.

FREDAG 3. FEBRUAR

06.35 Skattejegerne (r) 07.00 Det gode bondeliv (r) 07.30 NRK Nyheter 07.45 Politisk kvarter 08.00 NRK Nyheter 08.15 Torp (r) 08.45 Billedbrev (r) 08.55 30 svar (r) 09.00 NRK Nyheter 09.05 Det ville Patagonia (r) 10.00 NRK Nyheter 10.15 Munter mat (r) 10.55 V-cup langrenn.

Klassisk sprint, kvinner og menn. Direkte fra Pyeongchang, Sør-Korea. 12.40 NRK Nyheter 12.55 Best i verden (r). 13.25 NRK Nyheter 13.40 Vinterstudio Fra Lygna. 14.00 NM på ski.

Sprint fri teknikk, kvinner og menn. Direkte fra Lygna. 16.00 NRK Nyheter 16.10 Luftens erobrere (r) 17.00 NRK Nyheter 17.15 Svenske arkitekturperler (r) 17.20 Øyeblikk fra Norge Rundt 17.30 Oddasat 17.45 Tegnspråknytt Nyheter på tegnspråk. 17.50 V-cup hopp Skiflyging, kvalifisering. Direkte. Forts. på NRK2.

18.45 Distriktsnyheter 19.00 Dagsrevyen 19.30 Norge Rundt 19.55 Anno

(15) Norsk realityserie fra 2017. Lederen av mesterstykket har kommet fram til den store finalen av denne ukens enorme arbeid.

20.55 Nytt på Nytt

(4) Norsk underholdningsprogram fra 2017.

Gjester denne uken er Henrik Syse og Jonis Josef. Programleder: Bård Tufte Johansen.

21.25 Skavlan

(4) Norsk talkshow fra 2017.

22.25 Tause vitner

(4) Br. krimserie fra 2017. En far og sønn omkommer i en forferdelig bilulykke, og Nikki og Jack må arbeide sammen med en hevnlysten politibetjent.

23.00 Kveldsnytt 23.15 Tause vitner forts.

00.20 Musikkpionerene (r)

01.10 Eides språksjov (r) 01.50 The Resident Br./am. thrillerdrama fra 2011. 03.20 Sofa (r) 03.50 Team Bachstad i Indokina (r) 04.2005.14 Skavlan (r)

20.00: Norske talenter 05.30 Modern Family (r) 06.00 Parks and Recreation (r) 06.30 Nyhetene 06.55 God morgen Norge 10.00 God morgen Norge 12.00 Rom 123 (5) Norsk livsstilserie. 12.30 Kjære mamma (r) 13.00 Matkontrollen (r) 13.30 TV 2 hjelper deg (r) 14.00 Solsidan (r) 14.30 Solsidan (r) 15.00 Modern Family (r) 15.30 Modern Family (r) 16.00 Home and Away (r) 16.30 Home and Away (196) 17.00 Tid for hjem (r)

18.00 Sommerhytta (r)

(20) Norsk realityserie fra 2016.

18.30 Nyhetene 18.45 Været 18.50 Sportsnyhetene 19.00 Amatørenes mester (r)

06.00 Jessie 06.25 America's Funniest Home Videos (r) 06.50 Top 20 Funniest (r) 07.35 Christine (r) 08.00 Baby Daddy (r) 08.25 Cougar Town (r) 08.50 Christine (r) 09.15 Baby Daddy 09.40 Top 20 Funniest (r) 10.30 Ullared (r) 11.25 Morgan og OlaConny i USA (r) 12.25 4-stjerners middag (r) 13.25 Sinnasnekker'n (r) 14.25 The Big Bang Theory (r) 15.20 Cougar Town (r) 15.45 America's Funniest Home Videos (r) 16.15 Friends (r) 17.15 Two and a Half Men (r) 18.05 The Big Bang Theory (r) 19.00 Brannstasjonen 19.30 America's Funniest Home Videos 20.30 Typisk deg med Petter Schjerven (r) 21.30 Ullared (r) 22.30 The Graham Norton Show. Br. talkshow fra 2016. 23.45 CSI (r). Am. krimserie. 00.40 Castle (r) 01.40 Special Victims Unit (r) 02.30 CSI: NY (r) 03.15 48 timer (r) 04.05 Golden Boy 04.50 Body of Proof (r) 05.35-06.00 Happy Endings (r)

05.15 Dr. Phil (r) 06.00 Nanny (r) 06.30 Dr. Phil (r) 07.30 Masterchef USA (r) 08.30 Ellen DeGeneres Show (r) 09.20 Dr. Phil (r) 10.15 NCIS (r) 11.10 Bones (r) 12.05 Ellen DeGeneres Show 13.00 The Real Housewives of Beverly Hills (r) 14.00 Sex og singelliv (r) 14.30 MasterChef Danmark (r) 15.30 Masterchef USA (r) 16.30 Svenske Hollywoodfruer (r) 17.30 Luksusfellen (r) 18.30 Eventyrlig oppussing (r).

Norsk oppussingsserie fra 2015.

19.30 Junior Masterchef USA (r).

Am. realityprogram fra 2016.

20.30 How I Met Your Mother (r).

Am. komiserie fra 2012. 21.00 American Pie: Reunion. Am. komedie fra 2012. 23.20 Fun with Dick and Jane. Am. komedie fra 2005. 01.15 Spill uten nåde.

Am. actionkomedie fra 2005.

03.10 Bones (r) 03.55 MasterChef Danmark (r) 04.40-05.30 Luksusfellen (r)

(2) Norsk humorprogram fra 2017.

20.00 Norske talenter

(7) Norsk underholdningsprogram fra 2016.

Det er duket for både sang som virkelig jazzer opp stemningen og en verdenspremiere i «Norske talenter», i en sending som byr på både overraskelser og underholdning. Programleder: Solveig Kloppen.

21.00 Nyhetene 21.20 Været 21.25 Sportsnyhetene 21.40 Norske talenter forts.

22.15 Senkveld med Thomas og Harald (1) Norsk talkshow fra 2017.

23.20 Senere med Tørnquist

(1) Norsk talkshow. Programleder Einar Tørnquist og hans høyre hånd, Gunhild Dahlberg, i fri utfoldelse med kjente gjester i studio.

23.50 A Most Wanted Man

Br./am. thriller fra 2014. I rollene: Philip Seymour Hoffman, Rachel McAdams, Willem Dafoe. Regi: Anton Corbijn.

02.15 House of Secrets Am. dramathriller fra 2014. Regi: Kevin L. Powers. 03.50 Globe Trekker (r) 04.50-06.00 Globe Trekker (r)

19.30 Nowhere Boys 19.55 Sofa (r) 20.25 Team Bachstad i Indokina (r) (4) Norsk dokumentarserie fra 2016.

20.55 Unge lovende (r) (3) Norsk dramaserie.

Nenne blir invitert i et spennende møte av noen som har lest kronikken hennes.

21.25 Unge lovende (r) (4) Norsk dramaserie.

21.55 Svart humor (r) (4) Norsk underholdningsprogram fra 2017.

22.25 Valkyrien (r) 23.10 På sjekker'n (r) Br. realityserie.

23.55 Standup med John Bishop (r) 00.40 Game of Thrones (r) 01.40 Game of Thrones (r) 02.45 Hitlåtens Historie (r) 03.10-03.39 Nowhere Boys (r)

06.30 Sarah og Kvakk (r) 06.40 Brillebjørn 06.45 Her bor Daniel Tiger 07.00 Det lille spøkelset Laban (r) 07.05 Waldemar og vennene hans (r) 07.10 Mikkel og Klara (r) 07.20 Stella og Sam (r) 07.30 Elias (r) 07.45 Masha og Mishka (r) 07.55 Flaskepost fra Stillehavet (r) 08.05 Fagerpels Hotell (r) 08.15 Diverse sendinger 17.15 Nysgjerrige Nils (r) 17.30 Sarah og Kvakk (r) 17.40 Brillebjørn (r) 17.45 Her bor Daniel Tiger (r) 18.00 Leiketid 18.05 Romling (r) 18.15 Pingu (r) 18.20 Kodetropp O (r) 18.35 Alvin og gjengen (r) 18.45 Annedroidene (r) 19.10 Rallskanken (r) 19.20-19.29 Supernytt

06.00 Morgensending 08.40 Unge mødre (r) 09.10 Unge mødre (r) 09.40 Hundehviskeren (r) 10.35 Ungkarskvinnen (r) 12.25 Slankekrigen (r) 13.25 Gossip Girl (r) 14.25 Ugly Betty (r) 15.25 Sofias engler (r) 16.25 Millionær søker kjæreste (r) 17.25 Kakekrigen (r) 18.25 Sinnasnekker'n Sverige (r) 19.25 Friends (r) 19.55 Friends (r) 20.30 Victoria's Secret Fashion Show (r) 21.30 Sweet November Am. romantisk komedie fra 2001. (11 år) 24.00 Millionær søker kjæreste (r) 01.00 Forsvunnet 02.00 Sofias engler (r) 03.00 Slankekrigen (r) 03.45 The Face UK (r) 04.35 Nattsending

05.20 Morgensending 10.25 Fraktekrigen (r) 10.55 Fraktekrigen (r) 11.25 Ødemarkens menn (r) 12.20 Ødemarkens menn (r) 13.15 Alarm 112 – På liv og død (r) 14.15 Alarm 112 – På liv og død (r) 15.10 Alarm 112 – På liv og død (r) 16.10 Alarm 112 – På liv og død (r) 17.10 Besatt av bil (r) 17.40 American Ninja Warrior (r) 18.40 Top Gear: Ambitious but Rubbish (r) 19.45 Louis Theroux: Beware of the Tiger (r) 21.00 Mission Impossible 2 Am. actionthriller fra 2000. (15 år) 23.30 Arrow 00.25 60 Days In (r) 01.20 Nattsending

06.00 Morgensending 13.00 Kongen av Queens (r) 14.00 How I Met Your Mother (r) 14.30 How I Met Your Mother (r) 15.00 Whose Line Is It Anyway? (r) 15.30 Whose Line Is It Anyway? (r) 16.00 Simpsons (r) 16.30 Simpsons (r) 17.00 Kongen av Queens (r) 17.30 Kongen av Queens (r) 18.00 Hundepatruljen Oslo (r) 19.00 Storage Hunters (r) 19.30 Storage Hunters (r) 20.00 Simpsons (r) 20.30 Simpsons (r) 21.00 People Behaving Badly 21.30 24 timer i varetekt 22.30 The Express Am. drama fra 2008.

01.15 Nattsending

©Universum

20.55: Nytt på Nytt

07.50 Derrick (r) 08.50 Korleis mette 10 milliardar (r) 09.45 Oddasat – nyheter på samisk (r) 10.00 Distriktsnyheter (r) 12.30 Debatten (r) 13.30 Mitt London (r) 14.00 Urix (r) 14.20 Gull på markedsplassen 15.20 Ei verd av fargar (r) 16.05 Med hjartet på rette staden (r) 17.00 Derrick (r) 18.00 Dagsnytt atten 18.40 Vcup hopp. Direkte fra Oberstdorf.

Forts. fra NRK1. 19.00 FBI redder høna (r) 19.30 Insekter som middag (r) 20.45 Inn i vårt mørke hus (r) 21.00 NRK Nyheter 21.10 I Larsens leilighet (r) 21.40 Slik ble de Beatles 22.30 Milk. Am. biografisk drama fra 2008. 00.35 Walkabout (r) 01.15 Morgondagens mat (r) 02.05 Oddasat – nyheter på samisk (r) 02.20 Distriktsnyheter Østlandssendingen (r) 02.35 Distriktsnyheter Østfold (r) 02.45 Distriktsnyheter Østnytt (r) 03.00 Distriktsnyheter Østafjells (r) 03.15-04.48 Distriktsnyheter (r)

46

radio & tv

Kvinnheringen

Fredag 3. februar 2017

LØRDAG 4. FEBRUAR

06.25 V-cup langrenn 15 km fellesstart med skibytte, kvinner. Direkte fra Pyeongchang.

07.25 Best i verden (r). Curlingeventyret. Norsk dokumentarserie fra 2016. 07.55 V-cup langrenn 30 km fellesstart med skibytte, menn.

09.30 V-cup langrenn Sammendrag av 15 km fellesstart, kvinner. 09.55 V-cup kombinert.

Hopp. Direkte fra Pyeongchang. 10.45 V-cup langrenn Sammendrag av 30 km fellesstart, menn. 11.50 Vinterstudio Fra Lygna. 12.00 NM på ski 15 km fellesstart med skibytte, kvinner. Direkte fra Lygna. 13.15 Vinterstudio Fra Lygna. 13.30 NM på ski 30 km fellesstart med skibytte, menn. 15.15 V-cup kombinert. 10 km langrenn. Pyeongchang. 15.45 V-cup hopp Skiflyging. Direkte. 17.45 Sport i dag

19.00: Truls – Oppdrag Norge 06.00 TV 2 Junior Barne-TV. 06.01 Jeg er Eloise (10) Am. animasjonsserie fra 2006. 06.23 Pokemon 06.44 Heroes of the City 07.00 Lego-filmen The Lego Movie. Am. animert familieeventyr fra 2014. 09.00 Bonanza (r) 10.00 Bonanza (r) 11.00 Globe Trekker (r) 12.00 Solsidan (r) 12.25 Bolighjelpen (r) 13.20 Remember Me Am. romantisk drama fra 2010. I rollene: Robert Pattinson, Emilie de Ravin. Regi: Allen Coulter. (11 år) 15.30 Hver gang vi møtes (r) 16.30 Hver gang vi møtes (r) 17.00 Norske talenter (r)

19.00 Lørdagsrevyen 19.45 Lotto

18.00 Norske talenter forts. (r) 18.30 Nyhetene 18.45 Været 18.50 Sportsnyhetene 19.00 Truls – Oppdrag Norge (r)

19.55 Mesternes mester

20.00 Hver gang vi møtes

(5) Trekning av ukas sju rette tall og Joker.

(4) Norsk underholdningsserie. Dagens tema er fokus, og nå gjelder det å holde hodet kaldt og ikke la seg stresse av omgivelsene.

20.55 Presten

(4) Norsk komiserie fra 2016. Bjarte må gå med sitt aller første dødsbudskap, men er kanskje ikke fullt så tydelig som han burde.

21.25 Lindmo

(3) Norsk talkshow fra 2017.

22.25 Muitte mu – Husk meg

(3) Norsk underholdningsprogram. Øystein Dolmen turnerte land og strand rundt som den ene halvdelen i duoen Knutsen og Ludvigsen.

23.05 Kveldsnytt 23.20 Sofa (r)

(2) Norsk underholdningsserie fra 2016.

23.50 Kvinnen i mitt liv

Norsk komedie fra 2003. Regi: Alexander Eik. (7 år) 01.20 Team Bachstad i Indokina (r) 01.50 Mesternes mester (r) 02.50-05.10 Anno (r)

(3) Norsk underholdningsserie.

(9) Norsk underholdningsprogram. Margaret Berger (31) ble kjent som artist allerede som 18-åring da hun kom på andreplass i Idol i 2004.

21.00 Nyhetene 21.15 Været 21.20 Sportsnyhetene 21.40 Hver gang vi møtes

(10) Norsk underholdningsprogram. Margaret Berger (31) ble kjent som artist allerede som 18-åring da hun kom på andreplass i Idol i 2004.

22.15 Gullfisken 2016

Norsk prisutdelingsshow fra 2017. Programleder: Henriette Steenstrup.

23.20 Shutter Island

Am. thrillerdrama fra 2010. I rollene: Mark Ruffalo, Leonardo DiCaprio, Ben Kingsley.

Regi: Martin Scorsese. (15 år) 02.05 Senkveld med Thomas og Harald (r) 03.10 Senere med Tørnquist (r) 03.40-05.10 American Idol (20)

19.30 Nytt på Nytt (r) (4) Norsk underholdningsprogram fra 2017. Gjester denne uken er Henrik Syse og Jonis Josef.

20.00 Standup med John Bishop (r) (5) Br. underholdning.

20.45 Hva feiler det deg? (r) (5) Norsk underholdningsserie fra 2017.

Hvorfor ble Lars Martin (25) så svimmel, mens Rikke (22) fikk vondt i magen?

21.25 The Five-Year Engagement Am. romantisk komedie fra 2012. Regi: Nicholas Stoller. (11 år) 23.25 Sofa (r) (2) Norsk underholdningsserie fra 2016.

23.55 Presten (r) 00.25 Unge lovende (r) 00.55 Nattsending

06.00 Top 20 Funniest (r) 06.50 Jessie (r) 07.15 America's Funniest Home Videos (r) 08.30 71° nord (r) 09.45 Alt til salgs (r) 10.45 Friends (r) 13.10 Two and a Half Men (r) 15.25 America's Funniest Home Videos (r) 16.30 Sinnasnekker'n (r) 17.30 Ullared (r) 18.30 Typisk deg med Petter Schjerven (r). Norsk underholdningsprogram fra 2016. 19.30 Aamodt og Kjus på bortebane (r).

Norsk realityserie fra 2017.

20.30 Neste sommer (r). Norsk komiserie. Det har blitt stjålet flere fritidsbåter de siste ukene, og Per Ivar melder seg frivillig som bryggevakt. 21.30 Pirates of the Caribbean: Dead Man's Chest. Am. actioneventyr fra 2006. 00.15 James Bond i Japan. Br. actioneventyr fra 1967.

02.40 The Graham Norton Show (r) 03.55 Major Crimes (r) 04.40 Quantico (r) 05.30-06.00 Happy Endings (r)

06.30 Sarah og Kvakk (r) 06.40 Brillebjørn 06.45 Her bor Daniel Tiger 07.00 Ridder Mikkel (r) 07.10 Lille Prinsesse (r) 07.25 Zack & Quack (r) 07.35 Sol, snart seks 07.40 Katten med hatten (r) 07.55 Brannmann Sam (r) 08.05 Molang (r) 08.10 Diverse sendinger 16.45 Binnabánnas (r) 16.50 Teletubbies (r) 17.00 Binnabánnas (r) 17.05 Teletubbies (r) 17.15 Nysgjerrige Nils (r) 17.30 Sarah og Kvakk (r) 17.40 Brillebjørn (r) 17.45 Her bor Daniel Tiger (r) 18.00 Diddi 18.05 Fagerpels Hotell 18.20 Sangfoni 18.30 Labyrint 19.00 Trio – Keplerdiamantene (r) 19.25-19.29 Leon – savannens skrekk (r)

06.00 Morgensending 10.40 Unge mødre (r) 11.10 Unge mødre (r) 11.40 Unge mødre (r) 12.10 Sinnasnekker'n Sverige (r) 13.10 Sinnasnekker'n Sverige (r) 14.10 Sinnasnekker'n Sverige (r) 15.10 Sinnasnekker'n Sverige (r) 16.10 Sinnasnekker'n Sverige (r) 17.15 Ungkarskvinnen (r) 19.00 iZombie 20.00 Insider FEM (r) 21.00 10 ting jeg hater ved deg Am. romantisk komedie fra 1999. (11 år) 23.00 Hope Springs Am. romantisk komedie fra 2003. (15 år) 00.55 The Vampire Diaries 01.55 How to Get Away with Murder (r) 02.55 Motehuset DVF (r) 03.40 Nattsending

05.30 Nanny (r) 06.30 Ellen DeGeneres Show (r) 07.20 Dr. Phil (r) 09.00 Supersize VS. Superskinny (r) 10.05 Ellen DeGeneres Show (r) 12.05 The Real Housewives of Beverly Hills (r) 17.05 Parneviks (r) 18.10 The Real Housewives of Dallas. Am. realityserie fra 2016. Cary er vertinne for et veldedighetsarrangement der Brandi og Stephanies oppførsel setter LeAnnes sinne i kok. 19.15 Karate Kid II. Am. drama fra 1986. 21.30 Fury.

Br./kin./am. krigsdrama fra 2014. 00.15 The Kingdom.

Am./ty. actionthriller fra 2007.

02.20 Jarhead. Am. krigsdrama fra 2005. 04.20-05.05 Parneviks (r)

05.10 Morgensending 09.25 Alligatorjegerne (r) 10.25 Fraktekrigen (r) 10.50 Fraktekrigen (r) 11.20 Fraktekrigen (r) 11.50 Fraktekrigen (r) 12.15 Fraktekrigen (r) 12.45 Fraktekrigen (r) 13.15 Fraktekrigen (r) 13.45 Fraktekrigen (r) 14.10 Fraktekrigen (r) 14.40 Fraktekrigen (r) 15.10 Besatt av bil (r) 15.30 Besatt av bil (r) 16.05 Besatt av bil (r) 16.40 Ax Men: Logged and Loaded (r) 17.40 Top Gear: Ambitious but Rubbish (r) 18.45 Louis Theroux: Law & Disorder in Johannesburg (r) 20.00 MacGyver 21.00 Mission Impossible 3 Am./ty. action fra 2006. (15 år) 23.30 Swordfish 01.25 Nattsending

06.00 A-Team (r) 06.50 Sin City Motors (r) 07.40 Cheers (r) 08.05 Community (r) 08.35 Community (r) 09.00 Seinfeld (r) 11.30 How I Met Your Mother (r) 12.30 West Texas Investors Club 14.30 Storage Hunters (r) 16.30 Håndball: EHF Champions League Larvik – Midtjylland.

19.00 Whose Line Is It Anyway? (r) 19.30 Whose Line Is It Anyway? (r) 20.00 Simpsons (r) 20.30 Simpsons (r) 21.00 Almost Genius (r) 21.30 Nattpatruljen New Orleans (r) 22.30 Gridiron Gang Am. drama fra 2006.

(11 år) 01.10 Ringenes herre – Atter en konge 04.35 Nattsending

©Universum

22.25: Muitte mu – Husk meg

08.15 Derrick (r) 09.15 Oddasat – nyheter på samisk (r) 09.30 Distriktsnyheter (r) 12.00 Norge Rundt (r) 12.25 Studio Sápmi (r) 12.55 V-cup hopp. Kvinner. Direkte fra Hinzenbach, Østerrike.

14.30 Inn i vårt mørke hus (r) 14.45 Insekter som middag (r) 16.00 Korleis mette 10 milliardar (r) 16.55 Mitt yrke 17.00 Kunnskapskanalen (r) 17.45 Kunnskapskanalen 18.00 Torp (r) 18.30 Eides språksjov (r) 19.10 Morgondagens mat (r) 20.00 Hovedscenen 21.30 Best i verden (r). Norsk dokumentarserie som gir deg de vakreste minnene, de sterkeste følelsene og fineste historiene sport kan by på. 22.00 V-cup fristil. Slopestyle, kvinner og menn. Direkte fra Mammoth, USA. 23.45 King Kong.

Newz./am./ty. actioneventyr fra 2005. 02.45-03.44 Skavlan (r)

SØNDAG 5. FEBRUAR

22.15: Happy go lucky

06.40 Muitte mu – Husk meg (r) 07.20 Norge Rundt (r) 07.45 Eides språksjov (r) 08.25 FBI redder høna (r) 08.55 Mesternes mester (r) 09.55 V-cup kombinert. Hopp. Direkte fra Pyeongchang. 10.50 Vinterstudio Fra Lygna.

10.55 V-cup langrenn. Lagsprint fri teknikk, kvinner og menn. Direkte fra Pyeongchang.

11.45 Vinterstudio Fra Lygna. 12.15 NM på ski.

Stafett kvinner. Direkte fra Lygna. 13.15 Vinterstudio Fra Lygna. 13.30 NM på ski. Stafett menn. Direkte fra Lygna. 14.55 V-cup hopp. Skiflyging. Direkte fra Oberstdorf. 16.45 Sport i dag Høydepunkter fra dagens øvelser.

05.10 Blindspot (r) 06.00 TV 2 Junior Barne-TV. 06.01 Mia Barneprogram. 06.10 Prinsesse Lillefe Ty. animasjonsserie. 06.23 Ninjago Da. animasjonsserie. 06.45 Mot i brøstet (r) 07.15 Mot i brøstet (r) 07.50 Mot i brøstet (r) 08.25 Mot i brøstet (r) 09.00 Bonanza (r) 10.00 Bonanza (r) 11.00 Gullfisken 2016 (r) 12.05 Solsidan (r) 12.30 Amatørenes mester (r) Norsk humorprogram fra 2017. 13.30 Amatørenes mester (r) Norsk humorprogram fra 2017.

14.30 Farmen kjendis (r) 15.30 Farmen kjendis (r) 16.00 Farmen kjendis (r) 17.00 Farmen kjendis (r)

18.30 Newton

18.00 Farmen kjendis (r)

19.00 Søndagsrevyen 19.45 Sportsrevyen 20.15 Hvem tror du at du er?

18.30 Nyhetene 18.45 Været 18.50 Sportsnyhetene 19.00 Øya (r)

Når hakkespetten banker løs på et tre med nebbet sitt er det enorme g-krefter i spill.

(6) Norsk dokumentarserie. Popartist Bertine Zetlitz graver i oldemorens og tippoldemorens historie.

21.15 Valkyrien

(7) Norsk dramathrillerserie fra 2016. Ravn får en gledelig overraskelse, men samtidig et enormt forklaringsproblem.

22.00 Innafor

(2) Kjøp meg. Norsk dokumentarserie fra 2016. Har moderne teknologi og den seksuelle frigjøringen gjort det enklere og mer fristende å selge seksuelle tjenester?

22.40 BroShow (r) 23.00 Kveldsnytt 23.15 Presten (r) 23.45 Hva feiler det deg? (r) 00.25 Mesternes mester (r)

01.25 Nord Norsk drama fra 2009. I rollene: Anders Baasmo Christiansen, Kyrre Hellum, Marte Aunemo. (11 år) 02.40 Muitte mu – Husk meg (r) 03.20 Lindmo (r) 04.20-05.13 Arvingane (r)

06.00 Top 20 Funniest (r) 06.50 Jessie (r) 07.45 America's Funniest Home Videos (r) 08.40 71° nord (r) 09.55 Friends (r) 12.10 Two and a Half Men (r) 14.30 Brille (r) 15.30 America's Funniest Home Videos 16.30 4-stjerners middag (r) 20.30 Aamodt og Kjus på bortebane (r). Norsk realityserie fra 2017. 21.30 Åndenes makt (r). Norsk underholdningsserie. 22.30 Dødens tjern (r). Norsk realityserie fra 2016. 23.30 Major Crimes. Am. krimserie.

Major Crimes-teamet finner et oppstykket og forkullet lik i grillgropen i L.A. 00.25 Quantico.

Am. dramaserie fra 2016. Harry er fortsatt skeptisk til Alex og Ryan, og han er fast bestemt på å finne ut mer om planen deres, mens Leon får et spesialoppdrag av Owen. 01.20 The Company Men. Br./am. drama fra 2010.

03.15 Special Victims Unit (r) 04.50 The Tomorrow People 05.35-06.00 Happy Endings (r)

05.05 Supersize VS. Superskinny (r) 06.00 Nanny (r) 06.30 Ellen DeGeneres Show (r) 07.20 Dr. Phil (r) 09.00 Supersize VS. Superskinny (r) 09.55 Ellen DeGeneres Show (r) 11.50 The Real Housewives of Dallas (r) 12.50 Superoppusserne (r) 16.50 Hellstrøms kjøkken (r) 19.00 Boligjakten (r). Norsk livsstilsserie fra 2017. 20.00 Luksusfellen (r).

Norsk livsstilsserie fra 2017.

Pengene strekker ikke til og kredittgjelden har nådd svimlende høyder. 21.00 Bruder i krig. Am. komedie fra 2009. 22.50 This Is Us (r). Am. komiserie fra 2016.

Første episode av en forfriskende ærlig og tankevekkende serie, der hovedpersonenes veier og livshistorier krysses og sammenfiltres på underlig vis. 00.50 Karate Kid II. Am. drama fra 1986. 03.0005.10 Fury. Br./kin./am. krigsdrama fra 2014.

(23) Norsk realityserie fra 2017.

(5) Norsk realityserie fra 2016.

20.00 Farmen kjendis

(24) Norsk realityserie fra 2017. Førstekjempen skal velge andrekjempe, og mener at den som blir valgt ikke fortjener en plass i finaleuken.

21.00 Nyhetene 21.20 Været 21.25 Sportsnyhetene 21.45 Farmen kjendis

(25) Norsk realityserie fra 2017.

22.15 Happy go lucky

(5) Norsk dokumentarserie fra 2017. Ida føler at alle har et talent eller noe de er gode på, men at hun selv har ikke det.

22.45 Hver gang vi møtes (r)

(9) Norsk underholdningsprogram.

00.20 Farmen kjendis (r)

(24) Norsk realityserie fra 2017.

01.50 Grey's Anatomy (r) 02.40 Madam Secretary (r) 03.30-05.05 American Idol (21) Am. underholdningsprogram fra 2015.

19.30 Sofa (r) (2) Norsk underholdningsserie fra 2016.

20.00 Presten (r) (4) Norsk komiserie fra 2016.

20.30 Nytt på Nytt (r) (4) Norsk underholdningsprogram fra 2017. Gjester denne uken er Henrik Syse og Jonis Josef.

21.00 Det aller verste – fra ikke gjør dette hjemme (6) Norsk underholdningsprogram fra 2016.

21.30 Milk Am. biografisk drama fra 2008. I rollene: Sean Penn, Emile Hirsch, Josh Brolin.

Regi: Gus Van Sant.

(11 år) 23.35 Svart humor (r) 00.05 Valkyrien (r) 00.50 Nattsending

06.30 Sarah og Kvakk (r) 06.40 Brillebjørn 06.45 Her bor Daniel Tiger 07.00 Dyrestien 64 (r) 07.10 Rorri Racerbil (r) 07.20 Prinsessen (r) 07.25 Petter Kanin 07.40 Tre Fu Tom 08.00 Klart eg kan (r) 08.10 Yakari (r) 08.25 Sauen Shaun (r) 08.30 Fride på skipet (r) 08.45 Robin Hood, rampestreker i Sherwoodskogen (r) 09.00 Diverse sendinger 16.50 ieZár (r) 17.00 ieZár (r) 17.15 Nysgjerrige Nils (r) 17.30 Sarah og Kvakk (r) 17.40 Brillebjørn (r) 17.45 Her bor Daniel Tiger (r) 18.00 Albert Åberg (r) 18.15 Molang (r) 18.20 Bestemor og bestefar 18.30 Newton 19.00-19.30 Rubens øy (r)

06.15 Morgensending 08.30 Hundehviskeren (r) 09.25 Lagerskattene (r) 10.20 Victoria's Secret Fashion Show (r) 11.10 Unge mødre (r) 11.50 Unge mødre (r) 12.20 Unge mødre (r) 12.55 Unge mødre (r) 13.25 Unge mødre (r) 14.00 The Shaggy Dog Am. familiekomedie fra 2006.

16.00 Fødeavdelingen Norge (r) 17.00 Kakekrigen (r) 18.00 Kakekrigen (r) 19.00 Kakekrigen (r) 20.00 Kakekrigen (r) 21.00 Elsk meg igjen Am. romantisk drama fra 2012.

23.05 Fredsmegleren Am. actiondrama fra 1997. (15 år) 01.35 Once Upon a Time 02.35 iZombie (r) 03.25 Code Black (r) 04.10 Nattsending

05.10 Morgensending 10.15 Ødemarkens menn (r) 11.10 Ødemarkens menn (r) 12.00 Ødemarkens menn (r) 12.55 Ødemarkens menn (r) 13.50 Ødemarkens menn (r) 14.45 Special Forces: Ultimate Hell Week (r) 15.45 Special Forces: Ultimate Hell Week (r) 16.50 Top Gear: Ambitious but Rubbish (r) 17.55 Top Gear: Ambitious but Rubbish (r) 19.00 Oslo brenner (r) 20.00 Butikktyv og stolt av det (r) 21.00 Rødt hav Am. thriller fra 1995.

(15 år) 23.15 Homeland (r) 00.15 Kriminelle hemmeligheter (r) 01.15 Nattsending

06.00 Morgensending 13.30 Nitro Circus Crazy Train Am. realityserie fra 2015.

14.30 Nitro Circus Crazy Train Am. realityserie fra 2015.

15.30 Storage Hunters (r) 16.00 Storage Hunters (r) 16.30 Storage Hunters (r) 17.00 Storage Hunters (r) 17.30 Storage Hunters (r) 18.00 Geeks Who Drink (r) 18.30 Geeks Who Drink (r) 19.00 Simpsons (r) 19.30 Simpsons (r) 20.00 Almost Genius (r) 20.30 Whose Line Is It Anyway? (r) 21.00 The Simpsons 21.30 The Goldbergs 22.00 Kevin Can Wait 22.30 Superbowl LI: Atlanta Falcons-New England Patriots Am. fotball fra 2017.

05.00 Nattsending

©Universum

20.15: Hvem tror du at du er?

08.30 Debatten (r) 09.30 Korleis mette 10 milliardar (r) 10.25 Datoen (r) 11.25 Lindmo (r) 12.25 V-cup kombinert. 10 km langrenn. Direkte fra Pyeongchang. 13.00 V-cup hopp.

Kvinner. Direkte fra Hinzenbach.

14.30 Anno (r) 15.30 Skavlan (r) 16.30 Norge rundt og rundt (r) 16.55 Hovedscenen (r) 18.25 Mitt yrke. Norsk dokumentarserie.

18.30 Åtte årstider (r). Dokumentarserie. 19.10 Kjøretøy fra den kalde krigen (r). Sv. dokuserie.

19.20 Spis – ikke kast (r). Kan. dokumentar fra 2014. 20.15 Utan mat og drikke (r). Norsk dokumentar. 21.00 NRK Nyheter.

Siste nytt fra NRKs nyhetsredaksjon. 21.10 Slik ble de Beatles (r). Am. dokumentar fra 2012.

22.00 R – Slå først, slå hardest.

Da. drama fra 2009. 23.40 Stemmene i hodet (r). Norsk dokumentarserie. 00.20 Tellus (r). Fi. dramaserie. 01.10-02.25 Insekter som middag (r)

Kvinnheringen

personalia

Fredag 3. februar 2017

Bursdagshelsing Ei bursdagshelsing med bilete koster kr 100,-. Fakturagebyr kjem i tillegg. Hugs fullt namn og fødselsdato på jubilanten og namn og adresse på avsender.

Velkommen til familiesio! Sida for det nære og kjære.

Her finn du familienytt, bursdagshelsingar, minneord, gamle bilete, nyfødde og nygifte. Med dette er du oppmoda om å senda inn bilete av nyfødde og nygifte. Send til annonse@kvinnheringen.no

Takk Takkeannonse koser kr 150,-.

Fakturagebyr kjem i tillegg.

Nyfødd Skriv fullt namn på den nyfødde, fødselsdato, foreldra sine namn, og helst kor barnet var fødd.

Nygift Skriv fullt namn på dei nygifte, dato og kor dei gifta seg, samt fotografen sitt namn.

Nyfødd/nygift er gratis.

u Gratulerer

VI STØTTAR KAMPEN MOT KREFT! Bernt Kaldestad fyller 95 år måndag 6. februar.

Dagen vert feira saman med næraste familie i helga.

Hjarteleg til lykke med dagen !

Beste helsing barn, svigerbarn, barnebarn m/følgje og oldebarn.

Trine Mai opsanger borgen Gratulerer så mykje med dagen den 2.februar. Du er verdens beste mamma, kåna og venn!

Helsing Eileen, Arvid, Torstein og Asbjørn.

u Takk Varmaste takk

Eg sender mi varmaste takk til alle som gledde meg på 100-årsdagen min med helsingar, blomar og besøk!

Valborg Eide Moe, Halsnøy

Frist for innlevering til familiesio måndagsavisa, fredag kl 11.00 onsdagsavisa, måndag kl 12.00 fredagsavisa, onsdag kl 12.00

AdA Irgens normAnn Ada Johanne e’ 60 (04.02) nokon trur du e’ 30.

Feiande flott, flagget til topps takk for at du er du, ei super besta og mormor.

ALLTID seier du JA, me roper i dag mange Hurra.

Me LIKAR deg.

Evig glade i deg.

Klem frå mann, barn, svigerbarn, barnebarn og bonusbarnebarn.

Tiril isdal TofTe - 9år Farmor og besse si go’jenta fyller 9 år laurdag 4. februar.

Ynskjer deg til lukka med dagen. Kjempeglade i deg!

Freshwater

u Nyfødde Alle nyfødde kvinnheringar burde bli avbilda på familiesio...

Veit du om nokon som burde få vera med? Send eit bilete og nokre ord.

W W W. N O RWAT E R . N O Kvinnheringen 248x181 2.indd 1

01.02.2017 12:26:36

Gratulerer Gratulasjonsannonse på familiesio Vi må ha med både føre- og etternamn på «jubilanten». Sjølve gratulasjonsteksten bør ikkje vera for lang. Vi ber om at bileta er av god kvalitet og nyare dato. Leverer du bileta elek­tronisk må dei vera i jpg-format.

Send oss bilete og tekst på e-post: annonse@kvinnheringen.no NB! Hugs rekningsadresse.

Du kan òg levere tekst og biletet til oss på vårt kontor i Lonabrotet på Husnes.

47

u Hydrotal SENTRALBORD:

53 48 21 30 REDAKSJONEN:

53 48 21 45 VAKTTELEFON:

53 48 21 31

u Vêret i Kvinnherad

2.2.2017 Valutakursar: Dollar: 8,22 kroner.

Euro 8,86 kroner.

Britiske pund 10,34 kr Baht 23,29 kroner LME-pris aluminium: 1.815 dollar per tonn.

ANNONSER:

u Sol og måne VÊRET I helga ser det ut til å bli enkelt og greitt vêr å melda: Overskya, men opphald – temperaturar frå tre til åtte grader. Svak vind frå aust, eller søraust.

53 48 21 35

u Fuck cancer

SOL & MÅNE 3. februar: Sola opp kl. 8.45, i sør kl.

12.51, ned kl. 16.58. Dagen har auka 2 t 18 min. frå vintersolsnu. Månen ned kl. 0.23, opp kl. 10.58, i sør kl. 18.13.

4. februar: Sola opp kl. 8.42, i sør kl.

12.51, ned kl. 17.00. Dagen har auka 2 t 23 min. frå vintersolsnu. Månen ned kl. 1.48, opp kl. 11.21, i sør kl. 19.07.

5. februar: Sola opp kl. 8.40, i sør kl.

12.51, ned kl. 17.03. Dagen har auka 2 t 28 min. frå vintersolsnu. Månen ned kl. 3.11, opp kl. 11.50, i sør kl. 20.03.

FLO OG FJØRE 3. februar: Flo 3.02 Fjøre 9.09 Flo 15.19 Fjøre 21.48

5. februar: Flo 4.57 Fjøre 11.25 Flo 17.27

4. februar: Flo 3.54 Fjøre 10.11 Flo 16.15 Fjøre 22.54

POSITIVE: Desse tre Bømlo-damene er glade for det nye tilbodet. F.v.: Ingebjørg Gjerdevik, Halldis Karin Hevrøy og Judit Seim Røksund.

EIN VIKTIG MØTEPLASS TRUDE AARSAND trude@kvinnheringen.no

u

For både kreftsjuke og pårørande er det fint å ha nokon å snakka uformelt med. Sunnhordland har fått to slike tilbod.

Takka vere initiativ og støtte frå Kreftforeningen, kombinert med ein god dose frivillig innsats i lokalmiljøet, har Sunnhordland nyleg fått «Treffpunkt Sunnhordland» og «Temakafé Sunnhordland». Det første er for born og unge mellom 6 og 16 år som har alvorleg sjukdom i familien, eller som har opplevd at nokon av dei nære har døydd.

Her møter dei andre som forstår sinnet, uroa, angsten og skuldkjensla som har så lett for å få grobotn når det skjer noko vondt i familien. Trygge vaksne syt for gode lyttetilhøve, men også for at borna skal ha det gøy med leik, spel og aktivitetar.

Dei møtest annakvar veke, og første treffet var 17. januar.

Uventa motstand

FRIVILLIGE: Driftige damer står bak tiltaket «Temakafé Sunnhordland», her representert ved (f.v.) Olga Nordal, Hilde Grindevik, Aslaug Skibenes, Trude Aamodt, Solveig Almås og Maren Hvidsten Lien.

«Temakafé Sunnhordland» er for kreftsjuke vaksne, pårørande og etterlatne. Her er opplegget at eit nytt tema skal takast opp kvar gong, og like viktig er det å skapa rom og tid for å snakka med kvarandre. Dette halvåret står seks temakveldar på programmet.

Kvinnheringen stakk innom på det aller første som var 26. januar på Stord rehabiliteringssenter i Lønningsåsen

på Leirvik. Rundt 30 personar møtte fram for å høyra Tone Gjelsvik Sellevold frå Kreftforeningen snakka om seinskadar og biverknader etter kreftbehandlingar.

Sellevold sette søkjelyset på fenomenet fatigue (vert uttalt fatig, med trykk på siste stavinga), som er ein inderleg trøyttleik mange får etter avslutta cellegiftkur og/eller stråling.

– Når både ein sjølv og andre trur ein berre skal vera glad og lykkeleg for endeleg å vera erklært frisk, så kan det koma svært overraskande på mange at gleda likevel ikkje er der, sa Sellevold til eit lyttande publikum.

Fatigue er altså ein vanleg tilstand å hamna i. Den gjer seg gjeldande ved at ein blir nedstemt, trøytt, kraftlaus og får svekt hugs. Å sova hjelper lite, her må ein ta tida til hjelp.

Positivt

Ingen kvinnheringar møtte til dette første treffet. Det kan skuldast at arrangøren hadde forsømt seg når det galdt tilpassing til båtrutene. Men mange andre i nærområdet hadde tatt turen, mellom andre tre blide Bømlo-damer.

– Det var litt tilfeldig at eg fekk vita om dette treffet i kveld, men jammen er eg glad for at eg fekk vita det, sa bømlingen Ingebjørg Gjerdevik.

– Lærte du mykje nytt?

– I grunnen ikkje, må eg vera ærleg å seia. Eg har vore gjennom så mykje at eg har høyrt om det meste før. Likevel er det svært nyttig med påminningar, og dessutan kjekt å treffa andre, sa Gjerdevik.

Dei to veninnene hennar er einige.

– Verkeleg eit positivt tiltak. Ein del nytt har eg lært i kveld, dessutan er det fint å kunna utveksla erfaringar med andre, sa Halldis Karin Hevrøy, som sjølv er råka av tilstanden fatigue.

– Det beste for meg er å møta andre i liknande situasjon, så dette tilbodet her ønskjer eg velkome. Dottera mi var på det første treffet for born og unge sist veke. Ho var kjempefornøgd og gler seg alt til neste treff, fortel Judit Seim Røksund.

Neste treffet for dei unge er tysdag 14. februar, medan dei vaksne som vil gå på «Temakafé» kan neste gong gjera det torsdag 23. februar.

Då er det kosthald som står på programmet.