Kwartaalblad 88 St Drentse Landschap by Uitgeverij Van Gorcum

Kwartaalblad dec. 2015

Doldersummerveld

Kwartaalblad van Stichting Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap Landschap Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postadres: Postbus Postbus 83 83 -- 9400 9400 AB AB Assen Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl e-mail: mail@drentslandschap.nl Website: www.drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Facebook: www.facebook.com/drentslandschap Bankrek. nr. NL33RABO0315832916 30.28.75.751 Redactie Redactie E.W.G. E.W.G. van van der der Bilt, Bilt, J.D.D. J.D.D. Hofman, Hofman, Colpa, J.G. S.S. van der Meer, m.m.v. H. Schipper enSchenkenberg H. Colpa Basisvormgeving van Mierop en B. ZoerAlbert Rademaker BNO, Annen Grafische productie Koninklijke van Annen Gorcum BV, Assen Vormgeving Albert Rademaker BNO, Omslag Doldersummerveld / foto: Eric Wanders Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen ISSN 1380-3263 Omslag Exoërkyl / foto: Geert de Vries Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. ISSN 1380-3263 De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt Overname van artikelen met bronvermelding niet noodzakelijk de opvattingen van Stichtingis toegestaan. De inhoud de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt Het Drentsevan Landschap. niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Het Landschap is een uitgave van Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap. Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein bezittingen activiteiten van uitgave de stichting. Het bladHet Het Drentseen Landschap is een van Stichting verschijnt viermaal per bij informatie het wisselen derdeseizoenen Drentse Landschap. Hetjaar, geeft over terrein en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad Landschap. Beschermer kan men worden door bijgevoegde verschijnt bij het wisselen seizoenen kaart in teviermaal vullen enper te jaar, verzenden. Minimaleder bijdrage € 17,50 en wordt gratis toegezonden beschermers van het per jaar. Beschermer voor het aan levende€ 400,– . Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde Als u Het Landschap extra Minimale wilt steunen dan kan dat kaart in teDrentse vullen en te verzenden. bijdrage € 17,50 op de volgende wijze:voor het leven € 400,– . per jaar. Begunstiger Periodieke gift InLandschap plaats vanextra of naast beschermersbijdraAls u Het Drentse wilt uw steunen dan kan dat ge. Ditvolgende is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare op de wijze: periodieke bijdrage, die u voor minimaal vijf jaar toezegt met een eenvoudige of naast een kosteloze onderhandse Periodieke gift notariële In plaats akte van of uw begunstigersbijakte van laatste is op te vragen bij belastingdrage. Ditschenking. is een voorDeze de inkomstenbelasting volledig aftrekdienst.nl en dient samen met kantoor van 5dejaar stichting te bare periodieke bijdrage, die uhet voor minimaal met een worden ingevuld. eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de en hogerteper jaar regelt en Drentse betaalt de stichting de akte. Het hoogte houden van Het Landschap. kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar te houden van Het Drentse Landschap. zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven Andere giften Indienaftrekbaar het totaalvoor van uw giften in enig jaar gaat, is het meerdere de inkomstenbelasting tot ten1% hoogste 10% van het drempelinkomen. zowel van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen. Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse testament begunstigen. Kerken zijn vrijgesteld van schenk- en erfbelasting, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten komt van deze Stichting Het Drentse Landschap en gunste Stichting Oude Drentse stichtingen. Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat gift, schenking of hierboven legaat geheel ten gunste komt Nadereuw inlichtingen over de vermelde mogelijke van dezevan stichtingen. vormen steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris. Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de Het Drentse Landschap stichting of bij uw notaris. Het Drentse Landschap

www.de12landschappen.nl

3 Eruitgelicht Eric van der Bilt 4 Doldersummerveld – Terreinbeschrijving Arend van Dijk en Hester van Dijk – Heinemeijer 9 Activiteiten eruitgelicht 10 Keep – Fauna Geert de Vries 13

Groen en fit

14 Bomenboek – Lezersaanbieding Hermien Haar 16

De baander – Boerenerfgoed Arnold Ruiter

Lemferdinge en het Friesche Veen – Wandelroute Bertus Boivin en Eric van der Bilt

20 Gagel – Flora Joan D.D. Hofman 22

Een bijzonder blijk van vertrouwen – Schenking Melle Buruma

WMD

Landmeters door het veen – Cultuurhistorie Egbert Brink

Kortweg

NPL

In/uit de politiek

De Provincie Drenthe bestaat als instituut 200 jaar.Ter gelegenheid hiervan is er een film over Drenthe gemaakt waarin een aantal geboren Drenten zich uitspreken over hun persoonlijke belevenis van onze provincie.Wat opvalt is dat zowel de ondernemer, de landbouwer als de wielrenster de schoonheid van ons Olde Landschap van onderscheidende waarde vinden. De betekenis van natuur en landschap wordt door allemaal vet onderstreept.Toch zien we sinds het begin van de crisis in 2008 dat de economie in onze provincie doorgaans een veel hogere plek op de agenda krijgt dan ecologie. Enerzijds is dat begrijpelijk want er moeten ook banen komen, maar anderzijds zou de waardering van het Drentse landschap meer aandacht verdienen. Drenthe wil vaak eerder op andere provincies lijken dan trots te zijn op haar eigen unieke karakter. Ook het beeld dat van de Drent wordt neergezet is veel te sterk gebaseerd op gemeenplaatsen. Persoonlijk herken ik die niet. Ik vind Drentse mensen tot de meest vrijzinnige Nederlanders behoren die ik ken. Zij kunnen opvallend goed en open met de grote vragen van het leven omgaan. In goed Drents zijn ze ‘down to earth’. Onlangs fietste ik met mijn vrouw in de prachtige kop van Drenthe. Haar viel op dat ze dit jaar nog geen enkele Vliegenzwam had gezien. Een paar dagen later stond in de krant dat het aantal Vliegenzwammen sinds 1999 met 66% was afgenomen. Als gevolg van de deken van stikstof, onder andere afkomstig van de veehouderij, die over ons land ligt. Zo dichtbij komt dus de voortdurende achteruitgang van ons milieu, de biodiversiteit.

Foto: Eric Wanders

Als Drents Landschap doen we ons best om onze provincie mooi te houden. Dat kunnen we niet alleen en daarom is er samen met alle andere Provinciale Landschappen van Nederland een wervingscampagne geweest.Verheugend is dat duizenden burgers zich inmiddels als nieuwe beschermer van één van de Provinciale Landschappen hebben aangemeld. Uw hulp blijft hard nodig dus help ons alstublieft om onze achterban groot te houden. Stimulerend is misschien om te weten dat u door beschermer van onze stichting te zijn ook deel uitmaakt van een grotere verbintenis tussen alle Provinciale Landschappen en daarmee ook landelijk uw steentje bijdraagt. Alvast heel hartelijk bedankt hiervoor!

Eric van der Bilt Directeur/bestuurder Het Drentse Landschap

Terreinbeschrijving

Dertig jaar onderzoek Doldersummerveld Een prachtige biografie van een bijzonder heideveld Arend van Dijk en Hester van Dijk-Heinemeijer*

Om er achter te komen hoe de kwaliteit van de natuur in een

Het Doldersummerveld is zoâ&#x20AC;&#x2122;n 260 hectare groot en ligt op de westflank van het stroomdal van de Vledder Aa. Aan de oostzijde van het natuurgebied ligt het Wapserveld van de Vereniging Natuurmonumenten.Verder wordt het ingesloten door bos en cultuurgraslanden. Het beheer van het Doldersummerveld wordt gedaan vanuit de beheerboerderij Sophiahoeve en de schaapskooi. Het gebied maakt deel uit van het Nationaal Park Drents-Friese Wold (7360 ha) en Natura 2000, een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden.

bepaald natuurterrein is, doet Het Drentse Landschap al enkele decennia lang onderzoek. Op het Doldersummerveld is dat sinds 1982 elke tien jaar uitgebreid gedaan. Gekeken is naar de ontwikkeling van de heide- en veenmosvegetatie en broedvogels. In dit artikel wordt in vogelvlucht een beeld geschetst wat het effect op

Tapuit / Foto: Eric Wanders

Groen Bekermos / Foto: Eric Wanders

het beheer is geweest.

Foto: Joop van de Merbel

Terreinbeschrijving 5

Terreinbeschrijving

Grasmus

Steppe

Het Doldersummerveld werd bij aankoop in 1967 getypeerd als een eenvormige steppe met Pijpenstrootje. Oftewel een heideveld met veel gras en weinig heide. Het Drentse Landschap wilde echter dat het Doldersummerveld een landschappelijk open en vochtig heidereservaat zou worden. Het gebied kent veel reliĂŤf, onder meer door aanwezigheid van enkele stuifzandruggen. Aanvankelijk was een forse beheerinspanning nodig om de omslag naar heideveld daadwerkelijk te bereiken. Dit bestond uit het verwijderen van bosopslag en het dempen van diepe ontginningssloten die dwars door het veld liepen. Door een grote brand op 12 mei 1980 werd een flink stuk van het bos- en heidegebied in de as gelegd. Een geluk bij een ongeluk, want dit was een belangrijk keerpunt in het beheer van het gebied. Op de kale vlakte begon de heide weer te bloeien... Om tot wezenlijke verschraling van de bodem te komen werden runderen en schapen in het gebied ingezet. En dat doen we ook nu nog. Daarnaast is begonnen met het pleksgewijs maaien en plaggen van de vergraste heide. Om te

kijken of de inrichtings- en beheermaatregelen de kwaliteit van de natuur ook daadwerkelijk verbeterden, werd dertig jaar geleden ook besloten om de ontwikkeling van de heidevegetatie en de broedvogels te gaan volgen. Gevarieerde heide

Vergelijking van de vegetatiekaarten laat zien dat er flinke verschuivingen zijn opgetreden. In 1982 zijn er grote gebieden met naar verhouding eenvormige, relatief soortenarme vegetaties waarin Pijpenstrootje domineert. In 1992 is het beeld al anders en veranderen droge Pijpenstrootje-vegetaties in Dophei-, Struikhei- of heischrale vegetaties. Dit beeld zet zich voort in 2002. Verrassend is dat er in 2012 ook in de lagere delen van het gebied flinke veranderingen hebben plaatsgevonden. De nattere Pijpenstrootje-vegetaties zijn in veenmosrijke vegetaties van Dophei en Veenpluis veranderd. Heel bijzonder is ook de uitbreiding van Beenbreek. De soort is in het gebied nu zo talrijk dat het waarschijnlijk de rijkste groeiplaats van Drenthe betreft. De oorzaak van deze veranderingen ligt in een combinatie van verwijdering van bos, verschraling door maaien begrazingsbeheer en een gestage vernatting van het gebied.

Terreinbeschrijving

na groeien ze alle in vochtige en natte milieus. Toppers zijn Bruine en Witte snavelbies, Moeraswolfsklauw en de eerder genoemde Beenbreek. Ook veenmosvegetaties zijn in soortenrijkdom en kwaliteit toegenomen. Soorten van drogere, licht gebufferde milieus zoals Hondsviooltje en Liggende vleugeltjesbloem bleven schaars. Grondster en Kleine tijm zijn na 1982 helaas niet meer vastgesteld. Zesentwintig vogelsoorten van de Rode lijst komen in het Doldersummerveld voor. Tien broedvogels hiervan zijn afgenomen in aantal, negen gestegen en drie gelijk gebleven. Opvallend is dat tegen de landelijke trend in de soorten van open heidegebied zijn toegenomen.

Ook de broedvogelbevolking van het Doldersummerveld laat duidelijke ontwikkelingen zien. Door de brand en de opslagverwijdering zijn typische bosvogels als Goudhaantje en Pimpelmees sterk afgenomen. Daarentegen profiteerden typische heidevogels van veranderde omstandigheden van het terrein. Zo nam het aantal Veldleeuweriken sterk toe door de verwijdering van bos en de komst van grazers. Sinds de jaren tachtig ligt de stand nu een factor vier hoger.Vooral drogere Struikheivegetaties met afwisselend kortere en ruigere begroeiing zijn zeer geliefd bij de Veldleeuwerik. De hoge stand van Veldleeuweriken op het Doldersummerveld wijkt sterk af van de landelijke trend die een sterke afname laat zien van Veldleeuweriken in heidegebieden. Een logische verklaring voor dit verschil lijkt toch het jarenlange consequente beheer te zijn. De veelvuldige aanwezigheid van Gele kwikstaart, Graspieper en Tureluur bevestigt dit beeld.

Doorgaan

De herstel- en beheermaatregelen hebben op het Doldersummerveld geleid tot uitbreiding van vegetaties van vochtige en natte heidemilieus. Bij de heidevogels is het vooral de vergroting van de oppervlakte open heidegebied geweest. Samen met vernatting, maaien en plaggen leidde dit tot betere omstandigheden. Het advies is dan ook om het

Niet alleen maar successen

Tegenvallers zijn er ook. De afname van de Wulp, ook een typische heidevogel, past wel in het landelijke beeld. Het hangt hier vermoedelijk samen met het verdwijnen van voor de Wulp belangrijke foerageergebieden langs de Vledder Aa. Hier verschralen de graslanden waardoor de aanwezigheid van regenwormen, belangrijk voedsel voor de Wulp, sterk is teruggelopen. Vogelsoorten van heidelandschappen met bomen en struiken, zoals de Grauwe klauwier en de Grasmus, komen minder algemeen voor op het Doldersummerveld. Dit heeft te maken met de keuze voor open, vochtige tot natte heide. Bijzonder is ook het voorkomen van de Tapuit als broedvogel. Deze soort maakt gebruik van konijnenholen als nestgelegenheid en is thans zeldzaam. Toch is het Doldersummerveld ĂŠĂŠn van de laatste heideterreinen in Nederland waar de soort nog broedt. Zeer bemoedigend is verder de vestiging van de Kraanvogel als broedvogel dit jaar. De kwaliteit van het Doldersummerveld is onder meer af te lezen aan het voorkomen van Rode lijstsoorten. De meest talrijke vaatplanten van de Rode lijst, 23 in totaal, zijn sinds 1982 toegenomen en op Borstelgras en Stekelbrem

Dopheide

Foto: Sonja van der Meer

Foto: Eric Wanders

Veldleeuwerik als boegbeeld

Hoge kwaliteit

Terreinbeschrijving

huidige beheer van begrazing en lokaal maaien en ondiep plaggen voort te zetten waarbij voldoende aandacht moet zijn voor andere diergroepen zoals amfibieĂŤn, reptielen en insecten. In het kader van het Europese LIFE project DrentsFriese Wold zal in 2016 aan de zuidzijde van het Doldersummerveld zes hectare voormalige landbouwgrond worden geplagd om het Doldersummerveld te verbinden met een kleiner heide- en hoogveengebied. Verder zullen we enkele sloten verondiepen. Het zal de kwaliteit van het nu al prachtige Doldersummerveld verder ten goede komen. Romantiek

Geconcludeerd kan worden dat dertig jaar onderzoek veel en goed bruikbare informatie heeft opgeleverd voor het

toekomstige beheer. Het ideaalbeeld van een afwisselend nat, vochtig en droog heidegebied met her en der natte laagten, vennen en hoogveenputten en af en toe een vliegden is bereikt. Geleidelijke overgangen naar de omliggende heide, bossen en cultuurlandschappen accentueren de open heide. De herder met zijn kudde schapen maakt dat je als bezoeker even teruggaat naar een tijd die ooit zo karakteristiek moet zijn geweest voor heel Drenthe: de grote stille heide. De uitkijktoren aan de zuidrand van het veld geeft de gelegenheid al dit moois te bekijken.

*A.J. van Dijk en mw. drs. H.D. van Dijk-Heinemeijer zijn vrijwilligers bij Het Drentse Landschap.

Foto: Joop van de Meer

Activiteiten eruitgelicht Za 16 januari 14.00 uur

Foto: Eric Wanders

Roffelen, hakken en kloppen!

Zo 17 januari 10.30 – 13.00 uur

Foto: Hanna Schipper

Plantenwandeling met wildpluklunch

Zo 14 februari 14.00 uur

Terreinbeschrijving 9 iten Meer activite e st w eu ni de in op of da en ag nl drentslandschap.

Kom mee op spechten-ontdektocht in het Asserbos! Samen gaan we meer te weten komen over de specht, door de specht op te zoeken en er naar te luisteren. Verder maken we een spechtenknutsel om mee naar huis te nemen. Hoor je al wat roffelen, hakken en kloppen? Kosten: gratis voor leden van het WNF, Kids for Animals en Het Drentse Landschap. Anderen betalen € 2,--. Informatie en opgave kan via k4nature@gmail.com. Locatie: Duurzaamheidscentrum Assen, Bosrand 2, 9401 SL Assen. Parkeren op parkeerplaats Stadsbroek.

Tijdens een wandeling langs de Hunze en door de Duunsche Landen gaan we op zoek naar eetbare planten die hier te vinden zijn. Na afloop is er een vegetarische lunch van wildpluksoep en speltbrood met wildplukroomkaas. Kosten: € 17,50 p.p. Aanmelden is noodzakelijk. Zie www.drentslandschap.nl. Startlocatie: Informatiecentrum Egberts Lent, Hunzeweg 30, 9657 PD NieuwAnnerveen.

Een verrassende excursie over landgoed Heidenheim waarbij de liefde in de natuur centraal staat. Startlocatie: halverwege de Taarlose weg (tussen Vries en Assen), ter hoogte van het bord van Het Drentse Landschap.

Foto: John Dekker

Liefde op Heidenheim

Zo 21 februari 13.00 – 16.00 uur

Brandschilderen op hout: dat is spannend, leuk om te doen én geeft prachtige resultaten. Decoreer bijvoorbeeld een houten schijf of een potlood. Zin om eens samen met uw (klein)kind uit te proberen? Kom dan naar het nieuwe Duurzaamheidscentrum. Locatie: Duurzaamheidscentrum Assen, Bosrand 2, 9401 SL Assen. Parkeren op parkeerplaats Stadsbroek. Foto: Hanna Schipper

Brandschilderen op hout

Volg ons via

Keep

Zwerm vinkachtigen

Geert de Vries*

De Keep behoort samen met onder meer de Vink en Groenling tot de familie van de

Keep en Vink zijn nauw aan elkaar verwant. Het zijn soorten die veel op elkaar lijken maar zich van elkaar onderscheiden door andere gewoonten. Hierdoor zitten ze elkaar niet in de weg. Zo broedt de Keep meestal in de uiterste noordelijke bossen van Europa. Dat zijn plekken waar de Vink het laat afweten. In het broedseizoen eet de Keep voornamelijk insectenlarven. In het najaar en de winter struinen ze in grote groepen een groot deel van Europa af op zoek naar beukennootjes. Een goed beukennootjesjaar wordt een mastjaar genoemd. Beukennootjes behoren tot het lievelingsvoedsel van de Keep. Geen wonder dat het merendeel van de Kepen graag de winter doorbrengt in de buurt van beukenbossen. In een slecht beukennootjesjaar wijken Kepen uit naar bijvoorbeeld akkers met onkruiden. Vinkachtigen zijn echte gezelschapsdieren. In groepsverband is de kans om rijke voedselbronnen te ontdekken nu eenmaal groter dan bij solitair opererende vogels het geval is. Meestal kunnen ze een ontdekte voedselvoorraad van beukennootjes of akkeronkruiden wekenlang benutten.

vinkachtigen. Met miljoenen paren broeden ze vooral in de uitgestrekte naaldbossen in het hoge noorden van Scandinavië en West-Rusland. In de wintermaanden is het daar veel te koud en daarom trekken ze vanaf oktober naar West- en ZuidEuropa. In Nederland is de Keep een algemene doortrekker en een bekende wintergast. In vlucht is hij gemakkelijk van de Vink te onderscheiden door zijn witte stuit. Bovendien maakt hij een karakteristiek nasaal geluid dat ongeveer klinkt als ‘keep’. Vandaar zijn naam.

Foto’s: Geert de Vries

Verdwenen akkers

Keep(man)

Tot halverwege de vorige eeuw waren onze akkers ‘een restaurant’ voor veel zaadetende vogels, zoals Vink, Geelgors, Kneu en Keep. Er werd vooral zomergraan verbouwd waardoor veel akkers de hele winter braak bleven liggen. Pas in het voorjaar werd de akker geploegd en ingezaaid met zomergraan.Tussen het graan groeiden allerlei kruiden waardoor er in het najaar en in de winter een overvloed aan zaden te vinden was:

Wintervoedsel veldje es Buinen

Fauna

voor elke vogel wat wils. Ook morsten de boeren onbedoeld veel graankorrels. Hoe anders zien onze akkers er nu uit.Tegenwoordig wordt in ons land bijna een kwart miljoen ha snijmais verbouwd. Daar groeit nauwelijks ‘onkruid’ in. Granen worden meestal met herbiciden en insecticiden behandeld, waardoor nu zelfs geen schim van de rijk gevulde dis van de vorige eeuw is overgebleven voor akkervogels. De achteruitgang van zowel broedvogels als wintergasten op akkers is dramatisch. Sommige soorten zijn zelfs met 90% achteruitgegaan, zoals de Patrijs en de Veldleeuwerik.Wil een vogelsoort zich kunnen handhaven dan is een goed broedseizoen een eerste vereiste, direct gevolgd door een hoge overlevingskans in de winter.Vogels die in de winter te weinig voedsel hebben kunnen vinden, sterven een genadeloze winterdood. Degenen die verzwakt aan de lange reis naar broedgebieden in Noord-Europa beginnen, hebben daar weinig kans op

een goed broedsucces. De Keep is een opportunist en struint de hele winter grote gebieden af op zoek naar voedsel. Helaas, steeds meer akkers met kruiden verdwijnen waardoor Kepen steeds minder vaak voorkomen. Dat is niet alleen jammer voor de Keep, maar ook voor Kneu, Groenling, Geelgors,Vink en Ringmus. Wintervoedselveldjes

De laatste jaren experimenteren landbouworganisaties samen met natuur organisaties hoe met een minimale inspanning van de akkerbouwer, toch een maximaal resultaat kan worden behaald voor de zaadeters onder de wintergasten. Uit onder meer onderzoek van de Werkgroep Grauwe kiekendief blijkt dat kleine akker van 1 ha groot, die zijn ingezaaid met graan en kruiden, een enorme aantrekkingskracht heeft op vogels als Vink, Keep, Geelgors, Groenling en Kneu. Op essen bij onder meer Anloo en Buinen, maar ook mid-

den in de Drentse veenkoloniën zijn tegenwoordig wekenlang honderden vinkachtigen te bewonderen. Belangrijk bij het aanleggen van dergelijke voedselveldjes is dat er vluchtplekken zijn voor de vogels, zo blijkt uit onderzoek. Zo houden vinkachtigen meer van akkertjes die worden geflankeerd door struiken met doorns omdat ze daar makkelijk in kunnen vluchten. Immers op plekken waar veel zangvogels bij elkaar komen, zijn natuurlijk ook roofvogels zoals Sperwers en Torenvalken op zoek naar een lekkere maaltijd. Een ieder die op een ogenschijnlijk doodse winterdag de spectaculaire aanblik aanschouwt van wolken Vinken, Kepen, Ringmussen, Kneutjes en Groenlingen zal wensen dat er meer van deze wintervoedselveldjes worden aangelegd. Hopelijk komen er ook steeds meer akkerbouwers die zich ervan bewust zijn dat zij hier een wezenlijke bijdrage aan kunnen leveren. Dat kunnen ze natuurlijk niet alleen. Samen met

de overheid en de natuurorganisaties moet het toch mogelijk zijn vinkachtigen wintervoedselveldjes aan te bieden zodat hun overlevingskansen in de winter worden vergroot. Grote zwermen vinkachtigen vormden vroeger een karakteristiek winterbeeld op de Drentse essen en dat beeld willen we graag terug in ons Drentse landschap.

*G.W. de Vries is natuurfotograaf en lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

Exclusief voor beschermers van Het Drentse Landschap

Steun voor ons, voordeel voor u

De natuur heeft veel te bieden als het aankomt op gezond en fit leven. Omdat we graag genieten van wat de prachtige Drentse natuur ons te bieden heeft, voelt u zich ook nog fitter. Dat is de reden dat we samen met De Friesland Zorgverzekeraar via het Groen & Fit Collectief samenwerken. Speciaal voor onze beschermers bieden wij u:

Foto: Geert de Vries

• 8% korting op uw premie voor de basis- en aanvullende verzekeringen* • Kies een gratis activiteit, product of workshop via Fan van Fit t.w.v. 150 fitpunten • 10% korting op uw reisverzekering • Wij ontvangen € 15,- per nieuw betalend lid voor een natuurbeleefpad voor kinderen bij het Duurzaamheidscentrum in het Asserbos. Kies voor Groen & Fit. stap in en bereken uw premie op www.defriesland.nl/drentselandschap.

*= korting geldt niet voor de Zelf Bewust Polis en eventuele aanvullende verzekeringen.

Lezersaanbieding

Blij met bomen In maart 2016 verschijnt het boek Blij met bomen van Jan van Ginkel. Het gaat in dit boek om wetenswaardigheden over bomen en struiken. Om feiten en fictie die het weten waard zijn. Blij met bomen is een uitgave van stichting Het Drentse Boek, in samenwerking met Stichting Het Drentse Landschap en stichting Landschapsbeheer Drenthe.

Hermien Haar*

â&#x20AC;&#x153;Ik ben ervan overtuigd dat kennis daarvan leidt tot meer respect. Daardoor gaan we met des te meer belangstelling en liefde om met bomen en struiken. De weetjes die ik beschrijf, zijn anekdotisch van aard en tijdgebonden. Ik heb het boek niet geschreven om te dienen als handboek maar als een boek met vertelsels. Die zijn los en associatief van opzet. De verhalen en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s vormen met elkaar een rijke bron van informatie die, zo verwacht ik, aantrek-

Lezersaanbieding

Nieuw boek over Drentse bomen

kelijk is om door te geven. Dat is in het belang van onszelf en voor de toekomst van onze bomen en struiken.”, aldus schrijver/samensteller Jan van Ginkel. De titel dekt in dit geval precies de lading:Van Ginkel is een enthousiaste natuurliefhebber en karakteristieke bomen in Drenthe fascineren hem al jaren. Wat doet een boom, een bos met de omgeving en omgekeerd? Wat

Jan van Ginkel (Veenendaal, 1954) kreeg in Drenthe bekendheid door zijn werkzaamheden als projectleider bij het veldstudiecentrum Orvelte. Daarnaast schreef hij o.a. het boek Op de bres voor de jeneverbes (Veldwerk Nederland) en werkte hij mee aan verschillende Knapzakroutes, wandelroutes door Drenthe. In ‘Blij met bomen’ gebruikt Van Ginkel een heerlijk ontspannen taalgebruik, waardoor het boek zich achter elkaar door laat lezen als een roman, en voor een informatief boek is dat nogal uitzonderlijk. De schrijver verstopt zich niet. In het boek laat hij vaak met een knipoog zien hoe hij er over denkt. Naast informatie over soorten bomen die in Drenthe veel voorkomen en/of die een bijzondere plaats in het landschap innemen, zijn in het boek ook anekdotes, gedichten en wetenswaardigheden over Drentse benamingen te vinden.

Foto: Karin Schouwenburg

Foto: Eric Wanders

heeft die boom betekend voor de mensen in die omgeving? Is zijn hout gebruikt voor speciale werkstukken, of hebben zijn vruchten waardevolle geneeskrachtige betekenis (gehad)? In dit boek met prachtige foto’s en gedichten van de schrijver zelf, tonen Drentse bomen en landschappen zich ware filmsterren. Zij spelen de hoofdrol in dit boek.

*H. Haar is uitgever bij stichting Het Drentse Boek

NB Beschermers kunnen het boek met korting kopen. Zie omslag van dit Kwartaalblad.

Boerenerfgoed

De baander

Een deur in een Drentse boerderij De baander is een in het oog springend deel van de Drentse hallenhuis-boerderij. Het biedt toegang tot het bedrijfsgedeelte, de deel, van de boerderij. Via deze toegang kwamen in het verleden hoog opgeladen wagens met hooi of graan van de es of de hooilanden de boerderij binnen.

Arnold Ruiter*

De plaats van de deel en de toegang tot de deel is geen statisch gegeven. De boer en boerderij pasten zich aan de wisselende omstandigheden aan maar altijd bleef de baander zo gunstig mogelijk gesitueerd ten opzichte van de toegangsweg en het erf. De plaats van de baander in de hallenhuis-boerderij is zelfs zo kenmerkend dat het als

Foto: Sonja van der Meer

Boerenerfgoed

basis wordt gebruikt voor boerderijtyperingen. Bij de oudste boerderijen uit de zeventiende en achttiende eeuw ligt de baanderdeur in de achtergevel.Vaak als inspringende baander.

Foto: Sake Elzinga

Vanaf de 18e eeuw kwam vanuit het westen van de provincie een goedkoper type boerderij in zwang. Het hooi kwam nu op het achterste gedeelte van de deel en het graan op zolder. Om de deel te bereiken werd de baander in de zijgevel geplaatst en de boerderij in de lengterichting van de openbare weg gesitueerd. In de 19e en 20e eeuw kwam vanuit Friesland een nieuwe hoge boerderijvorm met veel ruimte onder de kap. De hele oogst werd op de middenbeuk opgeslagen. Om de oogst te kunnen bereiken is de deel gedeeltelijk verplaatst naar een zijbeuk. De baander als toegang tot de deel ligt bij deze vorm dan ook niet in het midden van de achtergevel maar veel meer naar de zijbeuk. De baander zelf bestaat uit twee halve deuren. De kleur van de baander is meestal groen. De omlijsting is meestal wit en van hout. Heel soms zie je dat de lijst geheel of gedeeltelijk

van (Bentheimer) steen is gemaakt. De vorm van de bovenomlijsting kan horizontaal zijn, maar is meestal min of meer boogvormig. In de baanderdeur zit soms nog een inloopdeur met een vierkant of ruitvormig raampje voor de lichttoevoer. In de esdorpen gelegen boerderijen hebben veelal hun agrarische functie verloren en zijn inmiddels verbouwd tot woonboerderij. De baander wordt echter vaak in ere gehouden. Op de deel zit de woonkamer en om hier voldoende licht te krijgen, worden de baanderdeuren vervangen door een glazen pui.Veelal wat teruggeplaatst zodat de baanderdeur nog gesloten kan worden. Het ensemble van deel, baander, erf en openbare weg heeft vanuit het verleden altijd een duidelijke samenhang gehad. Als een boerderij verbouwd wordt tot woonhuis zou die eenheid gekoesterd moeten worden. Dus geen border, buxusbolletjes, heg of struiken voor de baanderdeur.

PS Komt u onderweg voorbeelden van baanderdeuren tegen, maak dan een foto en stuur die op naar info@ drentslandschap.nl of plaats hem op facebook. Zo ontstaat een mooi beeld van de diversiteit aan baanders in Drentse boerderijen.

*A. Ruiter is lid van de Werkgroep Boererven die onder verantwoordelijkheid van Het Drentse Landschap valt.

Wandelroute

Bertus Boivin / Eric van der Bilt

Lemferdinge en het Friesche Veen Vanaf Lemferdinge loopt u eerst door de polders langs de Oude Aa en daarna via een smal paadje door het moerasbos op de oevers van het Friesche Veen. Het tweede deel van de route brengt u over de oude landgoederen Vennebroek en De Braak waar nog steeds iets hangt van de chic van vroeger. Wie op zondag gaat, merkt dat het rondje over de landgoederen onderdeel uitmaakt van het vaste ritueel van de mensen uit het dorp en van veel Stadjers. Door de week heeft u er het rijk alleen.

familie Ther Borch. Tijdens noodweer in 1811 raakte het huis zo beschadigd dat het kort daarna gesloopt moest worden. Alleen het westelijke schathuis bleef staan en werd tot woning verbouwd. De laatste bewoners waren het echtpaar BählerBoerma, twee opmerkelijke mensen met buitengewoon veel sociaal gevoel die veel voor Eelde hebben betekend. Zo stichtte mevr. Geziena Bähler er in 1915 het eerste dorpshuis in Drenthe. Het laatste stukje van de wandelroute komt u langs een laan die naar haar genoemd is. Tegenwoordig is Lemferdinge eigendom van Stichting Het Drentse Landschap. In het gebouw organiseert de Culturele Raad van Eelde regelmatig exposities, lezingen en concerten. Ook heeft het huis uitstekende horecafaciliteiten. Al vele jaren hoort Lemferdinge tot de top trouwlocaties in Drenthe.

Foto: Bertil Zoer

Oude Aa

Zandrug Tussen de stroomdalen van de Drentsche Aa en het Eelderdiep ligt een smalle zandrug waarop in de middeleeuwen de dorpen Eelde en Paterswolde ontstonden. Het woord ‘wold’ in Paterswolde maakt duidelijk dat we hier met een oude randveenontginning te maken hebben. Er stond wold, ofwel broekbos, aan de rand van het beekdal. Je bent geneigd om bij het woord Paterswolde te denken aan een bos dat kennelijk door paters ontgonnen is.

Dat is niet het geval geweest. De oudst bekende schrijfwijze van de naam is Pottwolde, ofwel een bos waar potklei gegraven kon worden om stenen van te bakken, vergelijk De Kleibosch van Het Drentse Landschap aan het Peizerdiep bij Roderwolde.

Lemferdinge Het huis Lemferdinge hoort tot de oudste landgoederen van Eelde. In 1447 stond er al een huis Lemferdinge bij de Drentsche Aa. Destijds werd het bewoond door de

Aan het begin van de wandeling loopt u een flink stuk door de polders ten westen van de Oude Aa. Bij het graven van het Noord-Willemskanaal halverwege de negentiende eeuw werd de benedenloop van de Drentsche Aa afgesneden en was de Oude Aa niet meer dan een flinke sloot langs de polders Lappenvoort en Oosterland. Aan die toestand is enkele jaren geleden een eind gekomen toen de Oude Aa via een zogeheten onderleider onder het NoordWillemskanaal door weer op het Drentsche Aa-systeem werd aangesloten. De oorspronkelijke bedding van de Oude Aa werd weer uitgegraven. De vrijgekomen grond gebruikte het waterschap om de polderdijken op te hogen. De polders werden als waterbergingsgebied ingericht. Ze kunnen in een paar dagen tijd vollopen met één tot anderhalve meter water om wateroverlast in de stad Groningen te voorkomen.

Friesche Veen Het Friesche Veen is een uitgeveende laagveenplas. Het ontstond in het begin van de negentiende eeuw. De randen van de plas waar het smalle paadje (punt 2 in de route) u langs brengt, zijn dichtgegroeid met broek-

Vennebroek Tussen (3) en (4) komt u langs het huis Vennebroek dat aan het begin van de zeventiende eeuw gesticht werd door Joachim Alting die burgemeester van Groningen was. Hij was één van de eerste stad-Groningers die kozen voor het landelijke leven van Paterswolde en er imposante zomerverblijven bouwden. Het huidige Vennebroek stamt uit 1848. In 1912 werd de Groninger handelaar in steenkool Pieter Arnold

De Braak Het derde landgoed, waar deze wandeling u naartoe brengt, is De Braak, tussen (4) en (9). De oudste geschiedenis is met raadselen omgeven, wellicht is er een relatie met ene Herman Braeke die in 1574 in Eelde woonde. Zeker is dat er in 1705 een huis ‘de Braeke’ stond. Niet lang daarna werd het te huur aangeboden als een ‘hecht en commodiueus Heerenhuis’. In 1889 liet de toenmalig eigenaar - de Groninger industrieel Jan Evert Scholten - het huis afbreken. In 1920 werd het landgoed De Braak eigendom van Natuurmonumenten. Het park in de Engelse landschapsstijl met zijn grote vijverpartijen hoort tot de mooiste van het Noorden. Het werd in 1827 ontworpen door de bekende landschapsarchitect Lucas Pieters Roodbaard.

Foto: Eric Wanders

bos waar elzen domineren. Daarnaast vind je er wilgen, berken, populieren en hier en daar zelfs een forse kastanjeboom. Natuurmonumenten doet er alles aan om hier een echt broekbos in stand te houden. Bedenk onderweg dat het er vroeger zo in ‘Pottwolde’ moet hebben uitgezien. En hebben geroken...

Camphuis eigenaar van het landgoed. Vennebroek kwam in 1986 in het bezit van Natuurmonumenten. Het huis wordt particulier bewoond.

Foto’s: Bertus Boivin

Uitneembaar routekaartje in dit nummer. Ook te downloaden op www.drentslandschap.nl

1 Links en rechts van de toegang van Vennebroek staan twee grote stenen leeuwen die elk een verschillend wapenschild dragen. De linker leeuw houdt het wapen van de familie Camphuis vast en de rechter dat van de familie Pierson (foto). Nadat zijn vader het landgoed enkele jaren daarvoor gekocht had, woonden vanaf 1919 zoon Feico Camphuis en diens vrouw Petronella Adriana Pierson op Vennebroek. Petronella kwam uit een familie van predikanten en bankiers. Toen het echtpaar hier ging wonen, lieten ze de twee leeuwen vervaardigen.

Lemferdinge / Foto: TOPFOTO

2 Na (7) komt u in het bos van De Braak uit bij een zogeheten berceau, een geliefd element in de romantische tuinaanleg. De heggen aan weerszijden werden bovenaan aan elkaar vastgebonden waarna beide heggen verstrengelden tot een groene tunnel. Het verhaal wil dat berceaus bedacht waren om ervoor te zorgen dat dames van stand hun blanke huid behielden. Daarmee konden ze zich onderscheiden van werkende vrouwen die veel in de zon kwamen en dus bruin werden. In het dorp werd het lommerrijke pad vroeger het Vrijerslaantje genoemd. 3 Vanuit de vogelkijkhut heb je een prachtig uitzicht over het Friesche Veen. Opvallende stamgasten zijn de Aalscholvers. Jaarlijks broeden er meer dan honderd paartjes. In tegenstelling tot andere watervogels heeft het verenpak van de Aalscholver geen vettig laagje. Als de vogels klaar zijn met vissen, moeten ze eerst opdrogen. Waarschijnlijk zie je ze vanuit de hut geduldig met half gespreide vleugels op een boom in het water zitten.

Flora

Foto’s: Eric Wanders

Gagel Joan D.D. Hofman*

Drentsche thee. Zo luidt een van de vele volksnamen die aan Gagel zijn gegeven. Een goede verklaring voor die naam heb ik niet kunnen achterhalen. Mogelijk gaat het om aftreksels van de bladeren die ooit gebruikt schijnen te zijn bij mondinfecties, huidaandoeningen en als ontwormingsmiddel.

Verwonderlijk is het niet dat men met Gagel – officiële naam Wilde gagel – is gaan experimenteren. Aan de onderzijde van de bladeren zitten harskliertjes die een sterke geur verspreiden. De een vindt het naar kamfer ruiken, een ander naar tijm of laurier, en ik zelf houd het op wrijfwas….. Andere namen die met die geurstoffen te maken hebben, zijn bijvoorbeeld vlooienkruid of luiskruid.Wat gageltakken in een matras of linnenkast houdt enge beestjes op afstand. Boven het bed gehangen zou het een aangename slaap geven. Al in de vroege middeleeuwen gebruikte men in heel Noordwest-Europa gagelblaadjes in een kruidenmengsel (gruut of gruit) om bier te conserveren en een bittere smaak te geven. Eeuwen later werd dat verboden omdat die toe-

voeging licht giftig, roesverwekkend en hallucinerend was. In de bierbereiding nam Hop de rol van Gagel over. Momenteel is er wel weer gagelbier verkrijgbaar, geproduceerd door een kleine Nederlandse en twee Belgische brouwerijen. En op een in Allardsoog gevestigde bessenkwekerij wordt een speciale met gagelblad aangemaakte bessenjam gemaakt. Tweehuizig

Een gagelstruik is of mannelijk, of vrouwelijk; tweehuizig noemen we dat. Heel bijzonder bij Gagel is dat een struik soms het ene jaar mannelijke katjes draagt en een volgend jaar vrouwelijke. En later weer andersom.Transseksueel bij uitstek dus. Nog gekker kan het: soms komen aan een tak zowel man-

Flora

nelijke als vrouwelijke katjes voor.Voor tweehuizigen een opmerkelijke vorm van samenwonen. Gagel bloeit in april – mei. De bloempjes staan in katjes. De mannelijke vallen op door hun goudbruine schutblaadjes, de vrouwelijke zijn groenig. Gagelbloempjes hebben geen kelk- en kroonblaadjes maar bestaan uit schutblaadjes. Omdat Gagel door insecten gemeden wordt, moeten ze het hebben van windbestuiving. Daarbij worden ze niet gehinderd door bladeren, want het blad verschijnt pas na de bloei. De takken zijn roodbruin, de blaadjes van boven grijsgroen. Samen met de – uitgebloeide – katjes vormen ze een decoratief geheel en worden daarom door bloemisten graag verwerkt in boeketten. Randfiguur

Gagel heeft mondiaal bezien eigenlijk maar een beperkt verspreidingsgebied. Hij komt verspreid voor in NoordAmerika en in de randzones (kustregio’s) van Noordwest-Europa. In koel en vochtig klimaat dus. Daarbinnen voelt hij zich alleen maar thuis op venige en zandige plekken die nat tot vochtig, voedselarm en zurig zijn en enige kwel hebben. In de winter kan hij rustig lange tijd in het water staan, ’s zomers kan hij langdurig enige verdroging doorstaan. Binnen ons land vind je zulke situaties in broekbossen, laagveenmoerassen en langs venranden in heidevelden. Gagel is door deze standplaatseisen in ons land zeker geen algemene plant.We treffen hem het meest aan op de hogere – pleistocene – zandgronden; dus op het Drents Plateau, in de oostelijke delen van Overijssel en Gelderland en in Noord-Brabant. Hij is in Noordwest-Europa de enige vertegenwoordiger van de Gagelfamilie, die wereldwijd slechts ruim 30 soorten telt. Verspreiding

Gagel komt in een aantal terreinen van Het Drentse Landschap voor.

Bijvoorbeeld in de vorm van struwelen in Bongveen, Heidehiem en de Gasterse Duinen. Opmerkelijk genoeg ontbreekt hij op plekken waar je hem wel zou verwachten. Dat kan natuurlijk te maken hebben met niet optimale milieu-omstandigheden, maar ook met zijn gebrekkige manier van verspreiden. Gagel produceert kleine vruchtjes, die door water moeten worden verspreid en dan moeten ze ook nog op een geschikte plek belanden. Het zaad is maar één jaar kiemkrachtig. Gagel moet het dus vooral hebben van zijn worteluitlopers en dat schiet niet op. Dat houdt op als de grens van het geschikte milieu wordt bereikt. Dat specifieke milieu belemmert veel andere planten om zich er te vestigen. Hierdoor heeft Gagel als struik min of meer alleenheerschappij in dit zure, voedselarme milieu en kan het struwe-

len ontwikkelen. Zelf voorziet het in de voeding door een samenwerkingsverband met bacteriën (in wortelknolletjes) die in de bodem stikstof vastleggen en als voedingsstof overdragen aan de wortels van Gagel. Maar de huidige hoge depositie van onder meer stikstof uit de lucht kan kansen bieden voor andere bomen en struiken die dan concurrenten van voedsel, ruimte en licht worden. Op termijn kan dit – evenals ontwatering – een bedreiging voor de karakteristieke Gagel vormen.

*Drs. J.D.D. Hofman is redacteur van Het Drentse Landschap

Schenking

Een bijzonder blijk van vertrouwen Melle Buruma*

In 1991 kreeg Het Drentse Landschap een verzoek of zij bereid zou zijn een eigenaresse van een bosgebied van advies te dienen. Als rentmeester reisde ik af naar Roderesch. Volgens de omschrijving zou langs de Hoofdweg een toegangshek vinden zijn, waar je snel aan voorbij zou kunnen rijden. Achter dat hek, met de woorden ‘Woeste Hoeve’, lag een plek die van de buitenwereld afgesloten leek te zijn. Een smal toegangsweggetje voerde door het bos naar een houten woning. De eigenaresse van het bos, mevrouw J.K.E. Landweer-Burger, die mij met een wat kritische blik opnam, heette mij welkom. Toen kon ik niet vermoeden dat dit het begin was van een relatie die bijna 25 jaar zou duren… Dit voorjaar

Foto’s: Sake Elzinga

overleed mevrouw Landweer-Burger en werd onze stichting de nieuwe eigenaar van dit prachtige natuurgebied. Mevrouw Landweer-Burger was de weduwe van de heer D.G. Landweer, directeur van de Maatschappij Klazienaveen (tegenwoordig Scholtenszathe). Zijn ouders kochten een stuk bos en lieten daar in ca. 1924 een karakteristiek houten zomerhuisje bouwen. Kenmerkend voor de beginperiode van de recreatieontwikkelingen in Drenthe. In de oorlog en de jaren daarna werd de woning van overheidswege gevorderd voor permanente bewoning vanwege de schaarste aan woningen. Na enige aanpassingen werd het een echt woonhuis in het bos. Pas jaren na de oorlog kreeg de familie zelf weer de beschikking over het huis; het werd met het omringende bos een geliefde plek van het echtpaar Landweer-Burger. Het bosgebied beslaat 18 hectare en ligt aan weerszijden van de weg, door een hek afgesloten van de buitenwereld. Binnen de hekken was er jarenlang een paradijselijke omgeving die het echtpaar met alle beschikbare tijd benutte om er hun ziel en zaligheid in te leggen. Er werd geplant en gekapt en de bomen kregen een individuele persoonlijke behandeling. Dat gold ook voor de kleine stukjes heide. Ieder boompje dat hier opschoot werd

verwijderd en grassen en andere ongewenste begroeiing werden gemaaid. Het resultaat van al deze lichamelijke inspanning werd een zeer fraai afwisselend bos met jonge en oude naald- en loofbomen, met plaatselijk onderbegroeiing van heide en kleine stukjes open heide. Een idyllisch parkachtig landschap waar de natuur en de menselijk hand op bijzondere wijze samengingen. Permanente bewoning

Aan de gezamenlijk inzet voor het bos kwam een abrupt einde door het plotseling overlijden van de heer Landweer in 1973. Zijn echtgenote vond dat ze hem niet beter kon eren dan door het voortzetten van hun gezamenlijke inzet. Ze ging langzamerhand permanent wonen op het landgoed. Met een ijzeren wil en een groot uithoudingsvermogen werd het werk voortgezet. Voor het zware werk zoals het vellen van bomen moest ze hulp inhuren. De aansturing van deze boshulp gebeurde tot in de details en voor de rest deed zij zoveel mogelijk zelf, ook al moest ze op de knieën door de heide om die te vrijwaren van ongewenste ongerechtigheden. Het was deze wereld die ik in 1991

instapte. Mevrouw Landweer was reeds 73 jaar en nog dagelijks actief in het bos aan het werk. Toch dacht ze na over de toekomst want haar angstbeeld was dat haar levenswerk in de toekomst in handen zou komen van mensen die het te grabbel zouden gooien. Ze zag in Stichting Het Drentse Landschap een mogelijke partij die dit zou kunnen voorkomen. Alhoewel dat niet meteen vanzelfsprekend was...

Schenking

Beheeradvies

Vele gesprekken voerde ik met mevrouw Landweer. Zij wilde er achter komen wat voor vlees ze in de kuip had. Langzamerhand ontstond een sfeer van wederzijds vertrouwen die misschien zowel voor haar als voor mij toch enigszins verrassend was. In de loop der tijd zijn wij steeds meer gaan delen. Wandelingen door het bos om beheerkeuzes te bespreken, soms een terreinbezoek aan een van onze terreinen.Voor het grote werk, bijvoorbeeld wanneer een storm haar slapeloze nachten had bezorgd, hielpen medewerkers van Het Drentse Landschap bij tijd en wijle een handje. Het hoorde erbij dat je moest respecteren dat zij het liefst alles zelf in de hand hield. Als rentmeester van de stichting, maar ook voor mij persoonlijk, is het een

bijzonder contact geworden, gebaseerd op geven en nemen, ieder met zijn eigen achtergrond. Als natuurbeschermer ben je soms misschien geneigd wat al te zeer in ecosystemen te denken. Zij zou het liefst alles beheren met handgereedschap. Uiteindelijk vonden wij elkaar in de zorg en de liefde voor zo’n bijzonder stukje Drentse natuur. Zij wist het werk in het bos vol te houden, zelfs toen zij de 90 al gepasseerd was. Ook de laatste fase van haar leven heeft zij op haar geliefde plek kunnen doorbrengen dankzij de zorg van een kleine kring van mensen om haar heen. Kathinka Landweer- Burger overleed op 96-jarige leeftijd op de Woeste Hoeve en zij heeft haar paradijs nagelaten aan Het Drentse Landschap. Wij nemen het estafettestokje van haar over

door te blijven zorgen voor deze bijzondere plek in Drenthe waarin zoveel tijd en liefde is geïnvesteerd. Een hartverwarmende ervaring dat zo’n plek aan ons wordt toevertrouwd. *Ing. M.H. Buruma is rentmeester van Het Drentse Landschap.

Omwille van ons landschap Het Drentse Landschap heeft een speciale brochure over schenkingen en legaten. Deze kunt u aanvragen via de ingehechte informatiekaart of via info@drentslandschap.nl. Heeft u vragen over dit onderwerp dan praten wij graag met u verder over de mogelijkheden. Neem tijdens werkdagen contact op met Aaltje Stroetinga, T (0592) 313552 of via e-mail: a.stroetinga@drentslandschap.nl.

Watertoren straalt weer Foto: Harrie Oude Hampsink

Met zeer veel zorg is de watertoren in Coevorden dit jaar vakkundig gerestaureerd en staat weer in volle glorie te stralen. Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) investeert in het onderhoud van industrieel watererfgoed, zodat iedereen er nog lang van kan genieten ĂŠn om het verhaal van de zorg voor betrouwbaar drinkwater niet verloren te laten gaan. Het rijksmonument (1914) is een markante herinnering aan een bepaalde periode uit onze drinkwatergeschiedenis. Met zijn ruim 32 meter hoogte zorgde hij er voor dat het leidingwater overal kon komen. Watertorens en waterleiding horen bij elkaar. Ze zijn het symbool van een voorziening waarvan de komst een grote vooruitgang voor de gezondheid betekende. Lees meer over watertorens in Drenthe op wmd.nl

Cultuurhistorie

Landmeters door het veen Egbert Brink*

De kaart van het gebied rond de Hunze laat een groot contrast zien: een rivier die als een slang door een rechtoe-rechtaan verveningslandschap

den van het klooster Ter Apel. Deze oorspronkelijke kaart van Sems, gedateerd maart 1615, bevindt zich in het Drents Archief.

kronkelt. Vrijwel parallel eraan ligt de kaarshet speelterrein van de landmeters Johan Sems en navolger Lambertus Grevijlink. Rechte grenzen op de kaart staan zelden garant voor een kalm geschiedverloop. De noordoostelijke grens in het veen tussen Drenthe en Groningen tussen pakweg het Zuidlaardermeer en Ter Apel is daar geen uitzondering op. Ooit lag daar het onafzienbare veengebied Oostermoer, dat met grillige uitlopers lang een vage natuurlijke grens vormde. Onbegaanbaar onland, lange tijd niet iets om je bestuurlijk druk over te maken. Dat veranderde rond 1600. Drost en Gedeputeerden - de voorlopers van ons provinciaal bestuur - had behoefte aan duidelijkheid na conflicten tussen de boeren in Westerwolde en Drenthe en niet te vergeten de ongekende behoefte aan veen als brandstof voor de Hollandse huishoudens. Ook de meningsverschillen over de eigendomsrechten van de bezittingen van het vroegere klooster Ter Apel maakten vaststelling van een grens noodzakelijk. Op 2 maart 1615 begon de Fries Jan Sems met hulp van zijn Drentse kompaan Johan de la Haij aan zijn werk.Vanaf Wolfsbergen bij het Zuidlaardermeer liep de door het tweetal getrokken grenslijn in een rechte lijn via een bos genaamd ‘Buiner Horne’ naar Huis ter Haar, ten noor-

De linie van Sems

Johan Sems heeft belangrijk karteringswerk verricht in de drie noordelijke provincies, Oost-Friesland, Denemarken en Brazilië. Desondanks is Sems en zijn nalatenschap bij het grote publiek relatief onbekend. Sems werd in 1572 geboren in Franeker, maar groeide op in Leiden. Daar zal hij ook de opleiding in de landmeet- en wiskunde aan de universiteit hebben gevolgd. In 1600 publiceerde hij, samen met Jan Pieterszoon Dou, de ‘Practijck des landtmetens’. Dit leerboek beschreef de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de landmeetkunde en bevatte de informatie die ingenieurs en landmeters in die tijd op hun vakgebied nodig hadden. Het boek werd enkele malen herdrukt en ook in het Duits uitgegeven. In 1599 keerde Sems naar het Noorden terug en vestigde zich in Leeuwarden, waar hij een aanstelling kreeg als ‘Geometer by den Hove van Vrieslant’. Tot zijn taken behoorde onder andere het opmeten van landerijen en het toezicht op schansen, zoals Bourtange, Delfzijl en de Bellingwolderzijlschans. In 1603 maakte hij een plattegrond van zijn woonplaats Leeuwarden. In de winter van 1610/1611 verhuisde hij naar Bunde (Oost-Friesland), waar hij betrokken was bij de nieuwe polder Bunderneuland. In 1615 verhuisde hij opnieuw, ditmaal naar Groningen. Het jaar daarvoor was hij daar reeds

Foto: Sake Elzinga

rechte provinciegrens met Groningen. Het was

toegelaten als landmeter en had een kaart van de ‘uyterdijckselanden’ van Pieterburen, Nieland en Wierhuizen vervaardigd. In 1616 vertrok hij naar Denemarken, waar hij aangesteld was bij bedijkingswerkzaamheden en een plan ontwierp voor de nieuwe stad Christiaanshaven, nabij Kopenhagen. Intellectueel pionier Jan Sems stierf begin 1635.

Manuscriptkaart door L. Grevijlink van de indeling van de Anner- en Eextervenen, 1770

Zonnekoning van het Annerveen

De openlegging van de venen rond de Hunze in de 18e eeuw bracht genoeg werk voor landmeters. De belangrijkste voor deze regio was Lambertus Grevijlink, zoon van de sluismeester van Spijkerboor. Met zijn reken- en tekenkunst werd hij de spin in het web binnen de Annerveensche Heerencompagnie. Grevijlink koos voor de landmeet-

kunde toen de Oostermoerse venen er nog tamelijk maagdelijk bij lagen. In 1766 kochten de participanten de eerste kavels aan de Sems-linie. De basis voor Annerveenschekanaal werd hier gelegd. Grevijlink werd als grootaandeelhouder de ‘xzonnekoning’ van het Annerveen. Zijn huis aan het aan de kop van het Grevelingskanaal - gebouwd in een paar dagen als we de plaquette mogen geloven - staat symbool aan zijn dadendrang. Bij zijn overlijden lagen er ruim honderd kaarten bij hem thuis, waarvan er op dit moment nog enkele tientallen in de archieven bewaard zijn gebleven. Uit de boedelbeschrijving hebben we inzicht in het instrumentarium dat hij bij zijn karteringen gebruikte: 2 koperen en 2 ijzeren landmeterskettingen, 1 ijzeren en 9 houten roedestokken, 4 verschillende astrolabiums, voetstukken en driebeen, 1 tekenplank en 2 schrijfleien, 13 passers met verschillende punten, pencelen, potloden en griffels, 4 grote en 5 kleine kaartbuizen van blik. Lambertus Grevijlink maakte vooral kaarten met betrekking tot grensgeschillen en het vastleggen van eigen-

dom. Zijn kaarten van de Sems-linie zijn daarmee representatief voor zijn cartografische nalatenschap. Grevijlink koppelde wetenschappelijke kennis aan een uitzonderlijk commercieel en diplomatiek talent. Toen de Bataafse Republiek een feit was vond hij ook bestuurlijk zijn weg. Hij werd ‘gecommitteerde representant’ van de Landschap en werd actief in een commissie voor burgerbewapening. Relevanter was echter zijn aandeel in het bereiken van een verdrag met de stad Groningen over de aanvoer van Drentse turf door Groninger kanalen. Hij leidde de onderhandelingen in een definitief stadium. Met het Convenant van 1817 kwam er voorlopig een eind aan de strijd om de Semslinie.

*E. Brink is medeauteur van het boek over de Semslinie en kaartbeheerder van het Drents Archief.

NB Op de wikkel van het Kwartaalblad vindt u een lezersactie voor het boek 400 jaar Semslinie. De oudste lijnrechte grens ter wereld.

Foto: karla leeftink

Kortweg

1-Hunzedal Vanuit het programma ‘Naar een rijke Waddenzee’ is een poster van het waddengebied gemaakt die het belang van het waddengebied onder de aandacht brengt. Een belangrijk aspect hierbij is de mogelijkheid voor vissen om vanuit de Waddenzee de beekdalen te kunnen bereiken om daar te kunnen paaien en opgroeien. Dit geldt bijvoorbeeld voor Paling en Tiendoornige stekelbaars. Aan verbetering van deze zogenaamde vismigratie wordt hard gewerkt. Ook door Het Drentse Landschap is in de nieuwe Hunzevisie het belang van verbinding van de Drentse beken zoals de Hunze met de Waddenzee benoemd. Samen met de waterschappen proberen we door herstel van beken inclusief omliggende beekdallandschappen onze bijdrage te leveren. In het Hunzedal vordert dit goed blijkt uit monitoring door Waterschap Hunze en Aa’s.

2-Groote Zand Het Groote Zand is één van de terreinen waar dit jaar de broedvogelbevolking opnieuw volledig in kaart is gebracht. De recente telgegevens zijn daarbij vergeleken met tellingen uit eerdere periodes. Een opvallende conclusie was dat de voor dit gebied karakteristieke soorten in de tijd in vrij constante

aantallen werden waargenomen. Het boomrijke heidegebied is bijvoorbeeld door de jaren heen rijk aan Boompiepers en Gekraagde roodstaarten. Het is dus een terrein waar veel bij het oude lijkt te blijven. Wel werd er een toename geconstateerd van Roodborsttapuiten. Maar dat is dan weer iets dat

we ook op andere plekken in Drenthe kunnen constateren. Terloops nam één van de vogeltellers ook nog enkele Kommavlinders waar. Een zeldzame vlinder van droge heidevelden die hier nog niet eerder was waargenomen.

ASSEN 2

3-Subsidie De Havixhorst

EMMEN

MEPPEL

6 3

8 HOOGEVEEN

4 5 5

De Provincie Drenthe heeft in augustus een subsidie van € 200.000,- beschikbaar gesteld aan Het Drentse Landschap voor de verbouwing van de zolderverdieping van de havezate De Havixhorst. Enerzijds is de verbouwing noodzakelijk om de kap van het gebouw restauratief te herstellen, ander-

zijds biedt het de kans om het gebouw te verduurzamen en tegelijkertijd vijf nieuwe hotelkamers en een lift toe te voegen, waardoor de hotelfunctie wordt versterkt. Dit biedt perspectief op een duurzame instandhouding van het monumentale landgoed, dat van rijkswege is beschermd.

Berichten

4-Veeningerplas/de Panjerd Vanaf de A28 tussen Hoogeveen en Meppel is te zien dat ter hoogte van de Panjerd de aanblik van de Veeningerplas grondig is veranderd. Op het eerste oog ontstond er een grote zandbak met water, die ook nog eens veel beter zichtbaar is doordat veel bomen tussen snelweg en plas zijn verwijderd. Inzet vanuit Waterschap Reest en Wieden is om de Veeningerplas geschikt te maken voor de opvang van water (berging). De gronden rondom de plas en de oevers zijn in beheer bij de stichting.

6-Renovatie De Braemscamp

Deze zijn geschikter gemaakt voor plant en dier door onder andere langzaam aflopende oevers aan te leggen. Dit biedt een grotere variatie in leefmilieus en daarmee veel kansen voor watergebonden plantenen diersoorten. Het beheer van de gronden rondom de Veeningerplas zal de komende jaren bestaan uit extensieve begrazing. Al met al zullen inrichting en beheer leiden tot een gevarieerder en soortenrijker natuurgebied. Leuk om eens te gaan kijken.

In september is door bouwbedrijf Poortman gestart met de restauratie en renovatie van De Braemscamp, gelegen aan de Schiphorsterweg in De Schiphorst, bij De Wijk. De Braemscamp is een boerderij uit de 19e eeuw, fraai gelegen in het Reestdal. In het voorjaar van 2013 werd de agrarische functie van het boerenbedrijf De Braemscamp beĂŤindigd. Het Drentse Landschap is daarna voortvarend aan de slag gegaan om een plan voor restauratie en renovatie te maken. Omdat het boerenbedrijf stopte moest er

5-Reestdal Deze soort fungeert als waardplant. Niet alleen is het Moerasviooltje de voedselbron voor de rupsen, de soort zet er ook zijn eitjes op af. De toename van Moerasviooltje op haar beurt houdt verband met de vernatting van het beekdal rond De Wildenberg. Hooilandvegetaties gaan over in nattere schraallanden doordat het peil van de Reest is verhoogd en er jaarlijks laat in het seizoen wordt gemaaid. De (her)vestiging van de Zilveren maan is al met al een mooi bewijs van succesvol beekdalherstel rondom de Reest.

Foto: Roel Sanders

Sinds 2014 wordt de Zilveren maan, vlindersoort van natte hooilanden weer in het Reestdal gesignaleerd. Toen ging het om 3 exemplaren, dit jaar werden door de Natuurwerkgroep Zuidwolde meer dan 10 exemplaren gezien. Bijzonder was dat Petra Zwaan van de werkgroep zelfs twee parende Zilveren manen op de foto kon vastleggen. Al met al bewijzen dat de soort zich een vaste plek aan het verwerven is in het Reestdal. Oorzaak van het verschijnen van deze prachtige vlindersoort ligt in de sterke toename van het Moerasviooltje in de natte schraallanden.

ook een bestemmingswijziging plaatsvinden. De onderzoeken die hiervoor moesten worden verricht en de uiteindelijke vergunningenprocedure leverden helaas veel vertraging op. Uiteindelijk is de omgevingsvergunning begin dit jaar verleend, waarna de aanbesteding en de bouwvoorbereiding zijn opgestart. Na afronding van de bouwwerkzaamheden zal de boerderij als woonhuis door Het Drentse Landschap worden verhuurd.

Berichten

7-Drouwenerzand Reinier Meijer van de Vleermuiswerkgroep Drenthe berichtte ons dat op 22 mei een vleermuis werd binnengebracht werd bij de opvang in Adorp. Deze was gevonden op het schoolplein in Drouwen. Toen dit vrouwtje opknapte, kwam de vraag welk soort het was. Uiteindelijk werd door deskundigen bevestigd dat het een Bosvleermuis (Nyctalus leisleri) betrof. Dat is bijzonder, omdat van deze soort behalve een populatie op de Veluwe, eigenlijk alleen incidentele waarnemingen bekend zijn in het grensgebied met Duitsland. Zoals haar soortnaam al suggereert, is het een soort die boomholten gebruikt als verblijfplaats en eigenlijk uitsluitend jaagt in het bos. Op 6 juli is deze vleermuis weer losgelaten in het bos bij het Drouwenerzand. Later die avond is met een batdetecor geluisterd. Daarbij is opnieuw de Bosvleermuis gehoord. Dat maakt het waarschijnlijk dat dit bos ook het leefgebied is van een kolonie Bosvleermuizen.

8-Oude Diep De Pesserma is een middenloop van het Oude Diep, en ligt vlak boven Hoogeveen, westelijk van Stuifzand. De term ‘ma’ slaat op made of vochtig hooiland. ‘Pesser’ verwijst naar Pesse alhoewel het dorp nog vrij ver weg ligt. Kort na de zomer is de inrichting van het gebied Pesserma van start gegaan. De bedoeling is om het Oude Diep als stromende en meanderende beek te herstellen en de beekdalgraslanden te vernatten. Daarbij ontstaan afwisselend vochtige hooilanden, natte schraallanden en pleksgewijs moerasvegetaties. Het gebied zal tevens een bergingsfunctie hebben. In natte tijden kan water langer worden vastgehouden zodat de kans op wateroverlastproblemen benedenstrooms bij Hoogeveen worden voorkomen. Daarom speelt Waterschap Reest en Wieden een belangrijke rol in het project. Tegelijkertijd vinden enkele herstelmaatregelen in de aangrenzende Boerenveensche Plassen plaats. Deze zijn er op gericht om nog ontwaterende sloten en waterlopen te dempen of af te dammen, en lekkage vanuit het gebied naar de omgeving te stoppen. De komende jaren zullen Pesserma en Boerenveensche Plassen nog aantrekkelijker worden voor plant en dier.

Diversen Nationale Postcode Loterij verlengt samenwerking De Nationale Postcode Loterij verlengt per 1 januari 2016 de samenwerking met de provinciale landschappen (LandschappenNL) en dus ook met Het Drentse Landschap met vijf jaar. In oktober is de samenwerking geëvalueerd. De Raad van Commissarissen van de Postcode Loterij heeft besloten de samenwerking voort te zetten voor de periode 2016 tot en met 2020. Margriet Schreuders, Hoofd Goede Doelen, Nationale Postcode Loterij: ‘LandschappenNL vertegenwoordigt 110.000 hectare beschermde natuur en ruim 800 monumenten. Samen met de meer dan 75.000 vrijwilligers werkt LandschappenNL aan beheer en ontwikkeling van het Nederlandse landschap. Dankzij onze 2,5 miljoen deelnemers kunnen wij de organisatie steunen zodat zij zich sterk kunnen blijven maken voor het behoud en onderhoud van de Nederlandse natuur.’ Hank Bartelink, directeur LandschappenNL: ‘Dankzij de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij kunnen de provinciale organisaties die wij ondersteunen, blijven werken aan het versterken, ontwikkelen en behouden van natuur en landschap. Ook het betrekken van mensen bij hun groene leefomgeving is mede dankzij het partnerschap met de Postcode Loterij gewaarborgd,’

Schenkingen en legaten Ook in het laatste kwartaal van 2015 heeft onze stichting weer diverse legaten, schenkingen en giften mogen ontvangen. Terugkijkend op 2015 is onze stichting meer dan we ooit voor mogelijk hadden kunnen houden gul bedeeld. Een legaat werd ontvangen van de heer J. de Meza uit Uffelte, de vroegere eigenaar van Mellona Honing. Deze familie bedacht de stichting met een legaat van 5,7 ton. Het was een genoegen Joop en zijn vrouw de afgelopen jaren te hebben mogen leren kennen. De woning die de familie Reyns-Goud uit Havelte ons tezamen met het omliggende bos naliet, is begin dit jaar voor € 250.000,-- verkocht. Uit de erfenis van de heer J.J.W. Appelo uit Assen mocht onze stichting € 50.000,-- ontvangen. Mevrouw Dixhoorn-Vrielink uit ’s Gravenhage liet onze stichting € 125.000,-- na. De afdeling Renkum van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB schonk € 60,--. Mevrouw M.H.Venekamp Godijn maakte een bedrag van € 200,-- over ter gelegenheid van verjaardagen. En tenslotte liet een anonieme schenker een bankje in Kampsheide plaatsen. Uitkijkend over het prachtige stroomdallandschap van de Drentsche Aa. Leerlingen van de OBS De Veldkei in Assen hebben uit verschillende goede doelen Het Drentse Landschap uitgekozen om geld voor in te zamelen. Op 12 oktober werd een

Foto: Sake Elzinga

Berichten

cheque van € 250,-- overhandigd aan een medewerker van de stichting. Als tegenprestatie werd er in de hal met honderden kinderen enkele boeiende en verrassende voorbeelden gegeven van ‘Raar maar waar in de natuur’. Het geld zal besteed worden aan het beverproject. Leerlingen bedankt! Van Sport4nature is € 570,-ontvangen van de opbrengst van de RUNFORESTRUN Drentsche Aa. De Gasterse Duinen maakt een klein onderdeel uit van de route. Onze stichting is ongelofelijk ingenomen met alle bedragen, groot en klein. Zoveel vertrouwen in de juistheid van ons doel, een mooier Drenthe, geeft ons vleugels.

Immaterieel erfgoed Op vrijdag 30 oktober zijn de gescheperde schaapskuddes in Drenthe, waaronder die van het Hijkerveld en Doldersummerveld, geplaatst op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland. Tijdens een feestelijke bijeenkomst met gedeputeerde Van der Tuuk hield onze directeur Eric van der Bilt een presentatie over de rol van gescheperde schaapskuddes voor het natuurbeheer. Naast natuurbeheer en het koesteren van dit cultuurhistorisch waardevolle erfgoed is instandhouding van zeldzame Drentse schapenrassen zoals Schoonebekers en Drentse heideschapen, ook zeker een doel. De Nationale Inventaris vloeit voort uit ratificatie van het UNESCO Verdrag ter bescher-

ming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed door de regering in 2012. Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (VIE) coördineert de samenstelling van deze lijst. Er staan inmiddels al meer dan tachtig tradities op de Nationale Inventaris. Gedeputeerde Staten van Drenthe heeft eind oktober een belangrijk voorstel naar Provinciale Staten gestuurd om de subsidiëring voor 10 Drentse kuddes voor de komende jaren veilig te stellen. Samenwerking Duurzaamheidscentrum Het Duurzaamheidscentrum in het Asserbos heeft haar deuren geopend voor het publiek. Doel van het centrum is het versterken van de bewustwording over

natuur, milieu en duurzaamheid in brede zin. De gemeente Assen en onze stichting tekenden in september een intentieovereenkomst om gezamenlijk en onder regie van Het Drentse Landschap de programmering in het Duurzaamheidscentrum vorm te geven. De samenwerking biedt onze stichting een prachtige kans om in Assen een breed pakket aan activiteiten, lessen en informatie aan een breed publiek te bieden. Daarnaast biedt de samenwerking ook de ruimte om met andere partijen de uitstraling van het Duurzaamheidscentrum verder uit te bouwen. We beginnen daarbij met lessen voor kinderen: jong geleerd is oud gedaan. Laagdrempeligheid is een belangrijk kenmerk: lekker wandelen in het bos of naar de

Berichten

Foto: Johan Vos

kinderboerderij. Daarna wat drinken in het Duurzaamheidscentrum, waarbij je ook van alles kunt lezen en doen. Educatie in Drents-Friese Wold Begin oktober hebben bijna 300 kinderen de schaapskooi Huenderhoeve bij het Doldersummerveld, midden in het Nationaal Park Drents-Friese Wold bezocht. De groepen 1,2 en 3 kregen een demonstratie van de herder en zijn Kelpie. Daarnaast leerden ze van ‘Schaap Sam’ hoe het leven van een Schoonebeker schaap eruit ziet in de kudde van Het Drentse Landschap. De groepen 4 t/m 6 kregen les over het belang van de meanderende Vledder Aa in het gebied. Tenslotte gingen de groepen

7 en 8 op zoek naar tientallen Klokjesgentiaan en weten nu waarom deze plant en de Blauwknoopmier zo belangrijk zijn voor de voortplanting van het Gentiaanblauwtje. Als afsluiting van het project werd een open middag gehouden voor alle leerlingen, ouders en belangstellenden. Herder Catrinus gaf een demonstratie met de kudde en zijn Kelpie, kinderen konden zelfstandig aan het werk en hun ouders vertellen over hun ervaringen en wat ze geleerd hadden. Het project was ontwikkeld en uitgevoerd door Johan Schurer van Marketing Natuurlijk en Stichting Het Drentse Landschap. Het project is medegefinancierd door het Nationaal Park Drents-Friese Wold.

Jaar van de Das In het kader van het Jaar van de Das is in Drenthe het verspreidingsbeeld van Dassen geactualiseerd. Terreinbeheerders en vele vrijwilligers hebben daarbij samengewerkt. Ook alle dassenburchten in terreinen van Het Drentse Landschap zijn daarbij beoordeeld op mate van bewoning. Opvallend is dat eenmaal gevestigde dassenburchten vaak jarenlang bewoond blijven. Dassen zijn bijzonder honkvast. Hoewel de laatste gegevens nog moeten worden verwerkt, is al wel duidelijk dat de Dassen het in Drenthe tegenwoordig ronduit goed doen.Vanuit een situatie met een handjevol dieren in slechts enkele bewoonde burchten 25 jaar geleden is ondertussen vrijwel de hele provincie bewoond geraakt. Er zijn nog maar weinig delen aan te wijzen waar zich nog geen Dassen hebben gevestigd. Tegenwoordig is de aanwezigheid van Dassen in de terreinen van Het Drentse Landschap dan ook eerder regel dan uitzondering. Cees Contant overleden In september ontving de stichting het droevige bericht dat onze vrijwilliger Cees Contant na een korte maar heftige ziekte was overleden. Cees was vanaf het allereerste begin betrokken bij de Werkgroep t’Ende in het Reestdal. Dat is nu 10 jaar geleden. Eerst als vertegenwoordiger van de Natuurvereniging Zuidwolde, maar al snel voelde hij zich er helemaal thuis en werd vrijwilliger van Het Drentse

Landschap. Cees was een harde werker, had een technische knobbel en was een handige doe-het-zelver. Zo ontwierp hij bij een vleermuistentoonstelling een natuurgetrouwe voorkant van een woning. Met spotjes verlichtte hij de plekken waar vleermuizen zich graag verstoppen. Afgelopen voorjaar maakte Cees nog een bijenkast voor de nieuwe tentoonstelling. In de tien jaar dat Cees voor ons actief was groeide hij steeds meer uit tot een beheerder en coördinator van het informatiecentrum. De leden van de Werkgroep en medewerkers van Het Drentse Landschap zullen hem gaan missen. Zijn overlijden is een groot verlies voor allen die hem kenden. Het Andere Monument De Assenaar Meent van der Sluis wees eind jaren tachtig als eerste op het verband tussen de gaswinning en aardbevingen in Drenthe. Hij werd weggezet als onbenul en doodgezwegen. Wat hem echter nooit belette om voor zijn mening uit te blijven komen. Hij overleed in 2000 op 56 jarige leeftijd en heeft postuum meer dan gelijk gekregen. Zijn volharding vormde de inspiratiebron voor het oprichten van de Stichting Meent van der Sluis. Deze wil ‘Het Andere Monument’ oprichten, een object dat aandacht vraagt voor de schadelijke gevolgen van gaswinning in Groningen en Drenthe. Wilt u dit initiatief steunen dan kan dat. U kunt nadere informatie opvragen via de website www. hetanderemonument.nl.

We komen ook op plekken zonder postcode. De Emmerschans. Een door Het Drentse Landschap hersteld verdedigings-

Het Drentse Landschap is onderdeel van De12Landschappen, dat sinds

werk uit ca. 1800. Oprijzend uit het vlakke land, op de grens van zand en

1996 een jaarlijkse bijdrage ontvangt. Deelnemers van de Postcode Loterij:

veen. Schansen als deze werden aangelegd om belangrijke wegen in het

bedankt! Dankzij u kunnen ook De 12Landschappen financieel worden

slecht begaanbare veengebied te beschermen. En onder vuur te nemen, als

ondersteund. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

de vijand kwam. Een bijzonder stukje Drents erfgoed, deze schans.

Dankzij u.

Voor het voetlicht

In/uit de politiek

Melk als booming business De razendsnelle groei van de steeds intensiever wordende melkveehouderij staat geheel op gespannen voet met het voorgaande. De hoge prijzen voor melk een paar jaar geleden van 42 cent per kg, gekoppeld aan het opheffen van het melkquotum op 1 april jongstleden, heeft tot een woeste groei geleid. De veestapel is met 3,5% tot 1,63 miljoen melkkoeien gegroeid. Het jongvee met 2,7% tot 1,34 miljoen dieren. Overal verschijnen op bijna industriële schaal nieuwe stallen in het landschap terwijl ook het aantal megabedrijven met vele honderden koeien, stijgt. Inmiddels is de melkprijs tot 28 cent gezakt, ondanks de babypoederhausse in China. Het inkomen van de melkveehouders is in 2014 met 14% gedaald, waardoor in combinatie met de superheffing over de teveel geproduceerde melk, 10% van de bedrijven in betalingsproblemen zijn gekomen. Inmiddels heeft de EU 30 miljoen toegezegd om de sector door deze moeilijke tijd te loodsen. Het bovenstaande beeld is voor buitenstaanders soms moeilijk te begrijpen. Men kan zich terecht afvragen of het wel zo verstandig is om de landbouw, onze voedselvoorziening, volledig aan de marktwerking over te laten.

Foto: Sake Elzinga

Red de Rijke Weide Vogelbescherming Nederland zet zich al vele jaren in om de snelle en ogenschijnlijk onafwendbare achteruitgang van de voor ons land zo kenmerkende weidevogels te stoppen. Vanuit de overheid wordt getracht hier via agrarisch natuurbeheer een bijdrage aan te leveren maar dat heeft tot nu toe weinig succes opgeleverd. Ook 2015 is weer een heel slecht broedjaar voor onze Grutto bijvoorbeeld. Tijdens een onlangs gehouden Weidevogeltop werd een onderzoek van Motivaction gepresenteerd waaruit blijkt dat 62% van de Nederlanders meer natuurvriendelijk geproduceerd voedsel zou willen. Ruim 70% vindt dat het niet goed gaat met de natuur van ons boerenland. Economische vooruitgang vinden we met z’n allen belangrijk maar de meerderheid vindt dat dit niet ten koste van de natuur mag gaan. Er lijkt langzaam een markt te ontstaan voor natuurvriendelijke producten. Volgens Vogelbescherming zijn nu de zuivelaars en supermarkten aan zet om ervoor te zorgen dat zulke producten ook echt in het schap terecht komen. Door de steeds intensievere melkveehouderij blijft er veel te weinig ruimte over voor Grutto’s, Kieviten en Tureluurs. Daarom pleit Vogelbescherming Nederland met de campagne Red de Rijke Weide voor het terugbrengen van 200.000 ha grasland naar bloemrijke weide. Ook vanuit de zuivelketen worden initiatieven voorbereid om een soort ‘natuurinclusieve landbouw’ te ontwikkelen, waarbij de consument meer voor natuurvriendelijk geproduceerd voedsel gaat betalen. Ter verbetering van het imago van de gangbare landbouw en natuurlijk ook ter verzekering van de afzet. Bron: Vogelbescherming Nederland en Landschapsbeheer Drenthe.

Voor het voetlicht

Vanuit de optiek van het milieu is dat zeker de vraag. Nederland is qua milieu een van de allerslechtst presterende landen van de EU. Al vele jaren wordt op een meer dan stuntelige wijze geprobeerd de mestproblematiek onder controle te brengen. De hoeveelheid stikstof, die als een verstikkende deken over ons land ligt, legt een enorme druk op onze natuur die qua biodiversiteit voortdurend achteruit gaat. Al vaker is benoemd dat de intensieve (melk)veehouderij de weidevogelstand decimeert. De recente groei ervan vergroot de druk op het milieu enorm. Ondanks maatregelen in de context van de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof) met betrekking tot de Natura 2000 gebieden om de stikstof hoeveelheden terug te brengen, is eigenlijk al kort na het vrijgeven van het melkquotum elke ontwikkelingsruimte vergeven. Daarnaast wordt er inmiddels zoveel fosfaat geproduceerd dat het door de EU verplicht gestelde plafond overschreden wordt. Waardoor er, kort na het verdwijnen van het melkquotum weer fosfaatrechten ingesteld dreigen te worden. Om de melkveehouderij grondgebonden te houden of te maken. Waardoor, om reden van een in te stellen generieke korting, ook de nu al grondgebonden en extensief werkende bedrijven gekort kunnen gaan worden! Er zijn gewoon veel en veel te veel landbouwhuisdieren in ons land, maar om economische redenen ontbreekt de politieke wil om een rem te zetten op de steeds verder uit de hand lopende ontwikkelingen. EU-fitness check De afgelopen zomer heeft de Europese Commissie de inwoners van Europa gevraagd hun mening te geven over het belang van de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR). Ook Het Drentse Landschap heeft samen met andere groene partijen via de Campagne â&#x20AC;&#x2DC;Stem voor de Natuurâ&#x20AC;&#x2122; mensen opgeroepen om online hun mening te geven. Met meer dan een half miljoen reacties werd een historisch record geboekt, waarbij Nederland - gecorrigeerd naar inwoneraantal - qua reacties na BelgiĂŤ de 2e plaats bezette. Het betrof voor 99% reacties van individuele bezorgde burgers. Er kwamen vanuit alle 28 EU-landen duidelijke signalen van betrokkenheid. En met reden. Uit een tussentijdse rapportage blijkt dat de 28 lidstaten van de EU de afgelopen jaren geen noemenswaardige vooruitgang hebben geboekt in hun poging het verlies aan natuur te stoppen. In 2010 heeft men afgesproken dat in 2020 dat verlies tot staan moet zijn gebracht maar dat lukt tot nu toe nauwelijks. In dat licht bezien is het zorgwekkend dat een deel van de Nederlandse politiek zich bij de EU inzet om de natuurwetten rond N2000 en de VHR verder te verzwakken. Laten we hopen dat onze stem in Europa wel wordt gehoord! Eric van der Bilt Directeur/bestuurder

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur • VSBfonds Groningen - www.vsbfonds.nl Zet zich in voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving • PBCF Amsterdam - www.prinsbernhardcultuurfonds.nl Voor cultuur en natuurbehoud in Nederland • JMFonds Groningen - www.jmfonds.nl Levert bijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen • PROVINCIE DRENTHE Assen 0592 36 55 55 www.pronincie-drenthe.nl • Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw • GRONTMIJ NEDERLAND B.V. Groningen (088) 811 47 91 Advies- ingenieursbureau • ATTERO Wijster (088) 550 10 00 Energiek met milieu – Terugwinning grondstoffen en productie duurzame energie uit afvalstromen. • NAM B.V. Assen (0592) 36 91 11 Opsporing en winning van aardolie en aardgas in Nederland • Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant • NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait... • Buro HOLLEMA B.V. Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT • ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) • N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water • KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Assen (0592) 37 95 55 Uitgeverij/grafisch bedrijf • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling • HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Groningen (050) 597 39 59 Uw installatie in goede handen! • DE ROO DRENTE BV Bedum (050) 301 25 00 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen • BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies • CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel

• OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk • ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl • WARENHUIS VANDERVEEN (ASSEN) Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis ELTON BV • Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen • VNO NCW NOORD Groningen (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden • ENSING SCHILDERS Assen (0592) 348 080 Onderhoud- en protectiesystemen • VANDERSALM Bouwkundig ontwerp- en adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie • DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31 Installatiebedrijf DICK SJABBENS • Diever (0521) 59 19 94 Specialist in duurzame energietechnieken • Schildersbedrijf WESTERBEEK Zuidwolde, www.westerbeek-schilders.nl De beste vriend van uw huis BOUWBEDRIJF BRUINS SLOT V.O.F. • www.bouwbedrijfbruinsslot.nl Restauratie - onderhoud - verbouw - nieuwbouw • HOFSTRA HULSHOF BOUW BV Nieuw-Buinen (0599) 21 29 77 • COMPUSYSTEMS Hoogezand (0598) 34 38 60 • OP- EN OVERSLAG MEPPEL B.V. Meppel (0522) 24 36 12 Grond, wegen waterbouw • ROELOFS BV Den Ham (0546) 671 741 www.roelofszandwinning.nl • COOPERATIE TVM Hoogeveen www.tvm.nl De mobiliteitsverzekeraar: voor transport over weg, water en automotive • CARAAD BELASTINGADVISEURS Groningen www.caraad.com • RIETDEKKERSBEDRIJF J.G. KAPPE Diever (0521) 593 043 www.jgkappe.nl Natuurlijk riet! Onderhoud, reparatie, nieuwe daken, gratis quickscan • FRIESLAND CAMPINA DOMO Beilen (0593) 537 171 • VISSER ASSEN Assen (088) 1181888 www.visser-assen.nl • MACG MANAGEMENT & ADVIES COLLECTIEF Groningen (050) 579 8750 www.macg.nl • HOORNSTRA AANNEMINGSBEDRIJF N.V. Nieuw Buinen (0599) 212 170 www.hoornstra-nb.nl

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed. Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds

Volg ons via