Skąd kamieniarz ma wiedzieć, że narusza cudze prawa?

W branży kamieniarskiej, zwłaszcza tej związanej z wykonywaniem nagrobków, coraz częściej pojawiają się wątpliwości, czy konkretny wzór lub kształt nie narusza praw innego twórcy.

Nagrobki, choć często traktowane wyłącznie jako obiekty rzemiosła, mogą być chronione prawem autorskim bądź prawem własności przemysłowej (np. wzory przemysłowe) i stanowić przedmiot ochrony. Jak zatem kamieniarz powinien się zorientować, czy nie wkracza na czyjeś pole twórczej działalności? Poznaj najważniejsze kwestie, które warto wziąć pod uwagę.

Nagrobek może być utworem i to bez konieczności rejestracji

Na początku warto obalić mit, że tylko to, co zostało gdzieś oficjalnie zarejestrowane, może podlegać ochronie. W polskim prawie autorskim (ale też prawie unijnym) nie istnieje obowiązek żadnej rejestracji, aby dzieło (w tym projekt nagrobka) było objęte ochroną. Prawo autorskie chroni każdy „przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze”, powstały w momencie jego ustalenia w jakiejkolwiek formie. Nawet jeśli nie widzimy konkretnego wzoru w żadnej bazie danych ani nie jest on specjalnie oznaczony (np. sygnaturą czy notą o prawach autorskich), nie możemy z góry przyjąć, że nie istnieją do niego prawa autorskie.

Z praktycznego punktu widzenia oznacza to, że projektant nagrobka zyskuje ochronę z mocy prawa, bez względu na to, czy ktokolwiek złożył w tej sprawie wniosek o rejestrację. Nie ma też obowiązku oznaczania nagrobków specjalną informacją typu „copyright” albo rejestrowania ich w urzędzie. Oznaczenia takie mogą się pojawiać i w praktyce są bardzo pomocne, ale nie są konieczne do powstania i skutecznego istnienia ochrony.

Istnieją rejestry, w których warto sprawdzać projekty – jak z nich korzystać?

Choć prawo autorskie powstaje z mocy ustawy i nie wymaga rejestracji, to w przypadku wzorów przemysłowych, znaków towarowych czy patentów sytuacja wygląda inaczej. Jeśli ktoś zgłosił do Urzędu Patentowego (w Polsce) lub do EUIPO (na poziomie Unii Europejskiej) wzór przemysłowy czy znak towarowy, to informacja o tym fakcie będzie dostępna publicznie w odpowiednich bazach danych. Dzięki temu można zweryfikować, czy dany kształt, forma, detale nagrobka lub używane znaki graficzne (np. logo) nie zostały już zarejestrowane.

Gdzie szukać informacji?

• Polski Urząd Patentowy (UP RP) prowadzi bazę danych, w której można sprawdzić zastrzeżone wzory przemysłowe (a także patenty, oznaczenia geograficzne czy znaki towarowe).

• EUIPO (European Union Intellectual Property Office) posiada z kolei europejskie bazy danych dla wzorów wspólnotowych oraz unijnych znaków towarowych.

W obu bazach można korzystać z wyszukiwarki internetowej, wprowadzając różne kryteria (takie jak nazwa właściciela, opis wzoru, numer zgłoszenia itp.). Warto również zwrócić uwagę na elementy wizualne i opisy, które pomogą nam zidentyfikować ewentualne podobieństwo do naszego projektu nagrobka.

Jak szukać w rejestrach?

Przede wszystkim trzeba pamiętać, że najważniejsza jest cierpliwość i odpowiednie przygotowanie. Aby rzetelnie przeprowadzić poszukiwania, warto zwrócić uwagę na kilka kwestii: weryfikacja, czy roszczenia są uzasadnione, czyli jak nie dać się oszukać dbałość o oryginalność i ostrożność to klucz do bezpiecznej działalności

1. Zdefiniuj cechy charakterystyczne nagrobka: zanim zaczniesz przeglądać rejestry, zastanów się, co w Twoim projekcie (lub projekcie, który chcesz wykonać na życzenie klienta) jest charakterystyczne. Może to być unikatowy kształt, zdobienia, niestandardowe proporcje lub kompozycja kilku elementów.

2. Skorzystaj z kilku wariantów wyszukiwania: rejestry pozwalają na przeszukiwanie według słów kluczowych (np. „nagrobek”, „płyta nagrobna”, „pomnik”), ale przydatne będzie też przeszukanie po kategoriach związanych ze wzornictwem. Jeśli znasz nazwisko twórcy, możesz wpisać je w polu „wnioskodawca” lub „autor”.

3. Zwróć uwagę na klasyfikację: w przypadku wzorów przemysłowych stosuje się międzynarodową klasyfikację (tzw. Locarno), która dzieli wzory na grupy według ich przeznaczenia. Nagrobki mogą być zgłoszone w konkretnej klasie, co może ułatwić znalezienie podobnych projektów.

4. Porównuj wzory: jeśli znajdziesz zgłoszenia opisane jako „płyta nagrobna” czy „wzór na pomnik”, przejrzyj je dokładnie. Nawet drobne detale w formie czy zdobieniach mogą przesądzić o tym, czy dany wzór jest w rzeczywistości chroniony i w jakim zakresie.

W przypadku wątpliwości możesz też zwrócić się do prawnika specjalizującego się w prawie własności intelektualnej albo rzecznika patentowego. Czasem konsultacja z ekspertem pozwoli zaoszczędzić wiele nerwów i uniknąć kosztownych sporów sądowych.

Weryfikacja, czy roszczenia są uzasadnione, czyli jak nie dać się oszukać

Zdarzają się sytuacje, w których ktoś zgłasza do kamieniarza pretensje, twierdząc, że naruszony został jego wzór czy prawa autorskie. Niestety, nie zawsze te roszczenia są uzasadnione. Jak zatem rozpoznać, czy osoba żądająca zaprzestania produkcji (albo domagająca się odszkodowania) jest rzeczywistym twórcą i właścicielem praw?

1. Poproś o dowody rejestracji: jeśli roszczenie dotyczy naruszenia zarejestrowanego wzoru przemysłowego czy znaku towarowego, osoba powołująca się na takie prawa powinna dysponować oficjalnym dokumentem z Urzędu Patentowego lub EUIPO (np. świadectwem rejestracji). Numer rejestracji możesz samodzielnie sprawdzić w publicznych bazach danych – to najprostszy sposób na weryfikację.

2. Żądaj wskazania konkretnego utworu: jeśli chodzi o prawa autorskie (gdzie rejestracja nie jest obowiązkowa), roszczenia powinny precyzyjnie wskazywać, który konkretnie element ma być chronionym utworem. Jednolita praktyka sądów każe uznać, że musi wystąpić tzw. piętno indywidualności – a więc element twórczy, odróżniający od innych, wcześniej istniejących wzorów. W razie wątpliwości warto poprosić o dodatkową dokumentację (projekty, daty powstania) i poradzić się prawnika.

3. Sprawdź historię projektu: jeśli roszczenia budzą wątpliwości, przeanalizuj, kiedy po raz pierwszy nagrobek został wykonany i przez kogo. Czasem okazuje się, że dana osoba nie ma żadnych praw do projektu, a jedynie próbowała go np. nieudolnie skopiować, a później uzurpuje sobie autorstwo.

4. Konsultuj się z rzecznikiem patentowym lub prawnikiem: w przypadku skomplikowanych sporów o prawa autorskie bądź własność przemysłową, wsparcie profesjonalisty może okazać się niezbędne. Zyskasz pewność, że sprawa zostanie zweryfikowana rzetelnie, a Ty nie zostaniesz wmanewrowany w długotrwały i kosztowny proces.

Dbałość o oryginalność i ostrożność to klucz do bezpiecznej działalności

Tworzenie nowych wzorów, komponowanie unikatowych form i detali stanowi nieodzowny element zawodu kamieniarza. Pamiętaj jednak, że w tym twórczym procesie można nieświadomie naśladować istniejące rozwiązania. Dlatego:

• Rozwijaj własną bazę projektów : twórz wzory od podstaw i trzymaj dokumentację (np. szkice, rysunki, modele 3D). Dzięki temu łatwiej Ci będzie wykazać oryginalność i pierwszeństwo w razie ewentualnego sporu. Publikacja tekstu czy reklamy ze zdjęciem projektu lub produktu w czasopiśmie branżowym dodatkowo dowodzi tego, kiedy projekt powstał w ramach działalności gospodarczej.

• Uważnie analizuj inspiracje: jeśli klient przynosi zdjęcie konkretnego nagrobka, zastanów się, czy nie jest on objęty ochroną. Poinformuj zamawiającego o ryzyku przeniesienia obcych wzorów wprost do projektu. Warto też pamiętać, że świadome przypisanie sobie autorstwa jest możliwe wtedy, gdy ktoś robi to celowo i chce, żeby inni uznali go za autora. Do naruszenia prawa może jednak dojść także wtedy, gdy ktoś dana osoba nie przypisuje sobie autorstwa wprost, ale przewiduje, że odbiorcy mogą się pomylić i mimo to nie podejmuje żadnych działań, by wskazać prawdziwego twórcę. Dlatego tak ważne jest zachowanie ostrożności i rzetelne informowanie o źródłach inspiracji.

• Monitoruj rynek : obserwuj najnowsze trendy i wzory pojawiające się w branży. Dzięki temu będziesz wiedział, co jest popularne, a co może potencjalnie być objęte prawami autorskimi lub wzorem przemysłowym.

Podsumowanie

Nawet nieumyślne naruszenie praw autorskich czy praw z rejestracji wzoru przemysłowego może skutkować roszczeniami finansowymi i koniecznością naprawienia szkody. Oczywiście umyślne kopiowanie i świadome wykorzystywanie czyichś rozwiązań może prowadzić do surowszych konsekwencji (w tym także odpowiedzialności karnej w pewnych przypadkach).

Warto sprawdzać rejestry, dokumentować własne projekty i stosować się do zasad ostrożności, by uchronić się przed zarzutami naruszenia cudzych praw. Przede wszystkim jednak należy zabezpieczyć własne interesy odpowiednią umową, o czym więcej w następnym artykule.

Dbanie o oryginalność, etyczne podejście do wykonywanego zawodu i świadomość istnienia różnych form ochrony własności intelektualnej to klucz do tego, byś mógł działać bezpiecznie. Dzięki temu zyskujesz pewność, że Twoja praca opiera się na solidnych fundamentach – nie tylko kamiennych, lecz także prawnych.

-----

dr Marta Daćków jest radcą prawnym specjalizującym się w prawie umów, ochronie własności intelektualnej oraz danych osobowych. Jako partner kancelarii kieruje działem obsługi korporacyjnej, wspierając klientów.

Kontakt do autorki: tel. 518 480 198 e-mail: kancelaria@dclaw.pl www.dclaw.pl