Symbole nagrobne

Według słownika symbol to „coś, co oznacza lub sugeruje coś innego ze względu na powiązanie, skojarzenie, konwencję lub przypadkowe podobieństwo”. Kluczowym słowem w tej definicji jest „sugeruje”. W końcu symbol pozostaje symbolem. Reprezentuje to, co miała na myśli osoba, która go zaprojektowała, nawet jeśli ktoś inny może to zinterpretować inaczej.

Istnieją szczególne symbole, które nabrały powszechnie znanego i akceptowanego znaczenia poprzez ich wielokrotne użycie.

Przy pracach nagrobkarskich dość częstym pomysłem jest ozdobienie pomnika jakimś mniej typowym symbolem. Krzyże, ręce złożone do modlitwy, czy anioły są dość często używane, dlatego szukamy czegoś mniej oczywistego. Znam kilka osób, które znajdując się na cmentarzu fotografują stare nagrobki, szukając pomysłów.

Postanowiłem zebrać takie symbole i wyjaśnić ich symbolikę – może w ten sposób zachęcę do zaproponowania któregoś z nich klientom. Ze względu na to, że żyjemy w Europie, poruszamy się głównie w kręgach kultury chrześcijańskiej. Nietrudno więc domyślić się genezy tych symboli lub ich nawiązań do ikonografiki czy piśmiennictwa chrześcijańskiego.

Księga

Ten symbol jest wykorzystywany dość często. Warto jednak poznać interpretację tego symbolu.

Księga na nagrobku może symbolizować dobre uczynki zmarłego, zapisane w księdze życia. Może również reprezentować pisma święte, jako znak wiary. Książki mogą również wskazywać, że w miejscu grobu pochowany jest uczony lub nauczyciel.

Warto wspomnieć, że otwarta księga może oznaczać przedwczesną śmierć kogoś, kogo historia życia nie została jeszcze w pełni napisana.

Uszkodzony obelisk

W pierwszej chwili może się wydawać, że nagrobek w postaci obelisku, któremu brakuje górnej połowy, uległ zniszczeniu. To jest oczywiście możliwe, bo w przypadku starych nagrobków zdarzają się uszkodzenia. Ale czasem jest to zamierzone działanie już na poziomie powstawania nagrobka. To symbol skrócenia czyjegoś życia, zwłaszcza głowy rodziny.

Tę samą symbolikę można odnieść do nagrobka, w którym płyta w górnej części jest złamana.

Krzyż celtycki (irlandzki)

Część źródeł nazywa ten krzyż krzyżem celtyckim, katolicy nazywają go krzyżem irlandzkim. Krzyż celtycki może być symbolem religijnym lub świeckim. Jego ramiona są jednakowej długości i jest otoczony okręgiem. Czasami nazywany jest „krzyżem słońca” ze względu na zewnętrzny okrąg. Przeplatające się pasy na krzyżach celtyckich znane są jako sztuka hiberno-saska, której początki sięgają średniowiecza.

Irlandzkie legendy wskazują, że św. Patryk zaprojektował taki krzyż jako sposób na powiązanie symboliki pogańskiej z symboliką chrześcijańską. W tamtych czasach poganie czcili Słońce reprezentowane przez okrąg na krzyżu celtyckim. Św. Patryk nałożył na okrąg krzyż, symbol ofiary Chrystusa. Inni twierdzą, że okrąg przedstawiał boginię księżyca, a krzyż oznaczał większą władzę chrześcijaństwa nad pogańską boginią.

Krzyż irlandzki jest często używany do oznaczania grobów mnichów i księży.

Gołąb

Gołąb w locie jest cmentarnym symbolem Ducha Świętego. Pochodzi to ze wzmianek Nowego Testamentu o chrzcie Jezusa Chrystusa przez Jana Chrzciciela.

Jeśli gołąb ma w dziobie gałązkę oliwną, jest to symbol pokoju. Symbol ten pochodzi z historii Noego ze Starego Testamentu, który po potopie wypuścił gołębicę z arki. Gołąb powrócił z gałązką oliwną w dziobie, po czym Noe mógł poznać, że wody potopu cofają się.

Korona

Korona zazwyczaj symbolizuje Chrystusa, zwanego także Królem Królów. Palec skierowany w górę ponad koroną wskazuje, że zmarły poszedł do nieba dzięki mocy zmartwychwstania Chrystusa.

Korona z krzyżem pośrodku symbolizuje zwycięstwo duszy zmarłego nad śmiercią przez Chrystusa Króla.

Motyl

To ciekawy i nietypowy symbol. W religii chrześcijańskiej motyle są symbolem zmartwychwstania. Tak jak gąsienice zmieniają się w skrzydlate stworzenia, które wzlatują do lotu, tak zmarły powstanie z grobu, przemieniając się w nową istotę.

Uścisk dłoni

Początki uścisku dłoni, jako powszechnego gestu wywodzącego się z Grecji, sięgają IV lub V wieku. Był to znak pokoju, ponieważ wskazywał, że wyciągająca dłoń osoba nie trzyma w niej broni. Potrząsanie w górę i w dół mogło nawet służyć do sprawdzenia, czy druga osoba nie miała sztyletu ani noża w rękawie.

W starożytnym Rzymie uściski dłoni były symbolem lojalności i przyjaźni. Splecione dłonie były nawet wybijane na rzymskich monetach.

Uścisk dłoni oznacza również, że osoby go wymieniające wiążą wypowiedziane słowa, uścisk jest darem zaufania.

W przypadku symboliki nagrobków uścisk dłoni może oznaczać ostateczne pożegnanie lub wieczną więź pomiędzy żywymi a umarłymi. Splecione dłonie czasami miały przedstawiać więź między małżeństwem. Mogły też wskazywać, że Bóg wyciąga rękę do zmarłego, aby go przyprowadzić do siebie.

Palec skierowany w dół lub w górę

To dwa różne symbole mające różną interpretację.

Palec skierowany w dół na nagrobku oznacza, że Bóg sięga po duszę zmarłego. Palec skierowany w górę to bardzo powszechny symbol na nagrobkach. Wskazuje, że zmarły poszedł do nieba, i zachęca pogrążonych w żałobie bliskich, aby spojrzeli w górę, bowiem tam znalazł się ich bliski.

Lilijka - Fleur-de-Lis

To bardzo ciekawy symbol z długą historią. Fleur-de-lis lub Lilia Francuska to wzór, który pojawia się na wielu herbach rodzinnych oraz w legendach króla Artura. Jest to stylizowana wersja dzikiej lilii, spopularyzowana przez francuską rodzinę królewską. Dla królów Francji symbol ten oznaczał doskonałość, życie i światło, dlatego stał się godłem królewskim.

Joanna d’Arc niosła sztandar ozdobiony fleur-de-lis, gdy prowadziła wojska francuskie w zwycięskiej bitwie z Anglikami, wspierając delfina Karola VII.

Lilijka trafiła również do skautów, jako ich symbol. W Polsce też jest znanym symbolem przynależności do harcerstwa. Jeśli zatem pracuje się nad nagrobkiem dla osoby zaangażowanej w ruch harcerski – lilijka jest dobrym ozdobnikiem.

Winogrona

Winogrona umieszczone na nagrobku symbolizują krew Chrystusa, opiekę Boga lub Ostatnią Wieczerzę Jezusa. To zatem bardzo chrześcijański symbol.

* * *

W następnej części opiszę kolejne spotykane na nagrobkach symbole.